-
«ίφΐδ ^ IssSliiMUND omCujus dejenfionem aps
-
606ΘθΘΘΟΘΘΟ©θθ6ΘθΘ^ΟΘΘΟβΘ0Θ©ΟΘ^^00Θ90ΘΘζ^00^Θ
-
Iii! aliud qrnero, quam ut animi mei fubmiTsioneminclytae
Celihud. Veifedecfarem, haue autem fub-mifsiotiem plenä oratione
exornare Sc expn'merehoc tempore nonpatitur brevis ha?c pagella.
Abanimo ergo optimo V. Cd. deditifsimo , hafeeThefcs Phyficas de
Mundo offero s fubmifse ro-gatis,ut eas illufirifsima V.Celfuudo
fereno vuhuSc animo benigno iufeipiat. QuodftV. Cel. fe#cerft,nieep
fuo favore St dementia complexafuerir,efficiam profedo (adjuanteDeo
) ne vnquamCdßt.Veftram fein me dementia?pscniteat.Quodfuperefl,
Deum Ter. Opt. Max. ardentibusvo-tis oro ut illuftrififmam vefiram
Cdiuud. ab om¬ni malo protegat Sc confervet, prudentiaefpiritu
gu,bernet ac tueatur, vicå longiisimå Sc profperrimåin Ducatus
adminiflratione fatier, omniejj benedi·dionum genere cumulatifsinip
augeat, ad Homi¬nis fui diyini gloriam3&: regni Suetiae
incrementumilngulare. Vpfaliae, 22. Septembris, Annore-parata? per
Chriftutn falutis fupra milleßmum fex*centefiflQum \*cefimo.
Illuftrifsimam V. Cdfit.Summa animi obfervantiå
colens.Laurentius Nicola j Cheine-
copherus,
-
fö-11 Vs?m 2&5> -» J
C^ QT'C^C^C^CiT'Cj^C^/4imprudenter deducao.
3. Mundi igitur fignificatio alia eil propria, a-lia impropria.
Propria eft, quandofumitur i. Adje~
-
vfurpamus, ideoq; de ea fola, omnia quae in hac di-ipucatione
proponuntur, intelligi volumusr*.
4. Mundus tam latinis quam Gracis å pulchri-tudine & ornatu
dicitur, quod nihil fit Pulchrius,nihilAdmirabilius quam tota hare
pulcherrima machina_»propter omnium rerum inter fe *v ταξιαι/,
ψιλ/οφ K
-
-
' ' Γ -■
nemfeåhyperpbyfice^ztCreationenLs. ι. QuidquidenimåDeo phyficé
per generationem producitur id produ-citur per caufas naturales
eificientes. Mundus au-tem non eilproduélus per caufas naturales
efficien#-tes, quippé quae ante mundi örtum nulla? fuerunt.Ergo non
eil produ&us phyficé per generationem.2. Deindé quidquid
virtuteinfinita folius Dei produ¬citur, id producitur hyperphyiicé
per creationcm.Atqmundus virtute infinita folius Dei, fuit
produ-dus,ut multa S. Scripturis dida probant,quic vocantDeum
creatorem cali (f terra, eicp Mundi Creationcm ad-fcribunt. Ergo
prrodudus eil hyperphyiicé percreationem.j.
11. Libera quoq, bac a Deo mundi fuit produclio, nonex abfiluta
aliqua natura neccßitate_s>: Omneenim opusDei externum fit
liberé. A tq; mundus eil opus Deiexternum. Ergo faélus eil
liberé.
12. Quando mundum fic å Deo faclum dici-mus, eum non ab aeterno
fed in tempore citpiiTe ila-tuimus. Nam quidquid ab aeterno eil, id
aliquandonon citpit eile. Mundus aliquando csepit eile. Ergoab
aeterno non eil fadus. 2. Nullum opus quod Densextra fe fecit, eil
aeternum. Mundus tale eil opus.Ergo. &c. Hermes
autéillefquemobvirtutem , rnul-tarumq;
artiumfcientiam,7"rismegißum, nominant,utdocet Ladantius in üb. de
ira Dei c. 1.) In übro quodnullü entiii pereat, inquit. Mundus
apatre aierno {actuseß aternus,apatre infinit0 infinitus,apatre
immortalifaauseft immortalis: Idem cum Hermete Trismegiilo
feniis-fe Platonem, Timaus & reliqua divina divini ilfius
Philo-fophifcriptamanifeilé commonitrant. Idem flatu-erunt Chaidaei
Babtloniorum facerdotes ut tradit Diodo-
rus
-
rus Siculuslib.z. cap. 8. & M. Portius>CatoIn lib.
öngi*nom. In eadem fententiå Xenophontcm fuiile comme-morac
Plutarchus lib. 2. De placitis Philofophorumjcap. 4. Idem fendfle
Aridotelem ex 8. Phydcae au-fcultationis libro apparet. Item_s, 1.
lib. de Cado.*PIun c tanquam Coriph&um fe cuti funt Proclus
■> PliniusySimplicius, Averroes, alijq; non pauci: AcutiiTimus a
li¬tern Scaliger exer. 61. Γ. 3. ex. 2. de generatione, &
cor-ruptione nimirum cap. 1. textu 59. odendere conaturAridotelem
& mente agnoviiTe &c verbis eftatum ef-fe, quod Deusfit
caufia ejficiens mundi.
13. Atvero quomodo agnofcere potuit Ari-doteles caufam mundi
efficientem Deum, cum mun-dum ipium aternum di&is, loris
ftatuerit : quippé culliunquaminméntem venerit, ut exidimaret
creatio-nem, qua efi nova rei ex nihiloproduclw, eile poüibilem,ut
perfpicuum hoc facere conatur Pereriuslib.. 5. c. 7,&
inproaemio lib. 15. vbirefutatillos, qui docent A-ridotelem hane
propodtionem mundum ejfie aternum,folummodo topicé, tanquam
problemaJQialedicumpropofuifle: Imo ScaTigeripfe Exer. 61. i! 2.
Hujusrei tedis ed,dum feribit ad Cardanum hoc modo. £>uisignorat
mundum a Platonegenerari, a nobis creari,ab Arifio-tele aternum
dici.
14. Finis cujus gtatiå a Deo mundus fuit con-ditus, ed naturalis
vel fupernaturahs. Naturalis fi¬nis ed,qui ad hane terrenam &
animalem vitam per-tinet. Fdq; generalis, velipecialis.
15. Generalis efi, ut omnes alias creaturas dioambitu &:
complexu contineat, ijsq; fubddia & ad-minicula neceflaria
fuppeditet. ^
16. Specialis finis efi> ut dt habitaculum generishuma-
-
humani in co, per naturalem generationem propå-ga ηdi.
17. Supernaturalüfinü efl, qni conccrnit vitamfpiritualem &:
cceleilem & iic eil fubordmatus, velvltimns.
18. Subordinatus eß,i. ut hofpitium & domiciliium prccbeat
ecclefiae Dei ex genere humano colli-gendie 2. Deindé ut fit
fpeculum luculentiifimumdivinae potential, fapientia: &
bonitatis.
19. Ultimusfints efl, gloria Dei indé agnofcen-da &
celebranda_>.
20. Sic de caufis externis mundi, fequntur in¬terna: nempé
materia &c forma.
2\. Materia alia eit remota, aliaproxima. Rewota&: prima
materia eil maffa illa rudi-s £? informis, quamDeus inprincipio
creationis ex nihilo produxit, Sic inlib. Sapientiae Cap. 11. v.
18. dicitur Omnipotentis ma*nus Dei creajje mundum ex informi
materia.
21. Materia mundi proxima å Philofophis &Theologis non
paucis exiilimantur corpora naturaliatam c&leftia quam
terrefina, qua: fententia non poteilconfiilere, quatenus mundus
proprie fumitur pro iy-ilemate,machina & opificio cadi &
terrx , femper e-nim diilingvendum eil inter locum & locatum.
interdißcium & ea quafin adipTJö^veTut incola: , vel ut
fup-pelle6lilia,& ornamenta continentur,proindé admate-riam
proximam mundi, tantum referri debent caclum& elementa: ex his
enim folis tota integritas mundiconilituitur ; quod etiam innuit
Scriptura SacraA&or. 17. v. 24. Ubi diilingvit inter ipfum
mun-dum & ea quap in mundo funt,dum aiu. Deumfecijjcmundum (f
omnia qua in eofunt.
B 23, Cum
-
±%t Gum otnnc materiatumhabeat förmani5mundüS autem fit
materiatus,ut ex prsecedentibus li-quet, neceile eil eum quoq;
habcre formam.- - Sedqusenam illa forma fit, de ea re magna eil
inter Phi~lofophos eil Theologos fententiarum difcrepantia.
24. Alij forraam mundi ilätuunt eiTe DeumfedDeus forma mundi non
eil,tum quia pugnat cum fim-plicitate ejus abfolutå ingredi
eilentialem conilitu-tionem vllius ent/s. 2. Tum quia nullum ens
infini-cum & a:ternum eil forma entis finiti &
temporalis.
25. Neq; ii mundum primum formatum dica-musj proptereå ejus
formam primam non poiTe eilealiud ens praeter De um ilatuimus, Deus
enim ratio-nem fo rinde Im nullå creaturå fufcipio. Neq; licetDeirs
niundgliu^m^ede _dederit, proptereå mox ejusforma cenfeturßläfenim
Deus mundo ejje^non quatenus perDeum mundusformaliter eft id quod
eßffed quatenus a Degtaηquam α caufa efficiente & confevvante
exiftit.
26. Animam alij aiicrunt mundi formam , alijCa!um,
aliyspb&ricam ejusfiguram, quae fententiae falile& ablurda?
iuno.
27. Anima mundi forma non eil, quia mundusnoneft animatus quippe
cum omne corpus animatumaut fit anima,] aut plantar Mundus autem
neutrumfk>. Deindé quia omne corpus animatum prseditumeil anima
vel vegetante vel fentiente vel rationali,Mundus autem nulla ex his
animabus eil praeditus.pro contraria tarnen fententia adferunt non
nulli te-ftimonia vetuftiifimorum Philofophorum, ut poteZo rοαβvi ,
Hermetis > Pythagora, Piatonis, atq; rationesquasdam, quas
brevitatis caufa hic nonrecenfemus,
28. Ca-
-
t%. Coelum néque forma eil mundi,tum quiaeil materia partialis
mundi, tum quia ejusdem eft parsintegralis : nec fyuraJpharica
poteil eile forma mundi,quia efi ejus adjunBum inbarens.
29. Eil itaq; artificiofi illa fingularum mundipartium
dijfojitio aptay ordtnata & dijtintia earundem inunum fyitema,
compaBio, forma mund/ i, per hane e-nim mundus eil mundus,& a
chao eilentialiter diilin-dus. Hane quoq; formam
innuitAriiloteles,quanddmundum definit quod fit τάξ/s καί
τωρολν»hoc eil, ordo & digeßiovniuerforums.
3.0. Hinc apparet quod mundo per fe nulla at-tribui poifit
αταξία
-
fnnt mundo proprle difto, qnatenus fumitur pro ipibopißcio
cadi& terrae : Ted pro corporibus duntaxatquibusdam
naturalibus, qujg in mundo tanquaro lo-catainloco conti
nentun..
32. Quemadmodum mlcrocofmus non poteflaccufariulliusara^cci
& deformitatis, tametii variapravorum humorum genera in eo
contineantur ; itaneq; macrocofmus,tametfiin eo carpora mulca
con¬tineantur, quibus defe&us vel naturales vel
moraiesinh&reno. Vitium enim locati per fe non poteft
attributloco.
33. Ha&enus de caufis tam externes, quam Inter-ηis, fequntur
ejusdem afeBiones.
34. AffeBiones ipedant vel quantitatem, velqualitatem,vel motum
mundi.
35. Secundum quantitatem mundus efl vnus nu-mero, flnitus,
temporeus, amplißimus & capacißimus.
3 6. Mundus numero vnus efl. 1. Quia fcripturafacra?qute
accuratiffimé omnia opera Deifex dierumcreata deicribit &
recenfet, nuipiam meminit pluri-um Mundorum conditorurn,ied tantum
hujus unius,in quo verfamur, örtum, ftatum & conditionem
de-fcribit. Si autem plures eiTent mundi a Deo creati,certé
finegloria divina: diminutione & obfcurationenon illos
praterijlleo.
37. Si plures eiTent mundi, maxima orireturconfufio inter ilfos
& ηo itrum hunc.-finguli enim ha-berent iuos calos, fuaq;
elementa: ficut & ifte, ex ijsenim ut primis partibus conftat
mundus: Nec hic ne¬gamus quin potuerit Deus alium mundu creare,
autab hoc diverfum aut etiam fimilem &; hane tamen,
impe-
-
impedire άϊ&ξ'αρ. Unum autem duntaxat condidit& condere
voluit, plures conditurus fi voluiiieo.
38. Nec putamus adeo firmam Ariilotelis ra-tionem elfe, quamlib.
12. Metaphys. cap.io. ducitabuno primo motore, ad unum tantu primum
mobile :quaßvero non poßet unus eßße motor ·, qui duo duorum
mun-dorummobiliaprimamoveret. Sed ea eil efficax ratiounum tantum
eile mundum, quia vnum folum creavitBeus ut Mofes narrat.
39. Errant igitur illi,qui proprié & absq; tropoplures
mundos eile ilatuunt, velejusdem vel diver-fi generis, nempc alium
corporeum, alium incorpore-um, alium viiibilem, alium inviiibilem,
alium intelli-gibilem & idealem,alium Typicum.
40. Finitus eil mundus, quia conilat ex finitispartibus 1. &
quomodo infinicus eile poteil, corpo-reus cum fit & ex
corporibus compofitus ? nulluni e-nim corpus infinitum eile poteil,
cum certas, & ii-nitas habeat dimenfiones. 3. An non figuratus
eil
i mundus ? Nihil magis certum; Naturce autem infmi-ta? repugnat
figura:figura enim eß qus. termino veltermi-uis clauditur atpp
comprebenditur:(\xxoå habet cerminum,
\ infinitum eile nequit. Finitus igitur eil muudus, So-\ lus
Deus immenßu & infinitus.
41. Quando mundum temporeum dicimus, /non intelligimustempus
proprié acceptumfuiilé an- '
. te mundum in eo faélum eile mundum : Sed in tem-
'pprempponinius a:ternitati ; proinde cum dicimus '
■ fa dtum elfe mundum in tempore , nihil aliud volu-mus, quam
mundum 11011 eife arternum, fedprincipi-um durationis accepiffe:
ita ut jam quantum tempo¬ris mterceilerit å condito orbe in hunc
ufq; annu me-
tiri
-
quando pro quovis & cujusvis motus menfura : itaméfura illa,
qua fuit å creata prima materia feu chao,ufq; ad initium motus
cadeilisytempus fuitf^Aliquan¬do? ut feré accipiunt philofophi)
menfura eil motus
abiurdum dicere tempus fuiiie ante tempus: nempeillud ante hoc:
& ita tempus,menfura fcilicet motuscaeli, fadum efle intempore,
fpatio fcilicet iilo, quodmotum call ρ r c e ifit>quanquam
ρroρrie&philo fo-phicé ioquendo nerndicitür tempus fi¬lmt enim
proprié fubftantiar.
41, facfus eil non in momento. ut Philo juda;us,Hilaritis.&
Augu(tinu5,ex recenftoribus vero Caieta-nus & "Rodinns in
Theatro natura; voluerunt,fed;%·-ceßrve,ut docetMofes in hiiloria
creationis,ubi diftin#de recenfet quid vno quoq; die fit fadum.
Εxpreifeetiam Dens ipfe,mundum fucceßive creatum Exod.20,oftendit,
dum fabbathum populo Ifraelicico pra;ci-pit, aiferit enim fex
diebus cadum & terram, mare &quidquid in eis eil, å fe eile
fada, & fe feptimo diequieviile. Haec quanquam veriifima
iint,mundum ta¬rnen proprié dtUum prioribus duobus diebus fecun-dum
fuas partes creatum ilatuimus : reliquis veroquatuor diebus, qua:
in mundo tanquam loco & atdi-ficio ampliilimo continentur,
creata fuiiie.
43. Mundus ampliifimus & capaciifimus eil,fuo enim arnbitu
omnia compleditur. Hinc etiammundus fecundu-m qualitatem
eilperfedus & rotun¬das : perfedus quidem, quia alijs non opus
habet corpori-bus,ipr?etcr hac equibus conflat, rotundus feu
figuram-habet foharricä, omnes ejuspartes funtfigur£ ßharica.
44. Ad
-
44· Ad motum quod attinet,equidem nullu eildubium quin mundus
natura fit corruptibilis : om ne; £4 ·autem quod örtum habet, iive
per creationend, liveper generationem,id fuå natura ita eil
comparatum,ut poiiit fecundu eilentiam definere eile,id quod eil. ,
c
45. Quomodo autem mundus lit interiturus 5 ßftHidiverfa* funt
philofophorum& Theologorum fenten- ■. , ^ ^^ jti». Qujdam enim
ilatuunt mundum hunc totunvfe-^X^ 4 ''cundum effentiam fuäm
interiturum eile, ita ut planédeftruatur,&innihilumredigatur,in
eiusq; locum a-lium novum mundum & ab hoc diverfum å Deo
crea-_tumiri. 2. Ouidamvero affirmant mundum fecurf-z.dumciTentiam
quidem totum permaniurum eile inperpetuum, fed iecundum accidentia
mytatum iri: i-deoq; per interitum mundi nihil aliud
intelligunt.quamrefermuti^nlm &renovattonemprißmi
mundi,ejuse& __tnalium fiatum commutationenu.. 3. Sunt qui
alieruiit ?mundum quidem iecundum partes inferioresjeflen-tialem
mutationem fubiturum eile , Ted iecundumpartes iuperioresillum
immunem fore abomnicor-ruptione eilentiaü.
46. Quid in hoc fententiarum confli&u, & di~vortio
ilatuamus,equidem difficilümum eile videm9.'praefertim cum magni
nominis Theologide eilentiaümundi interitu dubitaverint. utpotc
Haßmtidu^ Geßnsz&s, AithamtlMsßbi. Damaßenus in üb. 2. ortodox»
h-dei c. 6. Timotheus autem Kirknerus in loco dehnemundi ex Sacra
fcripturå & Auguitino appefté aflerithguram mundi, id eil
imaginem, non fubßantiam trän-ßturam. Kos cum illis dicimus melius
eile dubi-t3£?_^^.P.ccultis,quam ütigare
d^incertisTdiixerendacnimquaEdam iuntIn cadeüem Academiam, ne
te-
me-
-
merariam no flram aifertionem contrarius pofleå c-ventus
redarguat. Equidem veriflimurn eil, quodhomoipfé qui magni mundi
Simulachmm eil, & å Plinio
17 die i tur Mundi Epitome ■> imo a Theophraito T>niverfi
ex¬emplar a Syneiio corporeorum (fincorporeorum Horizon. li¬tern
Μ/κρωκοϊτ,α^ dicitur, licetcorruptibilisiit, ad an-nihilationem
tame non redigatur fed liberetur åfer-vitute corruptionis & in
a tern um non commovea-tun.. Quid de Μ«*?"«,οσ-μ.^ fentiendum fic,
etiam atqjetiam coniideranduirLs.
47. Atq; ha c de nobiliiTimo hoc mundi The-atro fic propoiuiile
fufficianu.
ΐ I Ν I S.
-
VIRTUTIS ET GENERIS SPLENDOREornatiiTimo Juveni
Dn. Laurektio Nicolai Chesneco-phero,reipondentis partes
publice
fuitinenti.
Lauriferostua mens Parnaßi invifere coUesChesnecophere,
cupit^certansde cli-matemundt^
^Atcfe de bincβ ξβ 'visJopbiA lußrare receßmDevotum Adufis te C
hes ne co pepr ε ma«
mbiu-
^Avtihm ingenuis quagloria qu&ritur amplaFt tandempatri
cingant te mnnere bonores+
Honoris amicitiAergo ajßxit
Jonas 'Sergius.C Höfa
-
6Ο66Ο^0Ο©©ΟδΘΟΘΘΟΘΘΟ66θΘΘΟβθΟΟ
Λατ ocjisoTtty, τζ'α, ^cs td Μ£Τ^αχ3ρ9AqtüU. J^h" μίΰο£θ$}
γϊμνασΊα U φνοΉ.
τδτοίί ^co^uios tv τ b τακ-fo/j j§cc iA«aJ@ΠΟΐ/β/
-
Carmen An a g r a μ μ a ti c u μHonori
nomini*>claritategeneris^irtute do-
Brina eumprimis confpieui Jwvenis—viriy «Dn. Laurent i i
Chesnecopheri, Thesium
harumpropugnatorisfolertißimiyamicifuiyut op-timiy itapra alijs
obfervandi, con-
ficratums,LAURENTIUS CΗΕ S ΝΕ C O Ρ ΗΕ RU S,
per anagrams:En tu per hos C η λ r u s : Ν ε c l ε v i s..
Omnia Rex fuperum quam certa lege ereavityTuflo disponens ordine
cunBa manu.Ingenio traBas miroy venerandefbdalis
Undé laboris habespramiagrata tui.Summo ηamcg juvatßudio
hißraffefagaci
Atcg animoy äternifaBaßupenda Der.Scilieet in terris non
eßjucundius uUum>
Serutaripatria lucidateBafua.Dum ergb tbefes vulgas
tales,fubprafide claroy
Congaudensgrator^fuavis amice tibi.Ε nj τ u namcg Per hos es Cr
ar ii s doBe laboreSy
Imprtmispatri Chesnecophere tuo.Ρerge bonis igitur, quodagis,
tibi doBus Apollo
Praßo eß, ae tandem laureaferta dabit.Ρerge rogo, ut confiansy
(f Ne c levis effeputerisy
Htnc deeus ingenti cerfcit banore tibi. Non
