IT-04-74-T 2600/78692 TER D2600-1/78692 TER UJEDINJENE 03 ... · I. Nastanak HDZ-a BiH i pobjeda nacionalističkih stranaka na prvim višepartijskim izborima u BiH – 1990.....124

UJEDINJENE NACIJE

Predmet br. IT-04-74-T Datum: 29. maj 2013. Original: FRANCUSKI

Međunarodni sud za krivično gonjenje osoba odgovornih za teška kršenja međunarodnog humanitarnog prava počinjena na teritoriji bivše Jugoslavije od 1991.

PRETRESNO VIJEĆE III

U sastavu: sudija Jean-Claude Antonetti, predsjedavajući sudija Árpád Prandler sudija Stefan Trechsel sudija Antoine Kesia-Mbe Mindua, rezervni sudija

Sekretar: g. John Hocking

Presuda objavljena: 29. maja 2013.

TUŽILAC protiv

Jadranka PRLIĆA Brune STOJIĆA

Slobodana PRALJKA Milivoja PETKOVI ĆA

Valentina ĆORIĆA Berislava PUŠIĆA

JAVNO

PRESUDA

tom 1 od 6

Tužilaštvo:

g. Kenneth Scott g. Douglas Stringer g. Roeland Bos g. Pieter Kruger gđa Kimberly West

Odbrana:

g. Michael Karnavas i gđa Suzana Tomanović za Jadranka Prlića gđa. Senka Nožica i g. Karim A. A. Khan za Brunu Stojića gđa. Nika Pinter i gđa Natacha Fauveau-Ivanović za Slobodana Praljka gđa.Vesna Alaburić i g. Guénaël Mettraux za Milivoja Petkovića gđa Dijana Tomašegović-Tomić i g. Dražen Plavec za Valentina Ćorića g. Fahrudin Ibrišimović i g. Roger Sahota za Berislava Pušića

2600/78692 TERIT-04-74-TD2600-1/78692 TER03 October 2014 MR

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. i

Sadržaj

TOM 1

UVOD ............................................................................................................................................................... 1

POGLAVLJE 1: MJERODAVNO PRAVO................................................................................................. 8

I. Krivi čna djela .................................................................................................................................................................. 8

A. Zločini protiv čovječnosti ......................................................................................................................................... 8 1. Uslovi za primjenu člana 5 Statuta........................................................................................................................ 8 2. Ubistvo................................................................................................................................................................ 12 3. Deportacija i prisilno premještanje ..................................................................................................................... 13 4. Zatvaranje ........................................................................................................................................................... 16 5. Silovanje ............................................................................................................................................................. 18 6. Progoni................................................................................................................................................................ 19 7. Druga nehumana djela ........................................................................................................................................ 21

B. Teške povrede Ženevskih konvencija ..................................................................................................................... 22 1. Uslovi za primjenu člana 2 Statuta...................................................................................................................... 22

a) Postojanje oružanog sukoba .......................................................................................................................... 23 b) Međunarodni karakter oružanog sukoba ili stanje okupacije......................................................................... 23

i. Međunarodni oružani sukob ................................................................................................................... 23 ii. Stanje okupacije..................................................................................................................................... 25

a. Navodi u Optužnici o postojanju okupacije ....................................................................................................... 26 b. Razlika između međunarodnog sukoba i okupacije ........................................................................................... 27 c. Okupaciona sila.................................................................................................................................................. 27

c) Osobe ili imovina nad kojima su počinjene teške povrede zaštićene su Ženevskim konvencijama.............. 28 i. Zaštićene osobe....................................................................................................................................... 29 ii. Zaštićena imovina.................................................................................................................................. 31

d) Postojanje neksusa između oružanog sukoba i krivičnih djela za koje se tereti ............................................ 32 2. Hotimično lišavanje života.................................................................................................................................. 32 3. Nečovječno postupanje ....................................................................................................................................... 33 4. Uništavanje imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno............................................................................................................................................................... 36 5. Oduzimanje imovine koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je u velikim razmjerima, protivpravno i bezobzirno............................................................................................................................................................... 38 6. Deportacija i protivpravno premještanje civila ................................................................................................... 39 7. Protivpravno zatočenje civila.............................................................................................................................. 39

C. Kršenje zakona i običaja ratovanja.......................................................................................................................... 42 1. Uslovi za primjenu člana 3 Statuta...................................................................................................................... 42 2. Okrutno postupanje ............................................................................................................................................. 43 3. Protivpravni fizički rad ....................................................................................................................................... 45

a) Rad interniranih lica ...................................................................................................................................... 46 b) Rad ratnih zarobljenika..................................................................................................................................47

4. Bezobzirno razaranje gradova, naselja ili sela, ili pustošenje koje nije opravdano vojnom nuždom.................. 49 5. Uništavanje ili hotimično nanošenje štete ustanovama namijenjenim religiji ili obrazovanju............................ 50 6. Pljačkanje javne i privatne imovine .................................................................................................................... 52 7. Protivpravni napad na civile................................................................................................................................ 53 8. Protivpravno provođenje terora među civilnim stanovništvom .......................................................................... 56

II. Odgovornost................................................................................................................................................................. 57

A. Vidovi odgovornosti iz člana 7(1) Statuta .............................................................................................................. 57 1. Počinjenje............................................................................................................................................................ 57 2. UZP..................................................................................................................................................................... 58

a) Materijalni element (actus reus).................................................................................................................... 60 b) Element svijesti (mens rea) ........................................................................................................................... 62

3. Planiranje ............................................................................................................................................................ 64 4. Poticanje na počinjenje ....................................................................................................................................... 65 5. Naređivanje ......................................................................................................................................................... 67

B. Odgovornost predviđena članom 7(3) Statuta: odgovornost nadređenog ............................................................... 68 1. Priroda odgovornosti nadređenog: odgovornost za nečinjenje............................................................................ 68 2. Uslovi za primjenu člana 7(3) Statuta ................................................................................................................. 69

2599/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. ii

a) Postojanje odnosa subordinacije.................................................................................................................... 70 i. Krivi čna djela koja su počinili podređeni ............................................................................................... 70 ii. Test kontrole.......................................................................................................................................... 71

b) Element svijesti: "znao ili je bilo razloga da zna"......................................................................................... 73 i. Stvarno znanje ........................................................................................................................................ 73 ii. Element svijesti "bilo je razloga da zna" ............................................................................................... 74

c) Neizvršavanje dužnosti da se spriječe zločini ili kazne počinioci ................................................................. 75 i. Nužne i razumne mjere........................................................................................................................... 76 ii. Obaveza sprečavanja ............................................................................................................................. 77 iii. Obaveza kažnjavanja ............................................................................................................................ 78

C. Pitanje kumulativne odgovornosti na osnovu članova 7(1) i 7(3) Statuta............................................................... 79 POGLAVLJE 2: PRAVILA U VEZI S DOKAZIMA ............. .................................................................. 80 DIO 1: PRAVILA U VEZI S PRIHVATANJEM DOKAZA .......................................................................................... 81

I. Opšta pravila o prihvatanju dokaza koje je Vijeće primijenilo u ovom predmetu ........................................................ 82

II. Smjernice u vezi s prihvatanjem dokaza...................................................................................................................... 84

III. Prihvatanje dokaza u vezi sa zločinima koje su počinile druge strane u sukobu ........................................................ 85

DIO 2: PRAVILA U VEZI S OCJENOM DOKAZA...................................................................................................... 86 Odjeljak 1: Svjedoci viva voce......................................................................................................................................... 87 Odjeljak 2: Svjedočenje vještaka na osnovu pravila 94bis Pravilnika.............................................................................. 88

I. Stručni izvještaji prihvaćeni posredstvom vještaka Ewe Tabeau i Svetlane Radovanović ........................................... 90

A. Analiza Prvog izvještaja Ewe Tabeau, konkretno u svjetlu Drugog odjeljka Izvještaja Svetlane Radovanović .... 91 1. Izvori ................................................................................................................................................................... 91 2. Metodologija ....................................................................................................................................................... 92 3. Poređenje izvještaja Ewe Tabeau i izvještaja Svetlane Radovanović ................................................................. 93 4. Zaključci Vijeća u vezi s Prvim izvještajem Ewe Tabeau .................................................................................. 94

B. Analiza Drugog izvještaja Ewe Tabeau, posebno u svjetlu Drugog odjeljka Izvještaja Svetlane Radovanović ..... 95 1. Izvori i metodologija ........................................................................................................................................... 96 2. Poređenje izvještaja Ewe Tabeau i izvještaja Svetlane Radovanović ................................................................. 97 3. Zaključci Vijeća u vezi s Drugim izvještajem Ewe Tabeau................................................................................ 98

C. Analiza Trećeg izvještaja Ewe Tabeau, posebno u svjetlu Drugog odjeljka Izvještaja Svetlane Radovanović ...... 99 1. Izvori ................................................................................................................................................................. 100 2. Metodologija ..................................................................................................................................................... 102 3. Poređenje izvještaja Ewe Tabeau i izvještaja Svetlane Radovanović ............................................................... 104 4. Zaključci Vijeća u vezi s Trećim izvještajem Ewe Tabeau............................................................................... 106

II. Izvještaj vještaka prihvaćen posredstvom vještaka Vlade Šakića.............................................................................. 108

A. Opšti cilj izvještaja vještaka.................................................................................................................................. 108 B. Analiza problema povezanih s izvještajem i iskazom vještaka Vlade Šakića....................................................... 109

1. Problemi u vezi s nepristrasnošću Vlade Šakića ............................................................................................... 110 a) Osporavanje nepristrasnosti Instituta Ivo Pilar, na čijem čelu je Vlado Šakić ............................................ 110

i. Nastanak Instituta Ivo Pilar i njegove veze s hrvatskom Vladom ........................................................ 110 ii. Veze instituta sa hrvatskim obavještajnim službama........................................................................... 111

b) Osporavanje nepristrasnosti Vlade Šakića kao vještaka.............................................................................. 111 2. Problemi vezani za vjerodostojnost Vlade Šakića i za vjerodostojnost i dokaznu vrijednost njegovog izvještaja.............................................................................................................................................................................. 112

C. Zaključak Vijeća ................................................................................................................................................... 113 Odjeljak 3: Dokumenti koje su svjedoci komentarisali i koji su uvedeni posredstvom svjedoka na suđenju i dokumenti prihvaćeni putem pismenih zahtjeva ..............................................................................................................................114 Odjeljak 4: Dokumenti prihvaćeni isključivo s ciljem provjere vjerodostojnosti svjedoka viva voce............................ 115 Odjeljak 5: Formalno primanje na znanje činjenica o kojima je presuđeno ................................................................... 116 Odjeljak 6: Dokazi prihvaćeni na osnovu članova 92bis i 92quater Pravilnika ............................................................. 116 Odjeljak 7: Izjave i iskazi optuženih .............................................................................................................................. 117

I. Prihvatanje prethodnih izjava optuženih ..................................................................................................................... 118

II. Izjave optuženih na osnovu člana 84bis Pravilnika ................................................................................................... 119

III. Svjedočenje optuženih Praljka i Petkovića............................................................................................................... 120

2598/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. iii

Odjeljak 8: Potkrepa ....................................................................................................................................................... 121 Odjeljak 9: Dokazi iz druge ruke.................................................................................................................................... 122 Odjeljak 10: Dokumenti koje su neke strane osporile jer ih smatraju "falsifikatima" .................................................... 123 POGLAVLJE 3: STVARANJE, RAZVOJ I ORGANIZACIJA ZAJED NICE I REPUBLIKE HERCEG-BOSNE....................................................................................................................................... 123 DIO 1: KONTEKST STVARANJA HERCEG-BOSNE........................................................................................... 123 I. Nastanak HDZ-a BiH i pobjeda nacionalističkih stranaka na prvim višepartijskim izborima u BiH – 1990.............. 124

II. Proglašenje nezavisnosti Hrvatske – 25. jun 1991. ....................................................................................................125

III. Događaji iz avgusta 1991. godine: sjednica Glavnog odbora HDZ-a BiH u vezi s okupljanjem opština s većinskim hrvatskim stanovništvom, primjena "posebnog plana" u slučaju napada na hrvatski narod i proglašenje vanrednog stanja od strane HDZ-a ............................................................................................................................................................. 126

IV. HDZ BiH osniva krizne štabove u tri regionalne zajednice – 18. septembar 1991. ................................................. 127

V. Događaji iz oktobra 1991.: Skupština proglašava suverenitet BiH, a srpski poslanici osnivaju posebnu skupštinu srpskog naroda................................................................................................................................................................ 127

VI. Zajednička sjednica kriznih štabova Hercegovačke i Travničke regionalne zajednice – 12. novembar 1991. ........ 128

VII. Proglašenje Hrvatske zajednice Herceg-Bosne (HZ HB) – 18. novembar 1991..................................................... 128

DIO 2: GLAVNI DOGAĐAJI KOJI SU USLIJEDILI NAKON OSNIVANJA HERCEG-BOSNE............................ 130

I. Osporavanje osnivanja HZ HB.................................................................................................................................... 130

II. Želja za ponovnim ujedinjenem hrvatskog naroda (decembar 1991. – februar 1992.) .............................................. 130

III. Nezavisnost BiH (mart 1992.) .................................................................................................................................. 132

IV. Osnivanje HVO-a, vrhovnog odbrambenog tijela hrvatskog naroda HZ HB (april 1992.) ...................................... 132

V. HVO proglašen za vrhovno izvršno i upravno tijelo HZ HB (maj 1992.) ................................................................ 133

VI. Početak mirovnih pregovora i Cutileirov plan (februar 1992. – avgust 1992.) ........................................................ 133

VII. Pregovori u okviru Vance-Owenovog plana (avgust 1992. – januar 1993.) ........................................................... 135

VIII. Događaji koji su uslijedili nakon Vance-Owenovog plana i pokušaji provođenja načela plana na terenu (januar 1993. – avgust 1993.) ..................................................................................................................................................... 138

IX. Od Međugorja do odustajanja od Vance-Owenovog plana (maj 1993. – ljeto 1993.).............................................. 145

X. Owen - Stoltenbergov plan ........................................................................................................................................ 146

XI. Washingtonski sporazum (1. mart 1994.)................................................................................................................. 148

DIO 3: POLITIČKA, ADMINISTRATIVNA, VOJNA I PRAVOSUDNA STRUKTURA HZ(R) HB ....................... 149 Odjeljak 1: Politička i administrativna struktura ............................................................................................................ 150

I. Predsjednik HZ(R) HB................................................................................................................................................ 150

A. Ovlaštenja predsjednika ........................................................................................................................................ 150 B. Formiranje Predsjedničkog vijeća i gubitak vlasti predsjednika HR HB koje je uslijedilo................................... 151

II. Predsjedništvo HR HB i Zastupnički dom HR HB.................................................................................................... 151

A. Funkcije Predsjedništva i Zastupničkog doma...................................................................................................... 152 B. Struktura i sastav Predsjedništva i Zastupničkog doma ........................................................................................ 153 C. Odnosi Predsjedništva HZ HB i Zastupničkog doma HR HB s HVO-om HZ HB i Vladom HR HB .................. 154

III. Vlade HZ HB i HR HB............................................................................................................................................. 155

A. Uloga HVO-a HZ HB i Vlade HR HB kao izvršnog organa Herceg-Bosne......................................................... 155

2597/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. iv

1. 1. Vojna ovlaštenja HVO-a HZ HB i Vlade HR HB......................................................................................... 156 2. Odnosi HVO-a s Predsjedništvom HZ HB i Vlade HR HB sa Zastupničkim domom...................................... 158 3. Organizacija rada u HVO-u HZ HB i Vladi HR HB......................................................................................... 159 4. Odnosi HVO-a HZ HB i Vlade HR HB s opštinskim vlastima......................................................................... 160

B. Konkretna uloga predsjednika HVO-a i predsjednika Vlade HR HB ................................................................... 161

IV. Odjel obrane HZ HB i Ministarstvo obrane HR HB ................................................................................................ 162

A. Struktura i funkcionisanje Odjela obrane i Ministarstva obrane ........................................................................... 162 1. Glavni stožer kao organ Odjela obrane ............................................................................................................. 164 2. Uprave i uredi Obrane....................................................................................................................................... 164 3. Kolegij Odjela obrane ....................................................................................................................................... 165 4. Odnosi s međunarodnim i humanitarnim organizacijama................................................................................. 166

B. Uloga i dužnosti predstojnika Odjela obrane i ministra odbrane .......................................................................... 166 1. Hijerarhijska veza predstojnika Odjela obrane i ministra obrane s oružanim snagama .................................... 167 2. Ovlaštenja predstojnika Odjela obrane i ministra obrane za imenovanja u oružanim snagama........................ 170 3. Ovlaštenja za imenovanje vojnih tužilaca i sudija ............................................................................................ 173

C. SIS......................................................................................................................................................................... 174 1. SIS HZ HB........................................................................................................................................................ 174

a) Zadaci SIS-a ................................................................................................................................................ 174 b) Strukture i interno funkcionisanje SIS-a...................................................................................................... 175 c) Mjesto SIS-a u hijerarhiji HVO-a................................................................................................................ 177

2. SIS HR HB........................................................................................................................................................ 179 D. Sektor Odjela obrane za zdravstvo........................................................................................................................ 181 E. Komisija zadužena za zatvore i zatočeničke centre............................................................................................... 182

V. Ostali odjeli i ministarstva ......................................................................................................................................... 182

A. Ured za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe.................................................................................................. 182 1. Hijerarhijska veza Ureda za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe s HVO-om i Vladom HR HB ............... 183 2. Ovlaštenja Ureda za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe........................................................................... 184

B. Odjel za financije .................................................................................................................................................. 186 C. Odjel pravosuđa i opće uprave .............................................................................................................................. 188 D. Ministarstvo unutarnjih poslova............................................................................................................................ 189

VI. Komisije i službe HVO-a/ HR HB ........................................................................................................................... 190

A. Služba i Komisija za razmjenu.............................................................................................................................. 190 1. Ovlaštenja Službe i Komisije za razmjenu........................................................................................................ 190 2. Hijerarhijska veza između Službe za razmjenu i HVO-a HZ HB ..................................................................... 191

B. Komisija za nestale osobe ..................................................................................................................................... 192 C. Komisija za humanitarna pitanja........................................................................................................................... 192 D. Opštinski organi .................................................................................................................................................... 193

1. Hijerarhijska veza između opštinskih HVO-a i HVO-a HZ HB ....................................................................... 193 2. Odgovornost opštinskih HVO-a u pogledu odbrane. ........................................................................................ 195 3. Finansiranje opštinskih vlasti ............................................................................................................................ 196 4. Organizacija rada opštinskih vlasti ...................................................................................................................196

Odjeljak 2: Vojna struktura ............................................................................................................................................ 197

I. Vrhovno zapovjedništvo ............................................................................................................................................. 197

A. Ovlaštenja Vrhovnog zapovjedništva ................................................................................................................... 198 1. Ovlaštenja Vrhovnog zapovjedništva za imenovanje vojnih zapovjednika u oružanim snagama .................... 198 2. Ovlaštenja Vrhovnog zapovjedništva u oblasti opšteg organizovanja oružanih snaga ..................................... 199

B. Uloga vrhovnog zapovjednika u rukovođenju oružanim snagama........................................................................ 200

II. Glavni stožer .............................................................................................................................................................. 203

A. Struktura Glavnog stožera..................................................................................................................................... 204 1. Formiranje Glavnog stožera.............................................................................................................................. 204 2. Osobe koje su se smjenjivale na dužnosti načelnika i zapovjednika Glavnog stožera...................................... 204

a) Milivoj Petković, načelnik Glavnog stožera od 14. aprila 1992. do 24. jula 1993. ..................................... 204 b) Slobodan Praljak, zapovjednik Glavnog stožera od 24. jula 1993. do 9. novembra 1993........................... 205 c) Ante Roso zamjenjuje Slobodana Praljka na dužnosti zapovjednika 9. novembra 1993., Milivoj Petković ostaje u Glavnom stožeru.................................................................................................................................... 207 d) Milivoj Petković zamjenjuje Antu Rosu na čelu Glavnog stožera 26. aprila 1994. .................................... 208

3. Organizacija i funkcionisanje Glavnog stožera................................................................................................. 208

2596/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. v

a) Strukture i modaliteti postupanja koji omogućavaju obavještavanje Glavnog stožera i načelnika o situaciji na terenu ............................................................................................................................................................. 209 b) Modaliteti prosljeđivanja informacija Glavnom stožeru i načelniku GS..................................................... 211

B. Glavni stožer kao tijelo koje rukovodi i komanduje oružanim snagama............................................................... 213 1. Zapovijedi Glavnog stožera upućene oružanim snagama ................................................................................. 214 2. Odgovornost Glavnog stožera za obučavanje oružanih snaga u oblasti međunarodnog humanitarnog prava .. 216 3. Odnosi Glavnog stožera i političkih organa HZ(R) HB.................................................................................... 218

III. Oružane snage .......................................................................................................................................................... 219

A. Sastav oružanih snaga HVO-a .............................................................................................................................. 220 B. Opšta struktura oružanih snaga ............................................................................................................................. 222

1. Operativne zone i brigade ................................................................................................................................. 222 2. Specifičnost OZ Srednja Bosna i specijalnih jedinica "Maturice" i "Apostoli" ................................................ 225

C. Lanac rukovođenja i komandovanja oružanim snagama....................................................................................... 226 D. Jedinice za podršku oružanim snagama i njihov lanac komandovanja ................................................................. 228

1. Topništvo i zrakoplovna grupa.......................................................................................................................... 228 2. Profesionalne jedinice ....................................................................................................................................... 230

a) PPN "Vitezovi"............................................................................................................................................ 231 b) Pukovnija "Bruno Bušić" i PPN "Ludvig Pavlović".................................................................................... 231 c) KB i ATG u sastavu KB-a........................................................................................................................... 232

i. Organizacija KB-a i ATG......................................................................................................................... 232 ii. Mjesto KB-a i ATG u sastavu KB-a u vojnom lancu komandovanja.................................................. 234 iii. Odnosi Odjela obrane i Mladena Naletilića, KB-a i ATG u njegovom sastavu ................................. 236

3. Domobrani ........................................................................................................................................................ 237

IV. Vojna policija ........................................................................................................................................................... 239

A. Osnivanje i razvoj Vojne policije.......................................................................................................................... 240 1. Osnivanje Vojne policije i Uprave Vojne policije: april – septembar 1992...................................................... 240 2. Integrisanje Uprave Vojne policije u Odjel obrane i posljedice tog integrisanja .............................................. 242

a) Uprava Vojne policije kao organ bezbjednosti Odjela obrane .................................................................... 243 b) Odnosi Vojne policije i predstojnika Odjela obrane.................................................................................... 243

i. Ovlaštenja predstojnika Odjela obrane za imenovanja u Vojnoj policiji .............................................. 244 ii. Ovlaštenja predstojnika Odjela obrane u pogledu organizacije Vojne policije: zajedničko ovlaštenje s načelnikom Uprave Vojne policije .............................................................................................................. 244 iii. Predstojnik Odjela obrane kao pretpostavljeni načelniku Uprave Vojne policije .............................. 245

3. Nova struktura i način funkcionisanja Uprave i jedinica Vojne policije - od oktobra 1992. ............................ 246 a) Prva reorganizacija Uprave i jedinica Vojne policije: oktobar 1992. – jul 1993. ........................................ 246 b) Druga reorganizacija Uprave i jedinica Vojne policije: jul - decembar 1993.............................................. 249

i. Reorganizacija Uprave Vojne policije .................................................................................................. 249 ii. Reorganizacija jedinica Vojne policije ................................................................................................ 251

c) Posljednja reforma Uprave i jedinica Vojne policije – od decembra 1993.................................................. 252 i. Reorganizacija jedinica Vojne policije ................................................................................................. 253 ii. Reorganizacija Uprave Vojne policije................................................................................................. 254

B. Zadaci Vojne policije HVO-a HZ HB................................................................................................................... 254 1. Zadaci u vezi sa zatočenicima i zatočeničkim centrima.................................................................................... 256

a) Odgovornost Vojne policije za nadzor i obezbjeđenje zatočeničkih centara HVO-a HZ HB ..................... 256 b) Odgovornost Vojne policije za razmjenu, premještanje, rad zatočenika i njihovo puštanje na slobodu ..... 260

i. Odgovornost Vojne policije za razmjenu "ratnih zarobljenika" ........................................................... 261 ii. Odgovornost Vojne policije za premještanje zatočenika..................................................................... 261 iii. Odgovornost Vojne policije za radove koje su zatočenici obavljali izvan zatočeničkih centara........ 263 iv. Odgovornost Vojne policije za premještanje zatočenika van teritorije BiH i tranzit kroz Hrvatsku .. 263 v. Odgovornost Vojne policije za puštanje zatočenika na slobodu.......................................................... 264

2. Zadaci u vezi s održavanjem javnog reda, suzbijanjem kriminaliteta i disciplinom u oružanim snagama HVO-a.............................................................................................................................................................................. 265 a) Odjel za kriminalističke istrage u Upravi Vojne policije zadužen isključivo za suzbijanje kriminaliteta ... 266 b) Veze Vojne policije s drugim organima HVO-a zaduženim za suzbijanje kriminaliteta ............................ 267 c) Uloga Vojne policije u krivičnom postupku................................................................................................ 268 d) Uloga Vojne policije u suzbijanju kriminaliteta u oružanim snagama HVO-a............................................ 268

3. Zadaci Vojne policije u vezi sa slobodom kretanja i osiguranjem objekata i zvaničnih ličnosti ...................... 269 4. Zadaci Vojne policije u borbenim dejstvima nauštrb "redovitih" zadataka ...................................................... 272

C. Raspodjela ovlaštenja u rukovođenju i komandovanju jedinicama Vojne policije ............................................... 274 1. Ovlaštenja zapovjednika OZ i brigada HVO-a u rukovođenju i komandovanju jedinicama Vojne policije..... 274 2. Ovlaštenja Uprave Vojne policije u rukovođenju i komandovanju jedinicama Vojne policije ........................ 278

2595/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. vi

a) Ovlaštenja načelnika Uprave Vojne policije za imenovanja u jedinicama Vojne policije .......................... 279 b) Ovlaštenja načelnika Uprave Vojne policije za popunu, školovanje i obuku jedinica Vojne policije......... 280 c) Ovlaštenja načelnika Uprave Vojne policije u rukovođenju i komandovanju jedinicama Vojne policije... 281 d) Ovlaštenja načelnika Uprave Vojne policije za prepotčinjavanje jedinica Vojne policije .......................... 284

Odjeljak 3: Sistem redovnog pravosuđa ......................................................................................................................... 288

I. Pravosuđe uglavnom zasnovano na modelu SR BiH .................................................................................................. 289

II. Problemi u funkcionisanju pravosuđa........................................................................................................................ 290

2594/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. vii

TOM 2

POGLAVLJE 4: ČINJENIČNI ZAKLJU ČCI U VEZI SA ZLO ČINIMA PO ČINJENIM U OPŠTINAMA I ZATO ČENIČKIM CENTRIMA ....................................................................................... 1

DIO 1: OPŠTINA PROZOR .............................................................................................................................................. 1

I. Geografski položaj i struktura stanovništva opštine Prozor ............................................................................................3

II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine ....................................................................................................... 3

A. Opšti prikaz političkih, administrativnih i vojnih organa Hrvata i Muslimana......................................................... 4 B. Oružane snage HVO-a u opštini Prozor .................................................................................................................... 5

1. OZ Sjeverozapadna Hercegovina i Brigada "Rama" HVO-a................................................................................ 5 2. "Kinder-vod"......................................................................................................................................................... 6 3. Vojna policija HVO-a ........................................................................................................................................... 6 4. Civilna zaštita, domobranstvo i MUP ...................................................................................................................7 5. Prisustvo pripadnika HV-a.................................................................................................................................... 8

III. Događaji koji su prethodili napadu na grad Prozor 23. i 24. oktobra 1992. ................................................................. 8

IV. Tok kriminalnih događaja navedenih u Optužnici........................................................................................................ 9

A. Napad na grad Prozor 23. i 24. oktobra 1992. i njegove posljedice.......................................................................... 9 1. Napad na Prozor.................................................................................................................................................. 10 2. Uspostavljanje kontrole nad Prozorom ............................................................................................................... 11 3. Oštećivanje imovine i kuća, palež i krađa nakon uspostavljanja kontrole nad Prozorom................................... 12

a) Oštećivanje i palež imovine i kuća u vlasništvu Muslimana nakon uspostavljanja kontrole nad Prozorom .... 13 b) Krađa imovine u vlasništvu Muslimana nakon uspostavljanja kontrole nad Prozorom ................................... 14

B. Napad na selo Paljike 24. oktobra 1992., oštećivanje imovine i kuća i smrt dva mještana..................................... 16 C. Hapšenje i zatočenje muškaraca Muslimana u Prozoru i Paljikama od 24. oktobra 1992. ..................................... 17 D. Tok pregovora između zaraćenih strana u novembru 1992. i povratak muslimanskog stanovništva u opštinu Prozor........................................................................................................................................................................... 18 E. Napad na sela Parcani, Lizoperci i Tošćanica 17. - 19. aprila 1993., paljenje kuća i smrt tri stanovnika Tošćanice..................................................................................................................................................................................... 20

1. Napad na Parcane 17. aprila 1993. i paljenje stambenih objekata ...................................................................... 21 2. Napad na Lizoperce 18. i 19. aprila 1993. i paljenje stambenih objekata ........................................................... 22 3. Napad na Tošćanicu 19. aprila 1993., paljenje stambenih objekata i smrt tri mještana ...................................... 22

F. Napad HVO-a na desetak sela u opštini Prozor od juna do sredine avgusta 1993., oštećivanje imovine i džamija i smrt šest Muslimana .................................................................................................................................................... 23

1. Napad na sela Skrobućani i Gračanica i oštećivanje imovine i džamije u Skrobućanima .................................. 24 2. Napad na sela Duge i Lug i oštećivanje imovine ................................................................................................ 25 3. Napad na selo Podaniš ili Podonis i oštećivanje imovine ................................................................................... 25 4. Napad na selo Munikoze i oštećivanje imovine.................................................................................................. 26 5. Napad na selo Lizoperci i oštećivanje imovine i džamije ................................................................................... 26 6. Smrt šest Muslimana na području Prajina i Tolovca........................................................................................... 27 7. Napad na selo Parcani i oštećivanje imovine ...................................................................................................... 28 8. Oštećivanje sjedišta Islamske zajednice grada Prozora....................................................................................... 28

G. Ograničenje kretanja za Muslimane u opštini Prozor od ljeta 1993........................................................................ 29 H. Hapšenje, zatočenje i raseljavanje Muslimana, muškaraca, žena, djece i starijih osoba, od proljeća do kraja 1993...................................................................................................................................................................................... 30

1. Hapšenje muškaraca Muslimana u opštini Prozor od proljeća 1993. do kraja 1993. .......................................... 31 2. Zatočenje muškaraca Muslimana u više zatočeničkih centara u opštini Prozor od proljeća do decembra 1993. 34

a) Zatočenje muškaraca Muslimana u Srednjoj školi u Prozoru........................................................................ 34 i. Opis, organizacija i način rada Srednje škole u Prozoru kao mjesta zatočenja....................................... 34 ii. Dolazak, premještanje i puštanje na slobodu zatočenika iz Srednje škole u Prozoru ............................ 36 iii. Postupanje prema zatočenicima u Srednjoj školi u Prozoru................................................................. 39 iv. Radovi koje su izvodili zatočenici iz Srednje škole u Prozoru ............................................................. 40 v. Slanje pedeset zatočenika iz Srednje škole u Prozoru na liniju fronta na Crnom vrhu 31. jula 1993. ... 43 vi. Izvještavanje o situaciji u kojoj se nalaze zatočenici u Srednjoj školi u Prozoru ................................. 46

b) Zatočenje mu{karaca Muslimana u Unisovoj zgradi..................................................................................... 46 c) Zatočenje muškaraca Muslimana u Vatrogasnom domu u Prozoru .............................................................. 48 d) Zatočenje muškaraca Muslimana u objektima MUP-a u Prozoru ................................................................. 49

2593/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. viii

i. Organizacija, način rada i broj zatočenika u objektima MUP-a u Prozoru............................................. 49 ii. Postupanje prema zatočenicima u objektima MUP-a u Prozoru............................................................ 50

e) Zatočenje muškaraca Muslimana u Srednjoškolskom centru ........................................................................ 53 3. Hapšenje, zatočenje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba u opštini Prozor u julu i avgustu 1993...............55

a) Hapšenje i smještanje žena, djece i staraca u kuće u Podgrađu, Lapsunju i Dugama.................................... 55 b) Postupanje prema ženama, djeci i starijim osobama u Podgrađu, Lapsunju i Dugama................................. 57 c) Zatočenje u naselju Podgrađe, postupanje prema Muslimanima, krađa, prisiljavanje na polni odnos i seksualni nasrtaji................................................................................................................................................... 58

i. Uslovi zatočenja Muslimana dovedenih u Podgrađe .............................................................................. 58 ii. Postupanje prema Muslimanima dovedenim u Podgrađe, krađa, prisiljavanje na polni odnos i seksualni nasrtaji ........................................................................................................................................................... 60

d) Zatočenje u Lapsunju, postupanje prema Muslimanima, krađa, prisiljavanja na polni odnos i seksualni nasrtaji 62

i. Uslovi zatočenja Muslimana dovedenih u Lapsunj ................................................................................ 62 ii. Postupanje prema Muslimanima dovedenim u Lapsunj, krađa, prisiljavanje na polni odnos i seksualni nasrtaji ........................................................................................................................................................... 62

e) Zatočenje u Dugama, postupanje prema Muslimanima, krađa, prisiljavanje na polni odnos i seksualni nasrtaji 63

i. Uslovi zatočenja Muslimana dovedenih u Duge..................................................................................... 63 ii. Postupanje prema Muslimanima dovedenim u Duge, krađe, prisiljavanje na polni odnos i seksualni nasrtaji ........................................................................................................................................................... 64

f) Premještanje žena, djece i starijih osoba zadržanih u Podgrađu, Lapsunju i Dugama u Kučane krajem avgusta 1993. ........................................................................................................................................................ 65

4. Postupanje prema posljednjim preostalim Muslimanima u opštini Prozor od kraja avgusta do decembra 1993.67 a) Postupanje prema Muslimanima u opštini Prozor od kraja avgusta do decembra 1993................................ 67 b) Premještanje Muslimana iz opštine Prozor u zatočeničke centre van opštine i zatim na druge teritorije...... 69

DIO 2: OPŠTINA GORNJI VAKUF ............................................................................................................................... 71

I. Geografski položaj i struktura stanovništva opštine Gornji Vakuf................................................................................ 72

II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine Gornji Vakuf............................................................................... 73

A. Politička i administrativna struktura ....................................................................................................................... 73 B. Vojna struktura........................................................................................................................................................ 74

1. TO i ABiH........................................................................................................................................................... 75 2. HVO.................................................................................................................................................................... 75

III. Porast napetosti između HVO-a i ABiH u opštini Gornji Vakuf: septembar 1992. – 16. januar 1993....................... 77

A. Uspostavljanje kontrole nad opštinom i sukobi između HVO-a i ABiH tokom druge polovine 1992. .................. 77 B. Ojačavanje položaja HVO-a krajem 1992. - početkom 1993.................................................................................. 78 C. Incident s hrvatskom zastavom 6. januara 1993...................................................................................................... 78 D. Sukobi HVO-a i ABiH oko 11. i 12. januara 1993. ................................................................................................ 79 E. Naređenja za stavljanje oružanih snaga ABiH pod komandu HVO-a od 14. i 16. januara 1992. ........................... 80

IV. Napadi od 18. januara 1993. u opštini Gornji Vakuf.................................................................................................. 81

A. Napad na grad Gornji Vakuf i zločini koji su, prema navodima, posljedica tog napada ........................................ 82 B. Napad na više sela u opštini Gornji Vakuf i zločini koji su, prema navodima, posljedica tog napada ................... 84

1. Napad na selo Duša............................................................................................................................................. 84 2. Napad na selo Hrasnica....................................................................................................................................... 87 3. Napad na selo Uzričje ......................................................................................................................................... 89 4. Napad na selo Ždrimci ........................................................................................................................................ 90

V. Pokušaji prekida vatre nakon napada u opštini Gornji Vakuf...................................................................................... 92

VI. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada HVO-a i uspostavljanja kontrole nad selima u opštini Gornji Vakuf ................................................................................................................................................................................ 93

A. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada i uspostavljanja kontrole nad selom Duša ................................ 94 1. Navodi o paljenju kuća i krađi imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Duša ................................................... 94 2. Navodi o raseljavanju žena, djece, starijih i nemoćnih osoba iz sela Duša i njihovom zatočenju ...................... 95

B. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada i uspostavljanja kontrole nad selom Hrasnica........................... 96 1. Navodi o paljenju kuća i krađi imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Hrasnica ............................................. 97 2. Navodi o raseljavanju žena, djece i starijih osoba iz sela Hrasnica i njihovom zatočenju .................................. 97

2592/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. ix

3. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada i uspostavljanja kontrole nad selom Uzričje....................... 101 a) Navodi o paljenju kuća i krađi imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Uzričje ........................................ 101 b) Zatočenje stanovnika sela Uzričje ............................................................................................................... 102 c) Raseljavanje stanovnika sela Uzričje........................................................................................................... 105

4. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada i uspostavljanja kontrole nad selom Ždrimci...................... 105 a) Paljenje kuća, krađa imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Ždrimci i paljenje mekteba ......................... 105 b) Navodi o zatočenju i raseljavanju žena i djece iz sela Ždrimci ................................................................... 107

VII. Kriminalni događaji u vezi s fabrikom namještaja u Trnovači ............................................................................... 108

A. Navodi o premještanju muškaraca Muslimana, iz Duše i Hrasnice, u fabriku namještaja u Trnovači ................. 109 B. Organizacija i način rada fabrike namještaja u Trnovači kao mjesta zatočenja .................................................... 109 C. Uslovi zatočenja i postupanje prema muškarcima Muslimanima koje je HVO zatočio u Fabrici namještaja u Trnovači ..................................................................................................................................................................... 110 D. Razmjena muškraca iz Duše i premještanje muškaraca iz Hrasnice u zatočenički centar u Prozoru.................... 112

DIO 3: OPŠTINA JABLANICA (SOVIĆI I DOLJANI) ............................................................................................... 113

I. Geografski položaj i struktura stanovništva opštine.................................................................................................... 115

II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine ................................................................................................... 115

A. Politička i administrativna struktura ..................................................................................................................... 115 B. Vojna struktura...................................................................................................................................................... 117

1. TO i ABiH......................................................................................................................................................... 118 2. HVO.................................................................................................................................................................. 119

III. Pretpostavke za napad na sela Sovići i Doljani 17. aprila 1993................................................................................ 121

A. Porast napetosti između Hrvata i Muslimana u opštini Jablanica od proljeća 1992. do sredine aprila 1993. ....... 121 B. Sukobi u opštini Jablanica sredinom aprila 1993.................................................................................................. 122 C. Zaoštravanje napetosti između Hrvata i Muslimana u Sovićima i Doljanima u danima koji su prethodili napadu od 17. aprila 1993. .......................................................................................................................................................... 123

IV. Napadi HVO-a na sela Sovići i Doljani i hapšenje muškaraca, žena, djece i starijih osoba, od 17. do 23. aprila 1993......................................................................................................................................................................................... 125

A. Tok napada na Soviće i Doljane 17. aprila 1993................................................................................................... 125 B. Hapšenje muškaraca, žena, djece i starijih osoba u Sovićima i Doljanima od 17. do 23. aprila 1993. ................. 128

1. Prva hapšenja 17. aprila 1993. .......................................................................................................................... 128 a) Sovići........................................................................................................................................................... 128 b) Doljani ......................................................................................................................................................... 129

2. Nastavak hapšenja od 18. do 23. aprila 1993. ................................................................................................... 130 a) Sovići........................................................................................................................................................... 130 b) Doljani ......................................................................................................................................................... 130

3. Počinioci napada i hapšenja .............................................................................................................................. 131

V. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada na sela Sovići i Doljani i nakon hap{enja ................................... 132

A. Zatočenje u Školi u Sovićima, smrt zatočenika i radovi koje su izvodili zatočenici............................................. 132 1. Organizacija i način rada Škole u Sovićima kao mjesta zatočenja.................................................................... 134 2. Uslovi zatočenja i postupanje prema zatočenicima u Školi u Sovićima ........................................................... 135 3. Smrt muškaraca Muslimana zatočenih u Školi u Sovićima .............................................................................. 136 4. Radovi koje su izvodili zatočenici .................................................................................................................... 137 5. Zaključci Vijeća u vezi s navodima o kriminalnim događajima u Školi u Sovićima........................................ 137

B. Postupanje prema muškarcima Muslimanima prilikom premještanja iz Škole u Sovićima u Zatvor u Ljubuškom 18. aprila 1993. .......................................................................................................................................................... 138 C. Zatočenje žena, djece i starijih osoba u kućama u zaseoku Junuzovići................................................................. 140

1. Organizacija kuća u zaseoku Junuzovići kao mjesta zatočenja......................................................................... 141 2. Zatočenje i postupanje prema zatočenicima u zaseoku Junuzovići................................................................... 142

D. Premještanje žena, djece i starijih osoba iz Škole u Sovićima i kuća u zaseoku Junuzovići u pravcu Gornjeg Vakufa oko 5. maja 1993. .......................................................................................................................................... 143

1. Kontekst premještanja žena, djece i starijih osoba iz Škole u Sovićima i kuća u zaseoku Junuzovići u Gornji Vakuf .................................................................................................................................................................... 143 2. Premještanje Muslimana, žena, djece i starijih osoba, iz Škole u Sovićima i kuća u zaseoku Junuzovići 5. maja 1993. ..................................................................................................................................................................... 145

E. Zatočenje muškaraca Muslimana na Ribnjaku kod Doljana i smrt nekih od njih ................................................. 147

2591/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. x

1. Organizacija Ribnjaka kao mjesta zatočenja..................................................................................................... 147 2. Postupanje prema zatočenicima na Ribnjaku.................................................................................................... 148 3. Smrt nekih zatočenih Muslimana na Ribnjaku.................................................................................................. 149

F. Blokiranje međunarodnih posmatrača i mirovnih snaga 17. aprila 1993. i narednih dana.................................... 149 G. Rušenje i paljenje kuća i vjerskih objekata u selima Sovići i Doljani................................................................... 151

1. Paljenje i rušenje stambenih objekata Muslimana u Sovićima i Doljanima u periodu od 18. do 24. aprila 1993............................................................................................................................................................................... 152 2. Rušenje dva muslimanska vjerska objekta, uključujući najmanje jednu džamiju, u Sovićima i Doljanima od 18. do 22. aprila 1993.................................................................................................................................................. 153

H. Krađa imovine Muslimana u Sovićima i Doljanima od 17. aprila do 4. maja 1993. ............................................ 154 DIO 4: OP[TINA MOSTAR .......................................................................................................................................... 155 Odjeljak 1: Geografski položaj i struktura stanovništva opštine .................................................................................... 158 Odjeljak 2: Politička, administrativna i vojna struktura opštine..................................................................................... 160

I. Politička i administrativna struktura............................................................................................................................ 160

A. Krizni štab............................................................................................................................................................. 160 B. HVO opštine Mostar ............................................................................................................................................. 161 C. Političke strukture Muslimana u Mostaru ............................................................................................................. 164

II. Vojna struktura .......................................................................................................................................................... 165

A. Organizovanje TO-a u Mostaru ............................................................................................................................ 165 B. Oružane snage HVO-a .......................................................................................................................................... 166 C. Snage ABiH .......................................................................................................................................................... 168

Odjeljak 3: Događaji koji su prethodili sukobu Hrvata i Muslimana od 9. maja 1993................................................... 169

I. Borbe srpskih oružanih snaga i združenih hrvatsko-muslimanskih snaga................................................................... 169

II. Uspostavljanje političke kontrole HVO-a nad opštinom i njeno "kroatiziranje" ....................................................... 170

III. Zaoštravanje napetosti između Hrvata i Muslimana................................................................................................. 179

Odjeljak 4: Događaji u opštini Mostar u maju 1993....................................................................................................... 182

I. Vojne operacije od 9. do 12. maja 1993. ..................................................................................................................... 182

A. Napad od 9. maja 1993. ........................................................................................................................................ 183 B. Pad Vranice 10. maja 1993. .................................................................................................................................. 187 C. Linije fronta i vojni položaji nakon 9. maja 1993. ................................................................................................ 189 D. Nastavak borbi i pokušaji prekida vatre................................................................................................................ 190

II. Navodi o zločinima počinjenim tokom maja 1993. godine........................................................................................ 191

A. Rušenje dvije džamije u zapadnom Mostaru oko 9. i 11. maja 1993. godine ....................................................... 191 B. Okupljanje Muslimana u zapadnom Mostaru, njihovo zatočenje na više lokacija i odlazak nekih od njih na područja pod kontrolom ABiH ili u druge zemlje tokom prve polovine maja 1993.................................................. 193 C. Okupljanje Muslimana u zapadnom Mostaru, njihovo zatočenje na više lokacija i odlazak nekih od njih na područja pod kontrolom ABiH ili u druge zemlje tokom druge polovine maja 1993................................................ 197

1. Deložacije Muslimana iz zapadnog Mostara, njihovo zatočenje ili premještanje u istočni Mostar tokom druge polovine maja 1993............................................................................................................................................... 198 2. Premještanje 300 Muslimana u istočni Mostar krajem maja 1993. godine....................................................... 199

D. Djela nasilja i krađe nad uhapšenim, deložiranim, zatočenim i raseljenim Muslimanima u maju 1993. godine ..199

III. Navodi o zločinima počinjenim u zatočeničkim centrima HVO-a u Mostaru u maju 1993. godine ........................ 202

A. Duhanski institut ................................................................................................................................................... 203 B. Mašinski fakultet................................................................................................................................................... 204

1. Organizacija Mašinskog fakulteta kao zatočeničkog centra.............................................................................. 205 2. Postupanje prema zatočenicima na Mašinskom fakultetu................................................................................. 206 3. Sudbina dvanaest vojnika ABiH ....................................................................................................................... 206

C. Zgrada MUP-a....................................................................................................................................................... 209 Odjeljak 5: Navodi o zločinima počinjenim tokom juna 1993. ...................................................................................... 211 Odjeljak 6: Događaji 30. juna 1993. i navodi o zločinima počinjenim u julu i avgustu 1993. godine ........................... 215

I. Napad na kasarnu "Tihomir Mišić" 30. juna 1993. godine ......................................................................................... 215

2590/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xi

II. Navodi o zločinima koja je HVO počinio nakon napada od 30. juna 1993. .............................................................. 218

A. Hapšenje i zatočenje muškaraca Muslimana nakon napada od 30. juna 1993. ..................................................... 218 B. Raseljavanje muslimanskih porodica koje su stanovale u zapadnom Mostaru, oko 30. juna 1993....................... 220 C. Navodi o zločinima na Mašinskom fakultetu počinjenim od jula 1993. ............................................................... 221 D. Ostali navodi o zločinima počinjenim u zapadnom Mostaru u julu i avgustu 1993.............................................. 224

1. Deložiranje i raseljavanje Muslimana u istočni Mostar ili u druge zemlje od sredine jula do avgusta 1993. ... 225 2. Puštanje na slobodu Muslimana zatočenih na Heliodromu sredinom jula 1993. pod uslovom da oni i njihove porodice odu iz BIH.............................................................................................................................................. 226 3. Silovanje, seksualno zlostavljanje, krađa, prijetnje i zastrašivanje Muslimana tokom akcija deložiranja u zapadnom Mostaru u julu i avgustu 1993. ............................................................................................................ 227

E. Navodi o zločinima počinjenim u Buni oko 14. jula 1993. ................................................................................... 230 F. Napad u okolini Mostara 24. avgusta 1993. i navodi o zločinima počinjenim nakon tog napada ......................... 232

1. Napad na selo Raštani, Hidroelektranu Mostar i kasarnu "Tihomir Mišić" ...................................................... 233 2. Navodi o zločinima počinjenim tokom napada HVO-a na selo Raštani ........................................................... 234

a) Smrt četiri muškarca Muslimana tokom napada na selo Raštani................................................................. 235 b) Navodi o krađi imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Raštani ................................................................ 237 c) Postupanje prema muslimanskim ženama i djeci tokom napada na selo Raštani ........................................ 238 d) Raseljavanje muslimanskih žena i djece tokom napada na selo Raštani ..................................................... 238

Odjeljak 7: Navodi o zločinima počinjenim u periodu od septembra 1993. do aprila 1994........................................... 239 Odjeljak 8: Navodi u vezi s opsadom istočnog Mostara i zločinima koji su uslijedili (juni 1993. – april 1994.).......... 244

I. Granatiranje i artiljerijsko djelovanje po istočnom Mostaru ....................................................................................... 245

II. Snajpersko djelovanje po stanovništvu istočnog Mostara.......................................................................................... 252

A. Definicija snajperiste i metode korištene tokom snajperskih djelovanja u Mostaru ............................................. 253 1. Definicija snajperiste......................................................................................................................................... 253 2. Modus operandi, naoružanje i obuka snajperista HVO-a ................................................................................. 255

B. Dokazi u vezi s položajima snajperista HVO-a u Mostaru ................................................................................... 256 C. Dvanaest snajperskih incidenata opisanih u Povjerljivom prilogu Optužnici ....................................................... 261

1. Snajperski incident br. 1.................................................................................................................................... 261 a) Opis događaja ................................................................................................................................................. 261 b) Okolnosti i analiza incidenta .......................................................................................................................... 261 c) Činjenični zaključci ........................................................................................................................................ 261



4. Snajperski incident br. 4.................................................................................................................................... 269 a) Opis događaja .............................................................................................................................................. 269 b) Okolnosti i analiza incidenta ....................................................................................................................... 270 c) Činjenični zaključci ..................................................................................................................................... 271





9. Snajperski incident br. 10.................................................................................................................................. 286

2589/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xii

a) Opis događaja .............................................................................................................................................. 286 b) Okolnosti i analiza incidenta ....................................................................................................................... 287 c) Činjenični zaključci ..................................................................................................................................... 289

10. Snajperski incident br. 11................................................................................................................................ 289 a) Opis događaja .............................................................................................................................................. 289 b) Okolnosti i analiza incidenta ....................................................................................................................... 290 c) Činjenični zaključci ..................................................................................................................................... 292



13. Opšti zaključci u vezi sa snajperskim incidentima.......................................................................................... 301 D. Kampanja snajperskih djelovanja čiji je cilj bilo cjelokupno stanovništvo istočnog Mostara .............................. 301

1. Žrtve snajperskih djelovanja: poginuli i ranjeni u istočnom Mostaru – primjeri .............................................. 302 a) Žrtve poginule tokom opsade istočnog Mostara – primjeri ......................................................................... 302 b) Žrtve ranjene tokom opsade istočnog Mostara –primjeri ............................................................................ 303

2. Kampanja snajperskih djelovanja čiji je cilj bilo cjelokupno stanovništvo istočnog Mostara .......................... 304 a) Otvaranje snajperske vatre na žene, djecu i starije osobe ............................................................................... 305 b) Otvaranje snajperske vatre na građane dok se bave svakodnevnim aktivnostima.......................................... 307

III. Životni uslovi stanovništva u istočnom Mostaru ...................................................................................................... 308

A. Priliv stanovništva u istočni Mostar ...................................................................................................................... 309 B. Dostupnost hrane................................................................................................................................................... 310 C. Dostupnost vode i električne energije ................................................................................................................... 311 D. Dostupnost medicinske njege................................................................................................................................ 315 E. Blokiranje međunarodnih organizacija i humanitarne pomoći .............................................................................. 316 F. Izolacija stanovništva istočnog Mostara ................................................................................................................ 322

IV. Otvaranje vatre na pripadnike međunarodnih organizacija ...................................................................................... 325

V. Navodi o uništenju Starog Mosta............................................................................................................................... 332

A. Korištenje Starog mosta poslije 9. maja 1993....................................................................................................... 333 1. Korištenje Starog mosta od strane ABiH .......................................................................................................... 334 2. Korištenje Starog mosta od strane stanovnika istočnog Mostara ...................................................................... 335

B. Uništenje Starog mosta ......................................................................................................................................... 335 1. Oštećivanje Starog mosta do 8. novembra 1993. .............................................................................................. 336 2. Ofanzivna dejstva 8. novembra 1993. i granatiranje Starog mosta ................................................................... 337

a) Zapovijed Milivoja Petkovića od 8. novembra 1993...................................................................................... 338 b) Napad tenka HVO-a na Stari most 8. novembra 1993. .................................................................................. 339 c) Uništenje Starog mosta do večeri 8. novembra 1993. .................................................................................342

3. Rušenje Starog mosta 9. novembra 1993. ......................................................................................................... 343 a) Hipoteza 1: rušenje prouzrokovano nastavkom granatiranja od strane HVO-a 9. novembra 1993. ujutro..... 344 b) Hipoteza 2: rušenje prouzrokovano ekplozivom aktiviranim na desnoj obali Neretve .................................. 346

4. Reakcija političkih vlasti i oružanih snaga HVO-a na jednoglasnu osudu međunarodnih aktera ..................... 352 a) Pokušaj vlasti HVO-a da minimaliziraju ili da zataškaju svoju odgovornost za uništenje Starog mosta....... 352 b) Reakcija međunarodnih aktera koji su oružane snage HVO-a proglasili odgovornim za uništenje Starog mosta 355 c) Posljedice uništenja Starog mosta po vojnike ABiH i stanovništvo muslimanske enklave na desnoj obali Neretve ............................................................................................................................................................... 355 d) Postupak koji je HVO pokrenuo protiv posade tenka.................................................................................. 357

C. Opšti zaključci Vijeća o uništenju Starog mosta................................................................................................... 358

VI. Navodi o uništavanju vjerskih objekata u istočnom Mostaru................................................................................... 359

VII. Zaključci Vijeća o postojanju opsade istočnog Mostara ......................................................................................... 362

DIO 5: HELIODROM.................................................................................................................................................... 362

I. Organizacija Heliodroma kao zatočeničkog centra ..................................................................................................... 364

A. Osnivanje zatočeničkog centra na lokaciji Heliodroma ........................................................................................ 364

2588/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xiii

B. Objekti zatočeničkog centra Heliodrom................................................................................................................ 366 C. Komandna struktura Heliodroma .......................................................................................................................... 367

1. Upravljanje Heliodromom ................................................................................................................................ 367 2. Organi nadležni za obezbjeđenje Heliodroma................................................................................................... 369 3. Organi nadležni za logistiku.............................................................................................................................. 372 4. Organi nadležni za odobravanje pristupa u zatvor i pristupa zatočenicima ...................................................... 373

a) Pristup na Heliodrom za pripadnike HVO-a................................................................................................ 374 b) Pristup na Heliodrom za predstavnike međunarodnih organizacija i novinare............................................ 377

5. Organi odgovorni za puštanje na slobodu, razmjenu i premještanje zatočenika ............................................... 379 a) Organi odgovorni za puštanje na slobodu zatočenika.................................................................................. 380 b) Organi odgovorni za razmjenu zatočenika .................................................................................................. 383 c) Organi odgovorni za premještanje zatočenika............................................................................................. 383

6. Organi odgovorni za njegu i zdravlje zatočenika .............................................................................................. 384 7. Organi odgovorni za korištenje zatočenika s Heliodroma za izvođenje radova i obaviješteni o tome.............. 387

a) Postupak za dobijanje zatočenika s Heliodroma za izvođenje radova......................................................... 388 b) Organi koji su odobravali korištenje zatočenika s Heliodroma za izvođenje radova .................................. 389 c) Organi nadležni za zatočenike za vrijeme izvođenja radova ....................................................................... 393 d) Organi obavještavani o incidentima za vrijeme izvođenja radova .............................................................. 393 e) Pokušaji da se reguliše korištenje zatočenika s Heliodroma za izvođenje radova....................................... 394

II. Dolazak zatočenika na Heliodrom ............................................................................................................................. 397

A. Dolazak zatočenika nakon talasa hapšenja Muslimana 9. i 10. maja 1993. .......................................................... 397 B. Dolazak zatočenika nakon talasa hapšenja tokom druge polovine maja 1993. ..................................................... 399 C. Dolazak zatočenika nakon talasa hapšenja poslije 30. juna 1993. ........................................................................ 399 D. Dolazak na Heliodrom zatočenika iz drugih zatočeničkih centara ....................................................................... 401

III. Uslovi zatočenja ....................................................................................................................................................... 401

A. Uslovi zatočenja muškaraca.................................................................................................................................. 401 1. Prenapučenost logora ........................................................................................................................................ 402 2. Nedostatak ležajeva i pokrivača........................................................................................................................ 403 3. Dostupnost hrane i vode.................................................................................................................................... 404 4. Loši higijenski uslovi ........................................................................................................................................ 407 5. Dostupnost medicinske njege............................................................................................................................ 408

a) Sanitetska služba ......................................................................................................................................... 409 b) Medicinska njega zatočenika....................................................................................................................... 410

6. Uslovi zatočenja u samicama............................................................................................................................ 412 B. Uslovi zatočenja žena i djece od sredine maja do 17. decembra 1993.................................................................. 413

IV. Postupanje prema muškarcima zatočenim na Heliodromu....................................................................................... 415

V. Radovi koje su izvodili zatočenici ............................................................................................................................. 419

A. Korištenje zatočenika s Heliodroma za izvođenje radova..................................................................................... 420 B. Pogibija i ranjavanje zatočenika tokom prisilnog rada.......................................................................................... 423 C. Postupanje prema zatočenicima tokom prisilnog rada .......................................................................................... 425

VI. Korištenje zatočenika za živi štit .............................................................................................................................. 426

A. Korištenje zatočenika s Heliodroma za živi štit .................................................................................................... 426 B. Zatočenici s Heliodroma ranjeni u živom štitu u Mostaru .................................................................................... 428 C. Zatočenici s Heliodroma poginuli u živom štitu ................................................................................................... 430

VII. Ograničavanje posjeta pripadnika međunarodne zajednice zatočenicima na Heliodromu...................................... 432

VIII. Organizovanje odlaska zatočenika s Heliodroma u treće zemlje ili na teritorije pod kontrolom ABiH ................ 433

A. Odlazak zatočenika s Heliodroma u Hrvatsku od približno 17. jula 1993. do novembra 1993. ...........................434 B. Odlazak ljudi s Heliodroma u treće zemlje ili na teritorije pod kontrolom ABiH od 15. do 17. decembra 1993. 437

IX. Drugi načini puštanja na slobodu ili premještanja u druge zatočeničke centre, do zatvaranja Heliodroma u aprilu 1994. ............................................................................................................................................................................... 438

A. Premještanje zatočenika s Heliodroma u druge zatočeničke centre HVO-a ......................................................... 438 B. Razmjena zatočenika s ABiH i posljednji zatočenici pušteni na slobodu ............................................................. 438

DIO 6: ZATOČENIČKI CENTAR VOJNO .................................................................................................................. 439

2587/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xiv

I. Organizacija Zatočeničkog centra Vojno .................................................................................................................... 440

A. Opis Zatočeničkog centra Vojno........................................................................................................................... 440 B. Struktura i način rada Zatočeničkog centra Vojno ................................................................................................ 441

1. Vlasti odgovorne za rad Zatočeničkog centra Vojno ........................................................................................ 441 2. Organi i ličnosti obaviješteni o postojanju Zatočeničkog centra Vojno i o događajima u njemu ..................... 443

II. Kategorije zatočenika u Zatočeničkom centru Vojno ................................................................................................ 444

III. Uslovi zatočenja u Zatočeničkom centru Vojno....................................................................................................... 446

IV. Postupanje prema zatočenicima u Zatočeničkom centru Vojno i smrt nekih od njih............................................... 447

A. Postupanje prema zatočenicima za vrijeme zatočeništva u Zatočeničkom centru Vojno ..................................... 448 B. Smrt zatočenika za vrijeme zatočenja u Zatočeničkom centru Vojno................................................................... 450

V. Radovi koje su zatočenici s Heliodroma i iz Vojnog izvodili u zoni Vojno-Bijelo Polje i postupanje prema njima za vrijeme radova ................................................................................................................................................................ 452

A. Zatočenici s Heliodroma upućeni na radove u zonu Vojno-Bijelo Polje .............................................................. 452 B. Vrste i mjesta radova u zoni Vojno-Bijelo Polje................................................................................................... 455 C. Postupanje prema zatočenicima s Heliodroma na radovima u zoni Vojno-Bijelo Polje ....................................... 456 D. Smrt i ranjavanje zatočenika s Heliodroma i iz Zatočeničkog centra Vojno za vrijeme radova........................... 458

1. Zatočenici s Heliodroma i iz Zatočeničkog centra Vojno koji su ranjeni za vrijeme radova............................ 459 2. Zatočenici s Heliodroma i iz Zatočeničkog centra Vojno koji su izgubili život za vrijeme radova.................. 460

DIO 7: OPŠTINA LJUBUŠKI I ZATOČENIČKI CENTRI U LJUBUŠKOM ............................................................. 462

I. Politička, administrativna i vojna struktura opštine .................................................................................................... 465

A. HVO opštine Ljubuški kao opštinska civilna vlast............................................................................................... 465 B. Vojna struktura opštine Ljubuški .......................................................................................................................... 466

II. Događaji u vezi s navodima o progonu stanovnika opštine Ljubuški ........................................................................ 467

A. Razoružavanje, popisivanje i ograničenje sloboda Muslimana u opštini Ljubuški............................................... 468 B. Hapšenje Muslimana u opštini Ljubuški u avgustu 1993...................................................................................... 469 C. Raspolaganje praznim stanovima Muslimana u opštini u oktobru 1993. .............................................................. 470

III. Zatvor u Ljubuškom ................................................................................................................................................. 471

A. Organizacija Zatvora u Ljubuškom....................................................................................................................... 471 1. Opis Zatvora u Ljubuškom................................................................................................................................ 471 2. Komandna struktura u Zatvoru u Ljubuškom ................................................................................................... 472

B. Dolazak i premještanje zatočenika iz Zatvora u Ljubuškom................................................................................. 474 C. Uslovi zatočenja u Zatvoru u Ljubuškom ............................................................................................................. 479

1. Prihvatni kapacitet Zatvora u Ljubuškom i stanje ćelija ................................................................................... 480 2. Ishrana zatočenika u Zatvoru u Ljubuškom ...................................................................................................... 482 3. Loši uslovi u Zatvoru u Ljubuškom - smještaj i higijena .................................................................................. 482 4. Dostupnost medicinske njege zatočenicima Zatvora u Ljubuškom .................................................................. 483 5. Uslovi zatočenja žena zatočenih u Zatvoru u Ljubuškom................................................................................. 483 6. Posjete međunarodnih organizacija i mješovitih komisija Zatvoru u Ljubuškom............................................. 484

D. Radovi koje su izvodili zatočenici iz Zatvora u Ljubuškom................................................................................. 485 E. Postupanje prema zatočenicima u Zatvoru u Ljubuškom...................................................................................... 487

IV. Logor Vitina-Otok.................................................................................................................................................... 489

A. Organizacija Logora Vitina-Otok ......................................................................................................................... 489 B. Dolazak zatočenika u Logor Vitina-Otok i njihovo premještanje ......................................................................... 491 C. Uslovi zatočenja u Logoru Vitina-Otok ................................................................................................................ 491 D. Radovi koje su izvodili zatočenici iz Logora Vitina-Otok.................................................................................... 492 E. Postupanje prema zatočenicima u Logoru Vitina-Otok......................................................................................... 493

V. Organizovanje odlaska Muslimana iz opštine Ljubuški ............................................................................................ 493

VI. Činjenični zaključci Vijeća u vezi s opštinom Ljubuški i zatočeničkim centrima u Ljubuškom ............................. 495

DIO 8: OPŠTINA STOLAC........................................................................................................................................... 497

I. Struktura stanovništva opštine Stolac.......................................................................................................................... 498

2586/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xv

II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine Stolac ........................................................................................ 499

A. Politička i administrativna struktura opštine Stolac .............................................................................................. 499 B. Vojna struktura opštine Stolac .............................................................................................................................. 500

1. ABiH................................................................................................................................................................. 500 2. Oružane snage HVO-a ...................................................................................................................................... 500

III. Tok kriminalnih događaja......................................................................................................................................... 502

A. Hapšenje uglednih Muslimana u opštini Stolac oko 20. aprila 1993. ................................................................... 504 B. Hapšenje i zatvaranje vojno sposobnih muškaraca Muslimana u opštini Stolac u julu 1993................................ 505 C. Hapšenje žena, djece i starijih osoba, raseljavanje stanovništva, krađa imovine i oštećivanje imovine u opštini Stolac u julu i avgustu 1993....................................................................................................................................... 506

1. Događaji u selu Prenj 6. jula 1993.: raseljavanje stanovništva i krađa imovine................................................ 507 2. Događaji u Aladinićima, Pješivac Gredi, Rotmilju i Stocu od 12. do 15. jula 1993. ........................................507

a) Raseljavanje stanovništva, krađa imovine i oštećivanje stambenih objekata i džamije u Aladinićima .......... 507 b. Raseljavanje stanovništva, smrt jedne žene i krađa imovine u Pješivac Gredi............................................... 508

i. Raseljavanje muslimanskog stanovništva i smrt jedne mlade žene u Pješivac Gredi............................... 508 ii. Krađa imovine u vlasništvu Muslimana u Pješivac Gredi....................................................................... 510

c. Raseljavanje stanovništva, krađa imovine i oštećivanje stambenih objekata, imovine i džamije u Rotimlji.. 511 d. Raseljavanje stanovništva, oštećivanje džamije i krađa imovine u Stocu....................................................... 511

3. Raseljavanje stanovništva, krađa imovine i oštećivanje stambenih objekata i imovine krajem jula 1993. u Borojevićima......................................................................................................................................................... 512 4. Događaji u Stocu i Prenju u avgustu 1993. ....................................................................................................... 513

a) Raseljavanje stanovništva, oštećivanje kulturnih dobara, džamija i stambenih objekata u Stocu .................. 513 i. Raseljavanje stanovništva Stoca............................................................................................................... 514 ii. Oštećivanje kulturnih dobara i džamija u Stocu...................................................................................... 514 iii. Oštećivanje stambenih objekata u Stocu ................................................................................................ 515

b) Oštećivanje stambenih objekata, imovine i džamije u Prenju ........................................................................ 516 D. Zatočenje žena, djece i starijih osoba u opštini Stolac .......................................................................................... 516

1. Zatočenje u Školi u Aladinićima/Crnićima....................................................................................................... 516 a) Identifikacija Škole u Aladinićima/Crnićima ................................................................................................. 517 b) Zatočenje u Školi u Aladinićima/Crnićima u julu 1993. ................................................................................ 517 c) Zatočenje u Školi u Aladinićima/Crnićima od 4. avgusta 1993. .................................................................... 518 d) Vlasti odgovorne za zatočenički centar HVO-a u Školi u Aladinićima/Crnićima.......................................... 518

2. Zatočenje u privatnim kućama u Pješivac Gredi............................................................................................... 519 3. Zatočenje u fabrici TGA ................................................................................................................................... 520 4. Zatvaranje u Vaspitno-popravnom domu.......................................................................................................... 520 5. Zatočenje na drugim lokacijama koje nisu navedene u Optužnici .................................................................... 522

E. Talasi raseljavanja uhapšenih i/ili zatvorenih žena, djece i starijih osoba na teritorije pod kontrolom ABiH ...... 522 F. Zatočenje muškaraca Muslimana, u Koštanoj bolnici tokom ljeta i jeseni 1993. .................................................. 523

1. Prenamjena Koštane bolnice u bazu Vojne policije i premještanje bolesnika u kasarnu u Grabovini .............. 523 2. Raseljavanje bolesnika iz Koštane bolnice na teritorije pod kontrolom ABiH ................................................. 524 3. Zatvaranje muškaraca Muslimana u Koštanoj bolnici i njihov odlazak u druge zatočeničke centre HVO-a.... 525 4. Premlaćivanja i smrt zatočenika u Koštanoj bolnici ......................................................................................... 526

a) Smrt zatočenika u Koštanoj bolnici ................................................................................................................ 526 b) Premlaćivanja u Koštanoj bolnici................................................................................................................... 528

G. "U Stocu nema nijednog Muslimana", septembar 1993........................................................................................ 531 DIO 9: OPŠTINA ČAPLJINA ....................................................................................................................................... 531

I. Struktura stanovništva opštine..................................................................................................................................... 533

II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine ................................................................................................... 534

A. Politička i administrativna struktura opštine......................................................................................................... 534 B. Formiranje snaga ABiH i HVO-a iz snaga TO ..................................................................................................... 535 C. Struktura oružanih snaga HVO-a .......................................................................................................................... 535

1. 1.brigada "Knez Domagoj" ............................................................................................................................... 535 2. 3. satnija 3. bojne Vojne policije....................................................................................................................... 536

III. Tok kriminalnih događaja......................................................................................................................................... 537

A. Djela progona počinjena nad muslimanskim stanovništvom opštine Čapljina od 1992. ...................................... 538 B. Hapšenje i zatvaranje muškaraca Muslimana, uključujući ugledne članove zajednice, u opštini Čapljina 20. aprila 1993. .......................................................................................................................................................................... 538

2585/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xvi

C. Hapšenje i zatvaranje muškaraca, Muslimana, u opštini Čapljina u julu 1993. .................................................... 539 D. Nestanak 12 muškaraca Muslimana iz sela Bivolje Brdo 16. jula 1993. .............................................................. 541 E. Deložiranje žena, djece i starijih osoba, njihovo raseljavanje i navodi o zločinima počinjenim u opštini Čapljina od jula do septembra 1993. ........................................................................................................................................ 543

1. Događaji u selu Domanovići i okolini oko 13. jula 1993.................................................................................. 544 a) Deložiranje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba iz Domanovića ........................................................... 545 b) Smrt dvije mlade žene u Domanovićima........................................................................................................ 545 c) Krađa imovine u vlasništvu Muslimana iz Domanovića ................................................................................ 546

2. Događaji u selu Bivolje Brdo i okolini oko 13. jula 1993................................................................................. 546 a) Deložiranje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba iz Bivoljeg Brda ......................................................... 547 b) Smrt jedne osobe stare 83 godine u Bivoljem Brdu....................................................................................... 548 c) Rušenje stambenih objekata Muslimana u Bivoljem Brdu............................................................................. 548 d) Krađa imovine u vlasništvu Muslimana iz Bivoljeg Brda i okoline............................................................... 549

3. Događaji u Počitelju i okolini oko 13. jula 1993. i od 27. jula do 5. avgusta 1993........................................... 549 a) Deložiranje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba iz Počitelja.................................................................. 550 b) Krađa imovine u vlasništvu Muslimana iz Počitelja ...................................................................................... 551

4. Događaji u selu Opličići i okolini oko 13. aprila 1993. i od 27. jula do 7. avgusta 1993.................................. 551 5. Događaji u selu Lokve i okolini od 13. do 16. jula 1993.................................................................................. 551

a) Deložiranje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba iz Lokava.................................................................... 551 b) Rušenje džamije u Lokvama 14. jula 1993. i kuća Muslimana, stanovnika Lokava, 16. jula 1993. .............. 552

i. Rušenje džamije u Lokvama 14. jula 1993............................................................................................... 552 ii. Rušenje kuća u vlasništvu Muslimana 16. jula 1993............................................................................... 553

c) Krađa imovine u vlasništvu Muslimana iz Lokava......................................................................................... 553 6. Događaji u Višićima i okolini oko 14. jula 1993. i 11. avgusta 1993. .............................................................. 553

a) Rušenje džamije u Višićima 14. jula 1993. ili približno tog datuma .............................................................. 554 b) Deložiranje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba iz Višića 11. avgusta 1993. ........................................ 555 c) Krađa imovine u vlasništvu Muslimana iz Višića .......................................................................................... 555

7. Događaji u Čapljini u avgustu i septembru 1993. ............................................................................................. 556 F. Zatvaranje Muslimana i njihovo raseljavanje na teritorije pod kontrolom ABiH ili u treće zemlje od jula do oktobra 1993. ............................................................................................................................................................. 557

1. Zatvaranje Muslimana u opštini Čapljina ......................................................................................................... 557 a) Zatvaranje Muslimana u Silosu ...................................................................................................................... 557

i. Organizacija silosa u Čapljini kao zatočeničkog centra, broj i identitet zatočenika i stražara.................. 558 ii. Uslovi zatočenja u Silosu ........................................................................................................................ 560 iii. Navodi o krađi imovine u vlasništvu Muslimana zatvorenih u Silosu ................................................... 561

b) Zatvaranje žena, djece i starijih osoba u više kuća i škola u opštini Čapljina ................................................ 561 2. Raseljavanje žena, djece i starijih osoba na teritorije pod kontrolom ABiH ili u treće zemlje ......................... 563

TOM 3

DIO 10: ZATVOR U DRETELJU ..................................................................................................................................... 1

I. Organizacija Zatvora u Dretelju ...................................................................................................................................... 3

A. Opis Zatvora u Dretelju ............................................................................................................................................ 3 B. Komandna struktura u Zatvoru u Dretelju i podjela nadležnosti među raznim vlastima .......................................... 4

1. Upravljanje Zatvorom u Dretelju .......................................................................................................................... 4 2. Jedinice prisutne u Zatvoru u Dretelju i njihova komandna struktura................................................................... 5

a) 3. satnija 3., kasnije 5. bojne Vojne policije ....................................................................................................... 5 b) Prva brigada "Knez Domagoj" ...........................................................................................................................6 c) Domobrani.......................................................................................................................................................... 6

3. Podjela nadležnosti u Zatvoru u Dretelju..............................................................................................................6 a) Vlasti za nadzor pristupa zatočenika vodi i hrani ............................................................................................... 7 b) Vlasti za vođenje ispitivanja zatočenika............................................................................................................. 7 c) Vlasti nadležne za obezbjeđenje i stražu nad zatočenicima................................................................................ 8 d) Vlasti nadležne za medicinsku njegu.................................................................................................................. 8 e) Vlasti nadležne za odlazak zatočenika................................................................................................................ 9

II. Dolazak zatočenika u Zatvor u Dretelju....................................................................................................................... 11

III. Broj i kategorije zatočenika u Zatvoru u Dretelju ...................................................................................................... 13

2584/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xvii

A. Broj zatočenika u Zatvoru u Dretelju...................................................................................................................... 13 B. Kategorije zatočenika u zatvoru u Dretelju ............................................................................................................. 13

IV. Uslovi zatočenja i smrt jednog zatočenika ................................................................................................................. 15

A. Nedostatak prostora i vazduha ................................................................................................................................ 16 B. Nepostojanje higijenskih uslova.............................................................................................................................. 18 C. Nedovoljne količine hrane i vode............................................................................................................................ 19 D. Nepostojanje medicinske njege............................................................................................................................... 21 E. Uslovi zatočenja u samicama .................................................................................................................................. 24 F. Događaji sredinom jula 1993. koji su doveli do smrti najmanje jednog zatočenika................................................ 25 G. Poboljšanje uslova zatočenja u Zatvoru u Dretelju poslije dolaska Tomislava Šakote........................................... 26

V. Postupanje prema zatočenicima i smrt više zatočenika ............................................................................................... 27

A. Postupanje prema zatočenicima .............................................................................................................................. 28 B. Smrt više zatočenika ............................................................................................................................................... 32 C. Postupanje prema zatočenicima u samicama .......................................................................................................... 35

VI. Ograničenja pristupa zatočenicima i sakrivanje nekih zatočenika od predstavnika MKCK ...................................... 36

A. Ograničenje pristupa u Zatvor u Dretelju................................................................................................................ 36 B. Sakrivanje nekih zatočenika u Silosu u Čapljini od predstavnika MKCK-a krajem avgusta 1993......................... 37

VII. Odlazak zatočenika iz Zatvora u Dretelju ................................................................................................................. 38

A. Odlazak zatočenika iz Zatvora u Dretelju na druga mjesta zatočenja..................................................................... 38 B. Odlazak zatočenika iz Zatvora u Dretelju na hrvatske otoke .................................................................................. 39

DIO 11: ZATVOR U GABELI ........................................................................................................................................ 40

I. Organizacija Zatvora u Gabeli ...................................................................................................................................... 42

A. Otvaranje i zatvaranje Zatvora u Gabeli ................................................................................................................. 42 B. Opis Zatvora u Gabeli ............................................................................................................................................. 44 C. Komandna struktura u Zatvoru u Gabeli i podjela nadležnosti među raznim vlastima........................................... 45

1. Upravljanje Zatvorom u Gabeli .......................................................................................................................... 45 2. Podjela nadležnosti u Zatvoru u Gabeli .............................................................................................................. 46

a) Vlasti koje su odobravale pristup u Zatvor u Gabeli osobama sa strane .......................................................... 46 b) Vlasti za nadzor pristupa zatočenika vodi i hrani ............................................................................................. 46 c) Vlasti nadležne za obezbjeđenje i nadzor zatočenika ....................................................................................... 47 d) Vlasti nadležne za organizovanje i pružanje medicinske njege........................................................................ 48 e) Vlasti nadležne za odlazak zatočenika.............................................................................................................. 49

II. Dolazak zatočenika u Zatvor u Gabeli ......................................................................................................................... 52

III. Broj i kategorije zatočenika u Zatvoru u Gabeli ......................................................................................................... 54

IV. Uslovi zatočenja u Zatvoru u Gabeli .......................................................................................................................... 56

A. Nedostatak prostora ................................................................................................................................................ 57 B. Loši higijenski uslovi .............................................................................................................................................. 59 C. Nedovoljne količine hrane i vode............................................................................................................................ 59 D. Nedovoljna medicinska njega ................................................................................................................................. 61 E. Uslovi zatočenja sredinom jula 1993....................................................................................................................... 62

V. Postupanje prema zatočenicima i smrt više zatočenika ............................................................................................... 62

A. Postupanje prema zatočenicima .............................................................................................................................. 63 B. Smrt više zatočenika ............................................................................................................................................... 67

VI. Ograničenja pristupa zatočenicima i skrivanje nekih zatočenika od predstavnika jedne međunarodne humanitarne organizacije....................................................................................................................................................................... 70

A. Ograničenja pristupa zatočenicima u Zatvoru u Gabeli .......................................................................................... 70 B. Sakrivanje nekih zatočenika od predstavnika MKCK-a u oktobru 1993. ............................................................... 71

VII. Premještanje i puštanje na slobodu zatočenika iz Zatvora u Gabeli.......................................................................... 72

A. Premještanje zatočenika iz Zatvora u Gabeli u druge zatočeničke centre............................................................... 73 B. Odlazak zatočenika u treće zemlje .......................................................................................................................... 74

2583/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xviii

1. Premještanje zatočenika iz Zatvora u Gabeli u Zatvor u Ljubuškom ili na Heliodrom prije odlaska u treće zemlje...................................................................................................................................................................... 74 2. Puštanje na slobodu zatočenika iz Zatvora u Gabeli pod uslovom da odu u treće zemlje .................................. 74

DIO 12: OPŠTINA VAREŠ............................................................................................................................................. 75

I. Geografski položaj i struktura stanovništva opštine...................................................................................................... 77

II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine ..................................................................................................... 78

A. Politička i administrativna struktura................................................................................................................... 78 B. Vojna struktura................................................................................................................................................... 79

1. 2. Operativna grupa ....................................................................................................................................... 79 2. Brigada "Bobovac" ........................................................................................................................................80 3. Specijalne jedinice "Maturice" i "Apostoli" .................................................................................................. 81

III. Tok kriminalnih događaja........................................................................................................................................... 82

A. Hapšenje i zatočenje pripadnika ABiH u Pajtovom Hanu 18. oktobra 1993...................................................... 82 B. Napad ABiH na Kopjare 21. i 22. oktobra 1993. i reakcija HVO-a................................................................... 84 C. Zapovijed Slobodana Praljka od 23. oktobra 1993............................................................................................. 85 D. Hapšenje više rukovodilaca HVO-a 23. oktobra 1993. ...................................................................................... 87 E. Hapšenje i zatočenje muškaraca Muslimana u Varešu 23. oktobra 1993........................................................... 88

1. Hapšenje muškaraca Muslimana i navodi o zločinima počinjenim tokom tih hapšenja................................ 89 2. Zatočenje muškaraca Muslimana u Gimnaziji u Varešu, u Školi u Varešu i u Zatvoru u Vareš-Majdanu.... 92

a) Zatočenje muškaraca Muslimana u Gimnaziji u Varešu ............................................................................... 92 i. Dolazak i broj zatočenika, i organizacija Gimnazije u Varešu kao zatočeničkog centra........................ 92 ii. Uslovi zatočenja u Gimnaziji u Varešu ................................................................................................. 93 iii. Postupanje prema zatočenicima i navodi o nedozvoljavanju pristupa UNPROFOR-u u Gimnaziju u Varešu............................................................................................................................................................ 94

b) Zatočenje muškaraca Muslimana u Školi u Varešu....................................................................................... 97 i. Dolazak i broj zatočenika, i organizacija Škole u Varešu kao zatočeničkog centra ............................... 97 ii. Uslovi zatočenja u Školi u Varešu......................................................................................................... 97 iii.Postupanje prema zatočenicima i navodi o nedozvoljavanju pristupa UNPROFOR-u u Školu u Varešu.98

c) Zatočenje muškaraca Muslimana u Zatvoru u Vareš-Majdanu ..................................................................... 99 i. Dolazak i broj zatočenika, i organizacija Zatvora u Vareš-Majdanu...................................................... 99 ii. Uslovi zatočenja u Zatvoru u Vareš-Majdanu ..................................................................................... 100 iii. Postupanje prema zatočenicima u Zatvoru u Vareš-Majdanu ............................................................ 101

3. Puštanje zatočenika na slobodu ................................................................................................................... 101 F. Djela krađe i seksualnog nasilja protiv muslimanskog stanovništva u Varešu................................................. 102 G. Selo Stupni Do ................................................................................................................................................. 103

1. Ultimatum HVO-a približno u junu 1993.................................................................................................... 103 2. Napad na Stupni Do i navodi o zločinima ................................................................................................... 104

a) Napad na Stupni Do..................................................................................................................................... 105 b) Počinioci napada na Stupni Do.................................................................................................................... 107 c) Djela seksualnog nasilja počinjena nad ženama u Stupnom Dolu............................................................... 108 d) Smrt mještana sela.......................................................................................................................................109

i. Smrt mještana u kući Kemala Likića i u blizini kuće ........................................................................... 110 ii. Smrt mještana ispred kuće Zejnila Mahmutovića................................................................................ 111 iii. Smrt mještana u Stupnom Dolu i okolini ........................................................................................... 113

e) Krađa, paljenje i uništavanje imovine i kuća u vlasništvu Muslimana iz sela Stupni Do............................ 116 3. Ograničavanje pristupa UNPROFOR-u u Stupni Do .................................................................................. 117

H. Prikrivanje zločina i njihovih počinilaca od strane HVO-a.............................................................................. 119 1. Informacije i istražni postupci po nalogu HVO-a, te izostanak postupaka protiv počinilaca ...................... 120 2. Zadržavanje Ivice Rajića na dužnosti i prihvatanje pseudonima Viktor Andrić.......................................... 123

I. Odlazak Hrvata koji su živjeli u Varešu........................................................................................................... 125 POGLAVLJE 5 : ISPITIVANJE USLOVA ZA PRIMJENU ČLANOVA 2, 3 I 5 STATUTA ........... 126 DIO 1 : POSTOJANJE ORUŽANOG SUKOBA, ZAJEDNIČKI USLOV IZ ČLANOVA 2, 3 I 5 STATUTA........... 127 DIO 2 : OSTALI USLOVI ZA PRIMJENU ČLANA 2 STATUTA.............................................................................. 129

I. Postojanje međunarodnog oružanog sukoba ili okupacije........................................................................................... 129

A. Postojanje oružanog sukoba međunarodnog karaktera ......................................................................................... 129 1. Dokazi o direktnoj intervenciji snaga HV-a na strani HVO-a u sukobu s ABiH .............................................. 132 2. Dokazi o indirektnoj intervenciji i opštoj kontroli Hrvatske............................................................................. 135

a) Slanje oficira HV-a iz Zagreba u sastav HVO-a.......................................................................................... 136

2582/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xix

b) Združeno rukovođenje HV-a i HVO-a vojnim operacijama........................................................................ 137 c) Dostavljanje izvještaja HVO-a hrvatskim vlastima..................................................................................... 138 d) Postojanje logističke podrške iz Hrvatske ................................................................................................... 138

i. Finansijska podrška, slanje oružja i opreme ......................................................................................... 138 ii. Pomoć u obuci i stručnom znanju........................................................................................................ 139

e) Politički aspekti opšte kontrole Hrvatske nad HVO-om HZ(R) HB ........................................................... 139 3. Opšti zaključak o međunarodnom karakteru sukoba......................................................................................... 141

B. Postojanje stanja okupacije ................................................................................................................................... 141 1. Analiza dokaza.................................................................................................................................................. 143 2. Opšti zaključak o postojanju stanja okupacije .................................................................................................. 147

II. Zaštićeni status imovine i osoba, žrtava krivičnih dijela za koja se tereti.................................................................. 148

A. Status Muslimana, pripadnika HVO-a, koje je HVO zatočio ............................................................................... 148 B. Status muškaraca Muslimana starosti od 16 do 60 godina, koje je HVO zatočio .................................................152 C. Zaštićeni status imovine i osoba u zatočeničkim centrima i opštinama na koje se odnosi Optužnica .................. 155

III. Neksus između krivičnih djela za koje se tereti i oružanog sukoba/ okupacije ........................................................ 155

DIO 3 : OSTALI USLOVI ZA PRIMJENU ČLANA 3 STATUTA: NEKSUS IZMEĐU KRIVIČNIH DJELA ZA KOJA SE TERETI I ORUŽANOG SUKOBA............................................................................................................... 155

I. Postojanje stanja okupacije u kontekstu navoda o krivičnim djelima na osnovu člana 3 Statuta................................ 156

II. Postojanje neksusa između krivičnih djela za koja se tereti i oružanog sukoba/okupacije ........................................ 156

DIO 4 : OSTALI USLOVI ZA PRIMJENU U VEZI SA ČLANOM 5 STATUTA: RASPROSTRANJENI ILI SISTEMATSKI NAPAD NA CIVILNO STANOVNIŠTVO........................................................................................ 156

I. Postojanje napada........................................................................................................................................................ 158

II. Rasprostranjeni ili sistematski karakter napada......................................................................................................... 158

III. Civilni karakter stanovništva .................................................................................................................................... 163

IV. Neksus između djela za koja se tereti i napada......................................................................................................... 164

V. Stanje svijesti fizičkih počinilaca .............................................................................................................................. 164

VI. Veza između napada i oružanog sukoba................................................................................................................... 164

VII. Zaključak................................................................................................................................................................. 165

POGLAVLJE 6 : PRAVNI ZAKLJU ČCI VIJE ĆA ................................................................................ 165 DIO 1 : UBISTVO (TAČKA 2) ..................................................................................................................................... 165

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 165

II. Opština Gornji Vakuf................................................................................................................................................. 167

III. Opština Jablanica (Sovići i Doljani) ......................................................................................................................... 168

IV. Opština Mostar ......................................................................................................................................................... 168

V. Heliodrom.................................................................................................................................................................. 170

VI. Zatočenički centar Vojno ......................................................................................................................................... 172

VII. Opština Stolac ......................................................................................................................................................... 173

VIII. Opština Čapljina .................................................................................................................................................... 173

IX. Zatvor u Dretelju ...................................................................................................................................................... 175

X. Zatvor u Gabeli .......................................................................................................................................................... 176

2581/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xx

XI. Opština Vareš ........................................................................................................................................................... 176

DIO 2 : HOTIMIČNO LIŠAVANJE ŽIVOTA (TAČKA 3).......................................................................................... 178

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 178




V. Heliodrom.................................................................................................................................................................. 184





X. Zatvor u Gabeli .......................................................................................................................................................... 190

XI. Opština Vareš ........................................................................................................................................................... 191

DIO 3 : SILOVANJE (TAČKA 4) ................................................................................................................................. 193

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 193

II. Opština Mostar........................................................................................................................................................... 195

III. Zatočenički centar Vojno..........................................................................................................................................197

IV. Opština Vareš ........................................................................................................................................................... 197

DIO 4 : NEČOVJEČNO POSTUPANJE (SEKSUALNO ZLOSTAVLJANJE) (TAČKA 5) ....................................... 198

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 198


III. Zatočenički centar Vojno..........................................................................................................................................201

IV. Opština Vareš ........................................................................................................................................................... 202

DIO 5 : DEPORTACIJA (TAČKA 6)............................................................................................................................ 203

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 203


III. Heliodrom................................................................................................................................................................. 205

IV. Opština Ljubuški i zatočenički centri u Ljubuškom ................................................................................................. 206

V. Opština Čapljina ........................................................................................................................................................ 208

VI. Zatvor u Dretelju ...................................................................................................................................................... 210

VII. Zatvor u Gabeli ....................................................................................................................................................... 211

DIO 6 : PROTIVPRAVNA DEPORTACIJA CIVILA (TAČKA 7).............................................................................. 211

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 211


2580/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxi

III. Heliodrom................................................................................................................................................................. 213

IV. Opština Ljubuški i zatočenički centri u Ljubuškom ................................................................................................. 215

V. Opština Čapljina ........................................................................................................................................................ 217

VI. Zatvor u Dretelju ...................................................................................................................................................... 219

VII. Zatvor u Gabeli ....................................................................................................................................................... 220

DIO 7 : NEHUMANA DJELA (PRISILNO PREMJEŠTANJE) (TAČKA 8)............................................................... 220

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 220




V. Heliodrom.................................................................................................................................................................. 229

VI. Opština Ljubuški i zatočenički centri u Ljubuškom ................................................................................................. 231



IX. Zatvor u Gabeli......................................................................................................................................................... 237

DIO 8 : PROTIVPRAVNO PREMJEŠTANJE CIVILA (TAČKA 9) ........................................................................... 238

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 238




V. Heliodrom.................................................................................................................................................................. 246




IX. Zatvor u Gabeli......................................................................................................................................................... 255

DIO 9 : ZATVARANJE (TAČKA 10)........................................................................................................................... 255

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 255




V. Heliodrom.................................................................................................................................................................. 261


VII. Opština Ljubuški i zatočenički centri u Ljubuškom................................................................................................ 262

2579/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxii

VIII. Opština Stolac........................................................................................................................................................ 263

IX. Opština Čapljina ....................................................................................................................................................... 266

X. Zatvor u Dretelju........................................................................................................................................................ 268

XI. Zatvor u Gabeli......................................................................................................................................................... 269

XII. Opština Vareš.......................................................................................................................................................... 269

DIO 10 : PROTIVPRAVNO ZATOČENJE CIVILA (TAČKA 11) .............................................................................. 271

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 271




V. Heliodrom.................................................................................................................................................................. 278








DIO 11 : NEHUMANA DJELA (USLOVI ZATOČENJA) (TAČKA 12) .................................................................... 289

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 289



IV. Heliodrom................................................................................................................................................................. 292

V. Zatočenički centar Vojno........................................................................................................................................... 293





X. Zatvor u Gabeli .......................................................................................................................................................... 298

XI. Opština Vareš ........................................................................................................................................................... 298

DIO 12 : NEČOVJEČNO POSTUPANJE (USLOVI ZATOČENJA) (TAČKA 13) ..................................................... 300

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 300


2578/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxiii


IV. Heliodrom................................................................................................................................................................. 304






X. Zatvor u Gabeli .......................................................................................................................................................... 310

XI. Opština Vareš ........................................................................................................................................................... 310

DIO 13 : OKRUTNO POSTUPANJE (USLOVI ZATOČENJA) (TAČKA 14)............................................................ 312

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 312



IV. Heliodrom................................................................................................................................................................. 316






X. Zatvor u Gabeli .......................................................................................................................................................... 322

XI. Opština Vareš ........................................................................................................................................................... 323

DIO 14 : NEHUMANA DJELA (TAČKA 15) .............................................................................................................. 325

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 325




V. Heliodrom.................................................................................................................................................................. 342






2577/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxiv



DIO 15 : NEČOVJEČNO POSTUPANJE (TAČKA 16) ............................................................................................... 356

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 356




V. Heliodrom.................................................................................................................................................................. 374








DIO 16 : OKRUTNO POSTUPANJE (TAČKA 17)...................................................................................................... 388

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 388




V. Heliodrom.................................................................................................................................................................. 406








DIO 17 : PROTIVPRAVNI FIZIČKI RAD (TAČKA 18) ............................................................................................. 422

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 422

II. Opština Jablanica (Sovići i Doljani) .......................................................................................................................... 424

III. Heliodrom................................................................................................................................................................. 425

IV. Zatočenički centar Vojno ......................................................................................................................................... 426

2576/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxv

V. Opština Ljubuški i zatočenički centri u Ljubuškom .................................................................................................. 426

DIO 18 : UNIŠTAVANJE IMOVINE ŠIROKIH RAZMJERA KOJE NIJE OPRAVDANO VOJNOM NUŽDOM, A IZVEDENO JE PROTIVPRAVNO I BEZOBZIRNO (TAČKA 19)............................................................................. 428

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 428




V. Opština Stolac............................................................................................................................................................ 434

VI. Opština Čapljina ....................................................................................................................................................... 435

VII. Opština Vareš.......................................................................................................................................................... 436

DIO 19 : BEZOBZIRNO RAZARANJE GRADOVA, NASELJA ILI SELA, ILI PUSTOŠENJE KOJE NIJE OPRAVDANO VOJNOM NUŽDOM (TAČKA 20)..................................................................................................... 437

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 437




V. Opština Stolac............................................................................................................................................................ 446



DIO 20 : UNIŠTAVANJE ILI HOTIMIČNO NANOŠENJE ŠTETE USTANOVAMA NAMIJENJENIM RELIGIJI ILI OBRAZOVANJU (TAČKA 21) .................................................................................................................................... 449

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 449




V. Opština Ljubuški i zatočenički centri u Ljubuškom .................................................................................................. 452

VI. Opština Stolac .......................................................................................................................................................... 452

VII. Opština Čapljina...................................................................................................................................................... 453

DIO 21 : ODUZIMANJE IMOVINE KOJE NIJE OPRAVDANO VOJNOM NUŽDOM, A IZVEDENO JE PROTIVPRAVNO I BEZOBZIRNO (TAČKA 22)....................................................................................................... 454

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 454




V. Opština Stolac............................................................................................................................................................ 459

2575/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxvi



DIO 22 : PLJAČKANJE JAVNE I PRIVATNE IMOVINE (TAČKA 23).................................................................... 464

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 464




V. Opština Stolac............................................................................................................................................................ 468



DIO 23 : PROTIVPRAVNI NAPAD NA CIVILE (OPŠTINA MOSTAR) (TAČKA 24) ............................................ 472 DIO 24 : PROTIVPRAVNO TERORISANJE CIVILA (OPŠTINA MOSTAR) (TAČKA 25) .................................... 474 DIO 25: OKRUTNO POSTUPANJE (OPSADA MOSTARA) (TAČKA 26)............................................................... 476 DIO 26 : PROGONI NA POLITIČKOJ, VJERSKOJ I RASNOJ OSNOVI (TAČKA 1) ............................................. 476

I. Opština Prozor............................................................................................................................................................. 476




V. Heliodrom.................................................................................................................................................................. 483








TOM 4

POGLAVLJE 7: KRIVI ČNA ODGOVORNOST OPTUŽENIH ................................................................................ 1

DIO 1: UDRUŽENI ZLOČINAČKI PODUHVAT ........................................................................................................... 1 Odjeljak 1: Ciljevi UZP-a za koji se tereti u Optužnici ...................................................................................................... 2

I. Krajnji cilj UZP-a za koji se tereti u Optužnici: stvaranje hrvatskog entiteta djelimično u granicama Banovine iz 1939. ................................................................................................................................................................................... 2

II. Zajednički zločinački cilj ............................................................................................................................................. 11

A. Stavovi strana u postupku o postojanju jednog ili više udruženih zločinačkih poduhvata......................................11

2574/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxvii

1. Stav tužilaštva ..................................................................................................................................................... 11 a) Glavni udruženi zločinački poduhvat: "UZP HZ(R) HB" ............................................................................. 12 b) "UZP zarobljenici" – drugi vid UZP-a .......................................................................................................... 15 c) "UZP deportacija/prisilno premještanje" – drugi vid UZP-a ......................................................................... 16

2. Stavovi odbrane optuženih o navodima o UZP-u ............................................................................................... 16 B. Postojanje zajedničkog zločinačkog plana .............................................................................................................. 17

Odjeljak 2: Doprinos optuženih UZP-u............................................................................................................................ 32

I. Jadranko Prlić................................................................................................................................................................ 32

A. Funkcije Jadranka Prlića ......................................................................................................................................... 34 B. Ovlaštenja Jadranka Prlića ...................................................................................................................................... 36

1. Ovlaštenja Jadranka Prlića u svojstvu predsjednika HVO-a/Vlade HZ(R) HB u vezi s upravljanjem radom i aktivnostima HVO-a kao vlade HZ HB (uključujući odjele/ministarstva, komisije i službe, budžetske, pravosudne i opštinske organe) .................................................................................................................................................. 39

a) Ovlaštenja Jadranka Prlića za donošenje odluka u HVO-u/Vladi HZ(R) HB ............................................... 39 b) Neposredno učestvovanje Jadranka Prlića u radu određenih odjela/ministarstava i službi HVO-a............... 41 c) Uloga Jadranka Prlića u upravljanju i nadzoru nad radom opštinskih organa............................................... 47

2. Ovlaštenja Jadranka Prlića u vojnom domenu .................................................................................................... 47 3. Ovlaštenja Jadranka Prlića u pogledu zatočeničkih centara................................................................................ 51 4. Ovlaštenja Jadranka Prlića u vezi s kretanjem humanitarne pomoći i pristupom humanitarnoj pomoći ............ 52 5. Veze između Jadranka Prlića i hrvatskih rukovodilaca....................................................................................... 53 6. Zaključci Vijeća o ovlaštenjima Jadranka Prlića ................................................................................................ 54

C. Odgovornost Jadranka Prlića po osnovu prvog vida UZP-a ................................................................................... 54 1. Opština Gornji Vakuf.......................................................................................................................................... 55 2. Opštine Prozor i Jablanica (Sovići i Doljani) ...................................................................................................... 60 3. Uloga Jadranka Prlića u kampanji masovnog hapšenja Muslimana u više opština u periodu od 30. juna 1993. 65 4. Opština Mostar.................................................................................................................................................... 67

a) Pitanje uloge Jadranka Prlića u politici "kroatizacije" Muslimana u Mostaru............................................... 68 b) Uloga Jadranka Prlića u akcijama hapšenja u maju 1993. i deložacija muslimanskog stanovništva Mostara od sredine maja 1993. do februara 1994............................................................................................................... 69

i.Akcije 9. maja 1993. i narednih dana .......................................................................................................... 69 ii.Znanje Jadranka Prlića o deložacijama Muslimana u Mostaru od sredine maja 1993. do februara 1994. . 71

c) Uloga Jadranka Prlića u opsadi istočnog Mostara ......................................................................................... 74 i. Prihvatanje kampanje granatiranja i drugog vatrenog djelovanja HVO-a po istočnom Mostaru ............... 74 ii. Uloga Jadranka Prlića u vezi sa životnim uslovima stanovništva u istočnom Mostaru i blokiranjem humanitarne pomoći ...................................................................................................................................... 76

5. Opština Vareš...................................................................................................................................................... 80 a) Pitanje uloge Jadranka Prlića u prikrivanju krivičnih djela koje je HVO počinio u Stupnom Dolu i njegovog propusta da kazni počinioce.................................................................................................................................. 80 b) Uloga Jadranka Prlića u raseljavanju Hrvata iz Vareša ................................................................................. 83

6. Jadranko Prlić je doprinio politici raseljavanja stanovništva koju je vodio HVO HZ(R) HB............................. 86 7. Zatočenički centri................................................................................................................................................90

a) Heliodrom...................................................................................................................................................... 92 i. Znanje Jadranka Prlića o zatočenjima i uslovima zatočenja Muslimana na Heliodromu........................... 92 ii. Uloga Jadranka Prlića u vezi s pristupom na Heliodrom .......................................................................... 94 iii. Uloga Jadranka Prlića u korištenju zatočenika na linijama fronta ........................................................... 95 iv. Uloga Jadranka Prlića u puštanju na slobodu zatočenika s Heliodroma................................................... 96

b) Zatočenički centar Vojno............................................................................................................................... 98 c) Zatvor u Dretelju ........................................................................................................................................... 99 d) Zatvor u Gabeli............................................................................................................................................ 103

8. Jadranko Prlić je negirao i prikrivao zločine počinjene nad Muslimanima, podsticao ih je i nije preduzeo nikakve mjere kako bi te zločine spriječio ili kaznio njihove počinioce............................................................... 105

a) Jadranko Prlić je negirao i prikrivao zločine počinjene nad Muslimanima u HZ(R) HB............................ 106 b) Jadranko Prlić je podsticao činjenje krivičnih djela protiv Muslimana u HZ(R) HB .................................. 108 c) Jadranko Prlić nije preduzeo mjere u cilju sprečavanja daljnjih zločina nad Muslimanima HZ(R) HB i krivičnog gonjenja i kažnjavanja počinilaca....................................................................................................... 109

9. Zaključci Vijeća o odgovornosti Jadranka Prlića po osnovu prvog vida UZP-a............................................... 110 D. Odgovornost Jadranka Prlića po osnovu trećeg vida UZP-a................................................................................. 119

1. Opština Gornji Vakuf........................................................................................................................................ 119 2. Opština Jablanica (Sovići i Doljani).................................................................................................................. 120 3. Opština Mostar.................................................................................................................................................. 120 4. Zatvori u Dretelju i Gabeli i Zatočenički centar Vojno..................................................................................... 121

2573/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxviii

II. Bruno Stojić ............................................................................................................................................................... 123

A. Funkcije Brune Stojića.......................................................................................................................................... 124 B. Ovlaštenja Brune Stojića....................................................................................................................................... 125

1. Učestvovanje Brune Stojića na presudnim sastancima HVO-a/Vlade HZ(R) HB............................................ 126 2. Bruno Stojić je imao kontrolu nad oružanim snagama HZ(R) HB ................................................................... 127 3. Bruno Stojić je imao kontrolu nad Vojnom policijom ...................................................................................... 132 4. Bruno Stojić je predstavljao HVO u mirovnim pregovorima............................................................................ 135 5. Prestanak funkcija Brune Stojića ...................................................................................................................... 136

C. Odgovornost Brune Stojića po osnovu prvog vida UZP-a .................................................................................... 136 1. Opština Prozor .................................................................................................................................................. 137 2. Opština Gornji Vakuf........................................................................................................................................ 137 3. Opština Jablanica (Sovići i Doljani).................................................................................................................. 140 4. Opština Mostar.................................................................................................................................................. 141

a) Uloga Brune Stojića u dejstvima od 9. maja 1993. ..................................................................................... 142 b) Učestvovanje Brune Stojića u premještanju muslimanskog stanovništva iz zapadnog Mostara od juna 1993. nadalje................................................................................................................................................................. 144 c) Uloga Brune Stojića u opsadi istočnog Mostara.......................................................................................... 147

i. Znanje Brune Stojića o zločinima u istočnom Mostaru............................................................................ 147 ii. Uloga Brune Stojića u napadima na pripadnike međunarodnih organizacija i na civilno stanovništvo istočnog Mostara ......................................................................................................................................... 148 iii. Uloga Brune Stojića u ograničavanju kretanja humanitarnih konvoja ................................................... 151

5. Opština Čapljina................................................................................................................................................ 152 6. Opština Vareš.................................................................................................................................................... 154 7. Zatočenički centri.............................................................................................................................................. 156

a) Heliodrom.................................................................................................................................................... 157 b) Zatvor u Ljubuškom ....................................................................................................................................159 c) Zatvori u Dretelju i Gabeli...........................................................................................................................159

8. Bruno Stojić je negirao zločine počinjene nad Muslimanima, nije ih sprečavao i nije kažnjavao njihove počinioce ............................................................................................................................................................... 162

a) Ovlaštenja Brune Stojića da spriječi zločine HVO-a nad Muslimanima u HZ(R) HB ili da kazni počinioce 162 b) Odnos Brune Stojića prema djelovanju Mladena Naletilića zvanog Tuta i njegovih vojnika ..................... 164 c) Bruno Stojić je negirao zločine počinjene nad Muslimanima u HZ(R) HB ................................................ 166

9. Zaključci Vijeća o odgovornosti Brune Stojića po osnovu prvog vida UZP-a ................................................. 167 D. Odgovornost Brune Stojića po osnovu trećeg vida UZP-a ................................................................................... 174

1. Djela seksualnog nasilja počinjena tokom akcija deložacije............................................................................. 174 2. Djela krađe počinjena tokom akcija deložacije ................................................................................................. 175 3. Uništavanje ustanova namijenjenih religiji prije juna 1993. ............................................................................. 178

III. Slobodan Praljak....................................................................................................................................................... 181

A. Funkcije Slobodana Praljka .................................................................................................................................. 182 B. Ovlaštenja Slobodana Praljka................................................................................................................................ 183

1. Komandna ovlaštenja Slobodana Praljka nad oružanim snagama HVO-a od jeseni 1992. do 24. jula 1993.... 186 a) Komandna ovlaštenja Slobodana Praljka nad oružanim snagama HVO-a prije 24. jula 1993. ................... 186 b) Uloga Slobodana Praljka kao posrednika u oružanim snagama HVO-a prije 24. jula 1993. ...................... 189

2. Komandna ovlaštenja Slobodana Praljka nad oružanim snagama HZ(R) HB od 24. jula do 9. novembra 1993............................................................................................................................................................................... 190 a) Jedinice pod zapovjedništvom Slobodana Praljka....................................................................................... 190

i. OZ i brigade ............................................................................................................................................. 191 ii. Vojna policija .......................................................................................................................................... 192 iii. Ostale jedinice oružanih snaga HZ(R) HB............................................................................................. 194

b) Razni domeni nadležnosti Slobodana Praljka kao zapovjednika Glavnog stožera HVO-a ......................... 194 i. Opšta administrativna i rukovodna vlast nad oružanim snagama HVO-a ............................................... 194 ii. Ovlaštenja za rukovođenje i komandovanje aktivnostima oružanih snaga HVO-a na terenu ................ 196

3. Ovlaštenja Slobodana Praljka u vezi s obezbjeđivanjem logističke podrške i naoružanja za oružane snage HVO-a iz Hrvatske................................................................................................................................................ 197

C. Odgovornost Slobodana Praljka po osnovu prvog vida UZP-a............................................................................. 199 1. Slobodan Praljak kao posrednik između Hrvatske i Vlade HZ(R) HB ............................................................. 199

a) Slobodan Praljak učestvovao je na sastancima visokih hrvatskih rukovodilaca u kontekstu uspostavljanja hrvatske kontrole nad teritorijama HZ(R) HB kako bi se ostvario zajednički zločinački cilj............................. 202

i. Slobodan Praljak učestvovao je na sastancima visokih hrvatskih rukovodilaca na kojima se određivala politika prema Herceg-Bosni....................................................................................................................... 202

2572/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxix

ii. Slobodan Praljak je u vezi s BiH održavao privilegovanu i stalnu vezu s Hrvatskom ........................... 204 a. Slobodan Praljak je prezentirao i podržavao hrvatske stavove u vezi s HZ(R) HB na međunarodnim skupovima............................................................................................................................................... 204 b. Slobodan Praljak je imao uticajan položaj među hrvatskim rukovodiocima u vezi s pitanjima koja se odnose na BiH......................................................................................................................................... 205

b) U skladu sa svojim funkcijama, Slobodan Praljak je učestvovao u prenošenju informacija, uputstava, naređenja, zahtjeva i politike Hrvatske u HZ(R) HB i obrnuto. ......................................................................... 207

i. Slobodan Praljak je obavještavao oružane snage i Vojnu policiju HVO-a o politici koju je Hrvatska provodila ili podržavala u BiH .................................................................................................................... 207 ii. Slobodan Praljak je, kao predstavnik hrvatskih vlasti, bio posrednik za provođenje instrukcija Hrvatske na teritoriji BiH, konkretno putem izdavanja uputstava zapovjednicima HVO-a ....................................... 208 iii. Slobodan Praljak je hrvatske rukovodioce obavještavao o stanju u BiH ............................................... 209

c) Slobodan Praljak je tražio, organizovao i omogućio dobijanje od oružanih snaga Republike Hrvatske pojačanja u vojnom kadru za oružane snage HVO-a, u cilju ostvarivanja zajedničkog zločinačkog cilja. ........ 210

2. Doprinos Slobodana Praljka zločinima koje je HVO počinio u opštinama i zatočeničkim centrima na koje se odnosi Optužnica .................................................................................................................................................. 211

a) Opština Gornji Vakuf ..................................................................................................................................214 b) Opština Prozor ............................................................................................................................................. 217

i. Vojne operacije HVO-a i kampanje deložacija ........................................................................................ 217 ii. Rad zatočenika na linijama fronta ........................................................................................................... 220

c) Opština Mostar ............................................................................................................................................ 221 i.Vojne operacije HVO-a u periodu od 24. jula do 9. novembra 1993. ....................................................... 221 ii.Blokiranje humanitarne pomoći za istočni Mostar................................................................................... 224

d) Opština Vareš .............................................................................................................................................. 226 e) Zatočenički centri ........................................................................................................................................ 229

i. Zatvor u Gabeli......................................................................................................................................... 229 ii. Zatvor u Dretelju ..................................................................................................................................... 232 iii. Heliodrom .............................................................................................................................................. 233

3. Slobodan Praljak je negirao zločine počinjene nad Muslimanima, nije ih sprečavao i nije kažnjavao njihove počinioce ............................................................................................................................................................... 234

a) Slobodan Praljak je tolerisao zločine nad Bosanskim Muslimanima .......................................................... 234 b) Slobodan Praljak nije sprečavao zločine nad Muslimanima i nije kažnjavao počinioce ............................. 235

4. Zaključci Vijeća o odgovornosti Slobodana Praljka po osnovu prvog vida UZP-a .......................................... 236 D. Odgovornost Slobodana Praljka po osnovu trećeg vida UZP-a ............................................................................ 241

1. Krađe u opštini Gornji Vakuf............................................................................................................................ 242 2. Krađe u selu Raštani u opštini Mostar .............................................................................................................. 242 3. Krađe i seksualno zlostavljanje u opštini Vareš................................................................................................ 243

IV. Milivoj Petković ....................................................................................................................................................... 245

A. Funkcije Milivoja Petkovića ................................................................................................................................. 247 B. Ovlaštenja Milivoja Petkovića .............................................................................................................................. 248

1. Komandna ovlaštenja Milivoja Petkovića......................................................................................................... 249 a) Jedinice pod komandom Milivoja Petkovića............................................................................................... 249 b) Ovlaštenja Milivoja Petkovića za komandovanje oružanim snagama......................................................... 251

2. Ovlaštenja Milivoja Petkovića za pregovaranje i izdavanje naređenja za prekid vatre..................................... 257 3. Ovlaštenja Milivoja Petkovića da prosljeđuje odluke političkog ogranka HVO-a vojnom ogranku ................ 258

C. Odgovornost Milivoja Petkovića po osnovu prvog vida UZP-a ........................................................................... 259 1. Opština Prozor .................................................................................................................................................. 260 2. Opština Gornji Vakuf........................................................................................................................................ 263 3. Opština Jablanica (Sovići i Doljani).................................................................................................................. 267 4. Opština Mostar.................................................................................................................................................. 273

a) Uništenje Baba-Beširove džamije oko 10. maja 1993. ................................................................................ 274 b) Deložacije stanovništva zapadnog Mostara počevši od 9. maja 1993. ........................................................ 275 c) Hapšenje muškaraca Muslimana u periodu od 30. juna 1993...................................................................... 276 d) Opsada istočnog Mostara............................................................................................................................. 277

i. Granatiranje .............................................................................................................................................. 278 ii. Humanitarna pomoć i pristup međunarodnih organizacija istočnom Mostaru ........................................280 iii. Rušenje Starog mosta ............................................................................................................................. 282

5. Opština Stolac ................................................................................................................................................... 282 6. Opština Čapljina................................................................................................................................................ 283 7. Opština Vareš.................................................................................................................................................... 283 8. Zatočenički centri.............................................................................................................................................. 290

a) Zatvor u Gabeli............................................................................................................................................ 290

2571/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxx

b) Zatvor u Dretelju ......................................................................................................................................... 291 c) Heliodrom.................................................................................................................................................... 293 d) Zatočenički centar Vojno............................................................................................................................. 295 e) Zatvor u Ljubuškom i Logor Vitina-Otok ................................................................................................... 296

9. Milivoj Petković je negirao zločine počinjene nad Muslimanima, nije ih sprečavao, nije kažnjavao počinioce i podsticao ih je ....................................................................................................................................................... 297

a) KB i njegove ATG....................................................................................................................................... 298 b) Pukovnija "Bruno Bušić"............................................................................................................................. 299

10. Zaključci Vijeća o odgovornosti Milivoja Petkovića po osnovu prvog vida UZP-a....................................... 300 D. Odgovornost Milivoja Petkovića po osnovu trećeg vida UZP-a........................................................................... 308

1. Djela lišavanja života počinjena tokom akcija deložiranja i tokom zatočenja .................................................. 308 a) Djela lišavanja života počinjena tokom akcija deložiranja u opštinama Stolac i Čapljina .......................... 308 b) Djela lišavanja života počinjena u Zatvoru u Dretelju................................................................................. 309

2. Seksualno nasilje............................................................................................................................................... 310 a) Seksualno nasilje tokom akcija deložiranja u Mostaru................................................................................ 310 b) Seksualno nasilje tokom vojnih operacija u opštini Vareš .......................................................................... 311

3. Krađe................................................................................................................................................................. 312 a) Krađe tokom akcija deložiranja muslimanskog stanovništva u opštini Gornji Vakuf ................................. 312 b) Krađe tokom akcija deložiranja muslimanskog stanovništva u opštini Jablanica (Sovići i Doljani)........... 313 c) Krađe tokom akcija deložiranja muslimanskog stanovništva u opštinama Stolac i Čapljina ...................... 314 d) Krađe tokom akcija deložiranja u zapadnom Mostaru počevši od 9. maja 1993......................................... 314 e) Krađe tokom vojnih operacija u gradu Varešu i selu Stupni Do u oktobru 1993. ....................................... 315

4. Uništenje džamija u opštini Jablanica (Sovići i Doljani) u aprilu 1993. ........................................................... 316

V. Valentin Ćorić............................................................................................................................................................ 318

A. Funkcije Valentina Ćorića .................................................................................................................................... 320 B. Ovlaštenja Valentina Ćorića.................................................................................................................................. 321

1. Ovlaštenja Valentina Ćorića u pogledu komandovanja Vojnom policijom HVO-a i njene organizacije ......... 322 a) Komandna ovlaštenja Valentina Ćorića nad jedinicama Vojne policije...................................................... 323 b) Ovlaštenja Valentina Ćorića u pogledu organizacije Vojne policije i Uprave Vojne policije..................... 325 c) Znanje Valentina Ćorića o radu jedinica Vojne policije.............................................................................. 327

2. Ovlaštenja Valentina Ćorića u pogledu suzbijanja kriminaliteta ...................................................................... 328 3. Ovlaštenja Valentina Ćorića u vezi sa slobodom kretanja ljudi i roba.............................................................. 330 4. Vlast Valentina Ćorića nad zatočeničkim centrima HVO-a.............................................................................. 332

a) Upravljanje zatočeničkim centrima HVO-a ................................................................................................ 334 i. Uloga Valentina Ćorića u osnivanju zatočeničkih centara HVO-a i upravljanju njima ........................... 334 ii. Uloga Valentina Ćorića u obezbjeđenju u zatočeničkim centrima HVO-a ............................................. 335 iii. Uloga Valentina Ćorića u vezi s logističkim aspektima uslova zatočenja.............................................. 338 iv .Uloga Valentina Ćorića u vezi s pristupom u zatočeničke centre HVO-a.............................................. 338

b) Radovi koje su izvodili zatočenici ............................................................................................................... 339 c) Premještanje zatočenika iz jednog zatočeničkog centra u drugi.................................................................. 340 d) Puštanje zatočenika na slobodu ................................................................................................................... 340

5. Vlast Valentina Ćorića nad jedinicama KB-a ................................................................................................... 341 6. Zaključci Vijeća u vezi s ovlaštenjima Valentina Ćorića.................................................................................. 342

C. Odgovornost Valentina Ćorića po osnovu prvog vida UZP-a............................................................................... 343 1. Opština Gornji Vakuf........................................................................................................................................ 343 2. Opština Mostar.................................................................................................................................................. 345

a) Uloga Valentina Ćorića u kampanji hapšenja u zapadnom Mostaru tokom prve polovine maja 1993. ...... 345 b) Učestvovanje Valentina Ćorića u deložacijama muslimanskog stanovništva iz zapadnog Mostara u periodu od juna 1993. ...................................................................................................................................................... 347 c) Uloga Valentina Ćorića u opsadi istočnog Mostara .................................................................................... 349

i. Uloga Valentina Ćorića u kampanji granatiranja i drugog vatrenog djelovanja HVO-a po istočnom Mostaru........................................................................................................................................................ 349 ii. Izolacija stanovništva istočnog Mostara i blokiranje humanitarne pomoći ............................................. 351

d) Zaključci Vijeća o ulozi Valentina Ćorića u zločinima počinjenim u Mostaru ........................................... 353 3. Opština Ljubuški ............................................................................................................................................... 354 4. Zatočenički centri.............................................................................................................................................. 354

a) Heliodrom.................................................................................................................................................... 355 i. Uloga Valentina Ćorića u zatočenju muslimanskih civila na Heliodromu............................................... 355 ii. Uloga Valentina Ćorića u obezbjeđenju zatočenika na Heliodromu....................................................... 357 iii.Uloga Valentina Ćorića u pogledu odobravanja pristupa na Heliodrom................................................. 359 iv .Znanje Valentina Ćorića o uslovima zatočenja na Heliodromu ............................................................. 360 v. Uloga Valentina Ćorića u radovima koje su obavljali zatočenici s Heliodroma na liniji fronta.............. 361

2570/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxxi

vi. Uloga Valentina Ćorića u puštanju na slobodu zatočenika s Heliodroma s ciljem njihovog iseljavanja u treće zemlje.................................................................................................................................................. 362 vii.Zaključci Vijeća o ulozi Valentina Ćorića u zločinima počinjenim na Heliodromu ..............................363

b) Zatvor u Ljubuškom i Logor Vitina-Otok ................................................................................................... 364 i..Zatočenje muškaraca Muslimana koji nisu bili pripadnici nijednih oružanih snaga u Zatvoru u Ljubuškom..................................................................................................................................................................... 364 ii. Uloga Valentina Ćorića u obezbjeđenju zatočenika u Zatvoru u Ljubuškom ......................................... 365 iii. Uloga Valentina Ćorića u odobravanju pristupa u Zatvor u Ljubuškom................................................ 365 iv. Uloga Valentina Ćorića u radovima koje su obavljali zatočenici iz Logora Vitina-Otok na liniji fronta..................................................................................................................................................................... 366 v. Uloga Valentina Ćorića u odvođenju zatočenika iz Zatvora u Ljubuškom i dovođenju zatočenika u Zatvor u Ljubuškom................................................................................................................................................ 366 vi. Uloga Valentina Ćorića u puštanju na slobodu zatočenika iz Zatvora u Ljubuškom i Logora Vitina-Otok..................................................................................................................................................................... 367 vii. Zaključci Vijeća o učestvovanju Valentina Ćorića u zločinima počinjenim u Zatvoru u Ljubuškom i Logoru Vitina-Otok ..................................................................................................................................... 368

c) Zatvor u Dretelju ......................................................................................................................................... 368 i.Uloga Valentina Ćorića u zatočenju muslimanskih civila i uslovi zatočenja u Zatvoru u Dretelju........... 369 ii.Uloga Valentina Ćorića u obezbjeđenju zatočenika u Zatvoru u Dretelju ............................................... 371 iii.Uloga Valentina Ćorića u vezi s pristupom međunarodnih organizacija u Zatvor u Dretelju................. 372 iv.Uloga Valentina Ćorića u vezi s puštanjem na slobodu zatočenika iz Zatvora u Dretelju ...................... 372 v.Zaključci Vijeća o ulozi Valentina Ćorića u zločinima počinjenim u Zatvoru u Dretelju........................ 373

d) Zatvor u Gabeli............................................................................................................................................ 373 i.Uloga Valentina Ćorića u zatočenju muslimanskih civila u Zatvoru u Gabeli.......................................... 373 ii.Uloga Valentina Ćorića u vezi s puštanjem na slobodu zatočenika iz Zatvora u Gabeli..........................374

e) Srednja škola u Prozoru...............................................................................................................................375 f) Zaključci Vijeća o ulozi Valentina Ćorića u vezi sa zatočeničkim centrima............................................... 375

5. Zaključci Vijeća o odgovornosti Valentina Ćorića po osnovu prvog vida UZP-a ............................................ 376 D. Odgovornost Valentina Ćorića po osnovu trećeg vida UZP-a .............................................................................. 382

1. Krađe počinjene u Gornjem Vakufu ................................................................................................................. 383 2. Seksualno nasilje i krađe počinjeni tokom akcija deložiranja u Mostaru.......................................................... 383 3. Djela lišavanja života i krađe počinjena tokom akcija protjerivanja u Stocu i Čapljini .................................... 385 4. Djela lišavanja života koja su bila posljedica loših uslova i zlostavljanja u zatočeničkim centrima ................ 386

VI. Berislav Pušić ........................................................................................................................................................... 388

A. Funkcije Berislava Pušića ..................................................................................................................................... 389 B. Ovlaštenja Berislava Pušića .................................................................................................................................. 391

1. Ovlaštenja Berislava Pušića u vezi sa zatočeničkim centrima HVO-a.............................................................. 392 a) Ovlaštenja Berislava Pušića u pogledu evidentiranja i kategorizacije osoba u zatočeništvu HVO-a .......... 394 b) Ovlaštenja Berislava Pušića u vezi s puštanjem zatočenika na slobodu...................................................... 396 c) Ovlaštenja Berislava Pušića u vezi s pristupom u zatočeničke centre......................................................... 397 d) Ovlaštenja Berislava Pušića u vezi s korištenjem zatočenika za radove ..................................................... 398 e) Ovlaštenja Berislava Pušića u pogledu postupanja prema zatočenicima – uslovi zatočenja i zlostavljanje 399

2. Ovlaštenja Berislava Pušića u vezi s razmjenom .............................................................................................. 400 a) Ovlaštenja Berislava Pušića u vezi s razmjenom zatočenika....................................................................... 400 b) Ovlaštenja Berislava Pušića u vezi s razmjenom osoba koje nisu bile zatočenici ....................................... 402

3. Ovlaštenja Berislava Pušića u vezi s predstavljanjem HVO-a pred međunarodnom zajednicom..................... 403 4. Kontakti Berislava Pušića s visokim funkcionerima HVO-a ............................................................................ 409

C. Odgovornost Berislava Pušića po osnovu prvog vida UZP-a ............................................................................... 414 1. Opština Prozor .................................................................................................................................................. 414 2. Opština Jablanica (Sovići i Doljani).................................................................................................................. 415 3. Opština Mostar.................................................................................................................................................. 418

a) Uloga Berislava Pušića u okupljanju Muslimana u zapadnom Mostaru, njihovom zatočenju na raznim mjestima u gradu i postupanju prema zatočenicima tokom maja 1993. ................................................................... ..................................................................................................................................................................... 418 b) Uloga Berislava Pušića u raseljavanju muslimanskog stanovništva zapadnog Mostara u periodu od kraja maja 1993. .......................................................................................................................................................... 420 c) Uloga Berislava Pušića u počinjenju zločina u vezi s opsadom istočnog Mostara, konkretno u blokiranju humanitarne pomoći ........................................................................................................................................... 421

4. Opština Čapljina................................................................................................................................................ 425 5. Zatočenički centri.............................................................................................................................................. 425

a) Provođenje Odluke Mate Bobana od 10. decembra 1993............................................................................ 426 b) Heliodrom.................................................................................................................................................... 428

2569/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxxii

i.Uloga Berislava Pušića u evidentiranju i kategorizaciji zatočenika na Heliodromu ................................. 428 ii.Znanje i uloga Berislava Pušića u vezi s uslovima zatočenja i zlostavljanjem na Heliodromu................429 iii.Znanje i uloga Berislava Pušića u vezi s radovima koje su zatočenici obavljali na liniji fronta ............. 432 iv.Uloga Berislava Pušića u vezi s pristupom na Heliodrom....................................................................... 434 v. .Uloga Berislava Pušića u oslobađanju zatočenika s Heliodroma puštanjem na slobodu ili putem razmjene..................................................................................................................................................................... 436

c) Zatvor u Dretelju ......................................................................................................................................... 439 d) Zatvor u Gabeli............................................................................................................................................ 440 e) Zatvor u Ljubuškom i Logor Vitina-Otok ................................................................................................... 443

i.Zatvor u Ljubuškom .................................................................................................................................. 443 ii.Logor Vitina-Otok.................................................................................................................................... 445

f) Zatočenički centar Vojno............................................................................................................................. 445 6. Berislav Pušić je davao i širio lažne informacije o zločinima koja je počinio HVO......................................... 446 7. Zaključci Vijeća o odgovornosti Berislava Pušića po osnovu prvog vida UZP-a............................................. 452

D. Odgovornost Berislava Pušića po osnovu trećeg vida UZP-a............................................................................... 460 Odjeljak 3: Pluralitet osoba koje su pristale uz zajednički zločinački cilj ...................................................................... 461 DIO 2: OSTALI VIDOVI ODGOVORNOSTI .............................................................................................................. 467

I. Bruno Stojić ................................................................................................................................................................ 467

II. Slobodan Praljak ........................................................................................................................................................ 468

III. Milivoj Petković ....................................................................................................................................................... 469

IV. Valentin Ćorić .......................................................................................................................................................... 471

POGLAVLJE 8: KUMULATIVNE OSUDE ..................... ........................................................................................ 473

DIO 1: NAČELO KUMULATIVNOG OSUĐIVANJA................................................................................................473 DIO 2: KUMULATIVNE OSUDE NA OSNOVU ČLANOVA 2, 3 I 5 STATUTA .................................................... 475 DIO 3: KUMULATIVNE OSUDE ZA DJELA KAŽNJIVA NA OSNOVU ČLANOVA 2 I 3 STATUTA ................ 476

I. Nečovječno postupanje (uslovi zatočenja) (tačka 13, član 2) i okrutno postupanje (uslovi zatočenja) (tačka 14, član 3)........................................................................................................................................................................................ 476

II. Nečovječno postupanje (tačka 16, član 2) i okrutno postupanje (tačka 17, član 3) ................................................... 477

III. Uništavanje imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno (tačka 19, član 2) i bezobzirno razaranje gradova, naselja ili sela, ili pustošenje koje nije opravdano vojnom nuždom (tačka 20, član 3) ............................................................................................................................................................ 478

IV. Uništavanje imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno (tačka 19, član 2) i uništavanje ili hotimično nanošenje štete ustanovama namijenjenim religiji ili obrazovanju (tačka 21, član 3) ....................................................................................................................................................................... 479

V. Oduzimanje imovine koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno (tačka 22, član 2) i pljačkanje javne i privatne imovine (tačka 23, član 3) ............................................................................................. 480

POGLAVLJE 9 : KAZNA........................................................................................................................................... 480 DIO 1: PRAVNI OKVIR IZRICANJA KAZNE............................................................................................................ 480

I. Težina krivičnog djela................................................................................................................................................. 483

II. Li čne prilike osuđenika.............................................................................................................................................. 483

III. Otežavajuće i olakšavajuće okolnosti ....................................................................................................................... 484

IV. Praksa izricanja kazni na sudovima bivše Jugoslavije.............................................................................................. 487

DIO 2: ODMJERAVANJE KAZNE .............................................................................................................................. 488

I. Težina krivičnih djela.................................................................................................................................................. 488

II. Li čne prilike optuženih .............................................................................................................................................. 492

A. Jadranko Prlić ....................................................................................................................................................... 492

2568/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxxiii

1. Obim učestvovanja u počinjenju zločina .......................................................................................................... 493 2. Otežavajuće okolnosti ....................................................................................................................................... 494 3. Olakšavajuće okolnosti ..................................................................................................................................... 494 4. Uračunavanje vremena provedenog u pritvoru u kaznu Jadranka Prlića .......................................................... 496

B. Bruno Stojić .......................................................................................................................................................... 496 1. Obim učestvovanja u počinjenju zločina .......................................................................................................... 497 2. Otežavajuće okolnosti ....................................................................................................................................... 498 3. Olakšavajuće okolnosti ..................................................................................................................................... 498 4. Uračunavanje vremena provedenog u pritvoru u kaznu Brune Stojića ............................................................. 499

C. Slobodan Praljak ................................................................................................................................................... 499 1. Obim učestvovanja u počinjenju zločina .......................................................................................................... 500 2. Otežavajuće okolnosti ....................................................................................................................................... 501 3. Olakšavajuće okolnosti ..................................................................................................................................... 502 4. Uračunavanje vremena provedenog u pritvoru u kaznu Slobodana Praljka...................................................... 503

D. Milivoj Petković.................................................................................................................................................... 504 1. Obim učestvovanja u počinjenju zločina .......................................................................................................... 504 2. Otežavajuće okolnosti ....................................................................................................................................... 505 3. Olakšavajuće okolnosti ..................................................................................................................................... 506 4. Uračunavanje vremena provedenog u pritvoru u kaznu Milivoja Petkovića .................................................... 508

E. Valentin Ćorić ....................................................................................................................................................... 508 1. Obim učestvovanja u počinjenju krivičnih djela............................................................................................... 509 2. Otežavajuće okolnosti ....................................................................................................................................... 509 3. Olakšavajuće okolnosti ..................................................................................................................................... 510 4. Uračunavanje vremena provedenog u pritvoru u kaznu Valentina Ćorića........................................................ 511

F. Berislav Pušić ........................................................................................................................................................ 511 1. Obim učestvovanja u počinjenju zločina .......................................................................................................... 512 2. Otežavajuće okolnosti ....................................................................................................................................... 512 3. Olakšavajuće okolnosti ..................................................................................................................................... 513 4. Uračunavanje vremena provedenog u pritvoru u kaznu Berislava Pušića ........................................................ 514

POGLAVLJE 10: DISPOZITIV .................................................................................................................................515

TOM 5

DODATAK 1: GLOSAR ................................................................................................................................................... 1

DODATAK 2 : ISTORIJAT POSTUPKA ....................................................................................................................... 16

I. Imenovanje sudija i nadležnih vijeća ....................................................................................................................... 16

II. Imenovanje zastupnika optuženih ........................................................................................................................... 16

III. Pretpretresni postupak ........................................................................................................................................... 19

A. Prvobitna optužnica ....................................................................................................................................... 19 B. Preliminarni podnesci u vezi s nedostacima u formi optužnice..................................................................... 20 C. Preliminarni podnesci u vezi s osporavanjem nadležnosti ............................................................................ 22 D. Izmijenjena optužnica....................................................................................................................................24 E. Dovođenje i prvo stupanje optuženih pred Sud ............................................................................................. 25 F. Pritvor i privremeno puštanje na slobodu...................................................................................................... 25 G. Statusne konferencije..................................................................................................................................... 26 H. Dostavljanje pretpretresnih podnesaka .......................................................................................................... 26 I. Formalno primanje na znanje ........................................................................................................................ 26

IV. Obilazak mjesta događaja...................................................................................................................................... 26

V. Suđenje ................................................................................................................................................................... 27

A. Dokazni postupak tužilaštva i odbrane .......................................................................................................... 28 1. Dokazni postupak tužilaštva.......................................................................................................................... 29 2. Dokazni postupak odbrane ............................................................................................................................ 30

2567/78692 TER

Prijevod

Predmet br IT-04-74-T 29. maj 2013. xxxiv

B. Usvajanje smjernica za vođenje postupka ..................................................................................................... 32 C. Trajanje i obim unakrsnog i dodatnog ispitivanja ......................................................................................... 34

1. Trajanje unakrsnog ispitivanja....................................................................................................................... 34 2. Obim unakrsnog ispitivanja........................................................................................................................... 35 3. Obim dodatnog ispitivanja............................................................................................................................. 36

D. Formalno primanje na znanje ........................................................................................................................ 36 E. Zahtjev Hrvatske za dopuštenje da postupa u svojstvu amicus curiae.......................................................... 36 F. Odluka na osnovu pravila 98bis Pravilnika ................................................................................................... 37 G. Nova izmijenjena optužnica .......................................................................................................................... 37 H. Replike........................................................................................................................................................... 38 I. Ponovno otvaranje dokaznog postupka ......................................................................................................... 39 J. Zahtjev Prlićeve i Praljkove odbrane za izuzeće sudije................................................................................. 40 K. Završni podnesci i završne riječi tužilaštva i odbrane ................................................................................... 41 L. Privremeno puštanje na slobodu.................................................................................................................... 42

1. Spisak odluka u vezi sa zahtjevima za privremeno puštanje na slobodu tokom ljetnog ili zimskog sudskog raspusta Međunarodnog suda ............................................................................................................................... 45 2. Spisak odluka u vezi sa zahtjevima za privremeno puštanje na slobodu u periodima prekida pretresa ........ 51 3. Spisak odluka po zahtjevima za privremeno puštanje na slobodu u periodu do izricanja presude, donijetih na osnovu pravila 65(B) Pravilnika kako je izmijenjeno 28. oktobra 2011............................................................... 52

DODATAK 3 : mape – OPŠTINA MOSTAR ................................................................................................................. 56

I. Važne lokacije u zapadnom Mostaru ....................................................................................................................... 56 II. Uništene ili teško oštećene džamije tokom opsade istočnog Mostara..................................................................... 58

DODATAK 4 : SPISAK SVJEDOKA............................................................................................................................. 59

IZDVOJENO MIŠLJENJE SUDIJE TRECHSELA: EVENTUALNI DOLUS , DOLUS EVENTUALIS, INDIREKTNA NAMJERA ....................................................................................................................................................................... 85

SUPROTNO MIŠLJENJE SUDIJE TRECHSELA: PRISILNI RAD Nihada Kovača, pravni zaključci u vezi s opštinom Jablanica (Sovi}i i Doljani) (tačke optu`nice 15, 16 i 17). ............................................................................................... 89

TOM 6

IZDVOJENO I DJELIMI ČNO SUPROTNO MIŠLJENJE SUDIJE JEAN-CLAUDEA ANTONETTIJA, PREDSJEDAVAJU ĆEG VIJEĆA

UVOD

1. Predsjednik Vijeća je 2. marta 2011. proglasio zatvorenim pretres u ovom postupku,

koji je trajao više od četiri godine, čime je započelo vijećanje iza zatvorenih vrata, u skladu s

pravilom 87(A) Pravilnika.1 Tokom narednih mjeseci, Vijeće je analiziralo i ocijenilo dokaze

uvrštene u spis kako bi utvrdilo individualnu krivičnu odgovornost Jadranka Prlića, Brune

Stojića, Slobodana Praljka, Milivoja Petkovića, Valentina Ćorića i Berislava Pušića u vezi s

događajima u osam opština i pet zatočeničkih logora u BiH u periodu od 1992. do 1994.

godine.

2. Vijeće je svjesno činjenice da se ovom presudom, u kojoj je riječ ne samo o

istorijskom kontekstu stvaranja Herceg-Bosne i njene političke, administrativne i vojne

1 T(f), str. 52976.

2566/78692 TER

Prijevod

Predmet br. IT-04-74-T 2 29. maj 2013.

strukture, nego i o činjenicama u vezi s političkim i društvenim događajima u određenom

broju opština BiH tokom više godina, piše istorija jednog dijela BiH u periodu od kraja 1991.

do sredine 1994. godine. Međutim, Vijeće želi da naglasi da pisanje istorije BiH od 1991. do

1994. godine nije glavni cilj ove presude. Pisanje istorije je prije svega zadatak istoričara, a

sudski postupak ne može, zbog svojih posebnih zahtjeva i granica, u potpunosti služiti istoriji.

Glavni zadatak Vijeća je da presudi o krivičnoj odgovornosti šestorice ljudi na osnovu

činjenica i konkretnih navoda, koji su izneseni u tekstu koji slijedi.

3. Tužilaštvo u ovom predmetu tereti Jadranka Prlića, Brunu Stojića, Slobodana

Praljka, Milivoja Petkovića, Valentina Ćorića i Berislava Pušića2 individualnom krivičnom

odgovornošću na osnovu članova 7(1) i 7(3) Statuta zbog njihove uloge u događajima u

periodu od 1992. do 1994. godine u opštinama Prozor, Gornji Vakuf, Jablanica (Sovići i

Doljani), Mostar, Ljubuški, Stolac, Čapljina i Vareš, kao i u zatočeničkim logorima

Heliodrom, Vojno i Ljubuški, te u okružnim vojnim zatvorima u Dretelju i u Gabeli.

4. U vezi s tim, tužilaštvo optužene tereti odgovornošću za teške povrede Ženevskih

konvencija (član 2 Statuta), kršenja zakona ili običaja ratovanja (član 3 Statuta) i zločine

protiv čovječnosti (član 5 Statuta).

5. Optužnica 3 je podijeljena u šest dijelova: optuženi, UZP, predmetne

činjenice, krivična odgovornost, tačke optužnice i "dodatni navodi".

6. Prvi dio daje informacije o optuženima i posebno o njihovom položaju u predmetno

vrijeme.

7. Prema Optužnici, Jadranko Prlić i Bruno Stojić su u predmetno vrijeme bili na

visokim političkim funkcijama u HZ HB, a zatim u HR HB.

8. Dana 15. maja 1992., Mate Boban je imenovao Jadranka Prlića za načelnika Odjela

za financije HVO-a, a zatim 14. avgusta 1992. za predsjednika HVO-a, koji je u to vrijeme

bio vrhovni izvršni, upravni i vojni organ HZ HB.4 U avgustu 1993., postao je premijer HR

HB, pri čemu su njegove dužnosti, kako tvrdi tužilaštvo, ostale uglavnom iste kao i dok je bio

2 Navodi u vezi s krivičnom odgovornošću Berislava Pušića razlikuju se od navoda u vezi s ostalim optuženima u tome što se Berislav Pušić ne tereti za krivična djela počinjena u Prozoru u oktobru 1992. i u Gornjem Vakufu u januaru 1993. V. razmatranja dalje u Uvodu. 3 Za više detalja o raznim izmjenama Optužnice u ovom predmetu, v. "Pretpretresni postupak" u Istorijatu postupka (Dodatak 2). 4 Optužnica, par. 2.

2565/78692 TER

Prijevod


na položaju predsjednika HVO-a.5 Tužilaštvo tvrdi da je Jadranko Prlić tokom većeg dijela

1992. i 1993., uz Matu Bobana, bio najmoćniji funkcioner u političkoj strukturi i organima

vlade Herceg-Bosne/HVO-a, a krajem 1993. godine praktično je zasjenio i Matu Bobana.6

9. Bruno Stojić je bio na čelu Odjela (kasnije Ministarstva) obrane HVO-a od 3. jula

1992. do novembra 1993.7 Dana 16. decembra 1993., postavljen je za načelnika Ureda

Hrvatske Republike Herceg-Bosne za proizvodnju i promet oružja i vojne opreme HR HB.8

Tužilaštvo navodi da je, kao osoba na čelu Odjela (kasnije Ministarstva) obrane HVO-a,

Bruno Stojić bio vrhovni politički i rukovodni funkcioner tog organa, nadležan za oružane

snage Herceg-Bosne/HVO-a.9

10. Prema navodima u Optužnici, Slobodan Praljak i Milivoj Petković imali su u

predmetno vrijeme visoke vojne funkcije u HZ HB, a zatim u HR HB.

11. Od približno marta 1992. do jula 1993., Slobodan Praljak je, kako tvrdi tužilaštvo,

obavljao funkcije visokog časnika Hrvatske vojske, pomoćnika ministra obrane i višeg

predstavnika Ministarstva obrane Republike Hrvatske pri vladi i oružanim snagama Herceg-

Bosne/HVO-a, i de facto komandovao oružanim snagama HVO-a u tom periodu.10 Nakon

toga je, od približno 24. jula 1993. do 9. novembra 1993., kao "zapovjednik Glavnog stožera"

bio na položaju najvišeg vojnog zapovjednika oružanih snaga Herceg-Bosne/HVO-a.11

12. Milivoj Petković je 14. aprila 1992., ili približno tog datuma, raspoređen na čelo

Izmještenog zapovjednog mjesta Hrvatske vojske u Grudama, u Bosni i Hercegovini, koje je

bilo ili postalo Glavni stožer oružanih snaga HVO-a.12 Milivoj Petković je, prema tome, od

aprila 1992. do približno 24. jula 1993. bio na položaju vojnog zapovjednika oružanih snaga

Herceg-Bosne/HVO-a kao načelnik Glavnog stožera HVO-a.13 Od približno 24. jula 1993. do

aprila 1994., bio je zamjenik vrhovnog zapovjednika oružanih snaga HVO-a.14 Tužilaštvo

5 Optužnica, par. 2. 6 Optužnica, par. 3. 7 Optužnica, par. 4. 8 Optužnica, par. 4. 9 Optužnica, par. 5. 10 Optužnica, par. 7-8. 11 Optužnica, par. 7-8. 12 Optužnica, par. 9. 13 Optužnica, par. 9. 14 Optužnica, par. 9.

2564/78692 TER

Prijevod


tvrdi da je, s obzirom na svoje funkcije i položaje, Milivoj Petković de jure i/ili de facto

rukovodio i komandovao oružanim snagama Herceg-Bosne/HVO-a.15

13. Prema navodima u Optužnici, Valentin Ćorić je, na raznim položajima i funkcijama

koje je obavljao tokom perioda na koji se odnosi Optužnica, imao centralnu ulogu u

formiranju, upravljanju i radu Vojne policije HVO-a, posebno na položaju načelnika Uprave

Vojne policije u okviru Odjela, a kasnije Ministarstva obrane HVO-a od aprila 1992. do

barem novembra 1993.16 Tužilaštvo tvrdi da je on de jure i/ili de facto rukovodio i

komandovao Vojnom policijom HVO-a, koja je imala važnu ulogu u upravljanju zatvorima i

zatočeničkim objektima Herceg-Bosne/HVO-a. U novembru 1993., imenovan je za ministra

unutarnjih poslova Hrvatske Republike Herceg-Bosne.17

14. I na kraju, prema navodima u Optužnici, Berislav Pušić je imao odlučnu ulogu u

HVO-u kad je riječ je o razmjeni zarobljenika i upravljanju zatočeničkim centrima i

zatvorima HVO-a 1992.-1993. godine: 22. aprila 1993. Valentin Ćorić ga je zadužio da

zastupa Vojnu policiju HVO-a prilikom razmjene bosanskih Muslimana koje je HVO držao u

zatočeništvu; 5. jula 1993., Jadranko Prlić ga je postavio na čelo Službe za razmjenu, a 6.

avgusta 1993. Bruno Stojić ga je imenovao za predsjednika komisije kojoj je povjerena

uprava nad zatočeničkim centrima i zatvorima u Herceg-Bosni/HVO-u.18 Osim toga, Bruno

Stojić ga je 11. maja 1993. imenovao za oficira za vezu HVO-a s UNPROFOR-om.19

15. Drugi dio Optužnice bavi se navodima o UZP-u i učestvovanjem svakog od

optuženih u UZP-u u periodu na koji se odnosi Optužnica.

16. Prema navodima u Optužnici, u periodu od 18. novembra 1991., ili prije tog datuma,

pa do približno aprila 1994. i nakon toga, više osoba, među kojima su bili optuženi,

pokrenulo je i učestvovalo u UZP-u političkog i vojnog podjarmljivanja bosanskih

Muslimana i drugih nehrvata koji su živjeli na onim dijelovima teritorije Republike Bosne i

Hercegovine za koje se tvrdilo da pripadaju HZ HB, budućoj HR HB.20 Članovi UZP-a su,

konkretno, s ciljem trajnog uklanjanja Muslimana i drugih nehrvata BiH, etničkog čišćenja

područja HZ(R) HB i pripajanja hrvatskih zajednica kao dijela "Velike Hrvatske", i to

upotrebom sile, zastrašivanja ili prijetnje silom, progona, zatvaranja i zatočenja, prisilnog

15 Optužnica, par. 10. 16 Optužnica, par. 11-12. 17 Optužnica, par. 11. 18 Optužnica, par. 13-14. 19 Optužnica, par. 13. 20 Optužnica, par. 15-16.

2563/78692 TER

Prijevod


premještanja i deportacije, oduzimanja i uništavanja imovine i drugim sredstvima koja

predstavljaju ili obuhvataju činjenje zločina kažnjivih po članovima 2, 3 i 5 Statuta

Međunarodnog suda.21 Prema navodima u Optužnici, cilj članova UZP-a bio je uspostavljanje

hrvatske teritorije u granicama Banovine Hrvatske, teritorijalnog entiteta koji je postojao od

1939. do 1941. godine, a obuhvatao je i kreiranje političke i nacionalne mape tih područja

tako da njima dominiraju Hrvati, kako u političkom tako i u demografskom smislu.22

17. Tužilaštvo tvrdi da je svaki od optuženih, djelujući individualno ili putem svojih

gorenavedenih položaja i ovlaštenja, a u dogovoru s drugim učesnicima udruženog

zločinačkog poduhvata, učestvovao u udruženom zločinačkom poduhvatu u rukovodnom

svojstvu na jedan ili više načina, tj. osnivanjem, organizovanjem, upravljanjem,

finansiranjem, omogućavanjem i podržavanjem struktura vlasti te političkih i vojnih struktura

i procesa u HZ(R) HB i HVO-u; osnivanjem, organizovanjem, upravljanjem i finansiranjem

sistema zatvora i zatočeničkih centara HVO-a koji su korišteni za zatvaranje bosanskih

Muslimana i osnivanjem, organizovanjem, upravljanjem i finansiranjem sistema za

deportaciju ili prisilno premještanje bosanskih Muslimana u druge zemlje ili dijelove BiH.23

18. U trećem dijelu, tužilaštvo opisuje istorijski i politički kontekst stvaranja HZ HB i

HR HB i iznosi predmetne činjenice u vezi s osam opština i pet zatočeničkih logora na koje

se odnosi Optužnica: opštinama Prozor, Gornji Vakuf, Jablanica (Sovići i Doljani), Mostar,

Ljubuški, Stolac, Čapljina i Vareš, kao i zatočeničkim logorima Heliodrom, Vojno i

Ljubuški, i okružnim vojnim zatvorima Dretelj i Gabela.

19. U vezi s tim, tužilaštvo koristi događaje vezane za osnivanje HZ HB i HR HB kako

bi iznijelo navode o rasprostranjenom i sistematskom etničkom čišćenju u kojem su

učestvovali optuženi.24

20. U četvrtom dijelu Optužnice navode se vidovi odgovornosti optuženih. Optuženi u

ovom predmetu, terete se, na osnovu člana 7(1) Statuta, da su planirali, poticali, naređivali

i/ili počinili zločine koji se navode u Optužnici.25 Prema navodima, oni su odgovorni na

osnovu svog činjenja i, u slučajevima kada su bili dužni da djeluju, na osnovu svog

21 Optužnica, par. 15-16. 22 Optužnica, par. 15-16. 23 Optužnica, par. 17. 24 Optužnica, par. 39-41. 25 Optužnica, par. 218.

2562/78692 TER

Prijevod


nečinjenja ili propusta da djeluju.26 Alternativno, optuženi se terete, na osnovu člana 7(1)

Statuta, za zločine čije su planiranje, pripremu ili izvršenju pomagali ili podržavali.27

21. Tužilaštvo takođe tvrdi da su zločini za koje se optuženi terete u Optužnici počinjeni

u okviru UZP-a čiji su optuženi bili članovi ili u kojem su učestvovali.28

22. U Optužnici se navode svi vidovi UZP-a.29 Prema tome, svaki optuženi je, djelujući

pojedinačno i u dogovoru s drugim osobama ili preko drugih osoba, učestvovao u UZP-u i

zločinima za koje se tereti i svjesno im doprinio, s namjerom ostvarivanja ciljeva UZP-a (prvi

vid).30

23. Svaki optuženi je, prema navodima, krivično odgovoran zbog svog svjesnog učešća

u sistemu zlostavljanja 1) koji je obuhvatao mrežu zatvora i zatočeničkih logora HZ(R) HB,

koji su se sistematski koristili za hapšenje, zatočenje i zatvaranje hiljada bosanskih

Muslimana u protivpravnim uslovima, što predstavlja ili obuhvata činjenje zločina za koje se

tereti u Izmijenjenoj optužnici31 i 2) u kojem su bosanski Muslimani deportovani u druge

zemlje ili premještani u dijelove BiH koji nisu bili pod kontrolom HZ(R) HB, što predstavlja

ili obuhvata činjenje zločina za koje se tereti u Izmijenjenoj optužnici (drugi vid). 32

24. Takođe, svaki zločin koji se navodi u Optužnici, a koji nije počinjen u okviru

ostvarivanja cilja UZP-a ili koji nije bilo njegov planirani dio, bio je prirodna i predvidiva

posljedica UZP-a i njegovog provođenja ili nastojanja da se on provede (treći vid).33

25. Na kraju, u Optužnici se takođe navodi, alternativno, da je svaki optuženi krivično

odgovoran kao nadređena osoba na osnovu člana 7(3) Statuta.34 Šestorica optuženih su,

prema tome, optuženi na osnovu svih vidova odgovornosti iz Statuta za sve zločine navedene

u Optužnici,35 s izuzetkom optuženog Pušića koji nije optužen za zločine u opštini Prozor u

oktobru 1992. i u opštini Gornji Vakuf u januaru 1993.36

26 Optužnica, par. 218. 27 Optužnica, par. 220. 28 Optužnica, par. 221-227. 29 Optužnica, par. 221-227. 30 Optužnica, par. 221-222. 31 Optužnica, par. 224. 32 Optužnica, par. 225. 33 Optužnica, par. 227. 34 Optužnica, par. 228. 35 Optužnica, par. 218-228. 36 Optužnica, par. 230 i 72.

2561/78692 TER

Prijevod


26. U petom dijelu Optužnice detaljno se navodi 26 tačaka.37 Tih 26 tačaka Optužnice

može se podijeliti u tri kategorije:

(a) Teške povrede Ženevskih konvencija iz 1949. (član 2 Statuta):

Optuženi se terete za: hotimično lišavanje života (tačka 3 Optužnice); nečovječno

postupanje (seksualno zlostavljanje) (tačka 5 optužnice); protivpravnu deportacija civila

(tačka 7 Optužnice); protivpravno premještanje civila (tačka 9 Optužnice); protivpravno

zatočenje civila (tačka 11 Optužnice); nečovječno postupanje (uslovi zatočenja) (tačka 13

Optužnice); nečovječno postupanje (tačka 16); uništavanje imovine širokih razmjera koje

nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno (tačka 19

Optužnice) i oduzimanje imovine koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je

protivpravno i bezobzirno (tačka 22 Optužnice).

(b) Kršenje zakona i običaja ratovanja (član 3 Statuta):

Optuženi se terete za: okrutno postupanje (uslovi zatočenja) (tačka 14 Optužnice); okrutno

postupanje (tačka 17 Optužnice); protivpravni fizički rad (tačka 18 Optužnice); bezobzirno

razaranje gradova, naselja ili sela, ili pustošenje koje nije opravdano vojnom nuždom

(tačka 20 Optužnice); uništavanje ili hotimično nanošenje štete ustanovama namijenjenim

religiji ili obrazovanju (tačka 21 Optužnice); pljačkanje javne i privatne imovine (tačka 23

Optužnice); protivpravni napad na civile u Mostaru (tačka 24 Optužnice); protivpravno

terorisanje civila u Mostaru (tačka 25 Optužnice) i okrutno postupanje (opsada Mostara)

(tačka 26 Optužnice).

(c) Zločini protiv čovječnosti (član 5 Statuta):

Optuženi se terete za: progone na političkoj, rasnoj i vjerskoj osnovi (tačka 1 Optužnice);

ubistvo (tačka 2 Optužnice); silovanje (tačka 4 Optužnice); deportaciju (tačka 6 Optužnice);

nehumana djela (prisilno premještanje) (tačka 8 Optužnice); zatvaranje (tačka 10

Optužnice); nehumana djela (uslovi zatočenja) (tačka 12 Optužnice) i nehumana djela

(tačka 15 Optužnice).

27. U šestom, posljednjem, dijelu Optužnice pod naslovom "Dodatni navodi" tvrdi se da

su u ovom predmetu ispunjeni uslovi za primjenu članova 2, 3 i 5 Statuta. Tužilaštvo tvrdi, na

primjer, da je u periodu na koji se odnosi Optužnica u BiH postojao oružani sukob,

37 Optužnica, par. 229.

2560/78692 TER

Prijevod


međunarodni oružani sukob i djelimična okupacija, i da su sva djela i propusti koji se

optuženima u ovom predmetu stavljaju na teret kao zločini protiv čovječnosti bili dio

rasprostranjenog ili sistematskog napada organa vlasti i snaga HVO-a na muslimansko

civilno stanovništvo BiH.38 Osim toga, tužilaštvo generalno tvrdi da su elementi koji se

zahtijevaju za konkretna krivična djela ispunjeni. Tužilaštvo, na primjer, tvrdi da su djela,

propusti ili ponašanje koji se optuženima stavljaju na teret kao progoni počinjeni s namjerom

da se vrši diskriminacija na političkoj, rasnoj i vjerskoj osnovi39 i da djela, propusti odnosno

ponašanje koji se stavljaju na teret optuženima kao krivična djela protiv imovine nisu bili

opravdani vojnom nuždom.40

28. Šestorica optuženih su se prilikom prvog stupanja pred sud 6. aprila 2004. izjasnili

da nisu krivi ni po jednoj od tačaka prvobitne optužnice.41

29. Ova presuda podijeljena je u deset poglavlja: mjerodavno pravo (poglavlje 1);

pravila u vezi s dokazima (poglavlje 2); stvaranje, razvoj i organizacija Hrvatske zajednice

Herceg-Bosne i Hrvatske Republike Herceg-Bosne (poglavlje 3); činjenični zaključci u vezi

sa zločinima počinjenim u opštinama i u zatočeničkim centrima (poglavlje 4); ispitivanje

uslova za primjenu članova 2, 3 i 5 Statuta (poglavlje 5); pravni zaključci Vijeća (poglavlje

6); krivična odgovornost optuženih (poglavlje 7); kumulativne osude (poglavlje 8); kazna

(poglavlje 9) i dispozitiv (poglavlje 10).

POGLAVLJE 1: MJERODAVNO PRAVO

30. Ovaj dio Presude odnosi se na mjerodavno pravo i podijeljen je u dva dijela. Prvi dio

bavi se krivičnim djelima (I): zločinima protiv čovječnosti (A), teškim povredama Ženevskih

konvencija (B) i kršenjima zakona i običaja ratovanja (C); u drugom dijelu razmatra se

odgovornost (II): vidovi odgovornosti predviđeni članom 7(1) Statuta (A), uslovi za primjenu

člana 7(3) Statuta (B) i pitanje kumulativne odgovornosti prema članovima 7(1) i 7(3) Statuta

(C).

38 Optužnica, par. 231-238. 39 Optužnica, par. 233. 40 Optužnica, par. 237-238. 41 U vezi s tim, v. "Dovođenje i prvo stupanje optuženih pred Sud" u Istorijatu postupka (Dodatak 2).

2559/78692 TER

Prijevod


I. Krivi čna djela

A. Zločini protiv čovječnosti

31. Ovaj dio poglavlja o mjerodavnom pravu dijeli se na sedam odjeljaka. Prvi se odnosi

na uslove za primjenu člana 5 Statuta. Narednih šest odjeljaka odnosi se na neka od krivičnih

djela iz člana 5 Statuta i odgovaraju tačkama Optužnice koje se zasnivaju na tom članu, tj.

tački 1 (progoni na političkoj, rasnoj i vjerskoj osnovi), tački 2 (ubistvo), tački 4 (silovanje),

tački 6 (deportacija), tački 8 (nehumana djela - prisilno premještanje), tački 10 (zatvaranje),

tački 12 (nehumana djela - uslovi zatočenja) i tački 15 (nehumana djela).

1. Uslovi za primjenu člana 5 Statuta

32. Član 5 Statuta daje Međunarodnom sudu nadležnost ratione materiae nad zločinima

protiv čovječnosti i sadrži spisak krivičnih djela koja konkretno zabranjuje.42

33. Krivi čno djelo navedeno u članu 5 Statuta predstavlja zločin protiv čovječnosti samo

ako je počinjeno u "oružanom sukobu".43 Taj uslov postojanja oružanog sukoba nije obilježje

zločina protiv čovječnosti nego je preduslov za nadležnost Međunarodnog suda da sudi za te

zločine.44 Prema tome, zločini protiv čovječnosti spadaju u nadležnost Međunarodnog suda

ukoliko su počinjeni tokom oružanog sukoba na teritoriji bivše Jugoslavije.45

34. Zatim, da bi se kvalifikovala kao zločini protiv čovječnosti, djela nekog optuženog

moraju ulaziti u okvir rasprostranjenog ili sistematskog napada usmjerenog protiv "bilo kojeg

civilnog stanovništva". U praksi Međunarodnog suda utvrđeno je da sljedeći elementi moraju

biti dokazani da bi se mogao primijeniti član 5 Statuta:

35. Prvo, mora postojati napad.46 Pojam napada treba razlikovati od pojma oružanog

sukoba. Iako do napada može doći u okviru oružanog sukoba, napad isto tako može prethoditi

oružanom sukobu, može trajati duže od tog sukoba ili se nastavljati tokom sukoba, no ne

42 Član 5 Statuta predviđa sljedeće: "Međunarodni sud je nadležan da krivično goni osobe odgovorne za sljedeća krivična djela kada su počinjena u oružanom sukobu, bilo međunarodnog bilo unutrašnjeg karaktera, i usmjerena protiv civilnog stanovništva: a) ubistvo; b) istrebljivanje; c) porobljavanje; d) deportacija; e) zatvaranje; f) mučenje; g) silovanje; h) progoni na političkoj rasnoj i vjerskoj osnovi; i) druga nehumana djela". 43 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 82 i 86: Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 251. 44 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 83; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 249 i 251. V. takođe Odluka o nadležnosti u predmetu Tadić, par. 141; Tužilac protiv Vojislava Šešelja, predmet br. IT-03-67-AR72.1, "Odluka po Zahtevu za preispitivanje 'Odluke po interlokutornoj žalbi po pitanju nadležnosti' od 31. avgusta 2004. godine", 15. jun 2006. (dalje u tesktu: Odluka u predmetu Šešelj od 15. juna 2006."), par. 21. 45 Odluka u predmetu Šešelj od 15. juna 2006., par. 21. 46 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 85; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 248.

2558/78692 TER

Prijevod


mora nužno biti njegov dio.47 Međutim, kao što je već istaknuto, Međunarodni sud ima

nadležnost da sudi za počinjena krivična djela samo ako su ona počinjena u okviru napada

koji se odvijao "u toku oružanog sukoba". "Napad" je definisan kao "slijed ponašanja koje

uključuje izvršenje djela nasilja".48 U slučaju zločina protiv čovječnosti, pojam "napada" nije

ograničen na pribjegavanje oružanoj sili, nego može uključivati i situacije zlostavljanja

civilnog stanovništva.49

36. Drugo, napad mora biti usmjeren protiv bilo kojeg civilnog stanovništva. Izraz

"usmjeren protiv" znači da je u kontekstu zločina protiv čovječnosti civilno stanovništvo

primarni objekt napada. Kako bi utvrdilo da li je to slučaj, pretresno vijeće mora uzeti u

obzir, između ostalog, sredstva i metode korištene tokom napada, status žrtava, njihov broj,

diskriminatorni karakter napada, prirodu krivičnih djela počinjenih tokom napada, otpor koji

je tada pružen napadaču, te razmotriti u kojoj se mjeri napadačka sila pridržavala ili pokušala

pridržavati predostrožnosti propisanih ratnim pravom.50

37. Upotreba izraza "stanovništvo" ne znači da je napadnuto cijelo stanovništvo neke

geografske cjeline u kojoj je došlo do napada.51 Dovoljno je da je napad bio usmjeren protiv

dovoljnog broja pojedinaca, odnosno da je bio usmjeren protiv njih na takav način da je

pretresno vijeće uvjereno kako je napad doista bio usmjeren protiv civilnog "stanovništva", a

ne ograničenog i nasumce odabranog broja pojedinaca.52

38. Što se tiče "prirode" stanovništva, prihvaćeno je da ciljano stanovništvo mora biti u

osnovi civilnog karaktera. Iz toga slijedi da prisustvo među civilnim stanovništvom osoba

koje ne potpadaju pod definiciju civila ne lišava to stanovništvo civilnog karaktera.53 Žalbeno

vijeće je preciziralo da su relevantni elementi za utvrđivanje civilnog statusa napadnutog

stanovništva civilni status žrtava, broj civila i udio civila u napadnutom stanovništvu.54

Međutim, Vijeće podsjeća da je utvrđivanje civilnog karaktera stanovništva pitanje koje se

tiče ocjene dokaza. Osim toga, Vijeće primjećuje da Petkovićeva odbrana tvrdi da se krivično

djelo zatvaranja predviđeno članom 5(e) može počiniti samo nad civilima i da se ne može

47 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 86; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 251. 48 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 89; Prvostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 415. 49 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 86; Prvostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 416. 50 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 96; Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 91. 51 Drugostepena presuda u predmetu Martić, par. 305; Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 90. 52 Drugostepena presuda u predmetu Martić, par. 305; Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 90. 53 Drugostepena presuda u predmetu Mrkšić, par. 31; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 50. 54 Drugostepena presuda u predmetu Mrkšić, par. 32; Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 113 i 115.

2557/78692 TER

Prijevod


počiniti ako su zatočenici ratni zarobljenici.55 U vezi s tim Vijeće ističe da, prema ustaljenoj

jurisprudenciji, nije potrebno da pojedinačne žrtve djela u osnovi i same budu civili, pod

uslovom da je stanovništvo na koje je izvršen napad civilnog karaktera. Doista, osoba koja je

hors de combat, to jest osoba koja ima status borca, ali više ne učestvuje u borbama jer je na

primjer ranjena ili zarobljena, može biti žrtva zločina protiv čovječnosti, pod uslovom da to

djelo čini dio rasprostranjenog ili sistematskog napada na civilno stanovništvo.56

39. Formulacija "bilo kojeg" znači da se zločini protiv čovječnosti mogu počiniti protiv

civila koji imaju isto državljanstvo kao i počinilac, protiv lica bez državljanstva, kao i protiv

lica koja imaju različito državljanstvo.57

40. Vijeće primjećuje da je više timova odbrane u svojim završnim podnescima i

završnim riječima pokrenulo pitanje statusa muškaraca bosanskih Muslimana pripadnika

HVO-a i vojno sposobnih muškaraca Muslimana zatočenih od strane HVO-a. To pitanje

timovi odbrane posebno su pokretali kad je riječ o uslovima za primjenu člana 5 Statuta i

konkretnom krivičnom djelu zatvaranja.58 Vijeće smatra da je, budući da analiza tih pitanja

implicira ocjenu dokaza, primjereno to pitanje razmotriti u dijelu koji se odnosi na uslove za

primjenu članova 2, 3 i 5 Statuta.

41. Treće, napad mora biti rasprostranjen i sistematski.59 Taj uslov je alternativan, a ne

kumulativan.60 Pridjev "rasprostranjen" odnosi se na činjenicu da je napad bio širokih

razmjera i da je za posljedicu imao veliki broj žrtva, dok pridjev "sistematski" ukazuje na

organizovanu prirodu djela nasilja i na malu vjerovatnost da su počinjena nasumce.61 To

znači da su "obrasci" zločina – to jest redovno ponavljanje, koje nije slučajno, sličnog

kriminalnog ponašanja – uobičajeni izraz takvog sistematskog događanja.62 Faktori koji se

55 Završna riječ Petkovićeve odbrane, T(f), str. 52558; Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 255, 256 i 258. 56 Drugostepena presuda u predmetu Mrkšić, par. 32 i 36; Drugostepena presuda u predmetu Martić, par. 307, 309, 311, 313 i 314. Što se tiče konkretno definicije "civila", treba primijetiti da je Žalbeno vijeće u predmetu Martić potvrdilo da pojam "civil" u smislu člana 5 odgovara pojmu "civil" u međunarodnom humanitarnom pravu (Drugostepena presuda u predmetu Martić, par. 299). 57 Prvostepena presuda u predmetu Tadić, par. 635. 58 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 85; Završna riječ Petkovićeve odbrane, T(f), str. 52558 i 52559; Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 255 i 256; Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 369-371. 59 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 85 i 97; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 248. 60 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 93; Prvostepena presuda u predmetu Tadić, par. 648. 61 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 94; Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 94. 62 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 94; Prvostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 429. Među faktorima zbog kojih je Pretresno vijeće u predmetu Kunarac smatralo da su vojska bosanskih Srba i paravojne grupe izvršile sistematski napad na civilno muslimansko stanovništvo Foče, Gackog i Kalinovika, bila je činjenica da "[k]ad su se gradovi i sela potpuno našli u njihovim rukama, srpske snage [...] koristil[e] su isti obrazac ponašanja: muslimanske kuće i stanove sistematski su pljačkal[e] ili spaljival[e], muslimanske seljane kupil[e] i zarobljaval[e], a koji put ih pritom tukl[e] ili ubijal[e]." (Prvostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 570-578).

2556/78692 TER

Prijevod


mogu uzeti u obzir prilikom utvrđivanja da li napad zadovoljava jednu ili drugu okolnost

("rasprostranjen" ili "sistematski") ili obje su, između ostalog, posljedice napada po ciljano

stanovništvo, broj žrtava, priroda djela, eventualno sudjelovanje zvaničnika ili predstavnika

vlasti, ili bilo koji raspoznatljivi obrazac zločina kako je gore definisan.63

42. Samo napad, a ne i pojedinačna djela optuženog, mora biti rasprostranjen ili

sistematski.64 Takođe, dovoljno je da djela optuženog budu dio tog napada da bi se - ako su

svi ostali uslovi ispunjeni - jedno djelo ili relativno ograničen broj djela optuženog mogli

okvalifikovati kao zločin protiv čovječnosti, osim ako ta djela nisu izolovana ili nasumična.65

43. Djela počinioca moraju biti počinjena u okviru napada.66 Drugim riječima, djela

počinioca moraju, po svojoj prirodi ili posljedicama, objektivno biti dio napada.67 Nije nužno

da djela budu počinjena usred tog napada i, ako postoji dovoljna veza, krivično djelo koje je

počinjeno prije ili poslije glavnog napada na civilno stanovništvo ili je njegovo počinjenje

bilo prostorno udaljeno od samog napada može još uvijek predstavljati dio tog napada.68 S

druge strane, kao što je već navedeno, izolovano djelo, to jest djelo koje je bilo toliko

udaljeno od napada da se ne može razumno zaključiti da je bilo sastavni dio napada, ne može

se smatrati zločinom protiv čovječnosti.69

44. Postojanje određene politike ili plana čiji je cilj počinjenje krivičnih djela nije traženi

uslov za zločine protiv čovječnosti. Međutim, to može biti relevantno u postupku

dokazivanja.70

45. I na kraju, počinilac djela je morao znati za napad na civilno stanovništvo i da su

njegova djela dio tog napada.71 Međutim, počinilac ne mora nužno biti upoznat s

pojedinostima napada ni odobravati svrhu ili cilj tog napada.72 Osim toga, nije važno da li je

počinilac u napadu učestvovao iz čisto ličnih razloga73 i to može postati relevantno tek

prilikom odmjeravanja kazne, u smislu otežavajućih ili olakšavajućih okolnosti.74 Konačno,

63 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 95; Prvostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 430. 64 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 101; Prvostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 431. 65 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 101; Prvostepena presuda u predmetu Tadić, par. 649. 66 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 85; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 248. 67 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 99; Prvostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 418. 68 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 100; Prvostepena presuda u predmetu Tadić, par. 649. 69 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 100; Prvostepena presuda u predmetu Kupreškić, par. 550. 70 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 98; Prvostepena presuda u predmetu Tadić, par. 653-655. 71 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 99-100; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 248. 72 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 102-103; Prvostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 434. 73 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 103; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 248, 252 i 272. 74 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 269. U jurisprudenciji je prihvaćeno da treba ustanoviti razliku između pojmova "namjera" i "pobuda", pri čemu je pobuda generalno razlog koji nekoga navede da počini krivi čno djelo, kao

2555/78692 TER

Prijevod


diskriminatorna namjera nije uslov za zločine protiv čovječnosti, osim u slučaju krivičnih

djela za koja se to izričito zahtijeva, to jest progona iz člana 5(h) Statuta.75

2. Ubistvo

46. Krivi čno djelo ubistva (murder) kažnjivo je po članu 5(a) Statuta. Prema ustaljenoj

jurisprudenciji Međunarodnog suda, za krivično djelo ubistva moraju biti ispunjena tri

sljedeća uslova:

a) nastupila je smrt žrtve;

b) smrt žrtve nastupila je kao posljedica djela ili propusta optuženog ili osoba za koje je on krivično

odgovoran;

c) optuženi, odnosno osobe za koje je optuženi krivično odgovoran, počinio je to djelo ili propust s

namjerom 1) da žrtvu liši života ili 2) da nanese tešku tjelesnu povredu za koju je razumno trebao

znati da bi mogla prouzrokovati smrt.76

3. Deportacija i prisilno premještanje

47. Krivi čno djelo deportacije predviđeno je, kao takvo, u stavu (d) člana 5 Statuta, dok

je prisilno premještanje obuhvaćeno pojmom "druga nehumana djela" iz stava (i) tog istog

člana.77 Prema jurisprudenciji Žalbenog vijeća, i actus reus deportacije i actus reus prisilnog

premještanja podrazumijevaju prisilno raseljavanje osoba s područja na kojem zakonito

borave, protjerivanjem ili drugim oblicima prisile, bez osnova koje su dopuštene

međunarodnim pravnim normama.78 Za razliku od prisilnog premještanja, koje se može

odvijati u potpunosti unutar granica jedne države, deportacija se nužno odvija preko

granice.79

što je, na primjer, mogućnost lične finansijske koristi ili političkih prednosti ili pak želja za odmazdom ili osvetom. Kad je već uzeta u obzir kao obilježje krivičnog djela, zločinačka namjera se ne može uzeti u obzir prilikom odmjeravaja kazne kao otežavajuća okolnost, za razliku od lične pobude. Prema tome, u jurisprudenciji Međunarodnog suda postojanje lične pobude je u više navrata uzeto u obzir kao otežavajuća ili olakšavajuća okolnost prilikom izricanja kazne optuženom (Presuda o kazni u predmetu Simić, par. 63; Presuda o kazni u predmetu Tadić, par. 45). 75 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 305. 76 Drugostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 259; Prvostepena presuda u predmetu Akayesu, par. 589. 77 Drugostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 330-331; Prvostepena presuda u predmetu Kupreškić, par. 566. 78 Drugostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 304; Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 234. 79 Drugostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 304; Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 278, 300, 302 i 317.

2554/78692 TER

Prijevod


48. Vijeće smatra da raseljavanje mora biti posljedica djela ili propusta optuženog ili

osobe za koju je on krivično odgovoran.80 Na tužilaštvu je da dokaže vezu između tog djela

ili propusta i raseljavanja žrtava.81

49. S obzirom na to da je svrha zabrane prisilnog raseljavanja to da se zaštiti pravo

pojedinca da ostane u svome domu i u svojoj zajednici i da ne bude lišen svoje imovine,

Vijeće smatra da "raseljavanje s nekog područja" u smislu člana 5 Statuta postoji onda kada

je mjesto na koje je žrtva raseljena toliko udaljeno da je ona spriječena da efektivno ostvaruje

ta prava.82

50. Jurisprudencija Međunarodnog suda ne zahtijeva da prisilno raseljavanje bude

izvršeno silom u strogom smislu riječi. Dovoljna je prijetnja silom ili prisila, fizička ili

psihološka, ako stanovništvo, suočeno s takvom klimom prisile, nije imalo drugog izbora

nego da napusti svoju teritoriju.83 Upravo je taj nedostatak stvarnog izbora ono što uslovljava

protivpravni karakter raseljavanja.84 Kako bi se utvrdilo da li su žrtve prisilnog raseljavanja

imale stvaran izbor, potrebno je analizirati okolnosti u kojima se odvijalo njihovo

raseljavanje.85

51. Dakle, pristanak žrtve ne čini prisilno raseljavanje nužno zakonitim budući da

okolnosti u kojima je došlo do pristanka mogu tom pristanku oduzeti svaku vrijednost.86

Pristanak žrtve mora se ocijeniti u kontekstu u kojem je dat. Načelno, okolnosti zatočenja u

atmosferi straha i nasilja oduzimaju pristanku svaku vrijednost.87

52. Međunarodno pravo u izuzetnim situacijama, i pod vrlo strogim uslovima, dopušta

prisilno raseljavanje neke osobe. Tako potpuna ili djelimična evakuacija nije zabranjena "ako

to zahtijevaju bezbjednost stanovništva ili imperativni vojni razlozi".88 U članu 49 Ženevske

konvencije IV stoji da "[s]tanovništvo koje je na taj način evakuisano ima biti vraćeno u

svoje domove čim neprijateljstva na tom području prestanu". Takođe, potrebno je preduzeti

80 Prvostepena presuda u predmetu Popović, par. 893. 81 Prvostepena presuda u predmetu Popović, par. 893. 82 Prvostepena presuda u predmetu Simić, par. 130; Prvostepena presuda u predmetu Stakić, par. 677. 83 Drugostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 319; Drugostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 229 i 233. 84 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 279; Drugostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 229. 85 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 282; Prvostepena presuda u predmetu Stakić, par. 707. 86 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 279; Drugostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 229. 87 Drugostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 229. 88 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 284, gdje se poziva na član 49 Ženevske konvencije IV, član 19 Ženevske konvencije III i član 17 Dopunskog protokola II; Prvostepena presuda u predmetu Krstić, par. 524 i 526.

2553/78692 TER

Prijevod


sve moguće mjere da se evakuisano stanovništvo prihvati u zadovoljavajućim uslovima u

pogledu smještaja, zdravlja, higijene, bezbjednosti i ishrane.89

53. Osim toga, Žalbeno vijeće prihvata, u određenim situacijama, prisilno raseljavanje

stanovništva iz humanitarnih razloga.90 Međutim taj izuzetak ne vrijedi ako su humanitarnu

krizu koja je dovela do raseljavanja izazvala protivpravna djela optuženog.91

54. Činjenica da su međunarodne organizacije, kao što su MKCK ili UNPROFOR,

učestvovale u organizovanju prisilnog raseljavanja stanovništva, nije relevantna za nezakoniti

karakter tog raseljavanja.92 Osim toga, to što je raseljavanje nekog pojedinca izvršeno u

okviru sporazuma sklopljenog između političkih i vojnih vođa ili pod okriljem MKCK-a ili

bilo koje druge organizacije ne čini raseljavanje dopuštenim.93

55. Deportacija kao zločin protiv čovječnosti predviđen članom 5(d) Statuta

pretpostavlja prelazak državne granice.94 Deportacija postoji onda kada se neko raseljava

preko državne granice između dvije države.95 Takođe, u jurisprudenciji Međunarodnog suda

kao deportacija se kvalificira i prelazak preko "de facto granice". Kad govori o "de facto

granici", Žalbeno vijeće misli na prisilno raseljavanje s okupiranog teritorija.96 Pitanje da li je

riječ o "de facto granici" u smislu međunarodnog prava, to jest o granici čiji prelazak

predstavlja krivično djelo deportacije mora se ocjenjivati od slučaja do slučaja.

56. S druge strane, Žalbeno vijeće je zaključilo da privremene linije fronta (constantly

changing frontlines) ne ulaze u definiciju de facto granice i da prisilno premještanje koje

zahtijeva prelazak tih privremenih linija fronta ne može biti osnova za osuđujuću presudu za

deportaciju.97

89 Član 49 Ženevske konvencije IV 90 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 287, gdje se poziva na član 17 Dopunskog protokola II, ali se ne navode situacije koje omogućavaju raseljavanje iz humanitarnih razloga; Prvostepena presuda u predmetu Blagojević, par. 600, gdje se poziva na Komentar Dopunskog protokola II u vezi s članom 17 i gdje se konstatuje da je raseljavanje iz humanitarnih razloga, kao što je zaštita stanovništva od epidemije i prirodne katastrofe, opravdano. 91 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 287. 92 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 286; Prvostepena presuda u predmetu Simić, par. 127. Vijeće posebno napominje da u paragrafu 127 Prvostepene presude u predmetu Simić Vijeće u predmetu Simić podsjeća na, s jedne strane, humanitarni karakter mandata organizacija kao što su MKCK, kojima je jedan od osnovnih zadataka "pružanje zaštite i pomoći žrtvama oružanih sukoba" i, s druge strane, na načela neutralnosti i nepristrasnosti na kojima se temelji rad tih organizacija: "Iz analize mandata MKCK-a može se zaključiti samo to da je MKCK u 'razmjene' bio uključen jedino iz humanitarnih razloga i njegova uloga u njima ne smije se shvatiti kao 'ozakonjenje' takvih postupaka."). 93 Drugostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 350; Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 523. 94 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 278, 289 i 300-303; Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 234. 95 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 300 i 301; Prvostepena presuda u predmetu Stakić, par. 679. 96 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 300. 97 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 301-303; Prvostepena presuda u predmetu Stakić, par. 679.

2552/78692 TER

Prijevod


57. Ni deportacija ni prisilno premještanje ne zahtijevaju namjeru počinioca da trajno

raseli žrtve.98

58. Mens rea tih krivičnih djela postoji kada je počinilac prisilnog raseljavanja imao

namjeru da silom raseli žrtve. U slučaju deportacije, počinilac je uz to morao imati i namjeru

da to raseljavanje bude preko de jure ili de facto granice.99

59. Osim toga, prisilno premještanje mora ispuniti tri konkretna uslova da bi

predstavljalo nehumano djelo u smislu člana 5(i) Statuta: 1) žrtvi mora biti nanesena teška

povreda tjelesnog ili duševnog integriteta; 2) ta povreda mora biti rezultat činjenja ili

nečinjenja optuženog ili osobe za koju je krivično odgovoran, čija težina je jednaka težini

djela navedenih u članu 5 Statuta i 3) optuženi ili osoba za koju je krivično odgovoran morali

su prilikom počinjenja djela posjedovati namjeru da nanesu tešku povredu tjelesnog ili

duševnog integriteta, ili znati da njihovo činjenje ili nečinjenje može prouzrokovati tešku

povredu tjelesnog ili duševnog integriteta žrtve.100

4. Zatvaranje

60. Vijeće smatra da izraz "zatvaranje" treba shvatiti kao proizvoljno zatvaranje, to jest,

bez opravdanja i van zakonskih okvira civilnog i vojnog postupka.101

61. Žalbeno vijeće je konstatovalo da je zatvaranje osoba protivpravno u smislu

člana 5(e) Statuta u sljedećim situacijama:

– kada zatvaranje osoba predstavlja kršenje člana 42 Ženevske konvencije IV, tj., kada ne

postoji realna osnova da se vjeruje da je njihovo zatvaranje apsolutno neophodno zbog

razloga bezbjednosti sile koja ih drži u zatočeništvu;

– kada se u pogledu zatočenih civila ne poštuju zajamčeni proceduralni zaštitni mehanizmi

koje zahtijeva član 43 Ženevske konvencije IV, čak i onda kada je prvobitno zatočenje

bilo opravdano i

98 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 307 i 317, gdje se poništava konstatacija Pretresnog vijeća da je počinilac deportacije morao imati "namjeru da [žrtvu] udalji s ciljem da se ne vrati" (Prvostepena presuda u predmetu Stakić, par. 687). 99 Prvostepena presuda u predmetu Milutinović, par. 164; Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 278, 307 i 317. 100 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 117; Prvostepena presuda u predmetu Vasiljević, par. 234-236. 101 V. mutatis mutandis Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 116; Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 302.

2551/78692 TER

Prijevod


– kada se zatvaranje odvija kao dio rasprostranjenog ili sistematskog napada usmjerenog

protiv civilnog stanovništva.102

62. Žalbeno vijeće je preciziralo da postojanje međunarodnog oružanog sukoba, što je

uslov za primjenu članova 42 i 43 Ženevske konvencije IV, nije nužno da bi zatvaranje

predstavljalo zločin protiv čovječnosti.103

63. Međutim, Vijeće smatra da se članovi 68 i 78 Ženevske konvencije IV, koji

predviđaju mjere zakonitog zatočenja u uslovima okupacije, moraju uzeti u obzir prilikom

ocjene postojanja krivičnog djela protivpravnog zatvaranja u smislu člana 5(e) Statuta. Prema

tome, Vijeće smatra je zatvaranje osoba protivpravno u smislu člana 5(e) Statuta u sljedećim

situacijama:

– kada su osobe koje se nalaze na okupiranoj teritoriji i koje su počinile djelo jedino u

namjeri da naškode okupacionoj sili, a da to djelo ne nanosi povredu životu ili tjelesnom

integritetu pripadnika okupacionih snaga ili okupacione uprave, ne uzrokuje ozbiljnu

kolektivnu opasnost i ne nanosi veliku štetu imovini okupacionih snaga ili okupacione

uprave ili postrojenjima kojima se one služe, zatočene na period koji nije srazmjeran

težini počinjenog djela, protivno članu 68 Ženevske konvencije IV;

– kada su osobe koje se nalaze na okupiranoj teritoriji zatočene protivno članu 78

Ženevske konvencije IV, to jest, kad ne postoji nikakav ozbiljan razlog da se smatra da

to imperativno zahtijeva bezbjednost okupacione sile;

– kada zatočenim osobama nisu pružene garancije u pogledu postupaka predviđenih

članom 78 Ženevske konvencije IV, čak i kada je njihovo prvobitno zatočenje bilo

opravdano.

64. Kad je riječ o članu 42 Ženevske konvencije IV, Žalbeno vijeće je konstatovalo da

"imperativni razlozi bezbjednosti" moraju biti takvi da je zatočenje "apsolutno nužno" radi

bezbjednosti neke države. Vijeće smatra da je ta definicija jednako primjenjiva i na član 78 te

konvencije. U tom pogledu, jurisprudencija Međunarodnog suda generalno daje široka

diskreciona ovlaštenja strani koja pribjegava toj mjeri prilikom ocjenjivanja što predstavlja

opasnost za njenu bezbjednost.104 Međutim, sila koja drži zatočenike nije opšte uzevši

102 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 114; Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 303. 103 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 115. 104 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 323; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 574 i 1132.

2550/78692 TER

Prijevod


ovlaštena da zatoči cjelokupno civilno stanovništvo strane u sukobu. Ona mora u vezi sa

svakom pojedinom osobom utvrditi da ona predstavlja konkretnu opasnost za bezbjednost

države. 105

65. Za neka djela se smatra da su štetna za bezbjednost države: špijunaža, sabotaže i

"prenošenje informacija neprijateljskoj vladi ili državljanima neprijateljske države".106 S

druge strane, sama činjenica da je osoba državljanin neprijateljske strane ili da se svrstala na

njenu stranu ne opravdava sama po sebi njeno lišenje slobode.107 Isto tako, činjenica da je

osoba muškog pola i vojno sposobna ne predstavlja nužno prijetnju bezbjednosti

neprijateljske strane.108 Internacija i upućivanje na prinudni boravak predstavljaju izuzetne

mjere koje se preduzimaju samo nakon pažljivog razmatranja svakog pojedinačnog slučaja.109

66. Čak i kad je prvobitno zatočenje civila bilo opravdano zbog imperativnih razloga

bezbjednosti, ono može postati protivpravno ako sila koja drži zatočenike ne poštuje

postupke predviđene članom 43 Ženevske konvencije IV.110 Dakle, svaka osoba zatočena u

skladu s članom 42 te konvencije ima pravo da sud ili nadležno administrativno tijelo ponovo

uzme u razmatranje tu odluku, i to u najkraćem mogućem roku. Ako se žalba odbije, sud ili

administrativno tijelo će povremeno, a najmanje dva puta godišnje, preispitati slučaj.111

67. Ako konstatuje da odluka da se osoba internira ili uputi na prinudni boravak nije

opravdana imperativnim razlozima bezbjednosti države koja drži internirane osobe, nadležno

tijelo mora poništiti tu odluku.112

68. Član 78 Ženevske konvencije IV predviđa slična prava za internaciju i prinudni

boravak, što se, i jedno i drugo, smatra "zatvaranjem" u smislu člana 5(e) Statuta, na

okupiranom području.

105 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 327; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 577 i 578. 106 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 280; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 576. 107 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 327; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 577 i 1134. 108 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 284; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 577. 109 Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 578. 110 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 320; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 579-583. 111 Član 43 Ženevske konvencije IV. 112 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 287, gdje se poziva na Komentar Ženevske konvencije IV, str. 281; Prvostepena presuda u predmetu Furundžija, str. 246. V. takođe član 132 Ženevske konvencije IV koji, između ostalog, predviđa da je "[s]ila koja drži internirana lica dužna [...] osloboditi svako internirano lice, čim prestanu postojati uzroci koji su izazvali njegovo interniranje".

2549/78692 TER

Prijevod


5. Silovanje

69. Materijalni element krivičnog djela silovanja čini seksualna penetracija, čak i

djelimična, a) vagine ili anusa žrtve penisom počinioca ili bilo kojim drugim predmetom

kojim se počinilac poslužio, ili b) usta žrtve penisom počinioca; kada do takve seksualne

penetracije dođe bez pristanka žrtve. Pristanak za tu svrhu mora biti dan dobrovoljno, kao

rezultat slobodne volje žrtve, procijenjen na osnovu konteksta postojećih okolnosti.113

Element svijesti čini namjera da se postigne ta seksualna penetracija i znanje da se to događa

bez pristanka žrtve.114

70. Žalbeno vijeće je preciziralo da primjena sile ili prijetnja primjenom sile svakako

predstavlja neoboriv dokaz odsustva pristanka, ali primjena sile nije po sebi element bića

silovanja. Naime, postoje drugi faktori, uz primjenu sile, zbog kojih se seksualna penetracija

može smatrati činom na koji žrtva nije pristala i koji nije željela.115 Vijeće smatra da

počinilac, umjesto fizičke sile, može iskoristiti posebne okolnosti prisile koje za žrtvu

potpuno isključuju mogućnost pružanja fizičkog otpora. Kao primjer, konstatovano je da

zatočenje žrtve u trenutku počinjenja djela može predstavljati takvu okolnost.116

71. Žalbeno vijeće u predmetu Kunarac preciziralo je da, kada žalioci tvrde da "samo

trajan otpor omogućuje silovatelju da uvidi da njegovo udvaranje ne nailazi na dobrodošlicu,

oni ne samo da griješe u pogledu primjene prava nego i izriču besmislicu u pogledu

činjenica".117

6. Progoni

72. Krivi čno djelo progona na političkoj, rasnoj i vjerskoj osnovi zabranjeno je

članom 5(h) Statuta. U skladu s jurisprudencijom Međunarodnog suda, actus reus ili

materijalni element krivičnog djela progona čine djelo ili propust "koji su de facto

diskriminacija i uskraćuju ili narušavaju neko temeljno pravo definisano međunarodnim

običajnim ili ugovornim pravom". Mens rea ili element svijesti zahtijeva da to budu zločini

"koji su izvršeni hotimično, sa namjerom diskriminacije po jednoj od navedenih osnova,

tačnije, na osnovi rasne, vjerske ili političke pripadnosti".118 Mada se u članu 5(h) Statuta

113 Drugostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 395; Prvostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 460. 114 Drugostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 395; Prvostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 460. 115 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 129; Prvostepena presuda u predmetu Furundžija, par. 185. 116 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 132. 117 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 128. 118 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 327; Drugostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 185.

2548/78692 TER

Prijevod


koristi veznik "i" između više navedenih diskriminatornih osnova, taj veznik treba tumačiti u

duhu međunarodnog običajnog prava po kojem svaki od tih razloga predstavlja sam po sebi

dovoljnu osnovu za progon.119

73. Vijeće usvaja objašnjenje koje su dala vijeća u predmetima Krnojelac i Vasiljević, da

diskriminatorna namjera sama za sebe nije dovoljna i da djelo ili propust mora stvarno "imati

za posljedicu [...] diskriminaciju", a ne samo biti počinjeno s namjerom diskriminacije.120 Što

se tiče actus reusa krivičnog djela progona, Žalbeno vijeće je, dakle, prihvatilo postojanje de

facto diskriminacije i onda kada osoba ne pripada diskriminisanoj grupi i žrtva je

diskriminacije zato što je počinilac pogrešno mislio da ona pripada toj grupi.121

74. Iako se izraz progon često koristi da bi se opisao niz djela, i samo jedno djelo može

predstavljati progon122 ako stvarno diskriminiše i ako je izvršeno hotimično s namjerom da se

diskriminiše po nekoj od zabranjenih osnova.

75. Nije nužno da djelo progona bude djelo izričito zabranjeno članom 5 Statuta. I

uskraćivanje velikog broja prava može predstavljati progon.123 Prema tome, djela za koja se

smatra da predstavljaju krivično djelo progona, uzeta sama za sebe ili zajedno s drugim

djelima, moraju biti iste težine kao i djela navedena u članu 5 Statuta, posmatrana bilo

pojedinačno bilo u kombinaciji s drugim djelima.124 Za primjenu kriterijuma težine, djela

progona se ne smiju posmatrati izolovano, nego u kontekstu i uzimajući u obzir i njihov

kumulativni efekt.125

119 Prvostepena presuda u predmetu Tadić, par. 713. 120 Prvostepena presuda u predmetu Vasiljević, par. 245; Prvostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 432. U ta dva predmeta, Pretresno vijeće je naglasilo da bi bez tog zahtjeva – da postoji posljedica diskriminacije – distinkcija između krivičnog djela progona i drugih krivičnih djela, kao što su ubistvo ili mučenje, praktično izgubila svaki smisao; takođe, u predmetu Krnojelac, Pretresno vijeće je konstatovalo da bi u tom slučaju optuženi mogao biti proglašen krivim za progon, a da zapravo niko nije stvarno bio progonjen. 121 Drugostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 185; Prvostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 431. Žalbeno vijeće u predmetu Krnojelac je konstatovalo da u slučaju da neka žrtva ne pripada ciljanoj nacionalnoj grupi, djelo počinjeno protiv nje dovodi do de facto diskriminacije prema drugim pripadnicima te druge grupe protiv kojih takva djela nisu bila usmjerena, a koja je izvršena s ciljem da se neka grupa diskriminiše zbog njene nacionalnosti. 122 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 102; Prvostepena presuda u predmetu Kupreškić, par. 624. Kako bi ilustrovalo svoj stav, Pretresno vijeće u predmetu Kupreškić je reklo da je moguće da je jedan pojedinac učestvovao u ubistvu samo jedne osobe koja pripada nekoj ciljanoj nacionalnoj grupi i da to ubistvo, samo za sebe, može predstavljati progon ako je počinilac očito imao namjeru da ubije tu osobu zbog toga što je ona pripadala ciljanoj nacionalnoj grupi. 123 Drugostepena presuda u predmetu Brdanin, par. 296; Prvostepena presuda u predmetu Kupreškić, par. 614. 124 Drugostepena presuda u predmetu Brdanin, par. 296; Drugostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 321-323. 125 Drugostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 574; Prvostepena presuda u predmetu Kupreškić, par. 615 e) i 622.

2547/78692 TER

Prijevod


76. Element svijesti krivičnog djela progona definiše se kao "posebna namjera da se

nekom ljudskom biću nanese povreda zbog toga što pripada određenoj zajednici ili grupi".126

Zahtijevana diskriminatorna namjera je dolus specialis.127 Ona se ne može direktno izvesti

samo iz opšteg diskriminatornog karaktera napada koji je okvalifikovan kao zločin protiv

čovječnosti.128 Međutim, na osnovu takvog konteksta može se izvesti zaključak da je

postojala diskriminatorna namjera ako, s obzirom na činjenice predmeta, okolnosti u kojima

su počinjena krivična djela potvrđuju postojanje takve diskriminatorne namjere.129 Konačno,

za progon se ne zahtijeva da postoji politika diskriminacije niti da je optuženi, ako je

pokazano da je takva politika postojala, učestvovao u formulisanju te diskriminatorne politike

ili prakse u okviru organa vlasti130.

7. Druga nehumana djela

77. "Druga nehumana djela" kažnjiva su po članu 5(i) Statuta kao zločini protiv

čovječnosti. Član 5(i) je rezidualna odredba koja obuhvata djela koja ne potpadaju pod neki

drugi stav člana 5 Statuta.131 Prema jurisprudenciji Međunarodnog suda, da bi neko djelo

predstavljalo "druga nehumana djela", treba pokazati postojanje djela ili propusta čija težina

je jednaka težini drugih djela nabrojanih u članku 5 Statuta. Djelo ili propust mora, dakle, biti

izvršeno na sistematski način ili biti velikih razmjera i mora ispunjavati sljedeće uslove:

a) žrtvi je morala, s obzirom na konkretne okolnosti, biti nanesena teška tjelesna ili duševna

povreda, odnosno teška povreda ljudskog dostojanstva,

126 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 111; Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 235. 127 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 328; Prvostepena presuda u predmetu Stakić, par. 737. 128 Kao što je ispravno podsjetilo Žalbeno vijeće u predmetu Krnojelac, treba napomenuti da napad na civilno stanovništvo nije nužno diskriminatornog karaktera i da diskriminatorni karakter ne predstavlja konstitutivni element napada na civilno stanovništvo, Drugostepena presuda u predmetu Krnojelac, fusnota 267. 129 Drugostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 184; Drugostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 129. Žalbeno vijeće u predmetu Krnojelac je konstatovalo da se u te okolnosti može uvrstiti, na primjer, funkcionisanje zatvora (naročito sistematski karakter zločina počinjenih nad jednom rasnom ili vjerskom grupom) ili opšti stav navodnog počinitelja krivičnog djela vidljiv iz njegovog ponašanja. (Drugostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 184). Među okolnosti koje pokazuju diskriminatornu namjeru uključeno je i to što su svi stražari pripadali jednoj nacionalnoj grupi, a zatočenici drugoj. (Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 950). 130 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 165; Prvostepena presuda u predmetu Kupreškić, par. 625. 131 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 315; Prvostepena presuda u predmetu Kupreškić, par. 563. Pretresno vijeće u predmetu Kupreškić je ispravno podsjetilo na sljedeću konstataciju iz Komentara zajedničkog člana 3 Ženevskih konvencija u vezi s pojmom "nečovječno postupanje": "[U]vijek je opasno pokušati biti previše detaljan – naročito u ovoj oblasti. Koliko god pažljivo bio sastavljen spisak raznih oblika nanošenja boli ili štete, ne bi nikada bilo moguće mjeriti se sa maštom budućih mučitelja koji će poželjeti da zadovolje svoje zvjerske instinkte; što se više teži za preciznošću i potpunošću spiska, to on postaje restriktivniji. Prihvaćena formulacija je fleksibilna, a istovremeno i precizna", Prvostepena presuda u predmetu Kupreškić, par. 563, gdje se poziva na Komentar Ženevske konvencije IV, str. 44.

2546/78692 TER

Prijevod


b) te patnje ili povrede moraju biti rezultat djela ili propusta optuženog ili osobe za koju je optuženi

krivično odgovoran i

c) osoba koja je krivično odgovorna morala je djelovati 1) s namjerom da nanese teške tjelesne ili

duševne povrede ili teške povrede ljudskog dostojanstva žrtve, ili 2) bez te namjere, ali s

mogućnošću da razumno predvidi da to djelo ili propust može dovesti do teških tjelesnih ili

duševnih povreda ili teških povreda ljudskog dostojanstva žrtve.132

78. Da bi se utvrdila težina djela, u obzir se moraju uzeti sve činjenične okolnosti,

"uključujući karakter radnje ili propusta, kontekst u kojem se odvijaju, njihovo trajanje i/ili

ponavljanje, tjelesni, duševni i moralni učinak te radnje na žrtvu i lične okolnosti žrtve,

uključujući njenu dob, pol i zdravstveno stanje".133

79. Kao što je gore navedeno, "druga nehumana djela" obuhvataju niz kriminalnih

aktivnosti koje nisu eksplicitno nabrojane. Zbog toga je u jurisprudenciji konstatovano da

sljedeća djela, među ostalim, ulaze u kategoriju "nehumanih djela": sakaćenje i druge vrste

teških tjelesnih povreda, premlaćivanje i druga nasilna djela, teške tjelesne i duševne

povrede, prisilno premještanje, nečovječno i ponižavajuće postupanje, prisilna prostitucija i

prisilni nestanak osoba.134

80. U Optužnici se kao nehumana djela - zločin protiv čovječnosti - kvalifikuju "uslovi

zatočenja" i "prisilno premještanje" čija žrtva je bilo civilno muslimansko stanovništvo.135

Budući da je već razmotrilo kvalifikaciju prisilnog premještanja,136 Vijeće ovdje samo

konstatuje da je utvrđeno, na osnovu gorenavedene definicije nehumanih djela, da zatočenje u

teškim uslovima može predstavljati nehumano djelo u smislu člana 5(i) Statuta ako uzrokuje

tešku duševnu ili tjelesnu bol ili patnju, odnosno predstavlja tešku povredu ljudskog

dostojanstva.137

132 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 117; Drugostepena presuda u predmetu Vasiljević, par. 165. 133 Prvostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 131; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 536. 134 Prvostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 208; Prvostepena presuda u predmetu Tadić, par. 730. 135 Tačke 8 i 12 Optužnice. 136 V. "Deportacija i prisilno premještanje" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Zločini protiv čovječnosti. 137 U vezi s tim, v. Prvostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 133; Prvostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 209.

2545/78692 TER

Prijevod


B. Teške povrede Ženevskih konvencija

81. Ovaj dio mjerodavnog prava podijeljen je u sedam dijelova. Prvi dio odnosi se na

primjenjivost člana 2 Statuta. Daljnjih šest dijelova odnose se na određena krivična djela koja

su pokrivena članom 2 Statuta i odgovaraju tačkama Optužnice koje se zasnivaju na tom

članu, tj. hotimično lišavanje života (tačka 3), nečovječno postupanje (tačka 5 – seksualno

zlostavljanje, tačka 13 – uslovi zatočenja, i tačka 16), uništavanje imovine širokih razmjera

koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno (tačka 19),

oduzimanje imovine koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i

bezobzirno (tačka 22), deportacija i protivpravno premještanje civila (tačka 7 odnosno 9),

protivpravno zatočenje civila (tačka 11).


82. Teške povrede su nabrojane u članu 50 Ženevske konvencije I, članu 51 Ženevske

konvencije II, članu 130 Ženevske konvencije III i članu 147 Ženevske konvencije IV od 12.

augusta 1949.

83. Član 2 Statuta u vezi s teškim povredama Ženevskih konvencija138 primjenjiv je ako

su ispunjeni sljedeći uslovi: (a) postojanje oružanog sukoba; (b) postojanje oružanog sukoba

koji ima međunarodni karakter ili karakter okupacije;139 (c) činjenica da su osobe ili imovina

nad kojima su počinjene teške povrede zaštićene Ženevskim konvencijama i (d) postojanje

neksusa između oružanog sukoba i krivičnih djela za koja se tereti.140

138 U članu 2 Statuta stoji sljedeće: "Međunarodni sud je nadležan da krivično goni osobe koje su počinile ili naredile da se počine teške povrede Ženevskih konvencija od 12. augusta 1949., odnosno sljedeća djela protiv osoba ili imovine zaštićenih odredbama relevantne Ženevske konvencije:

(a) hotimično lišavanje života; (b) mučenje ili nečovječno postupanje, uključujući biološke eksperimente; (c) hotimično nanošenje velikih patnji ili teških povreda tijela ili zdravlja; (d) uništavanje i oduzimanje imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom i izvedeno je

protivpravno i bezobzirno; (e) prisiljavanje ratnog zarobljenika ili civila da služi u snagama neprijateljske sile; (f) hotimično uskraćivanje prava ratnom zarobljeniku ili civilu na pravičan i redovan sudski postupak; (g) protivpravna deportacija ili premještanje ili protivpravno zatvaranje civila; (h) uzimanje civila za taoce."

139 Vijeće podsjeća da su Ženevske konvencije primjenjive na situacije okupacije na osnovu zajedničkog člana 2 Ženevskih konvencija i da član 4 Ženevske konvencije IV priznaje status zaštićenih osoba, između ostalog, osobama koje se nalaze u vlasti okupacione sile. 140 Odluka o nadležnosti u predmetu Tadić, par. 80-84; Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 176. Sudija Antonetti govori o pitanju međunarodnog oružanog sukoba u svom izdvojenom djelimično suprotnom mišljenju koje je priloženo Presudi.

2544/78692 TER

Prijevod


a) Postojanje oružanog sukoba

84. Prema jurisprudenciji Međunarodnog suda, oružani sukob postoji svuda gdje se

pribjeglo oružanoj sili između država ili produženom oružanom nasilju između vlasti i

organizovanih naoružanih grupa, ili pak između takvih grupa unutar jedne države.141

b) Međunarodni karakter oružanog sukoba ili stanje okupacije

i. Međunarodni oružani sukob

85. Primjena odredbi u vezi s teškim povredama Ženevskih konvencija uslovljena je

međunarodnim karakterom sukoba. Neosporno je da je sukob međunarodni ako se odvija

između dvije ili više država. Takođe, oružani sukob koji je prima facie unutrašnji može

postati međunarodni ili imati međunarodni karakter ako "druga država sopstvenim trupama

interveniše u sukobu".142 Vijeće smatra da se prilikom utvrđivanja da li sukob ima

međunarodni karakter, taj sukob mora promatrati kao cjelina. Dakle, nije potrebno dokazati

prisustvo jedinica druge države na svakom mjestu na kojem su počinjeni zločini.143 Prisustvo

jedinica strane vojske na području zahvaćenom sukobom ili na područjima koja graniče s

teritorijom na kojoj se odvija sukob - području odnosno područjima od strateškog značaja za

sukob - može biti dovoljan pokazatelj na osnovu kojeg se može zaključiti da je riječ o

direktnoj intervenciji strane države u sukobu i utvrditi međunarodni karakter tog sukoba.144

86. Međunarodni karakter unutrašnjeg sukoba može proizaći i iz činjenice da neki

učesnici unutrašnjeg oružanog sukoba djeluju u ime neke druge države.145 U tom slučaju

važno je utvrditi stepen vlasti ili kontrole strane države nad oružanim snagama koje se bore u

njeno ime.146 U predmetu Tadić, Žalbeno vijeće je zaključilo, nakon što je konstatovalo da

međunarodno pravo ne zahtijeva uvijek jednak stepen kontrole nad pripadnicima oružanih

grupa,kao i nad pojedincima kojima domaći zakoni ne daju status agenata države da bi se

utvrdilo da li se ovi potonji mogu smatrati de facto organima države,147 da se u svrhu

utvrđivanja da li su učesnici u unutrašnjem sukobu djelovali u ime druge države i time dali

141 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 56, gdje se upućuje na Odluku o nadležnosti u predmetu Tadić, par. 70. 142 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 84; Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 76. 143 V. Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 194; Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 71. 144 V. mutatis mutandis Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 108-110; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, 314 i 319-321. 145 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par 76; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 84. 146 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 13, gdje se upućuje na Drugostepenu presudu u predmetu Tadić, par. 97.

2543/78692 TER

Prijevod


sukobu međunarodni karakter, mogu primijeniti tri različita kriterijuma, ovisno o karakteru

entiteta o kojem je riječ. Riječ je o sljedećim kriterijumima: (a) kriterijum opšte kontrole (za

oružane grupe koje djeluju u ime druge države); (b) postojanje konkretnih uputstava ili

naknadnog javnog odobravanja (za izolirane pojedince ili grupe bez vojne organizacije) ili

(c) izjednačavanju pojedinaca sa državnim organima na osnovu njihovog stvarnog ponašanja

(actual behaviour) unutar državnih struktura.148

(a) Budući da pitanje opšte kontrole ima posebnu važnost u ovom predmetu, Vijeće smatra da treba

detaljno prenijeti mjerodavno pravo koje je iznijelo Žalbeno vijeće u predmetu Tadić. Takođe, da bi

se odgovornost za djela koja su počinile vojne ili paravojne grupe pripisala nekoj državi, Žalbeno

vijeće je smatralo da treba pokazati da je ta država imala opštu kontrolu nad grupom, ne samo time

što je oprema i finansira, nego i tako što koordinira ili pomaže pri opštem planiranju njenih vojnih

aktivnosti.149 Samo pod tim uslovom može postojati međunarodna odgovornost države za

protivpravno djelovanje grupe. Nije, međutim, potrebno zahtijevati još i to da je država dala, bilo

vođi grupe ili njenim pripadnicima, uputstva ili direktive za počinjenje nekih konkretnih djela

kojima se krši međunarodno pravo.150

(b) Kad je riječ o pojedincima ili grupama koji nisu organizovani kao vojna struktura, kriterijum

opšte kontrole nije smatran dovoljnim. Smatra se da su takva grupa ili pojedinac djelovali kao de

facto organ države samo ako im je ta država dala konkretna uputstva ili direktive za počinjenje

nekog konkretnog djela ili, alternativno, da je a posteriori javno izrazila odobravanje za ta djela.151

(c) Treći kriterijum koji se tiče izjednačavanja pojedinaca sa državnim organima omogućava da se

de facto organima države smatraju privatne osobe ako su djelovale u sklopu oružanih snaga ili su s

njima bile povezane, ili su pak bile u dosluhu s državnim vlastima.152

147 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 13, gdje se upućuje na Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 137. 148 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 141. 149 U paragrafu 79 svog Završnog podneska, tužilaštvo tvrdi da dostava oružja ABiH preko Hrvatske u periodu na koji se odnosi Optužnica ne utiče na karakter sukoba između HVO-a i ABiH, pozivajući se na paragraf 372 Drugostepene presude u predmetu Kordić. da bi potkrijepilo tu tvrdnju. Vijeće dalje primjećuje da tužilaštvo ne osporava jurisprudenciju u vezi s tim pitanjem. Vijeće će analizirati to pitanje prilikom razmatranja uslova za primjenu članova 2, 3 i 5 Statuta. 150 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 131. 151 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 132 i 137. 152 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 144.

2542/78692 TER

Prijevod


ii. Stanje okupacije

87. Budući da u Ženevskim konvencijama nema definicije okupacije, Vijeće upućuje na

Haški pravilnik, čije odredbe čine dio običajnog prava.153

88. Vijeće usvaja kriterijume koje je iznijelo Vijeće u predmetu Naletilić za utvrđivanje

da li je vlast okupacione sile stvarno uspostavljena i u vezi s tim smatra da se ti kriterijumi ne

moraju primjenjivati kumulativno:

• okupaciona sila mora biti u mogućnosti da organe vlasti okupiranih teritorija, koji su morali biti onemogućeni u javnom funkcioniranju, zamijeni svojim organima vlasti;

• neprijateljske snage su se predale, poražene su ili su se povukle. U tom pogledu, područja borbi ne mogu se smatrati okupiranom teritorijom. Međutim, sporadičan lokalni otpor, čak i uspješan, ne utječe na stvarnost okupacije;

• okupaciona sila ima dovoljno snaga na terenu, ili je u mogućnosti da u razumnom roku pošalje snage tako da se vlast okupacione sile osjeti;

• na datoj teritoriji je uspostavljena privremena uprava; • okupaciona sila je izdala uputstva civilnom stanovništvu i obezbijedila njihovo provođenje.154

89. Više pitanja u vezi s okupacijom bilo je predmet rasprave među stranama u završnim

podnescima i u završnim riječima odbrane. Što se tiče strogo pravnih aspekata, Vijeće će ih

analizirati u ovom dijelu Presude. Vijeće će najprije iznijeti argumente u vezi s navodima iz

Optužnice o postojanju okupacije, i na njih odgovoriti. Zatim će iznijeti neslaganja u

gledištima strana u vezi s pitanjem razlike između međunarodnog oružanog sukoba i stanja

okupacije, i stranama će o tome dati odgovor. Vijeće će na kraju, nakon što iznese argumente

strana u vezi s pojmom "okupacione sile", podsjetiti na jurisprudenciju u vezi s tim.

a. Navodi u Optužnici o postojanju okupacije

90. Tužilaštvo u svom završnom podnesku tvrdi da su optuženi Praljak i Petković

odgovorni kao zapovjednici okupirane teritorije u više opština BiH.155 Petkovićeva odbrana u

svom završnom podnesku ističe da je tužilaštvo to pitanje po prvi put pokrenulo u svom

završnom podnesku, da to uopšte nije pomenulo ni u Optužnici ni u prepretresnom podnesku

i da nije predočilo dokaze u prilog tome da su optuženi Praljak i Petković bili zapovjednici

okupacionih snaga.156 Petkovićeva odbrana tvrdi da se zbog toga te optužbe trebaju

odbaciti.157 Tužilaštvo replicira da Optužnica, ako se čita kao cjelina, odbrani daje dovoljno

153 V. Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 215. 154 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 217. 155 Završni podnesak tužilaštva, par. 323 do 360. 156 Završna riječ Petkovićeve odbrane, T(f), str. 52565 i 56566. 157 Završna riječ Petkovićeve odbrane, T(f), str. 52566.

2541/78692 TER

Prijevod


obavještenja o toj optužbi.158 Tužilaštvo podsjeća da se u paragrafu 232 Optužnice dvaput

pominje djelimična okupacija i da je u svom pretpretresnom podnesku uputilo na

"teritorijalnu ekspanziju" i preuzimanje kontrole ili zauzimanje opština.159 Tužilaštvo smatra

da sve to predstavlja osnovu za krivičnu odgovornost optuženih.160 I konačno, Petkovićeva

odbrana u duplici tvrdi da optuženi Petković kao načelnik Glavnog stožera, nije nikad

optužen kao zapovjednik okupacione sile i da optužbe koje je tužilaštvo iznijelo u posljednjih

nekoliko mjeseci suđenja nisu bile predmet dokaza koje je predočilo tužilaštvo.161

91. Vijeće konstatuje da postojanje djelimične okupacije teritorije jeste navedeno u

Optužnici, u paragrafu 232. Vijeće takođe primjećuje da Praljkova odbrana o pitanju

okupacije raspravlja u svom pretpretresnom podnesku, u paragrafu 31. Nadalje, i Praljkova i

Petkovićeva odbrana o tom pitanju govore u svojim završnim podnescima, koji su podneseni

istovremeno sa završnim podneskom tužilaštva.162 Osim toga, u Optužnici se i za optuženog

Praljka i za optuženog Petkovića navodi da su "de jure i/ili de facto rukovodi[li] i

komandova[li] oružanim snagama Herceg-Bosne/HVO-a"163 i optuženi su za sve zločine

navedene u Optužnici za koje se terete po svim oblicima krivične odgovornosti predviđenim

u članovima 7(1) i 7(3) Statuta.164 Zbog toga Vijeće može jedino zaključiti da su timovi

odbrane bili u dovoljnoj mjeri obaviješteni o navodima protiv optuženog Praljka i optuženog

Petkovića u svojstvu zapovjednika okupiranih zona. Međutim, Vijeće podsjeća da je,

prilikom dokazivanja odgovornosti optuženog po osnovu njegove funkcije komandanta

okupirane zone, na tužilaštvu da prije svega dokaže postojanje okupacije. Dokazi u vezi s

navodima o stanju okupacije biće analizirani u činjeničnom dijelu Presude.

b. Razlika između međunarodnog sukoba i okupacije

92. Što se tiče pravne definicije okupacije, tužilaštvo u svom završnom podnesku tvrdi

da postojanje džepova otpora u nekim zonama teritorije koja se smatra okupiranom tim

zonama ne oduzima status okupiranih zona sve dok okupaciona sila ima nad njima

kontrolu.165 Međutim, u svojoj završnoj riječi Praljkova odbrana tvrdi da je tužilaštvo

napravilo pravnu grešku prilikom analize pitanja da li je u vrijeme predmetnih događaja u

158 Replika tužilaštva, T(f), str. 52837 i 52838. 159 Replika tužilaštva, T(f), str. 52838. 160 Replika tužilaštva, T(f), str. 52838. 161 Duplika Petkovićeve odbrane, T(f), str. 52941. 162 V. npr., Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 440; Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 38, 115 i 258. 163 Par. 8 i 10 Optužnice. 164 Par. 218 do 228 Optužnice. 165 Završni podnesak tužilaštva, par. 91 i 92.

2540/78692 TER

Prijevod


Herceg-Bosni postojalo stanje okupacije i smatra da postojanje međunarodnog oružanog

sukoba nije isto što i postojanje okupacije.166 Petkovićeva odbrana, pozivajući se na Presudu

u predmetu Naletilić i na Dopunski protokol I, u svojoj završnoj riječi tvrdi da se radi o

situacijama koje se međusobno isključuju. 167 Tužilaštvo u replici odbacuje argument

Petkovićeve odbrane navodeći kao primjer slučajeve iz Drugog svjetskog rata.168 Vijeće

primjećuje da je Petkovićeva odbrana zadržala svoj prvobitni stav u duplici, ali čini se da

uprkos tome tvrdi da je stanje okupacije u kontekstu međunarodnog oružanog sukoba moguće

u slučaju sukoba manjih razmjera.169

93. Tužilaštvo konkretno tvrdi da su i zone iza linija fronta predstavljale okupirane

zone.170

94. Vijeće smatra da ništa u jurisprudenciji, kao ni u običajnom pravu, ne isključuje

mogućnost da se borbe, koje imaju karakter međunarodnog oružanog sukoba, mogu voditi na

okupiranoj teritoriji, a da ta teritorija pritom ne gubi status okupirane teritorije sve dok

okupaciona sila ima kontrolu nad tom teritorijom u skladu s gore definisanim kriterijima.

c. Okupaciona sila

95. Vijeće takođe primjećuje da Praljkova odbrana i Prlićeva odbrana ne osporavaju

gore navedene kriterijume koje je iznijelo Vijeće u predmetu Naletilić171 za utvrđivanje da li

postoji stanje okupacije.172 Međutim, Vijeće konstatuje da Praljkova odbrana, kako se čini,

tvrdi, na osnovu presude Međunarodnog suda pravde u predmetu Demokratska Republika

Kongo protiv Ugande,173 kako je tužilaštvo, da bi se neka teritorija u BiH mogla smatrati

okupiranom od strane HVO-a, trebalo pokazati van razumne sumnje da je stepen kontrole

koji je Vlada Republike Hrvatske imala nad HVO-om bio jednak kontroli koju je imala nad

HV-om.174

166 Završna riječ Praljkove odbrane, T(f), str. 52439. 167 Završna riječ Petkovićeve odbrane, T(f), str. 52569-52571. 168 Replika tužilaštva, T(f), str. 52843. 169 Duplika Petkovićeve odbrane, T(f), str. 52941. 170 Završni podnesak tužilaštva, par. 92. 171 V. "Razlika između međunarodnog oružanog sukoba i okupacije" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija. 172 Završna riječ Praljkove odbrane, T(f), str. 52439; Završna riječ Petkovićeve odbrane, T(f) str. 52567; Duplika Praljkove odbrane, T(f), str. 52925. 173 "Armed activities in the territory of the Congo (Democratic Republic of Congo v. Uganda), Judgement, ICJ Reports 2005, str. 168, par. 177. 174 Završna riječ Praljkove odbrane, T(e), str. 52440.

2539/78692 TER

Prijevod


96. Vijeće smatra da treba podsjetiti da je jurisprudencija Međunarodnog suda jasna kad

je riječ o kriterijumima primjenjivim na utvrđivanje međunarodnog karaktera sukoba.

Žalbeno vijeće je utvrdilo da oružani sukob ima međunarodni karakter kada, na primjer,

strana država vrši opštu kontrolu nad jednom od strana u sukobu.175 Prema tome, Vijeće

zaključuje da je, kada tužilaštvo dokaže da strana u oružanom sukobu nad kojom strana

država vrši opštu kontrolu ispunjava gore iznesene kriterijume kontrole nad teritorijom, stanje

okupacije tog dijela teritorije dokazano.

c) Osobe ili imovina nad kojima su počinjene teške povrede zaštićene su Ženevskim

konvencijama

97. Uslov za primjenu člana 2 Statuta jeste da teške povrede Ženevskih konvencija budu

počinjene protiv zaštićenih osoba (i) ili imovine (ii) u smislu odredbi relevantne Ženevske

konvencije.176

i. Zaštićene osobe

98. Vijeće podsjeća da osobe koje nemaju pravo na zaštitu na osnovu tri prve Ženevske

konvencije potpadaju pod djelokrug Ženevske konvencije IV o zaštiti građanskih osoba u

vrijeme rata, pod uslovom da su ispunjeni uslovi iz člana 4 Ženevske konvencije IV.177

99. Građanske osobe u smislu Ženevske konvencije III definisane su negativno u odnosu

na oružane snage.178 Civilima se smatraju sva lica koja nisu borci, kako je definisano članom

4(A)(1), (2), (3) i (6) Ženevske konvencije III i članom 43 Dopunskog protokola I. U slučaju

nedoumice, strana u sukobu ili okupaciona sila treba poći od pretpostavke da je riječ o

civilu.179

175 V. "Međunarodni oružani sukob" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija. 176 V. Odluka o nadležnosti u predmetu Tadić, par. 81: "Gore navedeni razlozi potvrđuju da je ova [referenca] (u članu 2 u vezi s osobama i imovinom koji su zaštićeni relevantnim odredbama Ženevskih konvencija) jasno nameravala da ukaže da se krivična dela navedena u članu 2 mogu krivično goniti jedino ako su počinjena protiv osoba ili imovine koji se smatraju "zaštićenima" po Ženevskim konvencijama pod strogim uslovima koje postavljaju same Konvencije. Ova referenca u članu 2 na "zaštićene osobe i imovinu" nužno uključuje osobe spomenute u članovima 13, 24, 25 i 16 (zaštićene osobe) i 19 i 33 do 35 (zaštićeni objekti) Ženevske Konvencije I; u članovima 13, 36, 37 (zaštićene osobe) i 22, 24, 25 i 27 (zaštićeni objekti) Konvencije II; u članu 4 Konvencije III koja se odnosi na ratne zarobljenike; i u članovima 4 i 20 (zaštićene osobe) i članovima 18, 19, 21, 22, 33, 53, 57 itd. (zaštićena imovina) Konvencije IV koja se odnosi na civile.". 177 Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 125; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 271; Komentar Ženevske konvencije IV, str. 56 i 57. 178 Komentar uz Dopunski protokol I, par. 1913 i 1914. 179 Član 50(1) Dopunskog protokola I.

2538/78692 TER

Prijevod


100. U članu 4(1) Ženevske konvencije IV "zaštićene osobe" su definisane kao one koje

se "u bilo kome trenutku i na bilo koji način, nađu, u slučaju sukoba ili okupacije, u vlasti

jedne strane u sukobu ili jedne okupacione sile čiji nisu državljani". Prema tome, zaštićeni su

prije svega civili, na neprijateljskoj ili okupiranoj teritoriji ili u zoni borbenih dejstava, koji

nemaju državljanstvo strane u sukobu u čijim se rukama nalaze ili koji su lica bez

državljanstva.180 Nadalje, Žalbeno vijeće je usvojilo teleološki pristup člana 4 i zauzelo je

stav da je ključni kriterijum za utvrđivanje statusa zaštićene osobe lojalnost strani u

sukobu.181 Doista, u kontekstu međunacionalnog oružanog sukoba, lojalnost se može temeljiti

više na nacionalnoj pripadnosti nego na državljanstvu.182 Žalbeno vijeće je zaključilo da se

"[d]ržavljanstvo žrtava [...] ne bi se smjelo utvrđivati na osnovu formalnog opisa

državljanstva, nego na osnovu suštinskih odnosa, pri čemu treba uvažiti razliku u etničkoj

pripadnosti žrtava i počinilaca i njihove veze sa stranom intervenirajućom silom".183

101. Civili koji se nalaze na teritoriji prije početka sukoba ili okupacije, kao i oni koji su

došli kasnije uživaju zaštitu koju pruža Ženevska konvencija IV. Takođe, izraz "u vlasti" ima

veoma široko značenje koje prevazilazi okvire direktne vlasti. Stoga "[s]ama činjenica da se

neko nalazi na teritoriji strane u sukobu ili na okupiranoj teritoriji implicira da je to lice u

vlasti [...] okupatorske sile".184

102. S druge strane, zaštitu koju pruža Ženevska konvencija IV, ne uživaju državljani

države koja saučestvuje u ratu "dokle god država čiji su oni državljani ima redovno

diplomatsko predstavništvo kod države u čijoj se vlasti nalaze".185 Da bi ta odredba bila

primjenjiva, treba pokazati da su države bile saveznice i da su njihovi uzajamni diplomatski

odnosi bili efikasni i zadovoljavajući.186 U tom pogledu, treba uzeti u obzir ne samo formalne

diplomatske odnose koji postoje među državama nego i to kakva je bila stvarna situacija.187

180 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 164; Komentar Ženevske konvencije IV, str. 53. 181 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 166. 182 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 166 183 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 84. 184 Komentar Ženevske konvencije IV, str. 53; Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 208. 185 Član 4 Ženevske konvencije IV. 186 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 186. 187 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 186 i 188.

2537/78692 TER

Prijevod


103. Prema članu 4(A) Ženevske konvencije III, zaštitu uživaju ratni zarobljenici, to jest,

lica koja su pala pod vlast neprijatelja, a pripadaju jednoj od šest kategorija definisanih u

istom članu.188

104. U stavu 6 člana 4(A) Ženevske konvencije III upućuje se na mogući levée en masse.

To se odnosi na "situaciju kada teritorija još nije okupirana, ali na nju jedna spoljna sila vrši

najezdu, a domaće stanovništvo u oblastima na liniji ove invazije se digne na oružje radi

otpora i odbrane svojih domova".189 Nije nužno da stanovništvo bude iznenađeno

invazijom.190 U stvari, levée en masse pokriva i slučaj kada je stanovništvo koje pruža otpor

upozoreno da će doći do invazije, pod uslovom da nije imalo vremena da se organizuje u

skladu sa stavovima 1 i 2 člana 4(A) Ženevske konvencije III.191 Da bi ta odredba bila

primjenjiva, nužno je da borci, u sopstvenom interesu, kako bi mogli biti prepoznati kao ratni

zarobljenici, otvoreno nose oružje.192 I na kraju, takva odredba može se predvidjeti samo za

veoma kratak period i primjenjiva je samo na masovne pokrete, to jest kada cijela grupacija

stanovništva pruži otpor.193

188 U članu 4 (A) Ženevske konvencije III navodi se sljedećih šest kategorija: 1) pripadnici oružanih snaga jedne strane u sukobu, kao i pripadnici milicija i dobrovoljačkih jedinica koji ulaze u sastav tih oružanih snaga; 2) pripadnici ostalih milicija i pripadnici ostalih dobrovoljačkih jedinica, podrazumijevajući tu i pripadnike organizovanih pokreta otpora, koji pripadaju jednoj strani u sukobu i koji dejstvuju izvan ili u okviru svoje sopstvene teritorije, čak i da je ta teritorija okupirana, pod uslovom da te milicije ili dobrovoljačke jedinice, podrazumijevajući tu i ove organizovane pokrete otpora, ispunjavaju sljedeće uslove: (a) da im na čelu stoji lice odgovorno za svoje potčinjene; (b) da imaju određen znak za razlikovanje i koji se može uočiti na odstojanju; (c) da otvoreno nose oružje; (d) da se, pri svojim dejstvima, pridržavaju ratnih zakona i običaja; 3) pripadnici redovnih oružanih snaga koji izjavljuju da pripadaju jednoj vladi ili vlasti koju nije priznala sila pod čijom se vlašću nalaze; 4) lica koja prate oružane snage iako neposredno ne ulaze u njihov sastav, kao što su civilni članovi posada vojnih vazduhoplova, ratni dopisnici, snabdjevači, pripadnici radnih jedinica ili službi čija je dužnost da se staraju o udobnosti oružanih snaga, pod uslovom da su za to dobila dozvolu od oružanih snaga u čijoj se pratnji nalaze, dok su ove dužne da im u tu svrhu izdaju ličnu kartu sličnu priloženom obrascu; 5) članovi posada, podrazumijevajući tu komandante, pilote i učenike pomorskih škola i posade civilnog vazduhoplovstva, strana u sukobu koji ne uživaju povoljniji postupak na osnovu drugih odredaba međunarodnog prava; 6) stanovništvo neokupirane teritorije koje se, usljed približavanja neprijatelja, dobrovoljno diže na oružje da bi pružilo otpor neprijateljskoj najezdi a koje nije imalo vremena da se organizuje kao redovna oružana sila, ako ono otvoreno nosi oružje i ako poštuje ratne zakone i običaje". 189 Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 270. 190 Komentar Ženevske konvencije III, str. 75. 191 Komentar Ženevske konvencije III, str. 75. 192 Komentar Ženevske konvencije III, str. 75 i 76. 193 Komentar Ženevske konvencije III, str. 76.

2536/78692 TER

Prijevod


105. Zaštita koju ratnim zarobljenicima pruža Ženevska konvencija III počinje u trenutku

kad padnu pod vlast neprijatelja pa do njihovog konačnog oslobađanja i repatriranja.194 Izraz

"pasti pod vlast" pokriva ne samo slučajeve kada su lica pomenuta u članu 4(A) Ženevske

konvencije III zarobljena u borbi nego i kada "vojnici postanu zarobljenici bez borbe, na

primjer nakon predaje".195

ii. Zaštićena imovina

106. Vijeće u predmetu Brđanin konstatovalo je da postoje dvije kategorije zaštićene

imovine u smislu člana 2(d) Statuta:

1) nepokretna ili pokretna imovina na okupiranoj teritoriji, koja pojedinačno ili skupno pripada

privatnim licima, državi ili drugim javnim ustanovama ili društvenim ili zadružnim organizacijama,

zaštićena prema članu 53 Ženevske konvencije IV;

2) imovina koja uživa opštu zaštitu u skladu sa Ženevskim konvencijama iz 1949. bez obzira na to

da li se nalazi na okupiranoj teritoriji.196

107. Što se tiče prve kategorije imovine, da bi uživala zaštitu koju pružaju Ženevske

konvencije, ona se mora nalaziti na okupiranoj teritoriji.197

108. Što se tiče druge kategorije zaštićene imovine, Vijeće podsjeća da je riječ o imovini

koja uživa opštu zaštitu koju pružaju Ženevske konvencije, bez obzira na to da li se nalazi na

okupiranoj teritoriji, i koja obuhvaća, između ostalog, civilne bolnice,198 kopnena, pomorska i

vazduhoplovna prevozna sredstva koja se koriste za prevoz ranjenika, bolesnih civila,

nemoćnih i porodilja,199 stacionarne ustanove i pokretne sanitetske jedinice.200

194 Član 5 Ženevske konvencije III. 195 Komentar Ženevske konvencije III, str. 57. 196 Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 586. V. takođe Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 575. 197 Komentar Ženevske konvencije IV, str. 324: "Opravdano se može primijetiti, kako bi se izbjegao svaki nesporazum u vezi dosega tog člana, da isti ne predviđa opštu zaštitu ciljane imovine, budući da se Konvencija ovdje ograničila na to da organizira zaštitu na okupiranoj teritoriji. Polje primjene ograničeno je, dakle, na uništavanje koje je posljedica djelovanja okupacione sile". V. Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 148, gdje se citira Komentar Ženevske konvencije IV; Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 222. 198 Član 18 Ženevske konvencije IV. 199 Članovi 21 i 22 Ženevske konvencije IV. 200 Član 19 Ženevske konvencije I. I druga imovina uživa zaštitu u okviru te kategorije. V. konkretno: imovina navedena u članu 38 Ženevske konvencije II, to jest brodovi namijenjeni prevozu sanitetskog materijala, imovina navedena u članu 39 Ženevske konvencije II i u članu 36 Ženevske konvencije I, to jest sanitetski vazduhoplovi, kao i imovina navedena u članu 20 Ženevske konvencije I, to jest bolnički brodovi.

2535/78692 TER

Prijevod


d) Postojanje neksusa između oružanog sukoba i krivičnih djela za koje se tereti

109. Međunarodno humanitarno pravo primjenjuje se na cijeloj teritoriji pod kontrolom

neke strane u sukobu ili na teritoriji zaraćenih država, bez obzira na to da li se na njoj stvarno

odvijaju borbe. Prema tome, kad je riječ o vezi između oružanog sukoba i krivičnih djela za

koja se tereti, nije nužno da se dokaže da su se na mjestima počinjenja zločina za koje se

tereti odvijale borbe. Dovoljno je da se pokaže da su zločini bili usko povezani s

neprijateljstvima koja su se dešavala u drugim dijelovima teritorija pod kontrolom strana u

sukobu.201 Osim toga, princip individualne odgovornosti zahtijeva da tužilaštvo dokaže da je

svaki od optuženih bio svjestan činjeničnih okolnosti koje konstituiraju međunarodni karakter

oružanog sukoba.202 Vijeće će se tim pitanjem baviti u dijelu u kojem se razmatra krivična

odgovornost optuženih.

2. Hotimično lišavanje života

110. Krivi čno djelo hotimičnog lišavanja života – tačka 3 Optužnice – kažnjivo je po

članu 2(a) Statuta i predstavlja, prema Ženevskim konvencijama, tešku povredu.203

Hotimično lišavanje života ekvivalentno je ubistvu iz članova 3 i 5 Statuta, ali zahtijeva

dodatni element jer žrtva mora biti zaštićena osoba prema Ženevskim konvencijama.204

111. Obilježja krivičnog djela hotimičnog lišavanja života i ubistva, kako su definisana u

jurisprudenciji Međunarodnog suda, su sljedeća: 1) žrtva je mrtva; 2) smrt je prouzrokovana

radnjom ili propustom optuženog ili lica za čije radnje ili propuste optuženi snosi krivičnu

odgovornost i 3) radnja ili propust optuženog ili lica za čije radnje ili propuste optuženi snosi

krivičnu odgovornost, izvršena je s namjerom da liši života ili da nanese teške tjelesne

povrede, za koje je razumno mogao znati da bi mogle prouzrokovati smrt.205

201 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 69, gdje se upućuje na Odluku o nadležnosti u predmetu Tadić, par. 70. 202 Drugostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 118-121. V. takođe Prvostepena presuda u predmetu Boškoski, par. 295; zaključak nije poništen po žalbi. 203 Član 50 Ženevske konvencije I, član 51 Ženevske konvencije II, član 130 Ženevske konvencije III, član 147 Ženevske konvencije IV. 204 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 38; Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 380. 205 Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 381. V. takođe Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 422.

2534/78692 TER

Prijevod


3. Nečovječno postupanje

112. U tački 16 Optužnice navode se optužbe za nečovječno postupanje. Takođe, u

tačkama 5 i 13, kao nečovječno postupanje konkretno se navode seksualno zlostavljanje i

uslovi zatočenja.206

113. Krivi čno djelo nečovječnog postupanja kažnjivo je po članu 2 Statuta i predstavlja,

prema Ženevskim konvencijama, tešku povredu.207 Nečovječno postupanje je 1) namjerno

djelo ili propust koje je, objektivno gledano, smišljeno a ne slučajno, i koje nanosi tešku

duševnu ili tjelesnu patnju, ili predstavlja tešku povredu ljudskog dostojanstva, i 2) počinjeno

je protiv zaštićene osobe u smislu člana 2 Statuta.208

114. Ženevske konvencije propisuju da se prema zaštićenim osobama mora postupati

čovječno209 i daju popis, koji nije iscrpan,210 primjera djela koja su protivna principu

čovječnog postupanja, a to su tjelesno sakaćenje, medicinski ili naučni eksperimenti, djela

nasilja i zastrašivanja, uvrede,211 ili pak namjerno nepružanje ljekarske pomoći ili njege

ranjenim ratnim zarobljenicima.212 U njima su, nadalje, sadržane odredbe u vezi s uslovima

zatočenja interniranih civila213 i ratnih zarobljenika, kao i odredbe koje štite žene "protiv

napada na njihovu čast, a naročito protiv silovanja, prinuđavanja na prostituciju i protiv

svakog napada na njihovu stidljivost".214 Prema komentaru MKCK-a u vezi s članom 147

Ženevske konvencije IV, čovječno postupanje podrazumijeva sve što je u vezi s fizičkim

integritetom, zdravljem i ljudskim dostojanstvom.215

115. Nečovječnim postupanjem na osnovu člana 2(b) Statuta smatra se premlaćivanje i

zlostavljanje zaštićenih osoba,216 određeni uslovi zatočenja,217 korištenje zatočenika za živi

štit,218 seksualno zlostavljanje219 i prisilni rad na liniji fronta u opasnim uslovima.220

206 Optužnica, par. 229. 207 Član 50 Ženevske konvencije I, član 51 Ženevske konvencije II, član 130 Ženevske konvencije III, član 147 Ženevske konvencije IV. 208 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 426; Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 246. 209 Član 12 Ženevske konvencije I, član 12 Ženevske konvencije II, član 13 Ženevske konvencije III, član 27 Ženevske konvencije IV. 210 Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 525; Komentar Ženevske konvencije IV, str. 239. 211 V. član 13 Ženevske konvencije III, članovi 27 i 32 Ženevske konvencije IV. 212 Član 12 Ženevske konvencije I. 213 V. član 37, i članovi 82 do 98 Ženevske konvencije IV. 214 Član 27 Ženevske konvencije IV. 215 Komentar Ženevske konvencije IV, str. 640. 216 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 774, 790 i 800.; Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 690, 700.

2533/78692 TER

Prijevod


116. Prema jurisprudenciji Međunarodnog suda, nečovječno postupanje na osnovu člana

2(b) Statuta mogu činiti "sva [...] zlostavljanja spolne prirode koja se nanose tjelesnom i

moralnom integritetu osobe korištenjem prinude, prijetnje ili zastrašivanja na način koji

degradira i ponižava dostojanstvo žrtve".221 Prema tome, kažnjivo je silovanje,222 kao i svako

seksualno zlostavljanje prilikom kojega nije došlo do penetracije.223

117. Što se tiče uslova zatočenja, Ženevska konvencija III i Ženevska konvencija IV

sadrže odredbe u vezi s, između ostalog, smještajem, prehranom, odijevanjem, higijenom,

ljekarskom njegom ratnih zarobljenika i drugih zaštićenih lica. Za zatočenike se predviđaju

uslovi smještaja koji ne smiju biti štetni po njihovo zdravlje, naročito u pogledu ukupne

površine spavaonica, minimalne kubature vazduha, uređenja i posteljine, podrazumijevajući i

pokrivače, te grijanja i osvjetljenja.224 Njihov svakodnevni obrok mora biti dovoljan po

količini, kakvoći i raznovrsnosti da bi se zarobljenici održali u dobrom zdravlju i da bi se

spriječilo gubljenje na težini ili poremećaji u ishrani, i moraju dobivati dovoljno pitke

vode.225 Stoga se mora voditi računa o prehrambenim navikama i sklonostima.226 Sila koja

drži zatočenike mora obezbijediti higijenske uređaje, na primjer kupatila i tuševe, te mora

zatvorenicima obezbijediti dovoljnu količinu vode i sapuna za svakodnevnu higijenu.227

Zatočenicima se takođe mora obezbijediti ljekarska njega u adekvatnoj ambulanti.228

Ženevske konvencije predviđaju da sila koja drži zatočenike mora obezbijediti najbolji

mogući prijem za sve organizacije koje bi pritekle u pomoć ratnim zarobljenicima i da se

posjete MKCK-a u pogledu trajanja i broja mogu ograničiti samo iz neophodnih vojnih

potreba i samo izuzetno i privremeno.229 Zatočenici takođe imaju pravo da informišu svoju

porodicu o svojoj internaciji, adresi i stanju zdravlja, te da se s njom dopisuju,230 a internirani

civili mogu primati posjete, naročito bliskih srodnika.231

217 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 774, 783, 790, 794, 795, 800; Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 688, 690, 692, 694, 695, 697, 698 i 700. 218 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 783 i 800; Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 714-716. 219 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 692, 695 i 700; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 1066. 220 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 268 i 271; Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 689, 699 i 713. 221 Prvostepena presuda u predmetu Furundžija, par. 172 i 186. 222 V. "Silovanje" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Zločini protiv čovječnosti. 223 Prvostepena presuda u predmetu Furundžija, par. 186. 224 Član 25 Ženevske konvencije III; član 85 Ženevske konvencije IV. 225 Član 26 Ženevske konvencije III; članovi 76 i 89 Ženevske konvencije IV. 226 Član 26 Ženevske konvencije III; članovi 76 i 89 Ženevske konvencije IV. 227 Član 29 Ženevske konvencije III; članovi 76 i 85 Ženevske konvencije IV. 228 Član 30 Ženevske konvencije III; članovi 76 i 91 Ženevske konvencije IV. 229 Članovi 142 i 143 Ženevske konvencije IV; članovi 125 i 126 Ženevske konvencije III. 230 Članovi 70 i 71 Ženevske konvencije III; članovi 106 i 107 Ženevske konvencije IV. 231 Član 116 Ženevske konvencije IV.

2532/78692 TER

Prijevod


118. Pretresna vijeća uzimala su u obzir određene uslove zatočenja kao što su veličina i

pretrpanost ćelija, nedovoljna i nekvalitetna prehrana, činjenicu da nije bilo medicinske njege

ili da je bila nedovoljna, da nije bilo dovoljno ležajeva i pokrivača, te neadekvatnu higijenu,

kako bi donijela zaključak o nečovječnom postupanju na osnovu člana 2(b) Statuta.232 Uslovi

zatočenja moraju se ocjenjivati u svjetlu okolnosti u predmetno vrijeme, uzimajući u obzir

naročito stanje saobraćajnica koje je moglo uticati na snabdijevanje hranom, vodom i

lijekovima, kao i životne uslove civilnog stanovništva,233 konkretno, situaciju oskudice.234

Optuženi koji tvrdi da su razlog za uslove zatočenja bile posebne okolnosti mora to

dokazati.235

119. Težina djela mora se ocjenjivati u kontekstu konkretnih okolnosti, pri čemu se mora

uzeti u obzir "karakter radnje ili propusta, kontekst u kojem se odvijaju, njihovo trajanje i/ili

ponavljanje, tjelesni, duševni i moralni učinak [...] na žrtvu i lične okolnosti žrtve, uključujući

njenu dob, pol i zdravstveno stanje".236

120. Što se tiče elementa svijesti, direktni počinilac (direct perpetrator) mora, u trenutku

počinjenja djela ili propusta, imati "namjeru da nanese tešku tjelesnu ili duševnu patnju ili da

izvrši težak napad na ljudsko dostojanstvo žrtve, ili ako je znao da postoje svi izgledi da će ta

njegova radnja ili propust prouzročiti tešku tjelesnu ili duševnu patnju ili teški napad na

ljudsko dostojanstvo i u pogledu toga iskazao nehat".237

4. Uništavanje imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je

protivpravno i bezobzirno

121. Uništavanje imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom, a

izvedeno je protivpravno i bezobzirno – tačka 19 Optužnice – kažnjivo je po članu 2(d)

Statuta i, prema Ženevskim konvencijama, predstavlja tešku povredu.238

232 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 774, 783, 790, 794, 795 i 800; Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 688, 690, 692, 694, 695, 697, 698 i 700. 233 Prvostepena presuda u predmetu Aleksovski, par. 213 i 214; Komentar uz Dopunski protokol II, par. 4573.V. Studija o običajnom pravu, str. 430. 234 Prvostepena presuda u predmetu Aleksovski, par. 213 i 214; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 1099 i 1100. 235 V. Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 37. 236 Prvostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 130 i 131. Vijeće primjećuje da je stepen duševne i tjelesne patnje koji je uslov za nečovječno postupanje niži od onog koji je uslov za mučenje: V. takođe Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 246 i Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 542. 237 Prvostepena presuda u predmetu Aleksovski, par. 56. 238 Član 50 Ženevske konvencije I, član 51 Ženevske konvencije II, član 147 Ženevske konvencije IV.

2531/78692 TER

Prijevod


122. Vijeće podsjeća da su dvije kategorije imovine zaštićene na osnovu člana 2(d)

Statuta i da je zabranjeno uništavanje imovine koja uživa opštu zaštitu koju pružaju Ženevske

konvencije, kao i imovine koja se nalazi na okupiranoj teritoriji.239

123. Vojna nužda može se definisati navođenjem definicije vojnih ciljeva iz člana 52(2)

Dopunskog protokola I,240 gdje su oni opisani kao "vojni objekti koji po svojoj prirodi,

smještaju, namjeni ili upotrebi efektivno doprinose vojnoj akciji i čije potpuno ili djelomično

uništenje, zauzimanje ili neutralizacija donosi u datim okolnostima očitu vojnu prednost".241

Član 52(3) Dopunskog protokola I predviđa da će se, u slučaju nedoumice da li se "objekt,

koji je normalno namijenjen za civilne svrhe, kao što su hram, kuća ili druga prebivališta ili

škola, koristi tako da daje efikasno doprinos vojnoj akciji, [smatrati] da se ne koristi na taj

način". 242 Objekti koji po svojoj prirodi pružaju očitu vojnu prednost jesu objekti koje

direktno koriste vojne snage, to jest oprema, objekti u kojima borave oružane snage, skladišta

i centri veze.243 Kriterijum lokacije objekta odnosi se na objekte od posebnog značaja za

vojne operacije, kao što su mostovi i druge građevine.244 Kriterijum namjene objekta tiče se

njegove buduće upotrebe, a kriterijum korištenja njegove trenutne funkcije.245 Za svaki

napadnuti objekt, vojna prednost mora biti precizna, ne može ni u kom slučaju biti

neodređena ili potencijalna.246 O tome da li se može ostvariti jasna vojna prednost mora se

odlučiti iz perspektive osobe koja se sprema da počini napad i s obzirom na informacije koje

su joj u datom trenutku dostupne.247

124. Žalbeno vijeće je osim toga podsjetilo da iako napadi mogu biti usmjereni samo na

vojne ciljeve, "kolateralna [civilna šteta]" nije sama po sebi protivpravna pod uslovom da su

prilikom vođenja neprijateljstava poštovana običajna pravila proporcionalnosti.248 Taj princip

proporcionalnosti definisan je u članu 51.5(b) Dopunskog protokola I, po kojem je zabranjen

"napad od kojeg se može očekivati da će izazvati usputne gubitke civilnih života, povrede

239 Član 18, 21 i 22 Ženevske konvencije IV; član 19 Ženevske konvencije I. I druga imovina uživa zaštitu u toj kategoriji. V. konkretno: imovina koja se navodi u članu 38 Ženevske konvencije II, to jest, brodovi namijenjeni prevozu sanitetskog materijala, imovina navedena u članu 39 Ženevske konvencije II i u članu 36 Ženevske konvencije I, to jest sanitetski vazduhoplovi, kao i imovina navedena u članu 20 Ženevske konvencije I, to jest bolnički brodovi. 240 Prvostepena presuda u predmetu Galić, par. 51. 241 Član 52(2) Dopunskog protokola I. 242 Član 52(3) Dopunskog protokola I. 243 Komentar uz Dopunski protokol I, par. 2020. 244 Komentar uz Dopunski protokol I, par. 2021. 245 Komentar uz Dopunski protokol I, par. 2022. 246 Komentar uz Dopunski protokol I, par. 2024-2028. 247 Prvostepena presuda u predmetu Strugar, par. 295; Prvostepena presuda u predmetu Galić, par. 51. 248 V. konkretno Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 52.

2530/78692 TER

Prijevod


civila, štete na civilnim objektima ili kombinaciju [te štete i gubitaka], koj[i] bi bil[i]

nesrazmerno velik[i] u odnosu na konkretnu i neposrednu vojnu prednost koja se predviđa".

125. Imovina koja uživa opštu zaštitu, odnosno stacionarne sanitetske ustanove i pokretne

sanitetske jedinice, vojni bolnički brodovi i civilne bolnice ne mogu "ni u kojoj prilici" biti

objekt napada i strane u sukobu ih uvijek moraju poštovati i štititi.249 Vijeće, međutim,

primjećuje da takva zaštita može prestati ako se ona koristi kako bi se počinila "djela kojima

se nanosi šteta neprijatelju" i nakon obavezne opomene kojom se daje razuman rok i koja

ostane bez efekta.250

126. Da bi potpalo pod zabranu iz člana 2(d) Statuta, uništavanje imovine mora biti

širokih razmjera.251 Vijeće, međutim, smatra da se kriterijum velikih razmjera mora

promatrati u funkciji predmetnih okolnosti i da jedan izolovani incident, kao što je

uništavanje bolnice može biti dovoljan za postojanje krivičnog djela po toj osnovi.252

127. Namjerni karakter krivičnog djela uništavanja imovine je utvrđen ako je počinilac

djelovao svjesno i s namjerom da uništi tu imovinu253 ili kada je ta imovina uništena "u

bezobzirnom nemaru za vjerojatnost njenog uništenja".254

5. Oduzimanje imovine koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je u velikim razmjerima,

protivpravno i bezobzirno

128. Krivi čno djelo oduzimanja imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom

nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno – tačka 22 Optužnice – kažnjivo je po

članu 2(d) Statuta i predstavlja, prema Ženevskim konvencijama, tešku povredu.255

Protivpravno i bezobzirno oduzimanje imovine ili otimačina256 zabranjeno je članom 33

249 Član 19 Ženevske konvencije I; član 22 Ženevske konvencije II; član 18 Ženevske konvencije IV. 250 Član 21 Ženevske konvencije I; član 19 Ženevske konvencije IV. U komentaru člana 21 Ženevske konvencije I i člana 19 Ženevske konvencije IV navodi se nekoliko primjera djela za koja se smatra da "nanose štetu neprijatelju" kao što su: korištenje bolnice kao skloništa za vojno sposobne borce ili "vojno sposobne bjegunce", kao skladišta oružja ili municije, kao vojne posmatračnice, namjerno postavljanje sanitetske jedinice na određenu lokaciju da bi se zapriječio neprijateljski napad. Treba takođe primijetiti da su ta djela definisana negativno u članu 22 Ženevske konvencije I i stavu 2 člana 19 Ženevske konvencije IV, gdje se nabrajaju postupci koje ne treba smatrati djelima kojima se nanosi šteta neprijatelju. V. u vezi s tim: Komentari člana 21 Ženevske konvencije I, str. 221 i 222 i člana 19 Ženevske konvencije IV, str. 166. 251 Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 587; Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 157. 252 Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 587; Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 157. 253 Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 589; Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 341. 254 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 577; Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 341. 255 Član 50 Ženevske konvencije I, član 51 Ženevske konvencije II, član 147 Ženevske konvencije IV. 256 V. Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 590 i 591; Knut Dörmann, Elements of War Crimes Under the Rome Statute of the International Criminal Court (Cambridge: Cambridge University Press, 2002), str. 92.

2529/78692 TER

Prijevod


Ženevske kovencije IV.257 Kad je riječ, konkretnije, o ratnim zarobljenicima, član 18

Ženevske konvencije III štiti ih od oduzimanja ličnih predmeta, uz izuzetak oružja, konja,

vojne opreme i vojnih dokumenata.258 U članu 18 se takođe navodi da se ratnim

zarobljenicima ne može konfiskovati odjeća i hrana, bilo da su te stvari njihovo lično

vlasništvo bilo da pripadaju službenoj vojnoj opremi.259

129. Zabrana protivpravnog i bezobzirnog oduzimanja imovine ima opštu primjenu i

odnosi se jednako na privatnu kao i na državnu imovinu.260 Ona istovremeno obuhvata

organizovane i sistematske konfiskacije i djela oduzimanja imovine koja počine vojnici radi

lične dobiti.261 Ta zabrana se jednako primjenjuje i na teritoriju strana u sukobu i na

okupirane teritorije.262

130. Da bi bilo obuhvaćeno zabranom iz člana 2(d) Statuta, budući da je taj član, koji se

odnosi na tešku povredu Ženevskih konvencija, utemeljen na članu 147 Ženevske konvencije

IV, oduzimanje imovine mora takođe biti širokih razmjera i počinjeno na protivpravan i

bezobziran način.263 Ženevska konvencija IV dopušta okupacionoj sili da, u određenim

slučajevima, rekvirira ličnu imovinu, na primjer hranu, lijekove i sanitetski materijal, na

okupiranoj teritoriji, za potrebe svojih snaga i okupacione uprave.264 Rekvizicija viška hrane i

zaliha na okupiranim teritorijama dozvoljena je ako je razmjerna resursima zemlje.265 Kriterij

širokih razmjera mora se ocijeniti na osnovu činjenica u konkretnom predmetu.266

131. Hotimični karakter krivičnog djela oduzimanja imovine iz člana 2(d) Statuta utvrđen

je kad je počinilac djelovao svjesno, s namjerom da protivzakonito oduzme tu imovinu.267

6. Deportacija i protivpravno premještanje civila

132. Krivi čna djela deportacije i protivpravnog premještanja civila – tačke 7 i 9

Optužnice – kažnjiva su po članu 2(g) Statuta i predstavljaju teške povrede na osnovu

257 Član 33 Ženevske konvencije IV. 258 Prema tome, oružje, konji, vojna oprema i dokumenti mogu se konfiskovati čak i ako su lična imovina ratnih zarobljenika. V. Komentar Ženevske konvencije III, str. 177. 259 Član 18 Ženevske konvencije III. 260 Komentar Ženevske konvencije IV, str. 244. 261 Prvostepena presuda u predmetu Simić, par. 99; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 590 i 591; Komentar Ženevske konvencije IV, str. 244. 262 Komentar Ženevske konvencije IV, str. 244; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 588. 263 Član 147 Ženevske konvencije IV; Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 157. 264 Član 55 Ženevske konvencije IV. 265 Komentar Ženevske konvencije IV, str. 334 i 335. 266 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 157. 267 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 612.

2528/78692 TER

Prijevod


člana 147 Ženevske konvencije IV.268 Obilježja deportacije i prisilnog premještanja identična

su bilo da se radi o ratnom zločinu bilo zločinu protiv čovječnosti,269 uz izuzetak da krivična

djela prisilnog premještanja i deportacije, da bi se smatrala teškom povredom Ženevskih

konvencija, moraju biti počinjena protiv lica koja uživaju zaštitu Ženevskih konvencija.

7. Protivpravno zatočenje civila

133. Krivi čno djelo protivpravnog zatočenja civila – tačka 11 Optužnice – zabranjeno je

članom 2(g) Statuta i predstavlja tešku povredu na osnovu člana 147 Ženevske konvencije

IV.270 Ženevska konvencija IV dopušta isključivo, i to u određenim uvjetima, "mjere kontrole

ili bezbjednosti" zaštićenih lica u smislu Ženevske konvencije IV, kao što su internacija ili

upućivanje na prinudni boravak i dobrovoljna internacija.271

134. Internacija zaštićenog lica ili upućivanje na prinudni boravak dopuštena je "ako to

apsolutno zahtijeva bezbjednost sile u čijoj se vlasti ta lica nalaze"272 ili, u slučaju okupacije,

"iz neophodnih razloga bezbjednosti".273 Strane u sukobu imaju široka diskreciona ovlaštenja

prilikom utvrđivanja koje aktivnosti nanose štetu spoljnoj i unutrašnjoj bezbjednosti države, i

mogu pribjeći internaciji ili upućivanju na prinudni boravak ako imaju ozbiljne i legitimne

razloge "za procjenu da neka osoba svojim aktivnostima, saznanjima ili kvalifikacijama

predstavlja stvarnu prijetnju sadašnjoj ili budućoj sigurnosti države".274 Subverzivne

aktivnosti na teritoriji jedne strane u sukobu ili djela koja direktno pomažu neprijateljskoj sili

mogu predstavljati prijetnju nacionalnoj bezbjednosti.275 Međutim, sama činjenica da je neka

osoba državljanin neprijateljske države ili da se svrstala na njenu stranu nije dovoljna da se

smatra kako ona ugrožava bezbjednost zemlje u kojoj živi.276 Isto tako, "činjenica da je

268 Član 147 Ženevske konvencije IV. 269 Prvostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 473. V. "Deportacija i prisilno premještanje" u razmatranima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Zločini protiv čovječnosti. 270 Član 147 Ženevske konvencije IV. 271 Članovi 42 i 78 Ženevske konvencije IV. Komentari članova 42 i 78 Ženevske konvencije IV definišu internaciju i upućivanje na prinudni boravak kao "mjere kontrole ili bezbjednosti nužne zbog ratnog stanja". V. Komentar članova 42 i 78 Ženevske konvencije IV, str. 277, 278 i 393. Treba primijetiti da Ženevska konvencija III dopušta, pod određenim uslovima, da neka sila internira ratne zarobljenike za vrijeme trajanja aktivnih neprijateljstava. 272 Član 42 Ženevske konvencije IV. 273 Član 78 Ženevske konvencije IV. 274 Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 577; Komentar Ženevske konvencije IV, str. 277. 275 Komentar Ženevske konvencije IV, str. 277 i 278; Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 284; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 576 i 577. 276 Komentar Ženevske konvencije IV, str. 278; Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 327; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 577.

2527/78692 TER

Prijevod


pojedinac muškog pola i vojno sposoban ne mora se obavezno smatrati opravdanjem za

primjenu ovih mjera".277

135. Internacija i prinudni boravak su izuzetne mjere koje se trebaju preduzeti samo

nakon pomnog razmatranja svakog pojedinog slučaja, a nikad na kolektivnoj osnovi.278 Stoga

sila koja drži zatočenike treba, za svaki pojedini slučaj, u razumnom roku utvrditi da li

zatočena osoba predstavlja opasnost za bezbjednost države.279 Taj razumni rok Žalbeno

vijeće je definisalo kao "minimalni rok neophodan za istrage kojima treba utvrditi da li

postoje ikakve objektivne osnove za 'opravdanu sumnju'"280.

136. Nadalje, sila koja drži zatočenike mora poštovati određene proceduralne garancije,

bez kojih internacija ili upućivanje na prinudni boravak postaju nezakoniti, čak i ako su u

početku bili zakoniti.281 Dakle, u skladu s članom 78 Ženevske konvencije IV, odluke u vezi s

internacijom ili upućivanjem na prinudni boravak donose se na osnovu redovnog postupka

koji mora predvidjeti pravo žalbe po kojoj se odluka mora donijeti u najkraćem mogućem

roku, kao i povremeno ispitivanje odluke od strane organa nadležnog za donošenje takvih

odluka.282 Osim toga, član 43 Ženevske konvencije IV, koji je primjenjiv i na teritoriji strana

u sukobu i na okupiranoj teritoriji, predviđa sljedeće:

Svako zaštićeno lice koje je internirano ili upućeno na prinudan boravak ima pravo da odluku donesenu u pogledu njega u najkraćem roku uzme u ponovno razmatranje sud ili nadležno administrativno tijelo, koje će u tu svrhu ustanoviti sila koja drži to lice. Ako je interniranje ili upućivanje pa prinudan boravak ostalo na snazi, sud odnosno administrativno tijelo će povremeno, a najmanje dva put godišnje, pristupiti ispitivanju slučaja toga lica u cilju da se prvobitna odluka izmijeni u njegovu korist, ako okolnosti to dopuštaju.

Ukoliko se zaštićena lica tome ne protive, sila koja ih drži saopštiće, što je moguće prije, sili zaštitnici imena zaštićenih lica koja su internirana ili upućena na prinudan boravak, kao i imena onih lica koja su oslobođena internacije odnosno prinudnog boravka. Uz isto ograničenje, sili zaštitnici će se isto tako što je brže moguće saopštiti i odluke sudova odnosio administrativnih tijela navedenih u prvom stavu ovoga člana.283

137. Ženevska konvencija IV sadrži, pored toga, odredbe koje se odnose na uslove

zatočenja.284 Internirana lica moraju biti smještena odvojeno od ratnih zarobljenika,285u

277 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 284, gdje se upućuje na Prvostepenu presudu u predmetu Čelebići, par. 577. 278 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 285; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 578. V. član 33 Ženevske konvencije IV; Komentar Ženevske konvencije IV, str. 225. 279 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 609; Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 327. 280 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 328. 281 V. Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 70; Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 320. 282 Član 78 Ženevske konvencije IV. 283 Član 43 Ženevske konvencije IV. 284 Riječ je o odredbama iz odjeljka IV Ženevske konvencije IV, pod naslovom "Pravila o postupanju s interniranim licima". 285 Član 84 Ženevske konvencije IV.

2526/78692 TER

Prijevod


prostorijama zaštićenim od vlage, dovoljno zagrijanim i osvijetljenim.286 Njima moraju biti

na raspolaganju sanitarni uređaji koji odgovaraju higijenskim zahtjevima,287 moraju im se

obezbijediti dovoljni obroci288 i, u slučaju potrebe, adekvatna odjeća.289 Mjesta internacije

moraju imati ambulantu u kojoj internirana lica mogu dobiti njegu.290 Interniranim licima će

se ostaviti najšire mogućnosti za obavljanje vjerskih dužnosti.291

138. Internacija zaštićenog lica na njegov zahtjev predviđena je članom 42 Ženevske

konvencije IV.292 Dobrovoljno interniranje u interesu zaštićenog lica podliježe trima

kumulativnim uslovima: (1) mora ga zatražiti zaštićeno lice, (2) zahtjev mora biti upućen

silama zaštitnicama i (3) mora biti opravdan s obzirom na situaciju podnosioca zahtjeva.293

Ako zahtjev ispunjava tri navedena uslova, vlasti zemlje boravka su obavezne da ga pozitivno

riješe.294

139. Konačno, zatočenje civila je protivzakonito u sljedećim slučajevima:

i) kad je civilno lice, ili lica, zatočeno na način kojim se krši član 42 ili 78 Ženevske

konvencije IV;

ii) kad se u vezi sa zatočenim civilima ne poštuje zagarantovan postupak koji zahtijeva član 43

i 78 Ženevske konvencije IV, čak i ako je njihovo zatočenje u početku bilo opravdano.295

C. Kršenje zakona i običaja ratovanja

140. Ovaj dio mjerodavnog prava podijeljen je na osam odjeljaka. Prvi odjeljak se odnosi

na uslove za primjenu člana 3 Statuta. Sljedećih sedam odnose se na određena krivična djela

iz djelokruga člana 3 Statuta i odgovaraju tačkama Optužnice koje se temelje na tom članu, to

jest tački 17 (okrutno postupanje), tački 18 (protivpravni fizički rad), tački 19 (uništavanje

imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i

bezobzirno), tački 21 (uništavanje ili hotimično nanošenje štete ustanovama namijenjenim

religiji ili obrazovanju), tački 23 (pljačkanje javne i privatne imovine), tački 24 (protivpravni

286 Član 85 Ženevske konvencije IV. 287 Član 85 Ženevske konvencije IV. 288 Član 89 Ženevske konvencije IV. 289 Član 90 Ženevske konvencije IV. 290 Članovi 91 i 92 Ženevske konvencije IV. 291 Član 93 Ženevske konvencije IV. 292 Član 42 Ženevske konvencije IV. 293 Komentar Ženevske konvencije IV, str. 278. 294 Komentar Ženevske konvencije IV, str. 278 i 279. 295 V. Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 73; Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 322.

2525/78692 TER

Prijevod


napad na civile (Mostar)), tačka 25 (protivpravno terorisanje civila (Mostar)) i tački 26

(okrutno postupanje, opsada Mostara).


141. Da bi član 3 Statuta bio primjenjiv, moraju biti ispunjena dva uslova: postojanje

oružanog sukoba, bilo međunarodnog bilo unutrašnjeg karaktera,296 i postojanje neksusa

između oružanog sukoba i krivičnih djela za koja se tereti.297 Tužilaštvo takođe mora

dokazati da je svaki od optuženih znao ili je bilo razloga da zna za činjenične okolnosti koje

pokazuju postojanje oružanog sukoba.298 O tome će biti riječi u dijelu u kojem se razmatra

krivična odgovornost optuženih.

142. Žalbeno vijeće je takođe utvrdilo četiri uslova koji se moraju ispuniti kako bi neko

kršenje međunarodnog prava bilo obuhvaćeno članom 3: i) kršenje mora da predstavlja

povredu pravila međunarodnog humanitarnog prava; ii) to pravilo mora biti običajne prirode,

ili, ako pripada konvencionom pravu, moraju biti ispunjeni traženi uslovi; iii) kršenje mora

biti teško, što znači da mora predstavljati povredu pravila koje štiti važne vrijednosti, i ta

povreda mora uključivati teške posljedice po žrtvu; i iv) kršenje pravila mora, po običajnom

ili po konvencionom pravu, povlačiti individualnu krivičnu odgovornost počinioca.299

143. Prema jurisprudenciji Međunarodnog suda, član 3 je opšta klauzula koja pokriva sva

kršenja humanitarnog prava koja nisu obuhvaćena pravilima 2, 4 ili 5 Statuta.300 On pokriva,

između ostalog, teška kršenja zajedničkog člana 3 Ženevskih konvencija koji je dio

međunarodnog običajnog prava i teška kršenja te odredbe povlače individualnu krivičnu

odgovornost.301 Nadalje, pošto je svrha zajedničkog člana 3 Ženevskih konvencija zaštita

osoba koje ne učestvuju u neprijateljstvima,302 član 3 Statuta je primjenjiv na sve osobe koje

ne učestvuju u neprijateljstvima u trenutku počinjenja krivičnih djela za koje se tereti.303

Tužilaštvo stoga mora dokazati da je počinilac djela znao ili je trebalo da zna da žrtve nisu

296 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 120; Odluka o nadležnosti u predmetu Tadić, par. 94. 297 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 55: gdje se upućuje na Odluku o nadležnosti u predmetu Tadić; V. "Postojanje neksusa između sukoba i krivičnih djela za koje se tereti", u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija. 298 Prvostepena presuda u predmetu Boškoski, par. 295; zaključak nije poništen po žalbi. 299 Odluka o nadležnosti u predmetu Tadić, par. 94. V. takođe Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 66. 300 Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 68; Odluka o nadležnosti u predmetu Tadić, par. 89. 301 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 119; Drugostepena presuda u predmetu Kunarac, par. 68. 302 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 420. 303 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 420.

2524/78692 TER

Prijevod


učestvovale u neprijateljstvima.304 U tu svrhu mogu se uzeti u obzir aktivnosti žrtve, njena

odjeća, godine starosti i to da li je nosila oružje.305

144. Vijeće primjećuje da je više strana u svojim završnim podnescima i završnim

riječima pokrenulo pitanje statusa muškaraca Muslimana koji su bili pripadnici HVO-a i

vojno sposobnih muškaraca Muslimana zatočenih od strane HVO-a. Vijeće smatra da se,

budući da je analiza tih pitanja povezana s ocjenom dokaza, tim pitanjima treba baviti u dijelu

u kojem se razmatraju uslovi za primjenu članova 2, 3 i 5 Statuta.

2. Okrutno postupanje

145. Krivi čno djelo okrutnog postupanja, kažnjivo po članu 3 Statuta, u Optužnici se

tereti kao kršenje zajedničkog člana 3(1)(a) Ženevskih konvencija.306

146. Krivi čno djelo okrutnog postupanja u smislu člana 3 Statuta definisano je u

jurisprudenciji Međunarodnog suda na sljedeći način:

a. namjerna radnja ili propust […] koja nanosi tešku duševnu ili tjelesnu patnju ili povredu, ili predstavlja ozbiljan napad na ljudsko dostojanstvo,

b. počinjena nad osobom koja ne učestvuje aktivno u neprijateljstvima.307

Žalbeno vijeće je zauzelo stav da se može smatrati da je neka osoba učestvovala u neprijateljstvima

u smislu ovog člana kada je učestvovala u "ratnim dejstvima za koja je, s obzirom na njihov

karakter ili svrhu, vjerovatno da će prouzrokovati stvarnu štetu pripadnicima neprijateljskih

oružanih snaga ili njihovoj opremi".308 Pretresno vijeće mora, dakle, pitanje učestvovanja u

neprijateljstvima razmotriti u svjetlu ličnih okolnosti dotične osobe u vrijeme događaja.309 Žalbeno

vijeće je takođe preciziralo da, budući da učešće nekog lica u neprijateljstvima može biti

isprekidano i povremeno, pretresno vijeće zaključak o takvom učestvovanju može donijeti ako

postoji neksus između aktivnosti žrtve i predmetnih ratnih aktivnosti.310 Vijeće tu analizu mora

obaviti od slučaja do slučaja u svjetlu konkretnih okolnosti.311

304 Prvostepena presuda u predmetu Lukić, par. 870; Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 36. 305 Prvostepena presuda u predmetu Lukić, par. 870; Prvostepena presuda u predmetu Galić, par. 50. 306 Optužnica, tačka 14 (Okrutno postupanje (uslovi zatočenja) kao kršenje zakona i običaja ratovanja), tačka 17 (Okrutno postupanje kao kršenje zakona i običaja ratovanja) i tačka 26 (Okrutno postupanje (opsada Mostara)). 307 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 595; Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 424. 308 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 51. 309 Drugostepena presuda u predmetu Strugar, par. 178. 310 Drugostepena presuda u predmetu Strugar, par. 178. 311 Drugostepena presuda u predmetu Strugar, par. 178-179.

2523/78692 TER

Prijevod


147. Element svijesti ovog krivičnog djela zahtijeva da je počinilac djelovao s direktnom

ili indirektnom namjerom da počini okrutno postupanje.312 Pretresno vijeće u predmetu Limaj

je bilo mišljenja da je počinilac djelovao s indirektnom namjerom da počini okrutno

postupanje onda kada je posjedovao svijest o tome da će vjerovatna posljedica njegovog

postupanja biti okrutno postupanje i kada je prihvatio tu činjenicu. 313

148. Prema tome, Vijeće smatra da fizički uslovi zatočenja mogu za posljedicu imati

krivično djelo okrutnog postupanja onda kada su takvi da zatočenicima nanose tešku tjelesnu

i/ili duševnu patnju, što predstavlja tešku povredu njihovog ljudskog dostojanstva, i kada su

namjerno nametnuti.314

149. Žalbeno vijeće je takođe smatralo da, iako korištenje prisilnog rada nije uvijek

protivpravno,

korištenje osoba koje ne učestvuju aktivno u neprijateljstvima, za izgradnju vojnih utvrđenja i protiv snaga sa kojima se te osobe identifikuju ili koje simpatiziraju, predstavlja težak napad na ljudsko dostojanstvo i uzrokuje tešku duševnu (i, ovisno o okolnostima, tjelesnu) patnju ili povredu.315

Žalbeno vijeće je zaključilo da "[s]vako naređenje kojim se zaštićene osobe prisiljavaju na kopanje

rovova ili na pripremanje drugih vrsta vojnih objekata, naročito kad je takvim osobama naređeno da

to čine protiv vlastitih snaga u oružanom sukobu, predstavlja okrutno postupanje".316

150. Žalbeno vijeće je takođe utvrdilo da je korištenje ratnih zarobljenika i zatočenih

civila za živi štit, to jest korištenje zaštićenih osoba za to da svojim prisustvom zaštite od

vojnih dejstava izvjesne tačke ili izvjesne oblasti, zabranjeno članom 23 Ženevske konvencije

III, članovima 28 i 83 Ženevske konvencije IV i članom 51 Dopunskog protokola I317 i može

predstavljati okrutno postupanje po članu 3 Statuta ako postoje ostala obilježja tog krivičnog

djela.318

312 Prvostepena presuda u predmetu Strugar, par. 261. 313 Prvostepena presuda u predmetu Limaj, par. 231. 314 V. takođe Prvostepena presuda u predmetu Limaj, par. 288-289. 315 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 597. 316 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 597. 317 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 652. 318 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par 653.

2522/78692 TER

Prijevod


3. Protivpravni fizički rad

151. Protivpravni fizički rad tereti se u Optužnici kao kršenje zakona i običaja ratovanja

na osnovu člana 3 Statuta, predviđeno članovima 40, 51 i 95 Ženevske konvencije IV i

članovima 49, 50 i 52 Ženevske konvencije III.319

152. Vijeće usvaja rezonovanje Pretresnog vijeća u predmetu Naletilić i smatra da kršenja

gorenavedenih odredbi predstavljaju povrede Ženevskih konvencija koje nisu svrstane u

kategoriju teških povreda, ali očigledno predstavljaju kršenje međunarodnog običajnog

humanitarnog prava tako da povlače individualnu krivičnu odgovornost počinioca.320 Kao što

je navelo Pretresno vijeće u predmetu Naletilić, Vijeće treba razmotriti za svaki slučaj

zasebno da li su krivična djela za koja se tereti dovoljno teška da bi ušla polje primjene člana

3 Statuta.321

153. Kad je riječ o protivpravnom radu civila, Vijeće takođe prihvata stav Pretresnog

vijeća u predmetu Naletilić i smatra da je primjenjivost člana 51 Ženevske konvencije IV

ograničena na osobe koje se nalaze na okupiranim teritorijama.322 Vijeće, međutim, podsjeća

da je član 3 Statuta primjenjiv ne samo na zaštićene osobe, nego i na sve osobe koje ne

učestvuju aktivno u neprijateljstvima u trenutku počinjenja zločina.323 Zbog toga Vijeće

smatra da primjena okupacionog prava utvrđenog u članu 51 Ženevske konvencije IV

obuhvata sve osobe koje ne učestvuju u neprijateljstvima. Nadalje, Vijeće usvaja zaključke

Pretresnog vijeća u predmetu Naletilić i smatra da se za postojanje okupacije ne zahtijeva da

okupaciona sila vrši stvarnu vlast na nekoj teritoriji, nego da stanje okupacije postoji od

trenutka kad civili padnu "u ruke okupacione sile".324 Prema tome, nepotrebno je utvrđivati

postojanje stanja okupacije u smislu člana 42 Haškog pravilnika na mjestu i u vrijeme

događaja budući da je protivpravni rad u smislu člana 51 Ženevske konvencije IV zabranjen

"od trenutka kad su oni pali u ruke suprotne strane, neovisno o fazi neprijateljstava".325

319 Optužnica, tačka 18 (Protivpravni fizički rad kao kršenje zakona i običaja ratovanja). 320 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 250. 321 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 250. 322 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 251. V. "Zaštićene osobe" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija, za definiciju zaštićene osobe i definiciju ratnog zarobljenika. 323 V. "Uslovi za primjenu člana 3 Statuta" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Kršenje zakona i običaja ratovanja. 324 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 221. V. takođe "Stanje okupacije" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede ženevskih konvencija. 325 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 222.

2521/78692 TER

Prijevod


154. Budući da se sve optužbe za protivpravni rad u Optužnici tiču zatočenih osoba,

Vijeće će ovdje analizirati samo mjerodavno pravo u vezi s prisilnim radom zatočenih osoba,

to jest, interniranih lica i ratnih zarobljenika.326

a) Rad interniranih lica

155. Slijedeći istu argumentaciju kao i Pretresno vijeće u predmetu Naletilić u vezi s

pojmom okupacije,327 Vijeće zaključuje da, kada neprijateljska sila internira lica koja ne

učestvuju u neprijateljstvima i koja se nalaze u njenoj vlasti,328 ona automatski uživaju status

interniranih lica, neovisno o tome da li je utvrđeno stanje okupacije.329 Član 95 Ženevske

konvencije IV predviđa da sila koja drži zatočenike može internirana lica zaposliti kao

radnike jedino ako ona to žele. Ta odredba zabranjuje "zaposlenje koje bi, nametnuto nekom

zaštićenom interniranom licu, predstavljalo povredu članova 40 i 51 [Ženevske konvencije

IV]", kao i korištenje interniranih lica za degradirajući i ponižavajući rad.

156. Član 95 Ženevske konvencije IV predviđa određenu vrstu poslova koje vlast koja

drži zatočenike ima pravo nametnuti interniranim licima protiv njihove volje. Radi se o

poslovima čije obavljanje doprinosi dobrobiti interniraca.330 U članu 95 navodi se posebno

rad interniranih lica s medicinskim obrazovanjem koji je koristan za druga internirana lica,

zapošljavanje interniranih lica za administrativne poslove, za održavanje zatočeničkog centra,

itd. U tom smislu, vlast koja drži zatočenike u potpunosti preuzima odgovornost za uslove

rada, za ljekarsku njegu, za isplatu plata i odšteta za ozljede na radu i profesionalna

oboljenja.331

b) Rad ratnih zarobljenika

157. I kad je riječ o radu ratnih zarobljenika Vijeće usvaja zaključke Pretresnog vijeća u

predmetu Naletilić u vezi s uslovima za primjenu članova 49, 50 i 52 Ženevske konvencije

III. Pretresno vijeće u predmetu Naletilić smatralo je da te odredbe štite lica koja uživaju

326 V. "Protivpravno zatočenje civila" u razmatranima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija za definiciju interniranog lica. V. "Zaštićene osobe" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija, za definiciju ratnog zarobljenika. 327 V. "Stanje okupacije" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija, za definiciju ratnog zarobljenika. 328 V. "Protivpravno zatočenje civila" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija, za definiciju ratnog zarobljenika. 329 V. "Protivpravno zatočenje civila" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija, za definiciju ratnog zarobljenika. 330 Komentar Ženevske konvencije IV, str. 444. 331 Član 95 Ženevske konvencije IV.

2520/78692 TER

Prijevod


status ratnog zarobljenika.332 Podsjetilo je da sila koja drži zatočenike može ratne

zarobljenike, s izuzetkom oficira,333 primorati na rad,334 i to u određenim uslovima koji su

detaljno izneseni u odjeljku III Ženevske konvencije III.

158. Rad ratnih zarobljenika na detaljan način regulišu članovi od 49 do 57 Ženevske

konvencije III. Generalno, ratni zarobljenici se mogu zaposliti u skladu s njihovim godinama,

polom, činom i fizičkim stanjem.335

159. Ženevska konvencija III generalno zabranjuje korištenje ratnih zarobljenika za

radove povezane s ratnim operacijama.336 U tom smislu, spisak radova dozvoljenih članom

50 te Konvencije sadrži tri izuzetka: rad u metalurškoj, mašinskoj i hemijskoj industriji, javne

radove i građevinske radove vojne prirode ili s vojnom namjenom.337 U skladu s

Komentarom Ženevske konvencije III, "sve čime zapovijedaju i upravljaju vojne vlasti vojne

je prirode, za razliku od onoga u vezi s čim naloge izdaju i čime upravljaju civilne vlasti".338

Komentar daje fleksibilnu definiciju vojne namjene po kojoj se konačna svrha neke aktivnosti

treba odrediti od slučaja do slučaja, čak i ako je pod kontrolom civilnih vlasti odnosno

civilnih preduzeća.339 Takav rad se nipošto ne smije nametnuti ratnim zarobljenicima.340

160. Nadalje, član 52 Ženevske konvencije III zabranjuje da se ratnim zarobljenicima

nameću radovi koji su škodljivi po zdravlje i opasni, osim ako se ne jave dobrovoljno.

Komentar upozorava da činjenica da se ratni zarobljenik sam javio nipošto ne umanjuje

odgovornost vlasti koja drži zatočenike s obzirom na to da je na njoj da među dobrovoljcima

izabere ratne zarobljenike koji su najkvalifikovaniji za dati posao.341

161. Član 52 Ženevske konvencije III zabranjuje da se ratni zarobljenici određuju za

poslove koji bi se mogli smatrati ponižavajućim za pripadnika oružanih snaga vlasti u čijem

se zarobljeništvu nalaze.

162. I konačno, Vijeće je, jednako kao i Pretresno vijeće u predmetu Naletilić, zaključilo

da treba od slučaja do slučaja utvrditi da li je rad za koji se tereti u Optužnici stvarno bio

332 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 251. 333 Član 49 Ženevske konvencije III. 334 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 254. 335 Član 49 Ženevske konvencije III. 336 Komentar Ženevske konvencije III, str. 282. 337 Član 50 Ženevske konvencije III dozvoljava rad ratnih zarobljenika na poslovima uprave i uređivanja logora. 338 Komentar Ženevske konvencije III, str. 284. 339 Komentar Ženevske konvencije III, str. 284. 340 Komentar Ženevske konvencije III, str. 285. 341 Komentar Ženevske konvencije III, str. 294.

2519/78692 TER

Prijevod


prisilni rad. Da bi donijelo taj zaključak Vijeće će razmotriti sljedeće kriterijume:

a) nepostojanje naknade za obavljeni posao; b) ranjivost položaja zatočenika; c) navode da su

zatočenici koji nisu bili sposobni za rad ili nisu htjeli da rade bili ili prisiljavani na rad ili

zatvarani u samicu; d) trajne posljedice rada e) sâmo zatočeništvo i nehumane uslove

zatočeništva i f) posljedice rada po fizičko zdravlje zatočenika.342 Počinilac zločina morao je

djelovati s namjerom da žrtvi nametne obavljanje zabranjenog rada. Zaključak o takvoj mens

rea može se izvesti iz okolnosti u kojima se posao obavljao.343

163. S obzirom na gorenavedeno, Vijeće zaključuje da je krivično djelo protivpravnog

rada namjerno djelo ili propust putem kojeg je ratni zarobljenik ili civil koji nije učestvovao u

neprijateljstvima u trenutku počinjenja djela ili propusta bio prisiljen obavljati rad zabranjen

članovima 49, 50, 51 i 52 Ženevske konvencije III i članovima 40, 51 i 95 Ženevske

konvencije IV.344

164. Petkovićeva odbrana u svom završnom podnesku tvrdi da međunarodno pravo nije

sasvim jasno u pogledu okolnosti u kojima se civili i ratni zarobljenici mogu primorati na

prisilni rad.345 Konkretno, Petkovićeva odbrana tvrdi, pozivajući se na jurisprudenciju

Nirnberškog suda i na Komentar člana 50 Ženevske konvencije III, da se rad o kojem je riječ

u Optužnici, kao što je rad na gradnji odbrambenih objekata, može smatrati kategorijom rada

koja je dopuštena mjerodavnim pravom.346 Petkovićeva odbrana zaključuje da nedoumice i

neodređenost prava u vezi s tim moraju ići u korist optuženih, a da bi razjašnjenje tog pitanja

moglo biti na štetu optuženih.347 Vijeće se ne može složiti s tumačenjem Petkovićeve

odbrane. Naprotiv, Vijeće smatra da je prisilni rad civila jasno regulisan u članu 95 Ženevske

konvencije IV, kao što je gore opisano, i da on isključuje zapošljavanje interniranih lica za

potrebe vojnih dejstava.348 Što se tiče rada ratnih zarobljenika, Vijeće podsjeća da član 50

Ženevske konvencije III izričito zabranjuje "građevinske radove vojne prirode ili s vojnom

namjenom". Komentar člana 50 Ženevske konvencije III "vojnu prirodu" rada definiše kao

"sve čime zapovijedaju i upravljaju vojne vlasti, za razliku od onoga u vezi s čim naloge

342 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 259. V. takođe Prvostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 378. 343 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 260. 344 V. Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 261. V. takođe član 95 Ženevske konvencije IV i Komentar Ženevske konvencije IV u vezi s članom 95. 345 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 365. 346 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 366-368. 347 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 368. 348 Član 95 Ženevske konvencije IV preuzima mutatis mutandis zaposlenja zabranjena članovima 40 i 51 te konvencije koji se primjenjuju na zaštićene osobe koje nisu internirane. Član 51 te Konvencije zabranjuje svaki rad koji bi "[zaštićene osobe] obavezivao da učestvuju u vojnim dejstvima".

2518/78692 TER

Prijevod


izdaju i čime upravljaju civilne vlasti"349. Nadalje, u Komentaru je utvrđeno da "vojnu

namjenu" ima svaka aktivnost čija je krajnja svrha vojne prirode.350 Vijeće iz toga zaključuje

da je jasno da je korištenje zatočenih civila ili ratnih zarobljenika za radove na gradnji

odbrambenih objekata sile koja ih je zatočila obuhvaćeno kategorijom poslova vojnog

karaktera zabranjenih mjerodavnim pravom.

4. Bezobzirno razaranje gradova, naselja ili sela, ili pustošenje koje nije opravdano vojnom

nuždom

165. U Optužnici se tereti za bezobzirno razaranje gradova, naselja ili sela, ili pustošenje

koje nije opravdano vojnom nuždom, na osnovu člana 3(b) Statuta.351

166. Žalbeno vijeće je konstatovalo da obilježja tog krivičnog djela postoje kad su

ispunjeni sljedeći uslovi:

i) kada se radi o uništavanju imovine velikih razmjera;

ii) kada uništavanje nije opravdano vojnom nuždom; i

iii) kada je počinilac djelovao s namjerom da uništi imovinu o kojoj je riječ ili uz bezobzirno zanemarivanje vjerovatnoće da će ona biti uništena.352

167. Isto tako, Žalbeno vijeće je smatralo da uništavanje koje nije opravdano vojnom

nuždom predviđeno u članu 3(b) Statuta predstavlja kršenje običajnog prava.353 Žalbeno

vijeće je takođe prihvatilo zaključak Pretresnog vijeća u predmetu Kordić da uništavanje

velikih razmjera imovine koja se nalazi na neprijateljskoj teritoriji ulazi u polje primjene

člana 3 Statuta.354

168. Žalbeno vijeće u predmetu Kordić je, nadalje, prihvatilo definiciju vojne nužde u

članu 14 Lieberovog kodeksa od 24. aprila 1863. prema kojoj je to "nužnost preduzimanja

onih mjera koje su prijeko potrebne za ostvarenje vojnih ciljeva, a koje su prema savremenim

zakonima i običajima ratovanja legitimne".355

349 Komentar Ženevske konvencije III, str. 284. 350 Komentar Ženevske konvencije III, str. 284-285. 351 Optužnica, tačka 20 (Bezobzirno razaranje gradova, naselja ili sela, ili pustošenje koje nije opravdano vojnom nuždom kao kršenje zakona i običaja ratovanja). 352 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 74 (gdje se poziva na Prvostepenu presudu u predmetu Kordić, par. 346). 353 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 76. 354 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 74. 355 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 686. V. "Uništavanje imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija, za definiciju ratnog zarobljenika.

2517/78692 TER

Prijevod


169. Žalbeno vijeće je takođe podsjetilo da, iako napadi smiju biti usmjereni samo na

konkretne vojne ciljeve,356 "kolateralna šteta među civilima" nije protivpravna pod uslovom

da se poštuju običajna pravila proporcionalnosti u vođenju neprijateljstava.357 Taj princip

proporcionalnosti je definisan članom 51(5)(b) Dopunskog protokola I, po kojem je

zabranjen:

napad od kojeg se može očekivati da će izazvati usputne gubitke civilnih života, povrede civila, štete na civilnim objektima ili kombinaciju ovih dejstava, koja bi bila nesrazmjerno velika u odnosu na konkretnu i neposrednu vojnu prednost koja se predviđa.

170. Oslanjajući se na jurisprudenciju Žalbenog vijeća u predmetu Brđanin, Praljkova

odbrana u svom završnom podnesku tvrdi 1) da tužilaštvo mora dokazati da uništavanje nije

bilo opravdano vojnom nuždom i ne može naprosto prezumirati da je to bio slučaj, i 2) da

tužilaštvo mora pokazati da uništena imovina nije predstavljala vojni cilj u smislu člana 52

Dopunskog protokola I.358 Vijeće smatra da, kao što tvrdi Praljkova odbrana, tužilaštvo mora

pokazati da uništavanje nije opravdano vojnom nuždom, što podrazumijeva da Vijeće nužno

mora, s obzirom na sve direktne i indirektne dokaze, ocijeniti okolnosti u kojima je došlo do

uništavanja.359

5. Uništavanje ili hotimično nanošenje štete ustanovama namijenjenim religiji ili obrazovanju

171. Uništavanje ili hotimično nanošenje štete ustanovama namijenjenim religiji ili

obrazovanju navodi se u Optužnici kao kršenje zakona ili običaja ratovanja kažnjivo po članu

članu 3(d) Statuta.360 Žalbeno vijeće je utvrdilo da je krivično djelo razaranja obrazovnih

ustanova i mjesta bogosluženja takođe dio međunarodnog običajnog prava.361

172. Prema jurisprudenciji Međunarodnog suda, međunarodni instrumenti predviđaju dva

tipa zaštite za kulturne, istorijske i vjerske objekte. S jedne strane, oni uživaju opštu zaštitu

koju član 52 Dopunskog protokola pruža civilnoj imovini.362 Ta zaštita postoji sve dok objekt

ne donosi efektivni doprinos vojnoj akciji i dok njegovo uništavanje ili zauzimanje ne donosi

356 V. "Uništavanje imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno" u razmatranjima Vijeća u vezi s primjenjivim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija, za definiciju ratnog zarobljenika. 357 V. konkretno Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 52. 358 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 346. 359 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 495. 360 Optužnica, tačka 21 (Uništavanje ili hotimično nanošenje štete ustanovama namijenjenim religiji ili obrazovanju kao kršenje zakona i običaja ratovanja). 361 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 91-92. 362 V. "Uništavanje imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno" u razmatranjima Vijeća u vezi s primjenjivim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija, za definiciju ratnog zarobljenika.

2516/78692 TER

Prijevod


očitu vojnu prednost u trenutku napada.363 Član 52 precizira da će se u slučaju sumnje

smatrati da se mjesta bogosluženja i škole ne koriste tako da efektivno doprinose vojnoj

akciji.

173. Uz opštu zaštitu, neki objekti uživaju i posebnu zaštitu prema članu 53 Dopunskog

protokola I. Ta odredba zabranjuje "bilo kakve neprijateljske čine usmjerene protiv istorijskih

spomenika, umjetničkih djela ili mjesta bogosluženja koji čine kulturnu ili duhovnu baštinu

naroda".364

174. Prema članu 1 Haške konvencije iz 1954., kulturna dobra zaštićena u vrijeme sukoba

su "pokretna i nepokretna dobra od velike važnosti za kulturnu baštinu svakog naroda […]".

Smatra se da Haška konvencija iz 1954. predstavlja dio međunarodnog običajnog prava.365

175. U Komentaru uz Dopunski protokol I se kaže, kako se čini, da je zabrana bilo

kakvog neprijateljskog čina iz člana 53 Protokola šira od zabrane pokretanja napada

usmjerenog protiv civilnih objekata iz člana 52 Protokola. Član 53 zabranjuje svaki čin

povezan sa sukobom koji može nanijeti značajnu štetu zaštićenim objektima, kao i represalije

usmjerene protiv takvih objekata.366 Ta odredba ne zabranjuje samo napad kao takav nego i

bilo kakav čin usmjeren protiv zaštićene imovine, što podrazumijeva da nije nužno da nastupi

šteta da bi taj član bio prekršen.367 U Komentaru se navodi da je obaveza zaraćenih strana

prema objektima zaštićenim članom 53 veća od one propisane Haškom konvencijom iz 1954.

jer ne predviđa izuzetak "vojne nužde". To znači da sve dok neko dobro nije pretvoreno u

vojni cilj, što je takođe zabranjeno tim članom, na njega ne smije biti usmjeren nijedan

neprijateljski čin.368 Ipak, Vijeće usvaja stav Pretresnog vijeća u predmetu Strugar koje

objašnjava da, iako zabrana iz Dopunskog protokola I i Haške konvencije iz 1954. ne

zahtijeva da neko dobro bude uništeno ili oštećeno da bi postojalo kršenje tih odredbi, član

3(d) Statuta kriminalizira samo zabranjena djela koja dovode do oštećenja ili uništenja

zaštićenih dobara.369

363 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 89. 364 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 90. 365 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 92. 366 Komentar uz Dopunski protokol I, par. 2070. 367 Komentar uz Dopunski protokol I, par. 2070. 368 Komentar uz Dopunski protokol I, par. 2072. 369 Prvostepena presuda u predmetu Strugar, par. 308.

2515/78692 TER

Prijevod


176. Vijeće zaključuje, kao i Pretresno vijeće u predmetu Naletilić, da je uslov za

primjenu člana 3(d) Statuta to da počinilac djela mora djelovati s namjerom da uništi

zaštićenu imovinu.370

177. Praljkova odbrana tvrdi da stav 2 člana 27 Haškog pravilnika zahtijeva da zaštićeni

objekt bude označen "vidljivim" i "posebnim" oznakama.371 Vijeće se slaže s Praljkovom

odbranom u tome da i Haški pravilnik i članovi 6, 16 i 17 Haške konvencije iz 1954.,

predviđaju upotrebu distinktivnih oznaka za istorijske i kulturne spomenike u vrijeme rata.

Međutim, Vijeće napominje da nekorištenje takve oznake ni u kom slučaju taj objekt ne

lišava zaštite sve dok on nije pretvoren u vojni cilj.

178. Na kraju, Vijeće smatra da krivično djelo uništavanja ili hotimičnog nanošenja štete

ustanovama namijenjenim religiji ili obrazovanju ima sljedeće elemente: 1) namjerno djelo ili

propust; 2) koje uzrokuje uništavanje ili oštećenje nekog kulturnog ili vjerskog objekta;

3) objekt ne predstavlja vojni cilj372 u smislu člana 52 Dopunskog protokola I i 4) djelo ili

propust počinjeni su s namjerom da se uništi kulturni ili vjerski objekt.

6. Pljačkanje javne i privatne imovine

179. Krivi čno djelo pljačkanja javne i privatne imovine tereti se u Optužnici kao kršenje

zakona i običaja ratovanja i kažnjivo je po članu 3(e) Statuta.373

180. Žalbeno vijeće je dalo sljedeću definiciju krivičnog djela pljačkanja:

[I]zvršenje krivičnog djela pljačkanja može [se] konstatovati onda kada se privatna ili javna imovina prisvaja namjerno i protivpravno. Pored toga, moraju se ispuniti opšti uslovi iz člana 3 Statuta u vezi sa članom 1 Statuta koji se odnose na težinu krivičnog djela.374

181. Žalbeno vijeće je zaključilo da zabrana neopravdanog oduzimanja javne ili privatne

imovine štiti važne vrijednosti osoba i da stoga ulazi u polje primjene člana 3 Statuta.375

Žalbeno vijeće je podsjetilo da to kršenje, kako bi bilo u nadležnosti Međunarodnog suda,

mora takođe imati teške posljedice po žrtvu. Prema tome, u slučaju krivičnog djela

pljačkanja, postoji uzročno-posljedična veza između novčane vrijednosti otuđene imovine i

370 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 605. 371 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 350. 372 V. "Uništavanje imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija, za definiciju ratnog zarobljenika. 373 Optužnica, tačka 23 (Pljačkanje javne i privatne imovine kao kršenje zakona i običaja ratovanja). 374 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 84. 375 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 80-81.

2514/78692 TER

Prijevod


težine posljedica po žrtvu. Međutim, zaključak o tome kada oduzeta imovina doseže prag

određene vrijednosti može se donositi samo na pojedinačnoj osnovi i samo s obzirom na

okolnosti krivičnog djela.376

182. U tom smislu, Žalbeno vijeće je konstatovalo da se može smatrati da teško kršenje

postoji onda kada se imovina oduzima od velikog broja ljudi, čak i ako to ne ostavlja teške

posljedice po svakog pojedinca.377 U tom slučaju, opšte posljedice po civilno stanovništvo i

mnogostrukost počinjenih krivičnih djela jesu faktori koji kršenje čine teškim.378

7. Protivpravni napad na civile

183. Protivpravni napad na civile tereti se u Optužnici kao kršenje člana 3 Statuta,

priznato običajnim pravom, članom 51 Dopunskog protokola I i članom 13 Dopunskog

protokola II379.

184. U jurisprudenciji Međunarodnog suda utvrđeno je da napadi na civile ulaze u polje

primjene člana 3 Statuta, bilo da se radi o međunarodnom bilo o unutrašnjem oružanom

sukobu.380 Preuzeta je definicija napada iz člana 49 Dopunskog protokola I po kojoj su

napadi "akti nasilja protiv protivnika, bilo da su ofanzivni ili defanzivni".381

185. Žalbeno vijeće je podsjetilo na temeljni princip običajnog međunarodnog prava,

iznesen u članu 51(2) i 51(3) Dopunskog protokola I, po kojem je zabranjeno da civilno

stanovništvo bude predmet napada.382 Žalbeno vijeće je takođe podsjetilo da se u članu 50

Dopunskog protokola I civilom smatra svako lice koje ne pripada jednoj od kategorija iz

člana 4(A)(1), (2), (3) i (6) Ženevske konvencije III i člana 43 Dopunskog protokola I. U

slučaju sumnje, to lice će se smatrati civilom.383

376 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 82. 377 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 83. 378 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 83. 379 Optužnica, tačka 24 (Napad na civile kao kršenje zakona i običaja ratovanja). 380 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 120, gdje se upućuje na Odluku po interlokutornoj žalbi u predmetu Strugar, par. 10. 381 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 47. 382 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 48. 383 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 48. V. "Zaštićene osobe" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija, za definiciju ratnog zarobljenika.

2513/78692 TER

Prijevod


186. U jurisprudenciji Međunarodnog suda takođe je konstatovano da, iako je izraz "u

slučaju sumnje" ograničen na očekivano ponašanje pripadnika vojnih snaga na terenu, kada

se radi o njihovoj krivičnoj odgovornosti, teret dokazivanja da je žrtva civil počiva na

optužbi.384

187. Civilne osobe su uvijek zaštićene, osim u slučaju kada direktno učestvuju u

neprijateljstvima, i to za vrijeme trajanja tog učestvovanja.385 I konačno, civilno stanovništvo

obuhvata sve osobe koje su civili, a prisustvo među civilnim stanovništvom pojedinaca koji

ne uživaju status civila ne lišava to stanovništvo civilnog karaktera.386 Međutim, da bi se

utvrdilo da li prisustvo boraca među civilnim stanovništvom to stanovništvo lišava civilnog

statusa, treba uzeti u obzir broj boraca među civilnim stanovništvom, kao i to da li su na

odsustvu.387

188. Žalbeno vijeće je smatralo da naročitu pažnju treba posvetiti položaju pripadnika

TO. Pozivajući se na Komentare Dopunskih protokola, Žalbeno vijeće je zaključilo da

pripadnici oružanih snaga, kao i pripadnici TO, koji se nalaze u svojim domovima u području

sukoba, zadržavaju status boraca čak i kad u datom trenutku ne učestvuju aktivno u

neprijateljstvima i bez obzira na to da li su naoružani.388

189. Žalbeno vijeće je konstatovalo da, iako napadi smiju biti usmjereni samo na vojne

ciljeve,389 "kolateralna šteta među civilima" nije protivpravna pod uslovom da se poštuju

običajna pravila proporcionalnosti u vođenju neprijateljstava.390 Međutim, Žalbeno vijeće je

napomenulo da je zabrana napada na civile apsolutna. Izuzetak od vojne nužde nije, dakle,

primjenjiv na tu zabranu.391 Princip proporcionalnosti definisan je članom 51.5 (b)

Dopunskog protokola I po kojem je zabranjen:

napad od kojeg se može očekivati da će izazvati usputne gubitke civilnih života, povrede civila, štete na civilnim objektima ili kombinaciju ovih dejstava, koja bi bila nesrazmjerno velika u odnosu na konkretnu i neposrednu vojnu prednost koja se predviđa.

384 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 48. 385 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 50, gdje se upućuje na Drugostepenu presudu u predmetu Blaškić, par. 111. 386 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 50. 387 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 137, gdje se upućuje na Drugostepenu presudu u predmetu Blaškić, par. 115. 388 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 51. 389 V. "Uništavanje imovine širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: Teške povrede Ženevskih konvencija, za definiciju ratnog zarobljenika. 390 V. takođe Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 52. 391 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 130; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 54.

2512/78692 TER

Prijevod


190. Žalbeno vijeće je smatralo da napad koji je izveden oružjem koje po svojoj prirodi

ne omogućava da se napravi razlika između vojnih ciljeva i civila može predstavljati direktan

napad na civile. To se utvrđuje od slučaja do slučaja na osnovu raspoloživih dokaza.392

191. Prema jusrisprudenciji Međunarodnog suda, da bi kršenje člana 51 Dopunskog

protokola I povlačilo individualnu krivičnu odgovornost počinioca na osnovu člana 3 Statuta,

potrebno je da posljedica tog kršenja bude smrt ili teške povrede tijela ili zdravlja civilne

žrtve, odnosno bilo koje drugo krivično djelo navedeno u članu 3 Statuta ili bilo koja druga

posljedica iste težine.393

192. Što se tiče elementa svijesti krivičnog djela napada na civilno stanovništvo, u

jurisprudenciji Međunarodnog suda je utvrđeno da je počinilac tog krivičnog djela morao

djelovati namjerno, što obuhvata eventualni dolus, ali isključuje nehat. 394 U tom smislu,

Žalbeno vijeće u predmetu Galić potvrdilo je definiciju dolusa koju je Pretresno vijeće u

predmetu Galić preuzelo iz Komentara Dopunskog protokola I. Dakle, da bi postojala

namjera, počinilac je morao djelovati svjesno i voljno, tj. biti svjestan svog djela i njegovih

posljedica i htjeti ih. Eventualni dolus postoji onda kada počinilac, iako nije siguran da će

nastupiti posljedica, prihvata mogućnost da do nje dođe. Postupanje je nehatno ako počinilac

djeluje bez svijesti o svom djelu i njegovim posljedicama.395

193. U vezi s prethodnim, Vijeće smatra - upravo kako je bio stav Pretresnog vijeća u

predmetu Galić - da krivično djelo napada na civile čine elementi zajednički krivi čnim

djelima iz člana 3 Statuta, kao i sljedeći elementi:

1) Djela nasilja usmjerena protiv civilnog stanovništva ili civilnih osoba koje ne učestvuju direktno u neprijateljstvima, koja uzrokuju pogibiju ili teške povrede tijela ili zdravlja.

2) Počinilac je hotimično ta djela nasilja usmjerio na civilno stanovništvo ili civile pojedince koji ne učestvuju direktno u neprijateljstvima.396

8. Protivpravno provođenje terora među civilnim stanovništvom

194. Protivpravno provođenje terora među civilnim stanovništvom tereti se u Optužnici

kao kršenje člana 3(d) Statuta, priznato međunarodnim običajnim pravom, članom 51

Dopunskog protokola I, i članom 13 Dopunskog protokola II.397

392 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 132-133. 393 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 67-68. 394 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 140. 395 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 140, gdje se citira Komentar Dopunskog protokola I, par. 3474. V. takođe Prvostepena presuda u predmetu Galić, par. 54. 396 Prvostepena presuda u predmetu Galić, par. 56.

2511/78692 TER

Prijevod


195. Žalbeno vijeće je konstatovalo da to kršenje, prema definiciji iz člana 51(2)

Dopunskog protokola I i člana 13(2) Dopunskog protokola II, čini dio međunarodnog

običajnog prava.398 Te odredbe zabranjuju djela nasilja ili prijetnje nasiljem čiji je glavni cilj

provođenje terora među civilnim stanovništvom. Žalbeno vijeće je u predmetu Galić smatralo

da kršenje tih odredbi povlači individualnu krivičnu odgovornost.399

196. Žalbeno vijeće je takođe smatralo da to krivično djelo može uključivati napade i

prijetnje napadima na civilno stanovništvo, ali ne ograničava se na to. Ta djela nasilja ili

prijetnje nasiljem uključuju takođe neselektivne i nesrazmjerne napade ili prijetnje

napadima.400

197. Za postojanje tog krivičnog djela jurisprudencija ne zahtijeva da se ostvari posljedica

provođenja terora među civilnim stanovništvom. Dovoljno je počinilac djela djelovao s

posebnom namjerom da provodi teror među tim stanovništvom. Nadalje, nije nužno da

provođenje terora među civilnim stanovništvom bude jedini cilj počinioca tog krivičnog

djela. Dovoljno je da to bude glavni cilj njegovih djela ili prijetnji.401 Zaključak o tom cilju

može se izvesti iz okolnosti u kojima je došlo do tih djela ili prijetnji, tj. iz njihove prirode,

načina na koji su izvršena, izbora trenutka i trajanja tih djela ili prijetnji.402

II. Odgovornost

A. Vidovi odgovornosti iz člana 7(1) Statuta

198. Optuženi u ovom predmetu terete se, u smislu člana 7(1), da su planirali, poticali,

naredili i/ili počinili zločine koji se navode u Optužnici.403 Terete se da su odgovorni na

osnovu vlastitog činjenja i, u slučaju kad su bili dužni da djeluju, na osnovu nečinjenja.404

Tužilaštvo takođe navodi da su djela za koja se tereti u Optužnici počinjena u sklopu UZP-a

397 Optužnica, tačka 25 (Protivpravno terorisanje civila kao kršenje zakona i običaja ratovanja). 398 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 86. 399 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 86 i 98. 400 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 102. 401 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 104. V. članove 51(4) i 51(5) Dopunskog protokola I, za definiciju neselektivnog napada, i Prvostepenu presudu u predmetu Galić, par. 58, za definiciju nesrazmjernog napada. 402 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 104. 403 Optužnica, par. 218. 404 Optužnica, par. 218.

2510/78692 TER

Prijevod


čiji su optuženi bili članovi ili učesnici.405 Alternativno, na osnovu člana 7(1) Statuta, za

zločine čije su planiranje, pripremu i izvršenje pomagali i podržavali.406

199. Član 7(1) Statuta odražava načelo krivičnog prava po kojem krivična odgovornost

pojedinca postoji ne samo u slučaju fizičkog počinjenja zločina, nego i u slučaju raznih

oblika učestvovanja i doprinosa zločinu koji su dovoljno povezani sa zločinom. Razni vidovi

učestvovanja iz člana 7(1) Statuta mogu se podijeliti na vidove učestvovanja glavnih

počinilaca i na vidove učestvovanja saučesnika; tako član 7(1) Statuta garantuje da svaka

osoba koja učestvuje u počinjenju djela, bilo direktno ili na drugi način, može biti krivično

odgovorna.407

1. Počinjenje

200. Učestvovanje počinjenjem prije svega pokriva najvjerovatniju mogućnost, tj. fizičko

ili direktno počinjenje krivičnog djela od strane samog počinioca ili propust počinioca da

djeluje onako kako je dužan da djeluje u skladu s pravilima međunarodnog krivičnog

prava.408 Mens rea koja se zahtijeva za individualnu krivičnu odgovornost pojedinca na

osnovu člana 7(1) Statuta za počinjenje jeste da je on djelovao sa sviješću da će vjerovatna

posljedica njegovog postupka biti krivično djelo ili kažnjivi propust.409

201. U jurisprudenciji Međunarodnog suda prihvaćeno je da je UZP oblik počinjenja iz

člana 7(1) Statuta.410

2. UZP

202. Prema jurisprudenciji Žalbenog vijeća, vid odgovornosti "počinjenja" iz člana 7(1)

Statuta podrazumijeva i oblik "sapočinilačke odgovornosti" u UZP-u.411 U tom pogledu,

Žalbeno vijeće razlikuje tri kategorije UZP-a.

203. Prva od tih kategorija, "osnovni" vid, tiče se predmeta u kojima svi saoptuženi,

djelujući sa zajedničkim ciljem, imaju istu zločinačku namjeru.412 Kao primjer se može

405 Optužnica, par. 221-227. 406 Optužnica, par. 220. 407 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 373; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 186. 408 Drugostepena presuda u predmetu Nahimana, par. 478; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 186 i 188. 409 Prvostepena presuda u predmetu Lukić, par. 900; Prvostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 251. 410 Drugostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 79; Odluka Ojdanić od 21. maja 2003, par. 20. Sudija Antonetti diskutuje o pojmu UZP-a u svom izdvojenom djelimično suprotnom mišljenju priloženom ovoj Presudi. 411 Drugostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 79; Odluka Ojdanić od 21. maja 2003., par. 20. 412 Drugostepena presuda u predmetu Vasiljević, par. 97; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 196.

2509/78692 TER

Prijevod


navesti plan da se ubije koji formulišu učesnici UZP-a i u kojem svaki od učesnika, makar

izvršavao različitu ulogu u okviru plana, ima namjeru da ubije413 ( prvi vid UZP-a).

204. Druga kategorija, "sistemski" vid, varijanta je prve kategorije i tiče se slučajeva

"organizovan[ih] sistem[a] zlostavljanja".414 Ona se odnosi konkretno na koncentracione

logore u kojima se zatočenici ubijaju ili zlostavljaju u okviru ostvarenja zajedničkog cilja415

(drugi vid UZP-a).

205. Treća kategorija tiče se slučajeva u kojima počinjeni zločini ne proizlaze iz

zajedničkog cilja UZP-a, ali su ipak prirodna i predvidiva posljedica njegovog ostvarenja.416

Radi se konkretno o slučaju zajedničke namjere neke grupe da pripadnike određene

nacionalne grupe silom istjera iz njihovog grada, sela ili regije, uslijed čega je tokom akcije

ubijena jedna ili više osoba (treći vid UZP-a). Žalbeno vijeće je stoga preciziralo da se, iako

ubistvo nije bilo eksplicitno predviđeno u okviru zajedničkog cilja, moglo predvidjeti da bi

protjerivanje civila pod prijetnjom oružjem moglo dovesti do smrti jednog ili više civila.417

206. Vijeće konstatuje da, u svom završnom podnesku, Prlićeva odbrana osporava sâmo

postojanje UZP-a u međunarodnom običajnom pravu.418 Prlićeva odbrana posebno dovodi u

pitanje treći vid UZP-a i tvrdi da bi Vijeće UZP trebalo odbaciti i zamijeniti ga

sapočinilaštvom kao vidom odgovornosti primjenjivim na grupu osoba koje su zajedno

počinile zločin.419 U vezi s tim Prlić se oslanja na odluke koje je donijelo Pretpretresno vijeće

Vanrednih vijeća na Sudovima za Kambodžu (ECCC) i Međunarodnog krivičnog suda (ICC).

207. Prlićeva odbrana takođe Vijeću skreće pažnju na činjenicu da je koncept UZP-a

odbačen kao vid odgovornosti primjenjiv na ICC-u. Prlićeva odbrana tvrdi da se Žalbeno

vijeće u predmetu Tadić oslonilo konkretno na član 25(3)(d) Rimskog statuta ICC-a kako bi

pokazalo običajni status UZP-a.420 Međutim, kako tvrdi Prlićeva odbrana, prema tumačenju u

jurisprudenciji ICC-a, član 25(3)(a) Rimskog statuta ustanovljuje jedan oblik sapočinilaštva,

dok član 25(3)(d) odražava samo rezidualni oblik odgovornosti saučesnika.421

413 Drugostepena presuda u predmetu Vasiljević, par. 97; Prvostepena presuda u predmetu Furundžija, par. 227. 414 Drugostepena presuda u predmetu Vasiljević, par. 98; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 202 i 203. 415 Drugostepena presuda u predmetu Vasiljević, par. 98; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 202 i 203. 416 Drugostepena presuda u predmetu Vasiljević, par. 99; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 204. 417 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 204. 418 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 35 do 43. Isto tvrdi, po svemu sudeći, i Ćorićeva odbrana, ali čini se da na kraju prihvata da je riječ o jurisprudenciji prihvaćenoj na Međunarodnom sudu - v. Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 140 do 142. 419 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 35. 420 Rimski statut ICC-a od 17. jula 1998., stupio na snagu 1. jula 2002., član 25(3)(a):

2508/78692 TER

Prijevod


208. Prlićeva odbrana se takođe oslanja na odluku Pretpretresnog vijeća ECCC-a od 20.

maja 2010. godine422 kako bi osporila treći vid UZP-a.423 Ona tvrdi da se u toj odluci

preuzima sistematska analiza jurisprudencije, konkretno suda u Nürnbergu, koju je uzelo u

obzir Žalbeno vijeće u Drugostepenoj presudi u predmetu Tadić, kako bi se utvrdilo da li je

treći vid UZP-a dio međunarodnog običajnog prava.424 Prlićeva odbrana podsjeća da je

Pretpretresno vijeće zaključilo da taj oblik odgovornosti nije dio međunarodnog običajnog

prava.425

209. I konačno, Prlićeva odbrana tvrdi da Vijeće, ako zaključi da nema drugog izbora

nego da primijeni jurisprudenciju Međunarodnog suda, treba tu jurisprudenciju tumačiti

restriktivno kad je riječ o UZP-u.426

210. Većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, ne želi ulaziti u analizu

jurisprudencije ECCC-a i ICC-a. Vijeće smatra da se, radi pravne sigurnosti,427 ne treba

pozivati na jurisprudenciju drugih međunarodnih i nacionalnih sudova, osim ako je

jurisprudencija Žalbenog vijeća nedosljedna ili nejasna. Što se tiče ovog slučaja, Vijeće

podsjeća da je Žalbeno vijeće jasno utvrdilo da je UZP oblik odgovornosti koji je čvrsto

ustanovljen u međunarodnom običajnom pravu. Vijeće takođe podsjeća da jurisprudencija

predviđa tri kategorije UZP-a, koje su navedene gore u tekstu.428 Vijeće smatra, prema tome,

da argumenti koje je iznijela Prlićeva odbrana ne mogu opravdati preispitivanje ustaljene

jurisprudencije Međunarodnog suda u vezi s UZP-om.

"U skladu s ovim Statutom, osoba je krivično odgovorna i može biti kažnjena za krivično djelo iz nadležnosti Suda ako:

a) počini takvo krivično djelo, bilo sama bilo zajedno s drugom osobom ili putem druge osobe, bez obzira na to da li je ta druga osoba krivično odgovorna".

421 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 38. Prlićeva odbrana se poziva na predmet Prosecutor v. Germain Katanga and Mathieu Ngudjolo Chui, "Decision on the confirmation of charges", predmet br. ICC-01/04-01/07, 30. septembar 2008. i predmet Prosecutor v. Lubanga Dyilo, "Decision on the confirmation of charges", predmet br. ICC-01/04-01/06, 29. januar 2007. 422 "Decision on the Appeals against the Co-Investigator Judges’ Order on Joint Criminal Enterprise (JCE)", ECCC, predmet br. 0002/19-09-2007-ECCC/OCIJ, 20. maj 2010. 423 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 36 i 37. 424 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 36. 425 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 36. 426 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 43. 427 U vezi s jurisprudencijom Žalbenog vijeća o potrebi da se, iz razloga sudske konzistentnosti, sigurnosti i predvidljivosti, slijede prijašnje odluke, v. Drugostepena presuda u predmetu Aleksovski, par. 97, 98 i 107. 428 Žalbeno vijeće se uvijek držalo svoje jurisprudencije u vezi s UZP-om nakon Drugostepene presude u predmetu Tadić pa je čak u jednoj presudi po službenoj dužnosti ispitalo odluku jednog pretresnog vijeća kad je ono pokušalo UZP zamijeniti sapočinilaštvom. U vezi s tim, v. Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 58 do 63.

2507/78692 TER

Prijevod


211. Međutim, Vijeće razumije zabrinutost kako Prlićeve tako i drugih timova odbrane u

pogledu eventualno preširoke primjene tog vida odgovornosti.429 Takođe, Vijeće želi u

određenoj mjeri pojasniti uslove za primjenu tog vida odgovornosti. Vijeće će stoga navesti

materijalne elemente koji su zajednički svim vidovima UZP-a (a), a zatim će definisati

element svijesti za svaku kategoriju (b).

a) Materijalni element (actus reus)

212. Actus reus učestvovanja u UZP-u identičan je za sve tri kategorije i obuhvata

sljedeća tri elementa:

1) Pluralitet osoba koje nisu nužno organizovane u vojnu, političku ili administrativnu strukturu.430

Žalbeno vijeće je u više navrata imalo priliku objasniti da pretresno vijeće mora identifikovati

pluralitet osoba koje djeluju u okviru UZP-a, ali da nije nužno da se navedu njihova imena.431

Dakle, može biti dovoljno da se navedu kategorije ili grupe osoba.432 Žalbeno vijeće je takođe

objasnilo da se, kako bi se neki učesnik UZP-a smatrao odgovornim za zločin koji je počinila osoba

izvan UZP-a, mora dokazati da se to djelo može pripisati nekom od članova UZP-a i da je ovaj –

posluživši se glavnim izvršiocem – djelovao u skladu sa zajedničkim planom.433 Postojanje takve

veze mora se ocijeniti od slučaja do slučaja.434 Žalbeno vijeće je takođe objasnilo da se, u

određenim okolnostima, član UZP-a može smatrati odgovornim za zločine koji nisu dio

zajedničkog plana i koje je počinila osoba izvan UZP-a.435 Taj konkretni slučaj biće analiziran u

okviru ispitivanja mens rea koja se zahtijeva za treći vid UZP-a.436

2) Postojanje zajedničkog plana koji uključuje počinjenje krivičnog djela iz Statuta.437 Što se tiče

vremenskog okvira postojanja zajedničkog plana, Petkovićeva odbrana tvrdi da Vijeće mora tačno

odrediti vrijeme za koje se van razumne sumnje može tvrditi da je tada zaista postojao UZP.438

Međutim, Vijeće podsjeća na jurisprudenciju Žalbenog vijeća po kojoj nije nužno da taj plan

prethodno bude dogovoren ili formulisan.439 On je mogao nastati bez priprema, a zaključak o

429 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 569; Završni podnesak Pušićeve odbrane, par. 50-51. 430 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 64; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 227. 431 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 196, 202, 203, 204, 227 i 228; Drugostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 156. 432 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 196, 202, 203, 204, 227, i 228; Drugostepena presuda u predmetu Krajišnik. 433 Drugostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 410 i 413. 434 Drugostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 413. 435 Drugostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 411. 436 V. "Element svijesti (mens rea)" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: UZP. 437 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 64; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 227. 438 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 526. 439 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 64; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 227.

2506/78692 TER

Prijevod


njegovom postojanju može se izvesti na osnovu činjenice da je više osoba djelovalo zajedno s

ciljem izvršenja UZP-a.440 Žalbeno vijeće je stoga objasnilo da se, kad je riječ o drugom vidu UZP-

a, ne radi toliko o dokazivanju postojanja manje-više formalnog dogovora među svim učesnicima

koliko o njihovom pristajanju uz sistem.441 Žalbeno vijeće je takođe imalo priliku da konstatuje da

kriminalna sredstva ostvarenja zajedničkog cilja UZP-a mogu s vremenom da evoluiraju i prihvatilo

je mogućnost da se UZP može proširiti i na druge zločine koji u početku nisu bili predviđeni.442 U

tim okolnostima, dokazivanje pristanka na takvo proširenje podliježe istim uslovima koji vrijede i

za početni pristanak.443 Nadalje, potrebno je da vijeće utvrdi da su članovi UZP-a bili obaviješteni o

proširenju kriminalnih sredstava, da nisu ništa preduzeli da to spriječe i da su ustrajali u realizaciji

tog proširenja zajedničkog plana, te da tačno utvrdi kada su dodatni zločini postali dio zajedničkog

plana.444

3) Pristajanje optuženog uz zajednički plan koji uključuje počinjenje jednog od krivičnih djela

predviđenih Statutom.445 Optuženi mora dobrovoljno učestvovati u jednom aspektu zajedničkog

plana.446 To učestvovanje ne podrazumijeva nužno da je optuženi lično počinio neko od krivičnih

djela iz Statuta nego može biti i u obliku pomaganja ili doprinosa izvršenju zajedničkog cilja.447 U

Drugostepenoj presudi u predmetu Tadić, Žalbeno vijeće je istaklo da je materijalni element koji se

zahtijeva za drugi vid UZP-a aktivno učešće u provođenju sistema represije, o čemu se zaključak

može izvesti iz položaja vlasti i konkretnih funkcija koje je imao svaki od optuženih.448 Nadalje,

nije potrebno da učesnik u udruženom zločinačkom poduhvatu bude fizički prisutan na mjestu i u

vrijeme počinjenja krivičnog djela.449 Žalbeno vijeće je takođe preciziralo da učestvovanje

optuženog ne mora biti uslov sine qua non, bez kojeg zločini ne bi mogli biti počinjeni, ali da je

moralo biti značajno.450

b) Element svijesti (mens rea)

213. Što se tiče odgovornosti na osnovu UZP-a, mens rea varira s obzirom na kategoriju

UZP-a. Takođe, Žalbeno vijeće je jasno utvrdilo da vijeće može ocijeniti da je optuženi imao

440 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 64; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 227. 441 Drugostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 96; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 202. 442 Drugostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 163; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 227. 443 Drugostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 163; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 227. 444 Drugostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 171, 175, 176, 193 i 194; Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 192, 252, 255 i 256. 445 Drugostepena presuda u predmetu Vasiljević, par. 100; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 227. 446 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 196. 447 Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 64; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 227. 448 Predmet Tadić, par. 203. 449 Drugostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 112; Drugostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 81. 450 Drugostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 675; Drugostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 98.

2505/78692 TER

Prijevod


namjeru da učestvuje u UZP-u samo ako je to jedini zaključak koji se razumno može izvesti

iz predočenih dokaza.451

214. Za prvi vid UZP-a, zahtijevani element je namjera da se počini konkretno krivično

djelo, pri čemu je ta namjera zajednička svim učesnicima.452 Kad je riječ o krivičnom djelu

progona, koje zahtijeva posebnu namjeru, Žalbeno vijeće je preciziralo da tužilaštvo mora

dokazati da je optuženi dijelio diskriminatornu namjeru koja je zajednička članovima UZP-

a.453

215. Što se tiče drugog vida UZP-a, zahtijevani element svijesti pretpostavlja da je

optuženi lično znao za sistem zlostavljanja i da je imao namjeru da doprinese zajedničkom

zločinačkom cilju koji je činilo zlostavljanje.454 Ta namjera može se pokazati bilo direktnim

dokazima ili izvođenjem zaključka iz karaktera ovlašćenja optuženog unutar logora ili

organizacione hijerarhije.455 Jednako kao i za prvi oblik UZP-a, kad je riječ o krivičnom djelu

progona, tužilaštvo mora dokazati da je optuženi dijelio diskriminatornu namjeru zajedničku

članovima UZP-a.456

216. Što se tiče trećeg vida UZP-a, zahtijevani element svijesti je prije svega namjera da

se učestvuje i doprinese ostvarenju zajedničkog zločinačkog cilja.457 Nadalje, odgovornost za

krivično djelo koje nije obuhvaćeno zajedničkim ciljem ne postoji osim ako je, u konkretnim

okolnostima 1) bilo predvidivo da bi neki član grupe mogao počiniti takvo krivično djelo;458

2) optuženi svjesno prihvatio rizik da takvo krivično djelo može biti počinjeno459 jer je znao

da je takvo krivično djelo vjerovatna posljedica ostvarenja zajedničkog cilja i 3) prihvatio

ostvarenje krivičnog djela tako što je bez obzira na to odlučio da učestvuje u UZP-u.460

217. U tom smislu, potrebno je, naravno, da to krivično djelo bude zaista počinjeno.461

Žalbeno vijeće je preciziralo da se, u slučaju krivičnih djela koja izlaze iz okvira cilja drugog

vida UZP-a, učesnik u UZP-u može smatrati odgovornim za te zločine samo ako tužilaštvo

451 Drugostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 685; Drugostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 429. 452 Drugostepena presuda u predmetu Vasiljević, par. 101; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 196 i 228. 453 Drugostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 110; Prvostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 487. 454 Drugostepena presuda u predmetu Vasiljević, par. 105; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 203 i 220. 455 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 220. 456 Drugostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 110; Drugostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 111. 457 Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 204, 220 i 228. 458 Drugostepena presuda u predmetu Martić, par. 83; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 228. 459 Drugostepena presuda u predmetu Martić, par. 83; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 228. 460 Drugostepena presuda u predmetu Vasiljević, par. 101; Drugostepena presuda u predmetu Tadić, par. 220. 461 Drugostepena presuda u predmetu Krstić, par. 150; Tužilac protiv Radoslava Brđanina, predmet br. IT-99-36-A, "Odluka po interlokutornoj žalbi", 19. mart. 2004., par. 5.

2504/78692 TER

Prijevod


dokaže da je on dovoljno znao o sistemu koji je postojao da bi zločini izvan zajedničkog cilja

bili, što se njega tiče, prirodna i predvidiva posljedica tog poduhvata.462

218. Žalbeno vijeće je, međutim, otišlo dalje u Drugostepenoj presudi u predmetu

Brđanin kad je predvidjelo hipotezu da, u slučaju trećeg vida UZP-a, osoba koja nije član

grupe počini zločin koji nije predviđen u okviru zajedničkog cilja:

Kada optuženi ili bilo koji drugi učesnik UZP-a, sa ciljem ostvarivanja zajedničkog zločinačkog cilja, iskoristi osobu koja, pored toga (ili umjesto toga) što izvrši actus reus zločina koji je dio zajedničkog cilja, počini i zločine koji prevazilaze okvir tog cilja, optuženom se može pripisati odgovornost i za te zločine, pod uslovom da je učestvovao u zajedničkom zločinačkom cilju posjedujući traženu namjeru i ako je, u okolnostima predmeta, (i) bilo predvidivo da bi takav zločin mogla izvršiti jedna ili više osoba kojima se on (ili neki drugi učesnik UZP-a) poslužio za izvršenje actus reusa za zločine koji su dio zajedničkog cilja, i (ii) ako je optuženi svojom voljom prihvatio tu mogućnost – tj. kada je optuženi, svjestan da je taj zločin moguća posljedica provođenja dotičnog poduhvata, odlučio da učestvuje u njemu.463

219. Vijeće primjećuje da glavnu poteškoću koju donosi to novo proširenje predstavlja

hipoteza da glavni počinilac krivičnog djela – koje nije dio zajedničkog plana, ali bi moglo

biti njegova predvidiva posljedica – nije član UZP-a i da se njime nije direktno poslužio

optuženi nego neki drugi član UZP-a.

220. Vijeće želi najprije podsjetiti da se utvrđivanje predvidivosti počinjenja krivičnog

djela koje nije predviđeno zajedničkim planom vrši u odnosu na konkretne okolnosti.464

Tužilaštvo, prema tome, treba dokazati i) da je optuženi mogao predvidjeti mogućnost da će

glavni počinilac, koji nije član UZP-a i kojim se poslužio neki član UZP-a počiniti novi

zločin, i ii) da je optuženi znao da je novi zločin vjerovatna posljedica ostvarenja zajedničkog

cilja, a ipak je odlučio da učestvuje u UZP-u.

221. Vijeće primjećuje da su Žalbeno vijeće i pretresna vijeća uzimala u obzir, prilikom

utvrđivanja predvidivosti zločina, znanje optuženog o ličnosti i prošlosti glavnih počinilaca

zločina,465 kao i o ranijim postupcima tih počinilaca;466 znanje optuženog o klimi nasilja – ali

462 Drugostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 86. 463 Drugostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 411, u originalu nije podvučeno. 464 V. "Element svijesti (mens rea)" u razmatranjima Vijeća u vezi s mjerodavnim pravom: UZP. 465 V. npr., Prvostepena presuda u predmetu Đorđević, par. 2145 (korištenje tokom napada na jedno selo jedinice za koju se znalo da je slabo obučena i nedisciplinovana, kao i da je u više navrata počinila nasilje nad civilima prilikom borbenih operacija); Drugostepena presuda u predmetu Stakić, par. 94: Žalbeno vijeće je smatralo da se Milomir Stakić može proglasiti krivim na osnovu trećeg vida UZP-a za ubistva počinjena tokom transporta nesrpskog civilnog stanovništva iz opštine Prijedor u logore Keraterm, Omarska i Trnopolje. U tu svrhu, Žalbeno vijeće je uzelo u obzir činjenicu da je jedinica odgovorna za transport civila - i za ubistva - bila jedinica koju je formirao Krizni štab opštine Prijedor, čiji je predsjednik bio Milomir Stakić, i da je on znao da su u njenom sastavu uglavnom pojedinci s krivičnim dosjeom, koji su bili netom pušteni iz zatvora. Na kraju, Žalbeno vijeće je preuzelo zaključak Pretresnog vijeća da je Milomir Stakić zajedno s drugim članovima UZP-a - budući da je redovno koristio tu jedinicu za transport civila u logore - prihvatio mogućnost da će civili biti zlostavljani ili da će čak umrijeti tokom transporta.

2503/78692 TER

Prijevod


i njegov doprinos njenom stvaranju i provođenju.467 U brojnim slučajevima, zaključak o

mogućoj vezi između optuženog i direktnih počinilaca tih zločina i, prema tome, o

predvidivosti počinjenja nekog zločina koji nije jedan od zločina predviđenih zajedničkim

planom, mogao se izvesti iz niza pokazatelja poput onih koji su ranije spomenuti, ali i iz

funkcija optuženog, iz komunikacija – sastanaka, primanja izvještaja, korespondencije itd. –

između optuženog i članova UZP-a koji su se služili direktnim počiniocima.

3. Planiranje

222. Individualna krivična odgovornost može postojati kada jedna ili više osoba – u

slučaju pluraliteta osoba, one se mogu smatrati odgovornima na osnovu člana 7(1) Statuta

neovisno o UZP-u – osmisle kriminalno ponašanje koje čini jedno ili više krivičnih djela iz

Statuta, kako u pripremnoj fazi, tako i u fazi provođenja.468 Krivi čno djelo odnosno djela o

kojima je riječ moraju kasnije zaista biti počinjena.469 Osoba odnosno osobe mogu planirati

radnju ili propust470 i dovoljno je pokazati da je planiranje bilo faktor koji je bitno doprinio

takvom kriminalnom ponašanju.471 U slučaju da počinjenje krivičnog djela nije bilo jedini cilj

planirane operacije, dovoljno je da je ono bilo njen glavni cilj.472 Nadalje, jedna osoba ne

može se istovremeno smatrati odgovornom i za počinjenje i za planiranje tog istog djela.473

Međutim, njeno učestvovanje u planiranju može predstavljati otežavajuću okolnost ako je

proglašen krivim za počinjenje.474

223. Mens rea za odgovornost na osnovu planiranja obuhvata: 1) namjeru da se planira

počinjenje nekog krivičnog djela 2) svijest o stvarnoj vjerovatnoći da će prilikom izvršenja

planiranih radnji ili propusta biti počinjeno krivično djelo.475 Planiranje sa sviješću o toj

466 V. npr. Prvostepena presuda u predmetu Đorđević, par. 2139 (činjenica da je optuženi znao da su srpske snage u više navrata počinile zločine tokom protivterorističkih operacija i njihovo dalje provođenje); Prvostepena presuda u predmetu Milutinović, Tom III, par. 470 i 471 (činjenica da je optuženi Šainović znao za zločine koje su srpske snage počinile u prethodnim operacijama i dalje provođenje istih vojnih strategija). 467 V. npr. Prvostepena presuda u predmetu Milutinović, Tom III, par. 470 i 471 (činjenica da je optuženi Šainović znao za klimu animoziteta između Srba i kosovskih Albanaca 1998. i 1999. godine); Prvostepena presuda u predmetu Martić, par. 454 (stvaranje i održavaje atmosfere prisile, što je imalo za posljedicu podvrgavanje nesrpskog stanovništva "rasprostranjenim i sistematskim zločinima"). 468 Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 268; Prvostepena presuda u predmetu Stakić, par. 443. 469 Drugostepena presuda u predmetu Nahimana, par. 479; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 26. 470 Drugostepena presuda u predmetu Nahimana, par. 479; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 31. 471 Drugostepena presuda u predmetu Nahimana, par. 479; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 26. 472 Drugostepena presuda u predmetu Boškoski, par. 138; Prvostepena presuda u predmetu Boškoski, par. 155-161, 344-345, 348 i 572. 473 Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 268; Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 386. 474 Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 268; Prvostepena presuda u predmetu Stakić, par. 443. 475 Drugostepena presuda u predmetu Nahimana, par. 479; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 29 i 31.

2502/78692 TER

Prijevod


stvarnoj vjerovatnoći mora se smatrati pristajanjem na krivično djelo koje je iz njega

proizašlo.476

4. Poticanje na počinjenje

224. Individualna krivična odgovornost može postojati kada jedna osoba drugu navede na

počinjenje krivičnog djela koje će stvarno biti počinjeno.477 Poticanje može činiti i

eksplicitno i implicitno ponašanje.478 Takođe, nije potrebno dokazati da je optuženi vršio

efektivnu kontrolu479 ili bilo kakav drugi oblik vlasti nad počiniocem odnosno počiniocima

krivičnog djela.480

225. Dotična osoba morala je imati direktnu namjeru da potakne na počinjenje krivičnog

djela.481 Nadalje, osoba koja "potiče neku drugu osobu da počini neku radnju ili propust sa

sviješću o velikoj vjerovatnoći da će prilikom postupanja po tom poticaju biti počinjeno

krivično djelo" takođe posjeduje mens rea potrebnu za utvrđivanje odgovornosti po članu

7(1) Statuta.482 Žalbeno vijeće podsjeća da se poticanje sa sviješću o toj stvarnoj vjerovatnoći

mora smatrati prihvatanjem krivičnog djela koje je iz poticanja proizašlo.483

226. Više pretresnih vijeća konstatovalo je da poticanje može predstavljati i aktivnu

radnju i propust.484 Ta pretresna vijeća svoje konstatacije su utemeljila prvenstveno na

Prvostepenoj presudi u predmetu Blaškić, u kojoj se, nakon što se podsjeća da poticanje

"pretpostavlja provociranje druge osobe da počini krivi čno djelo" precizira da je "ta

formulacija [...] dovoljno široka da bi se moglo zaključiti da se podsticanje može izvršiti

činjenjem kao i propustom, te da taj pojam obuhvata i eksplicitna i implicitna ponašanja."485

476 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 31. 477 Drugostepena presuda u predmetu Nahimana, par. 480; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 27. 478 Prvostepena presuda u predmetu Đorđević, par. 1870; Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 269. 479 Prvostepena presuda u predmetu Đorđević, par. 1870; Drugostepena presuda u predmetu Semanza, par. 257, u kojoj je Žalbeno vijeće zaključilo sljedeće: "Da bi neko bio proglašen krivim za poticanje, nije potrebno da se pokaže da je optuženi vršio "efektivnu kontrolu" nad počiniocem. Kriterijum "efektivne kontrole" primjenjiv je kad je riječ o odgovornosti nadređenog u smislu člana 6(3) Statuta MKSR-a. U ovom slučaju, Pretresno vijeće je zaključilo da nije utvrđeno da je žalilac vršio efektivnu kontrolu nad drugima (i, prema tome, odbilo da ga proglasi krivim na osnovu odgovornosti nadređenog), ali to ne znači da optuženi nije mogao biti proglašen krivim za poticanje". 480 Prvostepena presuda u predmetu Orić, par. 272; Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 359. 481 Drugostepena presuda u predmetu Nahimana, par. 480; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 29. 482 Drugostepena presuda u predmetu Nahimana, par. 480; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 32. 483 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 32. 484 Prvostepena presuda u predmetu Đorđević par. 1870; Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 269. 485 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 280: da bi došlo to tog zaključka u okviru analize poticanja, Pretresno vijeće u predmetu Blaškić ne poziva se ni na koju jurisprudenciju niti izvor. Tokom analize kumulativne odgovornosti na osnovu članova 7(1) i 7(3) Statuta, Prvostepeno vijeće u predmetu Blaškić je uputilo na odredbe koje propisuju primjenu međunarodnog ratnog prava na oružane snage SFRJ kako bi zaključilo da se poticanje može počiniti nečinjenjem. Prvostepeno vijeće je koncept poticanja nečinjenjem ilustrovalo navodeći slučaj kada je uzročno-

2501/78692 TER

Prijevod


227. Da bi došlo do tog zaključka u okviru analize poticanja, Pretresno vijeće u predmetu

Blaškić nije se pozvalo ni na koju jurisprudenciju niti na neki drugi izvor.486 Međutim, to

vijeće je uputilo na propise SFRJ,487 prilikom analize kumulativne odgovornosti na osnovu

članova 7(1) i 7(3) Statuta.488 Pretresno vijeće u predmetu Blaškić je podsjetilo da "propust da

se kazne prošla krivična djela, koji povlači odgovornost komandanta po članu 7(3) može, pod

uslovom da su ispunjeni uslovi za objektivni i subjektivni element, povlačiti odgovornost

komandanta po članu 7(1) Statuta, bilo na osnovu pomaganja i podržavanja, bilo na osnovu

podsticanja na kasnije počinjenje novih krivičnih djela".489 Prema tim propisima komandant

je odgovoran, "kao učesnik ili podstrekač ukoliko nepreduzimanjem mjera protiv lica koja

krše ratni zakon dozvoli jedinicama njemu podređenim da i dalje vrše ta djela".490 Kad je

riječ o takvom konkretnom slučaju, Pretresno vijeće u predmetu Blaškić takođe precizira

kako bi, da bi se nadređeni smatrao odgovornim kao podstrekač zbog nečinjenja, trebalo

utvrditi 1) da je komandant imao mens rea koja se zahtijeva za poticanje491 i 2) da potčinjeni

ne bi počinili kasnije zločine da komandant nije zanemario svoju dužnost da kazni za ranije

zločine.492

228. Žalbeno vijeće nije ni potvrdilo ni poništilo taj zaključak o poticanju nečinjenjem i,

prema tome, nije utvrdilo jurisprudenciju u vezi s tim.

229. Vijeće ne može u vezi s tim pitanjem slijediti druga pretresna vijeća. Vijeće,

naprotiv, smatra da sam pojam poticanja zahtijeva aktivno djelovanje podstrekača. Doista,

glagol poticati – dakle, navesti, nagovoriti nekoga da nešto učini493 – sam po sebi asocira na

aktivno djelovanje.

230. Vijeće je tim više uvjereno da je potrebno odbaciti taj vid odgovornosti zbog toga što

je, kako je istaklo Pretresno vijeće u predmetu Blaškić, odgovornost za propust zbog

posljedična veza između poticanja – nečinjenjem – i počinjenja djela dokazana i u tom konkretnom slučaju, činjenicu da podređeni ne bi počinili kasnije zločine da komandant nije zanemario svoju dužnost da kazni prvobitne zločine. V. Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 338 i 339. 486 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 280; Prvostepena presuda u predmetu Akayesu, par. 482. 487 Sekretarijat za narodnu odbranu SFRJ, Propisi o primeni međunarodnog ratnog prava u Oružanim snagama SFRJ (1988), član 21, citirano u Prvostepenoj presudi u predmetu Čelebići, par. 341, i preuzeto u Prvostepenoj presudi u predmetu Blaškić, par. 338. 488 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 338; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 341. 489 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 337 i 338, naglašeno u originalu; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 341. 490 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 338, naglašeno u originalu; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 341. 491 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par 337. 492 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 339; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 399 i 400. 493 Petit Robert, Dictionnaire de la langue française.

2500/78692 TER

Prijevod


neispunjavanja obaveze kažnjavanja obuhvaćena odgovornošću na osnovu člana 7(1) za

pomaganje i podržavanje.494 Ta odgovornost omogućava takođe da se premosti problem koji

je Vijeće pomenulo, problem pomirenja termina "poticanje" i "nečinjenje" .

5. Naređivanje

231. Individualna krivična odgovornost može postojati ako neka osoba na položaju vlasti

drugoj osobi naredi da počini krivi čno djelo.495 Nije nužno da se pokaže da postoji formalan

odnos nadređeni-podređeni između osobe koja izdaje naređenje i počinioca krivičnog

djela.496 Dovoljno je pokazati da osoba o kojoj je riječ posjeduje potrebnu vlast – de jure ili

de facto497 – koja joj omogućava da izdaje naređenja,498 i to čak i ako je ta vlast

privremena.499 Naređivanje zahtijeva aktivnu radnju i ne može se počiniti nečinjenjem.500

Međutim, nije nužno da naređenje bude izdato direktno, pismeno ili u nekom određenom

obliku, zbog čega se naređivanje može dokazati posredno izvedenim dokazima.501

232. Osoba je morala imati namjeru da naredi zločin.502 Nadalje, osoba koja "naređuje

neku radnju ili propust sa sviješću o velikoj vjerovatnoći da će postupanjem po tom naređenju

biti izvršeno krivično djelo" i prihvata tu vjerovatnoću, posjeduje mens rea koja se zahtijeva

za odgovornost na osnovu člana 7(1) Statuta.503 Žalbeno vijeće je smatralo da izdavanje

naređenja sa sviješću o stvarnoj vjerovatnoći da će prilikom njegovog izvršenja biti počinjeno

krivično djelo, predstavlja prihvatanje krivičnog djela koje proizađe iz tog naređenja.504 Nije

nužno da se pokaže da krivično djelo ne bi bilo počinjeno bez tog naređenja, ali naređenje

mora imati direktan i znatan učinak na počinjenje protivpravnog djela.505

B. Odgovornost predviđena članom 7(3) Statuta: odgovornost nadređenog

233. Odgovornost nadređenog, iz člana 7(3) Statuta, vid je krivične odgovornosti

predviđen međunarodnim običajnim pravom.506 Ona je primjenjiva na krivična djela koja

494 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 337. 495 Drugostepena presuda u predmetu Boškoski, par. 160; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 28. 496 Drugostepena presuda u predmetu Boškoski, par. 164; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 28. 497 Prvostepena presuda u predmetu Đorđević par. 1871; Prvostepena presuda u predmetu Mrkšić, par. 550. 498 Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 176; Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 388. 499 Prvostepena presuda u predmetu Milutinović, par. 86; Drugostepena presuda u predmetu Semanza, par. 363. 500 Prvostepena presuda u predmetu Đorđević par. 1871; Drugostepena presuda u predmetu Galić, par. 176. 501 Drugostepena presuda u predmetu Boškoski, par. 160; Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 281. 502 Prvostepena presuda u predmetu Đorđević par. 1872; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 29. 503 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 30; Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 42. 504 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 30; Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 42. 505 Prvostepena presuda u predmetu Popović, par. 1013; Drugostepena presuda u predmetu Kamuhanda, par. 75. 506 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 195; Drugostepena presuda u predmetu Halilović, par. 63.

2499/78692 TER

Prijevod


počini potčinjeni, navedena u članovima 2 do 5 Statuta,507 u okviru unutrašnjeg ili

međunarodnog oružanog sukoba.508 Ta odgovornost postoji onda kada nadređeni zanemari

dužnost da djeluje kada njegovi potčinjeni počine krivično djelo. Riječ je dakle o

odgovornosti za nečinjenje509 (1).

234. Da bi se optuženi smatrao odgovornim na osnovu člana 7(3) Statuta, uslovi za

primjenu tog člana su sljedeći: između počinioca krivičnog djela i optuženog mora postojati

odnos subordinacije; moralo je biti razloga da nadređeni zna da se njegov podređeni sprema

počiniti krivi čno djelo ili ga je počinio, a nadređeni nije preduzeo nužne i razumne mjere da

spriječi takva djela ili kazni počinioce(2).

1. Priroda odgovornosti nadređenog: odgovornost za nečinjenje

235. Temelj odgovornosti nadređenog jeste da se osigura poštovanje pravila

međunarodnog humanitarnog prava i da se zaštite osobe i objekti na koje se odnose ta pravila,

tokom oružanog sukoba.510 Odgovornost nadređenog proizlazi iz obaveza koje postavlja

odgovorna komanda.511 Ona je korolar njegove obaveze da djeluje,512 tj. ta odgovornost

komandanta je odgovornost za propust da spriječi zločine svojih podređenih i da kazni

počinioce.513 U tom smislu, riječ je o obavezi sui generis, koja se razlikuje od odgovornosti

na osnovu člana 7(1) Statuta.514 Nadređeni nema istu odgovornost kao i njegovi podređeni

koji su počinili zločine, ali on je odgovoran zbog toga što je propustio da djeluje.515 Nadalje,

kako "sâmo funkcionisanje vojske ovisi o izvršenju datih naređenja od strane pripadnika

vojske",516 komandant mora obezbijediti da se naređenja koja je dao vojnicima poštuju,

uključujući i ona koja se tiču poštovanja međunarodnog humanitarnog prava.517 Međutim,

ocjena da li je komandant zanemario tu obavezu donosi se od slučaja do slučaja i može

dovesti do zaključka da se dotični nadređeni nalazio u takvoj situaciji da nije imao stvarne

507 Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 55; Prvostepena presuda u predmetu Orić, par. 294. 508 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 65; Prvostepena presuda u predmetu Ðorđević, par. 1878; V. takođe, u vezi s primjenom na unutrašnji oružani sukob, Odluka u predmetu Hadžihasanović od 16. jula 2003, par. 31. 509 Sudija Antonetti o tom pitanju govori u svom izdvojenom djelimično suprotnom mišljenju koje je priloženo ovoj Presudi. 510 Odluka u predmetu Hadžihasanović od 12. novmebra 2002., par. 66; Prvostepena presuda u predmetu Halilović par. 39. 511 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 67; Odluka u predmetu Hadžihasanović od 16. jula 2003, par. 22-23. 512 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 75. 513 Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 54; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 75. 514 Drugostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 39; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 75. 515 Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 54; Prvostepena presuda u predmetu Milutinović, tom 1, par. 113. 516 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 87. 517 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 87.

2498/78692 TER

Prijevod


mogućnosti da obezbijedi da njegovi podređeni djeluju u skladu s međunarodnim

humanitarnim pravom.518

236. Vijeće se slaže s jurisprudencijom Međunarodnog suda prema kojoj odgovornost

nadređenog, po samoj svojoj prirodi, budući da je riječ o odgovornosti zbog nečinjenja, ne

zahtijeva uzročno-posljedičnu vezu između propusta nadređenog da djeluje i krivičnog djela

koje su počinili njegovi podređeni.519 Zahtijevanjem uzročno-posljedične veze doveo bi se u

pitanje sam temelj odgovornosti nadređenog koja proizlazi iz njegovog zanemarivanja

dužnosti da spriječi i kazni budući da bi zahtijevanje uzročno-posljedične veze zapravo

podrazumijevalo da je on imao ulogu u zločinima koje su počinili njegovi podređeni, što bi

promijenilo samu prirodu odgovornosti koja proizlazi iz člana 7(3) Statuta.520

2. Uslovi za primjenu člana 7(3) Statuta

237. Da bi se primijenila krivična odgovornost nadređenog, mora se pokazati, van

razumne sumnje, postojanje odnosa subordinacije (a); da je nadređeni znao ili je bilo razloga

da zna da se njegovi podređeni spremaju da počine ili da su počinili krivi čno djelo (b); te da

nadređeni nije preduzeo nužne i razumne mjere da spriječi zločin ili da kazni počinioce (c).521

a) Postojanje odnosa subordinacije

238. Odnos subordinacije postoji kada je podređeni koji je počinio zločin (i) pod

efektivnom kontrolom optuženog, tj. kada optuženi ima stvarnu mogućnost da spriječi zločin

ili da kazni podređenog koji ga je počinio (ii).522

i. Krivi čna djela koja su počinili podređeni

239. Primjena odgovornosti nadređenog zahtijeva prije svega da je neki podređeni

počinio krivično djelo predviđeno članovima 2 do 5 Statuta. U tom pogledu, treba naglasiti da

je nadređeni odgovoran zbog toga što nije spriječio zločin ili kaznio svog podređenog za

počinjenje zločina, bilo da je on fizički počinio zločin ili je u njemu učestvovao prema

vidovima predviđenim članom 7(1) Statuta, djelovanjem ili propustom.523 Nije nužno da

podređeni budu identifikovani imenom, dovoljno je da se navede "kategorija" kojoj pripadaju

518 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 88. 519 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 76-77; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 398. 520 Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 78; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 191. 521 Drugostepena presuda u predmetu Halilović par. 59; Drugostepena presuda u predmetu Orić, par. 20. 522 Drugostepena presuda u predmetu Orić, par. 20; Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 375. 523 Drugostepena presuda u predmetu Orić, par. 21; Odluka u predmetu Boškoski od 26. maja 2006., par. 18 i dalje;

2497/78692 TER

Prijevod


kao grupa, ili pak njihove službene funkcije.524 Da li odnos subordinacije između nadređenog

i njegovog podređenog ide preko drugih podređenih koji su međukarike, u formalnopravnom

smislu je nebitno.525 Prema tome, više nadređenih može se smatrati odgovornim i za samo

jedan zločin koji je počinio neki podređeni budući nije nužno da odnos subordinacije između

nadređenog i podređenog bude direktan ili neposredan.526 Vijeće primjećuje da je

Petkovićeva odbrana u svom završnom podnesku iznijela tvrdnju da dva paralelna lanca

komandovanja onemogućavaju da se utvrdi ko je vršio efektivnu kontrolu nad počiniocima

zločina.527 U tom pogledu, Vijeće podsjeća na jurisprudenciju Međunarodnog suda prema

kojoj, ako je utvrđeno da je nadređeni odgovoran na osnovu člana 7(3) Statuta, paralelna

individualna krivična odgovornost drugih nadređenih njega ne oslobađa njegove

odgovornosti.528 Prema tome, Vijeće odbacuje argument koji je u svom završnom podnesku

iznijela Petkovićeva odbrana.

ii. Test kontrole

240. Da bi se neki optuženi smatrao odgovornim za zločine koji su počinili njegovi

podređeni, potrebno je utvrditi odnos subordinacije, koji proizlazi iz statusa nadređenog,529

bilo de jure bilo de facto.530 Odnos subordinacije se očituje u vršenju efektivne kontrole nad

podređenima.531 Ta kontrola je definisana kao "materijalne mogućnosti da se spriječi ili kazni

kriminalno ponašanje",532 i vrijedi za sve nadređene, kako za vojne komandante, tako i za sve

civilne osobe koje imaju položaj nadređenog,533 kao i za vođe paravojnih grupa.534 Nije

dovoljno da ta osoba ima samo mogućnost da utiče na druge.535 I konačno, Vijeće usvaja

objašnjenje Pretresnog vijeća u predmetu Halilović, po kojem se odgovornost komandanta

odnosi na sve komandante svih nivoa, bez obzira na njihovo mjesto u hijerarhiji, i uključuje

odgovornost za zločine koje počine vojnici koji su privremeno stavljeni pod njegovu

komandu ako je nad tim vojnicima u trenutku počinjenja zločina vršio efektivnu kontrolu.536

524 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 217; Drugostepena presuda u predmetu Orić, par. 35. 525 Drugostepena presuda u predmetu Orić, par. 20; Drugostepena presuda u predmetu Halilović, par. 59. 526 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 303; Prvostepena presuda u predmetu Strugar, par. 363-366. 527 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 614-615. 528 Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 296 i 302-303; Prvostepena presuda u predmetu Alekovski, par. 106. 529 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 256. 530 Prvostepena presuda u predmetu Ðorđević, par. 1881; Prvostepena presuda u predmetu Limaj, par. 522. 531 Drugostepena presuda u predmetu Kajelijeli, par. 86; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 76-77 532 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 256; Prvostepena presuda u predmetu Popović, par. 1037. 533 Drugostepena presuda u predmetu Aleksovski, par. 76; Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 195–197 i 240. 534 Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 356-357 i 363. 535 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 266; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 80. 536 Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 61.

2496/78692 TER

Prijevod


241. Odgovornost na osnovu člana 7(3) Statuta može proizaći iz de jure ili de facto

vršenja funkcija komandanta.537 De jure vlast nije sinonim za efektivnu kontrolu kad je riječ

o odgovornosti nadređenog, budući da to dvoje nije isto. Isto vrijedi i za de facto vlast: da bi

se neko mogao smatrati krivično odgovornim za djela podređenih, de facto nadređeni mora

nad njima vršiti vlast sličnu onoj koju vrši de jure nadređeni.538 Drugim riječima, i kao što

ističe Praljkova odbrana u svom završnom podnesku,539 zahtijevani stepen de facto vlasti ili

kontrole mora biti jednak onome koji se zahtijeva za de jure kontrolu.540

242. Stoga se ne može reći da navod o vršenju kako de jure tako i de facto vlasti

predstavlja navod o posjedovanju efektivne kontrole. 541 Mada de jure vršenje funkcija

komandanta omogućava prezumpciju o postojanju stvarne mogućnosti da se spriječi ili kazni

kriminalno ponašanje, to nije dovoljno da se ona dokaže.542 Potrebno je ne samo pokazati, od

slučaja do slučaja,543 da je nadređeni imao mogućnost izdavanja naređenja, nego i da su ta

naređenja izvršavana.544 U tom smislu, prezumpcija efektivne kontrole nije nepobitna.

Potrebno je u stvari pokazati da je u trenutku počinjenja zločina od strane podređenog

optuženi imao ovlaštenja i nadležnosti koje su sastavni dio te funkcije.545 Isto tako, članovi

samoproglašene vlade koja ima de facto vlast mogu se smatrati odgovornima kao nadređene

osobe ako imaju stvarnu mogućnost da izdaju naređenja i da postignu da njihovi podređeni ta

naređenja izvršavaju.546

243. Vijeće primjećuje da je Prlićeva odbrana iznijela tvrdnju da u okviru vojnog sukoba,

de facto vlast može imati veći značaj od de jure vlasti.547 U tom pogledu, Vijeće se slaže s

jurisprudencijom Međunarodnog suda da će, u slučaju kada civilni rukovodioci vrše

ovlaštenja veća od onih koja su im službeno dodijeljena, ta de facto situacija imati veći značaj

i relevantnost od de jure situacije u kojoj bi nadređeni službeno imao ovlaštenja, ali to ne

odgovara ovlaštenjima koje on efektivno vrši.548 Isto tako, Vijeće se slaže s konstatacijom

537 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 192; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 78. 538 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 197; Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 416. 539 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 519. 540 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 197; Drugostepena presuda u predmetu Bagilishema, par. 51-55. 541 Drugostepena presuda u predmetu Halilović, par. 85; Drugostepena presuda u predmetu Strugar, par. 254. 542 Drugostepena presuda u predmetu Orić, par. 91; Drugostepena presuda u predmetu Halilović, par. 85. 543 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 78; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 370. 544 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 69; Prvostepena presuda u predmetu Popović, par. 1038. 545 V. konkretno Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 197. Žalbeno vijeće je imalo priliku da objasni da, iako jurisprudencija Žalbenog vijeća u predmetu u Drugostepenoj presudi u predmetu Čelebići može stvoriti zabunu, izraz prezumpcija ne znači prebacivanje tereta dokazivanja na drugu stranu; Drugostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 20-21; Drugostepena presuda u predmetu Orić, par. 92. 546 Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 67. 547 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 55, gdje se upućuje na Prvostepenu presudu u predmetu Brđanin, par. 281. 548 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 422; Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 281.

2495/78692 TER

Prijevod


Pretresnog vijeća u predmetu Milutinović, da je važna priroda vlasti koja se vrši, a ne izvor te

vlasti.549

244. Pokazatelji efektivne kontrole su stvar dokaza550 i služe samo tome da pokažu da je

optuženi imao moć da spriječi, kazni ili preduzme korake za pokretanje postupka protiv

počinilaca kada je to primjereno.551 Faktori koji ukazuju na položaj vlasti nekog optuženog i

njegovu efektivnu kontrolu uključuju: zvaničnu funkciju optuženog,552 način na koji je

imenovan,553 njegovu de jure ili de facto moć da izdaje naređenja,554 moć da izdaje naređenja

za borbeno angažovanje i za prepotčinjavanje jedinica,555 učinak koji su imala njegova

naređenja,556 raspolaganje materijalno-tehničkim sredstvima i ljudstvom557 i njegova

ovlaštenja za primjenu disciplinskih mjera.558

b) Element svijesti: "znao ili je bilo razloga da zna"

245. Vijeće najprije podsjeća da, kao što navodi i Ćorićeva odbrana u svom završnom

podnesku,559 kako bi se nadređeni smatrao odgovornim za krivična djela koja su počinili

njegovi podređeni, on mora biti svjestan da nad njima vrši efektivnu kontrolu.560

246. Odgovornost nadređenog nije oblik striktne odgovornosti jer je nužno da se utvrdi

element znanja.561 U tom pogledu, tužilaštvo mora dokazati: 1) da je nadređeni stvarno znao,

s obzirom na direktne i indirektne dokaze kojima je raspolagao, da njegovi podređeni čine, da

se spremaju da počine, ili su počinili 562 krivična djela iz članova 2 do 5 Statuta (i); ili 2) da je

nadređeni imao u svom posjedu informacije koje su bile takve prirode da je u najmanju ruku

mogao biti upozoren na takav rizik jer su ukazivale na potrebu dodatne istrage kako bi se

utvrdilo da li su njegovi podređeni počinili takve zločine ili su se spremali da ih počine (ii)563.

Procjenu elementa svijesti koji se traži članom 7(3) Statuta valja izvršiti imajući u vidu

549 Prvostepena presuda u predmetu Milutinović, par. 401. 550 Drugostepena presuda u predmetu Strugar, par. 254; Prvostepena presuda u predmetu Strugar, par. 366 i 392 . 551 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 69; Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 206. 552 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 418; Prvostepena presuda u predmetu Delić, par. 62. 553 Prvostepena presuda u predmetu Delić, par. 62; Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 58. 554 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 69; Drugostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 199. 555 Prvostepena presuda u predmetu Delić, par. 62; Prvostepena presuda u predmetu Strugar, par. 393-397. 556 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 69. 557 Prvostepena presuda u predmetu Delić, par. 62. 558 Prvostepena presuda u predmetu Delić, par. 62; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 767. 559 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 56. 560 Prvostepena presuda u predmetu Orić, par. 316. 561 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 239; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 92. 562 Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 346; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 839. 563 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 223, 241; Prvostepena presuda u predmetu Delić, par. 63.

2494/78692 TER

Prijevod


specifične okolnosti svakog slučaja, uzimajući u obzir specifičnu situaciju dotičnog

nadređenog u datom trenutku.564

i. Stvarno znanje

247. Stvarno znanje nadređenog se ne može prezumirati i može se dokazati direktnim i

indirektnim dokazima.565 U načelu, stvarno znanje koje se zahtijeva isto je za vojne

komandante koji vrše de jure ili de facto vlast i za civilne nadređene koji imaju de facto vlast,

iako se za stvarno znanje nadređenih koji imaju de facto vlast i moć zahtijeva viši nivo

dokazivanja.566 De jure položaj vojnog komandanta, koji je a priori dio organizovane

strukture s utvrđenim sistemima izvještavanja i nadzora, omogućava da se lakše dokaže

stvarno znanje.567

248. Među indicijama koje omogućavaju da se izvede zaključak o stvarnom znanju je

sljedeće: broj, vrsta i razmjeri protivpravnih djela, period u kom su protivpravna djela

izvršena, broj i vrsta angažovanih jedinica, eventualna logistika, geografska lokacija djela,

rasprostranjenost djela, taktički tempo operacija, modus operandi sličnih protivpravnih djela,

angažovani oficiri i osoblje, te mjesto na kojem se komandant u vrijeme počinjenja tih djela

nalazio.568 Među značajnim pokazateljima znanja može biti blizina zločina mjestu

službovanja nadređenog, kao i ponavljanje zločina.569 A contrario, što je veća fizička

udaljenost nadređenog od mjesta zločina, to je veći broj dodatnih pokazatelja potreban kako

bi se dokazalo njegovo stvarno znanje.570 Položaj nadređenog predstavlja važan pokazatelj

znanja, mada ne odlučujući.571

ii. Element svijesti "bilo je razloga da zna"

249. Prema jurisprudenciji Međunarodnog suda, "bilo je razloga da [nadređeni] zna" ako

je imao na raspolaganju konkretne informacije koje su ga mogle upozoriti na počinjena

krivična djela ili na rizik da njegovi podređeni počine takva djela.572 Nije nužno da se pokaže

da je optuženi stvarno raspolagao informacijama o počinjenim krivičnim djelima. Dovoljno je

564 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 239; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 101. 565 Prvostepena presuda u predmetu Kordić i Čerkez, par. 427; Prvostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 386. 566 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 428; Prvostepena presuda u predmetu Orić, par. 320. 567 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 428; Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 66. 568 Izvještaj komisije eksperata, UN Doc.S/1994/674 par. 58, citirano, konkretno, u Prvostepenoj presudi u predmetu Čelebići, par. 386; Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 427. 569 Prvostepena presuda u predmetu Aleksovski, par. 80; Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 66. 570 Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 66. 571 Prvostepena presuda u predmetu Orić, par. 319; Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 71.

2493/78692 TER

Prijevod


da su informacije kojima je raspolagao ukazivale na potrebu dodatne istrage kako bi se

utvrdilo da li su njegovi podređeni počinili takve zločine ili su se spremali da ih počine.573

Žalbeno vijeće je objasnilo da ponašanje optuženog može biti osnova za krivičnu

odgovornost, ne zbog toga što je namjerno propustio da se informiše574 nego zbog toga što je

imao mogućnost da zna, ali svjesno tu mogućnost nije iskoristio.575 Žalbeno vijeće je odbilo

da prihvati kriminalni nehat kao osnovu za odgovornost nadređenog.576 Naime, dužnost

vojnog komandanta da zna ne postoji u međunarodnom običajnom pravu, a isto vrijedi i za

civilne nadređene.577 Dakle, nadređeni nije odgovoran zbog toga što je "trebao da zna",578

nego zato što je imao mogućnost da zna i da je mogao reagovati, ali da tu mogućnost nije

iskoristio.579

250. Što se tiče informacija kojima je nadređeni raspolagao, dovoljno je da to budu opšte

informacije.580 Naime, da bi se nadređeni proglasio krivim na osnovu člana 7(3) Statuta,

dovoljno je dokazati da je on raspolagao informacijama koje su dovoljno alarmantne da bi

bile razlog za daljnju istragu.581 Shodno tome, može se smatrati da je vojni komandant imao

potrebno znanje ako je dobio informaciju da su neki od vojnika pod njegovom komandom

nasilnog ili nestabilnog karaktera, da su prije polaska na zadatak konzumirali alkohol, ili je

znao za njihovu kriminalnu reputaciju ili manjak profesionalizma.582 Pretresno vijeće u

predmetu Hadžihasanović je zaključilo da nadređeni, u zavisnosti od okolnosti predmeta,583

propuštajući da preduzme kaznene mjere u pogledu zločina za koje zna, ima razloga da zna

da postoji stvaran i objektivan rizik da se ta protivpravna djela ponove.584

251. Međutim, Vijeće se slaže s jurisprudencijom Međunarodnog suda po kojoj se

prethodna saznanja optuženog moraju tumačiti limitativno, pošto to znanje proizlazi iz

572 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 238 i 241; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 95. 573 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 238 i 241; Prvostepena presuda u predmetu Strugar, par. 369. 574 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 226; Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 62. 575 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 226; Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 63 i 406. 576 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 63; Drugostepena presuda u predmetu Bagilishema, par. 34-35. 577 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 240. 578 Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 435. 579 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 226. 580 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 238; Prvostepena presuda u predmetu Popović, par. 1042. 581 Drugostepena presuda u predmetu Strugar, par. 304. Pretresno vijeće u predmetu Strugar zaključilo je da sama činjenica da je Pavle Strugar znao za rizik da će njegove snage protivpravno bombardovati stari grad nije bila dovoljna da se utvrdi element svijesti definisan u članu 7(3) Statuta i da je, zbog toga, trebalo da on zna da je postojala "realna [...] verovatnoća" ili "očigledan i znatan rizik" u vezi s tim (Prvostepena presuda u predmetu Strugar, par. 416-417). Žalbeno vijeće je zaključilo da je Pretresno vijeće pogriješilo. 582 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići, par. 238; Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 437; Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 68. 583 Drugostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 30.

2492/78692 TER

Prijevod


ponavljanja sličnih kažnjivih radnji i takvih okolnosti da te radnje nisu mogle biti izolovana

pojava, jer ih je počinila jedna prepoznatljiva grupa podređenih.585

252. I na kraju, Žalbeno vijeće je naglasilo da su znanje o krivičnim djelima i znanje o

kažnjivom ponašanju neke osobe, i pravno i činjenično, dvije različite stvari.586

c) Neizvršavanje dužnosti da se spriječe zločini ili kazne počinioci

253. U jusiprudenciji Međunarodnog suda ističe se da nadređeni, kako bi ispunio svoju

dužnost da spriječi zločine podređenih ili da kazni počinioce, nema obavezu da učini

nemoguće, a pitanje koje se postavlja jeste za koje mjere treba smatrati da su bile u okviru

njegovih ovlaštenja, tj. koje mjere su bile u granicama njegovih stvarnih mogućnosti.587

Drugim riječima, mora se dokazati da nadređeni nije preduzeo "nužne i razumne" mjere588

koje bi mu omogućile (i) da ispuni svoju dužnost da spriječi (ii) ili da kazni (iii) zločine koje

su počinili njegovi podređeni.

i. Nužne i razumne mjere

254. Žalbeno vijeće je podsjetilo da "ono što čini [nužne i razumne] mjere nije pitanje

materijalnog prava, nego dokazivanja",589 a da li je neki nadređeni izvršio svoju dužnost da

spriječi zločin ili da kazni počinioce u skladu s članom 7(3) Statuta pitanje je koje treba

razmotriti "od slučaja do slučaja"590 i s obzirom na posebne okolnosti svakog slučaja.

Konkretno, kao što naglašava Ćorićeva odbrana,591 ono što treba navesti u Optužnici jeste

ponašanje optuženog koje omogućava da se zaključi da on nije preduzeo nužne i razumne

mjere.592 Ne može se isključiti mogućnost da je, u okolnostima konkretnog predmeta,

dovoljno da nadređeni preduzme disciplinske mjere da bi izvršio svoju dužnost na osnovu

člana 7(3) Statuta da kazni počinioce zločina. Drugim riječima, to da li su preduzete mjere

bile isključivo disciplinske, krivične ili kombinacija jednih i drugih, ne određuje samo po sebi

da li je nadređeni ispunio svoju dužnost sprečavanja ili kažnjavanja iz člana 7(3) Statuta.593

584 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 133. 585 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 118. 586 Drugostepena presuda u predmetu Orić, par. 58-59: Žalbeno vijeće je zaključilo da Pretresno vijeće nije napravilo grešku kad na osnovu znanja nadređenog za krivično djelo nije izvelo zaključak o kažnjivom ponašanju podređenih. 587 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 417; Drugostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 142. 588 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 72; Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 839. 589 Drugostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 33; Drugostepena presuda u predmetu Boškoski, par. 259. 590 Drugostepena presuda u predmetu Boškoski, par. 259; Prvostepena presuda u predmetu Popović, par. 1044. 591 V. Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 63. 592 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 218. 593 Drugostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 33.

2491/78692 TER

Prijevod


255. Nadalje, Vijeće napominje da Ćorićeva odbrana u svom završnom podnesku

podsjeća da je Pretresno vijeće u predmetu Hadžihasanović zaključilo da, što se tiče

razumnosti mjera, ne postoji pravilo međunarodnog običajnog prava po kojem bi postojala

obaveza država da krivično gone za ratne zločine na osnovu isključivo međunarodnog

humanitarnog prava i da se, prema tome, ne može zapovjedniku prigovoriti zbog toga što se

pridržava nacionalnog prava da bi utvrdio koje su njegove obaveze prema podređenima.594

Vijeće napominje da je Pretresno vijeće u predmetu Hadžihasanović na pitanje koje je

pokrenulo tužilaštvo o broju predmeta koje su rješavali Okružni vojni sud u Zenici i Okružno

vojno tužilaštvo u Travniku, u vezi s pripadnicima ABiH optuženim za "ratne zločine",

analiziralo situaciju u međunarodnom običajnom pravu i u vezi s tim uzelo u obzir praksu,

kao i mens rea država kad je riječ o eventualnoj obavezi zemalja da krivično gone za ratne

zločine na osnovu inkriminacija ratnih zločina u međunarodnom pravu, uz potpuno

isključenje njihove karakterizacije u domaćem krivičnom pravu,595 i zaključilo da u

međunarodnom običajnom pravu ne postoji takvo pravilo za države pa tako ni za jurisdikcije

RBiH.596 Vijeće prihvata jurisprudenciju Međunarodnog suda u vezi s tim.

ii. Obaveza sprečavanja

256. Jurisprudencija Međunarodnog suda razlikuje dvije obaveze nadređenog: jedna je da

spriječi počinjenje zločina, a druga da kazni počinitelje.597 Obaveza kažnjavanja i obaveza

sprečavanja su dvije zasebne obaveze.598 Prema tome, nadređeni je krivično odgovoran za

propust da preduzme nužne i razumne mjere da spriječi počinjenje zločina, bez obzira na to

da li je nakon počinjenja zločina preduzeo kaznene mjere. Propust da se spriječi nipošto se ne

može "ispraviti" naknadnim kažnjavanjem podređenih.599

257. Svrha odgovornosti nadređenog iz člana 7(3) za propust jeste poštovanje pravila

humanitarnog prava. Nadređeni stoga ima opštu obavezu da vrši kontrolu nad djelima svojih

podređenih i da obezbijedi da oni budu valjano informisani o odgovornostima koje imaju

prema međunarodnom pravu.600 Premda je evidentno da se komandantu ne može pripisati

krivična odgovornost za neizvršenje ove opšte obaveze, ono se može uzeti u obzir prilikom

594 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 61, gdje se upućuje na Prvostepenu presudu u predmetu Hadžihasanović, par. 260. 595 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 249-258. 596 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 260-261. 597 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 83; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 125. 598 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 83; Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 92-94. 599 Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 72; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 126. 600 Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 87; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 146.

2490/78692 TER

Prijevod


ocjenjivanja činjeničnih okolnosti predmeta.601 S druge strane, poštovanje ove opšte obaveze

nije samo po sebi dovoljno da komandant izbjegne krivičnu odgovornost u slučaju kada nije

ispunio svoju posebnu obavezu da preduzme mjere da spriječi krivi čna djela za koja je

znao.602

258. Doseg obaveze sprečavanja u nekom datom slučaju ovisi o stvarnoj mogućnosti

nadređenog da djeluje.603 Njegova posebna obaveza mijenja se ovisno o njegovom položaju i

ovlaštenjima koja su mu dodijeljena.604 Ona se stoga analizira za svaki slučaj posebno, ali

mora biti ostvarena preduzimanjem mjera koje su konkretne i u uskoj vezi s ponašanjem koje

nastoje spriječiti.605 Takođe, obaveza nadređenog da spriječi zločin postoji u svakoj fazi prije

nego što njegovi podređeni počine zločin ukoliko on zna ili je bilo razloga da zna da se

sprema počinjenje takvog zločina.606

259. Nadalje, dužnost da se zločin zaustavi priznata je u praksi i pripada u područje

obaveze sprečavanja.607 Ta obaveza da se zločin "zaustavi" trebala bi se posmatrati kao

odgovor na obavezu nadređenog da spriječi jer joj je cilj da spriječi da se zločini nastave.608

Osim toga, kao što je konstatovalo Pretresno vijeće u predmetu Hadžihasanović, mada se

dužnost sprečavanja razlikuje od dužnosti kažnjavanja, postoje situacije kada su te dužnosti

povezane jer jedna može biti posljedica druge.609 Dakle, neispunjavanje obaveze kažnjavanja

za počinjeno krivično djelo povlači odgovornost optuženog za podržavanje sličnog ponašanja

u budućnosti.610

iii. Obaveza kažnjavanja

260. Obaveza kažnjavanja nastupa isključivo nakon počinjenja zločina.611 Kao i u slučaju

obaveze sprečavanja, doseg obaveze kažnjavanja ovisi o stepenu efektivne kontrole i stvarnih

mogućnosti nadređenog.612 Ako nadređeni nema ovlaštenje da sam kazni, obaveza

601 Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 88. 602 Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 88; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 151. 603 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 72; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 152. 604 Prvostepena presuda u predmetu Strugar, par. 375; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 152. 605 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 155. 606 Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 79 i 90, gdje se poziva na Prvostepenu presudu u predmetu Strugar, par. 416; Prvostepena presuda u predmetu Delić, par. 72. 607 Drugostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 264; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 127. 608 Prvostepena presuda u predmetu Strugar, par. 446; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 127. 609 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 128. 610 Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 156. 611 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 83. 612 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 72; Drugostepena presuda u predmetu Boškoski, par. 231.

2489/78692 TER

Prijevod


kažnjavanja uključuje u najmanju ruku obavezu da se zločini ispitaju ili da se provede istraga,

da se utvrde činjenice i da se o njima obavijeste nadležni organi.613 Nadređeni ne mora biti

osoba koja sama kažnjava, ali on ima važnu ulogu u disciplinskom postupku.614 Adekvatnost

preduzetih sankcija određuje se prema tome što je nužno i razumno s obzirom na činjenice

konkretnog slučaja,615 a to je više stvar ocjene dokaza nego materijalnog prava.616

261. Pretresno vijeće u predmetu Strugar ponovo je pomenulo obavezu provođenja

istrage kao primjer razumne mjere kojom nadređeni ispunjava svoju dužnost da kazni i

podsjetilo je na jurisprudenciju poslijeratnih vojnih sudova, da bi zaključilo kako su činjenica

da je nadređeni zahtijevao izvještaj o incidentu i to da je provedna istraga bila detaljna bitni

elementi pomoću kojih se ocjenjuje da li je on izvršio svoju dužnosti da reaguje.617 U svrhu

primjene člana 7(3) Statuta, izvještaj nadređenog dostavljen organima zaduženim za istragu

mora moći dovesti do službene istrage u vezi s inkriminisanim djelima. Ako se pak pokaže da

provedena istraga nije zadovoljavajuća zbog propusta organa zaduženih za istragu, te ako ti

propusti nisu povezani s nadređenim i on za njih nije znao, nadređeni ne može biti odgovoran

na osnovu člana 7(3) Statuta.618 Osim toga, u situaciji kad su, uz to, osobe kojima je

nadređeni mogao prijaviti protivpravne radnje iste one osobe koje su ih naredile, on ne može

biti proglašen krivim na osnovu člana 7(3) Statuta619.

C. Pitanje kumulativne odgovornosti na osnovu članova 7(1) i 7(3) Statuta

262. Budući da se u Optužnici takođe navodi da su svi optuženi krivično odgovorni kao

nadređeni,620 potrebno je da se razmotri pitanje kumulativne odgovornosti na osnovu

člana 7(1) i člana 7(3) Statuta.

263. U jurisprudenciji Međunarodnog suda jasno je utvrđeno da, iako se odredbe

člana 7(1) i člana 7(3) Statuta odnose na različite oblike krivične odgovornosti, ne bi bilo

primjereno nekog optuženog proglasiti krivim za isto djelo i na osnovu člana 7(1) i na osnovu

613 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 72; Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 97. 614 Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 99-100; Prvostepena presuda u predmetu Ðorđević, par. 1889. 615 Drugostepena presuda u predmetu Boškoski, par. 234; Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 177. 616 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 72. 617 Prvostepena presuda u predmetu Strugar, par. 376. V. takođe Prvostepena presuda u predmetu Hadžihasanović, par. 175. 618 Drugostepena presuda u predmetu Boškoski, par. 231, 234 i 268-270; Prvostepena presuda u predmetu Strugar, par. 435-436 i 439. 619 Drugostepena presuda u predmetu Krstić, par. 143; Prvostepena presuda u predmetu Krnojelac, par. 127; Prvostepena presuda u predmetu Popović, par. 1046. 620 Optužnica par. 228.

2488/78692 TER

Prijevod


člana 7(3).621 Kada se optuženi tereti za isto djelo na osnovu oba člana i kada su zadovoljeni

pravni uslovi za to, pretresno vijeće treba donijeti osuđujuću presudu samo na osnovu člana

7(1) i nadređeni položaj optuženog smatrati otežavajućim faktorom prilikom odmjeravanja

kazne.622

264. U svom završnom podnesku Prlićeva odbrana navodi da je u jurisprudenciji

prihvaćeno da se optuženi, kada se istovremeno tereti za nečinjenje na osnovu člana 7(1) i na

osnovu člana 7(3) Statuta, može proglasiti odgovornim na osnovu člana 7(3) Statuta.623 U

vezi s tim, Pretresno vijeće u predmetu Milutinović je, doista, smatralo da, kada su vidovi

odgovornosti iz člana 7(1) realizovani putem nečinjenja, nije primjereno da se članu 7(1) da

prednost u odnosu na član 7(3).624 Pretresno vijeće u predmetu Milutinović smatralo je da

Drugostepena presuda u predmetu Blaškić ne onemogućava izricanje osuđujuće presude na

osnovu člana 7(3) ako su oblici odgovornosti iz člana 7(1) realizovani samo putem

nečinjenja.625

265. Međutim, Vijeće je mišljenja da je Žalbeno vijeće u predmetu Blaškić jasno

konstatovalo da će, kada je nadređeni optužen za krivično djelo nečinjenjem istovremeno i na

osnovu 7(1) i na osnovu člana 7(3) Statuta prednost, u pravilu, imati odgovornost na osnovu

člana 7(1).626 Zbog toga se Vijeće ne može složiti s argumentom Prlićeve odbrane i smatra da

se u slučaju kumulativnih osuda na osnovu članova 7(1) i 7(3) Statuta, za krivična djela

počinjena nečinjenjem primjenjuje pravilo po kojem se prednost daje članu 7(1).627

POGLAVLJE 2: PRAVILA U VEZI S DOKAZIMA

266. Vijeće će ovdje iznijeti pravila u vezi s dokazima kojima se rukovodilo sve vrijeme

trajanja postupka, uključujući i vijećanje.

267. Na osnovu člana 21(3) Statuta i pravila 87(A) Pravilnika, svaka osoba smatra se

nevinom sve dok se njena krivica ne dokaže van svake razumne sumnje. Nadalje, u

jurisprudenciji Međunarodnog suda je utvrđeno da je teret dokazivanja na tužilaštvu i da ono

mora dokazati svaki element krivičnih djela i vidova odgovornosti kako bi se krivica

621 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 33 i 34; Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 91 i 92. 622 Drugostepena presuda u predmetu Kordić, par. 33 i 34; Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 91 i 92. 623 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 63, gdje se upućuje na Prvostepenu presudu u predmetu Milutinović, par. 79 (Tom I) i na Prvostepenu presudu u predmetu Strugar, par. 355. 624 Prvostepena presuda u predmetu Milutinović, par. 79 (Tom I); Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 555. 625 Prvostepena presuda u predmetu Milutinović, par. 79 (tom I); Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 555. 626 Drugostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 664, fusnota 1386. 627 V. prethodni paragraf.

2487/78692 TER

Prijevod


optuženih dokazala van svake razumne sumnje.628 Vijeće ističe da nije sistematski koristilo

izraz "van svake razumne sumnje" u svim činjeničnim zaključcima i u zaključcima u vezi s

odgovornošću optuženih u ovoj presudi, ali da je taj standard primijenilo u svojoj analizi i u

cijeloj presudi donoseći te zaključke.

268. Vijeće je u ovom predmetu saslušalo i prihvatilo 1) iskaze svjedoka tužilaštva i

odbrane u sudnici, 2) dokumente koji su predloženi u sudnici posredstvom svjedoka koji su

svjedočili pred Vijećem, uključujući izvještaje vještaka i ranije izjave, prihvaćene na osnovu

člana 92ter Pravilnika, 3) pismene izjave i transkripte svjedočenja svjedoka pred drugim

pretresnim vijećima Međunarodnog suda na osnovu pravila 92bis Pravilnika, 4) pismene

izjave svjedoka prihvaćene na osnovu pravila 92quater Pravilnika, 5) dokumente prihvaćene

putem pismenih zahtjeva629 i 6) činjenice o kojima je presuđeno koje je Vijeće formalno

primilo na znanje na osnovu pravila 94(B) Pravilnika.630 Do kraja suđenja, Vijeće je saslušalo

207 svjedoka viva voce i svjedoka na osnovu pravila 92ter, prihvatilo 118 izjava svjedoka na

osnovu pravila 92bis i 92quater, te je prihvatilo 3.398 dokumentarnih dokaza putem pismenih

zahtjeva631 i 6.358 dokumenata posredstvom svjedoka koji su svjedočili na suđenju, dakle

ukupno 9.756 dokumentarnih dokaza.

269. Vijeće je te dokaze ocijenilo u skladu sa Statutom, Pravilnikom i jurisprudencijom

Međunarodnog suda. U slučajevima kada ni u Pravilniku ni u jurisprudenciji ne postoji

relevantno pravilo, Vijeće je primijenilo pravila o dokazima koja su primjerena da bi se došlo

do pravedne odluke o datoj stvari, u duhu Statuta i opštih pravnih načela.632 U tu svrhu,

Vijeće je tokom postupka izdalo nekoliko Smjernica u vezi s izvođenjem dokaza tužilaštva i

odbrane.633

270. Vijeće smatra da je potrebno da u daljem tekstu objasni pristup koji je usvojilo u

pogledu pravila u vezi s dokazima, kao i pravila koja je primijenilo tokom prihvatanja dokaza

i tokom ocjene dokaza uvrštenih u spis, bez obzira na prirodu prihvaćenih dokaza

(dokumentarni, vizuelni, pismena i usmena svjedočenja). Dakle, Vijeće će najprije analizirati

628 Drugostepena presuda u predmetu Martić, par. 55; Drugostepena presuda u predmetu Halilović, par. 108-109. 629 Dokumenti prihvaćeni putem pismenih zahtjeva na osnovu Smjernice br. 6 (tužilaštvo) iz Odluke od 29. novembra 2006., str. 8, i Smjernice br. 9 (timovi odbrane) u Odluci od 24. aprila 2008., str.. 10 i 11. V. takođe "Usvajanje smjernica za vođenje postupka" u Istorijatu postupka (Dodatak 2). 630 Vijeće je formalno primilo na znanje 270 činjenica. V. "Formalno primanje na znanje" u Istorijatu postupka (Dodatak 2). 631 V. "Smjernice u vezi s prihvatanjem dokaza" u razmatranjima Vijeća u vezi s dokazima. U skladu sa gorepomenutim Smjernicama br. 6 i 9. 632 Pravilo 89(B) Pravilnika.

2486/78692 TER

Prijevod


pravila u vezi s prihvatanjem dokaza, a zatim pravila u vezi s ocjenom dokaza uvrštenih u

spis.

Dio 1: Pravila u vezi s prihvatanjem dokaza

271. Pravila u vezi prihvatanjem dokaza koje je Vijeće primijenilo tokom postupka

zasnivaju se na (I) opštim pravilima o prihvatanju dokaza, (II) na Smjernicama koje su

usvojene specijalno za ovaj predmet i konačno (III) na primjeni u ovom predmetu pravila za

prihvatanje dokaza u vezi sa zločinima koje su počinile druge strane u sukobu (odbrana tu

quoque).

I. Opšta pravila o prihvatanju dokaza koje je Vijeće primijenilo u ovom

predmetu

272. U skladu s pravilom 89(C) i (D) Pravilnika, Vijeće može prihvatiti svaki relevantni dokaz za

koji smatra da ima dokaznu vrijednost i može izuzeti svaki dokaz nad čijom dokaznom

vrijednošću znatno preteže potreba da se osigura pravično suđenje. Pravilo 89(C) Pravilnika time

Vijeću daje diskreciona ovlaštenja u vezi s prihvatanjem relevantnih dokaza za koje smatra da

imaju dovoljnu dokaznu vrijednost.634 Prema jurisprudenciji Međunarodnog suda, neki dokaz ima

dokaznu vrijednost kada se njime dokazuje neko sporno pitanje635 i relevantan je u fazi prihvatanja

dokaza kada se odnosi na suštinsko pitanje u datom predmetu i u Optužnici.636 Takođe, Vijeće je

ispitalo pouzdanost (uključujući i autentičnost) dokaza za koje je traženo da budu prihvaćeni kao

komponentu prihvatljivosti jer za dokument, da bi bio prihvatljiv kao dokaz, mora postojati prima

facie dokaz njegove pouzdanosti.637

273. Tokom postupka, Vijeće je pozvalo strane da naprave izbor dokumenata i drugih

dokaznih predmeta koje će predložiti kako bi se obezbijedilo pravilno presuđivanje o

633 V. Odluka od 29. novembra 2006. i Odluka od 24. aprila 2008. Za više detalja, v. "Usvajanje smjernica za vođenje postupka" u Istorijatu postupka (Dodatak 2). 634 Odluka u predmetu Halilović od 19. augusta 2005., par. 14; Tužilac protiv Prlića i drugih, predmet br. IT-04-74-AR-73.13, "Odluka po Objedinjenoj interlokutornoj žalbi Jadranka Prlića na naloge Pretresnog vijeća od 6. i 9. oktobra 2008. o prihvatanju dokaza", 12. januar 2009., par. 15. V. takođe u vezi s tim odluke Vijeća i posebno "Odluka po Zahtjevu tužioca da se izuzme iskaz Dragana Pinjuha", javno, 17. februara 2009. 635 Odluka od 13. jula 2006., str. 4; Tužilac protiv Envera Hadžihasanovića i Amira Kubure, predmet br. IT-01-47-T, "Odluka po Zahtjevu odbrane Envera Hadžihasanovića za mjere koje se tiču UNHCR-a ", 22. jun 2005., par. 17 i 18. 636 Tužilac protiv Prlića i drugih, predmet br.. IT-04-74-AR-73.13, "Odluka po Objedinjenoj interlokutornoj žalbi Jadranka Prlića na naloge Pretresnog vijeća od 6. i 9. oktobra 2008. o prihvatanju dokaza", 12. januar 2009., par. 17. 637 Tužilac protiv Envera Hadžihasanovića i Amira Kubure, predmet br. IT-01-47-T, "Odluka o prihvatljivosti nekih spornih dokumenata i dokumenata označenih u svrhu identifikacije", javno, 16. juli 2004., par. 2, gdje se poziva na Tužilac protiv Radoslava Brđanina i Momira Talića, predmet br. IT- 99-36-T, "Nalog o standardima za prihvatanje dokaza", 15. februar 2002., par. 25.

2485/78692 TER

Prijevod


predmetu i dovršenje postupka u razumnom roku.638 Vijeće je, dakle, strogo primjenjivalo,

često na osnovu odluke većine,639 pravilo 89(C) Pravilnika i kriterijume relevantnosti i

dokazne vrijednosti iz tog pravila.640 Takođe je ograničilo prihvatanje dokaza u okvir

jurisprudencije Međunarodnog suda pod uslovom da takvo ograničenje ima legitimnu

svrhu.641

274. Vijeće je, često na osnovu odluke većine,642 ograničavalo prihvatanje dokumenata,

naređenja, dozvola za transport i dostavnica za pošiljke materijalno-tehničkih sredstava (dalje

u tekstu: MTS) za ABiH preko ili iz Hrvatske, koje su predložili neki timovi odbrane.643

Vijeće je, konkretno, smatralo da lokacije na koje je MTS isporučen ABiH ne omogućavaju

da se uspostavi veza između dokumenata za koje se traži prihvatanje i Optužnice644 i da su ti

dokumenti previše neodređeni u odnosu na navode u Optužnici zato što ne donose nikakvu

informaciju koja bi mogla doprinijeti boljem razumijevanju ili ocjeni dokaza koji su već

uvršteni u spis u vezi s MTS-om.645 Osim toga, Vijeće je smatralo da je velik broj

dokumenata u vezi s MTS-om nepotreban jer se ne tiču nekog suštinskog ili spornog pitanja u

predmetu, s obzirom na to da tužilaštvo ne osporava činjenicu da je na određenim područjima

i u određenim periodima postojala saradnja između vojske Republike Hrvatske, HVO-a i

Armije BiH ni da je, konkretno, u periodu od 1991. do 1995. godine vojska Republike

Hrvatske slala oružje Armiji BiH.646

275. Vijeće je takođe primijenilo stroga ograničenja prilikom prihvatanja takozvanih

"novih" dokumenata647 u skladu sa svojim Odlukom od 27. novembra 2008. i Odlukom

638 Odluka od 13. jula 2006., str.1 6. 639 V. konkretno "Nalog o prihvatanju dokaza u vezi sa svjedočenjem Milivoja Petkovića", javno, 1. jun 2010.; "Nalog o prihvatanju dokaza u vezi sa svjedočenjem", javno, 15. februar 2010. i suprotna mišljenja sudije Antonettija u vezi s tim nalozima. 640 Odluka od 28. aprila 2006., par. 8; Odluka od 13. jula 2006., str. 4 i 6. 641 Odluka od 13. jula 2006., str. 5. 642 V. konkretno "Nalog o prihvatanju dokaza u vezi sa svjedočenjem Slobodana Praljaka", javno, 15. febrar 2010., i "Odluka po zahtjevu Praljkove odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza", javno, 1. april 2010. 643 V. takođe "Nalog o prihvatanju dokaza u vezi sa svjedokom Anđelkom Makarom", javno, 29. april 2009.; "Nalog po Zahtjevu za prihvatanje dokaza u vezi sa svjedokom Marijem Milošem", javno, 7. maj 2009.; "Nalog po Zahtjevu za prihvatanje dokaza u vezi sa svjedokom Dragutinom Čehulićem", javno, 11. maj 2009. 644 "Nalog o prihvatanju dokaza u vezi sa svjedokom Anđelkom Makarom", javno, 29. april 2009.; "Nalog po Zahtjevu za prihvatanje dokaza u vezi sa svjedokom Marijem Milošem", javno, 7. maj 2009.; "Nalog po Zahtjevu za prihvatanje dokaza u vezi sa svjedokom Dragutinom Čehulićem", javno, 11. maj 2009. 645 "Odluka po Zahtjevu Stojićeve odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza (saradnja vlasti i oružanih snaga Herceg-Bosne sa vlastima i oružanim snagama ABiH)", javno, 21. jul 2009., par. 27. 646 "Nalog po Zahtjevu za prihvatanje dokaza u vezi sa svjedokom Marijem Milošem", javno, 7. maj 2009., str. 3. 647 Vijeće je koristilo izraz "novi dokumenti" za dokumente koje Vijeće još nije prihvatilo i čije prihvatanje je tražila strana koja je već završila svoje izvođenje dokaza. V. Odluka od 27. novembra 2008. u vezi s novim dokumentima, par. 13.

2484/78692 TER

Prijevod


Žalbenog vijeća od 26. februara 2009.648 Dakle, dokumenti kojima se dokazuje krivnja nekog

optuženog koji nisu prihvaćeni u fazi izvođenja dokaza neke od strana u postupku – zbog

toga što su tužilaštvo ili neki od timova odbrane završili svoje izvođenje dokaza – mogli

kasnije biti prihvaćeni osim ako je strana koja je tražila prihvatanje tih "novih dokumenata"

pokazala da postoje izuzetne okolnosti koje opravdavaju njihovo prihvatanje u interesu

pravde.649 S druge strane, Vijeće je smatralo da je predočavanje "novih dokaza" tokom

unakrsnog ispitivanja, kako bi se osporila vjerodostojnost svjedoka ili osvježilo njegovo

pamćenje, moguće i da prihvatanje "novih dokaza" s ciljem osporavanja vjerodostojnosti

treba analizirati od slučaja do slučaja, u skladu s pravilom 89(C) Pravilnika.650

II. Smjernice u vezi s prihvatanjem dokaza

276. Vijeće je usvojilo određeni broj "smjernica" za vođenje postupka i prihvatanje

dokaza.651 Vijeće je konkretno odlučilo da se dokumenti u načelu uvrštavaju u spis

posredstvom svjedoka koji na suđenju svjedoči o njihovoj pouzdanosti, relevantnosti i

dokaznoj vrijednosti,652 ali da strane ipak mogu podnijeti Vijeću pismene zahtjeve kojima

traže prihvatanje dokumentarnih dokaza. 653

277. Što se tiče zahtjeva za prihvatanje dokaza posredstvom svjedoka, formulisana su

određena pravila,654 na primjer pravilo po kojem se strana koja u sudnici predočava samo dio

dokaznog predmeta na suđenju mora ograničiti na to da traži uvrštavanje u spis samo tog

dijela,655 ili pak pravilo da strana koja želi da se u spis uvrsti dokazni predmet koji je

predočen svjedoku na pretresu to čini putem spiska koji je podnijet na suđenju prema

detaljnom rasporedu koji je odredilo Vijeće.656

648 Odluka od 27. novembra 2008. u vezi sa novim dokazima; Tužilac protiv Prlića i drugih, predmet br. IT-04-74-AR-73.14, "Odluka po interlokutornoj žalbi na Odluku Pretresnog vijeća o predočavanju dokumenata tužioca tokom unakrsnog ispitivanja svjedoka odbrane", javno, 26. februar 2009. V. takođe "Usvajanje smjernica za vođenje postupka" u Istorijatu postupka (Dodatak 2). 649 Odluka od 27. novembra 2008. u vezi sa novim dokazima, par. 23. 650 Odluka od 27. novembra 2008. u vezi sa novim dokazima, par. 24. 651 V. "Usvajanje smjernica za vođenje postupka" u Istorijatu postupka (Dodatak 2). Vijeće primjećuje da je pretpretresni sudija, sudija Antonetti, tokom pretpretresnog postupka predložio određeni broj smjernica za odvijanje postupka u odluci od 1. marta 2006. pod naslovom "Radna verzija smjernica za prihvatanje dokaza i efikasno vođenje postupka", kojom su strane pozvane da iznesu mišljenje o smjernicama, a taj prijedlog je izmijenjen Odlukom Vijeća od 28. aprila 2006. 652 Smjernica br. 1 iz Odluke od 13. jula 2006.; Smjernica br. 8 iz Odluke od 24. aprila 2008. 653 Smjernica br. 6 iz Odluke od 29. novmebra 2006.; Smjernica br. 9 iz Odluke od 24. aprila 2008. 654 Smjernica br. 8 iz Odluke od 24. aprila 2008. 655 Smjernica br. 4 iz Odluke od 13. jula 2006.; Smjernica br. 8 iz Odluke od 24. aprila 2008. 656 Odluka od 24. aprila 2008., par. 32.

2483/78692 TER

Prijevod


278. Što se tiče zahtjeva za prihvatanje dokumentarnih dokaza putem pismenih zahtjeva,

Vijeće je sačinilo spisak kriterijuma u vezi sa sadržajem tih zahtjeva, tj. da oni moraju

između ostalog sadržavati opis dokaznog predmeta, izvor dokaznog predmeta, opis indicija

njegove pouzdanosti i razloge zbog kojih strana smatra da je taj dokazni predmet važan za

rješavanje predmeta.657 Tužilaštvo i timovi odbrane su potom, u skladu sa Smjernicom br. 6

iz Odluke od 29. novembra 2006. i Smjernicom br. 9 iz Odluke od 24. aprila 2008. u vezi s

prihvatanjem dokumentarnih dokaza putem pismenih zahtjeva, podnijeli više zahtjeva za

prihvatanje dokumentarnih dokaza tokom izvođenja svojih dokaza ili na završetku svog

dokaznog postupka. Vijeće je na taj način prihvatilo 2.327 dokaznih predmeta u skladu sa

Smjernicom br. 6 iz Odluke od 29. novembra 2006. i 1.071 dokaznih predmeta658 u skladu sa

Smjernicom br. 9 iz Odluke od 24. aprila 2008. godine.

III. Prihvatanje dokaza u vezi sa zločinima koje su počinile druge strane u

sukobu

279. Vijeće podsjeća da načelo tu quoque ne predstavlja način odbrane u međunarodnom

humanitarnom pravu,659 ali da je prilikom prihvatanja dokaza u ovom predmetu smatralo da

se dokazi u vezi sa zvjerstvima počinjenim protiv bosanskih Hrvata mogu prihvatiti u slučaju

da se njima pobija neki od navoda u Optužnici.660 U vezi s tim, Vijeće je u više navrata

podsjetilo da, u skladu s jurisprudencijom Međunarodnog suda, dokazi kojima se dokazuje da

su bosanski Muslimani počinili zvjerstva nad hrvatskim civilima u opštinama koje nisu

obuhvaćene Optužnicom nisu relevantni budući da ne doprinose pobijanju navoda u

657 Smjernica br. 6 iz Odluke od 29. novembra 2006.; Smjernica br. 9 iz Odluke od 24. aprila 2008. 658 Prlićeva odbrana: 432 dokazna predmeta; Stojićeva odbrana: 267 dokazna predmeta; Praljkova odbrana: 229 dokaznih predmeta (prvobitno 222, kojima je dodano 7 dokaznih predmeta po zahtjevu za ponovno razmatranje); Petkovićeva odbrana: 106 dokaznih predmeta; Ćorićeva odbrana: 37 dokaznih predmeta. V. takođe u vezi s tim "Dokazni postupak odbrane" u Istorijatu postupka (Dodatak 2). 659 Tužilac protiv Zorana Kupreškića, Mirjana Kupreškića, Vlatka Kupreškića, Drage Josipovića, Dragana Papića, Vladimira Šantića zvanog Vlado, predmet br. IT-95-16-T, "Odluka po dokazima u potvrdu dobrog karaktera optuženog i o obrani tu quoque", javno, 17. februar 1999, str. 3 i 4; "Nalog o prihvatanju dokaznih predmeta odbrane u vezi sa svjedokom Christopherom Beeseom", javno, 27. septembar 2006., str. 3; Usmena odluka od 16. februara 2009., T(f), str. 36878, javna sjednica; "Odluka po Zahtjevu tužioca da se izuzme iskaz Dragana Pinjuha", javno, 27. februar 2009., str. 3; "Nalog o prihvatanju dokaza u vezi sa svjedokom Vesom Vegarom", javno, 5. maj 2009., str. 2 i 3; "Odluka po Zahtjevu Stojićeve odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza (saradnja vlasti i oružanih snaga Herceg-Bosne sa vlastima i oružanim snagama ABiH)", javno, 21. juli 2009., par. 28; "Odluka po Zahtjevu Stojićeve odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza (funkcionisanje vlasti/brigada HVO-a i veze između njih i vlasti operativne zone i središnjih vlasti HVO-a u Mostaru)", javno, 17. avgust 2009., par. 28 i 29; "Odluka po Zahtjevu Stojićeve odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza (saradnja između vlasti Herceg-Bosne/HVO i međunarodnih organizacija; poštovanje normi međunarodnog humanitarnog prava)", javno, 17. avgust 2009., par. 22. 660 V. "Nalog o prihvatanju dokaznih predmeta odbrane u vezi sa svjedokom Christopherom Beeseom", javno, 27. septembar 2006., str. 3; "Nalog o prihvatanju dokaza u vezi sa svjedokom Vesom Vegarom", javno, 5. maj 2009, str. 2 i 3; "Odluka po Zahtjevu Praljkove odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza", javno, 1. april 2010., par. 77; Usmena odluka od 3. decembra 2009, T(f), str. 47668 i 47669.

2482/78692 TER

Prijevod


Optužnici u vezi s optuženima.661 Isto tako, Vijeće je smatralo, jednako kao i Pretresno vijeće

II u Odluci u predmetu Kupreškić, da dokazi ponuđeni kako bi se dokazalo da je jedna od

strana u hrvatsko-muslimanskom sukobu odgovorna za početak ratovanja nisu relevantni.662

280. Vijeće je dakle smatralo da je na strani koja želi predočiti takve dokaze da objasni,

za svaki dokaz, preciznu vezu, posebno geografsku i vremensku, sa zločinima u opštinama

navedenim u Optužnici i/ili s navodnom odgovornošću optuženih za te zločine, bez obzira na

to da li je počinjenje tih zločina navedeno u okviru udruženog zločinačkog poduhvata ili van

njega.663

281. Vijeće je, na primjer, odbilo da prihvati dokazni predmet 2D 01035 kojim se

dokazuje da je ABiH spečavala slobodno kretanje UNPROFOR-a, MKCK-a i UNHCR-a u

opštini Konjic, zbog toga što se taj dokument odnosi na pitanje koje nije dovoljno definisano

i što Stojićeva odbrana nije objasnila vezu između tog dokaznog predmeta i zločina u

opštinama navedenim u Optužnici.664 S druge strane, Vijeće je prihvatilo dokazni predmet

2D 00484 jer se taj dokument odnosi na pitanje koje je dovoljno definisano i odnosi se na

zločine za koje se navodi da su počinjeni u opštini Jablanica, konkretno na pripremanje

borbenih akcija ABiH u opštini Jablanica 16. aprila 1993., odnosno dan prije ofanzive HVO-a

na više sela u opštini Jablanica za koju se navodi da je izvršena 17. aprila 1993. Osim toga,

Vijeće je smatralo da taj dokument sadrži dovoljne pokazatelje relevantnosti jer je mogao

poslužiti za pobijanje navoda o ofanzivi HVO-a širokih razmjera na Jablanicu kao dio plana

da se podjarme bosanski Muslimani.665

661 Usmena odluka od 3. decembra 2009., T(f), str. 47668-47669; "Odluka po Zahtjevu Stojićeve odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza (saradnja između vlasti Herceg-Bosne/HVO i međunarodnih organizacija; poštovanje normi međunarodnog humanitarnog prava)", javno, 17. avgust 2009., par. 22. V. u vezi s tim Tužilac protiv Zorana Kupreškića, Mirjana Kupreškića, Vlatka Kupreškića, Drage Josipovića, Dragana Papića, Vladimira Šantića zvanog Vlado, predmet br. IT-95-16-T, "Odluka po dokazima u potvrdu dobrog karaktera optuženog i o obrani tu quoque", javno, 17. februar 1999., str. 3 i 4. 662 "Odluka po Zahtjevu Stojićeve odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza (saradnja između vlasti Herceg-Bosne/HVO i međunarodnih organizacija; poštovanje normi međunarodnog humanitarnog prava)", javno, 17. avgust 2009., par. 22. V. u vezi s tim Tužilac protiv Zorana Kupreškića, Mirjana Kupreškića, Vlatka Kupreškića, Drage Josipovića, Dragana Papića, Vladimira Šantića zvanog Vlado, predmet br. IT-95-16-T, "Odluka po dokazima u potvrdu dobrog karaktera optuženog i o obrani tu quoque", javno, 17. februar 1999., str. 3 i 4. 663 "Odluka po Zahtjevu Stojićeve odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza (saradnja između vlasti Herceg-Bosne/HVO i međunarodnih organizacija; poštovanje normi međunarodnog humanitarnog prava)", javno, 17. avgust 2009., par. 23; "Odluka po Zahtjevu Praljkove odbrane za prihvatnje dokumentarnih dokaza", javno, 1. april 2010., par. 80. 664 "Odluka po Zahtjevu Stojićeve odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza (saradnja između vlasti Herceg-Bosne/HVO i međunarodnih organizacija; poštovanje normi međunarodnog humanitarnog prava)", javno, 17. avgust 2009., par. 24-25. 665 "Odluka po Zahtjevu Stojićeve odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza (saradnja vlasti i oružanih snaga Herceg-Bosne sa vlastima i oružanim snagama ABiH)", javno, 21. jul 2009., par. 31.

2481/78692 TER

Prijevod


Dio 2: Pravila u vezi s ocjenom dokaza

282. Vijeće je analiziralo i ocijenilo sve dokaze uvrštene u spis vodeći pritom računa o

hijerarhiji dokaza koju diktiraju Pravilnik i pravila u vezi s prihvatanjem dokaza kako bi, u

duhu Statuta i opštih pravnih načela, došlo do pravične odluke o stvari koja se nalazi pred

Vijećem.666 Dakle, Vijeće je generalno davalo prednost usmenim dokazima i/ili dokazima

predočenim u sudnici tokom kontradiktorne rasprave, tj. svjedocima viva voce i dokumentima

koji su prihvaćeni posredstvom svjedoka, zatim pismenim izjavama svjedoka ili transkriptima

iskaza i konačno dokumentarnim dokazima prihvaćenim putem pismenih zahtjeva.

283. Vijeće je nadalje prilikom ocjene dokaza uzelo u obzir određene posebne

karakteristike pojedinih grupa dokaza: (Odjeljak 1) svjedoci viva voce, (Odjeljak 2) svjedoci

vještaci, (Odjeljak 3) dokumenti koji su komentarisani i uvršteni u spis posredstvom svjedoka

na suđenju i dokumenti prihvaćeni putem pismenih zahtjeva, (Odjeljak 4) dokumenti koji su

prihvaćeni isključivo s ciljem provjere vjerodostojnosti svjedoka viva voce,

(Odjeljak 5) formalno primanje na znanje činjenica o kojima je presuđeno,

(Odjeljak 6) pismene izjave ili transkripti iskaza prihvaćeni na osnovu pravila 92bis i

92quater Pravilnika, (Odjeljak 7) izjave ili svjedočenje optuženih, (Odjeljak 8) potkrepa,

(Odjeljak 9) dokazi iz druge ruke i (Odjeljak 10) dokumenti koji su osporeni jer ih neke od

strana smatraju lažnim.

Odjeljak 1: Svjedoci viva voce

284. Prilikom ocjenjivanja svjedoka viva voce, Vijeće je posebno uzelo u obzir nastup,

ponašanje i ličnost svjedoka koji su svjedočili pred Vijećem, kao i to koliko je vremena

proteklo između događaja koji se navode u Optužnici i svjedočenja tih svjedoka. Neki

svjedoci nisu uvijek bili jednako vjerodostojni tokom svjedočenja i Vijeće je moralo uzeti u

obzir neke specifične okolnosti vezane za pojedine svjedoke kao što je njihova eventualna

uključenost u događaje o kojima su govorili, njihov strah od samoinkriminacije, odnos

svjedoka s optuženima i eventualno postojanje nekog motiva koji je mogao dovesti u pitanje

pouzdanost svjedočenja. U vezi s tim, Vijeće je konkretno iskaze svjedoka Alojza Arbutine,

Svjedoka 4D-AA i Bože Pavlovića smatralo slabo vjerodostojnima zbog njihovog odnosa s

optuženima te je njihovim svjedočenja pridalo ograničenu težinu.

666 Pravilo 89(B) Pravilnika.

2480/78692 TER

Prijevod


285. Generalno, Vijeće nije smatralo da manja odstupanja između svjedočenja svjedoka

na suđenju u odnosu na ranije izjave mogu umanjiti vjerodostojnost njihovih iskaza u sudnici

ili pouzdanost njihovih izjava.667 Vijeće je konkretno vodilo računa o tome da je često

proteklo dosta vremena između događaja, trenutka kad je svjedok ispitan s ciljem da se

kasnije uzme njegova pismena izjava i trenutka kad je on potom svjedočio pred Vijećem.

Međutim, neka odstupanja su bila dovoljno velika da ukažu na to da je nužan oprez ili da

barem djelomično iskaz svjedoka učine nevjerodostojnim. Takav je na primjer slučaj Suada

Ćupine koji je dao nedosljedne i konfuzne izjave u vezi s pitanjem postojanja zatvora ABiH u

Mostaru668 i za kojeg je Vijeće smatralo da su samo neke informacije koje je dao u vezi s

događajima u Mostaru bile zaista vjerodostojne.

286. Generalno, Vijeće nije uzelo u obzir iskaze svjedoka za koje se pokazalo da je

njihova vjerodostojnost upitna tokom cijelog ispitivanja, kao što je slučaj s Mirkom

Zelenikom za kojeg je Vijeće smatralo da samo neki dokumenti ponuđeni njegovim

posredstvom u sudnici i zatim prihvaćeni, imaju dokaznu vrijednost.

287. Takođe, kada je neki nedovoljno uvjerljiv iskaz svjedoka bio u protivrječju s nekim

logičnim nizom dokumenata, Vijeće je pridalo veći značaj dokumentarnim dokazima nego

iskazu svjedoka.

288. U svom završnom podnesku, Praljkova odbrana tvrdi da su takozvani

"međunarodni" svjedoci tužilaštva, kao što su pripadnici PMEZ-a i UNPROFOR-a, u ovom

predmetu smatrani važnim i pouzdanim svjedocima mada se radilo isključivo o njihovim

mišljenjima i dojmovima, i da njihova svjedočenja i dokumenti koji su prihvaćeni

posredstvom tih svjedoka nisu imali dovoljnu dokaznu vrijednost, konkretno zbog njihovog

slabog poznavanja terena i nesposobnosti da ocijene informacije primljene iz drugih

izvora.669 Vijeće prije svega napominje da u trenutku kad je Praljkova odbrana iznijela tu

teoriju Vijeće još nije odlučilo o važnosti i pouzdanosti tih svjedoka; kasnije je Vijeće

analiziralo njihove iskaze na isti način kao i iskaze ostalih svjedoka viva voce i to u svjetlu

sveukupnih dokaza u spisu. U nekim slučajevima, Vijeće jeste konstatovalo da su njihovo

znanje o odvijanju događaja i njihova priprema za misiju na terenu bili nedovoljni.

667 Drugostepena presuda u predmetu Čelebići par. 496-498; Prvostepena presuda u predmetu Krajišnik par. 1192; Prvostepena presuda u predmetu Simić, par. 24; Prvostepena presuda u predmetu Kunarac par. 564. 668 V. u vezi s tim "Odluka po Zahtjevu Slobodana Praljka za preispitivanje davanja lažnog iskaza svjedoka Suada Ćupine", povjerljivo, 3. novembar 2006., str. 4. 669 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 36.

2479/78692 TER

Prijevod


Odjeljak 2: Svjedočenje vještaka na osnovu pravila 94bis Pravilnika

289. Na osnovu pravila 94bis Pravilnika, svjedočilo je šest vještaka tužilaštva670 i sedam

odbrane.671 Vijeće je takođe odredilo jednog vještaka.672 Nakon što su strane pismenim putem

obavijestile Vijeće o kvalitetu tih vještaka i o prihvatljivosti njihovih izvještaja, Vijeće je

prihvatilo 15 izvještaja vještaka putem svjedočenja tih svjedoka vještaka, kao i izvještaj

vještaka Vijeća.673 Vijeće je takođe prihvatilo dokumente koji su svjedocima vještacima

predočeni tokom njihovog svjedočenja u sudnici, i to u skladu s Odlukom od 13. jula 2006. i

Odlukom od 24. aprila 2008. godine.674 Međutim, Vijeće je odbilo uvrštavanje u spis nekih

dokumenata čije je prihvatanje zatražila strana koja je tvrdila da ti dokumenti treba da budu

prihvaćeni zbog toga što su pomenuti u izvještajima vještaka 675 ili u fusnoti u tim

izvještajima.676 Vijeće je smatralo da to samo po sebi ne opravdava njihovo uvrštavanje u

spis.677

290. Vijeće podsjeća da je vještak osoba koja zahvaljujući svom znanju i stručnosti može,

kada je to potrebno, pomoći Vijeću da razumije ili da riješi neko sporno pitanje.678 Vještak je

dužan da svjedoči "s najstrožom neutralnošću, poštujući naučnu objektivnost"679 i mora

pokazati nezavisnot i nepristrasnost.680 Prilikom ocjenjivanja kvaliteta vještaka, što je Vijeće

moralo učiniti prije svjedočenja svakog vještaka, Vijeće je uzimalo u obzir informacije i

prigovore koje su podnijele strane prije nego što je konačno odlučilo da li predloženi svjedoci

mogu da svjedoče kao vještaci.681

670 Robert Donia, William Tomljanovich, Ewa Tabeau, Nicholas Miller, Patrick van der Weijden i Andrew Pringle. 671 Slobodan Janković, Svetlana Radovanović, Milan Cvikl, Davor Marijan, Josip Jurčević, Vlado Šakić i Milan Gorjanc. 672 Radi se o dr. Heinrichu Pichleru. 673 Robert Donia (P 09536), William Tomljanovich (P 09545), Ewa Tabeau (P 09835, P 09836, P 09837), Nicholas Miller (P 10239), Patrick van der Weijden (P 09808), Andrew Pringle (P 09549), Slobodan Janković (3D 03208), Svetlana Radovanović (1D 03110), Milan Cvikl (1D 03111), Davor Marijan (2D 02000), Josip Jurčević (3D 03720), Vlado Šakić (3D 03721), Milan Gorjanc (4D 01731) i Heinrich Pichler (C 00002). 674 V. konkretno "Nalog o prihvatanju dokaza u vezi sa svjedokom vještakom Milanom Cviklom", javno, 18. februar 2009.; "Nalog kojim se prihvataju dokazi u vezi sa svjedokom Milanom Gorjancem", javno, 14. decembar 2009. 675 "Odluka po Zahtjevu Prlićeve odbrane da joj se odobri ulaganje žalbe i za ponovno razmatranje Odluke od 9. aprila 2009. (predloženi dokazi navedeni u izvještaju vještaka Milana Cvikla)", javno, 28. maj 2009., str. 8; "Odluka po Zahtjevu Petkovićeve odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza", 1. jun 2010., javno, par. 36-38. 676 "Odluka po Zahtjevu Prlićeve odbrane da joj se odobri ulaganje žalbe i za ponovno razmatranje Odluke od 9. aprila 2009. (predloženi dokazi navedeni u izvještaju vještaka Milana Cvikla), javno, 28. maj 2009., str. 8; "Odluka po Zahtjevu Petkovićeve odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza", javno, 1. jun 2010., par. 36-38. 677 "Odluka po Zahtjevu Prlićeve odbrane da joj se odobri ulaganje žalbe i za ponovno razmatranje Odluke od 9. aprila 2009. (predloženi dokazi navedeni u izvještaju vještaka Milana Cvikla)", javno, 28. maj 2009., str. 8. 678 Prvostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 1193. V. takođe Tužilac protiv Stanislava Galića, predmet br. IT-98-29-T, "Odluka u pogledu vještaka Ewe Tabeau i Richarda Philippsa", javno, 3. jul 2002., str. 2 i 3. 679 Drugostepena presuda u predmetu Nahimana, par. 199. 680 Drugostepena presuda u predmetu Strugar, par. 58; Tužilac protiv Dragomira Miloševića, predmet br. IT-98-29/1-T, "Odluka o uvrštavanju izvještaja vještaka Roberta Donije", 15. februar 2007., par. 9; Tužilac protiv Milana Martića,

2478/78692 TER

Prijevod


291. Prilikom analize izvještaja vještaka, Vijeće je vodilo računa o stručnoj

kompetentnosti vještaka, o njihovoj nepristrasnosti, metodologiji koju su koristili u svom

izvještaju, materijalu koji je bio na raspolaganju vještacima za provođenje analize i

vjerodostojnosti donesenih zaključaka u svjetlu tih faktora i drugih prihvaćenih dokaza.

292. Vijeće je analiziralo izvještaje i svjedočenja vještaka tužilaštva i odbrane, kao i

vještaka Vijeća i konkretno izvještaje vještaka Slobodana Jankovića i Heinricha Pichlera koji

su uzeti u obzir i analizirani u dijelu presude u vezi s okolnostima uništavanja mosta u

Mostaru, koje se navodi u paragrafu 116 Optužnice.682 Izvještaj vještaka Milana Gorjanca je

uzet u obzir i analiziran u dijelovima presude u vezi s vojnom strukturom HZ HB,

međunarodnim oružanim sukobom, opštinom Mostar i zatočeničkim centrom Heliodrom.

293. Međutim, budući da se Vijeće u ovoj presudi nije oslonilo na izvještaje i svjedočenja

demografa Ewe Tabeau,683 koja je u ovom predmetu svjedočila kao svjedok tužilaštva, i

Vlade Šakića kao svjedoka Praljkove odbrane, Vijeće smatra da je nužno da objasni zašto

nije uzelo u obzir ta svjedočenja i izvještaje vještaka. Vijeće takođe primjećuje da je svrha

svjedočenja demografa Svetlane Radovanović684 u okviru Prlićeve odbrane, kao i njenog

izvještaja vještaka koji je podnijela Prlićeva odbrana, bila isključivo da se ospori pouzdanost,

relevantnost i dokazna vrijednost svjedočenja Ewe Tabeau i njenih izvještaja. Vijeće će,

prema tome, analizirati izvještaje vještaka Ewe Tabeau u svjetlu izvještaja vještaka Svetlane

Radovanović.

I. Stručni izvještaji prihva ćeni posredstvom vještaka Ewe Tabeau i Svetlane

Radovanović

294. Vijeće je prihvatilo stručne izvještaje Ewe Tabeau na osnovu njihove prima facie dokazne

vrijednosti,685 zadržavajući pravo da ih na kraju postupka analizira u svjetlu sveukupnih dokaza i

konkretno u svjetlu izvještaja Svetlane Radovanović. Nakon što je suprotstavilo dokaze uvedene

predmet br. IT-95-11-T, "Odluka o Podnesku tužilaštva kojim se dostavlja izvještaj vještaka profesora Smilje Avramov na osnovu pravila 94bis", 9 novembar 2006., javno, par. 10. 681 V. npr "Nalog o modalitetima svjedočenja vještaka Milana Gorjanca", javno, 12. oktobar 2009. kao i usmene odluke od 25. aprila 2006., T(f), str. 790-791 (u vezi sa svjedočenjem vještaka Roberta Donije) i od 26. juna 2006., T(f), str. 3805-3806 (u vezi sa svjedočenjem vještaka Williama Tomljanovicha i Andrewa Pringlea). 682 V. "Uništenje Starog mosta" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi sa opštinom Mostar. 683 Ewa Tabeau, T(f), str. 21458. 684 Svetlana Radovanović, T(f), str. 34847. 685 V. Odluka od 13. jula 2006., str. 4 i 5 za prima facie ocjenu dokaza čije prihvatanje su zatražile strane u postupku. V. takođe u vezi s tim "Nalog kojim se prihvataju dokazi u vezi sa svjedokom Milanom Gorjancem", javno, 14. decembra 2009., str. 3.

2477/78692 TER

Prijevod


posredstvom ta dva vještaka i detaljno analiziralo izvještaje Ewe Tabeau, Vijeće je zaključilo da se

u ovoj presudi neće osloniti na njene stručne izvještaje.

295. Vijeće je prihvatilo četiri izvještaja posredstvom Ewe Tabeau, koja je svjedočila u avgustu i

septembru 2007., i Svetlane Radovanović, koja je svjedočila u novembru 2008.686 Ti izvještaji biće

predmet posebne analize u funkciji tema kojima se bave. Vijeće će najprije analizirati izvještaj pod

naslovom "Osobe ubijene tokom opsade Mostara: statistička analiza knjiga mostarske ratne bolnice

i mostarskih matičnih knjiga umrlih" Ewe Tabeau (Prvi izvještaj Ewe Tabeau). Taj izvještaj biće

takođe analiziran u svjetlu odjeljka II izvještaja "Kritička analiza izveštaja [...] [demografa Ewe

Tabeau]" Svetlane Radovanović pod naslovom "Kriti čka analiza izveštaja veštaka tužilaštva: Osobe

ubijene tokom opsade Mostara: statistička analiza knjiga mostarske ratne bolnice i mostarskih

matičnih knjiga umrlih" (Drugi odjeljak Izvještaja Svetlane Radovanović). Vijeće će zatim

analizirati izvještaj "Osobe ranjene prilikom opsade Mostara: statistička analiza knjiga mostarske

ratne bolnice" Ewe Tabeau (Drugi izvještaj Ewe Tabeau) takođe u svjetlu Drugog odjeljka

Izvještaja Svetlane Radovanović, i konačno, izvještaj "Etnički sastav, interno raseljena lica i

izbjeglice iz osam opština u Herceg-Bosni od 1991. do 1997.-1998." Ewe Tabeau (Treći izvještaj

Ewe Tabeau) biće analiziran u svjetlu Prvog odjeljka izvještaja Svetlane Radovanović pod

naslovom "Kritička analiza izveštaja veštaka tužilaštva: Etnički sastav, interno raseljena lica i

izbeglice iz osam opština u Herceg-Bosni od 1991. do 1997.-1998." (Drugi odjeljak Izvještaja

Svetlane Radovanović).

A. Analiza Prvog izvještaja Ewe Tabeau, konkretno u svjetlu Drugog odjeljka Izvještaja

Svetlane Radovanović

296. Ewa Tabeau je navela da je cilj njenog Prvog izvještaja dobijanje pouzdanih statističkih

podataka o smrtnim slučajevima koji su bili posljedica oružanih incidenata tokom opsade Mostara

od maja 1993. do približno aprila 1994. i analiza obrazaca tipičnih za ove smrtne slučajeve.687

297. Nakon što analizira izvore koje je u tom izvještaju koristila Ewa Tabeau (1), Vijeće će

analizirati korištenu metodologiju (2), suprotstaviće taj izvještaj izvještaju Svetlane Radovanović

(3), i na kraju će objasniti zašto je odlučilo da ne uzme obzir taj izvještaj u analizi događaja u vezi s

Mostarom (4).

686 "Nalog o uvrštavanju u spis dokaza u vezi sa svjedokinjom Ewom Tabeau" javno, 9. januar 2008.; "Nalog o prihvatanju dokaza u vezi sa svjedokom vještakom Svetlanom Radovanović", javno, 29. januar 2009. 687 P 09837, str. 1; Ewa Tabeau, T(f), str. 21802.

2476/78692 TER

Prijevod


1. Izvori

298. Među izvorima koje je Ewa Tabeau koristila za svoj Prvi izvještaj i koji su joj omogućili da

razlikuje smrtne slučajeve u istočnom Mostaru od onih van tog geografskog područja bile su Knjige

ratne bolnice u istočnom Mostaru za period od 9. maja 1993. do 25. maja 1994. i mostarske matične

knjige umrlih od 1992. do 1995.688 Ewa Tabeau je navela da su se podaci iz mostarskih matičnih

knjiga umrlih odnosili na administrativna područja zapadnog i istočnog Mostara.689 Za potrebe

pregleda i analize tih knjiga, Demografski odjel Tužilaštva napravio je bazu podataka "Istočni

Mostar" u kojoj se, između ostalog, mjesta smrti osoba iz mostarskih knjiga umrlih identifikuju na

karti kako bi se utvrdilo da li je do tih smrtnih slučajeva došlo na geografskom području istočnog

Mostara.690 Što se tiče knjiga ratne bolnice u istočnom Mostaru, Ewa Tabeau je smatrala da

geografski kriterijum nije bio potreban budući da je do svih smrtnih slučajeva došlo na području

istočnog Mostara.691 Kako bi napravila razliku između smrti civila i vojnika, Ewa Tabeau je

uporedila vojnu evidenciju koja sadrži podatke o vojnicima i drugom vojnom osoblju iz ABiH,

HVO-a i VRS-a koje je izgubilo život tokom sukoba u BiH od aprila 1992. do približno

decembra 1995. s evidencijom ratne bolnice u istočnom Mostaru i mostarskim matičnim knjigama

umrlih.692

2. Metodologija

299. Ewa Tabeau je najprije istražila izvore koji su joj bili na raspolaganju kako bi utvrdila

minimalni broj smrtnih slučajeva u istočnom Mostaru tokom opsade Mostara.693 Zatim je uporedila

podatke iz evidencije ratne bolnice u istočnom Mostaru s podacima iz mostarskih matičnih knjiga

umrlih kako bi ocijenila podudarnost podataka iz tih dviju evidencija, polazeći od pretpostavke da

podaci za iste kategorije iz tih dviju evidencija sadrže sličnosti.694 Ewa Tabeau je smatrala da je,

uprkos tome što su mnogi podaci manjkali u obje evidencije, njena analiza pokazala podudarnost

podataka koji se u njima pojavljuju i da se stoga može smatrati da ti podaci predstavljaju dva

688 P 09837, str. 1 i 2; Ewa Tabeau, T(f), str. 21802 i 21803. Sudija Antonetti smatra da se neki statistički elementi iz izvještaja mogu uzeti u obzir, kao što navodi u svom izdvojenom djelimično suprotnom mišljenju priloženom ovoj Presudi. 689 P 09837, str. 3. 690 P 09837, str. 4. 691 P 09837, str. 4. 692 P 09837, str. 2; Ewa Tabeau, T(f), str. 21803 et 21804. 693 P 09837, str. 14-16; Ewa Tabeau, T(f), str. 21802. 694 P 09837, str. 8.

2475/78692 TER

Prijevod


pouzdana uzorka za istu populaciju umrlih osoba u istočnom Mostaru u periodu od maja 1993. do

približno aprila 1994.695

300. Ewa Tabeau je zatim sačinila objedinjeni spisak podataka koji odgovaraju osobama

identifikovanim u obje evidencije, kao i u vojnim evidencijama vojnika i vojnog osoblja ABiH,

HVO-a i VRS-a koji su umrli u periodu od aprila 1992. do približno decembra 1995., kako bi se

dobio spisak 539 osoba za koje je smatrala da su umrle u istočnom Mostaru i čija smrt je bila

posljedica opsade u periodu od maja 1993. do aprila 1994., za koje je raspolagala sljedećim

informacijama: ime, prezime, datum rođenja i smrti, kao i uzrok smrti za koji je navela kategorije

"povezan s ratom" ili nepoznat.696 Ewa Tabeau je navela da je u svrhu svoje analize smatrala da su

smrtni slučajevi za koje je uzrok bio nepoznat nužno bili slučajevi nasilne smrti prouzrokovane

ranjavanjem i povezane s opsadom.697

301. Na osnovu tih 539 osoba, Ewa Tabeau je sačinila tabele koje sadrže, s jedne strane, brojke

koje su stvarno pronađene u korištenim izvorima i koje uključuju kategoriju nepoznatih podatka i, s

druge strane, procijenjene brojke u kojima je nepoznate redistribuirala među poznate podatke.698

302. Zaključci Ewe Tabeau su dakle procjene zasnovane na minimalnoj populaciji od 539 osoba

koje su umrle u istočnom Mostaru i čija smrt je posljedica opsade od u periodu od maja 1993. do

aprila 1994.699

3. Poređenje izvještaja Ewe Tabeau i izvještaja Svetlane Radovanović

303. Prlićeva odbrana je Prvom izvještaju Ewe Tabeau suprotstavila Drugi odjeljak Izvještaja

Svetlane Radovanović.700 Svetlana Radovanović je smatrala da zaključci iz Prvog izvještaja Ewe

Tabeau ne daju objektivnu i stručnu procjenu broja poginulih tokom opsade Mostara budući da

pojam "opsade" ne postoji u demografiji i da analiza karakteristika opsade nije posao demografa.701

Ona je takođe kritikovala manjkavost izvora koje je koristila Ewa Tabeau i smatrala ih je

nekvalitetnim i nekompletnim.702 Svetlana Radovanović je takođe navela da je Ewa Tabeau loše

koristila metodu preraspodjele podataka i kritikovala je to što je korištena prostorna kategorija

695 P 09837, str. 14. 696 P 09837, str. 14-16; Ewa Tabeau, T(f), str. 21808 i 21809. 697 Ewa Tabeau, T(f), str. 21867-21869; P 09837, str. 16 i 17. 698 P 09837, str. 16-20. 699 P 09837, str. 21. 700 1D 03110, str. 34-45. 701 1D 03110, str. 34; Svetlana Radovanović, T(f), str. 34922; Ewa Tabeau, T(f), str. 21928. Vijeće napominje da je i Ewa Tabeau istakla da koncept opsade nije demografski koncept. 702 1D 03110, str. 34 i 35; Svetlana Radovanović, T(f), str. 34922.

2474/78692 TER

Prijevod


"istočnog Mostara" koju Ewa Tabeau nije mogla definisati.703 Svetlana Radovanović je navela da u

struci ne postoji precizna prostorna definicija koncepta "istočni Mostar" i da s obzirom na

nepostojanje prostorne definicije populacije koja je bila predmet analize, nije bilo moguće provesti

pouzdano statističko istraživanje demografskih karakteristika tog područja za određeni period.704

304. Svetlana Radovanović je zaključila da su rezultati koje je dobila Ewa Tabeau zasnovani na

pristrasnim izvorima, netačnim metodama i da ne zadovoljavaju minimalne norme pouzdanosti.705

4. Zaključci Vijeća u vezi s Prvim izvještajem Ewe Tabeau

305. Nakon što je pomno proučilo oba izvještaja i saslušalo svjedočenja Ewe Tabeau i Svetlane

Radovanović, Vijeće konstatuje da Prvi izvještaj Ewe Tabeau pod pojmom "opsada istočnog

Mostara" podrazumijeva period koji se protezao od 9. maja 1993. do 25. maja 1994.706

306. Vijeće primjećuje da se u Prvom izvještaju Ewe Tabeau ne pravi razlika između smrtnih

slučajeva registrovanih tokom napada na zapadni Mostar 9. i 10. maja 1993. i idućih dana, i smrtnih

slučajeva registrovanih u periodu opsade istočnog Mostara, o kojem se govori u paragrafu 110

Optužnice, od približno juna 1993. do aprila 1994.707

307. Vijeće takođe konstatuje da su analizirani podaci raspoloživi za 539 umrlih osoba

nepotpuni, naročito kad je riječ o njihovoj nacionalnosti i o uzroku smrti.708 Vijeće smatra da

uparivanje informacija, koje je izvršila Ewa Tabeau, između podataka sadržanih u knjigama ratne

bolnice u istočnom Mostaru i onih iz mostarskih matičnih knjiga umrlihne kompenzuje te

nedostatke.709 Ewa Tabeau je navela da su oba izvora manjkava u pogledu navođenja uzroka

smrti.710 U slučaju kad je neki smrtni slučaj zabilježen u jednom izvoru bez navođenja uzroka smrti

i kad se pojavio u drugom izvoru s navedenim uzrokom smrti, Ewa Tabeau je uzrok smrti iz jednog

izvora ekstrapolirala u drugi.711 Uprkos toj ekstrapolaciji, uzrok smrti je ostao nepoznat za 404 od

703 1D 03110, str. 34, 35 i 45; Svetlana Radovanović, T(f), str. 34922-34927, 34960, 34967 i 34968. 704 1D 03110, str. 37-39 i 45; Svetlana Radovanović, T(f), str. 34922-34924, 34927, 34960, 34967 i 34968. 705 1D 03110, str. 45. 706 P 09837, str. 1. 707 P 09837, str. 1 i 21. 708 P 09837, str. 14-17. 709 P 09837, str. 9 do 14 i 17; Ewa Tabeau, T(f), str. 21881 i 21882, 21896-21898: Jedine zabilježene informacije kojima je raspolagala Ewa Tabeau odnosile su se na: 76 smrtnih slučajeva prouzrokovanih grantiranjem, 34 poginulih, 18 umrlih od posljedica ranjavanja iz vatrenog oružja, 6 od posljedica ranjavanja i 1 ubijena osoba. 710 P 09837, str. 9 i 13; Ewa Tabeau, T(f), str. 21881 i 21882. Uzroci smrti bili su nepoznati za 44,3% osoba koje su u evidenciji ratne bolnice u istočnom Mostaru navedene kao umrli i za 89,3% smrtnih slučajeva zabilježenih u mostarskim matičnim knjigama umrlih. 711 P 09837, str. 9.

2473/78692 TER

Prijevod


539 smrtnih slučajeva.712 Kako bi dobila potpunije statistike, Ewa Tabeau je za svaki uzrok smrti

izračunala postotak pojavljivanja u ukupnom broju slučajeva za koje je uzrok smrti stvarno poznat,

tj. 135, i dobila je sljedeće podatke: 56,3% osoba izgubilo je život u granatiranju, 25,2% je

poginulo, 13,3% je umrlo od posljedica ranjavanja iz vatrenog oružja, 4,4% je umrlo od posljedica

ranjavanja, i 0,7% je ubijeno.713 Ewa Tabeau je ovaj metodološki izbor opravdala time što ta

metoda polazi od pretpostavke da nepoznati uzroci smrti imaju istu distribuciju kao i poznati

uzroci.714

308. Nakon što je primijetila nedostatak informacija u vezi s uzrocima smrti u Prvom izvještaju

Ewe Tabeau – koji uostalom priznaje i Ewa Tabeau – Svetlana Radovanović je osporila primjenu

metode preraspodjele u statističkoj analizi malih populacija.715 Ona tvrdi da je primjena metode

preraspodjele na kategoriju "uzrok smrti", tj. prenošenje proporcija izračunatih na temelju male

populacije – u ovom slučaju 135 osoba – na veće populacije, imalo za posljedicu deformisanje

statističkih podataka dobijenih za svaki pojedini uzrok smrti – u ovom slučaju

539 osoba.716 Primjena te metode je, dakle, dovela do efekta višestrukog uvećavanja koji je

defomisao i iskrivio postotke. Na primjer, stvarno zabilježene brojke mogu se pomnožiti sa četiri –

što pokazuje broj osoba poginulih u granatiranju koji se od 76 popeo na 303.717

309. Vijeće takođe konstatuje da je uzrok smrti nepoznat za gotovo 74,9% od 539 umrlih koji

predstavljaju uzorak koji je poslužio kao osnova za kvantitativnu analizu Ewe Tabeau, i da je Ewa

Tabeau, zbog metode koju je koristila, izvršila ekstrapolaciju u pogledu uzroka smrti za 404 od

539 umrlih.718

310. Vijeće zaključuje da geografski i vremenski obim provedenog istraživanja u kombinaciji s

velikim udjelom nepoznatih podataka u izvorima koji su korišteni u statističkoj analizi, a posebno s

manjkom informacija o uzroku smrti719 i o nacionalnosti720 za 539 osoba koje su činile analiziranu

populaciju, kao i metode koje je koristila Ewa Tabeau, ne daju Vijeću dovoljno preciznih

informacija u pogledu broja osoba umrlih tokom opsade istočnog Mostara i podataka o tim

712 P 09837, str. 9 do 14 i 17; Ewa Tabeau, T(f), str. 21881 i 21882, 21896-21898. Jedine zabilježene informacije kojima je raspolagala Ewa Tabeau odnosile su se na: 76 smrtnih slučajeva prouzrokovanih grantiranjem, 34 poginulih, 18 umrlih od posljedica ranjavanja iz vatrenog oružja, 6 od posljedica ranjavanja i 1 ubijenu osobu. 713 P 09837, str. 17. 714 P 09837, str. 18; Ewa Tabeau, T(f), str. 21883 i 21884. 715 1D 03110, str. 43. 716 1D 03110, str. 43 i 44. 717 1D 03110, str. 43 i 44. 718 P 09837, str. 17; 1D 03110, str. 43 i 44. 719 P 09837, str. 9 i 11. 720 P 09837, str. 13.

2472/78692 TER

Prijevod


osobama. U skladu s načelom in dubio pro reo, Vijeće je zbog tih nepreciznosti odlučilo da odbaci

Prvi izvještaj Ewe Tabeau i da ga ne uzme u obzir u svojoj analizi događaja u vezi s Mostarom.

B. Analiza Drugog izvještaja Ewe Tabeau, posebno u svjetlu Drugog odjeljka Izvještaja


311. Ewa Tabeau je navela da je cilj njenog Drugog izvještaja statistička analiza u vezi s

osobama koje su ranjene u incidentima nasilja do kojih je došlo tokom opsade istočnog Mostara

između maja 1993. i aprila 1994.721

312. Nakon analize izvora i metodologije koju je koristila vještakinja Ewa Tabeau u svom

izvještaju (1), Vijeće će suprotstaviti taj izvještaj izvještaju Svetlane Radovanović (2), kako bi

zatim objasnilo razloge zbog kojih je odlučilo da ne uzme u obzir taj izvještaj u analizi događaja u

vezi s Mostarom (3).

1. Izvori i metodologija

313. Knjige evidencije ratne bolnice u istočnom Mostaru za period od 9. maja 1993. do 25. maja

1994. predstavljaju glavni izvor za Drugi izvještaj Ewe Tabeau.722 Ewa Tabeau je primijetila da

podaci u knjigama evidencije ratne bolnice u istočnom Mostaru predstavljaju samo uzorak stvarnog

broja osoba ranjenih u incidentima nasilja tokom opsade istočnog Mostara između maja 1993. i

aprila 1994. i istakla je da je ta evidencija nepotpuna.723 Govoreći o geografskom i vremenskom

fokusu svoje analize, Ewa Tabeau je opsadu Mostara definisala kao "epizod[u] u sukobu u Herceg-

Bosni koja se dogodila u gradu Mostaru i njegovoj okolici i trajala je od 9. svibnja 1993. do 12.

travnja 1994".724

314. Knjige evidencije ratne bolnice u istočnom Mostaru sadržavale su 5.910 upisa725 i pokrivaju

period od 9. maja 1993. do 24. maja 1994.726 Prije svega, Demografsko odjeljenje Tužilaštva je

721 P 09835, str. 1. 722 P 09835, str. 1, 2-5. Pozivajući se u svom Drugom izvještaju na izjave Jovana Rajkova, ljekara u ratnoj bolnici u Istočnom Mostaru, Ewa Tabeau je objasnila da je ta bolnica funkcionisala uglavnom, ali ne isključivo, kao ratna bolnica ABiH i da su u Mostaru postojale i druge zdravstvene ustanove. Sudija Antonetti smatra da se neki statistički elementi iz izvještaja mogu uzeti u obzir, kao što navodi u svom izdvojenom djelimično suprotnom mišljenju priloženom ovoj Presudi. 723 P 09835, str. 1, 2, 4, 6 i 7. Da bi napravila razliku između civila i vojnika, Ewa Tabeau je koristila i vojne arhive vojnika i vojnog osoblja ABiH, HVO-a i VRS-a umrlih u periodu od aprila 1992. do pribižno decembra 1995. 724 P 09835, str. 2. 725 Vijeće podsjeća da se radi o broju pacijenata koji se navode u knjigama evidencije ratne bolnice u istočnom Mostaru. 726 P 09835, str. 5.

2471/78692 TER

Prijevod


uočilo ograničenost ovog izvora, da u njemu nedostaju podaci i da sadrži greške, te je izvršilo

"prečišćavanje" problematičnih upisa, eliminišući prvenstveno dvostruke upise.727

315. Ewa Tabeau je, dakle, svoj Drugi izvještaj utemeljila na uzorku od 5.393 upisa iz tih

evidencija za koje je smatrala da ima dovoljno podataka, tj. barem ime i prezime.728 Ewa Tabeau je

primijetila da samo 2.549 upisa iz knjiga evidencije ratne bolnice u istočnom Mostaru sadrži jasnu

dijagnozu povezanu s opsadom istočnog Mostara u periodu od 9. maja do 25. maja 1994.729 Ewa

Tabeau je navela da 5.393 upisa za koje je raspolagala barem imenom i prezimenom predstavlja

procjenu, koju je smatrala tačnom, broja osoba čije ranjavanje je posljedica opsade Mostara u

periodu od 9. maja 1993. do 25. maja 1994.730

316. U drugoj etapi, Ewa Tabeau je analizirala podatke koji su stvarno bili dostupni za 5.393

osoba primljenih u ratnu bolnicu u istočnom Mostaru u periodu od 9. maja 1993. do 25. maja

1994., i izračunala postotke.731

317. I konačno, Ewa Tabeau je ispitala hronološku distribuciju prijema u bolnicu za 5.393 osoba

koje predstavljaju analizirani uzorak i zaključila je da je od maja do septembra 1993. zabilježena

najveća dnevna stopa prijema ranjenih osoba u ratnu bolnicu u istočnom Mostaru.732

318. U trećoj etapi, Ewa Tabeau je napravila procjene na osnovu većeg broja pacijenata dodajući

uzorku od 5.393 osoba 474 osobe733 čiji podaci su se nalazili na stranicama koje su nedostajale ili

za koje nije zabilježeno ime.734 Da bi premostila taj nedostatak informacija, Ewa Tabeau je

redistribuirala postotke iz kategorije nepoznato među poznate podatke; konkretno, redistribuirala je

informacije u vezi s 52,7% osoba za koje je uzrok smrti bio nepoznat, ali čija imena su joj bila

dostupna, i 474 osobe o kojima nije imala nikakve infomacije.735 Ewa Tabeau je na suđenju izjavila

da se ti postoci temelje na podacima osoba za koje je uzrok ranjavanja bio eksplicitno naveden u

evidenciji ratne bolnice u istočnom Mostaru.736 Većina Vijeća konstatuje, uz suprotno mišljenje

727 P 09835, str. 5-8 i 10. 728 P 09835, str. 8 i 10. 729 P 09835, str. 24. 730 P 09835, str. 11, 24 i 25; Ewa Tabeau, T(f), str. 21825 i 21826. 731 P 09835, str.10, 11, 14, 16 i 19: Na primjer, primijetila je da 38,7% ranjavanja bilo prouzrokovano granatiranjem, 8,5% vatrenim oružjem, 0,1% granatiranjem ili vatrenim oružjem, a da je za 52,7% uzrok ranjavanja bio nepoznat. 732 P 09835, str. 29. 733 P 09835, str. 24. 734 465 imena na stranicama koje su nedostajale i 9 nepotpunih upisa: P 09835, str. 8 i 25-28; Ewa Tabeau, T(f), str. 21991-21993. 735 P 09835, str. 10 i 25; Ewa Tabeau, T(f), str. 21826 i 21904-21906 i 21991-21993. Dakle, postotak osoba čije ranjavanje je bilo posljedica granatiranja je od 38,7% u brojkama koje su stvarno zabilježene postao 81,9% u procjenama, a postotak osoba ranjenih iz vatrenog oružja je od 8,5% u zabilježenim brojkama postao 17,9% u procjenama. 736 Ewa Tabeau, T(f), str. 21826.

2470/78692 TER

Prijevod


sudije Antonettija, da izvještaj ipak jasno pokazuje da su ti postoci rezultat redistribucije nepoznatih

uzroka ranjavanja – te da se stoga temelje na procjeni.737

319. U svojim zaključcima, Ewa Tabeau je navela da je opsada Mostara, koja je trajala od 9.

maja 1993. do 24. maja 1994., za posljedicu imala hiljade ranjenih i stotine mrtvih i naglasila da je

opsada imala znatne posljedice po ljudske živote.738


320. Prlićeva odbrana je Drugom izvještaju Ewe Tabeau suprotstavila Drugi dio izvještaja

Svetlane Radovanović u kojem je ona kritikovala ograničenost knjiga evidencije ratne bolnice u

istočnom Mostaru kao izvora za statističko istraživanje, nepostojanje geografske definicije pojma

"Istočni Mostar", kao i metodu preraspodjele nepoznatih uzroka koju je Ewa Tabeau koristila u

svom izvještaju.739 Svetlana Radovanović je navela da nije izvršila kritičku analizu Drugog

izvještaja Ewe Tabeau,740 ali je objasnila da kritika Prvog izvještaja Ewe Tabeau u Drugom

odjeljku njenog izvještaja jednako vrijedi i za Drugi izvještaj Ewe Tabeau.741

3. Zaključci Vijeća u vezi s Drugim izvještajem Ewe Tabeau

321. Nakon što je analiziralo Drugi izvještaj Ewe Tabeau i saslušalo vještake Ewu Tabeau i

Svetlanu Radovanović, Vijeće konstatuje da je Ewa Tabeau primijetila da su samo 2.549 od

5.393 osobe iz analiziranog uzorka bile registrovane kao osobe ranjene u periodu 9. maja 1993. do

25. maja 1994. koje su primljene u ratnu bolnicu u istočnom Mostaru i čije je ranjavane, po njenom

mišljenju, bilo povezano s incidentima u istočnom Mostaru u tom periodu.742 Ewa Tabeau je

zaključila da 2.549 predstavlja minimalan broj osoba čije ranjavanje je posljedica opsade istočnog

Mostara u periodu od 9. maja 1993. do 25. maja 1994.743 Međutim, Vijeće konstatuje da Ewa

Tabeau nije svoje izračune utemeljila na tom uzorku nego na uzorku od 5.393 osoba koji, po

njenom mišljenju, predstavlja, tačniju procjenu.744 Vijeće stoga smatra da je upitno to što je Ewa

Tabeau za svoju analizu koristila uzorak u kojem se uzimaju u obzir nepotpuni upisi u kojima nije

navedena dijagnoza ili da li je osoba ranjena.745 Što se tiče geografskog i vremenskog obima

737 P 09835, str. 25. 738 P 09835, str. 33. 739 1D 03110, str. 34-45; Svetlana Radovanović, T(f), str. 34932, 34960, 34968 i 35099-35101. V. takođe kritiku Svetlane Radovanović u vezi s tim u analizi Vijeća u vezi s Prvim izvještajem Ewe Tabeau. 740 Svetlana Radovanović, T(f), str. 34852 i 34932. 741 Svetlana Radovanović, T(f), str. 34852 i 34932. 742 P 09835, str. 24. 743 P 09835, str. 24. 744 P 09835, str. 11, 24 i 25; Ewa Tabeau, T(f), str. 21825 i 21826. 745 P 09835, str. 10, 24 i 25.

2469/78692 TER

Prijevod


analize, Ewa Tabeau je opsadu Mostara opisala kao epizodu u sukobu u Herceg-Bosni koja se

odvijala u Mostaru i okolini grada u periodu od 9. maja 1993. do 12. aprila 1994.746 Prema tome, u

zaključcima tog izvještaja ne pravi se razlika između ranjenih osoba registrovanih tokom napada na

zapadni Mostar 9. i 10. maja 1993. i sljedećih dana, i ranjenih osoba registrovanih tokom opsade

istočnog Mostara, o kojoj se govori u paragrafu 110 Optužnice, od približno juna 1993. do

aprila 1994.747 Međutim, u nedostatku preciznijih objašnjenja, svaka analiza kojoj je cilj

istraživanje ranjavanja povezanih sa opsadom Mostara gubi pouzdanost.

322. Osim toga, Vijeće primjećuje da su podaci koji su bili dostupni za uzorak od 5.393 ranjenih

osoba koji je analizirala Ewa Tabeau nepotpuni, konkretno u pogledu uzroka ranjavanja, i da se

neki se podaci iz izvještaja, kao što je nacionalnost, ne nalaze u izvorima koje je Eva Tabeau

koristila u analizi. Vijeće takođe konstatuje da statističke metode koje je koristila Ewa Tabeau ne

omogućavaju da se premoste nedostaci knjiga evidencije ratne bolnice u istočnom Mostaru,

posebno zbog nedostatka podataka o nacionalnosti žrtava i uzroku ranjavanja.

323. Što se tiče nacionalnosti žrtava, Vijeće napominje da Ewa Tabeau u svom Drugom

izvještaju već u uvodu navodi da su predmet njene analize "bošnjačke" žrtve.748 Međutim, Ewa

Tabeau je konstatovala da u knjigama evidencije ratne bolnice u istočnom Mostaru nije navedena

nacionalnost ranjenih osoba.749 Dodala je da su rukom pisani zapisi u knjigama ponekad nečitki i da

sadrže pravopisne greške.750 Ona je ipak na osnovu svog uzorka od 5.393 osobe ocijenila da su

97,72% osoba ranjenih tokom opsade bili Muslimani.751

324. Što se tiče uzroka ranjavanja, Ewa Tabeau je u svojim zaključcima iznijela postotke koji su

zapravo prilagođene procjene, veće od stvarnih brojki utvrđenih na osnovu analize knjiga

evidencije ratne bolnice u istočnom Mostaru.752 Ewa Tabeau je u svoj uzorak uključila osobe koje

su u tim knjigama evidentirane kao ranjene, kao i osobe za koje nije bila dostupna nikakva

dijagnoza, podrazumijevajući da se i tu radilo o ranjenima.753

746 P 09835, str. 2. 747 P 09835, str. 24 i 25. 748 P 09835, str. 1. 749 P 09835, str. 14; Ewa Tabeau, T(f), str. 21826 i 21827. 750 P 09835, str. 14. 751 P 09835, str. 28; Ewa Tabeau, T(f), str. 21826 i 21827. 752 P 09835, str. 10 i 25. Dakle, na osnovu te metode, Ewa Tabeau je smatrala da je 81,9% osoba iz uzorka ranjeno u granatiranju, umjesto 38,7%, pri čemu je ovaj potonji postotak upisan u knjige i odgovara broju osoba u analiziranom uzorku za koji su uzroci ranjavnja jasno utvrđeni, tj. 2.559 od 5.393 osoba u uzorku koji je analizirala Ewa Tabeau, a 17,9% iz vatrenog oružja, umjesto 8,5% identifikovanih u knjigama. 753 P 09835, str. 7 i 10.

2468/78692 TER

Prijevod


325. I konačno, geografski i vremenski obim provedenog istraživanja u kombinaciji s velikom

količinom nepoznatog u korištenim izvorima, konkretno, nedostatkom informacija o uzrocima

ranjavanja te nepostojanjem bilo kakvih podataka o nacionalnosti za 5.393 osobe koje su

predstavljale analizirani uzorak, kao i statističkim metodama kojima se služila Ewa Tabeau, Vijeću

ne daju dovoljno precizne informacije o podacima u vezi s ranjenim osobama tokom opsade

istočnog Mostara. U skladu s načelom in dubio pro reo, Vijeće zbog tih nepreciznosti odbacuje

Drugi izvještaj Ewe Tabeau i neće uzeti u obzir njenu analizu događaja u Mostaru.

C. Analiza Trećeg izvještaja Ewe Tabeau, posebno u svjetlu Drugog odjeljka Izvještaja


326. Ewa Tabeau je Vijeću podnijela svoj Treći izvještaj. Vijeće primjećuje da za potrebe tog

izvještaja Ewa Tabeau u "Herceg-Bosnu" uključuje sljedećih osam opština: Čapljina, Gornji Vakuf,

Jablanica, Ljubuški, Mostar, Prozor, Stolac i Vareš. Dakle, područje koje se naziva "Herceg-Bosna"

u Trećem izvještaju Ewe Tabeau ne odgovara granicama područja koje se uobičajeno naziva

Herceg-Bosnom i, konkretno, granicama područja definisanog u paragrafu 22 Optužnice.754

327. Ewa Tabeau je navela da njen Treći izvještaj sadrži demografske statistike u vezi s

nacionalnim sastavom osam opština u BiH – Čapljina, Gornji Vakuf, Jablanica, Ljubuški, Mostar,

Prozor, Stolac i Vareš755 – kao i s osobama na koje je uticalo kretanje stanovništva, konkretno

minimalne brojeve "interno raseljenih" lica i "izbjeglica" iz tih opština u periodu od 1991. do 1997.-

1998.756 Cilj Trećeg izvještaja je takođe da dâ približnu procjenu ukupnih brojeva "izbjeglica" i

"interno raseljenih" lica za cijelu "Herceg-Bosnu" i za BiH u periodu od 1991. do 1997.-1998.757

328. Nakon što analizira izvore (1), a zatim i metodologiju koju je koristila Ewa Tabeau u svom

izvještaju (2), Vijeće će taj izvještaj suprotstaviti izvještaju Svetlane Radovanović (3), kako bi

objasnilo razloge zbog kojih je odlučilo da taj izvještaj ne uzme u obzir u svojoj analizi (4).

754 V. u vezi s tim P 09836, str. 6; Ewa Tabeau, T(f), str. 21467; Optužnica, par. 22: "Prema članu 2 Odluke o osnivanju Hrvatske Zajednice Herceg-Bosne od 18. novembra 1991., Herceg-Bosnu su činile sljedeće opštine na teritoriji Bosne i Hercegovine: Jajce, Kreševo, Busovača, Vitez, Novi Travnik, Travnik, Kiseljak, Fojnica, Kakanj, Vareš, Kotor-Varoš, Tomislavgrad, Livno, Kupres, Bugojno, Gornji Vakuf, Prozor, Konjic, Jablanica, Posušje, Mostar, Široki Brijeg, Grude, Ljubuški, Čitluk, Čapljina, Neum, Stolac i dijelovi Skender-Vakufa (Dobretići) i Trebinja (Ravno). Na osnovu člana 4 iste Odluke, opština Žepče je približno u oktobru 1992. pridodata Herceg-Bosni". 755 P 09836, str. 1 i 6: "U svrhu ove studije, područje Herceg-Bosne definisano je kao područje koje se sastoji od dolenavedenih opština. Sa izuzetkom Mostara i Stoca, sve druge opštine ostale su nepromenjene (predratne i posleratne opštine su identične). Mostar je podeljen na osam manjih postdejtonskth opština a Stolac na dve." Ewa Tabeau, T(f), str. 21467. 756 P 09836, str. 4; Ewa Tabeau, T(f), str. 21466, 21467, 21497 i 21498. 757 P 09836, str. 4 i 52-54.

2467/78692 TER

Prijevod


1. Izvori

329. Ewa Tabeau je u uvodnom dijelu svog Trećeg izvještaja prihvatila da se on zasniva na

analizi informacija dostupnih za godine 1991. i 1997-98., dok Optužnica pokriva period od

novembra 1991. do aprila 1994.758 To je objasnila činjenicom da za period od novembra 1991. do

1994. ne postoje nikakvi izvori o uzrocima kretanja stanovništva u BiH.759

330. Glavni izvori za Treći izvještaj Ewe Tabeau su popis stanovništva BiH iz 1991. Zavoda za

statistiku SRBiH (dalje u tekstu: popis stanovništva iz 1991.)760 i birački spiskovi za 1997.-1998.

godinu Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS) (dalje u tekstu: birački

spiskovi).761

331. Popis stanovništva iz 1991. proveden je od 1. do 30. aprila 1991.,762 a obuhvata sve

stanovnike BiH i građane BiH koji su u vrijeme popisa bili nastanjeni u inostranstvu i članove

njihovih porodica.763 Ewa Tabeau je procijenila da popis stanovništva iz 1991. predstavlja pouzdan

izvor iako je upozorila na česte greške u podacima, naročito kad je riječ o imenima, kao i na

postojanje duplikata.764 Navela je da su greške u imenima ispravljene najprije pomoću

kompjuterskog programa, a zatim su ih ručno kontrolisali izvorni govornici iz BiH.765 Ewa Tabeau

je precizirala da se sve analize iz njenog Trećeg izvještaja odnose na četiri različite etničke grupe na

osnovu izjava o nacionalnoj pripadnosti iz popisa stanovništva iz 1991.: Srbi, Hrvati Muslimani i

"ostali".766

332. Birački spiskovi za 1997.-1998., još jedan izvor koji je koristila Ewa Tabeau u Trećem

izvještaju, sadrži podatke o stanovnicima BiH ili osobama iz BiH na privremenom radu u

758 P 09836, str. 5. 759 P 09836, str. 5; Ewa Tabeau, T(f), str. 21466-21469. Sudija Antonetti smatra da se neki statistički elementi iz izvještaja mogu uzeti u obzir, kao što objašnjava u svom izdvojenom djelimično suprotnom mišljenju priloženom ovoj Presudi. 760 P 09836, str. 4, 5 i 63; Ewa Tabeau, T(f), str. 21467-21469. 761 P 09836, str. 4 i 5 i 88-90 (ovaj prilog odnosi se na biračke spiskove OEBS-a); Ewa Tabeau, T(f), str. 21467-21469; P 10739 pod pečatom; P 10738; P 10737; Svetlana Radovanović, T(f), str. 35041-35045, djelimično zatvorena sjednica, 35049-35051 i 35041-35060. Ewa Tabeau je takođe koristila bazu podataka izbjeglica i raseljenih osoba koju su zajedno sačinili UNHCR i Vlada BiH 1999. i 2000. s ciljem kontekstualiziranja: te podatke nije koristila u svojoj statističkoj analizi. V. P 09836, str. 4, 5 i 91-93; Ewa Tabeau, T(f), str. 21486-21487. 762 P 09836, str. 4 i 63. 763 P 09836, str. 4 i 63. V. takođe dodatna objašnjenja u vezi s popisom stanovništva 1991. na str. 63-87 Trećeg izvještaja Ewe Tabeau. 764 P 09836, str. 63; Ewa Tabeau, T(f), str. 21473-21475, 21478, 21915 i 21916. 765 P 09836, str. 63; Ewa Tabeau, T(f), str. 21473-21478 i 21921-21922. 766 P 09836, str. 63 i 64; Ewa Tabeau, T(f), str. 21500, 21854 i 21934. Ewa Tabeau je takođe objasnila da su se prilikom popisa stanonvištva 1991. izjave o nacionalnosti davale na dobrovoljnoj osnovi i da su odražavale subjektivnu percepciju popisanih osoba, kao i da su neke osobe odbile da preciziraju svoju nacionalnu pripadnost i da su se izjašnjavale kao Jugosloveni.

2466/78692 TER

Prijevod


inostranstvu,767 starijim od 18 godina i upisanim u biračke spiskove.768 Ewa Tabeau je primijetila da

birački spiskovi sadrže greške u imenima slične onim u popisu stanovništva iz 1991., koje su

ispravljene na isti način.769

333. Ewa Tabeau je smatrala da je opština upisa u biračke spiskove dobar pokazatelj za

utvrđivanje u kojoj opštini su birači živjeli u trenutku njihovog upisa 1997.-1998.770 Međutim, ona

je prihvatila da je upis u biračke spiskove bio dobrovoljan i da, prema tome, birački spiskovi

predstavljaju samo uzorak poslijeratne populacije.771 Nakon što je pregledala biračke spiskove iz

1997.-1998., Ewa Tabeau je sačinila kombinovanu bazu podataka za te dvije godine te je izvršila

njihovo uparivanje s podacima iz popisa stanovništva 1991. kako bi dobila uzorak od

2.125.999 osoba registrovanih i na biračkim spiskovima 1997.-1998. i prilikom popisa stanovništva

1991.772 Ewa Tabeau je smatrala da ta objedinjena baza podataka predstavlja uzorak populacije

starije od 18 godina koji je dovoljno obiman i pouzdan da bi se mogla provesti analiza kretanja

stanovništva za osobe iz "Herceg-Bosne" u periodu 1991. do 1997.-1998.773

2. Metodologija

334. Vijeće primjećuje da se Treći izvještaj Ewe Tabeau odnosi na na tri varijable: boravište

1991., boravište 1997.-1998 i nacionalnost.774 Ewa Tabeau je podsjetila da je popis stanovništva

1991. sadržavao podatke o nacionalnosti i boravištu za osobe popisane 1991. dok birački spiskovi

nisu saržavali informacije o boravištu birača popisanih 1997.-1998.775 Stoga je Ewa Tabeau

iskombinovala ta dva izvora kako bi dobila jedinstvenu bazu podataka koja je obuhvatala sve tri

varijable na osnovu kojih je izradila svoju statističku analizu.776 Iz te baze podataka isključene su,

između ostalog, osobe rođene poslije 1980. budući da se one ne pojavljuju na biračkim spiskovima

1997.-1998.777

767 Ewa Tabeau, T(f), str. 21483. 768 P 09836, str. 4; Ewa Tabeau, T(f), str. 21483. 769 P 09836, str. 63, 88 i 89. Birački spiskovi sadržavali su sljedeće informacije: prezime, ime, pol, datum rođenja, JMBG kao i: opštinu boravka 1991., kako je navedena u popisu stanovništva 1991.; opštinu boravka 1997.-1998, kako su je navele osobe; opštinu ili državu u kojoj je izvršen upis 1997.-1998. i opštinu u kojoj je osoba željela glasati 1997.-1998. 770 P 09836, str. 88. 771 P 09836, str. 89; Ewa Tabeau, T(f), str. 21956 i 21957. 772 P 09836, str. 88 i 89; Ewa Tabeau, T(f), str. 21484, 21485 i 21511. Ewa Tabeau je objasnila da je stavljanje u odnos ta dva izvora olakšala činjenica da su se samo osobe popisane 1991. mogle upisati u biračke spiskove 1997.-1998. 773 P 09836, str. 4 i 89; Ewa Tabeau, T(f), str. 21497. 774 P 09836, str. 94. 775 P 09836, str. 94. 776 P 09836, str. 94; Ewa Tabeau, T(f), str. 21482-21486. 777 P 09836, str. 33, 89, 95 i 96. Ewa Tabeau, T(f), str. 21478, 21479. 21485, 21507 i 21508. Rezultati tog kombinovanja su sljedeći: od 2.125.999 osoba (2,13 miliona) koje su bile registrovane i u biračkim spiskovima 1997.-

2465/78692 TER

Prijevod


335. Ewa Tabeau je analizirala 142.204 osobe registrovane u popisu stanovništva 1991. kao

osobe nastanjene u "Herceg-Bosni", koje su takođe upisane u biračke spiskove 1997.-1998., bilo da

su živjele u "Herceg-Bosni", u nekom drugom dijelu BiH ili u inostranstvu 1997.-1998., kako bi

utvrdila da li su one promijenile mjesto boravka u periodu od 1991. do 1997.-1998778 i, s druge

strane, da bi procijenila promjene u nacionalnom sastavu stanovništva u opštinama "Herceg-Bosne"

u periodu od 1991. do 1997.-1998.779

336. Ewa Tabeau je najprije analizirala nacionalnu distribuciju stanovništva za svaku opštinu

teritorije koju definiše kao "Herceg-Bosnu" u periodu od 1991. do 1997-1998.780 Dakle, uporedila

je nacionalnu distribuciju 231.610 osoba nastanjenih u "Herceg-Bosni" 1991. s nacionalnom

distribucijom 118.792 osoba koje su se upisale na biračke spiskove 1997.-1998. u "Herceg-Bosni" i

koje je smatrala nastanjenim u "Herceg-Bosni" 1997.-1998.781

337. Ewa Tabeau je zaključila da promjene u nacionalnom sastavu stanovništva primijećene na

nivou opština "Herceg-Bosne" u periodu od 1991. do 1997.-1998. ukazuju na to da je na tom

području tokom sukoba u "Herceg-Bosni" u periodu od 1991. do 1994. došlo do značajnih kretanja

stanovništva.782

338. Ewa Tabeau je zatim analizirala promjene u mjestu boravka u periodu od 1991. do 1997.-

1998. za 142.204 osobe nastanjene u "Herceg-Bosni" prema popisu stanovništva iz 1991. i

istovremeno obuhvaćene biračkim spiskovima iz 1997.-1998., bilo da su 1997.-1998. stanovale u

"Herceg-Bosni", u nekom drugom dijelu BiH ili u inostranstvu.783 Ewa Tabeau je objasnila da je u

Trećem izvještaju koristila statističku, a ne pravnu definiciju termina "izbjeglice" i "interno

raseljene osobe".784 Dakle, svaku osobu koja je 1997.-1998. boravila u opštini različitoj od one u

kojoj je boravila 1991. godine Ewa Tabeau je kvalifikovala kao "interno raseljene osobe",785 a sve

osobe koje su 1997.-1998. boravile u inostranstvu, a 1991. godine u BiH, kvalifikovala je kao

"izbjeglice".786 Vijeće napominje da je Ewa Tabeau uključila u kategoriju "izbjeglica" osobe koje

1998. i prilikom popisa stanovništva 1991., 231.610 osoba je bilo nastanjeno u "Herceg-Bosni" 1991. i od tih 231.610 osoba nastanjenih u "Herceg-Bosni" 1991., 142.204 osobe su se našle i u biračkim spiskovima 1997.-1998. kao osobe nastanjene u BiH ili u inostranstvu, a 118.792 od njih izrazilo je želju da glasa u "Herceg-Bosni" 1997.-1998. 778 P 09836, str. 24 i 25; Ewa Tabeau, T(f), str. 21484-21486. 779 P 09836, str. 36-59. 780 P 09836, str. 37-41. 781 P 09836, str. 88, 95 i 96. Ewa Tabeau, T(f), str. 21478, 21479 i 21485. Ewa Tabeau je smatrala da je opština upisa u biračke spiskove pouzdan pokazatelj za utvrđivanje u kojoj opštini su birači živjeli u trenutku njihovog upisa 1997.-1998., do te mjere da je tu opštinu navela kao njihovo mjesto boravka 1997.-1998. 782 P 09836, str. 32 i 33. 783 P 09836, str. 24 i 25; Ewa Tabeau, T(f), str. 21484 i 21485 i 21504. 784 P 09836, str. 10 i 11; Ewa Tabeau, T(f), str. 21502-21505, 21530-21534. 785 P 09836, str. 10; Ewa Tabeau, T(f), str. 21502-21504, 21533 i 21534. 786 P 09836, str. 9, 11i 24; Ewa Tabeau, T(f), str. 21502-21505.

2464/78692 TER

Prijevod


su već boravile u inostranstvu – makar privremeno – 1991. godine i smatrala je da se te osobe,

neovisno o datumu kad su napustile BiH, nisu vratile u BiH prije 1998., djelimično i zbog

sukoba.787 Ewa Tabeau je objasnila da izbor izraza "izbjeglice" i "interno raseljene osobe"

objašnjava činjenica da je cilj Trećeg izvještaja Ewe Tabeau bio utvrđivanje posljedica sukoba na

kretanje stanovništva na određenoj teritoriji i da neutralniji termini kao što su interna i vanjska

migracija ne odražavaju vezu između takvih raseljavanja i sukoba.788

339. Mada je napomenula da nije uzela u obzir potencijalne uzroke kretanja stanovništva u

periodu od 1991. do 1997.-1998., Ewa Tabeau je navela da uobičajeni uzroci migracije, kao što su

zaposlenje, stanovanje i obrazovanje, nisu imali ulogu u toku sukoba i da se primijećeni migratorni

fenomen, čiji su razmjeri opisani kao izuzetni, objašnjava sukobom u BiH.789 Ewa Tabeau se takođe

u svom svjedočenju oslonila na podatke u bazi podataka o izbjeglicama i raseljenim licima

UNHCR-a i Vlade BiH za 1999. i 2000.,790 koji su u njenoj statističkoj analizi korišteni samo u

kontekstualne svrhe.791

340. Ewa Tabeau je zatim izračunala nacionalnu distribuciju ukupnog broja osoba

identifikovanih kao "interno raseljeni" i "izbjeglice", tj. 61.487 osoba od uzorka od 142.204 osoba i

zaključila da su 43,4% njih bili Muslimani, 25,6% Hrvati, 23,8% Srbi i 7,3% ostali.792

341. Ewa Tabeau je procijenila da je minimalni broj "interno raseljenih" i "izbjeglica" iz

"Herceg-Bosne" 61.487, ali je navela da brojka 101.107793 predstavlja potpuniju procjenu te

populacije, pri čemu je njihov tačan broj nepoznat.794 Ewa Tabeau je zatim metodom "proporcija"

nacionalnu distribuciju primijećenu na uzorku od 61.487 osoba koje predstavljaju minimalni broj

"interno raseljenih lica" i "izbjeglica" iz Herceg-Bosne primijenila na uzorak od 101.107 osoba koji

je, po njenom mišljenju, predstavljao potpuniju procjenu te populacije795.

342. I konačno, Ewa Tabeau je ukupni broj "izbjeglica" i "interno raseljenih lica" za cijelu BiH

procijenila na 1.306.377 osoba.796 Ewa Tabeau je zaključila da su nehrvati – Muslimani, Srbi i

787 P 09836, str. 9, 11i 24; Ewa Tabeau, T(f), str. 21502-21505. V. takođe u vezi s tim stranice 77 do 87 Trećeg izvještaja Ewe Tabeau, gdje se detaljnije objašnjava korištenje osoba koje borave u inostranstvu u statističke svrhe. 788 Ewa Tabeau, T(f), str. 21929 i 21930. 789 P 09836, str. 10, 11 i 34; Ewa Tabeau, T(f), str. 21548-21551, 21556 i 21557. 790 P 09836, str. 4, 5 i 91-93; Ewa Tabeau, T(f), str. 21469. 791 Ewa Tabeau, T(f), str. 21487, 21552 i 21553. 792 P 09836, str. 42 do 46; Ewa Tabeau, T(f), str. 21524-21528 i 21539-21545. 793 P 09836, str. 24. 794 P 09836, str. 33 i 47-51. 795 P 09836, str. 47-51. Ewa Tabeau je zaključila da je nacionalna distribucija za 101.107 "izbjeglica" i "interno raseljenih lica" iz Herceg-Bosne bila sljedeća: 26.304 Srba, 40.266 Muslimana, 25.147 Hrvata i 9.391 ostalih. 796 P 09836, str. 52-54. Ewa Tabeau je takođe primijenila metodu "proporcija" da bi utvrdila nacionalni sastav "izbjeglica" i "interno raseljenih lica" na teritoriji BiH.

2463/78692 TER

Prijevod


ostali – bili najviše pogođeni sukobom utoliko što su predstavljali većinu "interno raseljenih" i

"izbjeglica".797


343. Prlićeva odbrana je Treći izvještaj Ewe Tabeau suprotstavila Prvom odjeljku Izveštaja

Svetlane Radovanović u kojem Svetlana Radovanović kritikuje Treći izvještaj Ewe Tabeau i

ukazuje na manjkavost izvora koje je koristila Ewa Tabeau, koji, kako tvrdi, sadrže brojne greške,

korištenje statističkih metoda koje su neuobičajene za tu vrstu analize, konkretno metodu

uparivanja, kao i zaključke Trećeg izvještaja Ewe Tabeau.798

344. Svetlana Radovanović je navela da nije nikada vidjela izvještaj vještaka čiji predmet je

ocjena strukture stanovništva i broja izbjeglica kojemu je glavni izvor birački spisak.799 Svetlana

Radovanović je konkretno objasnila da činjenica da je upis u biračke spiskove bio dobrovoljan

očigledno dovodi u pitanje pouzdanost tog izvora. 800

345. Svetlana Radovanović je takođe kritikovala ispravke podataka iz popisa stanovništva 1991. i

biračkih spiskova 1997.-1998. od strane Ewe Tabeau, koje je smatrala proizvoljnim i koje, po

njenom mišljenju, dotjeruju izvore i onemogućavaju metodu proporcija jer je preciznost izvora

nužan preduvjet za primjenu te metode.801

346. Svetlana Radovanović je zatim iznijela problem u vezi s datumima korištenih izvora –

popisa stanovništva 1991. i biračkih spiskova iz 1997.-1998. – navodeći da je Ewa Tabeau izvela

zaključke o kretanju stanovništva u periodu od 1991. do 1994. iako je priznala da za taj period ne

postoje podaci.802

347. Svetlana Radovanović je kritikovala i metodu uparivanja podataka koju je koristila Ewa

Tabeau kako bi kombinovala podatke iz popisa stanovništva 1991. s onima iz biračkih spiskova iz

1997.-1998. radi dobivanja jedinstvene baze podataka.803 Svetlana Radovanović smatra da je

nekorektno, s metodološke tačke gledišta, uparivati podatke iz dva izvora koji ne sadrže istu vrstu

797 P 09836, str. 34. 798 1D 03110, str. 8 i 28-32; Svetlana Radovanović, T(f), str. 34863, 34864, 34870, 34871, 34880-34881 i 34918; P 10758; Svetlana Radovanović, T(f), str. 35088-35093. 799 1D 03110, str. 8 i 21; Svetlana Radovanović, T(f), str. 34870-34873, 35011, 35012, 35016 i 35017. 800 Svetlana Radovanović, T(f), str. 34875 i 34950. 801 1D 03110, str. 23 i 24. 802 1D 03110, str. 7 i 8. 803 1D 03110, str. 28-31; Svetlana Radovanović, T(f), str. 35036 i 35037; P 09836, str. 63 i 94. Popis stanovništva 1991. sadržavao je informacije o nacionalnoj pripadnosti i mjestu boravka 1991. za popisane osobe dok su birački spiskovi sadržavali informacije o mjestu boravka glasača registrovanih 1997.-1998.

2462/78692 TER

Prijevod


informacija.804 Osim toga, što se tiče nacionalnosti, Svetlana Radovanović je primijetila da se izjava

o nacionalnoj pripadnosti u popisu stanovništva 1991. davala na dobrovoljnoj bazi i da je

nacionalna pripadnost subjektivan kriterijum.805

348. I konačno, Svetlana Radovanović je oštro kritikovala takozvanu metodu "proporcija" koju je

koristila Ewa Tabeau.806

349. Po mišljenju Svetlane Radovanović, zaključci Ewe Tabeau o promjenama u nacionalnoj

strukturi analiziranog stanovništva ukazuju na neispravno izvođenje zaključaka i netačno su

prikazani.807 Ona smatra da Ewa Tabeau nije uspjela pokazati u kojem trenutku u periodu od 1991.

do 1997.-1998. su se desile posmatrane demografske promjene, ali uprkos tome je zaključila da je

došlo do velikih promjena u nacionalnom sastavu stanovništva u opštinama "Herceg-Bosne" tokom

sukoba u periodu od 1991. do 1994., mada je prihvatila da za taj period nema dostupnih

podataka.808

350. Što se tiče promjena mjesta boravka osoba koje su činile populaciju koju je analizirala Ewa

Tabeau, Svetlana Radovanović je osporila upotrebu izraza "izbjeglica" i "interno raseljeno lice"

podsjećajući da ne postoji statistička definicija tih pojmova i da je Ewa Tabeau svaku promjenu

mjesta boravka u periodu od 1991. do 1997.-1998. smatrala prisilnim raseljavanjem ne uzimajući u

obzir nijedan drugi uzrok migracija, na primjer ekonomski.809 Po mišljenju Svetlane Radovanović,

to što Ewa Tabeau tvrdi da se čak i onda kad je riječ o osobama koje su otišle u ekonomskim

migracijama prije 1991. te osobe trebaju smatrati "izbjeglicama" jer bi se one, da nije bilo sukoba,

možda vratile u BiH 1997.-1998., predstavlja čistu spekulaciju.810 Svetlana Radovanović je takođe

kritikovala opšte procjene Ewe Tabeau u vezi s ukupnim brojem "izbjeglica" i "interno raseljenih

lica" na teritoriji koju naziva "Herceg-Bosna" i na cijeloj teritoriji BiH.811

4. Zaključci Vijeća u vezi s Trećim izvještajem Ewe Tabeau

351. Nakon što je pažljivo proučilo izvještaje dva vještaka i saslušalo svjedočenje Ewe Tabeau i

Svetlane Radovanović, Vijeće konstatuje da se u Trećem izvještaju Ewe Tabeau iznose statistike u

vezi s nacionalnim sastavom stanovništva za osam opština BiH – Čapljina, Gornji Vakuf, Jablanica,

804 1D 03110, str. 28-31; Svetlana Radovanović, T(f), str. 34910; P 09836, str. 94. 805 Svetlana Radovanović, T(f), str. 34910-34914. 806 1D 03110, str. 9; Svetlana Radovanović, T(f), str. 35086-35093. Svetlana Radovanović je navela da je Ewa Tabeau neadekvatno koristila metodu proporcija. 807 1D 03110, str. 9; Svetlana Radovanović, T(f), str. 34907 i 34908. 808 1D 03110, str. 9 i 14. 809 1D 03110, str. 9 i 18-19; Svetlana Radovanović, T(f), str. 34948. 810 1D 03110, str. 9.

2461/78692 TER

Prijevod


Ljubuški, Mostar, Prozor, Stolac i Vareš – koje čine, u svrhu analize Ewe Tabeau, područje koje

ona naziva "Herceg-Bosna",812 te se identifikuje minimalni broj "interno raseljenih lica" i

"izbjeglica" iz tih opština za period od 1991. do 1998.813 Vijeće takođe primjećuje da je Ewa

Tabeau izvela zaključke o kretanju stanovništva tokom sukoba u BiH u periodu od 1991. do

1994.814

352. Vijeće primjećuje da je Ewa Tabeau prihvatila da se njen Treći izvještaj zasniva na analizi

informacija dostupnih za godine 1991. i 1997.-1998., dok Optužnica pokriva period od novembra

1991. do aprila 1994.815 Ona je to objasnila činjenicom da ne postoji nijedan izvor za godine 1991. i

1994.816

353. Vijeće takođe primjećuje da način na koji Ewa Tabeau u Trećem izvještaju koristi termin

"Herceg-Bosna" ne odgovara granicama područja koje se obično naziva Herceg-Bosna, konkretno,

kako je definisano u paragrafu 22 Optužnice.817

354. Nadalje, Vijeće konstatuje da je Ewa Tabeau sve promjene mjesta boravka u periodu od

1991. do 1997.-1998. smatrala prisilnim raseljavanjem, premda je prihvatila da ne raspolaže

nikakvim informacijama u vezi s tim raseljavanjem.818 U vezi s tim, Vijeće primjećuje da je Ewa

Tabeau kvalifikovala kao "izbjeglice" sve osobe koje su promijenile zemlju u kojoj imaju boravište

u periodu od 1991. do 1997.-1998., a kao "interno raseljene" sve osobe koje su promijenile

boravište u okviru granica BiH u periodu od 1991. do 1997.-1998., i to bez ikakvih informacija o

uzroku promjene boravišta.819

355. Vijeće primjećuje da su oba vještaka prihvatila da zbog nedostatka izvora nije moguće da se

utvrde tačni datumi promjene mjesta boravka stanovništva ili razlozi tih odlazaka.820 Stoga Vijeće

811 1D 03110, str. 9. 812 P 09836, str. 1 i 6: "U svrhu ove studije, područje Herceg-Bosne definisano je kao područje koje se sastoji od dolenavedenih opština. Sa izuzetkom Mostara i Stoca, sve druge opštine ostale su nepromenjene (predratne i posleratne opštine su identične). Mostar je podeljen na osam manjih postdejtonskth opština a Stolac na dve." Ewa Tabeau, T(f) str. 21467. 813 P 09836, str. 4; Ewa Tabeau, T(f), str. 21497 i 21498. 814 P 09836, str. 32 i 33. 815 P 09836, str. 5; Ewa Tabeau, T(f), str. 21467 i 21468. 816 P 09836, str. 5. 817 P 09836, str. 6; Ewa Tabeau, T(f), str. 21467; Optužnica, par. 22: "Prema članu 2 Odluke o osnivanju Hrvatske Zajednice Herceg-Bosne od 18. novembra 1991., Herceg-Bosnu su činile sljedeće opštine na teritoriji Bosne i Hercegovine: Jajce, Kreševo, Busovača, Vitez, Novi Travnik, Travnik, Kiseljak, Fojnica, Kakanj, Vareš, Kotor-Varoš, Tomislavgrad, Livno, Kupres, Bugojno, Gornji Vakuf, Prozor, Konjic, Jablanica, Posušje, Mostar, Široki Brijeg, Grude, Ljubuški, Čitluk, Čapljina, Neum, Stolac i dijelovi Skender-Vakufa (Dobretići) i Trebinja (Ravno). Na temelju člana 4 iste Odluke, opština Žepče je približno u oktobru 1992. pridodata Herceg-Bosni". 818 P 09836, str. 10 i 11; Ewa Tabeau, T(f), str. 21950-21953. 819 P 09836, str. 10 i 11; Ewa Tabeau, T(f), str. 21929, 21930 i 21950-21953. 820 P 09836, str. 5; Ewa Tabeau, T(f), str. 21552.

2460/78692 TER

Prijevod


konstatuje da periodi koje pokrivaju izvori korišteni u Trećem izvještaju Ewe Tabeau, tj. popis

stanovništva 1991. i birački spiskovi iz 1997.-1998., daju podatke za godine 1991. i 1997.-1998., ali

ne i za period na koji se odnosi Optužnica.821 Vijeće, prema tome, smatra da korišteni izvori, koji

pokrivaju period vremenski previše udaljen od datuma koje pokriva Optužnica, potpuni nedostatak

informacija o datumima promjene mjesta boravka u periodu od 1991. do 1997.-1998. i o razlozima

za kretanje stanovništva u tom periodu, kao i statističke metode koje je koristila Ewa Tabeau

onemogućavaju da Vijeće prida bilo kakvu dokaznu vrijednost Trećem izvještaju Ewe Tabeau.

II. Izvještaj vještaka prihvaćen posredstvom vještaka Vlade Šakića

356. Vijeće je 1. decembra 2009. prihvatilo izvještaj Vlade Šakića – koji je svjedočio 5. i

6. oktobra 2009. – koji je podnijela Praljkova odbrana, pod naslovom "Rat u Bosni i

Hercegovini 1991.-1995. – Socio-psihologijska ekspertiza", čiji je cilj bio da se analizira

ponašanje ljudi, posebno u vrijeme rata, i da se ta analiza primijeni na rat u BiH, kako bi se

on bolje razumio.822

357. Nakon opšte prezentacije cilja tog izvještaja vještaka (A), Vijeće će objasniti razloge

koji su doveli do toga da se dijelovi svjedočenja i izvještaja Vlade Šakića koji se odnose na

činjenice i koji se tiču odgovornosti optuženih u ovoj presudi ne uzmu u obzir (B).

A. Opšti cilj izvještaja vještaka

358. Iz analize u izvještaju i svjedočenju vještaka Vlade Šakića proizlazi da je cilj

njegovog izvještaja da se analiziraju i istaknu poteškoće koje mogu imati nadređene osobe da

ostvare efektivnu kontrolu nad svojim vojnicima.823 Vlado Šakić je pokušao da objasni da je

unutar grupe,824 posebno u ratu, teško ostvariti kontrolu nad njenim članovima, i to iz

sljedećih razloga:

– unutar jedne grupe, moguće je da se u grupi suprotstavi više različitih tipova ličnosti (vođe,

sljedbenici, konformisti itd.).825 Zbog toga ih je veoma teško individualno kontrolisati;826

821 P 09836, str. 5. 822 3D 03721. 823 3D 03721, str. 16, 22, 29 i 88. 824 Vijeće napominje da je Vlado Šakić bio vrlo neodređen u definisanju grupe, ali pretpostavlja da je u većini slučajeva govorio o oružanim grupama. 825 3D 03721, str. 16. 826 3D 03721, str. 16.

2459/78692 TER

Prijevod


– kada grupa postane prevelika,827 nadređeni više nema direktnu interakciju s podređenima.828

Dakle, budući da zapovjednik zapravo više nema kontakta s vojnicima, on nema nikakvu kontrolu

nad njihovim postupanjem.829 Osim toga, zapovjednici mogu predvidjeti "negativne reakcije" svojih

vojnika na postupke neprijatelja samo ako imaju potrebna znanja iz područja psihologije.830 Budući

da ih većina nema takva znanja, teško im je kontrolisati vlastite vojnike;831

– ponašanje vojnika rijetko je posljedica naređenja dobivenih od zapovjednika i češće je posljedica

socijalne situacije i snažnih emocionalnih stanja u kojima se vojnici nađu.832

359. Vlado Šakić je zatim u svom izvještaju ta načela generalno primijenio na sukob u

BiH i objasnio poteškoće na koje je mogao naići "politički i vojni vrh" u BiH. Iznio je da su

se, po njegovom mišljenju, zbog potpune nepripremljenosti "političkog vodstva",

odbrambene grupe formirale spontano i van institucionalnih okvira.833 One su bile sastavljene

kako od dobrovoljaca i civila tako i od bivših pripadnika JNA, čemu se mogu dodati, u

manjem omjeru, i kriminalci.834 Po mišljenju Vlade Šakića, u tim okolnostima je bilo

nemoguće za "politički i vojni vrh" BiH da uspostavi kontrolu nad tim grupama.835

360. Generalno, Vijeće smatra da je Praljkova odbrana podnijela izvještaj vještaka Vlade

Šakića u okviru svojih argumenata u vezi s odgovornošću optuženih na osnovu člana 7(1) –

naređivanje – i člana 7(3) Statuta. Doista, Vijeće konstatuje da je Vlado Šakić u svom

izvještaju zaključio da vlasti (bilo političke bilo vojne) nisu kontrolisale pomenute grupe koje

su počinile zločine u BiH i da su one bile prepuštene same sebi.836

B. Analiza problema povezanih s izvještajem i iskazom vještaka Vlade Šakića

361. Nakon što je analiziralo izvještaj, glavno ispitivanje i unakrsno ispitivanje Vlade

Šakića, kao i dokumente koji su mu predočeni tokom svjedočenja, Vijeće primjećuje da

postoji nekoliko problema koji su postali očigledni uglavnom tokom unakrsnog ispitivanja od

827 Vijeće konstatuje da Vlado Šakić ne navodi od kojeg broja grupa postaje isuviše velika da bi zapovjednik mogao imati direktnu interakciju s podređenima. 828 3D 03721, str. 22. 829 3D 03721, str. 22. 830 3D 03721, str. 22. 831 3D 03721, str. 22. 832 3D 03721, str. 29. 833 3D 03721, str. 88. 834 3D 03721, str. 88. 835 3D 03721, str. 88 i 89. Vijeće napominje da je Vlado Šakić u svom izvještaju vještaka vrlo neprecizan kad je riječ o političkim i vojnim vlastima u BiH. Vijeće stoga ne može odrediti da li on pod tim podrazumijeva vlasti BiH, vlasti Herceg-Bosne, srpske vlasti ili pak sve te vlasti. 836 3D 03721, str. 88 i 89.

2458/78692 TER

Prijevod


strane tužilaštva i koji se tiču, s jedne strane, Vlade Šakića (1) i, s druge strane, njegove

vjerodostojnosti, kao i vjerodostojnosti i dokazne vrijednosti njegovog izvještaja (2).

1. Problemi u vezi s nepristrasnošću Vlade Šakića

362. Vijeće primjećuje da je tokom svjedočenja Vlade Šakića, tužilaštvo pokušalo da

ospori nepristrasnost Vlade Šakića tako što je osporilo nepristrasnost Instituta Ivo Pilar na

čijem čelu je Vlado Šakić (a), a zatim je direktno osporilo nepristrasnost Vlade Šakića (b)

a) Osporavanje nepristrasnosti Instituta Ivo Pilar, na čijem čelu je Vlado Šakić

363. Tužilaštvo je istaklo da je Institut na čijem čelu je Vlado Šakić naučni institut koji je

osnovala hrvatska Vlada kako bi prenijela svoje ideje i obezbijedila intelektualnu podršku.837

U vezi s tim, tužilaštvo je najprije ispitalo Vladu Šakića o nastanku Instituta Ivo Pilar i

njegovih veza s hrvatskom Vladom generalno (i) a zatim je pokušalo da pokaže veze između

Instituta i hrvatskih obavještajnih službi (ii).

i. Nastanak Instituta Ivo Pilar i njegove veze s hrvatskom Vladom

364. Po riječima Vlade Šakića, Institut je osnovan početkom devedesetih godina, kada je

Hrvatska postala samostalna država.838 Tokom svjedočenja, Vlado Šakić je objasnio da je

Institut Ivo Pilar finansiran na isti način kao i svi instituti i javna sveučilišta u Hrvatskoj, tj. iz

budžeta Ministarstva znanosti i obrazovanja.839 Radilo se, dakle, o javnom znanstvenom

institutu.840 On je takođe izjavio da je Institut primao hrvatske i strane donacije, od raznih

zaklada i naručitelja, koji su mogli biti iz gospodarstva, društvenih i političkih institucija.841

365. Vlado Šakić je takođe izjavio da ravnatelja Instituta bira Upravno vijeće, sastavljeno

od znanstvenika, na temelju mišljenja Znanstvenog vijeća Instituta.842 Po riječima Vlade

Šakića, o svim kandidatima je davalo mišljenje Znanstveno vijeće.843 Takođe je objasnio da

je neke članove Upravnog vijeća imenovalo Ministarstvo znanosti i obrazovanja, ali da se to

837 Vlado Šakić, T(f), str. 45693. 838 Vlado Šakić, T(f), str. 45597. 839 Vlado Šakić, T(f), str. 45601. 840 Vlado Šakić, T(f), str. 45601 841 Vlado Šakić, T(f), str. 45601. 842 Vlado Šakić, T(f) str. 45601et 45602. 843 Vlado Šakić, T(f) str. 45602.

2457/78692 TER

Prijevod


ministarstvo nije miješalo u znanstveni rad Instituta i da je samo kontrolisalo da li je

procedura bila zakonska.844

ii. Veze instituta sa hrvatskim obavještajnim službama

366. Tužilaštvo je pokušalo da rasvijetli eventualne veze između Ive Pilara i nekih osoba

iz hrvatskih obavještajnih službi. Međutim, Vlado Šakić je odbacio postojanje bilo kakve

veze između IPD-a845 i Instituta Ivo Pilar.846 Tu vezu je Vlado Šakić zanijekao uprkos

činjenici da su neki osnivači Instituta847 ili njegovi podupiratelji848 istovremeno bili i

suradnici ili članovi IPD-a.849

367. Nadalje, tužilaštvo je predočilo članak koji je 3. maja 1996. objavljen u hrvatskom

listu Nacional po kojem je više osoba koje su bile na čelu Instituta Ivo Pilar 1996. godine

radilo u IPD-u ili s njim sarađivalo, konkretno s Miroslavom Tuđmanom – šefom hrvatskih

tajnih službi,850 u vremenskom periodu koji nije preciziran, ali barem 1996. – i Miomirom

Žužulom.851 U članku se takođe navodi da je u februaru 1996. Institut Ivo Pilar dostavio

rezultate istraživanja javnog mnijenja koje se ticalo pitanja u vezi s izborima – predstavljeno

kao znanstveno istraživanje i kao povjerljivo – uredu predsjednika Republike Hrvatske i

HDZ-u.852

b) Osporavanje nepristrasnosti Vlade Šakića kao vještaka

368. Tužilaštvo je takođe pokušalo da pokaže povezanost Vlade Šakića s vladom Franje

Tuđmana, kao i njegovu povezanost s hrvatskim obavještajnim službama.

369. Dakle, čini se da je Vlado Šakić obnašao funkcije u hrvatskoj Vladi: godine 1991. on

je radio u Ministarstvu pravosuđa i uprave Hrvatske i bio je zadužen za izvršenje krivičnih

844 Vlado Šakić, T(f), str. 45602. 845 Vijeće napominje da je prilikom svjedočenja Vlade Šakića tužilaštvo definisalo IPD kao hrvatsku propagandnu službu, dok je optuženi Praljak tvrdio da se radi o Informativno-psihološkoj djelatnosti – v. Vlado Šakić, T(f), str. 45698. 846 Vlado Šakić, T(f), str. 45698. 847 Tužilaštvo se konkretno pozvalo na Josipa Jurčevića koji je svjedočio kao vještak za istoriju pred Vijećem od 14. do 17. septembra 2009. i koji je bio osnivač arhiva hrvatskog Ministarstva obrane i pripadnik voda za dokumentarno-informativnu djelatnost HV-a u periodu od 1991. do 1992. V. Josip Jurčević, T(f), str. 44723 i 44725. 848 Tužilaštvo se poziva na Miomira Žužula koji je svjedočio pred Vijećem od 6. do 8. maja, a zatim od 21. do 22. jula 2008., koji je bio psiholog u IPD-u do 1992. - v. Miomir Žužul, T(f), str. 31050 i 31194 - koji je vršio razne funkcije u vladi Franje Tuđmana tokom sukoba u BiH - v. Miomir Žužul, T(f), str. 27610, 27611, 27718, 27755 i 31053. 849 Vlado Šakić, T(f), str. 45692 i 45693. 850 P 11020, str. 2; Vlado Šakić, T(f), str. 45701; P 11027, str. 1; Vlado Šakić, T(f), str. 45700. 851 P 11027, str. 1; Vlado Šakić, T(f), str. 45700. 852 P 11027, str. 1 do 3; Vlado Šakić, T(f), str. 45700.

2456/78692 TER

Prijevod


sankcija, i to do septembra 1992.853 U septembru 1992. postao je pomoćnik ministra

pravosuđa u Hrvatskoj, što znači da je bio "šef zatvorskog sustava".854

370. Osim toga, tužilaštvo je naglasilo činjenicu da je Vlado Šakić sarađivao tokom svoje

naučne karijere s brojnim osobama povezanim s hrvatskim obavještajnim službama, među

kojima su bili Miroslav Tuđman, koji je – u vremenskom periodu koji nije preciziran, no

svakako tokom 1996. – bio šef hrvatskih tajni službi,855 Miomir Žužul – psiholog u IPD-u do

1992.856 - ali i Markica Rebić.857 Tužilaštvo je podsjetilo na to da je i ovaj potonji bio šef

tajnih službi, ali da nije precizirano u kojem periodu.858

371. I konačno, na osnovu jednog dokumenta UNPROFOR-a od 1. marta 1994., koji je

opisivao hrvatski informativno-sigurnosni sistem, Vlado Šakić je, kao stručnjak i ravnatelj

Instituta Ivo Pilar, pružao pomoć u analitičkim aktivnostima hrvatske informativne službe,

odnosno, kako tvrdi tužilaštvo, hrvatskih tajnih službi.859

2. Problemi vezani za vjerodostojnost Vlade Šakića i za vjerodostojnost i dokaznu vrijednost

njegovog izvještaja

372. Tokom unakrsnog ispitivana, tužilaštvo se fokusiralo na izvještaj Vlade Šakića,

konkretno na njegova razmatranja o nadzoru nad vojnicima u ratu,860 kako bi osporilo

vjerodostojnost Vlade Šakića.861

373. Vijeće podsjeća da je Vlado Šakić iznio mišljenje da su se, zbog potpune

nepripremljenosti političkog vodstva, odbrambene grupe formirale spontano i van

institucionalnih okvira862 i da je u tim okolnostima bilo nemoguće za vojni i politički vrh da

potpuno nadzire takve grupe.863

853 Vlado Šakić, T(f), str. 45683. 854 Vlado Šakić, T(f), str. 45683. 855 P 11020, str. 2; Vlado Šakić, T(f), str. 45701; P 11027, str. 1; Vlado Šakić, T(f), str. 45700. 856 Miomir Žužul, T(f), str. 31050 i 31194. 857 Vlado Šakić, T(f), str. 45700. 858 Vlado Šakić, T(f), str. 45700. 859 P 11020, str. 4; Vlado Šakić, T(f), str. 45701. 860 3D 03721, str. 16, 22, 29 i 88. 861 Vlado Šakić, T(f), str. 45740 do 45762. 862 3D 03721, str. 88. 863 3D 03721, str. 88 i 89.

2455/78692 TER

Prijevod


374. Vlado Šakić je objasnio da je do tog zaključka došao služeći se informacijama u vezi

sa sukobom iz javnog domena, koje su prenijeli mediji, i da su mu te informacije, kao i

stručni izvještaji o toj temi koje je čitao, omogućili da dođe do tih zaključaka864.

375. Tokom unakrsnog ispitivanja Vlade Šakića, tužilaštvo je nastojalo da pokaže da on

nije imao nikakvih preciznih saznanja o događajima u vezi sa sukobom u BiH te mu je

predočilo niz zapovijedi vojnog zapovjedništva HVO-a.865 Kada je tužilaštvo pitalo Vladu

Šakića zar te zapovijedi zapovjednika HVO-a ne ukazuju na to da zapravo jeste postojao

nadzor nad vojskom, Vlado Šakić je odgovorio da mu nije poznat ratni kontekst i da, prema

tome, ne može komentarisati te dokumente niti ih uklopiti u teorijski okvir koji je iznio.866

Isto tako, kad ga je Vijeće pitalo da li bi dokumenti koje mu je pokazalo tužilaštvo, koji

ukazuju na to da neki događaji slijede logiku uzastopnih zapovijedi, promijenili zaključke

njegovog izvještaja da je znao za njih,867 Vlado Šakić je rekao da mu nije poznata situacija

koja se ispituje, kao ni relevantni kontekst, i da stoga ne može odgovoriti na to pitanje.868

376. Čini se, osim toga, da Vlado Šakić nije ništa znao o disciplinskim sankcijama koje su

bile na raspolaganju HVO-u, kao ni o njihovom provođenju. 869 Naime, suočen s

dokumentima u vezi s disciplinskim sankcijama koje je preduzeo HVO,870 Vlado Šakić je

rekao da se nije bavio donošenjem političkih i vojnih odluka u Herceg-Bosni.871

C. Zaklju čak Vijeća

377. Vijeće konstatuje da je tokom unakrsnog ispitivanja tužilaštvo uspjelo da dovede u

sumnju nepristrasnost ovog vještaka. Doista, rasvjetljujući veze između Instituta Ivo Pilar,

koji je vodio i još uvijek vodi Vlado Šakić, i hrvatske države, ali i između tog instituta i

hrvatskih obavještajnih službi, tužilaštvo je pokazalo tijesnu vezu koja je postojala i još

uvijek postoji između svjedoka i hrvatskih političkih vlasti. Vijeće podsjeća da su optužbe u

vezi s ulogom Hrvatske u sukobu bile predmet brojnih rasprava između strana. Više svjedoka

je ispitano u vezi s tim i brojni dokumenti su uvršteni u spis. Osim toga, Vijeće podsjeća da je

vještak dužan da svjedoči objektivno, nepristrasno i neovisno kako bi Vijeću pomogao da

864 Vlado Šakić, T(f), str. 45741. 865 Vlado Šakić, T(f), str. 45741-45744. V. P 03019; P 03128; P 03117. 866 Vlado Šakić, T(f), str. 45744 i 45745. 867 Vlado Šakić, T(f), str. 45746. 868 Vlado Šakić, T(f), str. 45746 i 45747. 869 Vlado Šakić, T(f), str. 45747. 870 P 02595; P 11033; Vlado Šakić, T(f), str. 45748. 871 Vlado Šakić, T(f), str. 45754.

2454/78692 TER

Prijevod


donese zaključak van razumne sumnje.872 Vijeće na kraju podsjeća da se svjedočenje vještaka

Vlade Šakića tiče ključnog pitanja u ovom predmetu – odgovornosti nadređenog. U tim

okolnostima, Vijeće mora posebnu pažnju pridati nepristrasnosti dotičnog vještaka. Vijeće,

stoga smatra da povezanost Instituta Ivo Pilar, Vlade Šakića, hrvatske vlade i hrvatskih

obavještajnih službi dovodi u sumnju nepristrasnost Vlade Šakića kao vještaka.

378. Nadalje, Vijeće primjećuje da su, kad je riječ o vjerodostojnosti samog Vlade Šakića

i njegovog izvještaja vještaka, svjedočenje Vlade Šakića, njegov izvještaj, unakrsno

ispitivanje tužilaštva i pitanja Vijeća ukazali na značajne manjkavosti. Doista, Vijeće ponovo

ističe da je cilj izvještaja Vlade Šakića, tj. analiza poteškoća u efektivnoj kontroli nad

vojnicima, ključni element u odlučivanju o odgovornosti optuženih na osnovu članova 7(1) –

naređivanje – i 7(3) Statuta. Vijeće smatra da je, u okviru ispitivanja poteškoća vezanih za

efektivnu kontrolu nad vojnicima u ovom predmetu, ključno da se uzme u obzir stvarna

situacija u zapovjedništvu HVO-a kako bi se mogli izvesti zaključci o kontroli optuženih nad

vojnicima. Vijeće konstatuje da se izvještaj Vlade Šakića, budući da on nije proučio nijedan

dokument koji se konkretno bavi sukobom u BiH, a posebno ne dokumente koji potiču iz

zapovjedništva HVO-a, problemima efektivne kontrole nad vojnicima bavi na veoma

teoretski način koji nije u vezi sa sukobom kojim se Vijeće ovdje bavi. Vijeće, prema tome,

smatra da je vjerodostojnost i dokazna vrijednost tog izvještaja veoma slaba.

379. Imajući u vidu sumnje u pogledu nepristrasnosti Vlade Šakića, koje su izišle na

vidjelo prije svega u njegovom unakrsnom ispitivanju od strane tužilaštva, i nepostojanje

konkretnih i praktičnih istraživanja Vlade Šakića u vezi sa sukobom u BiH i kontrolom nad

vojnicima od strane komande HVO-a, kao i neodređene odgovore vještaka tokom unakrsnog

ispitivanja, Vijeće smatra da ne može iskoristiti taj izvještaj u ovoj presudi.

Odjeljak 3: Dokumenti koje su svjedoci komentarisali i koji su uvedeni posredstvom

svjedoka na suđenju i dokumenti prihvaćeni putem pismenih zahtjeva

380. Vijeće je, generalno, davalo prednost sadržaju dokumenta koji je svjedok objasnio

na uvjerljiv način u odnosu na dokument uvršten u spis putem pismene procedure.

381. Međutim, Vijeće je pridalo određenu težinu dokumentima koje nisu

prokomentarisali svjedoci u slučajevima kada je njihov sadržaj potkrepljen drugim

872 V. "Svjedočenje vještaka na osnovu pravila 94bis Pravilnika" u razmatranjima Vijeća u vezi s dokazima.

2453/78692 TER

Prijevod


dokumentima, posebno kada su činili dio koherentnog niza pismenih dokaza koji

predstavljaju pouzdanu cjelinu.

382. Vijeće je razmotrilo sve dokumentarne dokaze prihvaćene putem pismenih zahtjeva i

ocijenilo ih u kontekstu drugih prihvaćenih dokaza. Prilikom ocjenjivanja, Vijeće je

konkretno vodilo računa o izvoru dokumenta, autoru, eventualnim kontradikcijama u odnosu

na druge dokumente i o tome da li su strane osporile njihovu autentičnost. Vijeće je takođe

vodilo računa o tome da li su strane provjerile dokument tokom svjedočenja.873 Vijeće pritom

naglašava da su strane imale mogućnost da iznesu argumente o dokaznoj vrijednosti i

relevantnosti tih dokumenata putem pismene procedure za prihvatanje dokaza.874

383. Vijeće podsjeća da je u "Odluci po Zahtjevu Praljkove odbrane za prihvatanje

dokumentarnih dokaza", prihvatilo dva dokaza u vezi s alibijem optuženog Praljka.875Vijeće

je prihvatilo te dokumente podnesene putem pismenog zahtjeva zbog toga 1) što su sadržavali

dovoljne pokazatelje relevantnosti, dokazne vrijednosti i pouzdanosti, 2) što im je svrha

dokazivanje odbrane alibijem kako je izneseno u obavještenju Praljkove odbrane o odbrani

alibijem od 23. oktobra 2007.876 i 3) što je Vijeće smatralo da su vremenska ograničenja

mogla biti opravdanje za predlaganje tih dokumenata putem pismenog zahtjeva, umjesto

prilikom svjedočenja Slobodana Praljka na suđenju.877 Vijeće ipak smatra da treba naglasiti

da su, kao i svi dokumentarni dokazi, ta dva dokaza relevantna za odbranu alibijem

ocijenjena u okviru sveukupnih dokaza u spisu s obzirom na to da nisu bili predmet

unakrsnog ispitivanja na suđenju.

Odjeljak 4: Dokumenti prihvaćeni isključivo s ciljem provjere vjerodostojnosti

svjedoka viva voce

384. Vijeće podsjeća da je na osnovu Odluke Vijeća od 27. novembra 2008. u vezi s

novim dokumentima i Odluke Žalbenog vijeća od 26. februara 2009.878 određeni broj dokaza

prihvaćen posredstvom svjedoka odbrane isključivo s ciljem provjere vjerodostojnosti tih

873 V. konkretno "Odluka po Zahtjevu Praljkove odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza", javno, 1. april 2010., par. 92. 874 Pismena procedura na osnovu Smjernice br. 6 (tužilaštvo) iz Odluke od 29. novembra 2006. i Smjernice br. 9 (odbrana) iz Odluke od 24. aprila 2008., str. 10 i 11. 875 "Odluka po Zahtjevu Praljkove odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza", javno, 1. april 2010. Prihvaćeni dokazi o kojima je riječ su sljedeći: 3D 00686 i 3D 00687. 876 "Obavještenje Slobodana Praljka o njegovoj namjeri da iznese odbranu alibijem", povjerljivo, 23. oktobar 2007. 877 "Odluka po Zahtjevu Praljkove odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza", javno, 1. april 2010., par. 74. 878 V. takođe "Usvajanje smjernica za vođenje postupka" u Istorijatu psotupka (Dodatak 2).

2452/78692 TER

Prijevod


svjedoka i da oni nemaju dokazne vrijednosti van konteksta ocjene od strane Vijeća

vjerodostojnosti svjedoka čijim posredstvom je taj dokument uvršten u spis.879

Odjeljak 5: Formalno primanje na znanje činjenica o kojima je presuđeno

385. Vijeće je formalno primilo na znanje 270 činjenica o kojima je presuđeno u drugim

predmetima na Međunarodnom sudu, koji imaju veze s ovim predmetom, na osnovu pravila

94(B) Pravilnika.880 Prema jurisprudenciji Međunarodnog suda, "formalnim primanjem na

znanje neke činjenice o kojoj je već presuđeno, veće utvrđuje osnovanu pretpostavku o

tačnosti te činjenice, koju stoga ne treba ponovo dokazivati na suđenju, ali koja se, kao

predmet te pretpostavke, može pobijati na suđenju".881 Vijeće je, međutim objasnilo da će

prihvaćene činjenice koje su formalno primljene na znanje na osnovu pravila 94(B)

Pravilnika biti ispitane zajedno sa sveukupnim dokazima predočenim tokom suđenja kako bi

se vidjelo koji se zaključci mogu iz njih eventualno izvesti.882 Stoga je Vijeće pažljivo

ocijenilo činjenice o kojima je presuđeno u svjetlu sveukupnih dokaza koji su Vijeću

predočeni u ovom predmetu, posvećujući posebnu pažnju dokazima koje predočili timovi

odbrane kako bi osporili tačnost tih činjenica.883

Odjeljak 6: Dokazi prihvaćeni na osnovu članova 92bis i 92quater Pravilnika

386. Vijeće je donijelo određen broj odluka na osnovu pravila 92bis Pravilnika, po

zahtjevima strana, kojima je prihvatilo, djelomično ili u cijelosti 111 izjava ili transkripata

svjedočenja na osnovu pravila 92bis Pravilnika.884

387. Tokom postupka Vijeće je podsjetilo da se pravilo 92bis Pravilnika885 odnosi na "na

jednu veoma posebnu vrstu dokaza iz druge ruke koji bi ranije bili prihvatljivi u skladu s

879 V. P 02202, prihvaćen isključivo zbog toga što mu je svrha da ospori vjerodostojnost svjedoka Zdenka Andabaka; "Nalog o prihvatanju dokaznih predmeta u vezi sa svjedokom Zdenkom Andabakom", javno, 27. april 2010.; P 05880, prihvaćen isključivo zbog toga što mu je svrha da ospori vjerodostojnost svjedoka Ivana Benete; "Nalog kojim se prihvataju dokazi u vezi sa svjedokom Ivanom Benetom", javno, 7. decembar 2009. 880 270 činjenica koje su formalno primljene na znanje u sljedećim prvostepenim i drugostepenim presudama: Tužilac protiv Furundžije, Tužilac protiv Aleksovskog, Tužilac protiv Kupreškića i drugih, Tužilac protiv Blaškića, Tužilac protiv Kordića i Čerkeza i Tužilac protiv Naletilića i Martinovića, V. "Formalno primanje na znanje" u Istorijatu postupka (Dodatak 2). 881 Odluka od 14. marta 2006., par. 10. V. takođe Tužilac protiv Slobodana Miloševića, predmet br. IT-02-54-AR73.5, "Odluka po Interlokutornoj žalbi optužbe na Odluku Pretresnog veća po Predlogu optužbe za formalno primanje na znanje činjenica o kojima je presuđeno od 10. aprila 2003.", javno, 28. oktobar 2003., str. 4. 882 Odluka od 14. marta 2006., par. 11. 883 Odluka od 14. marta 2006., par. 11; Odluka od 7. septembra 2006., par. 21-26. 884 V. u vezi s tim "Dokazni postupak tužilaštva i odbrane" u Istorijatu postupka (Dodatak 2). 885 "Odluka po zahtjevima Slobodana Praljka za prihvatanje dokaza na osnovu pravila 92bis pravilnika", povjerljivo, 16. februar 2010., par. 27.

2451/78692 TER

Prijevod


pravilom 89(C)"886 i da je ustaljena sudska praksa da pravilo 92bis(A) Pravilnika isključuje

prihvatanje pismenih dokaza vezanih za "djela i ponašanje optuženog za koja se tereti u

optužnici"887 ili kojima se dokazuje neki ključni element u datom predmetu.888 Vijeće je stoga

uzelo u obzir izjave prihvaćene na osnovu pravila 92bis Pravilnika budući da se one ne tiču

nekog odlučujućeg elementa predmeta odnosno da potkrepljuju pravno relevantne činjenice

predmeta.889

388. Vijeće je nadalje prihvatilo sedam pismenih izjava na osnovu pravila 92quater

Pravilnika890 i konkretno je podsjetilo da mada se pravilo 92 quater(A) Pravilnika ne

razlikuje suštinski od ranijeg pravila 92bis(C) budući da takođe zahtijeva poštovanje dva

kumulativna uslova, tj. uslova da autor pismene izjave ili iskaza mora biti nedostupan i da su

u njima sadržani dokazi pouzdani, novo pravilo 92quater Pravilnika omogućuje u načelu

prihvatanje pismene izjave ili transkripta iskaza čija svrha je dokazivanje djela i ponašanja

optuženog. Međutim, u pravilu 92 quater(B) precizira se da to može biti jedan od faktora za

neprihavatanje takvog svjedočenja u cjelini ili nekog njegovog dijela.891 Zbog toga je Vijeće

prilikom analize izjava prihvaćenih na osnovu pravila 92quater Pravilnika posvetilo posebnu

pažnju pismenim izjavama koje su prihvaćene bez unakrsnog ispitivanja davalaca tih

izjava.892

Odjeljak 7: Izjave i iskazi optuženih

389. Na osnovu pravila 84bis, 85(C) i 89(C) Pravilnika, Vijeće je prihvatilo, saslušalo i

ocijenilo dokaze nekih od optuženih, u vidu (I) prethodnih izjava optuženih, (II) izjava

optuženih tokom postupka i (III) iskaza optuženih u svojstvu svjedoka na suđenju.

886 Tužilac protiv Slobodana Miloševića, predmet br. IT-02-54-AR73.2, "Odluka o prihvatljivosti dokaznog materijala jednog istražitelja optuzbe", 30. septembar 2002., javno, str. 13. V. takođe Tužilac protiv Stanislava Galića, predmet br. IT-98-29-AR73.2, "Odluka po Interlokutornoj žalbi u vezi s pravilom 92bis(C) Pravilnika", 7. juni 2002., javno, (dalje u tekstu: Odluka u predmetu Galić od 7. juna 2002.), par. 16. 887 Odluka u predmetu Galić od 7. juna 2002., par. 9. V. takođe Tužilac protiv Slobodana Miloševića, predmet br. IT-02-54-T, "Odluka po Zahtevu optužbe za prihvatanje pismenih izjava u skladu sa pravilom 92bis", 21. mart 2002. (dalje u tekstu: Odluka u predmetu Milošević od 21. marta 2002.), par. 22. 888 Tužilac protiv Sikirice i drugih, predmet br. IT-95-8-T, "Odluka po Molbi optužbe da se transkripti uvrste u dokaze u skladu sa pravilom 92bis", 23. maj 2001., par. 4 i 35. V. takođe Odluka u predmetu Milošević od 21. marta 2002., par. 7. 889 V. u vezi s tim razmatranja u vezi s procedurom za pravilo 92bis Pravilnika: "Dokazni postupak tužilaštva i odbrane" u Istorijatu postupka (Dodatak 2). 890 V. u vezi s tim "Dokazni postupak tužilaštva i odbrane" u Istorijatu postupka (Dodatak 2). Tri izjave su prihvaćene na zahtjev tužilaštva i četiri na zahtjev Praljkove odbrane. 891 "Odluka po Zahtjevu tužilaštva da se na osnovu pravila 92bis i 92quater Pravilnika u spis uvrsti transkript svjedočenja", javna prečišćena verzija, 27. oktobar 2006., par. 8. 892 Odluka u predmetu Galić od 7. juna 2002., fusnota na stranici 34, gdje se poziva na Drugostepenu presudu u predmetu Evropskog suda za ljudska prava; Odluka u predmetu Milošević od 21. marta 2002., par. 7.

2450/78692 TER

Prijevod


I. Prihvatanje prethodnih izjava optuženih

390. Prema praksi Međunarodnog suda, prethodna izjava optuženog može se prihvatiti

ako je relevantna i ako ima određenu dokaznu vrijednost te kada su u trenutku davanja izjave

poštovane sve proceduralne garancije i zaštite.893

391. U ovom predmetu, Vijeće je napravilo distinkciju između prethodnih izjava datih u

okviru istrage kada je optuženi saslušan kao osumnjičeni uz garancije predviđene

pravilima 42 i 43 Pravilnika, i ranijih iskaza optuženih u drugim predmetima Međunarodnog

suda kada su optuženi saslušani kao svjedoci u tom predmetu. Vijeće je dakle, na osnovu

pravila 89(C) Pravilnika, prihvatilo prethodnu izjavu optuženog Prlića, koja je uzeta kad ga je

tužilaštvo ispitivalo kao osumnjičenog u fazi istrage,894 a odbilo je da prihvati ranije

svjedočenje optuženih Praljka i Petkovića pred Međunarodnim sudom.895 Vijeće je u tim

prilikama smatralo da budući da optuženi Praljak i Petković nisu bili uredno obaviješteni o

njihovom pravu na šutnju, Vijeće ne može zaključiti da su se oni odrekli tog prava i da bi u

takvim okolnostima prihvatanje tih svjedočenja ozbiljno narušilo pravo optuženih na pravičan

postupak.896

893 Drugostepena presuda u predmetu Kvočka, par. 128; Tužilac protiv Milutinovića i drugih, predmet br. IT-05-87-T, "Odluka po Zahtevu tužilaštva za prihvatanje dokumentarnih dokaza", javno, 10. oktobar 2006., par. 43-44. 894 "Odluka po Zahtjevu za uvrštavanje u spis izjave Jadranka Prlića", javno, 22. avgust 2007.; Tužilac protiv Prlića i drugih, IT-04-74-AR73.6 "Odluka po žalbama na odluku da se transkript ispitivanja Jadranka Prlića uvrsti u spis", javno, 23. novmebar 2007. (dalje u tekstu: Odluka od 23. novmebra 2007.). V. takođe Odluku u predmetu Halilović od 19. avgusta 2005., par. 15. 895 "Odluka u vezi s uvrštavanjem u spis iskaza Slobodana Praljka u predmetu Naletilić i Martinović", javno, 5. septembar 2007. (dalje u tekstu: Odluka od 5. septembra 2007.); "Odluka po Zahtjevu tužioca da se u spis uvrste izjave koje je Milivoj Petković kao svjedok dao u drugim postupcima koji se vode pred Međunarodnim sudom", javno, 17. oktobar 2007. (dalje u tekstu: Odluka od 17. oktobra 2007.). 896 Odluka od 5. septembra 2007., par. 19-22; Odluka od 17. oktobra 2007., par. 18 i 20.

2449/78692 TER

Prijevod


392. Žalbeno vijeće je, rješavajući po dvjema žalbama koje je šest timova odbrane uložilo

na odluku o prihvatanju transkripta ispitivanja Jadranka Prlića,897 između ostalog odlučilo da

prethodna izjava optuženog može biti uvrštena u spis mada saoptuženi nisu imali priliku da

unakrsno ispitaju tog optuženog zbog toga 1) što u principu nema prepreke za prihvatanje

dokaza koji nisu predmet unakrsnog ispitivanja898 i 2) što se dokazi koji se odnose na djela i

ponašanje optuženog mogu prihvatiti, ali moraju biti potkrepljeni da bi eventualno mogli

dovesti do osuđujuće presude.899 Žalbe su odbijene.

II. Izjave optuženih na osnovu člana 84bis Pravilnika

393. Optuženi može, ako to želi, i po odobrenju Vijeća, dati izjavu u prilog svojoj

odbrani. U skladu s pravilom 84bis Pravilnika, optuženi nije dužan da dâ svečanu izjavu prije

davanja izjave i ta izjava optuženog ne može biti predmet unakrsnog ispitivanja od strane

sudija Vijeća.

394. U ovom postupku dvojica optuženih su odlučila da daju izjavu na osnovu

pravila 84bis Pravilnika. Optuženi Prlić je dao izjavu na osnovu pravila 84bis na početku

izvođenja svojih dokaza, odnosno 5. i 6. maja 2008.,900 a optuženi Praljak je dao dvije izjave

na osnovu pravila 84bis Pravilnika, jednu na početku suđenja i jednu na početku svog

dokaznog postupka.901

395. Vijeće je donijelo zaključak o dokaznoj vrijednosti koju treba pridati izjavama

optuženih i konstatovalo je "da se uvodna riječ na osnovu pravila 84bis Pravilnika, bilo da je

data pod zakletvom ili ne, ne može se smatrati dokazom, osim ako Pretresno vijeće ne odluči,

primjenom svog diskrecionog prava, da joj prida određenu dokaznu vrijednost".902 Vijeće je

897 Prlićeva odbrana je uložila žalbu tvrdeći da, prije svega, Vijeće nije uzelo u obzir sukob interesa koji je postojao između Jadranka Prlića i njegovog tadašnjeg branioca, i da je pogrešno zaključilo da se ispitivanje odvijalo u uslovima koji su optuženom Prliću garantovali prava; drugi timovi odbrane su zajedno uložili žalbu na osnovu toga što pobijana odluka krši prava saoptuženih da ispitaju ili da se u njihovo ime ispitaju svjedoci tužilaštva kao što je predviđeno članom 21(4)(e) Statuta. V. Odluka 23. novemebra 2007., par. 10. 898 Odluka od 23. novembra 2007., par. 55. 899 Odluka od 23. novembra 2007., par. 57. S druge strane, Žalbeno vijeće je primijetilo da nije potrebno da dokazi koji mogu biti predmet unakrsnog ispitivanja na suđenju budu potkrepljeni. V. fusnotu 98 Odluke od 23. novembra 2007. u kojoj se poziva na Drugostepenu presudu u predmetu Aleksovski, par. 62 i 63. 900 V. takođe "Dokazni postupak odbrane" u Istorijatu postupka (Dodatak 2) u vezi sa "Odlukom u vezi s dopunom izjave optuženog Prlića na osnovu pravila 84bis Pravilnika", javno, 12. februar 2009. 901 27. aprila 2006. i 4. maja 2009. 902 "Odluka po Obavijesti Praljkove odbrane u vezi s održavanjem uvodnih izlaganja na osnovu pravila 84 i 84bis Pravilnika", javno, 27. april 2009, str. 7-11.

2448/78692 TER

Prijevod


konstatovalo da takva izjava, čak i kad je data pod zakletvom, ima daleko manju dokaznu

vrijednost od svjedočenja na osnovu pravila 85(C) Pravilnika.903

III. Svjedočenje optuženih Praljka i Petkovića

396. U skladu s pravilom 85(C) Pravilnika optuženi može, ako to želi, svjedočiti u svoju

odbranu. U tom slučaju optuženi i dalje uživa neka od prava koja imaju optuženi kao što je

pravo da bude prisutan tokom ispitivanja drugih svjedoka na osnovu člana 21(4)(d) Statuta

koji optuženom garantuje pravo da mu se sudi u njegovom prisustvu,904 kao i temeljno pravo

da ne bude primoran da svjedoči protiv sebe ili da prizna krivicu u skladu s tačkom (g)

paragrafa 4 člana 21 Statuta,905 ali za njega isto tako važe određena ograničenja i obaveze

koje vrijede za svjedoke,906 a to su: 1) optuženi mora dati svečanu izjavu prije svjedočenja907

i može biti krivično gonjen ako ne kaže istinu,908 2) ispituje ga strana koja ga poziva da

svjedoči, 3) unakrsno ga ispituju druge strane i 4) sudije pretresnog vijeća mu mogu

postavljati pitanja.909 Vijeće je pak konstatovalo da optuženi koji svjedoči u svojstvu

svjedoka vlastite odbrane ne može biti lišen pomoći branioca tokom svog svjedočenja,910 što

je potvrdilo i Žalbeno vijeće.911

397. Vijeće je takođe objasnilo da se dokazna vrijednost koju treba pridati svjedočenju

optuženog koji je odlučio da svjedoči u svojstvu svjedoka ocjenjuje prilikom vijećanja u

svjetlu cjelokupnog spisa i ne treba ovisiti o eventualnom prekidu kontakta između optuženog

i njegovog branioca tokom trajanja svjedočenja optuženog.912 Žalbeno vijeće je potvrdilo da

903 "Odluka po Obavijesti Praljkove odbrane u vezi s održavanjem uvodnih izlaganja na osnovu pravila 84 i 84bis Pravilnika", javno, 27. april 2009., str. 7-11. 904 Zapravo, u principu na osnovu pravila 90(C) Pravilnika "[n]ijedan svjedok koji još nije svjedočio, sem vještaka, ne može biti prisutan kada drugi svjedok daje iskaz. Međutim, svjedok koji je čuo svjedočenje drugog svjedoka neće samo na osnovu tog razloga biti izuzet od svjedočenja." Ta odredba nije primjenjiva na optuženog koji svjedoči i koji ima temeljno pravo da bude prisutan ispitivanju svih svjedoka (v. u vezi s tim član 21(4)(d) Statuta). V. takođe "Nalog o modalitetima ispitivanja optuženih na osnovu pravila 85(c) Pravilnika", 1. jul 2008., javno, str. 5. 905 "Nalog o modalitetima ispitivanja optuženih na osnovu pravila 85(c) Pravilnika", javno, 1. jul 2008., str. 5. 906 "Odluka po Obavijesti Praljkove odbrane u vezi s održavanjem uvodnih izlaganja na osnovu pravila 84 i 84bis Pravilnika", javno, 27. aprila 2009., str. 6. 907 Pravilo 90(A) Pravinlika. 908 Pravilo 91 Pravilnika. 909 Pravilo 85(B) Pravilnika. 910 "Nalog o modalitetima ispitivanja optuženih na osnovu pravila 85(C) Pravilnika", javno, 1. jul 2008., str. 6; "Nalog kojim se razjašnjava odnos između branioca i optuženog koji svjedoči na osnovu pravila 85(c) Pravilnika", javno, 11. jun 2009. 911 "Odluka po Žalbi tužilaštva na Nalog Pretresnog vijeća o kontaktu između optuženih i branilaca za vrijeme svjedočenja optuženih na osnovu pravila 85(C)", javno, 5. septembar 2008., par. 11-12. 912 "Nalog o modalitetima ispitivanja optuženih na osnovu pravila 85(C) Pravilnika", javno, 1. jul 2008., str. 6.

2447/78692 TER

Prijevod


konačnu ocjenu iskaza datog u tim okolnostima donosi, naravno, Vijeće koje je saslušalo

svjedoka.913

398. U ovom predmetu, dva optužena su odlučila da svjedoče. Slobodan Praljak je

svjedočio od 4. maja do 10. oktobra 2009., a Milivoj Petković od 11. februara do 11. marta

2010.

399. U svom završnom podnesku, tužilaštvo tvrdi da svjedočenju optuženih Praljka i

Petkovića treba pridati malu težinu jer su u više navrata lagali i jer su pokušali da izbjegnu

odgovore na važna pitanja.914 Vijeće pak konstatuje da je tužilaštvo u svom završnom

podnesku u velikoj mjeri koristilo svjedočenje optuženih Praljka i Petkovića kako bi

potkrijepilo određene navode, posebno one u vezi s odgovornošću tih optuženih.915 Vijeće

smatra da su svjedočenja optuženih Praljka i Petkovića bila vjerodostojna u pogledu nekih

pitanja te se stoga oslonilo na njihova svjedočenja, a manje vjerodostojna u vezi s drugim

pitanjima, naročito kada su optuženi svjedočili s ciljem da umanje svoju odgovornost u vezi s

nekim navodima. Vijeće u tim slučajevima nije uzelo u obzir njihova svjedočenja, ali nije

izvodilo zaključke o odgovornosti optuženih kada je njihovo svjedočenje bilo manje

vjerodostojno.

400. Nadalje, kako tvrdi Prlićeva odbrana u svom završnom podnesku,916 član 21(4)(g)

Statuta određuje da optuženi ne može biti primoran da svjedoči protiv sebe ni da prizna

krivicu. U vezi s tim, Vijeće nije izvelo nikakve zaključke iz toga što su se neki optuženi

odlučili na šutnju.

Odjeljak 8: Potkrepa

401. Prema jurisprudenciji Žalbenog vijeća, svjedočenje samo jednog svjedoka o

materijalnoj činjenici, pravno gledano, ne zahtijeva potkrepu.917 Međutim, Vijeće je, prilikom

ocjene dokaza, s posebnom pažnjom proučilo dokaze u spisu koji nisu potkrepljeni prije nego

što je na osnovu njih izvelo činjenične ili pravne zaključke na štetu optuženih.

913 Tužilac protiv Prlića i drugih, IT-04-74-AR73.10 "Odluka po Žalbi tužilaštva na Nalog Pretresnog vijeća o kontaktu između optuženih i branilaca za vrijeme svjedočenja optuženih na osnovu pravila 85(C)", javno, 5. septembar 2008., par. 17. 914 Završni podnesak tužilaštva, par. 3. 915 V. konkretno par. 648-654 Završnog podneska tužilaštva, za svjedočenje Milivoja Petkovića, i par. 783-787 Završnog podneska tužilaštva, za svjedočenje Slobodana Praljka. 916 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 13. 917 Prvostepena presuda u predmetu Tadić, par. 535-539; Drugostepena presuda u predmetu Aleksovski, par. 62.

2446/78692 TER

Prijevod


402. Vijeće je nadalje smatralo da se dokazi koji nisu bili predmet unakrsnog ispitivanja

na suđenju, kao što su pismene izjave prihvaćene na osnovu pravila 92bis ili 92quater

Pravilnika, ne mogu uzeti u obzir za ustanovljavanje obilježja krivičnog djela i vidova

odgovornosti optuženog, osim ako ne potkrepljuju ili nisu potkrijepljene drugim dokazima u

spisu.918 U vezi s tim, Vijeće upućuje na jurisprudenciju Međunarodnog suda prema kojoj

vijeće ne može utemeljiti osuđujuću presudu isključivo ili u odlučujućoj mjeri na samo

jednom dokazu koji nije bio predmet unakrsnog ispitivanja.919

Odjeljak 9: Dokazi iz druge ruke

403. Izjave koje je neka osoba dala o događajima čiji nije bila direktni svjedok

predstavljaju dokaze iz druge ruke. Iz jurisprudencije Međunarodnog suda proizlazi da dokaz

iz druge ruke nije sam po sebi neprihvatljiv.920 Vijeće je stoga dokaze iz druge ruke ocijenilo

od slučaja do slučaja921 ispitujući pažljivo pouzdanost, relevantnost i dokaznu vrijednost

takvih dokaza.922

404. Vijeće primjećuje da Praljkova i Ćorićeva odbrana u svojim završnim podnescima

govore o problemu zasnivanja osuđujuće presude na dokazima iz druge ruke.923 U vezi s tim,

Vijeće se slaže s njima u tome da dokaz iz druge ruke ima manju težinu od iskaza koji je dat

pod zakletvom i koji je bio predmet unakrsnog ispitivanja.924 Generalno, Vijeće je uzelo u

obzir dokaze iz druge ruke samo ako su bili potkrepljeni drugim dokazima iz spisa. Nadalje,

Vijeće je odlučilo da svoje zaključke ne zasniva na dokazima koji se mogu okarakterisati kao

dokazi iz druge ruke čiji izvor nije poznat.925

918 Odluka u predmetu Galić od 7. juna 2002., str. 9; Drugostepena presuda u predmetu Halilović, par. 125; Prvostepena presuda u predmetu Milutinović par. 37; Prvostepena presuda u predmetu Halilović, par. 19. 919 Tužilac protiv Milana Martića, predmet br. IT-95-11-AR73.2, "Odluka po Žalbi na odluku Pretresnog veća u vezi sa iskazom svedoka Milana Babića", 14. septembar 2006., par. 20; Tužilac protiv Prlića i drugih, predmet br. IT-04-74-AR73.6, "Odluka po Žalbama na odluku da se transkript ispitivanja Jadranka Prlića uvrsti u spis", 23. novembar 2007., par. 53 i 59. 920 Prvostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 1190. 921 Tužilac protiv Aleksovskog, predmet br. IT-95-14/1-AR73, "Odluka po Žalbi tužitelja u vezi s prihvatljivošću dokaza", javno, 16. februar 1999., par. 15. 922 Prvostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 1190; Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 28. 923 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 12 do 14; Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 37-39. 924 Prvostepena presuda u predmetu Brđanin, par. 28. 925 Prvostepena presuda u predmetu Krajišnik, par. 1190 .

2445/78692 TER

Prijevod


Odjeljak 10: Dokumenti koje su neke strane osporile jer ih smatraju "falsifikatima"

405. Vijeće primjećuje da su Stojićeva,926 Praljkova,927 Petkovićeva928 i Ćorićeva

odbrana929 osporile autentičnost nekih dokumenata uvrštenih u spis tvrdeći da su ti

dokumentarni dokazi "falsifikati". Ćorićeva odbrana je konkretno tvrdila da Vijeće treba

obavezno uzeti u obzir to osporavanje prilikom ocjene dokaza, posebno što se tiče onih koji

nisu predočeni svjedocima i koji su prihvaćeni putem pismenih zahtjeva.930 U vezi s tim,

Vijeće naglašava da jeste uzelo u obzir razne argumente strana u vezi s dokumentima koji su

osporeni i za koje se tvrdilo da su "falsifikati", te da je te dokaze ocijenilo s najvećom

pažnjom tokom analize činjenica i odgovornosti optuženih s obzirom na sveukupne dokaze iz

spisa.

POGLAVLJE 3: STVARANJE, RAZVOJ I ORGANIZACIJA ZAJED NICE I REPUBLIKE

HERCEG-BOSNE

Dio 1: Kontekst stvaranja Herceg-Bosne

406. Do događaja koji se navode u Optužnici došlo je u okviru raspada bivše Jugoslavije,

i to na dijelovima teritorije SRBiH/RBiH za koje se tvrdilo da pripadaju Herceg-Bosni. U

Optužnici se navodi da su kriminalni događaji i konkretno UZP, započeli 18. novembra 1991.

godine, kada je proglašena Hrvatska zajednica Herceg-Bosna (HZ HB).931 Stoga Vijeće

smatra da je važno, kako bi se pojasnile optužbe koje se optuženim stavljaju na teret,

analizirati sveukupne dokaze koji se odnose na kontekst i događaje koji su doveli do

proglašenja HZ HB 18. novembra 1991.

407. Da bi utvrdilo redoslijed događaja koji su doveli do proglašenja HZ HB 18.

novembra 1991., Vijeće je ispitalo relevantne dokumente, kao i viva voce svjedočenja

svjedoka Zdravka Batinića, Milivoja Gagre, Petera Galbraitha, Stjepana Kljuića, Josipa

Manolića i Adalberta Rebića. Vijeće je uzelo u obzir i pismenu izjavu Svjedoka AR,

prihvaćenu na osnovu pravila 92quater Pravilnika, zatim transkript svjedočenja Cirila

Ribičiča u predmetu Kordić i Čerkez, prihvaćen na osnovu pravila 92ter Pravilnika, kao i

926 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 543-547, u vezi s 4D 00641. 927 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 104-112, u vezi s P 06937. 928 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 482-495, između ostalog u vezi s P 06038 i P 09895. 929 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 695-709, između ostalog u vezi s 4D 02041, P 03179/P 03666, P 03220, P 03216, P 03630, P 03345, P 03551, P 02706, P 05376, P 03668, P 03665, P 03670 i P 03659. 930 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 709.

2444/78692 TER

Prijevod


njegovo svjedočenje u ovom predmetu. Pored toga, Vijeće je ispitalo viva voce iskaze trojice

vještaka istoričara, Roberta Donie, Williama Tomljanovicha i Josipa Jurčevića, i analiziralo

njihove izvještaje uvrštene u spis, uz napomenu da je izvještaj Josipa Jurčevića samo

djelimično uvršten u spis932.

408. Odbrana je tokom suđenja, u svojim završnim podnescima i završnim riječima

osporavala značaj određenih događaja pomenutih u ovom dijelu.933 Vijeće je te prigovore

primilo k znanju i uzelo u obzir. Međutim, kada značaj događaja i interpretacija koju su im

strane u postupku dale mogu uticati na krivičnu odgovornost optuženih, posebno kad je riječ

o postojanju UZP-a ili učešću optuženih u navedenom poduhvatu, Vijeće je smatralo da je

primjerenije obraditi te događaje u okviru dijelova koji se odnose na odgovornost optuženih.

Dakle, ovaj dio je posve istorijske prirode, kratak je i bavi se činjenicama koje su utvrđene

bez većih poteškoća. Vijeće se stoga ovdje neće osvrtati na razloge i opravdanja za stvaranje

HZ HB, jer se oni nalaze u primjerenijem dijelu, onom u kojem se razmatra krajnji cilj

eventualnog UZP-a.

I. Nastanak HDZ-a BiH i pobjeda nacionalističkih stranaka na prvim

višepartijskim izborima u BiH – 1990.

409. Dana 18. avgusta 1990. godine, u Sarajevu je održana osnivačka skupština HDZ-a

BiH,934 kojoj su prisustvovale brojne ličnosti iz Hrvatske, između ostalih i hrvatski premijer

Josip Manolić, Gojko Šušak, ministar iseljeništva,935 Miljenko Žagar, glavni tajnik HDZ-a, te

Davor Perinović, koji će nakon osnivačke skupštine, uz podršku HDZ-a iz Zagreba, biti

izabran za prvog predsjednika HDZ-a BiH.936 Cilj ove osnivačke skupštine bio je da se

pomogne Hrvatima iz BiH da osnuju političku stranku koja će djelovati "u suglasju sa HDZ-

931 Optužnica, par. 1 i 15. 932 Vijeće je samo djelimično prihvatilo izvještaj vještaka Josipa Jurčevića: naslovnu stranu, sadržaj, uvodne napomene, 4. poglavlje dijela I, dio II, te poglavlja 1 do 6 dijela III. U vezi s tim v. "Nalog o prihvatanju dokaza u vezi sa vještakom Josipom Jurčevićem", javno, 6. oktobar 2009. i "Odluka po Zahtjevu Praljkove odbrane za preispitivanje ili, alternativno, za odobrenje da podnese žalbu na Nalog o prihvatanju dokaznih predmeta u vezi sa svjedokom Josipom Jurčevićem", javno, 9. novembar 2009.

933 V. npr. Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 73-75; Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 13-15 i 186; Slobodan Praljak, T(f), str. 39612-39615; završna riječ Prlićeve odbrane, T(f), str. 52308; završna riječ Stojićeve odbrane, T(f), str. 52408; završna riječ Praljkove odbrane, T(f), str. 52506 i 52507. 934 Stjepan Kljuić, T(f), str. 3822. 935 Gojko Šušak će kasnije postati ministar odbrane Republike Hrvatske; v. konkretno 3D 00300; P 00910; P 02441, str. 1. 936 Stjepan Kljuić, T(f), str. 3822-3825, 3838 i 3839. Vijeće primjećuje da, prema riječima Stjepana Kljuića, Mate Boban nije bio prisutan na osnivačkoj skupštini održanoj 18. avgusta 1990.; 3D 03720, str. 70.

2443/78692 TER

Prijevod


om iz Zagreba"937 koji je izašao kao pobjednik višestranačkih izbora održanih u Hrvatskoj

sredinom aprila i početkom maja 1990.938 Osnivačka skupština HDZ-a BiH donijela je

utemeljivački statut stranke ističući povezanost s HDZ-om iz Zagreba i navodeći u članu 4 da

da je HDZ BiH "konstitutivni dio jedinstvene HDZ organizacije sa sjedištem u Zagrebu".939

Prema riječima svjedoka Stjepana Kljuića, jednog od osnivača i budućeg predsjednika HDZ-a

BiH940 koji je bio prisutan 18. avgusta 1990. godine, u ono vrijeme su "nacionalni interesi"

bosanskih Hrvata i Hrvata iz Hrvatske zapravo bili slični.941 U statutima HDZ-a BiH iz 1993.

i 1994. godine, opetovano se tvrdilo da je HDZ BiH dio HDZ-a iz Zagreba.942

410. Dana 16. septembra 1990. na sjednici u Sarajevu, predsjedništvo Izvršnog odbora

HDZ-a BiH imenovalo je Stjepana Kljuića za vršioca dužnosti predsjednika stranke umjesto

Davora Perinovića.943

411. Prvi izbori u SRBiH održani su 18. novembra i 4. decembra 1990.944 Nakon tih

izbora, HDZ BiH i SDS dobili su 44, odnosno 72 od ukupno 240 mjesta u Skupštini

SRBiH.945 Poslije izbora Stjepan Kljuić je postao predsjednik HDZ-a BiH i ostao na tom

položaju do februara 1992.946

II. Proglašenje nezavisnosti Hrvatske – 25. jun 1991.

412. Nakon referenduma održanog 19. maja 1991, hrvatski Sabor proglasio je

nezavisnost Hrvatske 25. juna 1991. godine, na što je stavljen tromjesečni moratorijum.947

Odlukom od 8. oktobra 1991. godine, Sabor je potvrdio proglašenje nezavisnosti Hrvatske i u

937 Stjepan Kljuić, T(f), str. 3823 i 3824. Vijeće će HDZ Hrvatske označavati izrazom "HDZ iz Zagreba" ili "jedinstvena HDZ organizacija sa sjedištem u Zagrebu", koji je koristio svjedok Stjepan Kljuić, odnosno koji se koristi u Statutu HDZ-a BiH: P 00013. 938 Josip Jurčević, T(f), str. 44733 i 44734; 3D 03720, str. 48. 939 P 00013, str. 2; P 09536, str. 20; Stjepan Kljuić, T(f), str. 3823-3825; Milivoj Gagro, T(f), str. 2756 i 2815; Zdravko Batinić, T(f), str. 34315; 1D 02699, str. 2 član 4. 940 Stjepan Kljuić, T(f), str. 3826, 3830 i 3831; P 09617; Milivoj Gagro, T(f), str. 2677; P 09536, str. 20 i 21; 3D 03720, str. 70. 941 Stjepan Kljuić, T(f), str. 3823 i 3824. 942 Zdravko Batinić, T(f), str. 34315-34316 i 34333; 1D 02699, str. 2 član 4; 1D 02700, član 4 ; 1D 02701, član 3. 943 Stjepan Kljuić, T(f), str. 3826, 3830 i 3831; P 09617; Milivoj Gagro, T(f), str. 2677; P 09536, str. 20 i 21; 3D 03720, str. 70. 944 Stjepan Kljuić, T(f), str. 3835. 945 Stjepan Kljuić, T(f), str. 3835 i 8057; 1D 00913, str. 11; Josip Jurčević, T(f), str. 44859; 3D 03720, str. 68 i 70. 946 Stjepan Kljuić, T(f), str. 3839, 3885 i 3886; 3D 03720, str. 70. 947 3D 01085; Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 20 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 462); Josip Jurčević, T(f), str. 44739 i 44740; 3D 03720, str. 51.

2442/78692 TER

Prijevod


skladu s principom reciprociteta, priznao pravo na suverenitet ostalim republikama SFRJ, pod

uslovom da nisu u ratu s Hrvatskom.948

III. Događaji iz avgusta 1991. godine: sjednica Glavnog odbora HDZ-a BiH u vezi

s okupljanjem opština s većinskim hrvatskim stanovništvom, primjena "posebnog

plana" u slučaju napada na hrvatski narod i proglašenje vanrednog stanja od strane

HDZ-a

413. Dana 6. avgusta 1991. godine, na sjednici Glavnog odbora HDZ-a BiH u Prozoru

odlučeno je da se usvoji prijedlog o stvaranju regionalnih zajednica HDZ-a BiH, razmatran

na sjednici Predsjedništva HDZ-a BiH održanoj 31. jula 1991. godine, kojom je predsjedavao

Mate Boban.949 Iz zapisnika sa sastanka održanog 6. avgusta 1991. godine proizlazi da HDZ

BiH podržava suverenost i nedjeljivost BiH.950 Na tom sastanku, HDZ BiH je tvrdio da je

"hrvatski narod" u ratnom stanju, da se na njega vrši otvorena okupacija Srbije951 i da je, u

slučaju napada pristaša Velike Srbije ili bilo koga drugog na Hrvate u BiH, predviđena

primjena "posebnog plana".952

414. U skladu s odlukom Glavnog odbora HDZ-a BiH od 6. avgusta 1991.,953

Predsjedništvo HDZ-a BiH odlučilo je 23. avgusta 1991. godine da organizuje svoje

opštinske odbore u osam regija, među kojima je bila i Hercegovina, koju je činilo 18

opština.954 Cilj takvog organizovanja bio je da se opštinski odbori HDZ-a BiH povežu, što je,

prema ovoj odluci, bio neophodan uslov za teritorijalno i političko ujedinjivanje

bosanskohercegovačkih Hrvata.955

948 3D 01085; Adalbert Rebić, T(f), str. 28337 i 28338 ; 4D 01233. 949 Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 47 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 472a); P 00047, str. 1 i 7; Stjepan Kljuić, T(f), str. 3881-3883; P 00044, str. 2. 950 P 00047, str. 7 i 8. 951 P 00047, str. 4 i 7. O zabrinjavajućem položaju Hrvata u BiH i nužnosti da, zbog inertnosti Vlade u Sarajevu, organizuju svoju zaštitu, v. Stjepan Kljuić, T(f), str. 4075-4077, 4098-4100, 4104, 4105, 4112, 4120, 4127, 4128 i 4131; P 00041; P 00042, str. 2 i 3; P 00052. 952 Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 47 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 472 a); P 00047, str. 7 i 8. 953 P 00047, str. 4 i 7. 954 P 00050. Vijeće napominje da su tih osam regija Travnička, Hercegovačka (s 18 opština), Sarajevska, Dobojsko- zenička, Banjalučka, Bihaćko-kladuška, Posavska i Tuzlanska. 955 P 00050; Stjepan Kljuić, T(f), str. 3892-3894.

2441/78692 TER

Prijevod


415. Dana 26. avgusta 1991., HDZ BiH je proglasio "izvanredno stanje na teritoriju zbog

srpske agresije, i povezivanje općinskih odbora HDZ-a u jedinstven sustav obrane".956

IV. HDZ BiH osniva krizne štabove u tri regionalne zajednice – 18. septembar

1991.

416. Dana 18. septembra 1991., na čelu Savjeta sigurnosti HDZ-a BiH, tada

preimenovanog u Krizni štab HDZ-a BiH, bio je Stjepan Kljuić, a Mate Boban bio je

potpredsjednik.957 U njegovom sastavu bio je Bruno Stojić,958 za koga je svjedok Stjepan

Kljui ć rekao da je bio pomoćnik ministra policije zadužen za finansije.959 Krizni štab je bio

odgovoran za sistem odbrane hrvatskog stanovništva u BiH i nabavku oružja, konkretno iz

Hrvatske.960 Krizni štabovi trebali su odmah biti osnovani u tri regionalne zajednice HDZ-a

BiH: Hercegovačkoj, Posavskoj i Travničkoj.961 U slučaju oružanog sukoba na teritoriji s

hrvatskom većinom, krizni štab je trebalo da preuzme sve funkcije lokalnih vlasti u okviru

opština u sastavu date regionalne zajednice.962 Na sastanku Savjeta sigurnosti/Kriznog štaba

HDZ-a BiH održanom 18. septembra 1991., donijeta je odluka da se, radi administrativne

reorganizacije opština u BiH, formira komisija za "kantonizaciju".963

V. Događaji iz oktobra 1991.: Skupština proglašava suverenitet BiH, a srpski

poslanici osnivaju posebnu skupštinu srpskog naroda

417. Sredinom oktobra 1991. godine, Skupština SRBiH objavila je dokument pod

naslovom "Memorandum" u kojem se ističe da je SRBiH prema Ustavu SRBiH suverena

demokratska država u kojoj su svi građani jednaki.964

418. Pretresno vijeće je saslušalo vještaka istoričara Josipa Jurčevića, koji je objasnio da

se nekoliko dana kasnije u Skupštini raspravljalo o prijedlogu poslanika SDA i HDZ-a BiH o

956 Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 46 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 472 b). 957 P 00058, str. 1. 958 Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 48 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 472 c); Stjepan Kljuić, T(f), str. 3898, 4137, 4138, 7961 i 7962; P 00058, str. 1; P 00056, str. 1. 959 Stjepan Kljuić, T(f), str. 3897. 960 P 00058, str. 1 ; Stjepan Kljuić, T(f), str. 3898-3900 i 7964. 961 Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 48 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 472 c); P 00058, str. 2. 962 P 00058, str. 2. 963 P 00058, str. 3 ; Stjepan Kljuić, T(f), str. 3901, 3906, 3977 i 3978; v. takođe 1D 00486, str. 1 i 2, zaključak 4. 964 3D 03720, str. 69.

2440/78692 TER

Prijevod


budućoj organizaciji jugoslovenske zajednice, kojem su se Momčilo Krajišnik i poslanici

SDS-a oštro suprotstavili.965 Napustili su Skupštinu, a prijedlog je prihvaćen u njihovom

odsustvu. Zbog toga su poslanici SDS-a i Srpskog pokreta obnove u Skupštini SRBiH,

izabrani na izborima 1990., 24. oktobra 1991. osnovali svoju skupštinu koja je bila nadležna

za područja SRBiH koja su bila pod kontrolom Srba.966 Prema riječima svjedoka Josipa

Jurčevića, Ustavni sud SRBiH je odlukom od 1. novembra 1991. godine, proglasio srpske

skupštine i druge oblike udruživanja u SRBiH neustavnim i nelegalnim.967

VI. Zajednička sjednica kriznih štabova Hercegovačke i Travničke regionalne

zajednice – 12. novembar 1991.

419. Dana 12. novembra 1991., u Grudama je održana sjednica kriznih štabova

Hercegovačke i Travničke regionalne zajednice HDZ-a BiH; na sjednici, kojom su

predsjedavali Mate Boban, potpredsjednik HDZ-a BiH, i Dario Kordić, predsjednik Kriznog

štaba Travničke zajednice, i tokom koje su izrazili namjeru da se dvije regionalne zajednice

objedine u entitet pod nazivom Herceg-Bosna.968 Na sjednici su dva krizna štaba proizvela

dokument pod naslovom "Zaključci", u kojem se navodi da, nakon sastanaka održanih 13. i

20. juna 1991. u Zagrebu,969 15. oktobra 1991. u Grudama, 21. oktobra 1991. u Busovači i

12. novembra 1991. u Grudama, hrvatski narod, provođenjem aktivne politike, treba

realizirati "vjekovni san" tj. stvaranje hrvatske države.970

VII. Proglašenje Hrvatske zajednice Herceg-Bosne (HZ HB) – 18. novembar

1991.

420. Dana 12. i 18. novembra 1991., u BiH su stvorene dvije paralelne institucije,

Hrvatska zajednica Bosanska Posavina u Bosanskom Brodu i HZ HB.971

421. Odlukom od 18. novembra 1991., koju je potpisao Mate Boban, predsjednik HZ

HB, "predstavnici hrvatskog naroda", "na temelju slobodno izražene volje hrvatskoga naroda

965 3D 03720, p. 69. 966 Josip Jurčević, T(f), str. 45025; 3D 03720, str. 69 i 70. 967 Josip Jurčević, T(f), str. 45025 i 45026; P 10985. 968Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 51 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 472 d): P 00071/1D 00487, str. 3; P 00069; P 09545, str. 10; Milivoj Gagro, T(f), str. 2684-2686 i 2809-2811. 969 P 00068, str. 1 i 52; P 00071 i 1D 00487, par. 1. 970 P 00071/1D 00487, par. 1; P 00069; P 09545, str. 10; Milivoj Gagro, T(f), str. 2684-2687 i 2809-2811.

2439/78692 TER

Prijevod


u Bosni i Hercegovini",972 uspostavili su HZ HB kao političku, kulturnu, ekonomsku i

teritorijalnu cjelinu (Područja). 973 U uvodnom dijelu Odluke navodi se da su HZ HB

utemeljili demokratski izabrani predstavnici hrvatskog naroda.974 Ciril Ribičič je objasnio da

su hrvatski predstavnici uistinu bili izabrani na izborima za Skupštinu i Predsjedništvo

SRBiH održanim u novembru 1990.975

422. Međutim, podsjetio je da su svi narodi u SRBiH bili proporcionalno zastupljeni u

Skupštini i Predsjedništvu SRBiH, što nije bio slučaj u HZ HB.976 Naime, u HZ HB bili su

isključivo hrvatski predstavnici, i samim tim, po njegovom mišljenju bio je zastupljen samo

dio stanovništva koji je bio prisutan na teritoriji HZ HB - Hrvati.977

423. Na 39. sjednici Vrhovnog državnog vijeća Hrvatske, održanoj takođe 18. novembra

1991., Franjo Tuđman je objavio da osnivanje HZ HB ne predstavlja odluku o izdvajanju iz

BiH, nego najavu okupljanja hrvatskih opština u BiH u jednu zajednicu.978

424. Međutim, svjedok Stjepan Kljuić, iako je bio predsjednik HDZ-a BiH, i svjedok

Milivoj Gagro, izabrani predstavnik HDZ-a BiH,979 nisu bili pozvani na sjednicu na kojoj je

proglašena HZ HB jer se nisu slagali sa "zaključcima" sjednice održane 12. novembra 1991.

u Grudama.980

971 Robert Donia, T(f), str. 1812 i 1813; P 00302/P 00078; P 09276, str. 4; 3D 03720, str. 71. 972 P 09545, str. 10; P 00081. 973 P 00302/P 00078; Robert Donia, T(f), str. 1807, 1812 i 1813; Stjepan Kljuić, T(f), str. 3923; P 09536, str. 31 i 32; P 08973, str. 7; Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 58 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 472 e); P 09276, str. 4; 3D 03720, str. 71 i 78; 3D 03566, str. 13. 974 P 00302/P 00078, str. 1; P 08973, str. 14 i 15. 975 P 08973, str. 15. V. u tom smislu Mile Akmadžić koji je izjavio da su HZ HB uspostavili poslanici koji su dobili najveći broj glasova u svojim opštinama na izborima za Skupštinu Bosne i Hercegovine, Mile Akmadžić, T(f), str. 29750; 1D 02225, str. 2 i 3. Jadranko Prlić, predsjednik HVO-a HZ HB, izjavio je u intervjuu dnevniku "Oslobođenje" od 19. marta 1993. da su HZ HB legalno stvorili ljudi izabrani na slobodnim izborima. 976 P 08973, str. 15. 977 Stjepan Kljuić, T(f), str. 3923; Robert Donia, T(f), str. 1807; P 08973, str. 15; P 00078/P 00302, str. 1; P 09536, str. 31 i 32; v. takođe 3D 03566, str. 13: u svojoj knjizi Franjo Gregurić ističe da je HZ HB proglašena političkim, ekonomskim, kulturnim i teritorijalnim entitetom bosanskih Hrvata. Svjedok 1D-AA, T(f), str. 28867, 28868, 28876, 29255, 29259, zatvorena sjednica; 1D 02934 pod pečatom, str. 2 i 12. Svjedok 1D-AA, Hrvat, član HDZ-a BiH i predsjedništva BiH tokom nekoliko godina, naglasio je da niko nikad nije glasao niti je imao priliku da glasa za uspostavljanje HZ HB. 978 P 00080, str. 1 i 46. 979 Milivoj Gagro, T(f), str. 2675-2677. 980 Stjepan Kljuić, T(f), str. 3830, 3831, 3925-3929, 3939 i 3940; Milivoj Gagro, T(f), str. 2688 i 2689 ; P 09537. V. takođe "Zajednička sjednica kriznih štabova Hercegovačke i Travničke regionalne zajednice – 12. novembar 1991." u zaključcima Vijeća koji se odnose na kontekst stvaranja Herceg-Bosne.

2438/78692 TER

Prijevod


425. Na dan proglašenja, 18. novembra 1991., HZ HB je u svom sastavu imala

30 opština, među kojima je bio Mostar, koji je bio glavni grad.981

Dio 2: Glavni događaji koji su uslijedili nakon osnivanja Herceg-Bosne

I. Osporavanje osnivanja HZ HB

426. Nekoliko dana nakon proglašenja HZ HB, 23. novembra 1991., Vlada SRBiH

proglasila je HZ HB nezakonitom,982 a Ustavni sud BiH je 14. septembra 1992. donio odluku

o njenoj neustavnosti.983

427. Dana 16. novembra 1992., Savjet bezbjednosti UN-a potvrdio je da neće priznati

nijedan unilateralno proglašen entitet koji narušava teritorijalni integritet BiH.984

II. Želja za ponovnim ujedinjenem hrvatskog naroda (decembar 1991. –

februar 1992.)

428. U decembru 1991., za razliku od Hrvatske i Slovenije, Bosna i Hercegovina još

uvijek nije imala status međunarodno priznate države.985 Dana 27. decembra 1991., u

Zagrebu je održan sastanak o ovom pitanju kojim je predsjedavao Franjo Tuđman,986 u

prisustvu brojnih predstavnika Hrvata iz BiH i Hrvatske.987 Franjo Tuđman je na samom

početku najavio da je cilj sastanka bio da se odredi "strategij[a] hrvatske politike, hrvatske

politike u cjelini, pa prema tome i HDZ-a Bosne i Hercegovine"988. Na tom sastanku Stjepan

Kljui ć je branio opciju stvaranja jedinstvene BiH, podijeljene na kantone.989 Mate Boban je

pak zastupao osnivanje HZ HB kao nezavisnog entiteta koji bi se s vremenom trebao pripojiti

981 Robert Donia, T(f), str. 1812 i 1813; P 09276, str. 4; P 00302/P 00078, str. 1; P 09536, str. 31; P 08973, str. 7; 3D 03566, str. 13; Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 58 (Presuda u predmetu Kordić, par. 472 e). Spisak opština u sastavu HZ HB: Jajce, Kreševo, Busovača, Vitez, Novi Travnik, Travnik, Kiseljak, Fojnica, Kakanj, Vareš, Kotor Varoš, Tomislavgrad, Livno, Kupres, Bugojno, Gornji Vakuf, Prozor, Konjic, Jablanica, Posušje, Mostar, Široki Brijeg, Grude, Ljubuški, Čitluk, Čapljina, Neum i Stolac. 982 P 09536, str. 36. 983 P 00505, str.1. Dana 11. marta 1994., Ustavni sud je donio odluku sličnu onoj od 14. septembra 1992., kojom se poništava odluka o proglašenju Hrvatske Republike Herceg-Bosne od 24. avgusta 1993. V. P 08060; Robert Donia, T(f), str. 1814, 1816 i 1817. 984 P 00752. 985 Međunarodno priznanje BiH kao nezavisne države uslijedilo je nakon referenduma organizovanog u BiH 29. februara i 1. marta 1992., v. u vezi s tim 1D 02934, str. 2. Na primjer, Evropska zajednica je priznala nezavisnost BiH 7. aprila 1992., v. u vezi s tim Robert Donia, T(f), str. 1996. 986 Predsjednik Hrvatske, v. npr. P 00089, str. 1. 987 P 00089; Stjepan Kljuić, T(f), str. 3942 i 3944. Prisutni su bili, između ostalih, Gojko Šušak, Josip Manolić, Mate Boban i Stjepan Klujić. 988 P 00089, str. 2.

2437/78692 TER

Prijevod


Hrvatskoj.990 Na kraju sastanka, predsjednik Tuđman je kritikovao stav Stjepana Kljuića,

navodeći da je previše blizak stavu Alije Izetbegovića; podsjetio je, takođe, da su Hrvati

željeli da se u preambuli Ustava Republike Hrvatske navede "Banovina Hrvatska"; konačno,

iznio je mišljenje da će se Muslimani zadovoljiti državicom (statelet) u ostatku BiH.991Pored

toga, predsjednik Tuđman je naglasio da će međunarodna zajednica i Evropa podržati takvo

rješenje iz straha od stvaranja islamske države u Evropi.992 Između ostalog, izjavio je da je:

"[v]rijeme da iskoristimo priliku da okupimo hrvatsko nacionalno biće u maksimalno

mogućim granicama"993 tvrdeći da BiH, zapravo, onemogućava ostvarenje istinski nezavisne

Hrvatske.994

429. Dana 9. februara 1992., rukovodstvo HDZ-a Hrvatske i HDZ-a BiH je na sastanku u

Livnu pokrenulo pitanje ujedinjenja svih Hrvata BiH s Hrvatskom.995 Na tom sastanku

dogovoreno je da HDZ BiH podnese molbu Vladi i Saboru Hrvatske da se bosanskim

Hrvatima dodijeli hrvatsko državljanstvo i pravo glasanja na izborima organizovanim u

Hrvatskoj s ciljem stvaranja "neuništiv[e] nit[i]" između Hrvata.996

430. U ovom periodu, unutar samog HDZ-a BiH, Stjepan Kljuić i Mate Boban su se

često sukobljavali:997 naime, prvi je zagovarao nedjeljivu BiH, a drugi teritorijalnu

autonomiju tamo gdje je hrvatski narod bio u većini.998 Dana 2. februara 1992., Stjepan

Kljui ć je podnio ostavku na položaj predsjednika HDZ-a BiH jer se, kako je rekao sam Franjo

Tuđman, "izgubio pod fesom Alije Izetbegovića, - i HDZ [BiH] je [praktično] prestala voditi

politiku samostalnu hrvatsku"999 .1000

989 P 00089, str. 9 i 11-12; Stjepan Kljuić, T(f), str. 3970 i 3972-3973. 990 P 00089, str. 17 i 21-23. 991 P 00089, str. 31-34, 105-107; Stjepan Kljuić, T(f), str. 3965. 992 P 00089, str. 107. 993 P 00089, str. 33 i 34; Robert Donia, T(f), str. 1791. 994 P 00089, str. 99; Robert Donia, T(f), str. 1790-1793. 995 P 00117, str. 6; Robert Donia, T(f), str. 1825. 996 P 00117, str. 6 i 7; P 09536, str. 38; Robert Donia, T(f), str. 1825. 997 Milivoj Gagro, T(f), str. 2680. 998 Milivoj Gagro, T(f), str. 2679. 999 P 00134, str. 99. 1000 P 00134, str. 99-101; v. takođe: P 00116, str. 4-5 ; 1D 02935 pod pečatom, T(f), str. 9191; 1D 02934 pod pečatom, str. 9; Stjepan Kljuić, T(f), str. 3991-3993; Milivoj Gagro, T(f), str. 2690-2691; Zdravko Batinić, T(f), str. 34532.

2436/78692 TER

Prijevod


431. Dana 15. marta 1992., Miljenko Brkić, jedan od političkih rukovodilaca HDZ-a

BiH, izabran je za vršioca dužnosti predsjednika stranke;1001 njega je nakon tri-četiri mjeseca

zamijenio Dario Kordić,1002 koji je bio jednako politički orjentisan kao Mate Boban.1003

III. Nezavisnost BiH (mart 1992.)

432. Na zahtjev EZ-a, SRBiH organizovala je referendum o nezavisnosti BiH koji je

održan 29. februara i 1. marta 1992.1004 Glasalo je 64 % upisanih birača, a u prilog

nezavisnosti izjasnilo se njih 99 %.1005 Muslimani i Hrvati – ovi potonji na poticaj Franje

Tuđmana1006 - masovno su glasali za nezavisnost, dok su se Srbi suzdržali.1007 Dana 6. marta

1992., BiH je proglasila nezavisnost.1008

433. Dana 7. aprila 1992., Hrvatska i međunarodna zajednica priznale su RBiH.1009 Po

mišljenju Herberta Okuna,1010 Hrvati su bili direktno zainteresovani da odvoje BiH od

Jugoslavije, kojom su u to vrijeme dominirali Srbi.1011 Dana 8. aprila 1992., Alija

Izetbegović, predsjednik Predsjedništva RBiH, potpisao je uredbu o izmjeni naziva SRBiH u

RBiH.1012

434. Poslije objavljivanja rezultata referenduma i proglašenja nezavisnosti BiH, Srbi su

pokrenuli ofanzivu na BiH.1013

1001 P 10490, str. 2; 1D 01780; 1D 02935 pod pečatom, T(f), str. 9023 i 9191; Mile Akmadžić, T(f), str. 29740; Milivoj Gagro, T(f), str. 2692-2693. 1002 Milivoj Gagro, T(f), str. 2693. 1003 Milivoj Gagro, T(f), str. 2736. 1004 Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 25 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 465); Robert Donia, T(f), str. 1818. 1005 P 00132; P 09536, str. 38; 3D 03720, str. 86 i 87; Josip Jurčević, T(f), str. 44750; Robert Donia, T(f), str. 1823. 1006 Herbert Okun, T(f), str. 16950 i 16951; Miomir Žužul, T(f), str. 27722-27723. 1007 Odluka od 14. marta 2006.g., činjenica o kojoj je presuđeno broj 26 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 465); 1D 02934 pod pečatom, str. 2; 1D 02935 pod pečatom, T(f), str. 9014-9015; P 09536, str. 38; Stjepan Kljuić, T(f), str. 3999; Herbert Okun, T(f), str. 16658 i 16659; Miomir Žužul, T(f), str. 27722 ; Robert Donia, T(f), str. 1823 i 1824. 1008 P 00132; Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 27 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 467). 1009 Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 30 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 483b); P 00149; P 10356, T(f), str. 10855 i 10856; Herbert Okun, T(f), str. 16953 i 16955; Robert Donia, T(f), str. 1996; Josip Jurčević, T(f), str. 44752 i 44753. 1010 Pomoćnik kopredsjednika MKBJ od septembra 1992. do maja 1993., v. Herbert Okun, T(f), str. 16653. 1011 Herbert Okun, T(f), str. 16955. 1012 P 00150, str. 1; P 10484, str. 3 i 4. 1013 Odluka od 14 marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 25 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 465).

2435/78692 TER

Prijevod


IV. Osnivanje HVO-a, vrhovnog odbrambenog tijela hrvatskog naroda HZ HB

(april 1992.)

435. Dana 8. aprila 1992., Predsjedništvo RBiH usvojilo je odluku o proglašenju

neposredne ratne opasnosti.1014

436. Istog dana, Predsjedništvo HZ HB usvojilo je odluku, koju je potpisao Mate Boban

u svojstvu predsjednika HVO-a i HZ HB, o osnivanju HVO-a kao vrhovnog tijela obrane

hrvatskog naroda HZ HB.1015 Dana 10. aprila 1992., Mate Boban je, kao predsjednik HVO-a,

izdao zapovijed u kojoj stoji da HZ HB više ne priznaje TO RBiH kao vojnu strukturu HZ

HB i da je samo HVO nadležan za vrhovno zapovjedništvo nad svojim snagama.1016 Prema

toj zapovijedi, HVO predstavlja jedinu legitimnu organizaciju, dok se sve druge vojne

formacije na teritoriji HZ HB smatraju nelegalnim ili neprijateljskim.1017 Mate Boban,

predsjednik HVO-a, je takođe 10. aprila 1992. naredio da se svi krizni štabovi ili bivši štabovi

TO odmah preimenuju u općinske stožere HVO-a1018 podređene Glavnom stožeru HVO-a1019.

V. HVO proglašen za vrhovno izvršno i upravno tijelo HZ HB

(maj 1992.)

437. Dana 15. maja 1992., Predsjedništvo HZ HB usvojilo je "Statutarnu odluku o

privremenom ustrojstvu izvršne vlasti i uprave na području HZ HB", koju je potpisao Mate

Boban, predsjednik HZ HB.1020 U članu 1 navedene odluke stoji da HVO obavlja poslove

izvršne vlasti na području HZ HB.1021 U članu 10 se navodi da je sjedište HVO-a u

Mostaru.1022 Mate Boban je, takođe 15. maja 1992., izabran za predsjednika HVO-a,1023 a

Jadranko Prlić je imenovan za predstojnika Odjela financija.1024

1014 1D 01218; P 10484, str. 3 i 4; P 00150, str. 4. 1015 P 00152/P 00151; Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 64 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 483 d); Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 65 (Prvostepena presuda u predmetu Aleksovski, par. 22); P 09545, str. 14-15; P 09536, str. 37; Robert Donia, T(f), str. 1830 i 1891; 3D 01113, str. 3; 3D 03720, str. 78; Milivoj Gagro, T(f), str. 2702. 1016 P 00154; Mile Akmadžić, T(f), str. 29725 i 29726. 1017 P 00154; Mile Akmadžić, T(f), str. 29725 i 29726. 1018 "Općinski stožeri HVO-a" 1019 5D 04271; Mile Akmadžić, T(f), str. 29727 i 29728. 1020 P 00206. 1021 P 00206, član1, str. 1. 1022 P 00206, član 10, str. 3. 1023 P 09526, str.7; P 09545, str. 15. 1024 P 00208 ; P 09545, str. 15 i 16.

2434/78692 TER

Prijevod


VI. Početak mirovnih pregovora i Cutileirov plan (februar 1992. –

avgust 1992.)

438. Od 23. februara 1992. do avgusta 1992., vođeni su mirovni pregovori pod nazivom

"Cutileirov plan", između predstavnika Srba, Hrvata i Muslimana BiH, pod pokroviteljstvom

EZ-a.1025 Cutileirov plan postavio je načela "za novi ustavni poredak za Bosnu i

Hercegovinu".1026 Prema tim načelima, predviđeno je da BiH i dalje postoji, s tim da je

država podijeljena na tri odvojene teritorijalne jedinice, u zavisnosti od nacionalne

pripadnosti većinskog stanovništva, kao i ekonomskih i geografskih kriterija.1027 Strane su

prihvatile načela Cutileirovog plana, ali nisu potpisale sporazum.1028.

439. Međutim, u tom periodu tripartitnih pregovora, HVO je vodio političke pregovore s

bosanskim Srbima o podjeli BiH. Naime, 6. maja 1992., predstavnici srpske zajednice u BiH

Radovan Karadžić, Momčilo Krajišnik i Branko Simić, i predstavnici hrvatske zajednice u

BiH Mate Boban i Franjo Boras,1029sastali su se u Grazu u Austriji bez muslimanskih

predstavnika, da bi razgovarali o sudbini BiH.1030 U zajedničkom priopćenju Mate Bobana i

Radovana Karadžića1031 od 6. maja 1992., koje su njih dvojica okarakterisali kao "mirovni

sporazum", predviđa se podjela teritorije BiH prema granicama Banovine Hrvatske iz 1939., i

poziva se na sveopšte primirje.1032 Ovom podjelom nije obuhvaćen pojas teritorije uz Neretvu

u blizini Mostara, kao ni grad Mostar,1033 zbog čega su strane pozvale EZ da, u vezi s

njihovim teritorijalnim zahtjevima, izvrši arbitražu.1034Strane su se na kraju razišle 6. maja

1992., a da nikakav sporazum nije potpisan.1035

1025 P 09536, str. 40-41; 3D 03720, str. 99-102; Robert Donia, T(f), str. 1825 i 1826. 1026 Robert Donia, P 09536, str. 40, gdje se preuzimaju načela izložena u Cutileirovom planu. 1027 P 09546, str.1; P 09536, str. 40 i Dodatak A, mapa br.13; Robert Donia, T(f), str. 1826 i 1912-1913. 1028 1 D 00398, konkretno str. 7-8; P 09536, str. 40-41; 1D 02437; 1D 02438; Robert Donia, T(f), str. 1826, 1910 i 1912; Svjedok 1D-AA, T(f), str. 28948-28949, 29212, 29215, zatvorena sjednica; Mile Akmažić, T(f), str. 29406-29407, 29770 i 29773. 1029 Svjedok 1D-AA, 1D 02935 pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 9044, 9047, 9198 i 9199. 1030 P 09536, str. 44-45; Robert Donia, T(f), str. 1833-1835; Herbert Okun, T(f), str. 16663-16664; P 00187; Svjedok 1D-AA, 1D 02935 pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 9050-9052; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 4 (Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 105). 1031 P 00187; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 20 (Prvostepena presuda u predmetu Blaškić, par. 105). 1032 P 00187; P 09536, str. 44-45; P 00192; 1D 02935 pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 9203 i 9205; Svjedok 1D-AA, T(f), str. 29145-29150, zatvorena sjednica; Herbert Okun, T(f), str. 16663-16664. 1033 P 09536, str. 44-45 i Dodatak, mapa br. 14; P 00187. 1034 P 09536, str. 44-45. 1035 Svjedok 1D-AA, 1D 02935 pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 9051, 9053 i 9200-9201. V. takođe 3D 02003, str. 1 i 6.

2433/78692 TER

Prijevod


440. U maju 1992., uspostavljena je vojna saradnja, ovaj put između HVO-a i Armije

BiH,1036 protiv JNA i VRS.1037 Ta saradnja, koja je trajala do početka 1993., konkretno se

ogledala u tome što je Armiju BiH oružjem, vojnom opremom1038 i lijekovima snabdijevao

HVO.1039

441. U okviru te saradnje, Franjo Tuđman i Alija Izetbegović su 21. jula 1992. potpisali

sporazum o prijateljstvu i saradnji između Hrvatske i RBiH, u kojem stoji da je HVO sastavni

dio Armije BiH i da će imati svoje predstavnike u zajedničkom zapovjedništvu oružanih

snaga RBiH.1040

VII. Pregovori u okviru Vance-Owenovog plana (avgust 1992. – januar 1993.)

442. Već u proljeće 1992., borbe na terenu i neprovođenje Cutileirovog plana1041

potvrdili su, prema riječima Roberta Donie,1042 nesposobnost EZ-a da sam riješi situaciju u

BiH.1043 Zato su tokom ljeta 1992., EZ i UN udružili snage da bi postavili novi okvir za

pregovore u BiH;1044 u tu svrhu su, na konferenciji u Londonu održanoj od 26. do 28. avgusta

1992., osnovali Međunarodnu konferenciju o bivšoj Jugoslaviji (MKBJ).1045

443. Na MKBJ su učestvovale tri delegacije.1046 U delegaciji bosanskih Srba bili su

Radovan Karadžić, predsjednik RS-a, Momčilo Krajišnik, potpredsjednik RS-a i general

1036 Dana 23. juna 1992., promijenjen je naziv TO BiH u "ABiH", v. 4D 01731, par. 117; 4D 00404, str. 1. 1037 Fahrudin Agić, T(f), str. 9225-9227; Zdravko Batinić, T(f), str. 34361-34363 i 34453-34455; 1D 03105; 1D 01792; 1D 01693; P 10033, str. 2, par. 4; 1 D 02482; 4D 00624, str. 2; 4D 01700, str. 5; Slobodan Praljak, T(f), str. 42494; 3D 03724; Slobodan Praljak, T(f), str. 44556, 44559 i 44560; Robert Donia, T(f), str. 1999; 4D 00615; 2D 01295, str. 2 i 3; 4D 00616, str. 1 i 2; Vinko Marić, T(f), str. 48161; 2D 03060; 4D 00476; 4D 00477; 4D 00478; 4D 00908; 4D 00932; 4D 01026; 4D 01048; P 00717, str. 1; 1D 01424; Slobodan Praljak, T(f) str. 40519; 4D 01521; P 00868; P 01402; Božo Pavlović, T(f), str. 46962-46963; P 01158, str. 19; Herbert Okun, T(f), str. 16894 i 16895; Mile Akmadžić, T(f), str. 29429-29431; 1D 01945, str. 2 i 3; 1D 02663, str. 22; 4D 00389; Safet Idrizović, T(f), str. 9908; P 00708, str. 1 i 2; P 00776, str. 1 i 2; Safet Idrizović, T(f), str. 9872; 3D 00217; Radmilo Jasak, T(f), str. 48451. 1038 Vinko Marić, T(f), str. 48160 i 48229; 4D 01404. V. takođe Milivoj Petković, T(f), str. 49420-49425; P 00716, str. 1 i 2; Svjedok EA,T(f), str. 24913, zatvorena sjednica; 2D 00577; 4D 00392; 2D 03008, str. 1; 2D 00310; Mile Akmadžić, T(f), str. 29443, 29602-29606 i 29608-29611; 2D 00147; 1D 02458; 1D 02292. 1039 2D 00737; Ivan Bagarić,T(f), str. 38955-38957. V. takođe 3D 03768, str. 2, 6, 7, 10 i 11; 3D 00708; 2D 00502, str. 3; Mile Akmadžić, T(f), str. 29613-29615; 2D 00705; 2D 00544; 2D 00320; 2D 00325. 1040 P 10481, dodatak pismu, str. 2-4. 1041 P 09536, str. 40-41 i 46. 1042 Vještak istoričar, v. P 09536. 1043 P 09536, str. 41 i 46. 1044 P 09536, str. 41 i 46. 1045 1D 02935 pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 9062 ; P 09536, str. 46-47. Kopredsjedavajući MKBJ bili su, za UN, bivši američki državni sekretar Cyrus Vance i njegov zamjenik, Herbert Okun, za EZ, bivši britanski sekretar za inostrane poslove, lord David Owen, i britanski ambasador Peter Hall. Cyrus Vance i David Owen imenovani su za kopredsjedavajuće izvršnog odbora MKBJ na Londonskoj konferenciji, v. P 09536, str. 47; Herbert Okun, T(f), str. 16653, 16656 i 16669, 16682. 1046 1D 02888/1D 02889, str. 2; 1D 02890; 1D 02848, str. 2; Mile Akmadžić, T(f), str. 29375, 29376, 29379, 29391, 29392 i 29454-29465.

2432/78692 TER

Prijevod


VRS-a Ratko Mladić. 1047 Glavni predstavnici Vlade BiH bili su predsjednik Alija

Izetbegović, ministar inostranih poslova Haris Silajdžić, Ejup Ganić i general Sefer Halilović

(koji je na Konferenciji učestvovao u svojstvu člana delegacije Vlade BiH i predstavnika

ABiH). 1048 Predstavnici bosanskih Hrvata bili su predsjednik HZ HB, Mate Boban, zatim

predsjednik Vlade RBiH, Mile Akmadžić (koji je, iako je bio član Vlade RBiH, na

Konferenciji učestvovao u svojstvu člana hrvatske delegacije)1049 i general Milivoj

Petković.1050 Predsjednik Hrvatske Franjo Tuđman takođe je učestvovao u pregovorima i

imao je uticaj na predstavnike bosanskih Hrvata.1051 Herbert Okun je u svom svjedočenju

rekao da je Franjo Tuđman bio nezvanični, ali de facto šef hrvatske delegacije.1052 Naime,

tokom pregovora, Mate Boban je nekoliko puta rekao Herbertu Okunu da mu je potrebno

odobrenje Franje Tuđmana prije donošenja odluke.1053 Osim toga, Herbert Okun je rekao da

su, iako su sva trojica bili članovi Vlade RBiH, Alija Izetbegović i Haris Silajdžić

predstavljali interese bosanskih Muslimana,1054dok je Mile Akmadžić zastupao interese

bosanskih Hrvata.1055

444. Dana 27. oktobra 1992., kopredsjedavajući izvršnog odbora MKBJ, Cyrus Vance i

David Owen, predstavili su trima stranama ustavna načela budućeg mirovnog plana.1056

Bosanski Hrvati i Muslimani su ih prihvatili, a Srbi odbili.1057 Ipak, predstavnici sve tri strane

su 10. novembra 1992. potpisali sporazum o prekidu vatre u cijeloj BiH.1058

445. Pregovori su nastavljeni, i 2. januara 1993., kopredsjedavajući izvršnog odbora

MKBJ predstavili su stranama prvi prijedlog sporazuma poznatog pod nazivom "Vance-

Owenov plan".1059 Cilj je bio, prema riječima Herberta Okuna, doći do mirovnog sporazuma,

1047 Herbert Okun, T(f), str.16671. 1048 Herbert Okun, T(f), str. 16671 do 16673. 1049 Herbert Okun, T(f), str. 16673 i 16674. 1050 4D 00830, str. 6; Herbert Okun, T(f), str. 16674. 1051 Herbert Okun, T(f), str.16673-16675 ; P 01325; P 10356, predmet Kordić i Čerkez,T(f), str. 10764. 1052 Herbert Okun, T(f), str. 16675. 1053 Herbert Okun, T(f), str. 16675. 1054 1D 00814, str. 2; 1D 02848, str. 2; 1D 02849, str. 1; 1D 02851, str. 1; 1D 02850. V. takođe na istu temu (razlika između delegacije koja predstavlja Predsjedništvo od one koja predstavlja muslimansku ili neku drugu stranu u RBiH): 1D 02664, str. 13-16; Mile Akmadžić, T(f), str. 29376-29380, 29386, i 29617-29619. 1055 Herbert Okun, T(f), str. 16839. V. takođe1D 02849, str. 1; Mile Akmadžić, T(f), str. 29390; 1D 02851, str. 1; 1D 02850. 1056 Herbert Okun, T(f), str. 16911. 1057 Herbert Okun, T(f), str. 16911. 1058 P 00854, str. 3; P 01187, str. 5. 1059 P 01187, str. 1 i 2; P 01391, str. 3; Herbert Okun, T(f), str. 16733; Svjedok BF, T(f), str. 25918-25919 i 25927-25928, zatvorena sjednica; 1D 01521.

2431/78692 TER

Prijevod


ali pritom izbjeći da Srbi i Hrvati stvore svoje države u okviru BiH i da ih kasnije pripoje

Srbiji odnosno Hrvatskoj, što su željeli.1060

446. Vance-Owenov plan zasnivao se na višeetničnosti, decentralizaciji i demokratiji.1061

Obuhvatao je ustavni okvir, mapu BiH podijeljene na 10 provincija i vojne sporazume.1062

447. Plan je predviđao podjelu BiH na 10 provincija. od kojih bi svaka imala lokalnu

upravu na čelu sa predstavnicima njenog većinskog stanovništva; u svakoj provinciji je

trebala biti formirana prijelazna vlada koja bi odražavala sastav stanovništva prema popisu iz

1991.1063 Provincije ne bi bile pravna lica, tako da ne bi mogle zaključivati sporazume s

međunarodnim organizacijama ili drugim državama.1064 Pored toga, provincije su trebale

imati strukturu koja bi ih činila, koliko je to bilo moguće, geografski koherentnim cjelinama,

gdje bi se uzimali u obzir, između ostalog, nacionalni, geografski i istorijski faktori, kao i

komunikacije i ekonomska održivost.1065 Svjedok 1D-AA1066 je rekao da je svaki narod

trebao da ima tri provincije;1067 desetu bi činio grad Sarajevo kao zaseban distrikt,1068 koji bi,

prema riječima Herberta Okuna, imao tripartitnu strukturu.1069

448. Osim toga, Vance-Owenov plan je zahtijevao trenutni prekid neprijateljstava.1070

Prema vojnim sporazumima, strane u sukobu trebalo je da pregovaraju o razdvajanju

oružanih snaga, prema granicama novih provincija.1071 Srpske snage su trebale biti u

provincijama broj 2, 4 i 6, hrvatske u provinciji broj 3, a strane su trebale zaključiti

sporazume u vezi s razmještanjem snaga u provincijama broj 1, 5, 8, 9 i 10.1072

1060 Herbert Okun, T(f), str. 16731, 16732; P 01116, str. 3. 1061 Herbert Okun,T(f), str. 16749; 3D 03720, str. 108 i 109. 1062 P 01038, str. 8; Herbert Okun,T(f), str. 16725 i 16728; P 01047, str. 3; Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 118 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 559). Što se tiče konkretno mape BiH sa 10 provincija, v. P 09852, str. 11, i P 09276, mapa br. 11; Josip Jurčević, T(f), str. 44834. V. takođe P 01187, str. 1. 1063 P 09852, str. 16-17; Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 118 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 559); 1D 02935 pod pečatom,, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 9062 i 9063. 1064 P 01116, dodatak III, str. 3 i 4; Herbert Okun,T(f), str. 16731. 1065 P 09852, str. 11. V. takođe mapu Vance-Owenovog plana, P 09276, mapa 11, strana 12. 1066 Hrvat, član HDZ-a BiH i višegodišnji član Predsjedništva BiH, Svjedok 1D-AA, T(f), str. 28867-28868, 28876, 29259, zatvorena sjednica; 1D 02934 pod pečatom, str. 2 i 12. 1067 Svjedok 1D-AA, 1D 02935 pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 9062 i 9063. 1068 Svjedok 1D-AA, 1D 02935 pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 9062 i 9063. 1069 Herbert Okun, T(f), str. 16748. 1070 P 09852, str. 22; Herbert Okun, T(f), str. 16756. 1071 P 09852, str. 12 i 13; Herbert Okun, T(f), str. 16757. 1072 P 09852, str. 13 i str. 19; Herbert Okun, T(f), str.16757.

2430/78692 TER

Prijevod


449. Bosanski Hrvati bili su većina u tri provincije, u Vance-Owenovom planu označene

brojevima 3, 8 i 10.1073 Mostar je trebalo da bude glavni grad provincije BiH broj 8.1074

Prijedlozi koji su uslijedili nakon Vance-Owenovog plana takođe su svrstavali Mostar u

provincije s hrvatskom većinom.1075

450. Međutim, na mapi iz Vance-Owenovog plana vidi se da je 29% bosanskih Hrvata

prebivalo izvan provincija broj 3, 8 i 10, gdje je hrvatsko stanovništvo bilo u većini1076. Tako

se, kao što je naglasio Svjedok DE,1077 opština Vareš, iako s većinskim hrvatskim

stanovništvom, našla u provinciji pod kontrolom Muslimana.1078

451. Bosanski Hrvati su 2. januara 1993. prihvatili Vance-Owenov plan u cijelosti.1079

Muslimani su prihvatili ustavna načela,1080ali nisu potpisali vojne sporazume i odbili su

mapu.1081 Srbi su odbili plan u cijelosti.1082

VIII. Događaji koji su uslijedili nakon Vance-Owenovog plana i pokušaji

provođenja načela plana na terenu (januar 1993. – avgust 1993.)

452. Odlukom od 15. januara 1993., Jadranko Prlić je naredio da se sve jedinice Armije

BiH koje su se nalazile u provincijama broj 3, 8 i 10, koje su prema Vance-Owenovom planu

proglašene hrvatskim, potčine HVO-u u roku od pet dana.1083 Istom odlukom se naređuje

svim jedinicama oružanih snaga HVO-a u provincijama broj 1, 5 i 9, koje su prema Vance-

Owenovom planu određene kao muslimanske, da se potčine Glavnom štabu oružanih snaga

ABiH. 1084 Što se tiče jedinica oružanih snaga HVO-a iz Kiseljaka i Kreševa, za njih je

riješeno da ostanu pod zapovjedništvom Glavnog stožera HVO-a sve dok se ne donese

1073 Odluka od 14 marta 2006, činjenica o kojoj je presuđeno broj 120 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 19); Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 121 (Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 559); P 01015, str. 13. 1074 1D 00892, str. 26; Bo Pellnas, T(f), str. 19615. 1075 1D 01557; Bo Pellnas, T(f), str. 19619. 1076 Herbert Okun, T(f), str.. 17005. 1077 Svjedok DE, Hrvat iz Vareša, T(f), str. 15456, zatvorena sjednica. 1078 Svjedok DE, T(f), str. 15507 i 15508, zatvorena sjednica; P 09276, str. 12. 1079 P 01187, str. 1 i 2; P 01391, p. 3; Herbert Okun, T(f), str. 16733; Svjedok BF,T(f), str. 25928, zatvorena sjednica. V. takođe 1D 01521; Ray Lane, T(f), str. 23787 i 23788, 1080 Vlada BiH je ustavna načela prihvatila već 18. decembra 1992.: P 00932, str. 2; Herbert Okun, T(f), str. 16876; P 01187, str. 1 i 2. V. takođe Radmilo Jasak, T(f), str. 48933. 1081 P 01187, str. 1 i 2; Mile Akmadžić, T(f), str. 29379 i 29380. 1082 P 01187, str. 1 i 2; P 01391, str. 3; Herbert Okun, T(f), str. 16733 Svjedok BF, T(f), str. 25918-25919 i 25927-25928, zatvorena sjednica. 1083 P 01146; P 09545, str. 77; Herbert Okun, T(f), str. 16769-16771; Christopher Beese, T(f), str. 3074 i 3075, 5207, 5300. 1084 P 09545, str. 77 i 78; P 01146. V. takođe P 01197, str. 3.

2429/78692 TER

Prijevod


konačna odluka o statusu provincije br. 7.1085 Za provođenje ove odluke bio je odgovoran

Bruno Stojić, predstojnik Odjela obrane.1086

453. Istog dana, 15. januara 1993., Bruno Stojić je, na osnovu odluke Jadranka Prlića,

izdao zapovijed Glavnom stožeru HVO-a i Štabu vrhovne komande ABiH, Ministarstvu

odbrane RBiH i Upravi Vojne policije HVO-a,1087 koju je trebalo izvršiti do 20. januara 1993.

u 19:00 sati.1088 Prema toj zapovijedi, sve jedinice Armije BiH i HVO-a koje odbiju da se

potčine odgovarajućim komandama, u skladu s odlukom od 15. januara 1993., moraju

napustiti područje gdje su razmještene.1089 U slučaju odbijanja, jedinice će se smatrati

paravojnim, biće razoružane, a njihovi pripadnici pritvoreni.1090 Bruno Stojić u toj zapovijedi

precizira da za izvršenje zapovijedi smatra odgovornim načelnika Glavnog stožera i

načelnika Uprave Vojne policije.1091

454. Istog dana, 15. januara 1993., general Milivoj Petković, načelnik Glavnog stožera

HVO-a, proslijedio je niz zapovjedni lanac oružanih snaga HVO-a zapovijed čiji je sadržaj

istovjetan zapovijedi Brune Stojića, i to trima od četiri operativne zone oružanih snaga HVO-

a1092 – s izuzetkom Posavine – kao i 1. mostarskoj brigadi.1093

455. Dana 16. januara 1993., ministar odbrane RBiH i hrvatski član Vlade Božo Rajić,

izdao je srpskim, hrvatskim i muslimanskim oružanim snagama zapovijed istovjetnu

zapovijedi HVO-a; kopija zapovijedi upućena je i UNPROFOR-u i PMEZ-u u BiH.1094 David

Owen je izjavio da je zapovijed Bože Rajića bila preuranjena1095 i potvrdio da ABiH nije

trebala da se potčini HVO-u.1096

1085 P 09545, str. 78; P 01146. 1086 P 01146; P09545, str. 77 i 78. 1087 P 01140; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37341-34344. 1088 P 09545, str. 78; P 01140. 1089 P 09545, str. 78; P 01140; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37341-34344. 1090 P 09545, str. 78; P 01140; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37341-34344; Slobodan Praljak, T(f), str. 44063 i 44065. 1091 P 01140; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37341-37344. 1092 OZ Jugoistočna Hercegovina, OZ Sjeverozapadna Hercegovina i OZ Srednja Bosna (P 01139). 1093 P 09545, str. 78; P 01139/P 01156, str. 1. Milivoj Petković je u svom svjedočenju izjavio da je zapovijed od 15. januara 1993. kojom naređuje snagama Armije BiH u provincijama broj 3, 8 i 10 da se potčine HVO-u izdata u skladu s političkim sporazumom navodno zaključenim u Zagrebu između ABiH i HVO-a, a kojim se predviđa izdavanje zapovijedi zajedničke komande, Milivoj Petković, T(f), str. 49889-49891. 1094 P 01150; P 01201. Vijeće primjećuje razliku u datumima – 16. i 18. januar – ali je sadržaj sličan, iako se prijevodi dviju verzija donekle razlikuju; 1D 01195, str. 1 i 2. 1095 Herbert Okun, T(f), str. 16781, 16782; P 01038, str. 68. 1096 Herbert Okun, T(f), str. 16782; P 01038, str. 68.

2428/78692 TER

Prijevod


456. U pismu upućenom Aliji Izetbegoviću, Jadranko Prlić je tražio da se izvrše

zapovijedi o potčinjavanju koje su izdali HVO i ministar odbrane RBiH i koje su, po

njegovom mišljenju, bile u skladu sa Vance-Owenovim planom.1097

457. Međutim, ABiH nije namjeravala da se potčini HVO-u. Naime, 15. januara 1993.,

Enver Hadžihasanović, komandant 3. korpusa ABiH, naredio je svim brigadama ABiH koje

su se nalazile u zoni odgovornosti 3. korpusa ABiH da se stave u stanje pune borbene

gotovosti kako bi mogle uzvratiti na eventualni napad oružanih snaga HVO-a.1098 Isto tako,

16. januara 1993., Sefer Halilović, načelnik Štaba vrhovne komande ABiH, podsjećajući da

mirovni pregovori u Ženevi još nisu okončani, izdao je svojim jedinicama naređenje da se ne

potčine HVO-u u provincijama br. 3, 8 i 10.1099

458. U pismu Aliji Izetbegoviću od 18. januara 1993., Mate Boban i Mile Akmadžić

podsjetili su da je odluka HVO-a o povlačenju vojski bosanskih Hrvata, Muslimana i Srba u

odgovarajuće provincije donijeta u skladu sa zapovijedi koju je izdao ministar odbrane RBiH,

Božo Rajić, s njihovom saglasnošću i u skladu sa "Ženevsk[om] konferencij[om]"1100 Pored

toga, Mate Boban i Mile Akmadžić, rekli su Aliji Izetbegoviću da je situacija povoljna za

uspostavljanje zajedničkog zapovjedništva oružanih snaga BiH, odnosno ABiH i HVO-a.1101

459. Dana 19. januara 1993., Alija Izetbegović je poništio zapovijed ministra odbrane

RBiH, Bože Rajića, od 16. januara 1993.1102 Dana 21. januara 1993., Božo Rajić je

suspendovao izvršenje svoje zapovijedi od 16. januara 1993. do okončanja mirovnih

pregovora u Ženevi,1103 što je, prema riječima Herberta Okuna, praktično značilo ukidanje

zapovijedi od 16. januara 1993.1104

460. U isto vrijeme, tokom januara 1993., izbili su sukobi između HVO-a i ABiH1105 u

nekoliko opština, konkretno u opštini Gornji Vakuf.1106

1097 P 01263; Herbert Okun, T(f), str. 16775. Vijeće napominje da sadržaj prve strane pisma P 01263 omogućava da ga se vremenski situira između 17. i 22. januara 1993. 1098 3D 01537, str. 1 i 2. 1099 P 01168; Herbert Okun, T(f), str. 16774, 17056 i 17057. V. takođe naređenje Sefera Halilovića, ali od 17. januara 1993: P 01197, str. 3; P 01186; 1D 01195, str. 1 i 2. 1100 1D 01521; Ray Lane, T(f), str. 23791-23792. 1101 1D 01521; Ray Lane, T(f), str. 23791-23792. 1102 P 01343; Herbert Okun, T(f), str. 16776 i 16777; 1D 01195, str. 1 i 2. 1103 2D 00441; Herbert Okun, T(f), str. 17058-17059. 1104 Herbert Okun, T(f), str. 17058-17059. 1105 P 01325, str. 1-3, 8-9, 1D 02729 str. 2 i 3; 2D 00206. 1106 P 01285; Herbert Okun, T(f), str. 16789 i 16790. V., između ostalog, "Sukobi između HVO-a i ABiH oko 11. i 12. januara 1993." i "Napadi od 18. januara 1993. u opštini Gornji Vakuf" u činjeničnim zaključcima Vijeća koji se odnose na opštinu Gornji Vakuf.

2427/78692 TER

Prijevod


461. Zbog tih sukoba između HVO-a i ABiH, Alija Izetbegović i Mate Boban potpisali

su 27. januara 1993. u Ženevi zajedničku izjavu u kojoj zapovijedaju trenutni prekid

borbi.1107 Milivoj Petković je zatim zabranio jedinicama HVO-a da izvode napade na

ABiH.1108 Prema riječima Herberta Okuna, prekid vatre nikad nije proveden na terenu.1109

462. U tom istom periodu, pregovori između tri strane u okviru Vance-Owenovog plana

konačno su se pokrenuli s mrtve tačke, da bi se 30. januara 1993. strane sporazumjele u vezi s

ustavnim načelima izloženim u planu.1110 Međutim, Muslimani su odbili da potpišu vojne

sporazume i odbili su mapu.1111 Srbi su potpisali vojne sporazume,1112 ali nisu prihvatili mapu

u predloženom obliku.1113

463. Da bi proveli princip prekida neprijateljstava iz Vance-Owenovog plana, bosanski

Hrvati i Muslimani su nakon 30. januara 1993. nastojali da sarađuju tako što su organizovali

niz sastanaka i pregovora u više opština BiH.1114 Poslije tih sastanaka/pregovora, bosanski

Hrvati i Muslimani potpisivali su zajedničke zapovijedi na terenu,1115 konkretno zapovijedi o

prekidu neprijateljstava.1116

464. Isto tako, u periodu od februara do početka maja 1993., bosanski Hrvati i Muslimani

su formirali ili pojačali sastav koordinacionih tijela1117 i zajedničke komisije1118 u više

1107 2D 00093; 4D 00358; Christopher Beese, T(f), str. 5377. 1108 4D 00358. 1109 P 01329; Herbert Okun, T(f), str. 16787. 1110 P 01363; P 01391, str. 2; Herbert Okun, T(f), str. 16787 i 16789. V. takođe P 01240, str. 18 i 19 (dokument ET-0132-2298). 1111 P 01391, str. 3 i 4. V. takođe 4D 01235; Herbert Okun, T(f), str. 16733; Svjedok BF, T(f), str. 25918-25919 i 25927-25928, zatvorena sjednica; P 01240, str. 18 i 19 (dokument ET-0132-2298); 1D 02914, str. 5 i 6; Mile Akmadžić, T(f), str. 29503-29504. 1112 P 01391, str. 4, par. 16. 1113 P 01391, str. 3, par. 14. 1114 Na primjer, prema riječima svjedoka EA, pregovori o provođenju Vance-Owenovog plana vođeni su u Kiseljaku između HVO-a, bosanskih Muslimana i UNPROFOR-a u proljeće i ljeto 1993., Svjedok EA, T(f), str. 24361 i 24362, zatvorena sjednica; Anđelko Makar je izjavio da je u periodu od februara do početka maja 1993., zajedno s još dvojicom oficira 2. korpusa ABiH, bio tri puta u Mostaru, gdje su delegacije HVO-a i ABiH izrazile želju da pregovaraju kako bi se prekinula neprijateljstva između HVO-a i ABiH u Srednjoj Bosni i postigao sporazum o formiranju zajedničke komande HVO-a i ABiH, Anđelko Makar, T(f), str. 39439, 38456, 38613 i 38614; 2D 01111, str. 1 i 2. Milivoj Petković je izjavio da je od aprila do maja 1993. bio u svakodnevnom kontaktu sa Seferom Halilovićem, komandantom 4. korpusa ABiH, s kojim je išao u obilazak terena, Milivoj Petković, T(f), str. 49528 i 49529. 1115 V. konkretno P 01709; P 02259. 1116 V. konkretno P 02483, str. 1 i 3-5; P 01950, str. 1 i 2; Bo Pellnas, T(f), str. 19475-19482, 19660, 19661; P 01965; P 01980, str. 4; P 01981, str. 2 i 3; Grant Finlayson, T(f), str. 18007-18008, 18013, 18128-18130 i 18134; P 02054 pod pečatom, str. 2; 2D 00289; P 02030; Christopher Beese, T(f), str. 3140-3144 ; P 01981; Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20415-20417; Svjedok DW, T(f), str. 23094 – 23096 ; P 05571; P 02259. 1117 Npr, prema zajedničkom naređenju od 11. februara 1993., koje su s ciljem okončanja sukoba između HVO-a i ABiH izdali Milivoj Petković, načelnik Glavnog stožera HVO-a i Sefer Halilović, načelnik Štaba vrhovne komande ABiH, zapovjednik Operativne zone Srednja Bosna Tihomir Blaškić i komandant 3. korpusa ABiH Enver Hadžihasanović dobili su zadatak da formiraju koordinacioni tim koji će imati zadatke i ovlaštenja, da, između ostalog,

2426/78692 TER

Prijevod


opština, među kojima su bile opštine Gornji Vakuf i Mostar, radi lakše implementacije načela

iz Vance-Owenovog plana na terenu.1119

465. Uporedo s ostvarenjem saradnje Hrvata i Muslimana na terenu, u martu 1993.

nastavljeni su mirovni pregovori.1120 Naime, nakon unošenja nekoliko izmjena u Vance-

Owenov plan, Alija Izetbegović je pristao da 25. marta 1993. potpiše sve tri komponente

plana pod određenim uslovima.1121 U poređenju s prijedlogom od 2. januara 1993.

najznačajnije izmjene su se odnosile na mapu BiH.1122 Prema novoj verziji plana, srpske

snage su trebale da se povuku u provincije broj 2, 4 i 6, HVO u provinciju broj 3, a ABiH u

provinciju broj 1.1123 Na kraju, HVO i ABiH su trebali postići sporazum o razmještanju

svojih snaga u provincijama broj 5, 8, 9 i 10.1124

466. Plan u obliku predloženom 25. marta 1993. sadržavao je, između ostalog, odredbe o

privremenom predsjedništvu i vladi, o organizaciji i nadležnostima privremenih vlada u

svakoj provinciji, o demilitarizaciji i uspostavi "međunarodnog organa za obezbjeđenje

slobode kretanja" (International Access Authority). UNPROFOR je bio zadužen za nadziranje

postepene demilitarizacije provincija.1125 Međutim, bosanski Srbi su opet odbili plan.1126

izdaje zajedničko naređenje za povlačenje, da utvrdi stanje u žarištima sukoba, da utvrdi razloge sukoba i odgovornost pojedinaca, da vodi istrage o incidentima, da trenutno i bezuslovno oslobodi zatočenike, posebno civile, i da dan poslije podnese pismeni izvještaj. Ovim naređenjem Milivoj Petković i Sefer Halilović su takođe naredili postojećim koordinacionim timovima, konkretno onim u Gornjem Vakufu i Mostaru, da nastave s izvršavanjem svojih zadataka, s tim da je mostarskom koordinacionom timu naređeno da svoje aktivnosti posebno usmjeri na prostor Konjic-Jablanica, P 01467; Ray Lane, T(f), str. 23939. V. takođe P 02088; P 02112; Svjedok DZ, zatvorena sjednica, T(f), str. 26734 i 26735; 1D 02094, str. 1 i 2. 1118 P 01950; P 01965; 4D 00557; P 02054 pod pečatom, str. 2-3; P 02016, str. 4; Bo Pellnas, T(f), str. 19485, 19490 i 19755; Grant Finlayson, T(f), str. 18013-18014. 1119 P 01467; P 02088; P 02112. 1120 V. konkretno potpisivanje hrvatsko-muslimanskog sporazuma 3. marta 1993. o formiranju privremene vlade u BiH: P 01398, str. 18-23; Herbert Okun, T(f), str. 16899-16900. V. diskusije u vezi s tim vođene od 20. januara 1993.: P 01240, str. 22-24 (dokument ET-0132-2298) i str. 20 i 24-37 (dokument 1D33-0330); Mile Akmadžić, T(f), str. 29478; 1D 02853; 1D 02903. V. takođe 1D 01193. 1121 Uslovi o kojima je riječ izloženi su u posebnoj izjavi priloženoj planu, a odnose se konkretno na prestanak "agresije" i na prihvatanje drugih strana u sukobu da bezrezervno potpišu dokumente, v. 1D 02908, str. 41-42. V. takođe Herbert Okun, T(f), str. 16790-16791; 1D 02908, str. 6 i 8-40; Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 152 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 21); P 01804, str. 1; 1D 01822; Ciril Ribičič, T(f), str. 25617; 3D 00320, str. 188-189; P 01738; 1D 02890; Mile Akmadžić, T(f), str. 29374 i 29484-29486; P 10468, str. 2 i 3; Radmilo Jasak, T(f), str. 48934. 1122 Tako je provincija broj 5, s većinskim muslimanskim stanovništvom, dobila koridor koji je povezivao provincije broj 3 i 4, s većinski srpskim odnosno hrvatskim stanovništvom, čime je ta provincija dobila izlaz na rijeku Savu. Pored toga, Vareš, Visoko, Breza i djelimično Kakanj, koji su u početku bili u sastavu provincije broj 9 (s muslimanskom većinom), pripali su provinciji broj 7, odnosno Sarajevu, v. Herbert Okun, T(f), str. 16791-16793; IC 00521. 1123 P 01398, str. 30. 1124 P 01398, str. 30. 1125 P 01398, str. 30. 1126 Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 152 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 21) ; P 01804, str. 1.

2425/78692 TER

Prijevod


467. Dana 27. marta 1993., predsjednici Izetbegović i Tuđman dali su zajedničku izjavu

kojom pozdravljaju novu verziju Vance-Owenovog plana.1127 Nakon što su hrvatski i

muslimanski predstavnici 25. marta 1993. potpisali plan1128 i 27. marta 1993. dali zajedničku

izjavu, bosanski Hrvati zatražili su 2. aprila 1993. da Alija Izetbegović potpiše još jednu

izjavu kojom podržava potčinjavanje Armije BiH HVO-u u provincijama broj 3, 8 i 10, i

potčinjavanje HVO-a Armiji BiH u provincijama broj 1, 5 i 9; takvu izjavu Alija Izetbegović

međutim nikad nije potpisao.1129

468. Iz zapisnika s 34. sjednice HVO-a HZ HB, održane 3. aprila 1993. pod

predsjedanjem Jadranka Prlića kojoj je, izuzetno, prisustvovao Mate Boban,1130 proizlazi da

je HVO odredio 15. april 1993. kao rok za provođenje Vance-Owenovog plana, u skladu s

tzv. "zajedničkom" izjavom Mate Bobana i Alije Izetbegovića od 2. aprila 1993.1131 U toj

izjavi, koju je potpisao samo Mate Boban,1132 preuzet je tekst odluke HVO-a od 15. januara

1993. kojom se naređuje oružanim snagama Armije BiH da se stave pod zapovjedništvo

HVO-a ili da napuste provincije broj 3, 8 i 10; izjavom se takođe potvrđuje formiranje

zajedničke komande.1133 Na istoj sjednici HVO-a HZ HB donijeta je i odluka da će HVO, ako

muslimanske vlasti budu i dalje odbijale da potpišu tu izjavu, istu provesti unilateralno.1134

Konačno, dogovoreno je da se vlasti RBiH spriječe u formiranju svojih institucija u

hrvatskim provincijama.1135

469. Dana 15. aprila 1993. i narednih dana, oružanim snagama HVO-a izdate su

zapovijedi da ojačaju položaje HVO-a i da izvrše prepotčinjavanje snaga Armije BiH. Vijeće

konkretno ističe zapovijed koju je zapovjednik Brigade "Knez Domagoj" izdao 16. aprila

1993., u kojoj se navodi da će svi pripadnici Armije BiH koji se nalaze u zoni odgovornosti

1127 P 01738. 1128 V. "Pregovori u okviru Vance-Owenovog plana (avgust 1992. - januar 1993.)" u vezi s uslovima potpisivanja plana, u zaključcima Vijeća o glavnim događajima koji su uslijedili nakon osnivanja Herceg-Bosne. 1129 P 01792. Svjedok Herbert Okun potvrdio je da Alija Izetbegović nikad nije potpisao taj dokument, v. Herbert Okun, T(f), str. 16796 i 16798; P 01798; P 09519. 1130 P 01798, str. 1; P 09545, str. 82-85. 1131 V.prethodni paragraf, gdje se objašnjava da Alija Izetbegović nikad nije potpisao taj dokument P 01792. Svjedok Herbert Okun je potvrdio da Alija Izetbegović nikad nije potpisao taj dokument, v. Herbert Okun, T(f),, str. 16796 i 16798. Pored toga, v. P 09545, str. 82; P 01798; P 01804, str. 1; P 10675, str. 1; P 01808; P 02045, str. 1. 1132 P 10675, str. 1. 1133 P 09545, str. 82-85; P 01798. V. takođe P 01804, str. 1; P 02046/1D 01655, str. 2; P 02094, str. 1; P 01808; Bo Pellnas, T(f), str. 19755-19756; P 02016, str. 4; P 02045, str. 2; P 09524, str. 1. 1134 P 09545, str. 82-85 ; P 01798; P 01804, str. 1; P 10675, str. 1; P 01808. 1135 P 09545, str. 82; P 01798.

2424/78692 TER

Prijevod


Brigade "Knez Domagoj" biti pritvoreni 15 dana i da će im oružje biti oduzeto,1136 što se,

prema riječima Svjedoka CU,1137 stvarno i desilo.1138

470. Oko 15. aprila 1993. izbili su sukobi u BiH između HVO-a i Armije BiH, konkretno

u opštinama Prozor i Jablanica.1139

471. Dana 18. i 25. aprila 1993. Mate Boban i Alija Izetbegović su zajedničkim

izjavama1140 naredili prekid sukoba između Armije BiH i HVO-a1141 i istragu o zločinima

koje su počinile obje strane.1142 Prema riječima Herberta Okuna i Christophera Beesea, te

izjave o prekidu neprijateljstava nisu bile provedene na terenu,1143 iako su na dan kad je

objavljena druga zajednička izjava, tj. 25. aprila 1993., Bruno Stojić i Milivoj Petković izdali

svim operativnim zonama HVO-a zapovijed kojom se nalaže prestanak svih neprijateljskih

dejstava protiv ABiH i utvrđivanje položaja HVO-a.1144

472. Istom zajedničkom izjavom Mate Bobana i Alije Izetbegovića od 25. aprila 1993.

formirano je zajedničko zapovjedništvo1145 HVO-a i Armije BiH.1146 Na čelu zapovjedništva

trebali su biti general Sefer Halilović i general Milivoj Petković, koji su takođe imali zadatak

da osnuju zajednički glavni stožer u Travniku.1147 Misija koju je Savjet bezbjednosti UN-a

uputio u BiH izvijestila je predsjedavajućeg Savjeta bezbjednosti da je formiranje

zajedničkog zapovjedništva korak naprijed u provođenju Vance-Owenovog plana.1148

473. Istovremeno dok su HVO i Armija BiH 25. aprila 1993. u Zagrebu donijeli odluku o

prekidu sukoba i formiranju zajedničkog zapovjedništva, u Čitluku su HVO i HDZ BiH

usvojili izjavu, objavljenu 29. aprila 1993., u kojoj konkretno stoji da se predsjednik Alija

Izetbegović ne može smatrati legitimnim predsjednikom BiH pošto predstavlja samo

1136 P 01900; P 01913. 1137 Svjedok CU bio je član SDA i pripadnik ABiH, v. Svjedok CU, T(f), str. 12214 i 12253, zatvorena sjednica. 1138 Svjedok CU, T(e), str. 12274 i 12275, zatvorena sjednica. Svjedok, međutim, nije pružio dodatna objašnjenja. 1139 4D 01156, str. 1 i 2; P 09400, str. 20-21; P 01915, str. 2; 4D 01565; 4D 01034. 1140 P 01983; P 02078 (v. takođe P 02088 istog sadržaja, ali bez dodatka iz P 02078); Herbert Okun, T(f), str. 16801 i 16809; Bo Pellnas, T(f), str. 19756. 1141 P 01983; P 02078; Herbert Okun, T(f), str. 16801 i 16809; V. takođe 3D 03720, str. 138 i 139. 1142 P02078; P 02112. 1143 Herbert Okun, T(f), str. 16801 i 16812; Christopher Beese, T(f), str. 3145; P 02300 pod pečatom, str. 2. 1144 P 02093/P 02097; Bo Pellnas, T(f), str. 19756-19757. 1145 P 02091, str. 1 i 2; P 01965 ; Slobodan Božić, T(f), str. 36192; P 02150, par. 38 i aneks III; P 02441, str. 1 i 2. V. takođe 3D 03720, str. 138 i 139. 1146 P 02078, str. 1, 2 i 4; P 02091, str. 1 i 2; P 02150, par. 38 i aneks III; P 02441, str. 1 i 2. 1147 P 02078, str. 1, 2 i 4; P 02091, str. 1 i 2; P 02150, str. 19. 1148 P 02150, par. 39-40.

2423/78692 TER

Prijevod


muslimanski dio stanovništva, i da se Armija BiH treba smatrati oružanom silom

muslimanskog naroda.1149

474. Dana 2. maja 1993., na sastanku koji je u Atini organizovao grčki ministar vanjskih

poslova u saradnji s kopredsjedavajućim MKBJ,1150 Radovan Karadžić je, po preporuci

Slobodana Miloševića, potpisao sva tri dijela Vance-Owenovog plana, pod uslovom da ih

ratifikuje Skupština bosanskih Srba.1151 Međutim, sedmicu-dvije kasnije, Skupština

bosanskih Srba je odbacila Vance - Owenov sporazum u obliku u kojem je potpisan 2. maja

1993. i tako je Plan definitivno propao.1152

475. Dana 6. maja 1993., Mate Boban, predsjednik HZ HB, uputio je pismo Generalnom

sekretaru UN-a i Savjetu bezbjednosti, kao i vladama zemalja u kojima RBiH ima ambasade,

informišući ih o odluci donesenoj u Čitluku, konkretno, da ne priznaju ni odluke RBiH

donijete bez učešća izabranih predstavnika hrvatskog naroda niti Aliju Izetbegovića kao

legitimnog predsjednika RBiH.1153

476. Dana 11. maja 1993., Skupština BiH je donijela odluku o usvajanju Vance-

Owenovog plana i potvrdila da će ga Vlada BiH implementirati.1154

IX. Od Međugorja do odustajanja od Vance-Owenovog plana (maj 1993. –

ljeto 1993.)

477. Već krajem aprila 1993., više međunarodnih i lokalnih aktera tvrdi da je Vance-

Owenov plan neprovediv u tadašnjem obliku i/ili u bliskoj budućnosti,1155 s obzirom na

različita tumačenja samog Plana i sukobe na terenu.1156 Novi pregovori su tako započeli

18. maja 1993. Tog dana su se kopredsjedavajući Izvršnog odbora MKBJ sastali u Međugorju

s Alijom Izetbegovićem, Matom Bobanom i Franjom Tuđmanom da bi došli do sporazuma o

1149 P 09494; Christopher Beese, T(f), str. 3146-3150; P 02051; P 02149; Svjedok BF, T(f), str. 25787, zatvorena sjednica; 1D 00817, str. 4. V. takođe 1D 00814, str. 2; Christopher Beese, T(f), str. 5274 i 5277. 1150 P 09606; P 03299, str. 2; Herbert Okun, T(f), str. 16813. 1151 P 03299, str. 2; Herbert Okun, T(f), str. 16813-16814. 1152 Herbert Okun, T(f), str. 16814; Mile Akmadžić, T(f), str. 29382-29384. 1153 P 09602. 1154 1D 01281, str. 1; 1D 01338, str. 2; Philip Watkins, T(f), str. 18944-18946; Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20543. 1155 Razgovori vođeni 15. aprila 1993. na sjednici VONS-a pokazali su da još uvijek nije pronađeno mirno rješenje za sukob u BIH i da je provođenje Vance-Owenovog plana i dalje neuspješno, v. u tom smislu P 01883, str. 9-13. Dana 27. aprila 1993., predsjednik Tuđman objasnio je na sjednici VONS-a u Zagrebu da Vance-Owenov plan u tadašnjem obliku neće opstati, v. u tom smislu P 02122, str. 24-25; P 02845; Zoran Perković, T(f), str. 31721-31722. 1156 P 03299, str. 2-3; P 09536, str. 41 i 46-47.

2422/78692 TER

Prijevod


prekidu vatre između Hrvata i Muslimana i intenzivnije saradnje u provođenju mirovnog

plana.1157 Tokom sastanka, strane su utvrdile principe novog sporazuma, nazvanog

"Međugorski sporazum",1158 kojim se, između ostalog, uspostavljaju dva koordinaciona tijela,

političko1159 i vojno,1160 predviđa trenutno oslobađanje zatočenika,1161 a Jadranko Prlić

postavlja za predsjednika prelazne Vlade BiH.1162 Međutim, na sastanku nije potpisan

nikakav sporazum, prvenstveno zbog toga što je predsjednik Tuđman insistirao na tome da se

prihvati da Hrvatska ne snosi odgovornost za događaje u Mostaru i da u njima nije

učestvovala.1163

478. Dana 3. juna 1993., PMEZ je izvijestio da je poslije sastanka u Međugorju 18. maja

1993. pokrenuto nekoliko inicijativa za provođenje Vance-Owenovog plana, ali da se sporo

napreduje.1164

479. Međutim, sredinom juna 1993., u Ženevi su, u okviru MKBJ, nastavljeni mirovni

pregovori bosanskih Srba, Hrvata i Muslimana,1165 a delegacije su se postepeno udaljavale od

principa iznijetih u Vance - Owenom planu da bi se okrenule ideji unije tri konstitutivne

republike.1166

X. Owen - Stoltenbergov plan

480. Tokom ljeta 1993., mirovni pregovori bosanskih Srba, Hrvata i Muslimana, vođeni u

Ženevi, konkretno u vezi s podjelom teritorije BiH, rezultirali su krajem avgusta 1993.

"Owen - Stoltenbergovim planom".1167 Plan je predviđao savez tri konstitutivne republike

1157 P 03299, str. 2 i 3. 1158 1D 02404. 1159 1D 01595, str. 1; 1D 02404, str. 1. 1160 1D 01595, str. 1; 1D 02404, str. 2. 11611D02404, str. 2; Zdravko Sančević, T(f), str. 28817-28818. 1162 1D 01595, str. 1; 1D02404, str. 2; P 02441; Zdravko Sančević, T(f), str. 28555. 1163 P 02441, str. 6. 1164 Prema PMEZ-u, inicijative u vezi s provođenjem Plana izazvale su više zadovoljstva kod bosanskih Hrvata nego kod Muslimana. PMEZ je početkom juna 1993. identifikovao tri glavna problema: 1/ nemogućnost opštinskih predstavnika Muslimana da dođu na sastanke i izbore na nivou provincija uslijed bezbjednosnih problema na putevima pod kontrolom HVO-a, 2/ teškoće u tumačenju Vance-Owenovog plana, posebno kad je riječ o funkcionisanju opština, i 3/ prisustvo Hrvata "ekstremista" u provincijalnoj vlasti, v. u tom smislu P 02626, str. 1-2. Osim toga, u izvještaju od 15. juna 1993., PMEZ iznosi mišljenje da je provođenje Vance-Owenovog plana u provincijama 8 i 10 malo vjerovatno ako se ne riješe neka pitanja, tj. poštovanje slobode kretanja ljudi i roba na teritoriji BiH, poštovanje ljudskih prava i prava na vjersku slobodu, te oslobađanje svih zatočenika, v. u tom smislu P 02787, str. 5, par. 4. 1165 P 03299, str. 3-5; 1D 02840; Mile Akmadžić, T(f), str. 29529 i 29531. 1166 P 03299, str. 3-5; Svjedok Ole Brix-Andersen, P 10356, predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 10828; 1D 02100, str.1. 1167 P 03299, str. 3-5; 1D 01539, str. 3 i 4; Svjedok Ole Brix-Andersen, P 10356, predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 10828.

2421/78692 TER

Prijevod


koje se podudaraju s tri nacionalna entiteta u zemlji,1168 savez umjesto sistema provincija

podređenih centralnoj vlasti, kako je predviđao Vance - Owenov plan.1169

481. Predviđeno je da Mostar bude stavljen pod upravu EZ-a na period od najviše dvije

godine, s tim da bi jedan njegov dio bio glavni grad HR HB.1170 Muslimani su dobili izlaz na

Jadransko more.1171.

482. Skupštine bosanskih Srba i Hrvata podržale su sporazum krajem avgusta 1993.1172

Međutim, Skupština RBiH, u kojoj su većina bili Muslimani, jednoglasno je prihvatila samo

nastavak pregovora i to zbog razmimoilaženja u vezi s podjelom teritorija.1173

483. U isto vrijeme, 28. avgusta 1993., Zastupnički dom Republike Herceg-Bosne usvojio

je odluku o uspostavi HR HB1174.

484. U preambuli te odluke od 28. avgusta 1993. stoji da postojeći državni okvir RBiH ne

garantuje zaštitu prava hrvatskog naroda u BiH1175 i da je stoga hrvatski narod odlučio da

uspostavi svoju državnu zajednicu na dijelu teritorije RBiH1176 s granicama koje je trebalo da

utvrdi Ustav HR HB.1177 U Odluci se međutim napominje da HR HB pristaje na učestvovanje

u pojedinim institucijama RBiH, onako kako se to uredi tripartitnim ustavnim sporazumom

konstitutivnih naroda BiH.1178 Odlukom se utvrđuje da se teritorija HR HB podudara s

područjem HZ HB1179.

485. Tokom septembra smjenjivale su se različite verzije Owen-Stoltenbergovog

plana,1180 sve do 20. septembra 1993., kada su Alija Izetbegović, Mate Boban i Radovan

Karadžić zaključili Ustavni sporazum Saveza republika BiH, koji su zatim iznijeli pred svoje

1168 Svjedok Ole Brix-Andersen, P 10356, predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 10828; Josip Jurčević, T(f), str. 45074; 3D 03720, str. 109 i 110; Svjedok 1D-AA, 1D 02935 pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 9066. 1169 P 08973, str. 63; Ciril Ribičič, T(f), str. 25451. 1170 1D 01539, str. 3; Philip Watkins, T(f), str. 18964. V. takođe Philip Watkins, T(f), str. 18830-18831; P 07226 pod pečatom, str.1; P 07356 pod pečatom, str. 3; P 07342 pod pečatom, str. 1; P 07342 pod pečatom, str. 1; P 07372 pod pečatom, str. 1. 1171 1D 01539, str. 3. 1172 1D 01539, str. 4. 1173 1D 01539, str. 4. 1174 P 04611; P 09545, str. 103; Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 71 (Presuda u predmetu Kordić, par. 732) ; P 08973, str. 61; Ciril Ribičič, T(f), str. 25451; P 04560, str. 1-3. 1175 P 04611, str. 1. 1176 P 04611, str. 1. 1177 P 08973, str. 63; Ciril Ribičič, T(f), str. 25451. 1178 P 04611, str. 1. 1179 P 04611; P 09545, str. 103; P 08973, str. 63; Ciril Ribičič, T(f), str. 25451. 1180 3D 03720, str. 109.

2420/78692 TER

Prijevod


skupštine.1181 Samo su Zastupnički dom HR HB i Skupština bosanskih Srba ratifikovali

sporazum;1182 Skupština RBiH ga je odbacila,1183 što je označilo kraj Owen-Stoltenbergovog

plana.

486. U isto vrijeme, u septembru 1993.,1184 izbili su novi sukobi između HVO-a i ABiH

na teritoriji BiH, konkretno u opštinama Mostar i Vareš.1185 U nekim akcijama su HVO-u u

tom periodu pomagale srpske oružane snage, kao na primjer u opštini Vareš1186.

XI. Washingtonski sporazum (1. mart 1994.)

487. Međunarodni mirovni pregovori nastavljeni su tek početkom 1994. U izvještaju

kopredsjedavajućih Izvršnog odbora MKBJ, upućenom 12. februara 1994. generalnom

sekretaru UN-a, opisane su različite faze pregovora između bosanskih Muslimana i Hrvata

početkom 1994. godine, između ostalog pregovora vođenih u Ženevi od 10. do 12. februara

1994.1187 Pitanja o kojima je bilo riječi na ovim pregovorima odnosila su se na uspostavljanje

federacije bosanskih Muslimana i Hrvata, 1188 kao i na status grada Mostara.1189 Krajem

februara 1994., prestale su borbe između ABiH i HVO-a,1190 tako da su mogli započeti novi

pregovori u Washingtonu, pod pokroviteljstvom Sjedinjenih Američkih Država.1191

488. Dana 1. marta 1994., Haris Silajdžić, premijer RBiH, Mate Granić, hrvatski ministar

vanjskih poslova, i Krešimir Zubak, šef delegacije bosanskih Hrvata na MKBJ, potpisali su

Washingtonski sporazum kojim se uspostavlja federacija na područjima s većinskim

hrvatskim i muslimanskim stanovništvom i predlaže, između ostalog, nacrt konfederacije

1181 1D 02854, str. 2; 3D 03720, str. 111. 1182 1D 02854, str. 2. 1183 3D 03720, str. 111 i 112. 1184 2D 03002; 3D 00740; 4D 01719, str. 1 i 2. V. takođe Bo Pellnas, T(f), str. 19527 i P 05085, str. 4. 1185 V. konkretno, za opštinu Mostar, 3D 00740; 3D 00736. Za opštinu Vareš, v. P 07838, par. 6; P 07917, str. 6-7; P 06182. Za druge primjere, v. takođe razvoj događaja u ovim opštinama u činjeničnim zaključcima Vijeća vezanim za opštine Mostar i Vareš. 1186 P 09817, str. 2; P 06440; P 06498. 1187 P 07866. V. takođe Mile Akmadžić, T(f), str. 29838; P 07480, str. 1; P 07260, str. 15-20. 1188 V. konkretno Peter Galbraith, T(f), str. 6530; 1D 01551, str. 2. 1189 U vezi s tim, Bo Pellnas je izjavio da su u decembru 1993. bosanski Muslimani i Hrvati formirali radnu grupu da se bavi tom temom, i da je u januaru 1994., hrvatska delegacija predložila da Evropska unija upravlja samo istočnim Mostarom. Svjedočenje Boa Pellnasa, kao i izvještaji PMEZ-a od 26. februara 1994. i 25. marta 1994., otkrili su da su u februaru 1994. i muslimanska i hrvatska strana kočile nastavak pregovora o ovom pitanju i to konkretno zbog problema u vezi s povratkom ili odlaskom raseljenih osoba u gradu. Kako je rekao Bo Pellnas, strane su 1994. godine konačno postigle sporazum kojim se u Mostaru uvodi uprava Evropske unije, v. Bo Pellnas, T(f), str. 19535, 19550 i 19552-19553, 19555-19556, 19625-19627, 19629; P 07866, par. 17 ; P 05757, str. 4 i 5; P 08019, str. 5; P 07965, str. 1. 1190 P 09882 pod pečatom, str. 13, par. 69. V. takođe Bo Pellnas, T(f), str. 19557 i 19558; 3D 03720, str. 112. 1191 P 08061, str. 2; 3D 03720, str. 112.

2419/78692 TER

Prijevod


Hrvatske i Federacije BiH.1192 Mile Akmadžić je ukazao na to da je, prema Washingtonskom

sporazumu, Federaciji trebalo da pripadne cijelo područje s većinskim muslimanskim ili

hrvatskim stanovništvom, što je predstavljalo oko 58% teritorije; prema njegovim riječima,

Dejtonskim sporazumom je konačno potvrđeno da će 49% teritorije biti pod kontrolom Srba,

a 51 % pod kontrolom Muslimana i Hrvata zajedno.1193

489. Dana 30. marta 1994., proglašen je Ustav Federacije BiH.1194

490. Dana 6. aprila 1994., predstavnici Vlade BiH i HR HB sastali su se u Mostaru u

kabinetu Jadranka Prlića, predsjednika Vlade HR HB, s ciljem ponovnog uspostavljanja

saradnje između dviju vlada, u okviru provođenja Washingtonskog sporazuma.1195

Dio 3: Politička, administrativna, vojna i pravosudna struktura HZ(R) HB

491. U Optužnici se optuženi terete za učešće u UZP-u putem svojih položaja i ovlaštenja

u strukturama i mehanizmima vlasti HZ(R) HB.1196 Vijeće će, dakle, analizirati dokaze u vezi

s političkom, administrativnom, vojnom i pravosudnom strukturom Herceg-Bosne i

položajem koji su optuženi zauzimali u toj strukturi. Zaključci koji će biti izvedeni

omogućiće Vijeću da kasnije odredi da li su i u kojoj mjeri optuženi putem svojih položaja u

strukturi učestvovali u izvršenju eventualnih zločina.

1192 4D 01234; 3D 03720, str. 112. O pitanju konfederacije BiH i Hrvatske bilo je riječi na sjednici Predsjedništva Hrvatske održanoj 7. januara 1994.: P 07516, str. 71 i 72, kao i na sastanku koji su organizovali 13. februara 1994. Franjo Tuđman i predstavnici HR HB, između ostalih Mate Boban i Jadranko Prlić: P 08012, str. 23 i 29; P 08018. V. takođe P 08012, str. 1-6; P 08066, str. 6 dokumenta 1D33-0696. 1193 Mile Akmadžić, T(f), str. 29845, 29846 i 29868. 1194 1D 01435, str. 3; 3D 03720, str. 113. 1195 1D 01953; Ilija Kožulj, T(f), str. 32571-32572 . V. takođe 23. april 1994., kad je organizovan još jedan sastanak između predstavnika muslimanskog i hrvatskog naroda u BiH, među kojima je bio i Jadranko Prlić, na dnevnom redu se nalazilo i provođenje Washingtonskog sporazuma (posebno prilagođavanje zakonodavstva Federacije BiH u odnosu na zakonodavstvo bivše BiH): Zoran Perković, T(f), str. 31804; 1D 01955. 1196 Optužnica, par. 17.

2418/78692 TER

Prijevod


Odjeljak 1: Politička i administrativna struktura

492. Konkretno, Vijeće će analizirati političku i administrativnu strukturu kako HZ HB

tako i HR HB. Posebnu pažnju će obratiti na strukturu i funkcionisanje glavnih organa, a to

su: predsjednik HZ HB, odnosno HR HB (I); predsjedništvo HZ HB i tijelo koje ga je

zamijenilo poslije proglašenja HR HB, Zastupnički dom (II); Vlada HZ HB otjelovljena u

HVO-u kao nosiocu izvršne organu vlasti,1197 odnosno Vladi HR HB (III); Odjel, kasnije

Ministarstvo obrane (IV); ostali odjeli odnosno ministarstva (V); komisije i službe HVO-a, te

opštinske vlasti (VI).

I. Predsjednik HZ(R) HB

493. Dokazi pokazuju da je od 3. jula 1992.1198 do 17. februara 1994.,1199 Mate Boban bio

na dužnosti predsjednika HZ HB, a zatim HR HB. Vijeće će prvo razmotriti ovlaštenja

predsjednika (A), a zatim konstatovati prenošenje ovlaštenja predsjednika na Predsjedničko

vijeće (B).

A. Ovlaštenja predsjednika

494. Prema izmijenjenoj i dopunjenoj odluci o osnivanju HZ HB od 3. jula 1992.

("Izmijenjena i dopunjena odluka od 3. jula 1992."), predsjednik HZ HB je, uz predsjedništvo

HZ HB, vrhovna vlast Herceg-Bosne.1200 U smislu Odluke o uspostavi HR HB usvojene 28.

avgusta 1993., predsjednik zastupa Republiku na teritoriji HR HB i u inostranstvu i nadgleda

rad organa Republike.1201

495. Dokazi ukazuju na to da je predsjednik, i u HZ HB, i u HR HB, ujedno i vrhovni

zapovjednik oružanih snaga HZ(R) HB.1202 Osim toga, u skladu s uredbama o oružanim

snagama od 3. jula 1992. i 17. oktobra 1992., ali i Odlukom od 18. decembra 1993. o

1197 P 00206, član 1, str. 1. 1198 P 00302, član 7, str. 2; Svjedok DE, T(f), str. 15599 i 15600, zatvorena sjednica. 1199 Svjedok BH, T(f), str. 17548, zatvorena sjednica; Svjedok BF, T(f), str. 25780, zatvorena sjednica; Ray Lane, T(f), str. 23732; P 10367 pod pečatom, par. 12, str. 3 i 4; Neven Tomić, T(f), str. 33729 i 33730; P 08973, str. 69; P 07856, str. 88 i 90; Milivoj Petković, T(f), str. 49934 i 49936. 1200 P 00302, član 7, str. 2; Svjedok DE, T (f, str. 15599 i 15600, zatvorena sjednica. 1201 P 04611, član 8, str. 2. 1202 P 00588, član 29, str. 10; Andrew Pringle, T(f), str. 24108, 24174-24179, 24268-24270; P 04131, str. 1; P 00586, str. 4; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37326-37328; P 00588, str. 4; P 08973, str. 26; 4D 01286; Neven Tomić, T(f), str. 33729-33730; Milivoj Petković, T(f), str. 50343; Filip Filipović, T(f), str. 47437. V. npr.2D 01351; P 00315; 2D 01392; 2D 01393; P 05517, str. 5.

2417/78692 TER

Prijevod


ustrojstvu Ministarstva obrane, načelnik Glavnog stožera bio je odgovoran predstojniku

Odjela obrane za upravne, budžetske i logističke zadatke oružanih snaga u ratu i

miru.1203 Takođe je bio direktno odgovoran vrhovnom zapovjedniku za strateško planiranje i

upotrebu oružanih snaga.1204

B. Formiranje Predsjedničkog vijeća i gubitak vlasti predsjednika HR HB koje je uslijedilo

496. Dana 10. decembra 1993., predsjednik HR HB, Mate Boban, osnovao je

Predsjedničko vijeće.1205 Tom odlukom je Predsjedničko vijeće preuzelo odgovornost za

strateške, političke i odbrambene poslove, kao i za koordiniranje aktivnosti izvršnih organa

HR HB.1206 Dokazi pokazuju da je Predsjedničko vijeće bilo i savjetodavno tijelo, čime je

omogućeno da HR HB funkcioniše u odsustvu predsjednika Mate Bobana.1207

497. Dana 10. decembra 1993., Predsjedničko vijeće je imalo 9 članova.1208 Predsjednik

HR HB Mate Boban izmijenio je sastav vijeća 16. februara 1994., imenujući 11 članova,

među kojima su bili Jadranko Prlić i Valentin Ćorić.1209

498. Zastupnički dom je 17. februara 1994. usvojio Odluku kojom u izuzetnim

okolnostima Predsjedničko vijeće može preuzeti ovlaštenja Zastupničkog doma1210 i istog

dana zadužio Predsjedničko vijeće da obavlja funkcije predsjednika Republike do

daljnjeg.1211

II. Predsjedništvo HR HB i Zastupnički dom HR HB

499. Vijeće će prvo analizirati funkcije Predsjedništva i Zastupničkog doma, tijela koje ga

je zamijenilo u HR HB (A), zatim njihovu strukturu i sastav (B) i, na kraju, njihov odnos s

Vladom HZ HB otjelovljenom u HVO-u, te Vladom HR HB (C).

1203 P 00289; P 00586, str. 3; P 00588, str. 4; 2D 02000, par. 83; Milivoj Petković, T(f), str. 49384, 49385, 50088, 50089, 50325 i 50326; Slobodan Božić, T(f), str. 36397 i 36400; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37319 i 37328; P 09549, par. 26. 1204 P 00289; P 00586, str. 3 i 5; P 00588, par. 83; Davor Marijan, T(f), str. 35614, 35627-35629, 35762 i 35763; P 09549, par. 26; Milivoj Petković, T(f), str. 49384, 49385, 50088, 50089, 50325 i 50326; Slobodan Božić, T(f), str. 36397 i 36400; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37319 i 37328. P 07236, str. 5, član 13; Marijan Biškić, T(f), str. 15346 i 15347. 1205 P 07424; P 08973, str. 69. 1206 P 07424, str. 2. 1207 Philip Watkins, T(f), str. 18829-18830; P 07226 pod pečatom, str. 1; 1D 02737, str. 1. 1208 Za članove su imenovani: Pero Marković, Mile Akmadžić, Vladislav Pogarčić, Krešimir Zubak, Ivo Živković, Jozo Martinović, Perica Jukić, Ante Roso i Ivo Lozančić: P 07424, str. 1. 1209 Za članove su imenovani: Krešimir Zubak, Ivan Bender, Pero Marković, Ivo Živković, Branimir Huterer, Jadranko Prlić, Jozo Martinović, Valentin Ćorić, Mile Akmadžić, Ante Roso i Ivo Lozančić: P 07876; P 07856, str. 83-85. 1210 P 07883, član 8c, str. 1 i 2; P 08973, str. 69; 1D 01402. 1211 P 08973, str. 69; P 07856, str. 88 i 90; Milivoj Petković, T(f), str. 49934 i 49936.

2416/78692 TER

Prijevod


A. Funkcije Predsjedništva i Zastupničkog doma

500. Odlukom o uspostavi HZ HB od 18. novembra 1991. utemeljeno je Predsjedništvo

HZ HB kao vrhovno zakonodavno i izvršno tijelo.1212

501. Na osnovu Izmijenjene i dopunjene odluke od 3. jula 1992. koja definiše funkciju

predsjednika HZ HB, i na osnovu člana 7 iste odluke, predsjednik HZ HB i Predsjedništvo

HZ HB zajedno predstavljaju "vrhovnu vlast HZ HB".1213 Međutim, u Izmijenjenoj i

dopunjenoj uredbi o oružanim snagama od 17. oktobra 1992. stoji da je predsjednik HZ HB

vrhovni zapovjednik oružanih snaga.1214

502. Pored zakonodavnih ovlaštenja, Predsjedništvo je prema Izmijenjenoj i dopunjenoj

odluci od 3. jula 1992. imalo određene izvršne funkcije, kao što je ovlaštenje da imenuje i

opoziva tijela upravne i izvršne vlasti HZ HB.1215 Između ostalog, Predsjedništvo je moglo da

imenuje ili opozove članove pravosudnih tijela HZ HB, uključujući i sudije vojnih sudova.1216

Oni su imenovani na prijedlog predstojnika Odjela obrane.1217

503. Zastupnički dom, uspostavljen 28. avgusta 1993.,1218 birao je predsjednika Vlade i

članove Vlade, na prijedlog predsjednika Republike.1219

504. Odlukom o uspostavi HR HB predviđeno je da se nastave primjenjivati važeći

propisi HZ HB, kao i propisi RBiH kada nisu u suprotnosti s propisima HR HB,1220 i to sve

dok se Ustavom HR HB ne konstituišu tijela Republike. Međutim, Ustav nikad nije

donijet.1221

1212 P 00081, str. 1; P 00079, str. 2; P 08973, str. 18 i 19; P 00302, član 7, str. 2; P 09545, str. 12 ; P 00078 ; Philip Watkins, T(f), str. 19050-19056 gdje analizira P 00079, str. 2 i P 00081, str. 1; P 08973, str. 21; Svjedok DE, T(f) str. 15599 i 15600, zatvorena sjednica; v. npr.1D 00002; 1D 00165 ; P 09552; P 08973, str. 27; 1D 02340 , str. 11; svjedok 1D-AA, T(f), str. 28987 i 28988; Zoran Buntić, T(f), str. 30251. 1213 P 00302, član 7, str. 2; P 09545, str. 12; Philip Watkins, T(f), str. 19050-19056; P 00079, str. 2; P 08973, str. 23. 1214 P 00588, član 29, str. 10. 1215 P 00302, član 8, str. 2; P 08973, str. 21 i 23; P 00303, član 7, str. 1; 1D 00010; 1D 00171; 1D 00173; 2D 01368; 2D 01371; 1D 00079; 1D 00084; 2D 01262, str. 2 i 18; Neven Tomić, T(f), str. 34813. 1216 P 08973, str. 27; 1D 00080; 1D 00082; 1D 00090; 2D 01262, str. 2 i 19-21; P 00589, član 5; Zoran Buntić, T(f), str. 30933; P 00594, član 4. 1217 Zoran Buntić, T(f) , str. 30274. 1218 P 04589; Philip Watkins, T(f), str. 18935-18936; P 08973, str. 64. 1219 P 08973, str. 66; 1D 01402, član 26, str. 10; P 07856, str. 83; Philip Watkins, T(f), str. 18786-18787; P 06381 pod pečatom, str. 2; P 06473 pod pečatom, str. 1; P 06667, str. 2. 1220 P 09545, str. 104 i P 04611, član 11, str. 2. 1221 P 09545, str. 105.

2415/78692 TER

Prijevod


B. Struktura i sastav Predsjedništva i Zastupničkog doma

505. U skladu s Odlukom o uspostavi HZ HB od 18. novembra 1991., Predsjedništvo su

činili predstavnici hrvatskog naroda u opštinskim vlastima HZ HB, kao i visoki rukovodioci

ili predsjednici opštinskih odbora HDZ-a BiH.1222 Članom 7 Izmijenjene i dopunjene odluke

od 3. jula 1992. u izmijenjeni sastav ulaze, pored predstavnika hrvatskog naroda u opštinskim

vlastima HZ HB, i predsjednici opštinskih HVO-a.1223

506. Predsjedništvo je bilo ovlašteno da bira svog predsjednika, dva dopredsjednika i

tajnika.1224 Dana 18. novembra 1991., Predsjedništvo je imenovalo Matu Bobana za

predsjednika Predsjedništva, a Božu Rajića i Darija Kordića za dopredsjednike.1225

507. Uloge predsjednika i dvojice dopredsjednika Predsjedništva nisu bile jasno

razgraničene.1226 Isti slučaj je bio i s predsjednikom i dopredsjednicima HZ HB.1227 U praksi

su predsjednik i dopredsjednici Predsjedništva istovremeno bili na dužnostima predsjednika i

dopredsjednika HZ HB.1228 Prema izvještaju vještaka Cirila Ribičiča, predsjednik HZ HB je

kao vrhovni zapovjednik dijelio neka ovlaštenja s predsjednikom Predsjedništva, kao na

primjer imenovanje zapovjednika brigada ili visokih oficira.1229

508. Dana 28. avgusta 1993., Predsjedništvo HZ HB i predstavnici hrvatskog naroda u

Vijeću opština Skupštine RBiH donijeli su Odluku o konstituiranju Zastupničkog doma HR

HB.1230 Tom odlukom je Zastupnički dom proglašen najvišim predstavničkim tijelom HR HB

koje preuzima nadležnosti Predsjedništva HZ HB, i predstavlja zakonodavnu vlast u

Republici.1231 Zastupnički dom je imao zadatak da donese Ustav HR HB, zakone i proračun,

da odlučuje o ratu i udruživanju u budući savez republika.1232 Takođe je trebao predlagati

1222 P 00081, članak 7, str. 1. 1223 P 00302, članak 7, str. 2; P 08973, str. 21 i 22; Davor Marijan, T(f), str. 35596 i 35597. 1224 P 00079, članak 7, str. 2; P 00081, članak 7, str. 1; P 00302, članak 7, str. 2; P 09545, str. 12; Philip Watkins, T(f) str. 19050-19056 ; P 08973, str. 20. 1225 P 08973, str. 20 i 21; Christopher Beese, T(f), str. 5278. 1226 P 08973, str. 22. 1227 P 08973, str. 31. 1228 P 08973, str. 21. 1229 P 08973, str. 26. 1230 P 04589; Philip Watkins, T(f), str. 18935-18936; P 08973, str. 64. 1231 P 04589; P 08973, str. 64 i 65. 1232 P 04589, str. 2; P 08973, str. 64; P 05821, str. 7; Milan Cvikl, T(f), str. 35301. V. npr.P 08276, str. 13; 1D 03017; Neven Tomić, T(f), str. 33827, 34804–34805.

2414/78692 TER

Prijevod


tumačenja temeljnih odluka i zakona Republike,1233 i izjašnjavati se o izvještajima ili

pitanjima koje bi mu postavljala Vlada HR BH.1234

509. Dana 30. septembra 1993., Zastupnički dom HR HB donio je Zakon o Vladi HR HB,

kojim je utemeljena Vlada, ustanovljena njena struktura i način rada ("Zakon o Vladi HR HB

od. 30 septembra 1993.").1235 Istog dana je usvojen je Poslovnik.1236 Prema Poslovniku,

Zastupnički dom ima predsjednika, dva potpredsjednika i jednog tajnika.1237

510. Do prvih slobodnih izbora, Zastupnički dom su činili predstavnici hrvatskog naroda

u opštinama RBiH i članovi Predsjedništva HZ HB.1238 Prema izvještaju vještaka Cirila

Ribičiča, Zastupnički dom je 17. februara 1994., usvojio odluku u kojoj stoji da će članovi

Doma biti izabrani na sljedećim demokratskim izborima.1239 Međutim, izbora nakon

uspostave HR HB nije bilo.1240

C. Odnosi Predsjedništva HZ HB i Zastupničkog doma HR HB s HVO-om HZ HB i Vladom

HR HB

511. Odnosi između Predsjedništva HZ HB i HVO-a nisu jasno definisani u aktima HZ

HB.1241 Prema izvještaju vještaka Cirila Ribičiča, HVO je imao ovlaštenja koja mu je dalo

Predsjedništvo i kojem je bio odgovoran.1242 Tako je po Poslovniku HZ HB od 17. oktobra

1992. bilo predviđeno da je Predsjedništvo ovlašteno da naredi HVO-u da izmijeni svoje akte

kako bi se uskladili s onima koje je izdalo Predsjedništvo; ako HVO odbije da izvrši

naređenje, Predsjedništvo je ovlašteno da poništi nezakoniti akt i da naredi usvajanje

novog.1243 Osim toga, prema riječima Nevena Tomića, rukovodioci raznih odjela HVO-a

morali su podnositi izvještaje i davati na uvid programe vezane za djelatnosti svojih odjela

Predsjedništvu HZ HB, koje je onda trebalo da dâ ocjenu rada HVO-a.1244 Pored toga,

odlukom Predsjedništva HZ HB od 17. oktobra 1992., HVO je mogao u hitnom slučaju

donijeti zakonske akte koji su inače u nadležnosti Predsjedništva HZ HB; te akte je

1233 P 05821, str. 6. 1234 V. konkretno P 08253, str. 10; P 08276, str. 6 i 12. 1235 P 05517; P 08973, str. 65. 1236 P 05821; P 08973, str. 65. 1237 P 05821, str. 3; v. takođe raspravu o ovom pitanju: P 07856, str. 69. 1238 P 04589, str. 1; P 07856, str. 77-81; P 01015; Belinda Giles, T(f), str. 2061 i T(e), str. 2058 i 2059. 1239 P 08973, str. 64, 68 i 69. 1240 Philip Watkins, T(f), str. 18786. 1241 P 08973, str. 31. 1242 P 08973, str. 31. 1243 P 00596, članak 40; P 08973, str. 31. 1244 Neven Tomić, T(f), str. 34125 i 34814.

2413/78692 TER

Prijevod


Predsjedništvo trebalo da odobri na prvoj sjednici nakon što ih je HVO usvojio.1245 Vijeću su

predočeni dokazi koji ukazuju na to da su HVO i HZ HB postepeno akumulirali svu izvršnu,

upravnu i u izvjesnoj mjeri zakonodavnu vlast, te da je Predsjedništvo tek rijetko

zasjedalo.1246

512. Poslovnik Zastupničkog doma predviđao je organizovanje glasanja o povjerenju

predsjedniku Vlade, članu Vlade ili Vladi u cijelosti, i to na prijedlog jedne desetine

zastupnika.1247 Ako bi Zastupnički dom izglasao nepovjerenje, premijer je morao podnijeti

ostavku.1248

513. Ako bi u vrijeme rata ili neposredne ratne opasnosti predsjednik, potpredsjednici ili

tajnik Zastupničkog doma ocijenili da Dom nije u mogućnosti da se sastane, o tome bi

obavijestili predsjednika HR HB i predsjednika Vlade, kako bi oni mogli donijeti potrebne

zakonske akte, u skladu sa svojim ovlaštenjima određenim Odlukom o uspostavi HR HB.1249

III. Vlade HZ HB i HR HB

514. Vijeće će u ovom dijelu prvo analizirati ulogu Vlade HZ HB, otjelovljenu u HVO-u,

zatim Vladu HR HB (A). U tom okviru, Vijeće će se posebno osvrnuti na nadležnosti vlade

HVO-a i HR HB u vojnim poslovima (1), na odnose između Vlade HVO-a i Predsjedništva

HZ HB, kao i na odnose između Vlade HR HB i Zastupničkog doma (2), na organizaciju rada

u Vladi HVO-a i HR HB (3), te na odnose vlada HVO-a i HR HB s opštinskim vlastima (4).

Vijeće će zatim analizirati uloge koje su imali konkretno predsjednik HVO-a i premijer HR

HB (B).

A. Uloga HVO-a HZ HB i Vlade HR HB kao izvršnog organa Herceg-Bosne

515. Dana 15. maja 1992., Predsjedništvo HZ HB donijelo je "Statutarnu odluku o

privremenom ustrojstvu izvršne vlasti i uprave na području HZ HB ", (dalje u tekstu: "Odluka

1245 P 00684. 1246 P 08973, str. 32 i 33; P 09545, str. 71 i 72; Neven Tomić, T(f), str. 34145–34146; Zoran Buntić, T(f), str. 30761, 30762; 30889 i 30890. Vijeće će objasniti dolje u tekstu da je glavninu svjedočenja Zorana Buntića o strukturi HZ HB ocijenilo malo vjerodostojnom. Međutim, Vijeće to svjedočenje uzima u obzir o onom dijelu u kojem se govori o akumuliranju ovlaštenja HVO-a nauštrb Predsjedništva HZ HB, i to u onoj mjeri u kojoj su riječi svjedoka potkrijepljene drugim dokazima. 1247 P 05821, član 63, str. 6. 1248 P 05821, član 63, str. 6. 1249 P 05821, str. 12.

2412/78692 TER

Prijevod


od 15. maja 1992.") koju je potpisao Mate Boban, predsjednik HZ HB.1250 Tom odlukom se

HVO definiše kao tijelo koje obavlja poslove izvršne vlasti na području HZ HB.1251 Dana

3. jula 1992., Predsjedništvo HZ HB je donijelo "Statutarnu odluku o privremenom ustrojstvu

izvršne i upravne vlasti na području HZ HB" kojom se unose izmjene i dopune Odluke od 15.

maja 1992. ("Statutarna odluka od 3. jula 1992.") kojom se HVO HZ HB uspostavlja kao

najviše tijelo izvršne i upravne vlasti, uz napomenu da će svoje ovlasti obavljati do momenta

uspostave redovite izvršne i upravne vlasti.1252 Vijeće je uostalom ispitalo više dokaza u

kojima je HVO opisan kao organizovana i homogena politi čko-vojna struktura, koja je

funkcionisala kao vlada.1253

516. Nakon proglašenja HR HB, Zakon o vladi HR HB od 30. septembra 1993., definisao

je Vladu HR HB kao najviši izvršni organ Republike.1254

1. 1. Vojna ovlaštenja HVO-a HZ HB i Vlade HR HB

517. Tužilaštvo tvrdi da je HVO HZ HB, koji je opisan kao "najvažniji i najmoćniji organ

u Herceg-Bosni",1255 imao značajna ovlaštenja u vojnim i odbrambenim poslovima i da su

oružane snage bile pod kontrolom političke vlasti – pored toga, tužilaštvo precizira da su

"politička i vojna vlast bile nerazdvojno isprepletene".1256 Petkovićeva odbrana takođe

naglašava da je Vlada HVO-a imala široka ovlaštenja u vezi s pitanjima direktno ili

indirektno povezanim s vojnim i odbrambenim dejstvima.1257 Prlićeva odbrana, pak, tvrdi da

HVO HZ HB nije imao nikakva ovlaštenja nad Odjelom obrane ni Glavnim stožerom, i da

nije imao nikakvu nadležnost nad vojnim dejstvima.1258 Prlićeva odbrana takođe tvrdi da je

HVO bio odgovoran Mati Bobanu, predsjedniku HZ(R) HB i vrhovnom zapovjedniku i da

samim tim Vlada HZ(R) HB nikad nije odobrila nijednu operativnu zapovijed.1259 Osim toga,

Prlićeva odbrana navodi da su izmjenama Uredbe o oružanim snagama od 3. jula 1992.

1250 P 00206 ; P 09545, str. 14. 1251 P 00206, član 1, str. 1; P 09545, str. 14. 1252 P 00303, član 1 i 2, str. 1; P 08973, str. 23 i 24; Zoran Buntić, T(f), str. 30249. 1253 P 08973, str. 24; Ciril Ribičič, T(f), str. 25451; Ray Lane, T(f), str. 23637, 23638, 23706-23708 i 23714; Svjedok BF, P 10365 pod pečatom, predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 82 i 106, zatvorena sjednica; Svjedok BF, T(f), str. 2577-25780, zatvorena sjednica; v. takođe 3D 03720, str. 78 i 79. 1254 P 05517, str. 2; P 08973, str. 65. 1255 Završni podnesak tužilaštva, par. 377. 1256 Završni podnesak tužilaštva, par. 361, 402; završna riječ tužilaštva, T(f), str. 51773. 1257 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 59, 63. 1258 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 179, 224, 319, 326 b) i 327 a). V. Uvodna riječ optuženog Prlića, T(f), str. 27485, 27510-27511 i 27563-27564. 1259 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 326 b) i 327 a).

2411/78692 TER

Prijevod


HVO-u oduzeta sva de jure vojna ovlaštenja.1260 Stojićeva odbrana, pak, tvrdi da se ni na

jednom sastanku HVO-a gdje se raspravljalo o pitanjima vezanim za odbranu, nije govorilo o

operativnom komandovanju, to jest o planovima i namjerama oružanih snaga HVO-a, jer to

nije bilo u nadležnosti Odjela obrane ni HVO-a.1261 Međutim, tužilaštvo tvrdi da je,

generalno, Jadranko Prlić koordinirao cijeli aparat HVO-a, kao cjelinu koja je obuhvatala i

vojnu strukturu.1262

518. Vijeće prije svega primjećuje da ne može prihvatiti tezu Prlićeve odbrane o tome da

je izmjenama Uredbe o oružanim snagama od 3. jula 1992. HVO-u oduzeta vojna uloga.

Naprotiv, prema izmijenjenoj i dopunjenoj Uredbi o oružanim snagama od 17. oktobra 1992.,

HVO-u je povjerena odgovornost za, između ostalog, izradu planova za odbranu HZ HB i za

preduzimanje mjera potrebnih za njihovo provođenje.1263

519. Pored toga, Milivoj Petković je u svom svjedočenju rekao da je HVO bio civilna

vlast u HZ HB, ali i oružane snage koje su djelovale na području HZ HB, s tim da je, prema

njegovim riječima, civilna komponenta imala kontrolu nad vojnom.1264 On je, između

ostalog, rekao da je zadatak HVO-a kao civilne vlasti bio da odredi "globalnu strategiju" HZ

HB.1265 Vlada je mogla iznositi prijedloge i izvoditi zaključke o vojnim pitanjima, koje bi

onda Ministarstvo obrane prenijelo Glavnom stožeru i najvišim zapovjednicima, ali nije bila

ovlaštena za izdavanje vojnih zapovijedi.1266 Davor Marijan je pak izjavio da je Vlada HVO-

a, iako nije bila dio zapovjednog lanca oružanih snaga,1267 ipak na sjednicama usvajala

izvještaje i odluke o pitanjima vezanim za odbranu1268 te davala instrukcije za njihovu

primjenu1269.

1260 Završna riječ Prlićeve odbrane, T(f), str. 52227-52230 i 52232-52234; Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 224, 319, 320, 321, 327 a), c), h), u) i 338. 1261 Završna riječ Stojićeve odbrane, T(f), str. 52352 i 52353. 1262 Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 51897, 51901 i 51905; Završni podnesak Optužbe, par. 374, 379, 389-391 i 401-421. 1263 P 00588, čl. 9, str. 3. 1264 Milivoj Petković, T(f) str. 50014, 50015 i 50342. V. takođe Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 55, 64 ii). V. takođe 1D 02078, str. 1, 4 i 5. 1265 Milivoj Petković, T(f), str. 49380, 50349, 50351-50353, 50456, 50458, 50459 i 50495. V. takođe P 00289, član 9, str. 2; 2D 02000, str. 6, par. 4. 1266 Milivoj Petković, T(f), str. 49766-49769 i 49771. 1267 Davor Marijan, T(f), str. 35693. 1268 2D 02000, str. 11 i 12, par. 13; P 00128, str. 3. 1269 2D 02000, str. 11 i 12, par. 13.

2410/78692 TER

Prijevod


520. Međutim, Slobodan Praljak je u svom svjedočenju pred Vijećem rekao da se

nadležnost Vlade HVO-a za vojna pitanja, svodila na obuku, snabdijevanje i mobilizaciju

oružanih snaga, i to posredstvom Brune Stojića, predstojnika Odjela obrane.1270

521. Vijeće smatra da dokazi ukazuju na to da su Vlade HVO-a i HR HB, kao civilne

vlasti, bile generalno nadležne i odgovorne za kontrolu nad oružanim snagama HZ(R) HB,

konkretno u oblasti vojne strategije. Međutim, Vijeće primjećuje da nijedan dokaz ne ukazuje

na to da su te vlasti, direktno ili indirektno, imale ulogu u vođenju vojnih dejstava. Osim

toga, Vijeće je saslušalo svjedočenja Marijana Biškića1271 i Milivoja Petkovića, koji tvrde da

predsjednici vlada HZ HB i HR HB nisu bili hijerarhijski nadređeni načelniku Glavnog

stožera.1272

2. Odnosi HVO-a s Predsjedništvom HZ HB i Vlade HR HB sa Zastupničkim domom

522. Vlada HVO-a bila je podređena Predsjedništvu HZ HB.1273 Međutim, kao što je već

rečeno, Vijeće je ispitalo više dokaza koji pokazuju da je, u stvari, HVO HZ HB postepeno

akumulirao svu izvršnu i upravnu vlast, kao i neke zakonodavne funkcije bez stvarne kontrole

Predsjedništva HZ HB.1274 Tako Neven Tomić u svom svjedočenju otkriva da je HVO sam

osnovao neke službe, kao što su Ured za izbjeglice, prognanike i raseljene osobe i Komisija

za razmjenu, da je imenovao neke članove navedene Komisije, i da je takođe imenovao

službenike opštine Kreševo,1275 iako su te inicijative bile u nadležnosti, kako tvrdi svjedok,

Predsjedništva HZ HB.1276 Vijeće takođe primjećuje da nije bilo kontakata između HVO-a i

Predsjedništva HZ HB, zato što su od 17. oktobra 1992. nadalje sastanci Predsjedništva HZ

HB bili rijetki ili ih nije ni bilo.1277

1270 Slobodan Praljak, T(f), str. 40420- 40422. 1271 Jadranko Prlić je 1. decembra 1993. imenovao Marijana Biškića za pomoćnika ministra za sigurnost i Vojnu policiju HVO-a u Ministarstvu obrane HR HB: Marijan Biškić, T(f), str. 15039, 15048 i 15049; P 07236, član 4, str. 2; P 06994; P 06998, str. 1. 1272 Marijan Biškić, T(f), str. 15346. Međutim, Vijeće upućuje na P 07345; Milivoj Petković, T(f), str. 50009, 50010, 50342 i 50343. 1273 P 09545, str. 14 i 15 ; P 00206, član 3, str. 1; P 00303, član 3, str. 1; P 08973, str. 24. 1274 V. "Odnosi Predsjedništva HZ HB i Zastupničkog doma HR HB s HVO-om HZ HB i Vladom HR HB" i "Uloga HVO-a HZ HB i Vlade HR HB kao izvršnog organa Herceg-Bosne" u zaključcima Vijeća o političkoj i administrativnoj strukturi HZ(R) HB; P 08973, str. 32 i 33; P 09545, str. 71 i 72; Neven Tomić, T(f), str. 34145-34146. V. takođe P 00128, str. 1 i 2; P 04220. 1275 Neven Tomić, T(f), str. 34145–34146 i 34149; P 00824, str. 3; P 01652, str. 4; 1D 01669, str. 2 i 3. 1276 Neven Tomić, T(f), str. 34145–34146; v. takođe P 00303, član 7, str. 1. 1277 P 09545, str. 71 i 72; Neven Tomić, T(f), str. 34150-34152.

2409/78692 TER

Prijevod


523. Što se tiče Vlade HR HB, ona je, u skladu sa Zakonom o Vladi HR HB od 30.

septembra 1993., za svoj rad bila odgovorna Zastupničkom domu.1278

524. Zastupnički dom je, na prijedlog predsjednika HR HB postavljao i razrješavao

dužnosti članove vlade HR HB.1279 Dana 20. novembra 1993., Zastupnički dom izabrao je

Vladu HR HB, a Jadranko Prlić je izabran za predsjednika Vlade.1280 U vezi s tim, dokazi

uvršteni u spis pokazuju da Zastupnički dom nije izabrao neke od članova Vlade koji su bili

privremeno imenovani, prije glasanja u Domu, kao što je bio slučaj s Antom Valentom, koji

je bio postavljen na dužnost dopredsjednika Vlade, ali nije bio na spisku koji je naknadno

odobrio Zastupnički dom.1281

3. Organizacija rada u HVO-u HZ HB i Vladi HR HB

525. Vladu HVO-a činili su predsjednik, dopredsjednici, odjelni predstojnici i "drugi

članovi".1282

526. Neven Tomić kaže da je HVO usvajao odluke na osnovu prijedloga odjela HVO-a o

kojima je raspravljano na sjednicama HVO-a.1283 Nadalje, prema njegovim riječima, HVO je

bio informisan o tome šta se radilo u odjelima, konkretno u Odjelu obrane, i to preko

programa koje je svaki odjel trebao pripremiti za HVO, počevši od druge polovine 1993.

godine.1284

527. Vladu HR HB su činili predsjednik Vlade i 13 ministara, od kojih su dva, ministar

obrane i ministar finansija, istovremeno bili dopredsjednici Vlade.1285 Isto tako, Vlada je

imala i "kabinet", u čijem sastavu su bili predsjednik Vlade, tri dopredsjednika, te ministri

obrane i unutarnjih poslova.1286 "Kabinet" je bio ovlašten za donošenje hitnih odluka u oblasti

odbrane i sigurnosti kada se sticajem okolnosti Vlada nije mogla sastati.1287

1278 P 05517, str. 2, član 3; P 08973, str. 65-66. 1279 P 05517, str. 2, član 4; P 08973, str. 66; P 04611, str. 2, članak 7; v. takođe "Funkcije Predsjedništva i Zastupničkog doma" u zaključcima Vijeća o političkoj i administrativnoj strukturi HZ(R) HB. 1280 P 06772, str. 1; P 08973, str. 66. 1281 P 06381 pod pečatom, str. 2; Philip Watkins, T(f), str. 18833. 1282 P 00303, član 7, str. 1; P 09545, str. 14 i 15 ; P 08973, str. 24. 1283 Neven Tomić, T(f), str. 34126. 1284 Neven Tomić, T(f), str. 34119, 34120, 34126, 34134, 34139 i 34809. 1285 P 08973, str. 66; P 05517, str. 2. 1286 P 05517, str. 2. 1287 P 05517, str. 2.

2408/78692 TER

Prijevod


528. Prva sjednica Vlade HR HB održana je 15. novembra 1993.1288 Do usvajanja Ustava

HR HB, trebali su ostati na snazi zakonski propisi HZ HB i, ako s njima nisu bili u

suprotnosti, primjenivali su se i propisi RBiH.1289 Prema vještaku istoričaru Williamu

Tomljanovichu,1290 kao što je već rečeno, Ustav nikad nije usvojen, iako je Zastupnički dom

usvojio niz propisa kojima su položeni temelji sistema vlasti.1291

4. Odnosi HVO-a HZ HB i Vlade HR HB s opštinskim vlastima

529. Prlićeva odbrana tvrdi da ni Jadranko Prlić ni HVO HZ HB nisu imali kontrolu nad

opštinama HZ(R) HB i da su postavljenja u opštinskim odborima HVO-a bila samo

formalnost, jer su opštinski odbori HVO-a bili dužni da daju preporuke.1292

530. Vijeće će niže u tekstu analizirati zakone koji su regulisali odnose između HVO-a i

Vlade HR HB s opštinskim organima. Međutim, Vijeće se u ovom dijelu neće baviti

ovlaštenjima, na terenu i u praksi, opštinskih vlasti u odnosu na centralne organe. Naime, ta

analiza će biti urađena kasnije, u dijelovima Presude koji se pojedinačno bave opštinama

pomenutim u Optužnici.

531. Vlada HVO-a je koordinirala rad upravnih organa na opštinskom nivou, mogla je

raspustiti opštinske HVO-e, poništiti njihove akte i postavljati i smjenjivati njihove

članove.1293

532. Pored toga, Vlada HVO-a je imala ovlaštenje da ukine odluke opštinskih HVO-a

koje su se kosile s odredbama važećim u HZ HB, što je i učinjeno nekoliko puta, kako je

potvrdio svjedok Zoran Perković.1294

533. Vlada HR HB je takođe nadgledala rad opštinskih vlasti.1295 Takođe je bila ovlaštena

da poništi opštinske akte kojim se krše zakoni HR HB.1296 Ako bi neka opštinska vlast stalno

kršila zakone HR HB, Vlada HR HB imala je pravo da je raspusti.1297 Tada bi bili raspisani

1288 P 06667. 1289 P 08973, str. 64. 1290 V. Usmena Odluka Vijeća od 26. juna 2006., T(f), str. 3805 i 3806. 1291 P 09545, str. 105. 1292 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 327 e). 1293 P 00303, članovi 13-15, str. 2; P 08973, str. 24; 3D 03720, str. 79; v. takođe primjer uplate određene svote novca za opštinu Orašje u Posavini preko Privredne banke Zagreb "putem Herceg-Bosne": Žarko Primorac, T(f), str. 29937-29939; 1D 02948; 1D 02942, str. 1. 1294 Zoran Perković, T(f) str. 31713-31715, 31953. V. P 00431; P 02248; P 09545, str. 35 i 36 i P09530. 1295 P 05517, str. 4. 1296 P 05517, str. 4. 1297 P 05517, str. 4.

2407/78692 TER

Prijevod


izbori za novu lokalnu upravu.1298 Pored toga, prema riječima Nevena Tomića, od oktobra

1993. do avgusta 1994. vlade HVO-a i HR HB su dodjeljivale sredstva opštinskim vlastima

HVO-a.1299

B. Konkretna uloga predsjednika HVO-a i predsjednika Vlade HR HB

534. Dana 15. maja 1992., Predsjedništvo HZ HB je jednoglasno i zvanično izabralo

Matu Bobana za predsjednika HVO-a.1300 Dana 14. avgusta 1992., Predsjedništvo je na tu

dužnost imenovalo Jadranka Prlića.1301 Dana 10. novembra 1993., predsjednik HR HB, Mate

Boban, postavio je za predsjednika Vlade opet Jadranka Prlića.1302 Dana 20. novembra 1993.,

Zastupnički dom je izabrao članove Vlade HR HB i potvrdio Jadranka Prlića na dužnosti

predsjednika Vlade.1303

535. Prlićeva odbrana napominje da je predsjednik HVO-a bio na istom nivou kao i

predstojnici odjela, koji nisu imali ovlaštenja ni za kakva imenovanja, te da su takve odluke

HVO-a, kao i sve odluke, koje je HVO usvajao kolektivno, donošene na prijedlog odjela, i

bile u nadležnosti Predsjedništva HZ HB.1304

536. Međutim, Vijeće smatra da je predsjednik HVO-a igrao značajniju ulogu u Vladi

HVO-a nego što to sugeriše Prlićeva odbrana. Naime, prema Statutarnoj odluci od 3. jula

1992., predsjednik HVO-a je bio odgovoran za rad HVO-a.1305 Predsjednik je potpisivao

zvanične dokumente HVO-a, kao što su uredbe i odluke,1306 između ostalog odluke o

imenovanju.1307 U članu 9 te odluke takođe stoji da predsjednik HVO-a osigurava jedinstvo

političkog i upravnog djelokruga HVO-a i sarađuje s drugim tijelima i organizacijama HZ

HB.1308 Što se zakonodavstva tiče, Jadranko Prlić je, kao predsjednik HVO-a, vodio sjednice

1298 P 05517, str. 4. 1299 Neven Tomić, T(f), str. 33878–33879; 1D 02134; 1D 02137. 1300 P 09526; P 09545, str. 15; v. takođe P 00206, član 2, str. 1; Bo Pellnas, T(f), str. 19476; Neven Tomić, T(f), str. 33730. 1301 P 09545, str. 29; P 00391, str. 11; Svjedok DV, T(f), str. 22872; P 10217 pod pečatom, par. 28; P 01965, str. 2; P 01575, str. 3; v. takođe P 01303 pod pečatom; P 01309 pod pečatom, str. 3. 1302 P 06583. Međutim, Vijeće je ispitalo dokaze u kojima se ističe da je i prije tog datuma Jadranko Prlić predstavljan kao premijer HR HB; P 05422, str. 1; Zoran Buntić, T(f), str. 30254 do 30256. 1303 P 06772. 1304 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 174 i 327 c). V. takođe Uvodna riječ optuženog Prlića, T(f), str. 27562. 1305 P 00303, član 9, str. 2; 2D 00852; P 01505; P 01557. 1306 P 00303, član 9, str. 2; v. konkretno P 00988; 1D 00024; 1D 00103; 1D 00141; 1D 00194; P 02015; P 04565. 1307 Davor Marijan, T(f), str. 35717 i 35721. 1308 P 00303, član 9, str. 2; v. konkretno P 01700.

2406/78692 TER

Prijevod


kad se raspravljalo o usvajanju nekog zakonskog akta ili uredbe, organizovao glasanje i

eventualno predlagao da se tekstovi prerade.1309

537. Zakonom o Vladi HR HB od 30. septembra 1993., predsjednik Vlade HR HB dobio

je slična ovlaštenja. On je predstavljao Vladu, predsjedavao sjednicama, koordinirao poslove

Vlade i provodio njen Poslovnik.1310 Predsjednik Vlade potpisivao je sve zakone, odluke i

uredbe koje je Vlada usvajala.1311 Na preporuku predsjednika Vlade, Vlada je imenovala i

razrješavala dužnosti šefa i pomoćnika šefa "kabineta".1312

IV. Odjel obrane HZ HB i Ministarstvo obrane HR HB

538. Vijeće će prvo analizirati dokaze u vezi sa strukturom i funkcionisanjem Odjela

obrane, koji je kasnije prerastao u Ministarstvo obrane (A). U tu svrhu će Vijeće razmotriti

glavne organe Odjela obrane: Glavni stožer (1); uprave i urede Obrane (2); kolegij

predstojnika Odjela obrane (3) i zatim analizirati odnose Odjela obrane s međunarodnim i

humanitarnim organizacijama (4). Vijeće će potom razmotriti dokaze koji se odnose na

funkcije predstojnika Odjela obrane odnosno ministra obrane (B) i u tom kontekstu analizirati

veze između predstojnika Odjela obrane odnosno ministra obrane s oružanim snagama (1);

ovlaštenja predstojnika Odjela obrane odnosno ministra obrane za imenovanja u oružanim

snagama (2) i, konačno, ovlaštenja za imenovanje vojnih sudija i tužilaca (3). S obzirom na

izuzetnu složenost strukture SIS-a, Vijeće će je analizirati u zasebnom dijelu (C). Zatim će

razmotriti dokaze u vezi sa SIS-om u kontekstu HZ HB (1) – gdje će prezentirati njegove

funkcije (a), strukturu i interno funkcionisanje (b) i mjesto SIS-a u hijerarhiji HVO-a (c)

odnosno HR HB (2). Vijeće će, na koncu, analizirati dokaze u vezi sa Sektorom za zdravstvo

Odjela obrane (D) i komisijom zaduženom za zatvore i zatočeničke centre (E).

A. Struktura i funkcionisanje Odjela obrane i Ministar stva obrane

539. Predsjedništvo HZ HB osnovalo je Odjel obrane Statutarnom odlukom od 15. maja

1992.1313

1309 Zoran Perković, T(f), str. 31725-31726. 1310 P 05517, str. 3; v. npr. P 07082; P 07588; P 06689; P 06667; P 06803; P 07310; P 08239; P 08253. 1311 P 05517, str. 3; v. npr.2D 00821 ; v. konkretno P 07001; P 07674 ; P 07683; P 07783; P 07396. 1312 1D 01402, član 27, str. 10; P 06817; P 07461. 1313 P 00206, član 7, str. 2; 2D 02000, član 10, str. 3; v. takođe Davor Marijan, T(f), str. 35604; 1D 00156/P00303, član 20, str. 3. Prema riječima Davora Marijana, Odjel obrane počeo je stvarno da djeluje u julu 1992.: Davor Marijan, T(f), str. 35605 i 35815.

2405/78692 TER

Prijevod


540. Odlukom o osnovama ustrojstva Odjela obrane od 15. septembra 1992. (dalje u

tekstu: "Odluka od 15. septembra 1992."), predsjednik HZ HB, Mate Boban, uspostavio je

organizacionu strukturu Odjela obrane.1314 Odjel obrane je imao šest odsjeka odnosno sektora

koji su obuhvatali službe za civilnu zaštitu, sigurnost, zdravstvo, moralni odgoj,1315 opskrbu,

nabavku i proizvodnju, te Glavni stožer.1316 U Odjelu su djelovali i razni uredi.1317 Na čelu

Glavnog stožera, kao što će kasnija analiza pokazati, bio je načelnik Glavnog stožera, a

ostalih pet sektora su vodile osobe koje su imale status pomoćnika predstojnika Odjela

obrane.1318 Na kraju, sudovi i tužilaštva u vojnim oblastima bili su podređeni Odjelu obrane u

organizacionom, kadrovskom i finansijskom smislu.1319

541. Potkraj 1993. godine, Odjel obrane HZ HB postao je Ministarstvo obrane HR

HB,1320 na osnovu odluke predsjednika HR HB.1321 U sklopu Ministarstva obrane bili su opća

inspekcija, kabinet, Glavni stožer i šest sektora, tj. sektor za sigurnost, personalne poslove,

političku djelatnost, zdravstvo, opskrbu, nabavku i proizvodnju, te civilne poslove.1322 Za

razliku od Odjela obrane, Ministarstvo nije imalo sektor za moralni odgoj.

542. Ministarstvo obrane bilo je konkretno zaduženo za organizaciju i razvoj sistema

odbrane HR HB, za pripremu i usklađivanje planova odbrane, za procjenu postojanja ratne

opasnosti, za civilnu zaštitu, za organizaciju i pripremu mjera vezanih za mobilizaciju,

novačenje i popunu oružanih snaga.1323 Između ostalog, Vijeće je saslušalo svjedočenje

Milivoja Petkovića, koji je izjavio da su predstojnik Odjela obrane i njegov pomoćnik za

sigurnost bili odgovorni za rješavanje eventualnih problema u zatočeničkim centrima, koji su

bili u nadležnosti Ministarstva obrane u avgustu 1993., kao i za zatvaranje centara, ako je to

bilo potrebno.1324

1314 P 00586, str. 2-4; 2D 02000, par. 14. 1315 V. konkretno P 00601; P 01593; P 02331; P 09529; P 09531. 1316 2D 00435; 2D 00567; P 02477; P 00586; 4D 01286 koji se zasniva na P 00586. 1317 2D 00435; 2D 00567; P 02477; P 00586; 4D 01286 koji se zasniva na P 00586. 1318 4D 01286. Informacije u vezi s Glavnim stožerom analiziraju se u činjeničnim zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1319 P 04699, str. 30; Slobodan Praljak, T(f), str. 42449 i 42450. 1320 Miroslav Rupčić, T(f), str. 23454; Marijan Biškić, T(f), str. 15036. 1321 2D 01379, str. 7. 1322 4D 01464, str. 6-16. 1323 1D 01402, str. 3 i 4; v. konkretno 2D 01237; 2D 01373; P 01154; P 06225; P 07354; P 08253, str. 10; P 08276, str. 6, 10 i 12; P 08266, str. 9 i 10. V. takođe Vojni savjet, koji je osnovan u Odjelu obrane kao "savjetodavno tijelo, […] za pitanje izgradnje, razvoja i opremanja oružanih snaga te razvoja obrambene doktrine i strategije oružane borbe": 2D 02000, par. 15; P 00588, član 18, str. 7; P 07090. 1324 Milivoj Petković, T(f), str. 50770; P 03995. Vijeće napominje da je Milivoj Petković u svom svjedočenju, u vezi s dokumentom P 03995, rekao da su Odjelom obrane u to vrijeme rukovodili g. Jukić i njegov pomoćnik g. Biškić.

2404/78692 TER

Prijevod


1. Glavni stožer kao organ Odjela obrane

543. Glavni stožer bio je u sklopu Odjela obrane1325 i Vijeće će u ovom dijelu dati samo

pregled uloge Glavnog stožera kao organa Odjela obrane. Vijeće će, konkretno, analizirati

njegovu strukturu i funkcionisanje u dijelu koji se bavi strukturom oružanih snaga HZ(R) HB.

544. U Uredbi o oružanim snagama HVO HZ HB od 3. jula 1992., te u izmijenjenoj i

dopunjenoj verziji Uredbe od 17. oktobra 1992., detaljno su izložena ovlaštenja Odjela

obrane, HVO-a i Glavnog stožera u djelokrugu odbrane.1326 Tako je Odjel obrane definisan

kao upravni organ i bio je zadužen za, između ostalog, praćenje i usklađivanje aktivnosti na

ostvarivanju politike obrane, mobilizaciju ljudstva i materijala u slučaju sukoba, pripremu i

provođenje planova upotrebe i razvojnih planova oružanih snaga, organizaciju vježbi i

poduke pripadnika oružanih snaga, nadziranje sustava vođenja i zapovijedanja oružanim

snagama, te obavljanje logističkih zadataka vezanih za oružane snage (nabavka i dostava

materijala, itd.).1327

545. Što se tiče odnosa Glavnog štaba i Ministarstva obrane, Vijeće ne raspolaže

nikakvim dokazima o tome kakvi su ti odnosi bili.

2. Uprave i uredi Obrane

546. Prema članu 12 Uredbe o oružanim snagama od 3. jula i Uredbe od 17. oktobra

1992., HVO je, na prijedlog predstojnika Odjela obrane, ustrojavao uprave za obranu i urede

za obranu radi obavljanja poslova Odjela obrane.1328

547. Dana 17. novembra 1992., HVO je donio odluku o osnivanju uprava i ureda obrane

na području HZ HB. Dana 29. jula 1993., HVO je promijenio broj i zone odgovornosti

uprava obrane u nekim opštinama, djelimično u skladu s prijedlogom predstojnika Odjela

obrane.1329

Vijeće smatra da je optuženi pobrkao datume, pošto dokazi pokazuju da je u avgustu 1993., dakle na datum dokumenta o kojem je govorio optuženi, predstojnik Odjela obrane bio Bruno Stojić. 1325 P 00289, p. 3; P 00588, član 11, p. 4; P 00586, član IX, p. 3; P 09549, par. 25; 2D 00244; 2D 01222. 1326 P 00289, p. 3-7 ; P 09549, par. 25. 1327 P 00289, str. 2, 3 i 11; P 00588, član 10, str. 3; P 09549, par. 25; v. takođe 2D 02000, par. 5, 6, 8, 10 i 116; Davor Marijan, T(f), str. 35862, 35863 i 35605; P 00279; Miroslav Rupčić, T(f), str. 23565 i 23382; 2D 00535; 2D 00979; 2D 01021; 2D 01319; 2D 01336; 2D 01347; 2D 01348; 2D 01350; 2D 01369; 2D 01372; 2D 01388; P 00397; P 00491; P 00509; P 00864; P 00875/P 00876; P 00933; P 01097; P 01510; P 01521; P 01701; P 01776; P 01864; P 00955; P 01921; P 02139; P 02615. 1328 P 00289, str. 4 i 5; P 00669, str. 1. 1329 Bruno Pinjuh, T(f), str. 37230, 37231 i 37245; P 03795.

2403/78692 TER

Prijevod


548. U članu 2. Pravilnika Odjela obrane koji je Bruno Stojić, predstojnik Odjela obrane

izdao 25. februara 1993. i kojim je uređena interna organizacija uprava i ureda obrane na

području HZ HB, naglašeno je da su navedene uprave teritorijalna, administrativna i vojna

tijela HZ HB s konkretnim tehničkim zadacima u sklopu sistema odbrane i zaštite HZ HB.1330

Uredi Obrane su konkretno bili zaduženi za izdavanje zapovijedi za rekviziciju i evidenciju

svih oduzetih dobara.1331 Uredi Obrane su takođe vodili evidenciju o vojnim obveznicima

HVO, organizovali su mobilizaciju, regrutovanje vojnika, komunikaciju s jedinicama i

njihovu popunu.1332

549. Vijeće naglašava da ne raspolaže nijednim dokazom o upravama i uredima Obrane u

okviru HR HB.

3. Kolegij Odjela obrane

550. Stojićeva odbrana tvrdi, za razliku od tužilaštva,1333 da svrha kolegija nije bila da

savjetuje Brunu Stojića u vezi s vojnim pitanjima i pitanjima vezanim za odbranu, nego,

naprotiv, da su sastanci bili prilika da se raspravlja o administrativnim i tehničkim pitanjima

funkcionisanja Odjela obrane.1334 Pored toga, Stojićeva odbrana naglašava da je, iako je

Bruno Stojić mogao davati preporuke, odluke donosio kolektivni organ, tj. kolegij Odjela

obrane.1335

551. Što se tiče ovlaštenja kolegija Odjela obrane, Vijeće napominje da mu je u vezi s tim

predočen samo jedan dokaz, i to svjedočenje Slobodana Božića, pomoćnika predstojnika

Odjela obrane od sredine januara 1993. do novembra 1993.1336 Slobodan Božić je konkretno

rekao da su odluke koje je kolegij donosio imale obavezujući karakter, ali nije odgovorio na

pitanje da li je Bruno Stojić, koji je kao predstojnik Odjela obrane predsjedavao sjednicama

kolegija, mogao samostalno donositi odluke, ili su ga jedino obavezivale odluke kolegija.1337

Međutim, pošto je saslušalo i analiziralo njegov iskaz u cijelosti, Vijeće smatra da je

vjerodostojnost ovog svjedoka izuzetno mala i da njegovo svjedočenje ne može biti osnov za

bilo kakav zaključak. Naime, tokom cijelog svjedočenja, Slobodan Božić je krajnje

neodređeno odgovarao na sva pitanja u vezi s eventualnom odgovornošću optuženog Stojića.

1330 P 01553, član 2; P 00588, član 13; P 00289, član 12 i 13 ; P 01511, str. 1 i 7. 1331 P 00289, str. 2; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37232. 1332 P 00289, str. 5; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37231, 37232 i 37234; 2D 02000, par. 23. 1333 Završni podnesak tužilaštva, par. 543. 1334 Završna riječ Stojićeve odbrane, T(f), str. 52362-52364. 1335 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 261. 1336 Slobodan Božić, T(f), str. 36157 i 36158.

2402/78692 TER

Prijevod


Konkretno, Vijeće ističe da je svjedok, nakon što je prvo pokušao da izbjegne direktan

odgovor na jedno pitanje u vezi s ovlaštenjima predstojnika Odjela odbrane koje je postavila

Petkovićeva odbrana u unakrsnom ispitivanju, izjavio da se ne sjeća da li je formiranje vojnih

jedinica HVO-a bilo u nadležnosti predstojnika Odjela obrane.1338 S obzirom na vrlo visoke

funkcije i odgovornosti koje je svjedok imao u Odjelu obrane, Vijeće smatra taj odgovor

nevjerodostojnim.

552. Shodno tome, Vijeće smatra da samo na osnovu svjedočenja Slobodana Božića ne

može izvesti nikakav zaključak ni o ovlaštenjima kolegija Odjela obrane, niti o

hijerarhijskom odnosu između kolegija i predstojnika Odjela.

553. Osim toga, Vijeće napominje da, u diskusiji o funkcionisanju Ministarstva obrane

HR HB, nakon što je ono zamijenilo Odjel obrane, strane nisu ni pomenule postojanje

kolegija.

4. Odnosi s međunarodnim i humanitarnim organizacijama

554. Vijeće raspolaže zapisnikom sa sastanka HVO-a održanog 26. maja 1993. na kojem

su učestvovali, konkretno, Milivoj Petković i Bruno Stojić, u kojem stoji da je Odjel obrane

bio nadležan za raspodjelu humanitarne pomoći.1339 Između ostalog, dokazi ukazuju na to da

je Bruno Stojić, kao predstojnik Odjela obrane, bio ovlašten za izdavanje propusnica

lokalnim humanitarnim organizacijama.1340 On je takođe bio u direktnom kontaktu s

međunarodnim organizacijama, kao što su UNPROFOR i MKCK, u vezi s navodima o

zločinima nad bosanskim Hrvatima, kao i onima koje je počinio HVO.1341

B. Uloga i dužnosti predstojnika Odjela obrane i ministra odbrane

555. Odlukom od 3. jula 1992., koju je u svojstvu predsjednika HVO-a i HZ HB potpisao

Mate Boban, Predsjedništvo HZ HB imenovalo je Brunu Stojića na dužnost predstojnika

Odjela obrane.1342

1337 Slobodan Božić, T(f), str. 36685-36687; 2D 01363; P 00880; 2D 01443; 2D 01444; P 01075. 1338 Slobodan Božić, T(f), str. 36400-36402. 1339 1D 01609, str. 1 i 2. 1340 2D 00552; 2D 00553; 2D 00555; 2D 00556; 2D 00557; 2D 00986. 1341 1D 02066; P 01989. 1342 P 00308/P 00297; P 09545, str. 16; Svjedok BH, T(f), str. 17498, zatvorena sjednica; P 10217 pod pečatom, par. 27, str. 5; P 10270 pod pečatom, str. 2; Miroslav Rupčić, T(f), str. 23327; P 10275. Za organizacionu šemu, v. Miroslav Rupčić, T(f), str. 23331-23333.

2401/78692 TER

Prijevod


556. U izjavi od 10. novembra 1993., predsjednik HR HB, Mate Boban kaže da će, na

prijedlog predsjednika Vlade Jadranka Prlića, Perica Jukić biti imenovan za ministra obrane i

potpredsjednika Vlade.1343 Primopredaja dužnosti između Brune Stojića i Perice Jukića,

novog ministra obrane, zvanično je obavljena 15. novembra 1993.1344 Dana 20. novembra

1993., Zastupnički dom je potvrdio imenovanje Perice Jukića.1345 Negdje između 23. i 25.

februara 1994.,1346 Vladimir Šoljić je naslijedio Pericu Jukića na dužnosti ministra obrane HR

HB.1347

1. Hijerarhijska veza predstojnika Odjela obrane i ministra obrane s oružanim snagama

557. Stojićeva odbrana tvrdi da je Bruno Stojić, kao predstojnik Odjela obrane, imao

isključivo administrativnu i logističku funkciju, te da nije imao nikakvu ulogu u vojnim

operacijama.1348 Tužilaštvo, međutim, navodi da se Bruno Stojić aktivno bavio kadrovskim

pitanjima, te nabavkom oružja i vojne opreme.1349

558. Tužilaštvo takođe tvrdi da je Mate Boban prenio neka svoja vojna ovlaštenja na

Brunu Stojića i da je ovaj igrao značajnu ulogu, konkretno u rukovođenju oružanim snagama

i vojnim dejstvima HVO-a.1350 Nasuprot tome, Stojićeva odbrana iznosi da Bruno Stojić nije

imao nikakvih ovlaštenja da izdaje zapovijedi HVO-u i da uostalom nikad takve zapovijedi

nije ni izdao.1351 Tužilaštvo tvrdi da su funkcije koje Mate Boban kao vrhovni komandant

nije lično obavljao, bile prenijete na Brunu Stojića, i to ili eksplicitno, ili prećutno, ili po

automatizmu.1352 Stojićeva odbrana pak tvrdi da se takvo šta nikad nije dogodilo niti se

moglo dogoditi.1353

559. Vijeće napominje da se, kao što tvrdi Stojićeva odbrana, u članu 10 izmijenjene i

dopunjene Uredbe o oružanim snagama od 17. oktobra 1992., upravni i stručni poslovi

povjeravaju Odjelu obrane.1354 Pored toga, Slobodan Praljak i Davor Marijan su izjavili da

1343 P 06583; Marijan Biškić, T(f), str. 15037; Slobodan Božić, T(f), str. 36158 i 36159. 1344 2D 00416. 1345 P 06772. 1346 Vijeće nema dokaza koji pokazuje tačan datum. 1347 Marijan Biškić, T(f), str. 15042 i 15070; Slobodan Božić, T(f), str. 36158 i 36159. 1348 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 247, 251, 252, 254-256, 340, 356, 430 i 556. V. takođe Završna riječ Stojićeve odbrane, T(f), str. 52410. 1349 Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 51919-51921; Završni podnesak tužilaštva, par. 552-560. 1350 Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 51915 i 51916; Završni podnesak tužilaštva, par. 363, 533, 534, 541, 545, 547, 548, 551. 1351 Završna riječ Stojićeve odbrane, T(f), str. 52367-52369 ; Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 340, 352-358, 362, 404, 430. 1352 Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 51911, 51928 i 51914; Završni podnesak tužilaštva, par. 547. 1353 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 253. 1354 P 00588, član 10, str. 3.

2400/78692 TER

Prijevod


Bruno Stojić nije bio u zapovjednom lancu vojne hijerarhije oružanih snaga HVO-a.1355

Davor Marijan je napomenuo da predstojnik Odjela obrane nije izdavao nikakve zapovijedi u

vezi s borbenim aktivnostima jedinica.1356 Slobodan Praljak je takođe izjavio da se

predstojniku Odjela obrane obraćao samo da bi riješio logistička pitanja.1357

560. Što se tiče navoda tužilaštva u vezi s prenošenjem zapovjednih funkcija s vrhovnog

zapovjednika na predstojnika Odjela obrane, Vijeće napominje da član 30 izmijenjene i

dopunjene Uredbe o oružanim snagama od 17. oktobra 1992. predviđa da predsjednik HZ

HB, kao vrhovni zapovjednik oružanih snaga, može prenijeti određene zapovjedne funkcije

na predstojnika Odjela obrane HVO-a.1358

561. Pored toga, prema riječima Milivoja Petkovića, ako vrhovni zapovjednik u skladu s

pomenutom Uredbom donese odluku o prenošenju nadležnosti, predstojnik Odjela obrane

mogao je izdavati operativne zapovijedi jedinicama HVO-a i o tome izvještavati vrhovnog

zapovjednika.1359 U tom pogledu, Davor Marijan je rekao da je Mate Boban u ljeto 1992.

prenio ovlaštenja koja su mu, kao vrhovnom zapovjedniku, pripadala, i da nije više direktno

zapovijedao jedinicama HVO-a. Međutim, svjedok nije precizirao na koga je Mate Boban

navodno prenio ta ovlaštenja.1360 Međutim, Vijeće primjećuje da je ovo svjedočenje u

protivrječnosti s drugim izjavama samog Davora Marijana, između ostalog onoj u kojoj ističe

da nikad nije vidio nijedan dokument koji bi potvrdio da je Mate Boban prenio svoja

zapovjedna ovlaštenja; u slučaju da jest, Davor Marijan kaže da su ta ovlaštenja a priori bila

prenesena na Glavni stožer.1361 Zbog ovih protivrječnosti, svjedočenje Davora Marijana o

pitanju prenosa zapovjednih ovlaštenja vrhovnog zapovjednika na predstojnika Odjela

obrane, malo je vjerodostojno. Stoga je Vijeće odlučilo da ga ne uzme u obzir.

562. Pored toga, Vijeće ne raspolaže dokazima koji bi pokazivali da je došlo do ikakvog

prenosa zapovjednih ovlaštenja nad oružanim snagama HVO-a s Mate Bobana na Brunu

Stojića. No, Vijeće je prihvatilo nekoliko zapovijedi koje je Bruno Stojić direktno izdao

1355 Slobodan Praljak, T(f), str. 43445; 4D 01280; Davor Marijan, T(f), str. 35693, 36073 i 36074; v. takođe Milivoj Petković, T(f), str. 49766-49769, 49771, 49777, 49779, 49780 i 50089. 1356 2D 02000, par. 86. 1357 Slobodan Praljak, T(f), str. 43445; 4D 01280; v. takođe Milivoj Petković, T(f), str. 49766-49769, 49771, 49777, 49779, 49780 i 50089. 1358 P 00588, str. 10; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37328. 1359 Milivoj Petković, T(f), str. 50089, 50814 i 50815; P 00588, član 30. 1360 Davor Marijan, T(f), str. 35866 i 35867. 1361 Davor Marijan, T(f), str. 35874 i 35875.

2399/78692 TER

Prijevod


oružanim snagama HVO-a.1362 Tako je, na primjer, 15. januara 1993., Bruno Stojić naredio

svim jedinicama HVO-a u provincijama označenim prema Vance-Owenovom planu

brojevima 1, 5 i 9, da se potčine ABiH na tim područjima.1363 Dana 23. februara 1993.,

naredio je zapovjedniku OZ Srednja Bosna da dozvoli prolaz konvojima UNPROFOR-a.1364

563. Što se tiče hijerarhijskog odnosa između predstojnika Odjela obrane i oružanih

snaga, Stojićeva odbrana tvrdi da nijedan dokaz ne pokazuje da je predstojnik Odjela obrane

izdavao naređenja zapovjedništvima brigada, osim onih u vezi s administrativnim

pitanjima.1365 Stojićeva odbrana tvrdi, suprotno od tužilaštva,1366 da Odjel obrane nije imao

nikakvu opštu nadležnost za rukovođenje i komandovanje oružanim snagama; da nije bio u

lancu komandovanja oružanih snaga HVO-a, da samim tim nije izdavao naređenja ni

Glavnom stožeru HVO-a niti pomoćnicima u Odjelu obrane, osim u vezi s administrativnim

pitanjima.1367

564. U tom pogledu, Vijeće napominje da, prema svjedočenju Slobodana Božića, nijedan

tekst ne definiše precizno oblast za koju bi načelnik Glavnog stožera HVO-a odgovarao

predstojniku Odjela obrane.1368 Međutim, u Odluci od 15. septembra 1992. o ustrojstvu

Odjela obrane koju je potpisao Mate Boban, predsjednik HZ HB, stoji da je načelnik Glavnog

stožera odgovoran predstojniku Odjela obrane za upravne poslove, budžetska pitanja,

nabavku opreme, kao i za strukturnu organizaciju oružanih snaga.1369 U Odluci od

15. septembra 1992. takođe stoji da su zapovjednici brigada potčinjeni (i odgovorni)

predsjedniku HZ HB, vrhovnom zapovjedniku oružanih snaga, ali i da su, zavisno od svog

djelokruga odgovornosti, podređeni predstojniku Odjela obrane i načelniku Glavnog

stožera.1370 Pored toga, iako nema neposredno na raspolaganju gorenavedena direktna

naređenja predstojnika Odjela obrane zapovjednicima brigada, Vijeće je uvrstilo u spis

zapovijedi koje je Bruno Stojić izdao zapovjednicima OZ.1371

1362 P 00804; P 00933; P 01246; P 02093; P 02292; P 03124; 2D 00485; P 01316; P 00610; P 00619; P 02673; Milivoj Petković, T(f), str. 50081 i 50082; 4D 00320; P 00468; P 00491; P 01493; P 03039; P 06087; P 00799. 1363 P 01140. 1364 2D 00984. 1365 Završna riječ Stojićeve odbrane, T(f), str. 52354 i 52355. 1366 Završni podnesak tužilaštva, par. 545. 1367 Završna riječ Stojićeve odbrane, T(f) str. 52361, 52362 i 52366; Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 250, 338-345. 1368 Slobodan Božić, T(f), str. 36400. 1369 P 00586, str. 3; Slobodan Božić, T(f), str. 36400; v. takođe P 01575, str. 3; 2D 02000, par. 86. 1370 P 00586, str. 3. 1371 V. npr.P 03124 i P 01316.

2398/78692 TER

Prijevod


565. Imajući u vidu gorenavedene dokaze, Vijeće zaključuje da, iako predstojnik Odjela

obrane de jure nije bio u lancu komandovanja, Bruno Stojić je, u svojstvu predstojnika Odjela

obrane, oružanim snagama HZ(R) HB izdavao direktne zapovijedi u vezi s prekidom vatre,

preraspodjelom snaga radi ojačanja jedinica, rasformiranjem jedinica HVO-a, razmještanjem

snaga i osiguranjem slobode kretanja za humanitarne i međunarodne organizacije. Vijeće će

detaljno analizirati ulogu Brune Stojića kao predstojnika Odjela obrane u zapovijedanju

oružanim snagama HZ(R) HB u dijelu koji se bavi vojnom strukturom HZ(R) HB.

566. Međutim, Vijeće ne raspolaže nijednim dokazom u vezi s hijerarhijskim odnosom

između ministra obrane i oružanih snaga HR HB.

2. Ovlaštenja predstojnika Odjela obrane i ministra obrane za imenovanja u oružanim snagama

567. Tužilaštvo tvrdi da je predstojnik Odjela obrane imao ovlaštenje da postavlja i

razrješava dužnosti vojna lica do nivoa pomoćnika zapovjednika brigade.1372 Ćorićeva

odbrana takođe napominje da je predstojnik Odjela obrane postavljao i članove Uprave Vojne

policije, kao i zapovjednike bojni, na prijedlog načelnika te Uprave.1373

568. Stojićeva odbrana pak tvrdi da je zapravo Mate Boban bio nadležan za imenovanje

viših oficira i da je u proceduri imenovanja uloga predstojnika Odjela obrane bila samo

administrativna.1374 Tužilaštvo međutim naglašava da je Mate Boban imenovanja vršio na

temelju preporuka predstojnika Odjela obrane i načelnika Glavnog stožera.1375

569. Dokazi ukazuju na to da je predstojnik Odjela obrane stvarno imao ovlaštenje da

imenuje i predlaže imenovanja na više nivoa.1376

570. Tako bi na prijedlog načelnika Glavnog stožera, koji bi odobrio predstojnik Odjela

obrane, predsjednik HZ HB imenovao zamjenika načelnika Glavnog stožera.1377

571. Što se tiče imenovanja u oružanim snagama HVO-a, Vijeće navodi da je u skladu s

članom 34. izmijenjene i dopunjene Uredbe o oružanim snagama od 17. oktobra 1992.,

predsjednik HZ HB postavljao zapovjednike u oružanim snagama. Prema toj Uredbi,

predstojnik Odjela obrane postavljao je i razrješavao dužnosti zapovjednike brigada i časnike

1372 Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 51877, 51917 i 51918; Završni podnesak tužilaštva, par. 542. 1373 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 30 i 31. 1374 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 346, 347, 351, 362. 1375 Završna riječ tužilaštva, T(f), 51916 i 51917. 1376 Što se tiče domobrana i ovlaštenja predstojnika Odjela obrane za imenovanja, Vijeće se poziva na zaključke o oružanim snagama u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB.

2397/78692 TER

Prijevod


na visokim položajima. Zapovjednici koje postavi predstojnik Odjela obrane mogli su

imenovati oficire na višim položajima u brigadama.1378

572. Međutim, Slobodan Božić je izjavio da je predsjednik HZ HB bio taj koji je

postavljao zapovjednike brigada i ostale više oficire, dok je predstojnik Odjela obrane

postavljao samo niže oficire.1379 On tvrdi da se u članu 34. Uredbe o oružanim snagama od

17. oktobra 1992 sigurno potkrala greška.1380

573. Vijeće je ranije objasnilo da svjedočenje Slobodana Božića ne smatra odviše

vjerodostojnim;1381 no neki drugi dokazi govore u prilog tvrdnjama ovog svjedoka o

ovlaštenjima za imenovanja kojima su raspolagali predsjednik HZ HB i predstojnik Odjela

obrane. Tako je Mate Boban, kao predsjednik HZ HB, postavljao zapovjednike operativnih

zona i brigada pozivajući se na član 34. Uredbe o oružanim snagama od 17. oktobra 1992.1382

Jedina naređenja o imenovanju koja je izdao Bruno Stojić, predstojnik Odjela obrane, u

skladu s istim članom, i koja su uvrštena u spis, odnose se samo na osobe postavljene na

dužnost pomoćnika zapovjednika brigada.1383 Vijeće na osnovu toga zaključuje da član 34.

izmijenjene i dopunjene Uredbe o oružanim snagama nije bio dosljedno provođen. Naime,

predstojnik Odjela obrane bio je ovlašten za imenovanje oficira u brigadama HVO-a do nivoa

zamjenika zapovjednika brigade.

574. Što se tiče SIS-a, čije će nadležnosti i struktura biti analizirane niže u tekstu,

predstojnik Odjela obrane postavljao je konkretno pomoćnika načelnika za analitičke

poslove, pomoćnika načelnika za operativne poslove, načelnike Centra SIS-a Jugoistočna

Hercegovina u Mostaru, Centra SIS-a Srednja Bosna u Travniku te Centra SIS-a Istočna

Posavina u Derventi, kao i pomoćnike zapovjednika operativnih zona i brigada zadužene za

sigurnost.1384

575. Što se tiče Uprave Vojne policije, predstojnik Odjela obrane postavljao je konkretno

zamjenika i pomoćnika načelnika Uprave Vojne policije, načelnike odjela i sektora,

1377 2D 00567; P 02477, str. 2; P 00811. 1378 P 00588, član 34, str. 11; Dragan Jurić, T(f), str. 39269-39271; 2D 00631; 2D 01349; P 00698; v. takođe P 00812; P 01415; Bruno Pinjuh, T(f),str. 37242; 2D 00567, str. 3. U vezi s nadležnošću predstojnika Odjela obrane za imenovanje direktora upravnih organa ustanova JNA koje su preuzele oružane snage HZ HB: P 00424. 1379 Slobodan Božić, T(e), str. 36209. 1380 Slobodan Božić, T(f), str. 36210 i 36211. 1381 V. "Kolegij Odjela obrane" u činjeničnim zaključcima Vijeća o političkoj i administrativnoj strukturi HZ(R) HB. 1382 P 03363; P 04234; P 04550; P 05566. 1383 2D 01337; P 00698; 2D 01450; P 02945; 2D 00989; Slobodan Božić, T(f) str. 36234; U vezi s ovlaštenjima koja je imao Bruno Stojić za imenovanje, v. takođe: 2D 00985; P 01846; P 01805; 2D 01187. 1384 2D 00567; P 02477, str. 2 i 3; P 02602; 2D 01507.

2396/78692 TER

Prijevod


zapovjednike i pomoćnike zapovjednika bojni Vojne policije, na prijedlog načelnika Vojne

policije i uz odobrenje pomoćnika predstojnika Odjela obrane za sigurnost.1385 Nakon

reforme Vojne policije do koje je došlo počevši od januara 1993.,1386 ovlaštenja načelnika

Vojne policije prenijeta su na pomoćnike načelnika Vojne policije u operativnim zonama.1387

Te pomoćnike je predstojnik Odjela obrane imenovao u julu i avgustu 1993.1388

576. Dokazi pokazuju da je predstojnik Odjela obrane odlučivao i o unapređenjima

pripadnika oružanih snaga do čina pukovnika.1389

577. Što se tiče postavljenja u Glavnom stožeru, u izmijenjenoj i dopunjenoj Odluci o

unutarnjem ustroju Odjela obrane od 20. maja 1993., predsjednik HZ HB je, uz saglasnost

predstojnika Odjela obrane, postavljao zamjenika načelnika Glavnog stožera, na prijedlog

načelnika Glavnog stožera. Predstojnik Odjela obrane je, na prijedlog načelnika Glavnog

stožera, imenovao pomoćnike načelnika Glavnog stožera.1390 Prema riječima Milivoja

Petkovića, predstojnik Odjela obrane Bruno Stojić bio je, pored toga, jedini koji je mogao

utvrđivati strukturu i organizacionu šemu Glavnog stožera.1391

578. Dokazi takođe pokazuju da je predstojnik Odjela obrane iznosio prijedloge za

imenovanja načelnika opštinskih uprava za odbranu,1392 postavljao ih sam1393 ili odobravao

njihovo imenovanje.1394

579. Više dokaza pokazuje da je ministar odbrane bio nadležan za postavljenje kadrova u

brigadama kao što su pomoćnici zapovjednika za političke poslove (Assistant to the

Commander), i, konkretno, načelnici centara SIS-a; takođe, mogao je odobriti premještaj

djelatnika Ministarstva odbrane u SIS.1395

1385 2D 00567; P 02477, str. 3; P 02467; P 01420/P 01422; P 01466; P 02985; P 02993; P 03011; P 04108; P 02295. 1386 V. "Prva reorganizacija Uprave i jedinica Vojne policije: oktobar 1992. – jul 1993." i "Druga reorganizacija Uprave i jedinica Vojne policije: juli - decembar 1993." u činjeničnim zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1387 P 04699. 1388 P 03002; P 03487. 1389 2D 0139; 2D 01392; 2D 01393; P 02783. 1390 P 02477, str. 2. V. konkretno P 09531/P 04565; P 02190 . 1391 Milivoj Petković, T(f), str. 50849. V. konkretno 3D 02604. 1392 2D 01198; 2D 01200; P 00971; 2D 01229; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37225-37227 i T(e), str. 37227. 1393 2D 01226. 1394 2D 01227; 2D 01228. 1395 2D 00632; 2D 00633; 2D 00634; 2D 00928; 2D 01509; P 06075.

2395/78692 TER

Prijevod


3. Ovlaštenja za imenovanje vojnih tužilaca i sudija

580. Što se tiče imenovanja u Upravi za vojno sudstvo, Stojićeva odbrana tvrdi da su

prijedlozi za imenovanje na dužnost vojnih tužilaca i zamjenika tužilaca de facto dolazili

uglavnom iz Odjela pravosuđa i opće uprave.1396

581. Uredbom od 17. oktobra 1992. kojom se osnivaju vojna tužilaštva predviđa se da, na

prijedlog predstojnika Odjela obrane, Predsjedništvo HZ HB imenuje okružnog vojnog

tužioca i njegove pomoćnike.1397 HVO je izmijenio i dopunio tu Uredbu 29. jula 1993. u

skladu s tekstom koji je predložio Odjel pravosuđa i opće uprave radi osnivanja vojnog

tužilaštva u Žepču.1398 Vijeće ne raspolaže dokazima koji bi mu omogućili da utvrdi da je,

kako tvrdi Stojićeva odbrana, Odjel pravosuđa i opće uprave de facto predlagao ljude za

imenovanje na dužnost okružnog vojnog tužioca ili zamjenika tužioca, te mora zaključiti da

su postavljenja obavljana na prijedlog predstojnika Odjela obrane, kao što predviđa Uredba

od 17. oktobra 1992. kojom se osnivaju vojna tužiteljstva.

582. Što se tiče vojnih sudova, Uredba od 17. oktobra 1992., koja se odnosi na osnivanje

vojnih sudova, predviđa da vojne sudije imenuje Predsjedništvo HZ HB na prijedlog

predstojnika Odjela obrane.1399 Dana 29. jula 1993., HVO je izmijenio i dopunio tu Uredbu

na prijedlog Odjela pravosuđa i opće uprave radi osnivanja vojnog suda u Žepču.1400

Slobodan Božić je u svom svjedočenju rekao da je, u pogledu postavljanja predsjednika i

sudija nekoliko vojnih sudova, Odjel pravosuđa i opće uprave, u suprotnosti s Uredbom,

takođe imenovao vojne sudije.1401 Zoran Buntić je pak izjavio da su, iako su civilni sudovi

spadali pod nadležnost Odjela pravosuđa i opće uprave, vojni sudovi uglavnom bili u

nadležnosti Odjela obrane.1402 On međutim nije precizirao da li je Odjel pravosuđa i opće

uprave imao bilo kakvu ulogu u postavljenju vojnih sudija i tužilaca.

583. Vijeće, dakle, ne raspolaže dokazima u vezi s imenovanjem vojnih sudija, osim

onoga što je Slobodan Božić rekao o tome koji je organ de facto predlagao ljude za dužnost

vojnog sudije. Međutim, Vijeće primjećuje da je HVO, iako je svjedok Slobodan Božić tvrdio

da je Odjel pravosuđa i opće uprave davao te prijedloge, 29. jula 1993. na prijedlog Odjela

1396 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 406. 1397 P 00590. 1398 P 03796, str. 3. 1399 P 00592, član 20, str. 5. 1400 P 03796, str. 3. 1401 Slobodan Božić, T(f), str. 36255 i 36256. 1402 Zoran Buntić, T(f), str. 30266.

2394/78692 TER

Prijevod


pravosuđa i opće uprave, izmijenio i dopunio Uredbu o osnivanju vojnih sudova. Vijeće

smatra da je zbog te činjenice nemoguće doći do ikakvog zaključka van svake razumne

sumnje, tako da mora donijeti zaključak u korist optuženog, tj. da je Odjel pravosuđa i opće

uprave de facto bio tijelo koje je predlagalo ljude za dužnost vojnih sudija.

584. Vijeće navodi da ne raspolaže nijednim dokazom o ovlaštenjima ministra odbrane

HR HB za imenovanja.

C. SIS

1. SIS HZ HB

585. Prema Odluci od 15. septembra 1992., SIS je bio jedna od dvije komponente Sektora

sigurnosti Odjela obrane, dok je druga bila Uprava Vojne policije,1403 kojom će se baviti dio

Presude u kojem se govori o vojnoj strukturi HZ(R) HB. SIS je postojao i prije zvaničnog

datuma osnivanja, vjerovatno od kraja jula 1992., ali je počeo djelovati tek od oktobra

1992.1404

a) Zadaci SIS-a

586. Zadaci SIS-a bili su određeni izmijenjenom i dopunjenom Uredbom o oružanim

snagama HZ HB od 17. oktobra 1992. i, od 15. avgusta 1993., Pravilnikom o radu

Sigurnosno-informativne službe, koji je usvojio i potpisao predstojnik Odjela obrane, Bruno

Stojić.1405

587. SIS je bio obavještajna služba zadužena za odbranu zemlje i zaštitu Odjela obrane i

oružanih snaga.1406 Takođe je imao zadatak da vodi kriminalističke istrage, identifikuje

izvršioce krivičnih djela,1407 i to konkretno krivičnih djela koja su počinile oružane snage

HVO-a, i da o tome obavijesti vojnog tužioca.1408

1403 P 00586, par. V, str. 1; 2D 00924; 4D 01311, str. 2; 2D 00435, str. 2; 2D 00567, str. 2 i 3; P 02477, str. 2 i 3. 1404 4D 01311; P 03177, str. 1 (za datum v. originalnu verziju na b/h/s-u, posljednji paragraf); Ivan Bandić, T(f), str. 37993 i 37994; 2D 02000, par. 30, str. 20; 2D 01333. 1405 Ivan Bandić, T(f), str. 37997, 38006 i 38007 ; P 00588, član 137, str. 40 i 41; P 04211, član 9, str. 5. 1406 P 04211, član 9, str. 5; Ivan Bandić, T(f), str. 37997 i 38029; v. npr. 2D 01379; P 04699, str. 11 i 12; P 00128, str. 8; P 03355, str. 23 i 24; 2D 00935; 2D 00948; Ivan Bandić, T(f), str. 38042-38043; P 00128, str. 8; Ivan Bandić, T(f), str. 38162-38164; 2D 02000, par. 38; Radmilo Jasak, T(f), str. 48452 i 48453. 1407 Zvonko Vidović, T(f), str. 51571-51574; Milivoj Petković, T(f), str. 49633 i 49634; Slobodan Praljak, T(f), str. 42208 i 42444; P 00128, str. 8; 2D 03011; P 02544; P 01803; P 02597; 5D 02069; P 04699, str. 16; Slobodan Praljak, T(f), str. 42244-42245. 1408 Ivan Bandić, T(f), str. 37999, 38041, 38042, 38052, 38054, 38134, 38162-38164, 38346 i 38347; v. npr.P 04274; 2D 00935; P 00128, str. 8; Slobodan Praljak, T(f), str. 41018 i 41019 i 42681.

2393/78692 TER

Prijevod


b) Strukture i interno funkcionisanje SIS-a

588. SIS je imao dva odjela: analitički i operativni odjel; ovom drugom su bila podređena

četiri lokalna centra SIS-a: u Mostaru, Travniku, Tomislavgradu i Derventi.1409

589. Na čelu SIS-a bio je pomoćnik predstojnika Odjela obrane za sigurnost.1410

Pomoćnik predstojnika Odjela obrane za sigurnost bio je i načelnik Uprave SIS-a.1411

590. Dana 21. oktobra 1992., odlukom HVO-a koju je potpisao Jadranko Prlić kao

predsjednik, Ivica Lučić je imenovan za pomoćnika predstojnika Odjela obrane HVO-a HZ

HB za Sektor sigurnosti.1412 Međutim, Ivan Bandić je u svom svjedočenju rekao da je Ivicu

Lučića na tu dužnost imenovao još Mate Boban krajem jula 1992.1413

591. Stojićeva odbrana tvrdi da su se imenovanja u SIS vršila bez odobrenja načelnika

SIS-a i predstojnika Odjela obrane, što je u suprotnosti sa odredbama Odluke o unutarnjem

ustroju Odjela obrane od 17. oktobra 1992.1414

592. Vijeće napominje da je, prema Odluci o unutarnjem ustroju Odjela obrane od

17 oktobra 1992. te izmijenjenoj i dopunjenoj odluci od 20. maja 1993., koje se obje odnose

na internu organizaciju Odjela odbrane, neke pomoćnike načelnika SIS-a, načelnike četiri

lokalna centra SIS-a i pomoćnike zapovjednika za sigurnost u OZ imenovao predstojnik

Odjela obrane, na prijedlog pomoćnika predstojnika Odjela obrane za sigurnost.1415 U tim

dvjema odlukama stoji da sve ostale djelatnike u Sektoru za sigurnost raspoređuje pomoćnik

predstojnika za sigurnost uz prethodnu saglasnost predstojnika Odjela obrane ili osobe koju

on ovlasti1416 U tom pogledu, Vijeću je predočena zapovijed od 31. avgusta 1993. u kojoj

Bruno Stojić, u skladu s Odlukom od 17. oktobra 1992. imenuje Miroslava Musića na

dužnost u lokalni centar SIS-a u Mostaru.1417

593. Dakako, Vijeće napominje da Stojićeva odbrana osporava postojanje ove procedure i

u vezi s tim se oslanja na svjedočenje Ivana Bandića, koji tvrdi da procedura nije bila

1409 Ivan Bandić, T(f), str. 37998, 37999, 38014 i 38015; 2D 00924. 1410 P 00586, str. 2; 4D 01280. 1411 2D 02000, par. 32, str. 20 i 21; P 00586, str. 2. 1412 Ivan Bandić, T(f), str. 37997, 37998, 38004, 38005 i 38010; P 00615, str. 10; P 00586, str. 2; 2D 02000, par. 31, str. 20. 1413 Ivan Bandić, T(f), str. 37993 i 37998. 1414 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 368-371. 1415 2D 00567, str. 2 i 3; P 02477, str. 2 i 3; 2D 01508; 2D 01507; 2D 02000, par. 40, str. 24. 1416 2D 00567, str. 3; P 02477, str. 2 i 3; 2D 02000, par. 40. 1417 2D 01509.

2392/78692 TER

Prijevod


poštovana pošto je HVO u aprilu 1992. bio u nastajanju.1418 No, Vijeće primjećuje da je Ivan

Bandić iznio tu tvrdnju, ali da u vezi s njom nije iznio dodatne detaljie. Štaviše, Vijeće

njegovom svjedočenju pridaje malu vjerodostojnost utoliko što je tokom cijelog svjedočenja

izbjegavao da direktno odgovara. Vijeće napominje da je Ivan Bandić izbjegavao da pruži

jasan odgovor čak i na pitanja o dužnostima koje je imao u HVO-u u vrijeme događaja

navedenih u Optužnici.1419

594. S obzirom na to da ima na raspolaganju dvije odluke u kojima se određuje procedura

imenovanja u SIS-u, kao i zapovijed Brune Stojića izdatu u skladu s Odlukom od 17. oktobra

1992., Vijeće smatra da ne može zaključiti da procedura imenovanja na dužnosti u SIS-u,

određena dvjema odlukama o unutarnjem ustroju Odjela obrane nije bila poštovana u praksi.

Samo Ivan Bandić, čije je svjedočenje Vijeće ocijenilo kao malo vjerodostojno, tvrdi, ne

dajući podrobnije detalje, da ova procedura nije bila primjenjivana u praksi, što nije dovoljno

da bi se doveo u pitanje ovaj zaključak Vijeća.

595. Što se tiče nadzora nad SIS-om, Vijeće navodi da su, prema Pravilniku o radu

Sigurnosno-informativne službe koji je 15. avgusta 1993. usvojio Bruno Stojić, za provjeru

zakonitosti rada SIS-a bili zaduženi predstojnik Odjela obrane i komisija koju je imenovao

predsjednik HZ HB.1420

596. Stojićeva odbrana tvrdi da, uprkos tome što je Bruno Stojić nastojao da predloži

imenovanje te komisije, ona nikad nije postojala i da su uslijed toga Mate Boban, Glavni

stožer HVO-a i "zapovjednici jedinica" de facto imali "nadležnost" nad SIS-om.1421

597. Vijeće ne raspolaže dokazima koji pokazuju da je postojala komisija na koju upućuje

Pravilnik o radu Sigurnosno-informativne službe. Međutim, čak i ako zaključi da ta komisija

nikad nije postojala, Vijeće ne može na osnovu toga zaključiti da predstojnik Odjela obrane

nije imao nikakvu nadležnost za rad SIS-a. Zaključak o tome moći će biti izveden tek nakon

1418 Ivan Bandić, T(f), str. 380011. 1419 U zapisniku sa sastanka održanog 21. aprila 1993. (P 02019), koji je sastavio Tihomir Blaškić, zapovjednik OZ Srednja Bosna, Ivan Bandić je naveden kao zamjenik načelnika SIS-a. Međutim, Ivan Bandić je u svom svjedočenju rekao da ta dužnost nije postojala. Izjavio je da se na sastancima održavanim u vrijeme događaja predstavljao kao časnik za sigurnost generala Petkovića, što su razni sagovornici tumačili na različite načine. Svjedok je pravdao činjenicu da ne može detaljnije govoriti o svojim dužnostima time što je u stvari bio pripadnik tajne kontraobavještajne službe. Ivan Bandić, T(f), str. 38050-38051. Pored toga, Ivan Bandić je izjavio da je svojim pretpostavljenima smatrao zapovjednike Glavnog stožera, generala Petkovića, generala Praljka, Antu Rosu, vrhovnog zapovjednika HVO-a Matu Bobana, i načelnika SIS-a Ivicu Lučića, koji mu je bio neposredno pretpostavljeni i koji je bio odgovoran predstojniku Odjela obrane, ali nije dao više detalja, Ivan Bandić, T(f), str. 37993, 38129-38131. 1420 P 04211, član 5, str. 4; P 00858. 1421 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 367.

2391/78692 TER

Prijevod


što se pregledaju svi dokazi u vezi s događajima koji su se desili u opštinama i zatočeničkim

centrima.

c) Mjesto SIS-a u hijerarhiji HVO-a

598. Tužilaštvo tvrdi da je SIS bio vojni organ podređen Bruni Stojiću, predstojniku

Odjela obrane, a ne zasebno civilno tijelo.1422 Petkovićeva i Praljkova odbrana, ističu da

Glavni stožer nije imao nikakvu nadležnost nad SIS-om, njegovim oficirima ili osobljem.1423

Nasuprot tome, Stojićeva odbrana tvrdi da je SIS bio u nadležnosti oružanih snaga HVO-a, da

su veze SIS-a i Odjela obrane bile administrativne prirode, te da Odjel nije imao nikakvu

nadležnost nad predstavnicima SIS-a.1424

599. Vijeće primjećuje da je Milivoj Petković u svom svjedočenju potvrdio da Glavni

stožer nije imao nikakva ovlaštenja nad SIS-om, naglasivši da se Glavni stožer obraćao

zapovjednicima brigada ili operativnih zona kad je za neku brigadu htio zatražiti pomoć

radnika SIS-a radi obavljanja nekog konkretnog zadatka ili prenosa neke informacije.1425

600. U vezi s tim, Vijeće napominje da u članu 10. Pravilnika o radu sigurnosno-

informativne službe usvojenog 15. avgusta 1993., stoji da je načelnik SIS-a, odnosno

pomoćnik predstojnika Odjela obrane za sigurnost, bio odgovoran predstojniku Odjela obrane

za rad ove službe.1426 Vijeće takođe ističe da prema riječima Svjedoka EA, SIS nije bio u

vojnoj strukturi HVO-a.1427 Davor Marijan1428 je tvrdio da je SIS hijerarhijski bio podređen

pomoćniku predstojnika Odjela obrane za sigurnost.1429

601. S obzirom na ove dokaze, Vijeće smatra da je pomoćnik predstojnika Odjela obrane

za sigurnost bio neposredno nadležan za SIS, i da je SIS, samim tim, bio direktno potčinjen

predstojniku Odjela obrane.

1422 Završni podnesak tužilaštva, par. 544. 1423 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 85, 86, 473; Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 50. 1424 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 363, 366, 367, 372-376 i 403. 1425 Milivoj Petković, T(f), str. 50099-50103; 2D 03083; P 03614; 4D 00977. 1426 P 04211, član 10, str. 5 i 6. V. takođe Svjedok EA, T(f), str. 24803 i 24808, zatvorena sjednica; Ivan Bandić, T(f), str. 38129-38131; Davor Marijan, T(f), str. 35730. 1427 Svjedok EA, T(f) str. 24802 i 24808, zatvorena sjednica. 1428 Vještak za oblast vojne strukture; "Odluka o dostavljanju izvještaja vještaka Davora Marijana na osnovu pravila 94bis (A) i (B) i o zahtjevima za dodatno vrijeme za unakrsno ispitivanje Davora Marijana", javno, 11. decembar 2008. 1429 Davor Marijan, T(e), str. 35787; 4D 01281.

2390/78692 TER

Prijevod


602. Nadalje, Petkovićeva odbrana tvrdi da su radnici SIS-a u jedinicama HVO-a bili

podređeni predstojniku Odjela obrane za sve neborbene aktivnosti.1430

603. Što se tiče hijerarhijske veze između radnika SIS-a u brigadama i samog SIS-a,

Vijeće je saslušalo svjedočenje Svjedoka EA, koji je rekao da je pomoćnik zapovjednika

brigade za SIS dobijao naređenja od pomoćnika zapovjednika operativne zone za SIS.1431

604. Davor Marijan je u svom svjedočenju rekao da su zapovjednici brigada bili

odgovorni predstojniku Odjela obrane za sve aktivnosti koje su bile u nadležnosti SIS-a.1432

Kad je zapovjednik radnicima SIS-a u brigadi izdavao naređenja koja su bila izvan

nadležnosti SIS-a, oni su o tome morali odmah izvijestiti svog pretpostavljenog u SIS-u, da bi

ovaj mogao preduzeti odgovarajuće mjere.1433 Međutim, Pravilnik o radu Sigurnosno-

informativne službe ne kaže o kakvim mjerama je riječ.

605. Pored toga, Petkovićeva odbrana naglašava da je načelnik SIS-a bio odgovoran za

sveukupni rad SIS-a predstojniku Odjela obrane.1434 U vezi s dostavljanjem izvještaja SIS-a

Odjelu obrane, tužilaštvo u svom završnom podnesku tvrdi da je predstojnik Odjela obrane, u

svojstvu šefa obavještajne službe, dobijao "sve informacije od HVO-a" i da je raspolagao

značajnim sredstvima za vođenje istraga o pitanjima o kojima je obaviješten.1435 S druge

strane, Stojićeva odbrana tvrdi da nema nijednog dokaza u prilog tvrdnji da je Bruno Stojić

imao ikakvih saznanja o radu SIS-a zbog toga što nije dobijao izvještaje iz te službe.1436

606. U vezi s ovim Vijeće raspolaže samo jednim dokazom, svjedočenjem Zrinka

Tokića,1437 koji tvrdi da je 15. jula 1993. Bruni Stojiću, Milivoju Petkoviću, Mati Bobanu i

Jadranku Prliću poslao izvještaj o sigurnosnoj situaciji u Gornjem Vakufu koji su zajednički

potpisali on i Zvonko Katović, "načelnik SIS-a".1438 Svjedok je izjavio da je odlučio da

pošalje izvještaj tim primaocima, jer je smatrao da je riječ o ljudima koji su bile u mogućnosti

da donesu "kvalitetne" odluke.1439 Međutim, Vijeće smatra da samo taj dokaz nije dovoljan

da se zaključi da je Bruno Stojić redovno dobijao izvještaje SIS-a.

1430 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 88, 89, 105. 1431 Svjedok EA, T(f), str. 24882 i 24883, zatvorena sjednica. 1432 Davor Marijan, T(f), str. 35790 i 35791. 1433 P 04211, član 66, str. 38 i 39; Ivan Bandić, T(f) str. 38151. 1434 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 87 i 88. 1435 Završni podnesak tužilaštva, par. 544. 1436 Završna riječ Stojićeve odbrane, T(f) str. 52390; Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 403. 1437 Zapovjednik Brigade "Ante Starčević" HVO-a u Gornjem Vakufu od septembra 1992. do maja 1994.; IC 01056. 1438 P 03475. 1439 Zrinko Tokić, T(f), str. 45531 i 45532.

2389/78692 TER

Prijevod


607. Konačno, Vijeće podsjeća da je SIS bio dužan da sarađuje i s VOS-om i Upravom

Vojne policije, kao i s civilnom policijom i predstavnicima vojnih sudova i civilnog

tužilaštva, konkretno u obavljanju zadatka utvrđivanja identiteta počinitelja krivičnih

djela.1440

2. SIS HR HB

608. Nakon proglašenja HR HB, u novembru 1993. formiran je Sektor sigurnosti

Ministarstva obrane.1441 Dana 1. decembra 1993., Jadranko Prlić, premijer HR HB, postavio

je Marijana Biškića za pomoćnika ministra za sigurnost u Ministarstvu obrane HR HB.1442 On

je u tom svojstvu bio odgovoran za SIS (security administration) i Upravu Vojne policije,1443

i bio je podređen ministru obrane, Perici Jukiću.1444

609. Prema riječima Marijana Biškića, načelnik SIS-a od novembra 1993. do januara

1994., bio je Ivica Lučić.1445

610. U dokumentu koji sadrži uputstva za rad SIS-a Travnika/Viteza od 21. septembra

1993. stoji da je Odjel obrane usvojio novi ustroj SIS-a.1446 Prema novoj organizacionoj

shemi, cjelokupna teritorija HR HB bila je podijeljena na sedam područja i u svakom je

formiran jedan lokalni centar SIS-a. Centar SIS-a Travnik/Vitez obuhvatao je, na primjer,

zonu odgovornosti OZ Srednja Bosna. Centri SIS-a bili su vojne službe u sastavu Odjela

obrane, a ne civilni organi.1447

611. Lokalni centri SIS-a bili su najviši organi SIS-a na svakom od sedam područja. Zbog

toga su svi djelatnici SIS-a u vojnim jedinicama bili "stručno" podređeni lokalnom Centru

SIS-a. Djelatnici SIS-a u bojnama "vojno" su bili podređeni zapovjedniku bojne, ali su

"stručno", odnosno za poslove u nadležnosti SIS-a, i dalje bili odgovorni pomoćniku

zapovjednika brigade za sigurnost. Pomoćnik zapovjednika brigade za sigurnost bio je

"vojno" podređen zapovjedniku brigade, a "stručno", odnosno za poslove u nadležnosti SIS-a,

1440 P 04211, član 74, str. 41; 5D 04350; Zvonko Vidović, T(f), str. 51484, 51504, 51505, 51526, 51528, 51600, 51601 i 51681; P 03118; 5D 04199; 5D 04169; 5D 02040; 5D 04207; 5D 04115; P 03616, str. 2; Ivan Bandić, T(f), str. 38055, 38056 i 38213; 2D 00934; 5D 02092; P 04190. 1441 P 07419, str. 1. 1442 Marijan Biškić, T(f), str. 15039, 15048 i 15049; P 07236, član 4, str. 2; P 06994; P 06998, str.1; P 07481. 1443 P 07236, član 5, str. 3; Marijan Biškić, T(f), str. 15049. 1444 Marijan Biškić, T(f), str. 15068-15070. 1445 Marijan Biškić, T(f), str. 15050; v. npr.od novembra 1993. do januara 1994.: 2D 01499; 2D 01377; 4D 01463; 2D 02000, par. 31. 1446 Vijeće ne zna kada je došlo do restruktuiranja; P 05249, str. 1. 1447 P 05249, str. 1 i 2; 2D 01377.

2388/78692 TER

Prijevod


načelniku lokalnog Centra. Pomoćnik zapovjednika brigade za sigurnost podnosio je

izvještaje načelniku lokalnog Centra SIS-a, od kojeg je dobijao "stručne zadatke."1448 Vijeće

konstatuje da nijedan dokument HZ(R) HB ne daje definiciju "stručnih zadataka".

612. Postojao je i pomoćnik zapovjednika OZ za sigurnost, koji je takođe bio vojno

podređen zapovjedniku OZ, a stručno, odnosno za poslove u nadležnosti SIS-a, načelniku

lokalnog Centra SIS-a.1449

613. Nakon organizacionih promjena u SIS-u, djelatnici SIS-a u brigadama više nisu za

poslove u nadležnosti SIS-a bili podređeni pomoćniku zapovjednika OZ za sigurnost i više

mu nisu podnosili izvještaje.1450

614. Dokazi koje je Vijeće ispitalo ukazuju, između ostalog, na to da je SIS, od avgusta

1993., uvijek imao zadatak da vodi istrage i prikuplja podatke o sigurnosnim incidentima,

konkretno o kriminalitetu,1451 uključujući i zločine koje su počinili pripadnici HVO-a.1452

Prema riječima Ivana Bandića, djelatnici SIS-a su mogli tražiti dozvolu za ulazak u sabirne

centre ili u zatvore, poput Heliodroma, Dretelja i Gabele, gdje su bili "ratni zarobljenici" ili

Muslimani, zatočeni iz sigurnosnih razloga, da bi prikupili informacije o njima i prenijeli ih

nadležnim organima.1453

615. Centri SIS-a su slali izvještaje SIS-u Odjela obrane, konkretno, izvještaje o vojnim

dejstvima i situaciji u svojoj zoni odgovornosti,1454 kao i izvještaje o ostalim bezbjednosnim

pitanjima poput razmjene "ratnih zarobljenika"1455 ili pak dovođenja muslimanskih

zatočenika u zatočeničke centre.1456 Centri SIS-a su takođe imali zadatak da identifikuju

zatvorenike ili druge osobe na osnovu spiskova Ureda za prognanike, izbjeglice i raseljene

osobe HR HB ili Službe za razmjenu, da ih smjeste u zatočeničke centre i pokrenu krivični

postupak protiv njih.1457

1448 P 05249, str. 1 i 2; 2D 01377, str. 2. 1449 P 05249, str. 1 i 2; 2D 01377, str. 2. 1450 P 05249, str. 2; 2D 01377, str. 2. 1451 Ivan Bandić, T(f), str. 38075; P 05614; 5D 02147; Ivan Bandić, T(f), str. 38105-38108, 38113, 38114, 38359 i 38360; P 07035; 2D 00942; Slobodan Praljak, T(f), str. 42208; P 04268, str. 2. 1452 P 06846. 1453 Ivan Bandić, T(f), str. 38084, 38085, 38091 i 38248-38251; P 05133; 2D 00929; 2D 00950. 1454 P 05271 ; 3D 02057; 3D 01184 ; 4D 01357. 1455 Ivan Bandić, T(f), str. 38079 i 38080; P 06555. 1456 P 06662; P 06658; Slobodan Praljak, T(f), str. 42783 i 42784. 1457 P 07327; P 07495.

2387/78692 TER

Prijevod


D. Sektor Odjela obrane za zdravstvo

616. Odlukom o osnovama ustrojstva Odjela obrane od 15. septembra 1992. u Odjelu

obrane je osnovan Sektor za zdravstvo kojim je rukovodio jedan od pomoćnika predstojnika

Odjela obrane.1458 Taj pomoćnik bio je zadužen za sve tri službe Sektora za zdravstvo: za

sanitetski stožer, službu za zbrinjavanje ranjenika i kontrolno-inspekcijsku službu.1459

Jadranko Prlić je, u svojstvu predsjednika HVO-a, imenovao Ivana Bagarića na položaj

pomoćnika predstojnika Odjela obrane za zdravstvo odlukom od 8. septembra 1992., dakle

prije objavljivanja Odluke od 15. septembra 1992. kojom se zvanično osniva ta služba.1460

Ivan Bagarić je u svom svjedočenju rekao da je na toj dužnosti bio do 1996. godine.1461

617. Dokazi pokazuju da je, barem tokom 1993. godine, pomoćnik predstojnika Odjela

obrane za zdravstvo izvještaje o radu sektora dostavljao direktno predstojniku Odjela

obrane.1462

618. Iako dokazi pokazuju da je u brigadama HVO-a postojao sanitet,1463 Vijeće ne zna u

kojem periodu je to bilo i kakav je bio hijerarhijski odnos između saniteta i Sektora Odjela

obrane za zdravstvo.

619. Pored toga, Vijeće ne raspolaže dokazima o nadležnostima Sektora Odjela obrane za

zdravstvo.

620. Međutim, dokazi ukazuju na to da je među zadacima povjerenim Sektoru za

zdravstvo bila evakuacija ranjenika i civila iz "okruženih" područja, poput Jajca.1464

621. Dokazi takođe pokazuju da je Sektor za zdravstvo 1993. godine imao zadatak da

obilazi zatočeničke centre HVO-a i da je taj sektor o tome izvještavao direktno predstojnika

Odjela obrane.1465 Vijeće će se tim pitanjem podrobnije baviti u dijelu koji se odnosi na svaki

zatočenički centar ponaosob.

1458 P 00586, str. 2; 2D 02000, par. 64, str. 32 i 33. 1459 P 00586, str. 2; 2D00752. 1460 P 00615, str. 1 i 2. 1461 Ivan Bagarić, T(f), 38873. 1462 2D 00738; 2D 00739; 2D 00714; P 06167. 1463 2D 02000, par. 67; P 00128, str. 14. 1464 2D 02000, str. 13. 1465 V. npr.P 05503; P 06167.

2386/78692 TER

Prijevod


E. Komisija zadužena za zatvore i zatočeničke centre

622. Komisija zadužena za zatvore i zatočeničke centre osnovana je 6. avgusta 1993., i to

po naređenju Brune Stojića, predstojnika Odjela obrane.1466 Komisija je bila u nadležnosti

Odjela obrane i bila je odgovorna za rješavanje problema vezanih za zatočeničke centre i

zatvore u kojima su bili zatočeni "ratni zarobljenici", za pravljenje spiskova svih zatočenika

kao i za to da se bavi pitanjima oslobađanja i razmjene zarobljenika.1467 Berislav Pušić, šef

Službe za razmjenu, bio je jedan od petorice članova Komisije.1468

623. Tužilaštvo tvrdi da je imenovanje u Komisiju omogućilo Berislavu Pušiću da

protjera veliki broj zatočenih Muslimana u treće zemlje.1469 Međutim, Pušićeva odbrana tvrdi

da Komisija nikad nije uistinu postojala ni funkcionisala.1470

624. U tom pogledu, Vijeće ističe da je 12. avgusta 1993., Berislav Pušić, u svojstvu

predsjednika Komisije zadužene za zatvore i zatočeničke centre, donio odluku u kojoj stoje

upute za poboljšanje sigurnosti i postupka obrade i puštanja zatočenika.1471 Pored toga, u

izvještaju od 27. oktobra 1993., Josip Praljak, član Komisije, izvijestio je o radu Komisije od

dana kada je preuzeo dužnost 10. avgusta 1993.1472

625. Vijeće na osnovu toga zaključuje da je, nasuprot tvrdnji Pušićeve odbrane, Komisija

zadužena za zatvore i zatočeničke centre postojala. Međutim, Vijeću nije predočen nijedan

dokaz o tome da je Komisija obavljala zadatke koji su joj dodijeljeni.

V. Ostali odjeli i ministarstva

A. Ured za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe

626. Odlukom koju je 27. novembra 1992. potpisao Jadranko Prlić u svojstvu

predsjednika HVO-a, osnovan je Ured za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe i uređena

njegova interna struktura i djelokrug.1473 Istog dana je Jadranko Prlić, opet kao predsjednik

1466 P 03995; P 01474, članovi 28 i 29, str. 1, 10 i 11. 1467 P 03995; P 01474, član 28 i 29, str. 1, 10 i 11. 1468 P 03995. 1469 Završni podnesak tužilaštva, par. 595, 1202 i 1203. 1470 Završni podnesak Pušićeve odbrane, par. 95 i 100-103; završna riječ Pušićeve odbrane, T(f), str. 52764-52766. 1471 P 04141. 1472 P 06170; Josip Praljak, T(f), str. 14798 i 14799. 1473 P 00846; P 00824, str. 3; Martin Raguž, T(f), str. 31306-31308; P 03394, str. 2; P 09851 pod pečatom, str. 5, par. 3.14.

2385/78692 TER

Prijevod


HVO-a, potpisao odluku o imenovanju Darinka Tadića na dužnost predstojnika Ureda,1474 a

31. maja 1993. je izdao odluku o imenovanju Martina Raguža za zamjenika predstojnika

Ureda.1475 Darinko Tadić bio je na čelu Ureda za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe do

1. decembra 1993., kada je Vlada HR HB, odlukom koju je potpisao Jadranko Prlić, na tu

dužnost postavila Martina Raguža.1476 Darinko Tadić je tada imenovan za predstavnika Ureda

u Hrvatskoj.1477

627. Izvještaj o radu Ureda za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe od 12. jula 1993.

ukazuje na to da je organizacija Ureda bila praktično uspostavljena početkom januara

1993.1478 Početkom marta 1993., predstojnik Ureda za prognanike, izbjeglice i raseljene

osobe Darinko Tadić, usvojio je Pravilnik Ureda.1479 Ured je imao sjedište u Mostaru i

predstavništva na cijeloj teritoriji HZ(R) HB.1480

628. U svim opštinama postojali su povjerenici koji su vodili rad Ureda na lokalnom

nivou.1481

1. Hijerarhijska veza Ureda za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe s HVO-om i Vladom HR

HB

629. Tužilaštvo tvrdi da je Jadranko Prlić imao direktnu nadležnost nad Uredom za

prognanike, izbjeglice i raseljene osobe.1482 Stojićeva odbrana takođe kaže da je Ured bio

odgovoran predsjedniku HVO-a.1483 Prlićeva odbrana se ovim pitanjem konkretno ne bavi,

nego samo pominje da je Ured bio "pododjel" s ovlaštenjima za humanitarne poslove.1484

630. U vezi s ovim pitanjem Vijeće je uvrstilo u spis interni Pravilnik Ureda za

prognanike, izbjeglice i raseljene osobe, gdje u članu 8 stoji da je predstojnik Ureda direktno

1474 P 00848. 1475 Martin Raguž, T(f), str. 31310-31316; P 03079, str. 2. 1476 Svjedok BA, T(f), str. 7164 i 7165, zatvorena sjednica; P 09712, pod pečatom, par. 12, str. 4; P 07005, str. 2-5; Philip Watkins, T(f), str. 19033; Martin Raguž, T(f), str. 31336 i 31337; P 06581, str. 8, 12 i 13 (v. dokument: 1D57-0077). 1477 P 07005, str. 5. 1478 P 03394, str. 2; P 00093; P 02533, str. 1. 1479 P 01602, str. 4; P 00093; P 03394, str. 1. 1480 Svjedok BA, T(f), str. 7165, zatvorena sjednica; P 09712, pod pečatom, par. 12, str. 4; Svjedok BD, T(f), str. 20699, zatvorena sjednica. 1481 P 03394, str. 2. 1482 Završni podnesak tužilaštva, par. 385, 442 i 493. 1483 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 452. 1484 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 327 q). V. takođe Uvodna izjava optuženog Prlića, T(f), str. 27519.

2384/78692 TER

Prijevod


odgovoran predsjedniku HVO-a HZ HB.1485 Međutim, prema zapisniku s 28. sjednice HVO-a

od 3. marta 1993.,1486 HVO je izričito tražio da Ured unese izmjene u član 8 navedenog

pravilnika kako bi se pojasnilo da je Ured odgovoran HVO-u, a ne predsjedniku HVO-a.1487

Vijeće međutim primjećuje da među dokazima uvrštenim u spis ništa ne navodi na zaključak

da je, nakon sjednice održane 3. marta 1993., Pravilnik Ureda bio stvarno izmijenjen.

631. Vijeće raspolaže izvještajem Ureda za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe od

24. aprila 1993., koji je bio upućen HVO-u HZ HB.1488 Dokazi ukazuju na to da je Ured,

poslije 3. maja 1993., dostavljao sedmične ili mjesečne izvještaje o radu HVO-u HZ HB, a ne

predsjedniku HZ HB.1489 S obzirom na te dokaze i u želji da se prikloni zaključku

najpovoljnijem za optuženog, Vijeće smatra da je, i prije i poslije 3. marta 1993., Ured za

prognanike, izbjeglice i raseljene osobe bio odgovoran HVO-u HZ HB, a ne predsjedniku HZ

HB lično.

2. Ovlaštenja Ureda za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe

632. Ćorićeva odbrana ističe da je za izdavanje propusnica humanitarnim konvojima bio

ovlašten samo Ured za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe, a ne Uprava vojne

policije.1490 Pušićeva odbrana takođe navodi da je Ured imao ovlaštenje da odobrava zahtjeve

humanitarnih organizacija u vezi s humanitarnim konvojima.1491

633. Vijeće primjećuje da je, prema riječima Martina Raguža,1492 u maju 1993. u Uredu

bilo 25 do 30 osoba1493 i da je bio organizovan u pet odsjeka: Odsjek za zbrinjavanje

prognanika i izbjeglica, Odsjek za analitiku, Odsjek za humanitarnu pomoć, Odsjek za

obnovu i izgradnju i Pravna služba.1494 Glavna uloga Ureda sastojala se u raspodjeli

humanitarne pomoći, omogućavanju povratka "raseljenih osoba i izbjeglica" i primjeni

1485 P 00093, članak 8, str. 5; Svjedok BA, T(f) str. 7164 i 7165, zatvorena sjednica; P 09712, pod pečatom, par. 12, str. 4. 1486 Toj sjednici HVO-a prisustvovali su, između ostalih, predsjednik HVO-a Jadranko Prlić, i Bruno Stojić; P 01603, str. 1. 1487 P 01602, str. 4. 1488 P 02065. 1489 P 08973, str. 46; Ciril Ribičič, T(f), str. 25451; P 01748, str. 3; P 03394; Martin Raguž, T(f), str. 31309, 31310 i 31387; P 02533; P 07500. 1490 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 336. 1491 Završni podnesak Pušićeve odbrane, par. 516 i 517. 1492 Zamjenik predstojnika Ureda za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe HZ HB od 31. maja 1993. do 1. decembra 1993.; predstojnik Ureda od decembra 1993. do proljeća 1994.: Martin Raguž, T(f), str. 31244, 31336 i 31337; P 07005, str. 4. 1493 Martin Raguž, T(f), str. 31246-31248. 1494 P 06324, str. 1-7.

2383/78692 TER

Prijevod


pravila HZ HB o "izbjeglicama i raseljenim osobama,"1495 konkretno odluke od 15. aprila

1993. koja je izmijenjena odlukom od 29. aprila 1993., a koja se odnosi na prava "izbjeglica,

prognanika i raseljenih osoba na području općine Mostar".1496 Preciznije rečeno, Odsjek za

zbrinjavanje prognanika i izbjeglica imao je zadatak da koordinira pomoć "izbjeglicama" i da

ih ravnomjerno razmjesti po cijeloj teritoriji Herceg-Bosne.1497 Odsjek za humanitarnu

pomoć Ureda bio je zadužen za raspodjelu humanitarne pomoći i za prolaz humanitarnih

konvoja na područjima pod kontrolom HVO-a.1498 Što se tiče Pravne službe, ona se

konkretno bavila rješavanjem pitanja prava i obaveza raseljenih osoba i izbjeglica, zahtjevima

za izdavanje tranzitnih viza za prolazak preko teritorija pod kontrolom HVO-a i pružanjem

pravne pomoći izbjeglicama.1499

634. Dokazi takođe ukazuju na to da je, barem od septembra 1993., Ured bio, između

ostalog, nadležan za smještaj i pružanje zdravstvene zaštite "izbjeglicama i raseljenim

osobama" na teritoriji HR HB,1500 konkretno u saradnji s međunarodnim organizacijama.1501

635. Što se tiče ovlaštenja za izdavanje dozvola za prolaz humanitarnih konvoja, u

zapovijedi Valentina Ćorića, načelnika Uprave Vojne policije, od 26. avgusta 1993. stoji da

su za odobravanje prolaza bili ovlašteni Bruno Stojić, Milivoj Petković, Slobodan Praljak,

Ivo Lučić, Žarko Tole, Stanko Matić, Veso Vegar i Ivan Bagarić.1502 U oktobru 1993., HVO

je izdao protokol o prolazu humanitarnih konvoja na svojoj teritoriji, u kojem se navodi da je

Ured tijelo nadležno za izdavanje dozvola za kretanje humanitarnih konvoja.1503 U aprilu

1994., nekolicini ministara HR HB, među kojima je bio Valentin Ćorić, ministar unutarnjih

poslova, dostavljena su uputstva u vezi s prolazom humanitarnih konvoja na teritoriji pod

kontrolom HVO-a. Prema tim uputstvima, Ured je bio ovlašten za izdavanje dozvola za

prolaz u svrhu prevoza humanitarne pomoći.1504 Vijeće takođe raspolaže dozvolom za prolaz

1495 P 09712, pod pečatom, par. 14, str. 4; P 08973, str. 46; P 01602, str. 5; P 04220, str. 1; Martin Raguž, T(f), str. 31247-31250, 31517; Svjedok BB, T(f), str. 17151, zatvorena sjednica; P 02065, str. 2; P 07669, str. 2. 1496 Svjedok BB, T(f), str. 17150 i 17151, zatvorena sjednica; P 01894; P 02144; Svjedok BB, T(f), str. 17139-17141, zatvorena sjednica. 1497 Martin Raguž, T(f), str. 31287-31289. 1498 P 06324, str. 4; P 02706; Svjedok BB, T(f), str. 25277-25279, zatvorena sjednica; P 07834; P 03743; Svjedok BC, T(f) str. 18559, zatvorena sjednica; 1D 01853; P 05371 1499 P 06324, str. 7; P 05128; P 05371. 1500 P 04721; P 05996, str. 1; P 07024; P 08119; 1D 02179. 1501 1D 01637; Marijan Biškić, T(f), str. 15114; 1D 02179, str. 2. 1502 P 04529. 1503 P 05926, str. 2. V. takođe "Zadaci Vojne policije u vezi sa slobodom kretanja i obezbjeđenjem objekata i zvaničnih ličnosti" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB koji se odnose na ovlaštenja Vojne policije u domenu slobode kretanja konvoja humanitarne pomoći. 1504 1D 02025, član 1; Martin Raguž, T(f), str. 31353-31355 ; P 05926, str. 2.

2382/78692 TER

Prijevod


humanitarnog konvoja od 12. oktobra 1993. koju je izdao Darinko Tadić, predstojnik

Ureda.1505

636. S obzirom na navedene dokaze, Vijeće zaključuje da je Ured bio jedno od tijela

HZ(R) HB nadležnih za izdavanje dozvola za prolaz humanitarnim konvojima. Međutim,

Vijeće ne može zaključiti da je Ured bio jedino tijelo s tim ovlaštenjima. Vijeće nadalje

smatra da je Uprava Vojne policije, iako nijedan dokaz ne pokazuje da je ona mogla izdavati

te dozvole, ipak igrala bitnu ulogu u raspodjeli humanitarne pomoći i omogućavanju pristupa

humanitarnih organizacija na teritoriju HZ(R) HB, zbog toga što je upravljala kontrolnim

punktovima na cijeloj teritoriji. Vijeće će ovo pitanje obraditi u dijelu koji se bavi strukturom

Vojne policije i odgovornošću svakog od optuženih.

637. Pored toga, Vijeću je predočeno naređenje Darinka Tadića, izdato vjerovatno 1993.

godine i upućeno Mili Pušiću, dozapovjedniku 3. brigade HVO-a, kao i Stanku Božiću,

ravnatelju Heliodroma, kojim Ured dozvoljava medijima i međunarodnim organizacijama da

posjete "raseljene osobe, prognanike i izbjeglice."1506

638. Ured se sastajao s opštinskim povjerenicima najmanje jedanput mjesečno,1507 i bio je

zvanični partner agencija UN-a i sagovornik u ime HVO-a ostalih međunarodnih organizacija

izvan sistema UN-a i lokalnih humanitarnih organizacija.1508

639. Dana 21. juna 1993., HVO je, odlukom koju je potpisao Jadranko Prlić, osnovao

stožer (Headquarters) za organiziranje i koordiniranje rada tijela HVO-a, HZ HB i opštinskih

HVO-a, čiji je zadatak bio zbrinjavanje prognanika i izbjeglica.1509 U stožer su imenovani,

između ostalih, Darinko Tadić, Martin Raguž, Krešimir Zubak i Božo Rajić.1510

B. Odjel za financije

640. Statutarnom odlukom o privremenom ustrojstvu izvršne vlasti i uprave na području

HZ HB Predsjedništvo HZ HB osnovalo je 15. maja 1992. Odjel za financije.1511 Istog dana,

Predsjedništvo je za predstojnika Odjela imenovalo Jadranka Prlića.1512

1505 1D 01360. 1506 6D 00576. 1507 P 03394, str. 2 i 3. 1508 Svjedok BD, T(f), str. 20700-20701, zatvorena sjednica; P 08973, str. 46; P 03394, str. 3. 1509 P 03092; Martin Raguž, T(f), str. 31545-31546. 1510 Martin Raguž, T(f), str. 31545-31546. 1511 P 00206, član 7, str. 2; 2D 02000, par. 5; Davor Marijan, T(f), str. 35604. 1512 P 00208; P 09545, str. 15.

2381/78692 TER

Prijevod


641. Od 15. avgusta 1992. do najmanje avgusta 1993. predstojnik Odjela za financije bio

je Neven Tomić. 1513 Dana 6. januara 1993., HVO je imenovao Jozu Damjanovića za

pomoćnika predstojnika (Assistant Head) Odjela, na prijedlog predstojnika Odjela za

financije;1514 na istu dužnost je 29. marta 1993., na radnom sastanku HVO-a, imenovan

Drago Radić,1515 na prijedlog predsjednika opštinskih HVO-a srednje Bosne.1516

642. Uredbom od 14. oktobra 1992. koju je, u svojstvu predsjednika HVO-a, potpisao

Jadranko Prlić, Odjel za financije bio je nadležan za ubiranje poreza, carinskih naknada i

taksi,1517 konkretno za pristojbe na naftu, benzin i lož-ulje na području Herceg-Bosne.1518

643. Prema riječima Nevena Tomića, uloga Odjela za financije bila je da uspostavi

finansijski sistem kojim bi se omogućilo centralizovanje državnih prihoda na nivou HZ(R)

HB radi finansiranja potreba odbrane teritorije.1519 U tom smislu, Odjel za financije imao je

tri prioriteta: da uspostavi carinski sistem, odredi budžet HZ HB i osnuje SDK (Službu

društvenog knjigovodstva).1520 Usvajanjem tri odluke i tri uredbe 31. avgusta 1992., HVO je

počeo uspostavljati centralizovani poreski sistem HVO-a radi finansiranja budžeta HZ

HB. 1521 Nekoliko odluka donijetih uglavnom u avgustu 1992. pokazuju da je HVO,

konkrentno, njegov Odjel za financije, ustanovio carinski sistem na temelju odredbi RBiH i

bivše Jugoslavije, i u ime RBiH. 1522 Prema riječima Nevena Tomića, svi carinski prihodi

uplaćivani su u budžet HZ HB.1523 Na kraju, Uredbom od 14. avgusta 1992., Mate Boban,

predsjednik HZ HB, osnovao je SDK HZ HB.1524

644. Vlada HZ HB je za budžet raspolagala s četiri bankovna računa: dva nerezidentna

računa u Privrednoj banci Zagreb, jedan u hrvatskim dinarima a drugi u devizama, jedan

tekući račun u hrvatskim dinarima i jedan tekući račun u bosanskim dinarima.1525

1513 Miroslav Rupčić, T(f), str. 23333; Neven Tomić, T(f), str. 33720, 33724, 33730 i 34105; P 10275; 1D 01934. 1514 1D 00194. 1515 Toj sjednici su prisustvovali između ostalih Jadranko Prlić i Bruno Stojić. 1516 P 01748, str. 1. 1517 Miroslav Rupčić, T(f), str. 23328. 1518 P 00102; Miroslav Rupčić, T(f), str. 23448 do 23451; P 01097, str. 1. 1519 Neven Tomić, T(f), str. 33720, 33724, 33730, 33734 i 33954. 1520 Neven Tomić, T(f), str. 33734. 1521 1D 00028; 1D 00023; 1D 00026; 1D 00027; 1D 00031; 1D 00030; 1D 00025; Neven Tomić, T(f), str. 33865–33866; 1D 02187; 1D 00048. 1522 Neven Tomić, T(f), str. 33734, 33798–33799 i 33801–33805: 1D 00013; 1D 00019; 1D 00020; 1D 00023; 1D 00026; 1D 00027; 1D 00034; 1D 00066. 1523 Neven Tomić, T(f), str. 34193. 1524 1D 00003. 1525 Miroslav Rupčić, T(f), str. 23339, 23341, 23342 i 23497; Neven Tomić, T(f), str. 33800 i 33801; P 00606; P 00412; 1D 00047, str. 1 i 2.

2380/78692 TER

Prijevod


C. Odjel pravosuđa i opće uprave

645. Dana 15. maja 1992., Predsjedništvo HZ HB je imenovalo Zorana Buntića na

dužnost predstojnika Odjela pravosuđa i opće uprave.1526 Zoran Buntić je izjavio da je stupio

na dužnost oko 20. juna 1992. i da je na dužnosti bio do 28. avgusta 1993.1527 Dana 6. januara

1993., HVO je, odlukom svog predsjednika, Jadranka Prlića, imenovao Matu Tadića na

dužnost pomoćnika predstojnika Odjela pravosuđa i opće uprave HVO-a HZ HB.1528

646. Odjel pravosuđa i opće uprave imao je konkretno zadatak da ustanovi efikasno

pravosuđe i radi toga je usvojio je uredbe koje su se odnosile na osnivanje okružnih vojnih

sudova i tužilaštava.1529

647. U oktobru 1992., osnovani su opštinski sudovi za prekršaje u svakoj opštini, Viši sud

za prekršaje nadležan za cijelu HZ HB,1530 i jedno odjeljenje Vrhovnog suda na teritoriji HZ

HB.1531

648. Iz Uredbe od 3. jula 1992. o postupanju s osobama zarobljenim u oružanim

sukobima u HZ HB, koju je potpisao Mate Boban, proizlazi da predstojnik Odjela za

pravosuđe i upravu, u saradnji s predstojnikom Odjela za obranu i predstojnikom Odjela za

unutarnje poslove određuje lokacije na kojima su smještene osobe zarobljene u borbama.1532

649. Predstojnik Odjela pravosuđa i opće uprave je takođe davao prijedloge za

imenovanje članova Uprave Odjela pravosuđa i opće uprave, kao i sudija i tužilaca vojnih i

civilnih sudova, koji bi bili postavljeni na dužnost nakon što bi prijedloge prihvatilo

Predsjedništvo HZ HB ili HVO HZ HB.1533 Međutim, Vijeće primjećuje da je, kao što je već

navedeno, u skladu s Uredbom o vojnim tužiteljstvima i Uredbom o vojnim sudovima na

teritoriji HZ HB, donijetim 17. oktobra 1992., na prijedlog predstojnika Odjela obrane

okružne tužioce i sudije imenovalo Predsjedništvo HZ HB.1534

1526 2D 01368/1D 00174; v. takođe Zoran Buntić, T(f), str. 30243, 30244 i 30249. 1527 Zoran Buntić, T(f), str. 30243, 30244 i 30249. 1528 P 01061. 1529 2D 01262, str. 13 i 14; P 01137, str. 2 i 3. 1530 1D 02004, str. 1. 1531 P 00589. V. takođe o ovom pitanju zaključke Vijeća o građanskom pravosuđu u HZ(R) HB. 1532 P 00292, član 2. Uredba u članu 1 definiše osobe zarobljene u oružanim sukobima kao pripadnike JNA, rezervnog sastava JNA ili sve ostale osobe zarobljene u oružanim sukobima u HZ HB. 1533 2D 01262, str. 19-22; 2D 01267, str. 1; P 01137, str. 5 i 6; P 01536, str. 3; 1D 01184, str. 5-6. 1534 P 00590, član 7; P 00592, član 20, str. 5.

2379/78692 TER

Prijevod


650. Sudije i predsjednike opštinskih sudova za prekršaje imenovali su, pak, opštinski

HVO-i.1535

D. Ministarstvo unutarnjih poslova

651. Dana 10. novembra 1993., na prijedlog Jadranka Prlića, premijera HR HB,

predsjednik HR HB, Mate Boban, imenovao je Valentina Ćorića na dužnost ministra

unutarnjih poslova HR HB.1536 Zastupnički dom potvrdio je imenovanje 20. novembra 1993.

tako što je izabrao na tu dužnost Valentina Ćorića.1537

652. Ministarstvo unutarnjih poslova bilo je, između ostalog, nadležno za zaštitu

nacionalne bezbjednosti i državnog ustroja, zaštitu osoba i objekata, sprečavanje i otkrivanje

krivičnih djela, hapšenje počinitelja krivičnih dijela, održavanje javnog reda i mira, te

obavljanje poslova koji se odnose na državljanstvo.1538

653. Vijeće napominje da tužilaštvo tvrdi da je Jadranko Prlić imao nadležnost nad

civilnom policijom HVO-a,1539 što Prlićeva odbrana poriče.1540

654. Tužilaštvo ovu svoju tvrdnju zasniva zamo na iskazu Svjedoka BA,1541 kojem je

Jadranko Prlić navodno rekao da ima kontrolu nad civilnom policijom HZ(R) HB.1542

Prlićeva odbrana se pak oslanja na određene dokumente HVO-a koji potvrđuju da je civilna

policija, barem u Mostaru, bila pod nadležnošću oružanih snaga HVO-a.1543 Naime, dana

23. oktobra 1993., Bruno Stojić, ministar obrane HR HB, i Branko Kvesić, ministar

unutarnjih poslova HR HB, izdali su zajedničku zapovijed o potčinjavanju snaga civilne

policije oružanim snagama HR HB zbog potreba popune jedinica.1544

655. S obzirom na navedene dokaze i mali broj elemenata koji bi potvrdili navode

tužilaštva, Vijeće smatra da tužilaštvo nije dokazalo van svake razumne sumnje da je

optuženi Prlić imao direktnu nadležnost nad civilnom policijom HZ(R) HB.

1535 2D 01267, str.1. 1536 P 06583; Marijan Biškić, T(f), str. 15050. 1537 P 06772. 1538 1D 01402, str. 4; P 06667, str. 2; P 07514, str. 6; P 08253, str. 6, 10; P 08266, str. 9; P 08276, str. 5, 6, 11 i 12: P 06689, str. 2; P 07850. 1539 Završni podnesak tužilaštva, par. 423. 1540 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 326 b). 1541 Pripadnik jedne međunarodne organizacije prisutne u BiH u vrijeme događaja. 1542 Završni podnesak tužilaštva, par. 423; P 09712 pod pečatom, par. 8. 1543 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 326 b); 2D 03070, str. 2; P 00377; P 00458; 5D 05095; 5D 03019; P 03135; 1D 02006; P 03124; 5D 02189.

1544 P 06027; Milivoj Petković, T(f), str. 49607.

2378/78692 TER

Prijevod


VI. Komisije i službe HVO-a/ HR HB

A. Služba i Komisija za razmjenu

656. Dana 5. jula 1993., HVO je osnovao Komisiju za razmjenu i Službu za razmjenu

koja je trebala biti izvršno tijelo Komisije za razmjenu.1545

657. Iz dokaza, međutim, proističe da su i Berislav Pušić i Valentin Ćorić imenovani za

članove Komisije za razmjenu 25. maja 1993.,1546 odnosno prije datuma osnivanja Komisije,

5. jula 1993. Pored toga, tajnik Komisije bio je razriješen dužnosti 5. jula 1993., dakle istog

dana kada je Komisija osnovana.1547 Ovi dokazi ukazuju na to da je navedena Komisija

postojala prije zvaničnog datuma njenog osnivanja, s tim da dokazi ne omogućavaju da se

odredi tačan datum osnivanja.

1. Ovlaštenja Službe i Komisije za razmjenu

658. Dana 5. jula 1993., HVO je, odlukom koju je potpisao njegov predsjednik, Jadranko

Prlić, imenovao Berislava Pušića na dužnost predstojnika Službe za razmjenu.1548

659. Služba za razmjenu imala je sljedeće zadatke: stvaranje baze podataka o zarobljenim

i drugim osobama u vezi s razmjenom zarobljenika; uspostavljanje odnosa s "drugim

stranama" u vezi s razmjenom zarobljenika; priprema metoda razmjene i saradnja s

međunarodnim organizacijama i drugim organima HZ HB čije su se funkcije ticale razmjene

zarobljenika.1549 Služba za razmjenu, međutim, nije bila ovlaštena da međunarodnim

organizacijama izdaje dozvole za obilazak zatvora na teritoriji HR HB.1550 Služba je, na dan

10. decembra 1993., djelovala uglavnom na području Mostara, Jablanice, Tomislavgrada,

Livna, Konjica i Prozora.1551

660. Prema izvještaju načelnika Uprave Vojne policije Radoslava Lavrića od

22. novembra 1993., Berislav Pušić, predstojnik Službe za razmjenu i član Komisije za

1545 1D 01669, str. 2 i 3; P 03191, str. 2 i 3. 1546 P 02520. 1547 P 03204. V. takođe pitanje imenovanja Jerka Radića, 22. februara 1993., na dužnost sekretara Komisije za razmjenu: P 01536, str. 1. 1548 P 03191, str. 1 i 2; 1D 01669, str. 2–3; Josip Praljak, T(f), str. 14726 i 14919; Svjedok BB, T(f), str. 25269, zatvorena sjednica; Amor Mašović, T(f), str. 25026 i 25027. 1549 P 03191, str. 3-4; P 04312; Amor Mašović, T(f), str. 25115, 25116, 25024-25029 i 25031-25033; P 07102, str. 2 i 3; P 08113; P 07951; P 08136; P 08276, str. 13; Marijan Biškić, T(f), str. 15114. 1550 P 07311; P 07102, str. 2 i 3. 1551 P 07102, str. 5.

2377/78692 TER

Prijevod


razmjenu, bio je nadležan za provođenje razmjene zarobljenika i, u konsultaciji s Odjelom

obrane, za selekciju zarobljenika za razmjenu.1552

661. Prema riječima Svjedoka BB, Berislav Pušić je, u svojstvu predstojnika Službe za

razmjenu, bio zadužen za izdavanje specijalnih dozvola za evakuaciju iz humanitarnih

razloga osoba iz istočnog Mostara, u skladu s pravilima razmjene prema kojima se za jednog

Muslimana razmjenjuje jedan Hrvat.1553 Međutim, Vijeće napominje da se za medicinsku

evakuaciju ljudi iz istočnog Mostara u februaru 1994. jedna međunarodna organizacija

obratila Martinu Ragužu, predstojniku Ureda za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe HR

HB; Vijeće primjećuje da ništa u tom dopisu ne ukazuje na to da je evakuacija obavljena,1554 i

ipak zaključuje da je za izdavanje dozvola za humanitarnu evakuaciju iz istočnog Mostara bio

nadležan, ali ne isključivo, Berislav Pušić.

2. Hijerarhijska veza između Službe za razmjenu i HVO-a HZ HB

662. Što se tiče hijerarhijske veze između Službe za razmjenu i HVO-a HZ HB, Stojićeva

odbrana – koja ne pominje Komisiju za razmjenu – tvrdi da je ta Služba za svoj rad bila

odgovorna HVO-u HZ HB, a ne predstojniku Odjela obrane.1555 Pušićeva odbrana, međutim,

iznosi da Služba za razmjenu nije bila potčinjena ni HVO-u niti bilo kojem organu HVO-

a.1556 Pušićeva odbrana nadalje tvrdi da je Služba bila civilni organ, da nije spadala u vojnu

upravu i da se njena uloga svodila na pružanje administrativne pomoći drugim tijelima HVO-

a zaduženim za razmjenu zarobljenika.1557

663. Vijeće navodi da u članu 4 Odluke o osnivanju Službe za razmjenu stoji da je HVO

HZ HB imenovao i razrješavao dužnosti predstojnika Službe za razmjenu.1558 Ovaj postupak

je primjenjivan u praksi, što potvrđuje i postavljanje Berislava Pušića na tu dužnost 5. jula

1993., odukom koju je za HVO potpisao njegov predsjednik, Jadranko Prlić.1559

1552 P 06805, str. 2. 1553 Svjedok BB, T(f), str. 25277-25279, zatvorena sjednica. V. takođe Svjedok BC, T(f), str. 18404, zatvorena sjednica. 1554 6D 00513. 1555 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 529-531. 1556 Završni podnesak Pušićeve odbrane, par. 94. 1557 Završni podnesak Pušićeve odbrane, par. 11, 12, 87, 88. 1558 P 03191, str. 4. 1559 P 03191, str. 1 i 2; 1D 01669, str. 2 i 3; v. takođe Svjedok BB, T(f), str. 25269, zatvorena sjednica; Amor Mašović, T(f), str. 25026 i 25027.

2376/78692 TER

Prijevod


664. Pored toga, HVO HZ HB je morao da odobri internu organizaciju i pravila o radu i

odgovornostima Službe za razmjenu koje je odredio predstojnik Službe.1560

665. Vijeće stoga zaključuje da je Služba za razmjenu za svoj rad bila odgovorna HVO-u

HZ HB. S druge strane, što se tiče Komisije za razmjenu, Vijeće ne raspolaže nijednim

dokazom koji bi potvrdio da je između Komisije za razmjenu i HVO-a, odnosno Vlade HR

HB postojala hijerarhijska veza.

B. Komisija za nestale osobe

666. Vijeće raspolaže dokumentom iz 1994. – Vijeću nije poznat tačan datum njegovog

nastanka – u kojem stoji da je Vlada HR HB usvojila Odluku o osnivanju Komisije za

zatočene i nestale, koja je imala zadatak da prikuplja i analizira podatke u vezi s tim

kategorijama osoba u HR HB.1561 Komisija je trebalo da sarađuje sa MKCK-om u traganju za

nestalim osobama.1562 Donošenje odluke o osnivanju ove Komisije trebalo je, od trenutka

njenog stupanja na snagu, obesnažiti Odluku od 5. jula 1993. kojom je osnovana Služba za

razmjenu.1563 Međutim, Vijeće napominje da taj dokument, koji je uvršten u spis putem

pismenog zahtjeva i na koji se nijedna od strana ne poziva u svom završnom podnesku, više

izgleda kao nacrt odluke. Naime, Vijeće primjećuje da je ostavljen prazan prostor na mjestu

gdje je trebalo da bude datum donošenja odluke i da dokument nije potpisan. Vijeće samim

tim ne može znati da li je ta odluka uopšte usvojena i, ako jeste, kojeg datuma. Vijeće, dakle,

smatra da nema dovoljno elemenata da zaključi da je Komisija za nestale osobe stvarno

postojala u periodu koji pokriva Optužnica.

C. Komisija za humanitarna pitanja

667. Dana 17. oktobra 1993., Vlada HR HB je osnovala, s predstavnicima humanitarnih

organizacija, zajedničku komisiju za humanitarna pitanja, u čijem sastavu su bili predstavnici

Vlade HR HB, UNHCR-a, MKCK-a, kao i predstavnici Posmatračke misije EZ-a i

UNPROFOR-a.1564 Komisija je trebala predstavljati forum za razgovore o pitanju slobodnog

prolaza humanitarne pomoći u zonama pod kontrolom HVO-a.1565 Martin Raguž, zamjenik

1560 P 03191, član 5, str. 5. 1561 P 07783 ; P 07942. 1562 P 07783, str. 2. 1563 P 07783, str. 2 i 3. 1564 P 05926, str. 1. 1565 P 05926, str. 1.

2375/78692 TER

Prijevod


predstojnika Ureda za prognanike, izbjeglice i raseljene osobe1566 i koordinator Komisije, te

Slobodan Božić iz Odjela obrane, bili su predstavnici HR HB u Komisiji.1567

D. Opštinski organi

1. Hijerarhijska veza između opštinskih HVO-a i HVO-a HZ HB

668. Prema odluci HVO-a, koju je u svojstvu predsjednika HVO-a i HZ HB, potpisao

Mate Boban 13. juna 1992., opštinske HVO-e su činili predsjednik, predstojnici opštinskih

administrativnih službi i drugi članovi koje je postavljao i razrješavao dužnosti HVO HZ

HB.1568 Dakle, HVO HZ HB bio je nadležan za nadzor nad radom opštinskih HVO-a i za

kontrolu zakonitosti njihovog rada.1569

669. Kao što je već rečeno, Prlićeva odbrana tvrdi da su imenovanja u opštinskim HVO-

ima bila samo formalnost, obzirom na to da su preporuke davali opštinski HVO-i.1570 Prlićeva

odbrana tvrdi da, generalno gledano, HVO HZ HB nije imao nikakvu kontrolu nad opštinama

HZ HB.1571 U tom smislu Stojićeva odbrana ističe da su opštinski HVO-i bili autonomni i,

posebno, da Odjel obrane nije imao centralizovanu nadležnost nad njima.1572

670. Vijeće primjećuje da su, prema Statutarnoj odluci od 3. jula 1992., opštinski HVO-i

bili podređeni HVO-u HZ HB. Tako je HVO HZ HB mogao, na primjer, ukinuti svaki lokalni

propis koji se kosio s propisima HZ HB. HVO HZ HB je takođe mogao raspustiti opštinski

HVO koji bi kršio pravne odredbe HZ HB i predložiti sastav novog opštinskog HVO-a.1573

671. S tim u vezi, Zoran Perković1574 je izjavio da opštinski HVO-i nisu de facto bili

potčinjeni HVO-u HZ HB.1575 On tvrdi da HVO HZ HB nije preduzeo odgovarajuće mjere da

se to promijeni zato što, s jedne strane, nije postojao nikakav pravni mehanizam da se izvrši

pritisak, i, s druge strane, zato što su predsjednici opštinskih HVO-a ujedno bili članovi

1566 P 07005/P 07683, str. 2. 1567 P 05926, str. 5. 1568 P 00250, član 3. 1569 P 00250, član 6. 1570 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 327 e) 1571 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 118, 182, 183 i 327 e). 1572 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 316-335. 1573 P 09545, str. 19 i 20; P00303, član 14 i 15, str. 2; Zoran Perković, T(f), str. 31713-31715 i 31953; P 00431; P 02248. 1574 Savjetnik u Komisiji za propise HVO-a i zatim HR HB, od polovine jula do polovine avgusta 1992. i od polovine decembra 1992. do 1994.: Zoran Perković, T(f), str. 31624, 31627, 31629 i 31639. 1575 Zoran Perković, T(f), str. 31777; v. T(f), str. 31759-31760, za vojne aspekte.

2374/78692 TER

Prijevod


Predsjedništva HZ HB.1576 On je rekao da nisu bile predviđene nikakve stvarne mjere opoziva

za predsjednike opštinskih HVO-a, tako da su, ako bi došlo do tenzija između njih i HVO-a

HZ HB, predsjednici opštinskih HVO-a ostajali na svojim dužnostima.1577

672. U skladu s ovim odredbama, HVO HZ HB je 28. avgusta 1992. poništio odluku

opštine Livno u vezi s demobilizacijom i vojnom obavezom;1578 dana 22. marta 1993., HVO

HZ HB je smijenio opštinske vlasti u Ljubuškom i na njihovo mjesto postavio povjerenika

HVO-a HZ HB, i to zbog teškoća u mobilizaciji vojnih obveznika u toj opštini.1579 U tom

smislu, Bruno Stojić, predstojnik Odjela obrane HVO-a HZ HB, predložio je 8. aprila 1993.

da se poništi i jedna odluka opštinskog HVO-a Mostara u vezi s istim pitanjem.1580

673. Pored toga, opštinski HVO-i podnosili su HVO-u HZ HB izvještaje s ocjenom

situacije na teritoriji opština, u kojima su detaljno opisivane aktivnosti opština i prijedlozi za

rješavanje eventualnih problema.1581

674. Vijeću su predočeni dokazi koji ukazuju na to da su opštinski predstavnici HR HB

bili imenovani na osnovu odluke Vlade HR HB, ali da su se pri tome ozbiljno uzimale u obzir

preporuke opštinskih vijeća HDZ-a.1582

675. Na vanrednoj sjednici Vlade HR HB održanoj 9. oktobra 1993., kojoj su

prisustvovali, između ostalih, Jadranko Prlić, predsjednik Vlade HR HB, Bruno Stojić,

ministar obrane, Slobodan Praljak, načelnik Glavnog stožera, i Milivoj Petković, zamjenik

načelnika Glavnog stožera, Vlada HR HB je donijela odluku da sve opštine na teritoriji HR

HB trebaju na isti način poštovati propise HR HB, posebno one u oblasti finansijskog

sustava.1583 U vezi s tim Milan Cvikl1584 je rekao da je bilo nesporazuma između Ministarstva

financija HR HB i opština, jer potonje nisu htjele da se odreknu dijela svojih prihoda u prilog

budžeta HR HB.1585 Prema riječima Milana Cvikla, opštine zapravo nisu uplaćivale

1576 Zoran Perković, T(f), str. 31777. 1577 Zoran Perković, T(f), str. 31783. 1578 P 00431. 1579 P 01700; P 01781; P 01863; P 01865; P 00172. 1580 P 01831. 1581 2D 00852, str. 8; P 01505; 2D 00852, str. 8 i 9. 1582 P 05805; 2D 01359. 1583 4D 00508; P 05799, str. 2; Slobodan Božić, T(f), str. 36246; P 05769, str. 1; 1D 03036. 1584 Vještak za ekonomska pitanja: 1D 03111, str. 8. 1585 Milan Cvikl, T(f), str. 35342-35345; 1D 03036.

2373/78692 TER

Prijevod


cjelokupni prihod u budžet HR HB i zadržavale su onoliko koliko je bilo potrebno za

finansiranje odbrane.1586

676. Prema zapisniku s prve sjednice Vlade HR HB održane 15. novembra 1993., trebalo

je preispitati organizaciju opštinskih vlasti, a Ministarstvo pravosuđa i opće uprave je bilo

pozvano da dâ prijedloge o tome.1587 Vijeću međutim nisu predočeni dokazi koji bi omogućili

da se zaključi da je do preispitivanja uistinu došlo. Na toj sjednici, održanoj 15. novembra

1993., Mate Boban, predsjednik HR HB, naglasio je, između ostalog, samovoljno ponašanje

civilnih vlasti nekih opština .1588

2. Odgovornost opštinskih HVO-a u pogledu odbrane.

677. Što se tiče pitanja u vezi s odbranom, Vijeće je razmotrilo podjelu nadležnosti

između HVO HZ HB i opštinskih vlasti – konkretno pitanje postavljanja rukovodilaca i

službenika opštinskih organa uprave i ureda obrane, koje je imenovala centralna vlast HVO-a

– u dijelu koji se bavi Odjelom obrane.1589 Vijeće podsjeća da ne raspolaže dokazima koji bi

mu omogućili da donese zaključke u vezi s tim pitanjem za HR HB.

678. Vijeće napominje da su opštine usvajale odluke u oblasti odbrane, posebno kad je

riječ o mobilizaciji oružanih snaga HVO-a,1590 domobranskih jedinica,1591 i tehničke

opreme.1592

679. Pored toga, Mate Boban, predsjednik HVO-a HZ HB, najavio je 10. aprila 1992. da

će HVO nakon osnivanja komunicirati samo s opštinskim stožerima, a ne više s TO.1593

Prema riječima Davora Marijana¸ rukovodioce opštinskih stožera postavljale su opštine, koje

1586 Milan Cvikl, T(f). str. 35345. 1587 P 06667, str. 4. 1588 P 06667, str. 2 i 3; P 05799, str. 2 i 3; Slobodan Božić, T(f), str. 36246; P 05769, str. 1; Davor Marijan, T(f), str. 35665 i 35666; P 06689. 1589 V. "Struktura i funkcionisanje Odjela obrane i Ministarstva obrane" u zaključcima Vijeća o političkoj i adminstrativnoj strukturi HZ(R) HB. 1590 2D 01215; 1D 03025; 1D 03026; 1D 01156. 1591 2D 01213; Miroslav Rupčić, T(f), 23526-23529; 1D 01762; 2D 00514. 1592 Bruno Pinjuh, T(f), str. 37280; P 01831. 1593 P 00155 ; Davor Marijan, T(f), str. 35596 i 35597; P 00154; Mile Akmad‘ić, T(f), str. 29725 i 29726.

2372/78692 TER

Prijevod


su, pored toga, finansirale vojne jedinice.1594 Vijeću su takođe predočeni drugi dokazi koji

ukazuju na to da su opštine svojim sredstvima finansirale odbranu na opštinskom nivou.1595

680. Vijeću je takođe predočeno pismo Ivice Lučića, pomoćnika ministra Obrane za

upravu u Sektoru sigurnosti, od 23. oktobra 1993., gdje stoji da su opštine izdavale dozvole

za prolaz na zahtjev SIS-a Ministarstva obrane.1596

3. Finansiranje opštinskih vlasti

681. U bilješci s radnog sastanka HVO-a od 11. januara 1993., stoji da se opštinske vlasti

finansiraju iz budžeta HZ HB, kao i da opštine doprinose budžetu HZ HB.1597 Međutim,

Neven Tomić tvrdi da su se opštine, nakon izbijanja rata u BiH i prestanka normalnog

funkcionisanja finansijskog sistema na teritoriji RBiH, same morale brinuti za prihode, jer

tada više nije bilo uplata iz centralnog u opštinski budžet.1598 Prema izvještaju Nevena

Tomića od 12. avgusta 1993., opštinski HVO-i imali su sopstvene finansijske odjele.1599

682. Vijeće ne raspolaže dokazima o finansiranju opštinskih vlasti HR HB.

4. Organizacija rada opštinskih vlasti

683. Prema Statutarnoj odluci o općinskim izvršnim vlastima i općinskim upravama od

13. juna 1992., poslove izvršnih vlasti u opštinama obavljaju opštinski HVO-i.1600

684. U svakoj opštini postojali su skupština kao zakonodavni organ, te izvršni odbor koji

je provodio akte koje je donijela skupština.1601 Opštine su, između ostalog, bile nadležne za

postavljanje sudija osnovnih i opštinskih sudova.1602 Pored toga, opštine su i finansirale

opštinske sudove.1603

1594 Davor Marijan, T(f), str. 35596 i 35597. V. takođe Davor Marijan, T(f), str. 35601, u vezi s finansiranjem Livanjske brigade od strane opštine do jeseni 1993. 1595 Miroslav Rupčić, T(f), str. 23518 do 23533; 1D 01772; 1D 01771; 1D 00854; 1D 00866; 1D 01756; 2D 00538; 1D 01759; 1D 00868; 1D 00307; Tomislav Krešić, T(f), str. 38741 i 38743; T(e), str. 38742; 1D 00297; Miroslav Rupčić, T(f), str. 23521; 1D 01758. 1596 2D 00938. 1597 P 01097, str. 3. 1598 Neven Tomić, T(f), str. 33733 i 33737; 1D 00560, str. 1 i 2; 1D 00559; 1D 00561; 1D 01374; 1D 01375; 1D 00801; 1D 01396; 1D 01400; 1D 02333; 1D 02334, str. 2; 1D 00803; 1D 00806; 1D 02332. 1599 1D 01934, str. 1. 1600 P 00250, član 1. 1601 Zoran Buntić, T(f), str. 30677. 1602 Zoran Buntić, T(f), str. 30677 i 30678. 1603 Zoran Buntić, T(f), str. 30678.

2371/78692 TER

Prijevod


685. Opštinski HVO-i osnivali su stručne, tehničke i druge službe potrebne za obavljanje

svojih zadataka.1604 Opštinski organi su takođe, putem usvajanja opštih propisa, odlučivali o

statusu i pravima "izbjeglica" na svojoj teritoriji, kao i o njihovom prihvatu i smještaju.1605

Opštinski centri za socijalni rad sarađivali su s Uredom za prognanike, izbjeglice i raseljene

osobe.1606

686. Vijeće ne raspolaže nijednim dokazom o finansiranju opštinskih vlasti za HR HB.

Odjeljak 2: Vojna struktura

687. Vijeće će analizirati vojnu strukturu HZ(R) HB, konkretno, vrhovno zapovjedništvo

(I), Glavni stožer (II), oružane snage (III) i Vojnu policiju (IV).

I. Vrhovno zapovjedništvo

688. Tužilaštvo tvrdi da nijedan dokaz ne pokazuje da je Mate Boban, prema Optužnici

član UZP-za koji se tereti,1607 igrao aktivnu ulogu u vojnim pitanjima HVO-a, te da je ta

uloga pripadala "Prlićevoj Vladi".1608 Prlićeva i Stojićeva odbrana, pak, tvrde da su sva vojna

pitanja bila u nadležnosti i pod zapovjedništvom vrhovnog zapovjednika Mate Bobana.1609

Petkovićeva odbrana precizira da se Mate Boban sam odlučio za decentralizovanu komandnu

strukturu, na čijem čelu su bili on i slabi Glavni stožer.1610

689. Vijeće primjećuje, oslanjajući se na dokaze nastale u periodu od 3. jula 1992. do

17. februara 1994., da je Mate Boban bio na dužnosti predsjednika prvo HZ HB, zatim HR

HB,1611 te da je u tom istom periodu istovremeno bio i na dužnosti vrhovnog zapovjednika

oružanih snaga.1612 Dana 4. januara 1994., usljed pritisaka međunarodne zajednice, hrvatski

1604 P 08973, str. 24 i 25; Martin Raguž, T(f), str. 31301, 31302 i 31562-31563; 1D 00606; 1D 00618; 1D 00625; 1D 00749; 1D 00613. 1605 Martin Raguž, T(f), str. 31268, 31271, 31283-31284, 31287-31289, 31480-31482 i 31516; 2D 00444; 1D 01232, član 27, str. 6; 1D 01198; P 02144; Martin Raguž, T(f), str. 31289-31290, 31485; P 00553, član 3; P 01894; 1D 01198; P 02144. 1606 Martin Raguž, T(f), str. 31418, 31419, 31431, 31516 i 31517. 1607 Optužnica, par. 16. 1608 Završni podnesak tužilaštva, par. 547. 1609 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 223 i 346 i Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 341 i 343. 1610 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 587. 1611 Mate Boban je bio na dužnosti predsjednika HZ HB zatim HR HB od 3. jula 1992. do 17. februara 1994: P 00302, član 7, str. 2; P 07856, str. 88 i 90; P 08973, str. 69; Svjedok DE, T(f), str. 15599 i 15600, zatvorena sjednica; Svjedok BH, T(f), str. 17548, zatvorena sjednica; Svjedok BF, T(f), str. 25780, zatvorena sjednica; Ray Lane, T(f), str. 23732; P 10367 pod pečatom, par. 12, str. 3 i 4; Neven Tomić, T(f), str. 33729 i 33730; Milivoj Petković, T(f), str. 49934 i 49936. 1612 P 00289, član 29 str. 8; P 00588, član 29, str. 10; P 00586, str. 4; 4D 01286; P 04131, str. 1; P 08973, str. 26; Andrew Pringle, T(f), str. 24108, 24174-24179, 24268-24270; Neven Tomić, T(f), str. 33729-33730; Milivoj Petković,

2370/78692 TER

Prijevod


predsjednik Franjo Tuđman donio je odluku da Matu Bobana razriješi dužnosti.1613 Mate

Boban je konačno dao ostavku 17. februara 1994., a njegove je dužnosti preuzelo

Predsjedničko vijeće osnovano 10. decembra 1993.1614

690. Nakon što podsjeti na nadležnosti vrhovnog zapovjednika (A), Vijeće će analizirati

njegovu ulogu u rukovođenju oružanim snagama da bi bolje sagledalo podjelu nadležnosti i

ovlaštenja između, konkretno, vrhovnog zapovjednika i načelnika Glavnog stožera (B).

A. Ovlaštenja Vrhovnog zapovjedništva

691. U skladu s člankom 29 Uredbe o oružanim snagama od 3. jula 1992., izmijenjene i

dopunjene 17. oktobra 1992.,1615 ovlaštenja vrhovnog zapovjednika bila su definisana na

sljedeći način:

"Vrhovni zapovjednik utvrđuje: 1) osnove ustrojstva Oružanih snaga i sustav vođenja i zapovijedanja Oružanim snagama, te prati provođenje utvrđene politike vođenja i zapovijedanja OS; 2) donosi plan uporabe i nalaže uporabu Oružanih snaga; 3) daje smjernice za poduzimanje mjera pripravnosti i mobilizaciju Oružanih snaga; 4) utvrđuje osnovne kadrovske politike u Oružanim snagama; 5) propisuje opća i osnovna pravila za Oružane snage; 6) donosi propise o vojnoj stezi i druge propise; 7) imenuje i razrješava dužnosti vojne zapovjednike, sukladno s posebnim propisom."1616

692. U ovom kontekstu, Vijeće će se konkretnije i detaljnije osvrnuti na ovlaštenja

vrhovnog zapovjednika u pogledu imenovanja vojnih komandanata u oružanim snagama (1) i

na opštu organizaciju oružanih snaga (2).

1. Ovlaštenja Vrhovnog zapovjedništva za imenovanje vojnih zapovjednika u oružanim snagama

693. Stojićeva odbrana tvrdi da je Mate Boban, kao vrhovni zapovjednik, bio ovlašten za

imenovanje načelnika Glavnog stožera, zapovjednika OZ i zapovjednika brigada.1617

Praljkova odbrana pak tvrdi da je jedino Mate Boban imao ovlaštenje da imenuje

zapovjednike brigada.1618

694. Vijeće je u dijelu Presude koji se bavi političkom i administrativnom strukturom

HZ(R) HB već pomenulo ovlaštenja Mate Bobana kao vrhovnog zapovjednika za imenovanje

T(f), str. 50343; Filip Filipović, T(f), str. 47437; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37326-37328. V. npr. 2D 01351; P 00315; 2D 01392; 2D 01393; P 05517, str. 5. 1613 Milivoj Petković, T(f), str. 49930, 49931, 49934 i 49936; v. takođe P 07475, str. 1 i 11. 1614 P 07424; P 08973, str. 69; 1D 02737, str. 1; Milivoj Petković, T(f), str. 49754, 49755, 49934, 49936, 50322 i 50323; Slobodan Praljak, T(f), str. 41476 i 43426; Filip Filipović, T(f), str. 47437. 1615 P 00289; P 00588. 1616 P 00289, str. 8, član 29; P 00588, član 29; 2D 02000, par. 3. 1617 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 346.

2369/78692 TER

Prijevod


zapovjednika brigada i ostalih viših oficira.1619 Vijeće međutim smatra da je potrebno

podsjetiti da je Mate Boban, konkretno, imenovao nekoliko načelnika Glavnog stožera,1620

sve zapovjednike OZ1621 i sve zapovjednike brigada u OZ Jugoistočna Hercegovina i

Sjeverozapadna Hercegovina.1622

2. Ovlaštenja Vrhovnog zapovjedništva u oblasti opšteg organizovanja oružanih snaga

695. Vijeće konstatuje da je, u skladu s članom 29. Uredbe o oružanim snagama od 3. jula

1992., izmijenjene i dopunjene 17. oktobra 1992.,1623 Mate Boban, vrhovni zapovjednik

oružanih snaga, donosio akte u kojima su bile utvrđene smjernice za opšte organizovanje

oružanih snaga. Vijeće odmah napominje da organizaciona ovlaštenja nisu pripadala

isključivo njemu, o čemu će biti riječi kasnije,1624 pošto je načelnik Glavnog stožera, pod

komandom vrhovnog zapovjednika, takođe bio nadležan za organizovanje oružanih snaga,

tačnije OZ i brigada.

696. Vijeće primjećuje da je, i prije donošenja Uredbe o oružanim snagama 3. jula 1992.,

Mate Boban, tada predsjednik HZ HB i HVO-a, već imao ta organizaciona ovlaštenja. Kao

što je Vijeće već pomenulo u dijelu Presude u vezi s glavnim događajima koji su uslijedili

nakon osnivanja Herceg-Bosne, Mate Boban je na primjer 10. aprila 1992. naredio da se svi

krizni stožeri odnosno dotadašnje strukture TO preimenuju u opštinske HVO-e i potčine

Glavnom stožeru HVO-a.1625

697. Dana 3. jula 1992., Mate Boban je izdao i "Službovnik Oružanih snaga HZ HB"

kojim se utvrđuju unutarnja organizacija oružanih snaga HVO-a HZ HB, te prava i obaveze

njihovih pripadnika.1626 Pravilnikom se određuje da je glavni zadatak oružanih snaga zaštita i

1618 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 551. 1619 V. "Ovlaštenja predstojnika Odjela obrane i ministra odbrane za imenovanja u oružanim snagama" u zaključcima Vijeća o političkoj i upravnoj strukturi HZ(R) HB. V. takođe P 08973, str. 26, i Slobodan Božić, T(e), str. 36209-36211. 1620 3D 00280; 3D 00279; 4D 01126. 1621 P 00661; 2D 02000, str. 48, par. 104. 1622 P 03054; P 03363 P 03582; P 04234; P 04550; P 05566; 2D 00146; Davor Marijan, T(f), str. 35678 i 35763. Vijeće ovdje ističe specifičnost OZ Srednja Bosna, gdje je zapovjednike brigada imenovao Tihomir Blaškić, zapovjednik te OZ, u skladu sa specifičnim ovlaštenjima koja je imao. V. "Uloga vrhovnog zapovjednika u rukovođenju oružanim snagama" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1623 P 00289. 1624 V. "Zapovijedi Glavnog stožera upućene oružanim snagama" i "Lanac rukovođenja i komandovanja oružanim snagama" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1625 5D 04271 ; P 00154 ; Mile Akmadžić, T(f), str. 29727 i 29728; za odluke o organizaciji oružanih snaga koje je Mate Boban donio prije 3. jula 1992., v. takođe: P 00151; P 00172. V. takođe "Osnivanje HVO-a, vrhovnog odbrambenog tijela hrvatskog naroda HZ HB (april 1992.)" u zaključcima Vijeća o glavnim događajima koji su uslijedili nakon osnivanja Herceg-Bosne. 1626 P 00307; Andrew Pringle, T(f), str. 24043 i 24045. Vijeće napominje da se ime Mate Bobana i datum nastanka dokumenta pojavljuju samo u originalu i da je engleski prijevod nepotpun.

2368/78692 TER

Prijevod


odbrana suvereniteta, nezavisnosti i teritorijalnog integriteta HZ HB, uz poštovanje prava i

obaveza pripadnika oružanih snaga, a to su, između ostalog, profesionalno obavljanje

zadataka i izvršavanje naređenja.1627

698. Kao što je Vijeće već napomenulo u dijelu u kojem se opisuje politička struktura

HZ(R) HB, Mate Boban je u svojstvu predsjednika HZ HB potpisao 15. septembra 1992.

Odluku o osnovama ustrojstva Odjela obrane kojom se, između ostalog, uspostavlja opšta

struktura Glavnog stožera.1628 Dana 18. decembra 1993. potpisao je Odluku o osnovama

ustrojstva Ministarstva obrane, u kojoj su preuzete odredbe iz Odluke od 15. septembra

1992., konkretno one koje se odnose na opštu organizaciju Glavnog stožera.1629

699. Dana 14. oktobra 1993., Mate Boban1630 je odlučio da ustroji oružane snage prema

teritorijalnom principu vojnih oblasti i na principu formiranja četiri zborna područja umjesto

četiri operativne zone koje je formirao Glavni stožer.1631

700. Domobranske jedinice, o kojima će se detaljno govoriti u analizi oružanih snaga,

formirane su odlukom koju je Mate Boban kao predsjednik HZ HB donio 3. novembra 1992.

koja je provedena putem zapovijedi Brune Stojića, predstojnika Odjela obrane, od 5. februara

1992., a zatim i zapovijedi Milivoja Petkovića, načelnika Glavnog stožera, od 8. februara

1993.1632 Mate Boban je dakle inicirao formiranje domobranskih jedinica, što nije bio slučaj s

ostalim jedinicama, na primjer brigadama, koje je formirao načelnik Glavnog stožera.1633

B. Uloga vrhovnog zapovjednika u rukovođenju oružanim snagama

701. Prlićeva odbrana tvrdi da je "vojni ogranak HVO-a" bio pod isključivim

rukovođenjem i komandovanjem vrhovnog zapovjednika Mate Bobana.1634 Stojićeva odbrana

tvrdi da je Mate Boban izdavao izvršne zapovijedi direktno "svim jedinicama koje su mu bile

podređene".1635 Petkovićeva odbrana smatra da je Mate Boban htio da Glavni stožer bude

1627 P 00307, str. 1 i 2. 1628 V. "Struktura i funkcionisanje Odjela obrane i Ministarstva obrane" u zaključcima Vijeća o političkoj i administrativnoj strukturi HZ(R) HB. V. takođe P 00586. Odluka od 15. septembra 1992. donijeta je u skladu s članom 11 i članom 29 Uredbe o oružanim snagama od 3. jula 1992.: P 00289, članovi 11 i 29; P 08973, str. 25-26; Ciril Ribičič, T(f), str. 25451. 1629 P 07236, članovi 11-15. Odluka od 18. decembra 1993. donijeta je u skladu s članovima 11 i 29 Uredbe o oružanim snagama od 3. jula 1992.: P 00289, članovi 11 i 29. 1630 Mate Boban je potpisao zapovijed u svojstvu predsjednika HR HB i vrhovnog zapovjednika. 1631 P 05876; P 00416. 1632 P 00680, članovi 3 i 7; P 01424, str. 1 i 2; P 01441; P 01587. 1633 Vijeće ovdje konkretno upućuje na dokument 2D 01353. 1634 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 346. 1635 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 356.

2367/78692 TER

Prijevod


slab, da on rukovodi oružanim snagama,1636 i da je "zaobilazio" Glavni stožer "kad mu je to

odgovaralo".1637

702. Prema svjedočenju Milivoja Petkovića i završnom podnesku Petkovićeve odbrane,

Mate Boban je, kao vrhovni zapovjednik, imao ovlaštenje da izdaje operativne zapovijedi i,

kako bi to postigao, ponekad je zaobilazio Glavni stožer.1638 Vijeće konstatuje da su

zapovijedi Mate Bobana, kao vrhovnog zapovjednika, većinom bile upućivane Glavnom

stožeru, a ne direktno vojnim jedinicama.1639 Vijeće primjećuje da se mali broj zapovijedi

koje je Mate Boban direktno uputio oružanim snagama odnosio uglavnom na jedinice u

srednjoj Bosni,1640 jer iz dokaza uvrštenih u spis proizlazi da je Mate Boban bio u

neposrednom kontaktu s Tihomirom Blaškićem, zapovjednikom OZ Srednja Bosna.1641

Naime, odmah po imenovanju 27. juna 1992., Mate Boban je Tihomiru Blaškiću dao

ovlaštenje da direktno postavlja zapovjednike brigada u navedenoj OZ,1642 ovlaštenje koje je

inače pripadalo Mati Bobanu.1643 Kao što je Davor Marijan objasnio u svom svjedočenju,

Vijeće konstatuje da je Tihomir Blaškić bio jedini zapovjednik OZ koji je dobio takva

ovlaštenja i da ih je koristio u velikoj mjeri,1644 postavljajući zapovjednike brigada, ali i

operativnih grupa OZ Srednja Bosna.1645

703. Praljkova odbrana objašnjava posebne odnose između Mate Bobana i generala

Blaškića time što se potonji našao potpuno opkoljen, odsječen u viteškoj enklavi, i time što

ga nije bilo moguće kontrolisati, te da mu je zbog toga Mate Boban dao specijalna

ovlaštenja.1646 Andrew Pringle je takođe iznio tu pretpostavku, i naveo da načelnik Glavnog

stožera HVO-a vjerovatno nije imao dovoljnu vlast nad generalom Blaškićem. Time bi se

objasnilo zašto je vrhovno zapovjedništvo "zaobilazilo" lanac komandovanja.1647

1636 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 587. 1637 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 594. 1638 Milivoj Petković, T(f) str. 50010; Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 594. 1639 V. npr. P 01211; 3D 00915; P 05876. 1640 P 00613; P 03054; P 03363; P 05566: P 06339; P 06841; P 07387; P 10309; 3D 02469; 4D 00575; 4D 00576. 1641 P 00280; P 00661; 2D 02000, par. 108; Davor Marijan, T(f), str. 35672; Filip Filipović, T(f), str. 47432–47438; Philip Watkins, T(f), str. 19008-1910. 1642 P 00280, par. 2; 2D 02000, par. 108; Filip Filipović, T(f), str. 47432; Davor Marijan, T(f), str. 35672; Philip Watkins, T(f) str. 19008-19010. 1643 P 03054; P 03363; P 03582; P 04234; P 04550; P 05566; 2D 00146; Davor Marijan, T(f), str. 35678 i 35679. 1644 Davor Marijan, T(f) str. 35672. 1645 P 00774; P 00775; P 00777; P 00766; P 00769; P 00762; P 00765; P 06000; P 00681, str. 4. 1646 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 551; v. takođe svjedočenje Slobodana Praljka, T(f), str. 42616, 42617, 42634 i 42636. Prema riječima Slobodana Praljka, ovlaštenja Tihomira Blaškića bila su izuzetak jer, iako srednja Bosna još nije bila u to vrijeme opkoljena, borbe sa srpskim snagama bile su u punom jeku. Rekao je da je trebalo "brzo reagirati," što izgleda nije bilo moguće sa standardnim lancem imenovanja. 1647 Andrew Pringle, T(f), str. 24273; 4D 00575.

2366/78692 TER

Prijevod


704. Vijeće konstatuje da se, u prilog tvrdnji da je Mate Boban zaobilazio Glavni stožer

"kad mu je to odgovaralo", Petkovićeva odbrana poziva na nekoliko zapovijedi Mate Bobana

koje se odnose na mobilizaciju1648 i imenovanje zapovjednika brigada,1649 kao i na razgovore

Mate Bobana, Tihomira Blaškića i Ivice Rajića.1650 Međutim, Vijeće primjećuje da su

mobilizacija i imenovanja bili u direktnoj nadležnosti Mate Bobana.1651 Vijeće takođe

primjećuje da su se razgovori koje navodi Petkovićeva odbrana odnosili na specifični slučaj

OZ Srednja Bosna, kao što je već pomenuto. Ali, uprkos povlaštenom položaju odgovornih

osoba u OZ Srednja Bosna, zapovjednik te zone i dalje je, kao i ostali zapovjednici

operativnih zona, bio podređen načelniku Glavnog stožera.1652 Vijeće dakle ne može

zaključiti da je Mate Boban u pravilu i kad bi to poželio "zaobilazio" Glavni stožer.

705. Pored toga, Vijeće konstatuje da je većina zapovijedi Mate Bobana, vrhovnog

zapovjednika, bila upućena načelniku Glavnog stožera i ponekad predstojniku Odjela obrane,

a ne direktno vojnim jedinicama.1653

706. Što se tiče zapovijedi koje je Mate Boban izdavao Glavnom stožeru, Vijeće

konstatuje da se radilo o zapovijedima koje su se odnosile na: 1) prekid neprijateljstava

između HVO-a i ABiH nakon sporazuma zaključenih s Alijom Izetbegovićem,

predsjednikom RBiH1654 i 2) zabranu vođenja ofanzivnih i obavezu vođenja odbrambenih

dejstava.1655

707. Vijeće napominje da je jedna zapovijed Mate Bobana od 15. septembra 1993. bila

svakako direktno izdata nekim brigadama stacioniranim u OZ Sjeverozapadna

Hercegovina,1656 ali i Glavnom stožeru HVO-a kojem je naredio da proslijedi zapovijed

podređenim komandama i jedinicama.1657 Ova zapovijed se odnosila na obavezu oružanih

snaga da poštuju norme ratnog prava i humanitarnog prava kako tokom vojnih dejstava, tako

1648 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 594 gdje se citira dokument P 00613. 1649 P 03054; P 03363; P 05566. 1650 P 06339; P 06841; P 07387; P 10309; 3D 02469; 4D 00575; 4D 00576. Ivica Rajić je bio na više komandnih dužnosti u OZ Srednja Bosna, između ostalog na dužnosti zapovjednika 2. operativne grupe Srednje Bosne: Svjedok EA, T(f), str. 24330, 24331 i 24397, zatvorena sjednica; P 02295, str. 2; P 02328; Svjedok L, T(f), str. 15745, zatvorena sjednica, P 09882 pod pečatom, str. 14, par. 76; P 06647, str. 3; P 06870. 1651 P 00289, članovi 29 i 34; P 00588, članovi 29 i 34. 1652 P 00092, str. 5. V. npr.druge zapovijedi Glavnog stožera upućene OZ Srednja Bosna i drugim OZ: P 01059; P 01807; P 04131; 3D 01151. 1653 V. npr. P 01211; 3D 00915; P 05876. 1654 2D 00093; 2D 00089; P 01983; P 02078; P 01959; P 02093; 4D 00456. 1655 P 01211; P 05104. 1656 Ova zapovijed bila je upućena Brigadi "Kralj Tomislav", 5. brigadi iz Posušja, Brigadi "Rama," Brigadi "Eugen Kvaternik" i Brigadi "Dr Ante Starčević". Vijeće međutim nema dodatnih elemenata koji bi omogućili da se objasni zašto je u ovom slučaju zapovijed direktno upućena brigadama. Ipak, glavni primalac zapovijedi bio je Glavni stožer. 1657 P 05104.

2365/78692 TER

Prijevod


i u odnosu prema ratnim zarobljenicima, na obezbjeđenje slobodnog pristupa MKCK-u

zatočeničkim centrima i slobodnog prolaza humanitarne pomoći na teritoriji HR HB.1658 Ta

zapovijed prenesena je redovnim putem kroz lanac komandovanja, jer ju je 19. septembra

1993, načelnik Glavnog stožera HVO-a, Slobodan Praljak, proslijedio svim OZ – uključujući

OZ Sjeverozapadna Hercegovina – i svim jedinicama podređenim Glavnom stožeru, kao i

"načelniku Vojne policije".1659

708. Vijeće dakle nimalo ne sumnja u to da su zapovijedi upućene oružanim snagama išle

uobičajenim lancem komandovanja u kojem je centralna karika bio Glavni stožer.1660 To

uostalom potvrđuje slaba zastupljenost zapovijedi koje je Mate Boban uputio oružanim

snagama direktno, zaobilazeći Glavni stožer,1661 u poređenju sa veoma velikim brojem

zapovijedi koje im je izdao načelnik Glavnog stožera.1662

II. Glavni stožer

709. U Optužnici se tvrdi da su političko i državno rukovodstvo, kao i organi uprave

Herceg-Bosne i HVO-a, između ostalog, bili odgovorni za oružane snage Herceg-Bosne, da

su s njima blisko sarađivali i da su te oružane snage bile jedan od glavnih instrumenata za

ostvarenje UZP-a koji se tereti.1663 Tužilaštvo tvrdi da su konkretno Milivoj Petković i

Slobodan Praljak – prvi u svojstvu načelnika Glavnog stožera, zatim zamjenika zapovjednika

Glavnog stožera, a drugi u svojstvu zapovjednika Glavnog stožera – rukovodili i

komandovali oružanim snagama HVO-a.1664 Imajući u vidu značaj oružanih snaga u

zločinima navedenim u Optužnici1665 i navodnim komandnim ovlaštenjima koje su nad njima

imali optuženi Praljak i Petković s obzirom na njihovu ulogu i funkciju u Glavnom stožeru,

Vijeće smatra nužnim da detaljno opiše strukturu i funkcionisanje ovog tijela. U svjetlu

dokaza, Vijeće konstatuje da je na čelu oružanih snaga bio Glavni stožer i analiziraće njegovu

strukturu (A) i glavni zadatak – komandovanje oružanim snagama (B).

1658 P 05104. 1659 3D 00915. Ovu zapovijed je Tihomir Blaškić, zapovjednik OZ Srednja Bosna, proslijedio 19. septembra 1993. svim brigadama HVO-a u OZ Srednja Bosna i svim samostalnim jedinicama u OZ, a Miljenko Lasić, zapovjednik OZ Jugoistočna Hercegovina, proslijedio ju je konkretno Sektoru Sjever, Sektoru Jug i Sektoru Obrana Mostara. U vezi s tim v.: 3D 01104; 4D 01067; Slobodan Praljak, T(f), str. 40779. 1660 V. "Zapovijedi Glavnog stožera upućene oružanim snagama" i "Lanac rukovođenja i komandovanja oružanim snagama" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1661 P 00613; P 03054; P 03363; P 05566; P 06339; P 06841; P 07387; P 10309; 3D 02469; 4D 00575; 4D 00576. 1662 V. "Uloga vrhovnog zapovjednika u rukovođenju oružanim snagama" i "Zapovijedi Glavnog stožera upućene oružanim snagama" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1663 Optužnica, par. 25. 1664 Optužnica, par. 17.3 a) i 17.4 a). 1665 Vijeće će dolje u tekstu posvetiti poseban dio strukturi i funkcionisanju oružanih snaga. V. "Oružane snage" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB.

2364/78692 TER

Prijevod


A. Struktura Glavnog stožera

710. Nakon što podsjeti na kontekst u kojem je formiran Glavni stožer (1), Vijeće će

izložiti datume kada su se dvojica optuženih, Milivoj Petković i Slobodan Praljak,

izmjenjivali na njegovom čelu u periodu na koji se odnosi Optužnica (2), a zatim analizirati

funkcionisanje i organizaciju Glavnog stožera da bi utvrdilo u kojoj mjeri je bio informisan o

situaciji na terenu (3).

1. Formiranje Glavnog stožera

711. Na osnovu člana 11 Uredbe o oružanim snagama od 3. jula 1992., predviđeno je da

se u sastavu Odjela obrane osnuje Glavni stožer. Njegov ustroj definiše vrhovni zapovjednik

koji takođe postavlja čelne osobe u Glavnom stožeru.1666 Dana 15. septembra 1992., u skladu

s odredbama navedene Uredbe, Mate Boban je donio Odluku o osnovama ustrojstva Odjela

obrane kojom se uspostavlja i opšta struktura Glavnog stožera.1667

712. Dana 18. septembra 1992., u skladu s članom 11. Uredbe o oružanim snagama od

3. jula 1992. i odlukom Mate Bobana od 15. septembra 1992., Bruno Stojić je objavio

"privremenu formaciju Glavnog stožera".1668

2. Osobe koje su se smjenjivale na dužnosti načelnika i zapovjednika Glavnog stožera

713. Na čelu Glavnog stožera bili su načelnik Glavnog stožera (chief of the Main Staff) i,

od 24. jula 1993. do 9. decembra 1993., zapovjednik Glavnog stožera (commander of the

Main Staff).1669

714. Vijeće napominje da su se na dužnosti načelnika odnosno zapovjednika Glavnog

stožera HVO-a od aprila 1992. do aprila 1994. izmjenjivali Milivoj Petković, Slobodan

Praljak i Ante Roso.

a) Milivoj Petković, načelnik Glavnog stožera od 14. aprila 1992. do 24. jula 1993.

715. Milivoj Petković je, nakon što mu je 6. aprila 1992. prestala djelatna vojna služba u

HV-u, 1670 bio na dužnosti načelnika Glavnog stožera HVO-a od 14. aprila 1992.1671 do

1666 P 00289, član 11; P 08973, str. 25 i 26; Ciril Ribičič, T(f), str. 25451; P 09549, par. 25. 1667 P 00586, str. 3. 1668 P 00502; 2D 02000, par. 14. Ovdje se upućuje na član 10 Uredbe od 3. jula 1992. – P 00289 – ali je prije riječ o članu 11. Za učešće Brune Stojića u internoj organizaciji Glavnog stožera, v. takođe: Milivoj Petković, T(f), str. 50849; P 04756. 1669 P 00586, str. 3; P 03683; 3D 00280; 4D 01130; 4D 01126.

2363/78692 TER

Prijevod


24. jula 1993.,1672 kada ga je na toj dužnosti naslijedio Slobodan Praljak.1673 Vijeće stoga

konstatuje da je Milivoj Petković bio načelnik Glavnog stožera od aprila 1992.,1674 dok je

struktura Glavnog stožera zvanično uspostavljena tek u septembru 1992.1675

b) Slobodan Praljak, zapovjednik Glavnog stožera od 24. jula 1993. do 9. novembra 1993.

716. Slobodan Praljak, kojem je djelatna vojna služba u HV-u zvanično prestala 15. juna

1993.,1676 naslijedio je na dužnosti Milivoja Petkovića 24. jula 1993.1677 Slobodana Praljka je

na dužnost "zapovjednika Glavnog stožera", imenovao Mate Boban 24. jula 1993.1678 Dokazi

pokazuju da je primopredaja dužnosti između Milivoja Petkovića i Slobodna Praljka izvršena

između 24. i 27. jula 1993.1679 S obzirom na to da su mu predočena mnogobrojna naređenja

koja je oružanim snagama od 24. jula 1993. nadalje izdavao Slobodan Praljak u svojstvu

zapovjednika Glavnog stožera, Vijeće zaključuje da je on bio na toj dužnosti već od tog

datuma.1680

717. Dok je Milivoj Petković bio na dužnosti "načelnika Glavnog stožera", Slobodan

Praljak, kao njegov nasljednik, imenovan je na dužnost "zapovjednika Glavnog stožera".

Promjenu naziva funkcije osobe na čelu Glavnog stožera pratila je reorganizacija

rukovodstva Glavnog stožera. Naime, zapovjednik Glavnog stožera, Slobodan Praljak, dobio

je pomoćnika (dozapovjednika Glavnog stožera), Milivoja Petkovića.1681 Pored toga, od

trenutka imenovanja Slobodana Praljka na dužnost zapovjednika do najmanje 25. oktobra

1993., 1682 Glavni stožer je imao načelnika Glavnog stožera,1683 Žarka Tolu,1684 koji je takođe

1670 P 00146. Milivoj Petković je "razr[i]ješ[en] [djelatne vojne] službe" na svoj zahtjev od 1. aprila 1992., koji je podnio da bi otišao u RBiH. 1671 P 10336, str. 2; 4D 00075. 1672 Svjedok EA, T(f), str. 24313, zatvorena sjednica; P 10330 pod pečatom, par. 4. 1673 P 03683; Svjedok EA, T(f), str. 24313, zatvorena sjednica; P 10330 pod pečatom, par. 4. 1674 P 10336, str. 2; 4D 00075. 1675 P 00289; P 00586, str. 3; P 00502. 1676 P 02604; 3D 00278. Slobodan Praljak je "razr[i]ješ[en] [djelatne vojne] službe" na svoj zahtjev koji je podnio 1. juna 1993. da bi otišao u RBiH. 1677 P 03683. Međutim, Vijeće primjećuje da je mnogo prije tog datuma, 24. jula 1993., Slobodan Praljak, koji je u to vrijeme bio general HV-a (v. u vezi s tim P 02604 i 3D 00278), već bio na teritoriji BiH. Vijeće napominje da je on već izdavao naređenja vojnim jedinicama HVO-a i da je ta naređenja potpisivao kao "general-bojnik Praljak" od 6. novembra 1992., dok još nije zvanično bio u vojnoj strukturi HVO-a. V. u tom smislu 3D 00419; P 00718; P 00876; P 01172. 1678 P 03683. 1679 Milivoj Petković, T(f), str. 49785; Slobodan Praljak, T(f), str. 43774, 43788 i 43789; Svjedok EA, T(f), str. 24313 i 24664, zatvorena sjednica; P 10330 pod pečatom, par. 4; Philip Watkins, T(f), str. 18763 i 18809; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 34 (Presuda u predmetu Blaškić, par. 112). 1680 P 03698; P 03700; 3D 00640; 3D 01097; 3D 01101; 5D 00546; P 03706. 1681 P 04493; Svjedok EA, T(f), str. 24313, 24314, 24315 i T(e), str. 24316, T(f), str. 24524, 24526, 24527, 24664, 24738 i 24740, zatvorena sjednica; P 10330 pod pečatom, par. 4; P 09968. 1682 P 03979; P 06091.

2362/78692 TER

Prijevod


imao pomoćnika (zamjenika načelnika Glavnog stožera), generala Stanka Matića.1685 Vijeće

je saslušalo Svjedoka EA, koji je objasnio da je na čelu Glavnog stožera, "Slobodan Praljak

bio broj 1, Milivoj Petković broj 2, a Žarko Tole broj 3".1686

718. Vijeće je takođe saslušalo Slobodana Praljka, koji je u svom svjedočenju rekao da je,

kad je postao zapovjednik Glavnog stožera HVO-a 24. jula 1993., raspodijelio zadatke prema

geografskom kriterijumu, između Žarka Tole (načelnika Glavnog stožera), koji je bio

zadužen za Mostar, i Milivoja Petkovića (dozapovjednika Glavnog stožera) zaduženog za

Kiseljak, Vareš i Srednju Bosnu, dok je on sam bio zadužen za OZ Sjeverozapadna

Hercegovina, uglavnom za Prozor i Gornji Vakuf.1687 Slobodan Praljak je naveo da nije bilo

isključivosti pri davanju zadataka budući da je on mogao donositi "odluke" ako se nalazio na

području koje je "inače" bilo u nadležnosti Žarka Tole ili Milivoja Petkovića.1688

719. Ova reorganizacija, kako na vrhu Glavnog stožera tako i u geografskoj raspodjeli

nadležnosti, dovela je do određene konfuzije u redovima samih oružanih snaga. Naime, kako

je rekao general Stanko Matić, zamjenik načelnika Glavnog stožera,1689 na sastanku

održanom 2. septembra 1993. kojem je, između ostalih, prisustvovao predstojnik Odjela

obrane, Bruno Stojić, nisu bile jasno definisane nadležnosti načelnika Glavnog stožera i

njegovog zamjenika.1690 Pored toga, Stanko Matić je objasnio da, iako su u principu po

njegovom mišljenju zapovjedništva OZ i brigada trebala biti u isključivoj nadležnosti

zapovjednika i dozapovjednika Glavnog stožera, to očigledno nije bio slučaj.1691

720. Naime, nakon što je analiziralo nekoliko naređenja koja je izdao načelnik Glavnog

stožera Žarko Tole i uprkos izjavama Slobodana Praljka, prema kojima je on bio zadužen

jedino za Mostar, Vijeće konstatuje da je Žarko Tole, barem u avgustu i septembru 1993.,

izdavao naređenja za četiri OZ i brigade.1692 Nadalje, u suprotnosti sa izjavama Slobodana

Praljka o geografskoj raspodjeli zadataka između Milivoja Petkovića, Žarka Tole i njega,

Vijeće konstatuje da su on, kao zapovjednik, i Milivoj Petković, kao dozapovjednik Glavnog

1683 Svjedok EA, T(f), str. 24740 i 24741, zatvorena sjednica: Svjedok EA misli da je tačna funkcija generala Tolea bila načelnik Stožera a ne načelnik "Glavnog" stožera, pošto se taj pridjev jedino upotrebljavao za njegove pretpostavljene. 1684 5D 05110,pod pečatom, par. 8; P 03979. 1685 Svjedok EA, T(e), str. 24316 i T(f), str. 24741, zatvorena sjednica; v. npr.P 03949; 3D 01150. 1686 Svjedok EA, T(f), str. 24741, zatvorena sjednica. 1687 Slobodan Praljak, T(f), str. 42510, 43070, 43751 i 43752. 1688 Slobodan Praljak, T(f), str. 42510, 42511 i 43070. 1689 Svjedok EA, T(e), str. 24316 i T(f), str. 24741, zatvorena sjednica; v. npr.P 03949; 3D 01150. 1690 P 04756, str. 2 i 3. 1691 P 04756, str. 2 i 3. 1692 3D 01195; P 04499; 3D 01144; 3D 01151; 3D 01153; P 04439; P 09597.

2361/78692 TER

Prijevod


stožera, izdavali naređenja za četiri OZ i brigade.1693 Shodno tome, iako su zadaci u teoriji

bili geografski raspoređeni, Vijeće zaključuje da su u praksi i Slobodan Praljak i Milivoj

Petković, kao i Žarko Tole izdavali naređenja za četiri OZ i brigade.

c) Ante Roso zamjenjuje Slobodana Praljka na dužnosti zapovjednika 9. novembra 1993., Milivoj

Petković ostaje u Glavnom stožeru

721. Vijeće je formalno primilo na znanje činjenicu koju je utvrdilo Pretresno vijeće u

predmetu Blaškić, naime da je "[u] oktobru 1993. generala Praljka […] zamijenio general

Roso."1694

722. Međutim, dokazi uvršteni u spis u ovom predmetu pokazuju da je, za razliku od

činjenice koju je utvrdilo Pretresno vijeće u predmetu Blaškić, Slobodana Praljka Ante Roso

zamijenio1695 9. novembra 1993.1696

723. Vijeću je predočen i dokazni predmet P 06468 u kojem se navodi da je Antu Rosu za

zapovjednika Glavnog stožera HVO od 6. novembra 1993. postavio Gojko Šušak, ministar

obrane Republike Hrvatske.1697 Međutim, Vijeće primjećuje da je Slobodan Praljak tokom

svog svjedočenja osporio vjerodostojnost tog dokumenta.1698 U svjetlu tog svjedočenja i

nakon pažljivog ispitivanja navedenog dokumenta, Vijeće takođe sumnja u njegovu

autentičnost. Naime, ne samo da zapovijed nije potpisana, nego nijedan drugi dokaz ne

potkrepljuje tvrdnju da je 6. novembar 1993. datum kada je Ante Roso stupio na dužnost.

Vijeće stoga odlučuje da zanemari P 06468 u korist drugih dokaza veće dokazne vrijednosti.

724. Na primjer, Vijeće ima na raspolaganju zapovijed Mate Bobana od 8. novembra

1993. kojom razrješava dužnosti Slobodana Praljka i na njegovo mjesto imenuje Antu

Rosu.1699 Pored toga, nekoliko drugih dokaza – dokumenata i svjedočenja, među kojima i

svjedočenje Slobodana Praljka – potvrđuju da je Ante Roso počeo da obavlja dužnost

1693 Za Slobodana Praljka, v. npr. P 03773; 3D 01986; P 03917; P 04131; 3D 02087; P 04819; P 05236. Za Milivoja Petkovića, v. npr.3D 02582; P 04745; P 05873; P 06131. 1694 Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 35 (Presuda u predmetu Blaškić, par. 112). Vijeće primjećuje da nema nijedne reference u Presudi u predmetu Blaškić koja bi potkrijepila tvrdnju da je Slobodan Praljak razriješen dužnosti u oktobru 1993. 1695 Vijeće konstatuje da je Ministarstvo obrane Republike Hrvatske razriješilo Antu Rosu dužnosti u HV-u kako bi mogao otići u RBiH dana 20. oktobra 1993.: P 09596. Ante Roso je razriješen dužnosti u HV-u dana 15. oktobra 1993. na sopstveni zahtjev jer "je podnio zamolbu […] za odlazak u RBiH." 1696 3D 00280; P 06235; P 06556; 3D 00953; Slobodan Praljak, T(f), str. 39664-39665; Milivoj Petković, T(f), str. 49785, 49788 i 49790 i T(e), str. 50320; Marijan Biškić, T(f), str. 15030, 15034, 15035 i 15040; Svjedok EA, T(f), str. 24313 i 24664, zatvorena sjednica; P 10330 pod pečatom, par. 4. 1697 P 06468. 1698 Slobodan Praljak, T(f), str. 43128 i 43131.

2360/78692 TER

Prijevod


9. novembra 1993.,1700 nakon što je istog dana izvršena primopredaja dužnosti između

Slobodana Praljka i njega.1701

725. Prema tome, s obzirom na sve ove dokaze, Vijeće može jedino da izvede drugačiji

zaključak od onog do kojeg je došlo Pretresno vijeće u predmetu Blaškić, da isključi

činjenicu formalno primljenu na znanje u ovom predmetu i zaključi da je Slobodan Praljak

razriješen dužnosti 8. novembra 1993. te da je dužnost 9. novembra 1993. predao Anti Rosi.

726. Pored toga, Vijeće navodi da je putem nekoliko zapovijedi od 9. decembra 1993.,

Mate Boban razriješio Antu Rosu dužnosti zapovjednika Glavnog stožera da bi ga istog dana

imenovao na dužnost načelnika Glavnog stožera (funkcija je ostala ista, samo je naziv

promijenjen), dok je Milivoj Petković bio postavljen za zamjenika načelnika Glavnog

stožera.1702 Zapovijedima od 9. decembra 1993. Mate Boban je ukinuo funkciju zapovjednika

i dozapovjednika Glavnog stožera i ponovo uspostavio sistem koji je bio na snazi prije

dolaska Slobodana Praljka na čelo Glavnog stožera, odnosno funkcije načelnika Glavnog

stožera i njegovog zamjenika.

727. Milivoj Petković je dakle bio na dužnosti dozapovjednika Glavnog stožera

(zapovjednik je tada bio Slobodan Praljak) od 24. jula 1993. do 8. novembra 1993., zatim

dozapovjednika Glavnog stožera (kad je zapovjednik bio Ante Roso) od 9. novembra 1993.

do 9. decembra 1993., i konačno zamjenika načelnika Glavnog stožera (načelnik Glavnog

stožera je i dalje bio Ante Roso) od 9. decembra 1993. do 26. aprila 1994.1703

d) Milivoj Petković zamjenjuje Antu Rosu na čelu Glavnog stožera 26. aprila 1994.

728. Ante Roso je bio na dužnosti načelnika Glavnog stožera dok ga Milivoj Petković

nije zamijenio, 26. aprila 1994.1704

1699 3D 00280; Milivoj Petković, T(f), str. 49788 i T(e), str. 50320. 1700 P 06235; 3D 00280; 3D 00953; P 06556; Milivoj Petković, T(f), str. 49785, 49788 i 49790; Marijan Biškić, T(f), str. 15030, 15034, 15035 i 15040; Svjedok EA, T(f), str. 24313 i 24664, zatvorena sjednica; P 10330 pod pečatom, par. 4. 1701 Slobodan Praljak, T(f) str. 39664-39665; P 06556. 1702 4D 01130; 4D 01126; 4D 01129; 4D 01124. 1703 3D 02582; P 04745; P 05873; P 06131; P 09968; P 06779; P 07044; 4D 01129; 4D 01124; P 07873; P 08112; P 08188. 1704 4D 01138.

2359/78692 TER

Prijevod


3. Organizacija i funkcionisanje Glavnog stožera

729. Odlukom Mate Bobana o unutarnjem ustroju Odjela obrane od 15. septembra 1992.,

predviđeno je da načelnik Glavnog stožera ima zamjenika – kojeg na prijedlog načelnika

Glavnog stožera i uz saglasnost predstojnika Odjela obrane, imenuje predsjednik HZ HB1705

– i četiri pomoćnika – postavljenih po istoj proceduri – a to su: pomoćnik za profesionalne

jedinice; pomoćnik za ustroj, kadrovske i pravne poslove; pomoćnik za domobranstvo i

pomoćnik za nastavu i školstvo.1706 U Glavnom stožeru bile su takođe osobe zadužene za

razne oblasti kao što su topništvo, na čijem čelu je bio načelnik topništva, Marko Stojičić,1707

i protivvazdušna odbrana, o čemu će biti riječi u analizi jedinica za podršku oružanim

snagama.1708

730. Na kraju, Glavni stožer je bio sastavljen od više odjela i službi, između ostalog

Operativno-nastavnog odjela, Odjela veze, Odjela za nastavu i školstvo, kao i Vojno –

obavještajne službe (VOS).1709

731. Vijeće će sada pobliže ispitati strukture i utvrđene modalitete postupanja koji su

omogućavali da se, u slučaju da se na terenu za to ukaže hitna potreba, stupi u vezu s

Glavnim stožerom i njegovim načelnikom (a), kao i utvrđene modalitete koji su obezbjeđivali

slanje povratnih informacija s terena prema Glavnom stožeru i njegovom načelniku (b).

a) Strukture i modaliteti postupanja koji omogućavaju obavještavanje Glavnog stožera i načelnika

o situaciji na terenu

732. U opisu vojne strukture HVO-a, tužilaštvo navodi da su zapovjednici HVO-a mogli

kontaktirati načelnike Glavnog stožera raznim sredstvima veze, a ako ovi nisu bili fizički

prisutni, moglo se s njima stupiti u vezu preko dežurnih oficira.1710 Tužilaštvo tvrdi da je

1705 2D 00567, str. 2; 2D 02000, par. 85 1706 P 00586, str. 3. Funkcije tih pomoćnika izmijenjene su izmijenjenom i dopunjenom Odlukom o unutarnjem ustroju Odjela obrane od 20. maja 1993., kojom se i dalje predviđa pomoćnik za domobranstvo i pomoćnik za profesionalne jedinice, a uvodi se pomoćnik za ustroj, kadrovske i pravne poslove, v. P 02477. Funkcije pomoćnika su ponovo izmijenjene Odlukom o ustroju Ministarstva obrane od 18. decembra 1993. koja je predviđala: pomoćnika za borbeni sektor; pomoćnika za kopnenu vojsku, pomoćnika za obuku i školstvo; i pomoćnika za domobranstvo, v. P 07236, str. 6, član 15. Vijeće će se u posebnom dijelu u vezi s oružanim snagama konkretnije osvrnuti na funkcije pomoćnika načelnika Glavnog stožera za domobranstvo i pomoćnika načelnika Glavnog stožera za profesionalne jedinice, kao i na pitanje naziva tih specifičnih snaga i na njihovu ulogu: v. "Profesionalne jedinice" i "Domobrani" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1707 Ponekad pogrešno napisano "Stojić," izgleda da je riječ o grešci; P 02712; P 01683; P 01572, str. 8; 4D 01600; P 04495; P 00502, str. 6; 4D 01676. 1708 V. "Topništvo i zrakoplovna grupa" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1709 4D 01600 ; P 01683. 1710 Završni podnesak tužilaštva, par. 654.

2358/78692 TER

Prijevod


Glavni stožer bio u direktnoj vezi sa zapovjednicima OZ, brigadama, bojnama i drugim

jedinicama koje su bile neposredno pridružene OZ.1711 Međutim, Praljkova i Petkovićeva

odbrana tvrde da je vezu u vojnoj strukturi HVO-a, konkretno putem sistema paket-veze,1712

bilo veoma teško uspostaviti,1713 i zaključuju da optuženi ponekad nisu bili informisani o

događajima na terenu i da prema tome nisu mogli imati efektivnu kontrolu nad navodnim

počiniteljima zločina.1714

733. Vijeće primjećuje da je u Glavnom stožeru postojao Odjel veze i kripto-zaštite na

čijem čelu je bio Jure Zadro (department of communications and cryptographic data

protection).1715 U tom Odjelu su radili referenti za radio i radio-relejne veze i kripto - zaštitu

(sistem paket-veze).1716 Vijeće je saslušalo Svjedoka EA, koji je rekao da je od maja do

novembra 1993. paket-veza između Kiseljaka i Glavnog stožera "uglavnom"

funkcionisala.1717 Pored toga, Vijeće je prihvatilo brojne dokumente koji su bili poslati paket–

vezom,1718 a i sam Milivoj Petković je u svom svjedočenju rekao da su komandanti oružanih

snaga mogli stupiti u telefonsku vezu s načelnikom Glavnog stožera i njegovim

zamjenikom.1719

734. Na kraju, Vijeće primjećuje da su, pored Odjela veze, načelnici Glavnog stožera

ustanovili procedure koje su omogućavale da u svakom trenutku budu dostupni. Na primjer,

Vijeće je saslušalo Božu Perića, referenta za žične i telekomunikacijske veze u Odjelu veze

Glavnog stožera,1720 koji je objasnio da je načelnik Glavnog stožera mogao biti kontaktiran u

svakom trenutku i da je, u slučaju njegove fizičke odsutnosti, o situaciji bio obaviješten

načelnik Operativno – nastavnog odjela.1721

1711 Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 51879. 1712 Vijeće je saslušalo nekoliko svjedoka, između ostalih Svjedoka EA, T(f), str. 24342 i 24343, zatvorena sjednica, i Radmila Jasaka, T(f), str. 48759-48762, koji su objasnili da je paket-veza ("Paket communication" ili "Paket link") bila kodirani elektronski sistem veze. Na dokumentima poslatim paket-vezom, po prirodi stvari, nije bilo potpisa pošiljaoca. 1713 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 622; Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 135, 549, 551 i 553. Praljkova odbrana konkretno govori o problemima s komunikacijom na području Prozora, v. Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 539, gdje se citira dokument P 03706, koji će biti predmet analize u dijelu o oružanim snagama; v. "Lanac rukovođenja i komandovanja oružanim snagama" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1714 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 623 i 624; Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 551 i 552. 1715 P 01572, str. 8; P 01754; 4D 01600; Božo Perić, T(f), str. 47872. 1716 4D 01600; Božo Perić, T(f), str. 47872. 1717 Svjedok EA, T(f),, str. 24341, 24342, 24343, 24346, 24347, 24645 i 24646, zatvorena sjednica. 1718 V. npr. P 06022; P 06028; 3D 00490; P 00604; P 00679; P 00944; P 01059; P 01087. 1719 Milivoj Petković, T(f), str. 50331-50333. 1720 Božo Perić, T(f), str. 47868; v. takođe P 01683; P 01572, str. 8; 4D 01600; Božo Perić, T(f), str. 47882 i 47884-47886. 1721 Božo Perić, T(f), str. 47878. Uostalom, pod pretpostavkom da načelnik Glavnog stožera nije bio dostupan, pokušalo bi ga se pronaći preko dežurnog operativnog oficira u Grudama (24 sata dnevno) (Božo Perić, T(f), str. 47899, 47900, 47901 i 47902). Konačno, Vijeće primjećuje da je Ante Roso, u to vrijeme načelnik Glavnog stožera, 21. decembra

2357/78692 TER

Prijevod


735. Vijeće stoga zaključuje da su, iako je sigurno bilo teškoća u komunikaciji između

oružanih snaga na terenu i Glavnog stožera, postojala ne samo sredstva veze poput telefona

ili paket-veze, nego i procedure koje su ustanovili načelnici/zapovjednici Glavnog stožera da

se s njima može stupiti u kontakt, koje su relativno dobro funkcionisale, u svakom slučaju

dovoljno dobro da bi načelnik/zapovjednik Glavnog stožera ili njegov zamjenik bili

informisani o stanju na terenu.

b) Modaliteti prosljeđivanja informacija Glavnom stožeru i načelniku GS

736. Vijeće napominje da je Glavni stožer dobijao izvještaje preko svoje obavještajne

službe, VOS-a, koju je vodio Žarko Keža.1722 Ova služba je takođe bila raspoređena u OZ i

brigadama, i bila je usredsređena na prikupljanje informacija o VRS-u i ABiH.1723 Načelnici

VOS-a u brigadama i OZ slali su informacije sa terena načelniku VOS-a Glavnog stožera.1724

Vijeće je saslušalo, između ostalih, Radmila Jasaka, pripadnika VOS-a u Glavnom stožeru

HVO-a od oktobra 1992. do avgusta 1993.,1725 koji je objasnio da je VOS takođe dobijao

informacije do kojih je došao CED, zadužen za prisluškivanje radio – veza,1726 sastavljao

izvještaje i slao ih Milivoju Petkoviću i Bruni Stojiću.1727 Takođe je rekao da se načelnik

VOS-a redovno sastajao s načelnikom/zapovjednikom Glavnog stožera radi razmjene

informacija.1728 Vijeće je konstatovalo da je, što se tiče situacije u OZ, načelnik VOS-a

Glavnog stožera svakodnevno slao izvještaje konkretno Bruni Stojiću i Milivoju Petkoviću, a

ponekad i Mati Bobanu.1729

737. Vijeće pored toga primjećuje da je, neovisno o VOS-u, po jedan pomoćnik za SIS iz

Odjela obrane bio postavljen na dužnost zapovjednika OZ1730 i na dužnost zapovjednika

1993. izdao zapovijed u kojoj stoji da zapovjedništvo u Glavnom stožeru u njegovom odsustvu preuzimaju Milivoj Petković, njegov zamjenik, ili Stanko Matić, pomoćnik za kopnenu vojsku, ili pak Vinko Vrbanac, pomoćnik za borbeni sektor. V. 4D 01614. 1722 P 00173; 2D 00244; P 01665; P 01683; P 01684; P 01572, str. 6; P 01754; 4D 01600; Slobodan Praljak, T(f), str. 44265; Radmilo Jasak, T(f), str. 48834 i 48588. 1723 Slobodan Praljak, T(f), str. 44265; Radmilo Jasak, T(f), str. 48452 i 48453. V. Takođe, npr.3D 02530; 3D 02423. 1724 Vijeće raspolaže dokazima koji potvrđuju da je po jedan načelnik VOS-a bio u OZ Srednja Bosna, u 2. operativnoj grupi Kiseljak, kao i u Brigadi "Bobovac", i da su te tri osobe zadužene za VOS razmjenjivale izvještaje s načelnikom VOS-a u Glavnom stožeru. V. 4D 00643; 4D 00530; 4D 00648; Radmilo Jasak, T(f), str. 48459; 4D 00526. Vijeću je takođe poznato da je postojala služba VOS-a u Brigadi "Rama" u Prozoru i u OZ Sjeverozapadna Hercegovina, v. u vezi s tim 3D 02418; Radmilo Jasak T(f), str. 48839-48841. 1725 Radmilo Jasak, T(f), str. 48446. 1726 Radmilo Jasak, T(f), str. 48839-48841. 1727 Radmilo Jasak, T(f), str. 48841. 1728 Radmilo Jasak, T(f), str. 48584. 1729 2D 00244; 1D 02746, str. 6; 3D 02530; 3D 02425, str. 1 i 2; 3D 02423; 3D 01746 ; 1D 02746; P 06565 ;3D 02388; Radmilo Jasak, T(f), str. 48459 i 48841. 1730 P 04749; 2D 03008.

2356/78692 TER

Prijevod


brigada,1731 i da su ti pomoćnici izvještavali ne samo zapovjednike brigada ili OZ kojima su

bili pridodati, nego i direktno načelnika Glavnog stožera i predstojnika Odjela obrane.1732

Vijeće podsjeća da je u dijelu Presude koji se bavi političkom i administrativnom strukturom

utvrdilo da je SIS bio obavještajna služba zadužena za odbranu zemlje i zaštitu u Odjelu

obrane i oružanih snaga.1733

738. U svom završnom podnesku, oslanjajući se na svjedočenje Milivoja Petkovića,

tužilaštvo tvrdi da su komandanti i operativni oficiri na raznim nivoima svakodnevno slali

izvještaje "uz zapovjedni lanac, iz brigada u operativnim zonama do Glavog stožera".1734

Praljkova odbrana tvrdi da se od 24. jula do 9. novembra 1993. Glavni stožer HVO-a nalazio

"uglavnom" u Čitluku; da je vojna situacija zahtijevala da Slobodan Praljak bude prisutan u

problematičnim sektorima, da nije raspolagao informacijama o stanju na mjestima gdje se

nije nalazio, te da nije imao nikakve informacije o situaciji u Mostaru.1735 Pored toga,

Praljkova odbrana tvrdi da neki dokumenti nisu bili slati ni Glavnom stožeru ni u OZ, iako su

trebali biti i da, zbog toga, više instance nisu bile informisane.1736

739. Međutim, Milivoj Petković je u svom svjedočenju rekao da su OZ bile dužne da

svaku važnu informaciju dostave Glavnom stožeru.1737

740. U tom pogledu, Vijeće konstatuje da je Glavni stožer redovno dobijao izvještaje

zapovjednika OZ i brigada.1738 Međutim, Vijeće primjećuje da su ti izvještaji bili upućivani

Glavnom stožeru, a ne direktno načelniku. Vijeće je saslušalo Radmila Jasaka koji je objasnio

da je sekretar načelnika Glavnog stožera sastavljao objedinjene izvještaje na osnovu

izvještaja koje su mu slale OZ i prosljeđivao ga načelniku Glavnog stožera.1739 Vijeće

napominje da su izvještaji bili uistinu proslijeđivani načelniku Glavnog stožera i da ih je ovaj

primao, jer je svakodnevno sastavljao izvješća koja su se zvala objedinjena odnosno "zbirna

izvješća" i koja su se konkretno odnosila na stanje na liniji fronta, na dejstva ABiH i/ili VRS-

1731 P 02488; 2D 03008. 1732 V. "Mjesto SIS-a u hijerarhiji HVO-a" i "SIS HR HB" u zaključcima Vijeća o političkoj i administrativnoj strukturi HZ(R) HB. V. takođe 2D 03008; 2D 03080, str. 1; P 02488; P 02618; P 04749; P 06075. 1733 V. "Zadaci SIS-a" u zaključcima Vijeća o političkoj i upravnoj strukturi HZ(R) HB. 1734 Završni podnesak tužilaštva, par. 654. 1735 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 255. 1736 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 382. 1737 Milivoj Petković, T(f), str. 49842 i 49843. 1738 Za izvještaje OZ upućene Glavnom stožeru: 3D 01271; P 01162; P 01209; P 01277; P 01909; P 01930; 3D 00992; 3D 00994; 2D 01494; 3D 01272; P 04989; 3D 01565; 3D 02400; P 05750; P 05936; P 06200; 3D 01460; P 07559. Za izvještaje brigada direktno upućene Glavnom stožeru: P 01333; P 01418; P 03337; P 04594; 3D 02400. Izvještaji su ponekad bili upućivani i načelniku Glavnog stožera i predstojniku Odjela obrane, Bruni Stojiću, v. 3D 01271; P 01277; P 02292; 2D 01494; 3D 01460. 1739 Radmilo Jasak, T(f), str. 48645, 48646 i 48650.

2355/78692 TER

Prijevod


a, stanje borbene gotovosti i borbenih dejstava jedinica HVO-a u sve četiri OZ.1740 Vijeće je

prihvatilo veliki broj tih dnevnih izvještaja u vezi s vojnom situacijom u operativnim zonama,

kao i informacije koje su lancem komandovanja prenošene od OZ do Glavnog stožera.1741

741. Nakon što je HZ HB prerasla u HR HB, Milivoj Petković, tada dozapovjednik

Glavnog stožera HVO-a, naredio je jedinicama HVO-a, ali i profesionalnim jedinicama

"Bruno Bušić" i "Ludvig Pavlović", KB-u i mješovitom raketno-artiljerijskom puku, da

redovno dostavljaju borbene izvještaje svojim ZP i Glavnom stožeru HVO-a.1742

742. Vijeće stoga zaključuje da su preko VOS-a, SIS-a i izvještaja zapovjednika OZ i

brigada, Glavni stožer i načelnik Glavnog stožera bili redovno informisani o stanju na terenu.

B. Glavni stožer kao tijelo koje rukovodi i komanduje oružanim snagama

743. Tužilaštvo tvrdi da je oružanim snagama HVO-a rukovodio i komandovao HVO, i

da su one bile podređene načelniku Glavnog stožera.1743 Stojićeva odbrana takođe tvrdi da su

oružane snage HVO-a bile pod komandom načelnika Glavnog stožera.1744

744. S druge strane, Praljkova odbrana tvrdi da vojska HVO-a nije bila organizovana

vojna struktura i da Slobodan Praljak, kao zapovjednik Glavnog stožera, nije imao nikakve

mogućnosti da rukovodi i komanduje svojim potčinjenim.1745

745. Što se pak Petkovićeve odbrane tiče, ona tvrdi da načelnik Glavnog stožera nije

zakonski imao ulogu komandanta; da nije imao ovlaštenje za rukovođenje i komandovanje

oružanim snagama i da je bio pretpostavljen vojnim komandantima samo za borbena pitanja i

u granicama opštih i posebnih ovlaštenja koja bi mu dao vrhovni zapovjednik.1746

1740 4D 00895; 4D 00896; 4D 00897; P 00638; 3D 02131; 4D 01179; P 00658; 4D 00042; P 01152; 3D 01094; P 01193; P 01220; 2D 03067; P 01370; P 01437; 3D 01096; P 01810; P 01874; P 01879; 3D 01843; P 01954; P 01961; Radmilo Jasak, T(f), str. 48645, 48646 i 48650. 1741 4D 00895; 4D 00896; 4D 00897; P 00638; 3D 02131; 4D 01179; P 00658; 4D 00042; P 01152; 3D 01094; P 01193; P 01220; 2D 03067; P 01370; P 01437; 3D 01096; P 01810; P 01874; P 01879; 3D 01843; P 01954; P 01961; Radmilo Jasak, T(f), str. 48645, 48646 i 48650. 1742 Andrew Pringle, T(f), str. 24165 i 24166; P 07044. Ova zapovijed je stigla u ZP i brigade s obzirom na to da je Tihomir Blaškić odgovorio i na nju se žalio 16. decembra 1993.: P 07205. 1743 Završni podnesak tužilaštva, par. 650-652; Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 51879-51882 i 52035. 1744 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 338. 1745 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 203 i 204. 1746 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 67-69.

2354/78692 TER

Prijevod


746. Vijeće se ne slaže s tumačenjem Petkovićeve odbrane utoliko što iz analize

ovlaštenja načelnika Glavnog stožera proizlazi da je on zaista imao ovlaštenja da rukovodi i

komanduje oružanim snagama.1747

747. Naime, osnovni zadatak Glavnog stožera bio je da komanduje oružanim snagama i

da vodi vojne operacije1748 radi zaštite teritorija HZ HB.1749 Pored toga, u zapovijedi

Slobodana Praljka od 12. avgusta 1993., stoji da je Glavni stožer, potčinjen vrhovnom

zapovjedništvu, imao direktne ovlasti nad četiri operativne zone.1750 Milivoj Petković je

takođe u svom svjedočenju rekao da je zapovijedanje vojnim operacijama bilo isključivo u

nadležnosti Glavnog stožera HVO-a.1751

748. Pored toga, Vijeće primjećuje da je, kada je Milivoj Petković s dužnosti načelnika

Glavnog stožera prešao na dužnost dozapovjednika Glavnog stožera, predstojnik Odjela

obrane, Bruno Stojić 3. avgusta 1993. obavijestio UNPROFOR da je Milivoj Petković

zapovjednik oružanih snaga HVO-a i da kao takav može u ime HVO-a pregovarati s

međunarodnim organizacijama.1752 Prema tome, Milivoj Petković je i kao dozapovjednik

Glavnog stožera i dalje imao komandna ovlaštenja nad oružanim snagama, uz ovlaštenje da

vodi pregovore u ime HVO-a.1753

749. Dakle, koristeći svoja komandna ovlaštenja, načelnik/zapovjednik Glavnog stožera i

njegov zamjenik, kad je to bio Milivoj Petković,1754 izdavali su naređenja zapovjednicima OZ

i ponekad neposredno zapovjednicima brigada (1). Vijeće će sada ispitati obučenost oružanih

snaga HVO-a u oblasti međunarodnog humanitarnog prava, što je bilo sporno pitanje između

strana u postupku (2).1755 Konačno, Vijeće će ispitati u kojoj mjeri je Glavni stožer

obavještavao političke vlasti o akcijama koje je vodio na terenu (3).

1. Zapovijedi Glavnog stožera upućene oružanim snagama

750. Vijeće primjećuje da su se naređenja Glavnog stožera upućivana oružanim snagama

prije svega odnosila na opštu organizaciju tih oružanih snaga. U tom pogledu, Vijeće se može

1747 P 01575, str. 3; P 07236, str. 5, član 13; P 08128, str. 8; Milivoj Petković, T(f), str. 49769, 50325 i 50326. 1748 P 07236, str. 5, član 13; P 08128, str. 8; P 01575; Milivoj Petković, T(f), str. 49769, 50325 i 50326; P 03922. 1749 P 00289, član 2; P 00588. 1750 Slobodan Praljak, T(f), str 43557; P 04131, str. 1. 1751 Milivoj Petković, T(f), str. 49769. 1752 P 03922; P 04493; 4D 01708. Vijeće primjećuje da je Milivoj Petković, dok je bio na čelu Glavnog stožera, takođe bio zadužen za vođenje pregovora. V. P 00811; P 00812; P 00944. 1753 P 03922; P 04055. 1754 P 03895; P 05873; P 06498. 1755 P 00502, str. 3 i 8; 1D 02716; P 01456; P 01683; P 01572, str. 8.

2353/78692 TER

Prijevod


pozvati konkretno na zapovijed Slobodana Praljka od 1. septembra 1993. u vezi s

organizacijom komandne strukture, ofanzivnih i odbrambenih operacija u OZ Jugoistočna

Hercegovina, koju je 3. septembra 1993. proveo Miljenko Lasić, zapovjednik te OZ.1756

751. Vijeće zatim primjećuje da su se zapovijedi Glavnog stožera mogle odnositi i na

raspored oružanih snaga na terenu i stanje borbene gotovosti. To je bio slučaj s više

zapovijedi koje je Milivoj Petković izdao OZ Jugoistočna Hercegovina, OZ Sjeverozapadna

Hercegovina i OZ Srednja Bosna.1757

752. Glavni stožer je takođe izdao brojna naređenja OZ ili direktno brigadama, u kojima

se zabranjuje svaki napad na međunarodne snage i humanitarne konvoje, te zahtijeva da im se

omogući slobodan prolaz.1758 Tako je 26. maja 1993., Milivoj Petković, načelnik Glavnog

stožera, uputio zapovijed svim OZ i Vojnoj policiji tražeći da se UNPROFOR-u i

međunarodnim organizacijama omogući slobodno kretanje, pristup bez ograničenja i da im se

garantuje bezbjednost.1759

753. Pored toga, Vijeće napominje da je načelnik Glavnog stožera izdao nekoliko

naređenja u kojima zahtijeva od oružanih snaga da poštuju "civile i zarobljenike", u skladu s

međunarodnim konvencijama.1760 Na primjer, Vijeće se poziva na zapovijed koju je Milivoj

Petković, načelnik Glavnog stožera, u aprilu 1993. uputio zapovjednicima OZ.1761

754. Na kraju, načelnik Glavnog stožera uputio je oružanim snagama HVO-a brojne

zapovijedi za prekid vatre.1762 Tako je, 25. aprila 1993., Milivoj Petković, zajedno s Brunom

Stojićem, potpisao zapovijed za prekid vatre upućenu svim OZ, u skladu sa sporazumom o

prekidu vatre i neprijateljstava koji su u Zagrebu potpisali Alija Izetbegović, Mate Boban,

Milivoj Petković, Sefer Halilović, a sapotpisao Franjo Tuđman.1763 Zapovijed je istog dana

1756 P 04719; P 04774; Slobodan Praljak, T(f), str. 43795, 43796, 44380 i 44382. 1757 P 01135; 4D 01048; 4D 00948; P 03082; P 03773; 4D 01719; P 04743: 3D 02563; P 05350. 1758 P 00458; P 03895; P 05402; P 06580; P 06825; 1D 02019. 1759 P 02527. 1760 P 02599; P 00679. 1761 P 01994. Milivoj Petković je naredio da se, konkretno, poštuje i štiti civilno stanovništvo pogođeno borbenim dejstvima, da se humano postupa s vojnicima i zarobljenim civilima i da im se obezbijedi odgovarajuća zaštita; da se obavijesti MKCK o identitetu zarobljenih i zatočenih osoba i da se dozvoli predstavnicima MKCK-a da ih posjete; da se prihvate, liječe i štite u svakom momentu ranjenici, bez obzira na njihovu "pripadnost". V. u tom smislu P 02038; P 10268; 4D 00320; P 02599; 3D 01163. 1762 P 00633; P 00644; P 00625; P 01059; P 01205; P 01959; P 02002, str. 1 i 2; P 02344; P 02577; P 02599. 1763 P 02093.

2352/78692 TER

Prijevod


dostavljena Miljenku Lasiću, zapovjedniku OZ Jugoistočna Hercegovina, koji ju je odmah

proslijedio svojim jedinicama na izvršenje.1764

755. Vijeće stoga zaključuje da su načelnik/zapovjednik Glavnog stožera i njegov

zamjenik, kada je to bio Milivoj Petković, stvarno rukovodili i komandovali oružanim

snagama, što su činili putem naređenja upućenih OZ ili ponekad direktno brigadama.

2. Odgovornost Glavnog stožera za obučavanje oružanih snaga

u oblasti međunarodnog humanitarnog prava

756. Tužilaštvo tvrdi da oružane snage HVO-a nisu dobile obuku iz oblasti

međunarodnog humanitarnog prava.1765 Tužilaštvo navodi da su postojali programi obuke za

vojnike HVO-a, ali da nisu obuhvatali ovu materiju.1766

757. U svom izvještaju, vještak Andrew Pringle ukazuje na to da su ga dokumenti koji su

mu stavljeni na raspolaganje naveli na zaključak da pripadnici HVO-a nisu bili obrazovani u

oblasti međunarodnog humanitarnog prava,1767 iako su Uredbom o oružanim snagama HZ

HB od 3. jula 1992. pripadnici oružanih snaga HZ HB bili dužni da se u svim okolnostima pri

izvođenju borbenih djelovanja pridržavaju pravila međunarodnog ratnog prava.1768

758. Vijeće je prihvatilo nekoliko dokumenata u vezi s obrazovanjem koje je za vojnike

HVO-a organizovao Glavni stožer.1769 Međutim, Vijeće konstatuje da se ni u jednom od tih

dokumenata ne pominje da je postojala posebna obuka iz oblasti međunarodnog

humanitarnog prava.

759. Međutim, Vijeće navodi da je Slobodan Praljak u svom svjedočenju rekao da je

program opšte obuke vojnika HVO-a, koji je on lično odobrio 12. avgusta 1993., sadržavao

dijelove koji se bave pitanjima međunarodnog humanitarnog prava1770 i da je Glavni stožer

1764 P 02089; P 02084. 1765 Završni podnesak tužilaštva, par. 725. 1766 Završni podnesak tužilaštva, par. 725. 1767 Andrew Pringle, T(f), str. 24055-24057; P 00172, str. 1; P 05968. 1768 P 00289, član 23: P 00588, član 23; P 08973, str. 38; Ciril Ribičič, T(f), str. 25451. 1769 Vijeće primjećuje da je u Glavnom stožeru, barem od oktobra 1992. do oktobra 1993., postojao Odjel za nastavu i školstvo ("Department for training and education"), kao i pomoćnik načelnika Glavnog stožera za obuku i odgoj, i to Željko Akrap, pukovnik HV-a, koji je za pripadnike oružanih snaga organizovao obuku iz rukovanja oružjem, ali nije se bavio obukom u oblasti međunarodnog humanitarnog prava. Bruno Pinjuh, T(f), str. 37263; P 00441; P 00502, str. 3 i 10; P 00586, str. 4; 4D 00830, str. 2; P 01572, str. 9; P 04091; P 04076; 3D 01147; P 05968, str. 1 i 2; P 06087; 4D 01600; 3D 01229; P 08705, str. 2 originalnog dokumenta. 1770 Slobodan Praljak, T(f), str. 43676; P 04142, str. 24.

2351/78692 TER

Prijevod


organizovao seminare posebno posvećene ovim pitanjima.1771 Slobodan Praljak je precizirao

da su vojnicima HVO-a bile podijeljene knjižice sa sažetim prikazom osnovnih pravnih

pravila iz te oblasti.1772

760. Vijeće je konkretno, prihvatilo priručnik MKCK-a koji se odnosi na ratno pravo za

oružane snage1773 i koji je, prema riječima Praljkove odbrane, HVO koristio u obuci vojnika,

štampan 1993. u 5000 primjeraka.1774 Vijeće takođe konstatuje da je 21. septembra 1993.,

MKCK predložio Slobodanu Praljku, tada zapovjedniku Glavnog stožera HVO-a, da za

časnike HVO-a održi seriju predavanja o međunarodnom humanitarnom pravu,1775 što je on

prihvatio 26. septembra 1993.1776 Nakon tog dogovora između Slobodana Praljka i MKCK-a,

Milivoj Petković, tada dozapovjednik Glavnog stožera, uputio je 14. oktobra 1993. OZ

Sjeverozapadna Hercegovina i OZ Jugoistočna Hercegovina naređenje u vezi s održavanjem

predavanja MKCK-a o međunarodnom humanitarnom pravu za časnike HVO-a.1777

761. Pored toga, Vijeće primjećuje da se 16. novembra 1993. Jadranko Prlić sastao s

Antom Rosom radi razgovora o mjerama preduzetim da bi se zagarantovalo poštovanje

ratnog prava, te da su svim jedinicama bile podijeljene brošure u kojima se detaljno iznose

pravila postupanja prema ratnim zarobljenicima i civilima i odnosa prema kulturnim i

istorijskim objektima.1778

762. U svjetlu gore analiziranih elemenata, Vijeće konstatuje da je Glavni stožer zaista

organizovao najmanje jedno predavanje iz međunarodnog humanitarnog prava i pripadnicima

oružanih snaga podijelio brošure o toj temi. Međutim, Vijeće ne može zaključiti da je stvarno

postojala institucionalizirana obuka iz te oblasti.

1771 Slobodan Praljak, T(f), str. 43678, 43680, 43684 i 43685; Svjedok govori na osnovu P 04142; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37263; P 04091. 1772 Slobodan Praljak, T(f), 43684 i 43685. 1773 3D 02256; 3D 00840. 1774 "Zahtjev Praljkove odbrane za prihvatanje dokumentarnih dokaza", javno, 26. oktobar 2009., povjerljivi dodatak A, str. 16. Tužilaštvo se nije protivilo uvrštavanju ovog dokumenta u spis, v. "Odgovor tužilaštva na Zahtjev za prihvatanje dokumentarnih dokaza", javno, 17. novembar 2009., povjerljivi dodatak A, str. 57. 1775 3D 02322. 1776 3D 02763. 1777 4D 00838. 1778 P 06687 pod pečatom, str. 2.

2350/78692 TER

Prijevod


3. Odnosi Glavnog stožera i političkih organa HZ(R) HB

763. Tužilaštvo tvrdi da je zadatak Glavnog stožera bio da ostvari strateške ciljeve

civilnih vlasti1779 i da je načelnik Glavnog stožera bio odgovoran predstojniku Odjela

obrane.1780

764. Petkovićeva odbrana tvrdi da je predstojnik Odjela obrane redovno izvještavao

Vladu HVO-a o vojnoj i bezbjednosnoj situaciji i da je Milivoj Petković, tada načelnik

Glavnog stožera, samo četiri puta bio pozvan da podnese izvještaj vladi HVO-a o vojnom

stanju.1781

765. Prlićeva odbrana tvrdi da, iako su predstojnik Odjela obrane i ponekad načelnik

Glavnog stožera obavještavali izvršnu i upravnu vlast HVO-a HZ HB o stanju na terenu kako

bi nadležni odjeli i službe HVO-a HZ HB mogli izvršavati zadatke koji su bili u njihovoj

nadležnosti, neke informacije Glavnog stožera nisu bile precizne ni vjerodostojne.1782

766. Vijeće je saslušalo Milivoja Petkovića koji je objasnio, da je na osnovu zapovijedi

Perice Jukića, ministra obrane HR HB od 14. decembra 1993., upućene Anti Rosi, načelnik

Glavnog stožera bio dužan slati sedmične izvještaje o "operativnom i taktičkom" stanju1783

ministru obrane HR HB i redovno komunicirati sa ZP-ima.1784 Međutim, s obzirom na to da je

Milivoj Petković govorio samo o ovoj zapovijedi, Vijeće ne može zaključiti da se ta

procedura primjenjivala prije tog datuma i da je načelnik Glavnog stožera redovno

izvještavao predstojnika Odjela obrane.

767. Da bi utvrdilo kakva je bila situacija prije decembra 1993., Vijeće primjećuje da je

načelnik Glavnog stožera najmanje tri puta prisustvovao sjednicama HVO-a HZ HB i Vlade

HR HB da bi dao informacije o situaciji na linijama fronta.1785 Nadalje, Vijeće konstatuje da

je Glavni stožer sastavljao izvještaje o borbenim dejstvima oružanih snaga HVO-a i da su oni

redovno dostavljani predsjedniku HZ HB, Vladi i predstojniku Odjela obrane.1786 Vijeće tako

1779 Završni podnesak tužilaštva, par. 361-364 i 647. 1780 Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 51921. 1781 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 63. Petkovićeva odbrana tvrdi da je od Milivoja Petkovića traženo da podnese izvještaj o situaciji tri puta u svojstvu načelnika Glavnog stožera i jedanput kao dozapovjednik Glavnog stožera kad je učestvovao na sastanku sa zapovjednikom Praljkom. 1782 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 228. 1783 Operativno-taktičko stanje ("Operational-tactical situation"), odnosno: stanje na ratištu, moral snaga, bezbjednosno-obavještajno stanje, naoružanje jedinica, logističko stanje. 1784 Milivoj Petković, T(f), str. 49399-49402; 4D 01605. 1785 2D 02000, par. 13 i 92; Davor Marijan, T(f), str. 35621 i 35622; 1D 01609; P 02575; 1D 01672; P 05799. 1786 2D 01353; 4D 00830; P 00128; P 03274; P 04699; P 03642; 4D 01605; P 07302; 2D 02000, par. 13. Davor Marijan je precizirao da su, zbog povjerljivosti, polugodišnji izvještaji Glavnog stožera dostavljani Vladi HVO-a nezavisno od

2349/78692 TER

Prijevod


primjećuje da je 4. februara 1993., Milivoj Petković uputio Odjelu obrane i Vladi HZ HB

izvještaj o borbenim dejstvima na teritoriji HZ HB.1787

768. S obzirom na gorenavedene dokaze, Vijeće smatra da je Glavni stožer bio u vezi s

političkim vlastima, i to prvenstveno s predstojnikom Odjela obrane, i da su one bile

obavještavane o vojnim aktivnostima.

III. Oružane snage

769. S obzirom na to da tužilaštvo tvrdi da su optuženi koristili oružane snage Herceg-

Bosne/HVO-a1788 za ostvarivanje UZP-a koji se tereti,1789 Vijeće treba da ispita strukturu i

lanac komandovanja tih oružanih snaga.

770. Za potrebe analize, Vijeće će pod nazivom "oružane snage HVO-a" podrazumijevati

sve glavne snage koje su djelovale na mjestima zločina na koja se odnosi Optužnica, a to su:

oružane snage, specijalne i profesionalne jedinice, domobrani i bivši pripadnici HOS-a.1790 S

obzirom na složenost i specifičnost Vojne policije, Vijeće će njenu strukturu i funkcionisanje

analizirati kasnije, u posebnom dijelu Presude.1791

771. Nakon što obradi sastav oružanih snaga (A), Vijeće će analizirati opštu strukturu

oružanih snaga (B), zatim vojni lanac komandovanja (C) i, na kraju, jedinice za podršku

oružanim snagama i njihovo mjesto u hijerarhiji (D).

izvještaja koji su dostavljani preko Odjela obrane: Davor Marijan, T(f), str. 35622; Milivoj Petković, T(f), str. 49399-49402, 50087, 50088, 50379 i 50380. 1787 2D 01353. 1788 Vijeće podsjeća da je Uredbom od 8. aprila 1992. Mate Boban, predsjednik HZ HB, ustanovio vojni ogranak HVO-a radi "odbran[e] suvereniteta prostora Hrvatske zajednice Herceg-Bosna i […] zaštit[e] hrvatskog naroda, kao i drugih naroda u ovoj zajednici napadnutih od bilo kojeg agresora" (v. Milivoj Petković, T(f), str. 49846-49849; P 00151) i da je taj cilj naveden u prvom članu Uredbe o oružanim snagama od 3. jula 1992., koju je takođe donio Mate Boban kao predsjednik HZ HB (v. u vezi s ovim pitanjem P 00289, član 11; P 08973, str. 25; Ciril Ribičič, T(f), str. 25451). 1789 Optužnica, par. 25. 1790 Za prelazak pripadnika HOS-a u oružane snage HVO-a, v. događaje koji su uslijedili. Pored toga, tužilaštvo uključuje civilnu policiju u "snage Herceg-Bosne/HVO-a" koje nabraja u paragrafu 25 Optužnice. Što se tiče civilne policije, Vijeće upućuje na događaje u vezi s Ministarstvom unutarnjih poslova: "Ministarstvo unutarnjih poslova" u zaključcima Vijeća o političkoj i administrativnoj strukturi HZ(R) HB. 1791 V. "Vojna policija" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB.

2348/78692 TER

Prijevod


A. Sastav oružanih snaga HVO-a

772. Iako dokazi pokazuju da je mobilizaciju bilo teško provesti, zbog, između ostalog,

neodazivanja na pozive i dezertiranja,1792 izvještaj Milivoja Petkovića o vojnoj situaciji za

period od 14. aprila 1992. do 31. decembra 1992., ukazuje na to da je potkraj 1992. u sastavu

oružanih snaga HVO-a bilo već 45.000 ljudi, od kojih su 855 bili pripadnici profesionalnih

jedinica.1793

773. Da bi se stekao uvid u raspored ljudi u oružanim snagama, Vijeće može precizirati

da je HVO u OZ Jugoistočna Hercegovina na dan 26. januara 1993. godine imao 7.743

pripadnika,1794 a da ih je 31. maja 1993. bilo 5.549.1795 Iz analize Ministarstva obrane u vezi

sa sastavom oružanih snaga HR HB, proizlazi da su na dan 22. oktobra 1993.1796 "vojni

obveznici" bili raspoređeni po opštinama na sljedeći način: 1.783 u Prozoru;1797 1.021 u

Gornjem Vakufu;1798 189 u Jablanici;1799 2.714 u Ljubuškom;1800 2.370 u Čapljini;1801 739 u

Stocu1802 i 5.260 u Mostaru.1803

774. Pored toga, prema dokazima i, konkretno, dokumentu od 9. juna 1993. koji je izdala

Personalna uprava Odjela obrane,1804 u redovima HVO-a je 1992. i 1993. bilo i

Muslimana.1805 Konkretno, Vijeće napominje da je 9. juna 1993. HVO imao 36.797

pripadnika, od kojih su 5.956 bili Muslimani.1806 Međutim, dokazi jasno pokazuju da su

Muslimani masovno napuštali redove HVO-a u maju i junu 1993.1807

1792 3D 02616, str. 1; 2D 01209; 2D 00995, str. 9; P 04699, str. 5; P 06234; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37245-37248, 37268 i 37271 i 37272; P 06017. Iz te analize Ministarstva obrane od 22. oktobra 1993. u vezi s brojem vojnih obveznika proizlazi da su mnogi od njih bili u inostranstvu ili odsutni bez dozvole. Npr, 130 odsutnih bez dozvole u Jablanici, 58 u Čapljini, 1171 u Mostaru i 98 u Stocu. V. takođe Slobodan Praljak, T(f), str. 42403 do 42407; 4D 01655. 1793 P 00907, str. 5; 4D 00830, str. 3. Vijeće raspolaže mnogim brojkama koje se odnose na broj pripadnika oružanih snaga HVO-a, ali one odgovaraju onima sadržanim u gorenavedenom izvještaju Milivoja Petkovića. V. Davor Marijan, T(f), str. 35592; Slobodan Praljak, T(f), str. 41073; P 03642. 1794 4D 01628, str. 1 i 2. Ova brojka obuhvata sve muškarce koji su tog dana bili angažovani u OZ Jugoistočna Hercegovina, konkretno u brigadama, Vojnoj policiji, u zapovjedništvu OZ. 1795 4D 01629, str. 1 i 2. 1796 P 06017. 1797 P 06017, str. 4. 1798 P 06017, str. 5. 1799 P 06017, str. 7. 1800 P 06017, str. 9. 1801 P 06017, str. 10. 1802 P 06017, str. 11 i 12. 1803 P 06017, str. 10 i 11. 1804 2D 00150. 1805 4D 01355, str. 3; P 01015; Milivoj Petković, T(f), str. 49467-49469 i 49574. Belinda Giles, T(f), str. 2038 i 2064; Sejfo Kajmović, T(f), str. 11799 i 11800; P 10213, par 2 i 3. 1806 2D 00150. Međutim, Vijeće primjećuje da je broj pripadnika HVO-a Muslimana značajno varirao od jedinice do jedinice. Pored toga, Vijeće konstatuje da je u ove brojke uračunata OZ Posavina, u kojoj je bio veoma veliki omjer Muslimana, ali da stanje u Posavini nije indikativno za broj Muslimana u ostalim OZ. Vijeće ovdje kao primjer navodi

2347/78692 TER

Prijevod


775. Vijeće takođe primjećuje da su, u periodu na koji se odnosi Optužnica, u redovima

HVO-a bili i oficiri HV-a, i to u sastavu Glavnog stožera,1808 OZ1809 ili brigada.1810 U vezi s

tim, Vijeće napominje da je načelnik Glavnog stožera pripadnicima oružanih snaga zabranio

da nose crne uniforme i naredio pripadnicima HV-a prisutnim na teritoriji HZ HB da nose

oznake HVO-a.1811

776. Na kraju, Vijeće primjećuje da više timova odbrane tvrdi kako se određene činjenice

iz Optužnice – na primjer, da su snage HVO-a isprovocirale pretežno muslimansko

stanovništvo Gornjeg Vakufa istaknuvši hrvatsku zastavu1812 - ne mogu pripisati HVO-u,

nego HOS-u,1813 čije pripadnike HVO nije držao pod kontrolom.1814 Da bi potkrijepila tu

tvrdnju, Praljkova odbrana navodi da je nakon nekoliko incidenata između HVO-a i HOS-a

početkom 1992., HOS rasformiran, da su se "preostale jedinice" koje su dejstvovale na

lokalnom nivou zadržale u nekim sektorima, među njima i jedna mala grupa u Gornjem

Vakufu, a da je nekoliko jedinica ušlo u sastav ABiH.1815 Međutim, Vijeće ne raspolaže

informacijama koje bi potkrijepile tvrdnju o "preostalim jedinicama" koje pominje Praljkova

odbrana i omogućile mu da zaključi da su te jedinice stvarno postojale.

procenat Muslimana: u Odjelu obrane (3.64%), u Glavnom stožeru (1.53%), u zapovjedništvu OZ Jugoistočna Hercegovina (0.00%), u Brigadi "Eugen Kvaternik" (2.47%), u Brigadi "Rama" (23.30%) ili pak u Brigadi "Petar Krešimir IV" (24.85%), u Brigadi "Kralj Tomislav" (9.69%), kao i u Pukovniji "Bruno Bušić" (0.60%) i KB-u (41.42%). 1807 4D 01644; 4D 01645; 4D 01646; 4D 01647; 4D 01648; 4D 01632; 4D 01636; 4D 01637; 4D 01638; 4D 01640; 4D 01641; 4D 01642. Vijeće će u relevantnim činjeničnim dijelovima Presude utvrditi motive odlazaka pripadnika Muslimana iz HVO-a i okolnosti tih odlazaka, a kad bude ispitivalo uslove za primjenu članova 2, 3 i 5 Statuta, analiziraće status tih tada zatočenih osoba. V. "Status Muslimana, pripadnika HVO-a, koje je HVO zatočio", u dijelu u kojem Vijeće ispituje uslove za primjenu članova 2, 3 i 4 Statuta. 1808 Svjedok EA, T(f), str. 24313, zatvorena sjednica; P 10330 pod pečatom, par. 4; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37344-37353; P 10336; P 01889; P 02604; P 03957; P 08705, str. 2 originalnog dokumenta. 1809 P 07836; P 00734; P 08705, str. 2 originalnog dokumenta; P 00549. 1810 P 05576; P 08705, str. 2 originalnog dokumenta; P 01242; P 00813; P 00332; P 00891; P 05467; P 00567; P 01855; P 01845; P 01850; P 06037, str. 1; P 03818; Svjedok CU, T(f), str. 12250; Andrew Pringle, T(f), str. 24102-24105; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37299 i 37300; P 01683, str. 2. Vijeće će se detaljno baviti pitanjem prisustva oficira HV-a u HVO-u u analizi dokaza o indirektnoj intervenciji i globalnoj kontroli Hrvatske da bi utvrdilo da li je sukob imao međunarodni karakter. V. "Dokazi o direktnoj intervenciji snaga HV-a na strani HVO-a u sukobu s ABiH", u dijelu u kojem Vijeće ispituje uslove za primjenu članova 2, 3 i 5 Statuta. 1811 P 00798. Tom zapovijedi Milivoj Petković pripadnicima HVO-a zabranjuje da nose druge oznake osim oznaka HVO-a i naređuje pripadnicima HV-a prisutnim na teritoriji HZ HB da nose oznake HVO-a.V. takođe P 02006. 1812 V. u tom smislu par. 64 Optužnice. 1813 Tako u svojim završnim podnescima Praljkova i Stojićeva odbrana tvrde da je HOS, a ne HVO izvjesio zastavu u Gornjem Vakufu 6. januara 1993. V. u vezi s tim Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 421 i Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 226 i 227. 1814 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 421, i Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 226 i 227. 1815 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 226. Praljkova odbrana u prilog svojoj tvrdnji navodi samo jedan dokument (5D 00130), u kojem Sefer Halilović 15. avgusta 1992. naređuje jedinicama HOS-a u Konjicu, Jablanici i Prozoru, pod komandom Zvonka Lukića, da se potčine TG-1/taktičkoj grupi ABiH.

2346/78692 TER

Prijevod


777. HOS je osnovan 1991. u Hrvatskoj kao paravojno krilo Hrvatske stranke prava,

HSP-a, 1816 i dejstvovao je i u Hrvatskoj i u BiH do početka avgusta 1992., kada je ubijen

Blaž Kraljević, komandant HOS-a,1817 što je ubrzalo njegov raspad.1818

778. Iako se, na osnovu jednog naređenja Sefera Halilovića od 15. avgusta 1992., može

smatrati da su bivši pripadnici HOS-a bili lojalni ABiH,1819 iz dokaza proizlazi da su bivši

pripadnici HOS-a već 23. avgusta 1992. zaključili sporazum sa HVO-om.1820 Nakon tog

sporazuma, pripadnici HOS-a ušli su u sastav HVO-a1821 i zajedno s vojnicima HVO-a

učestvovali u vojnim dejstvima,1822 konkretno u Prozoru u septembru i oktobru 1992.,1823 i u

Gornjem Vakufu u decembru 1992., 1824 u kojima su bivši pripadnici HOS-a još uvijek mogli

nositi crne uniforme i oznake HOS-a.1825 Dakle, dokazi jasno upućuju na to da su bivši

pripadnici HOS-a većinom ušli u sastav HVO-a.

B. Opšta struktura oružanih snaga

779. Opšta struktura oružanih snaga sastojala se iz Glavnog stožera, koji je komandovao

oružanim snagama i, konkretno, četiri OZ koje su zapovijedale brigadama (1). Međutim,

Vijeće primjećuje da su OZ Srednja Bosna i njene specijalne jedinice "Maturice" i "Apostoli"

imale poseban status u okviru oružanih snaga (2).

1. Operativne zone i brigade

780. U prvoj polovici 1992. godine, oružane snage HVO-a su se same organizovale na

teritoriji HZ HB, u jeku borbi u BiH.1826 Do avgusta 1992., bile su organizovane na

1816 3D 00331 str. 19; Svjedok U, P 10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3024-3026; Josip Jurčević, T(f), str. 44763-44765; 3D 03720, str. 93; 5D 00093. Uostalom, Dobroslav Paraga, predsjednik HSP-a, je 4. jula 1992. g. imenovao zapovjednika HOS-a u opštini Maglaj. 1817 3D 00331, str. 19; Svjedok U, P 10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f) str. 3026. 1818 Josip Jurčević, T(f), str. 44765; P 09947, str. 3; 3D 00331, str. 19; Josip Manolić, T(f), str. 4727; Svjedok CR, T(f), str. 11828; Milivoj Petković, T(f), str. 50074; P 10108, str. 2; Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22660 i 22661 i T(e), str. 24259; Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić i Čerkez, T(e), str. 5390-5392; P 00859; P 00917, str. 2. Pripadnici HOS-a su nosili crne uniforme i imali su bedževe ili oznake HOS-a. 1819 5D 00130. 1820 3D 00331, str. 19. 1821 3D 00331, str. 19; 2D 03080, str. 1; P 10140 pod pečatom, str. 3; P 09947, str. 3; Svjedok DR, P 09204 pod pečatom, str. 8. 1822 Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić i Čerkez, T(e), str. 5391 i 5392; P 00917, str. 2; P 10108, str. 2. Vojnici jedne druge jedinice HVO-a nosili su maskirne uniforme s oznakama HOS-a. 1823 Omer Hujdur, T(f), str. 3499, 3500, 3565-3567 i 3602-3604; P 01656, str. 5; P 09204, pod pečatom, str. 4 i 5; P 09702 pod pečatom, str. 8; 2D 00055. 1824 Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(e), str. 24259, 22660 i 22661; Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 5390-5392; P 00859; P 00917, str. 2; P 10108, str. 2. 1825 Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(e), str. 24259, 22660 i 22661; Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 5390-5392; P 00859; P 00917, str. 2; P 10108, str. 2. 1826 Slobodan Praljak, T(f), str. 42472; P 00907, str. 4.

2345/78692 TER

Prijevod


teritorijalnom principu, na opštinskom nivou.1827 Potkraj 1992. godine, postavljeni su temelji

organizacije HVO-a.1828 Opštinski stožeri HVO-a su tada nestali, a jedinice HVO-a su se

organizovale u brigade, s ciljem poboljšanja kvaliteta komandovanja i povećanja

pokretljivosti vojnih jedinica.1829

781. U skladu sa zapovijedi Glavnog stožera1830 od 31. avgusta 1992., formirane su četiri

OZ i definisano je područje koje svaka od njih pokriva.1831

782. U sastavu OZ bile su brigade HVO-a, koje su u svom sastavu imale bojne1832 i

satnije.1833

783. Prema izvještaju za period od 14. aprila 1992. do 31. decembra 1992. koji je

4. februara 1993. Milivoj Petković, načelnik Glavnog stožera, uputio vladi HVO-a HZ HB i

predstojniku Odjela obrane, oružane snage HVO imale su sljedeću strukturu:

- Glavni stožer, sa sjedištem u Mostaru;1834

- četiri OZ 1835 pod komandom Glavnog stožera:1836 OZ Jugoistočna Hercegovina, sa

sjedištem u Mostaru, OZ Sjeverozapadna Hercegovina, sa sjedištem u Tomislavgradu, OZ

Srednja Bosna, sa sjedištem u Vitezu i OZ Posavina, sa sjedištem u Slavonskom Brodu.1837

Raspored OZ i način komandovanja bio je sljedeći:

1827 Vinko Marić, T(f), str. 48103, 48104 i 48293; P 10080 pod pečatom, str. 16-18; P 00416. 1828 P 00907; 4D 00830, str. 4; Milivoj Petković, T(f), str. 50310; Vinko Marić, T(f), str. 48103, 48104, 48293 i 48294. 1829 P 00907, str. 6; 4D 00830, str. 4. Milivoj Petković, T(f), str. 50310; Vinko Marić, T(f), str. 48103, 48104 i 48293. 1830 P 00416. U vezi s tim, Vijeće podsjeća da se radi o zapovijedi "Glavnog stožera"; ime potpisnika se ne pojavljuje, a u skeniranoj verziji dokumenta u e-courtu vidi se samo gornji dio potpisa. No, Vijeće podsjeća da je tog dana na dužnosti načelnika Glavnog stožera bio Milivoj Petković i konstatuje da se na brojnim dokumentima koje je Milivoj Petković potpisao nalazi identičan potpis; v. npr. 4D 00830; P 01754; P 02517. Vijeće na osnovu toga može zaključiti da je tu zapovijed potpisao Milivoj Petković, načelnik Glavnog stožera. 1831 P 00907, str. 6; 4D 00830, str. 4; Milivoj Petković, T(f), str. 50310; Vinko Marić, T(f), str. 48103, 48104 i 48293; Filip Filipović, T(f), str. 47691 i 47701. 1832 Svjedok 4D-AB, T(f), str. 47064 i 47065, djelimično zatvorena sjednica; P 02694; P 10143, str. 4; P 00616; P 00620; P 05933; 4D 01463; Dragan Jurić, T(f), str. 39278; P 03035. 1833 P 10133, pod pečatom, str. 2, par. 7, str. 3, par. 16 i par. 17, i str. 10, par. 103. Primjera radi, lanac komandovanja 1. brigade HVO-a "Knez Domagoj" ustanovljen je u oktobru 1992. na sljedeći način: zapovjednik brigade bio je pukovnik Nedjeljko Obradović, zapovjednik 1. bojne bio je Zoran Delić, a zapovjednik 2. satnije bio je Nikica Prskalo. P 10143, str. 4; Filip Filipović, T(f), str. 47703. 1834 P 00907, str. 4 i 5; 4D 00830, str. 2 i 3. 1835 P 00416; 4D 01355, str. 1 i 2. Četiri operativne zone bile su raspoređene na sljedeći način: 1) OZ Jugoistočna Hercegovina obuhvatala je opštine Mostar, Široki Brijeg, Čitluk, Ljubuški, Grude, Čapljina, Stolac, Ravno i Neum; 2) OZ Sjeverozapadna Hercegovina obuhvatala je opštine Pošušje, Livno, Tomislavgrad, Kupres, Prozor, Gornji Vakuf, Bugojno, Jablanica i Konjic; 3) OZ Srednja Bosna obuhvatala je opštine Jajce, Donji Vakuf, Travnik, Novi Travnik, Vitez, Busovača, Kiseljak, Žepče i 4) OZ Posavina. 1836 P 00907, str. 4 i 5; 4D 00830, str. 2 i 3. 1837 P 00907, str. 4 i 5; 4D 00830, str. 2 i 3.

2344/78692 TER

Prijevod


- OZ Jugoistočna Hercegovina, pod zapovjedništvom Miljenka Lasića, 1838 u čijem su

sastavu bile 1. brigada "Knez Domagoj" u Čapljini, 2. brigada u Bijelom Polju, 3. brigada

u Mostaru/Gnojnicama i 4. brigadu u Čitluku, Grudama i Ljubuškom;

- OZ Sjeverozapadna Hercegovina, pod zapovjedništvom Željka Šiljega, 1839 a zatim

Zvonimira Skendera,1840 u čijem su sastavu bile Brigada "Kralj Tomislav" u

Tomislavgradu, Brigada "Petar Krešimir IV" u Livnu, Brigada "Eugen Kvaternik" u

Bugojnu, Brigada "Ante Starčević" u Gornjem Vakufu, Brigada "Rama" u Prozoru i

Brigada "Herceg Stjepan" u Konjicu i Jablanici;

- OZ Srednja Bosna, pod zapovjedništvom Tihomira Blaškića,1841 u čijem su sastavu bile

1. brigada "Stjepan Tomašević" u Novom Travniku, 2. brigada "Ban Josip Jelačić" u

Kiseljaku, 3. brigada "Bobovac" u Varešu, 4. travnička brigada u Travniku, 5. brigada

"Nikola Šubić Zrinski" u Busovači, 6. brigada "110. usorska" u Usori, 7. brigada "111. XP"

u Žepču i 8. brigada "Jure Francetić" u Zenici;

- OZ Posavina.1842

784. Dana 3. septembra 1993., Miljenko Lasić, zapovjednik OZ Jugoistočna Hercegovina

je, po zapovijedi načelnika Glavnog stožera Slobodana Praljka od 1. septembra 1993., izvršio

reorganizaciju te operativne zone.1843 OZ Jugoistočna Hercegovina je tada podijeljena na tri

sektora: Sektor Sjever, Sektor Obrana Mostara i Sektor Jug.1844

785. Dana 14. oktobra 1993., Mate Boban, predsjednik HZ HB i vrhovni zapovjednik

oružanih snaga, izdao je zapovijed Ministarstvu obrane i Glavnom stožeru za pretvaranje OZ

u ZP, u kojoj se navodi da se s danom 15. oktobra 1993. formiraju sljedeća zborna područja:

- ZP Mostar, koje pokriva područje OZ Jugoistočna Hercegovina;

1838 Barem od 28. oktobra 1992. do 11. januara 1994.: P 00661; P 00813; P 00872; 4D 02021; P 01402; P 04774; 5D 04374; P 02030; 3D 01017; 4D 01685; 4D 01534; P 02685; P 03117; 4D 01547; 4D 01067; P 05750; P 05876; P 06524; P 06564; P 06822; P 06846; P 07559. 1839 Barem od 9. septembra 1992. do 28. oktobra 1993.: P 00460; P 00582; P 00612; P 00643; 3D 01271; P 00661; P 00781; P 00874; 3D 00510; P 01504; P 01938; 5D 02001; P 02864; P 03433; P 05876; P 06203; 3D 01782. 1840 Barem od decembra 1993. do 24. februara 1994.: 3D 03710, str. 3.; P 07423; P 11015; 2D 03045. 1841 Barem od 27. juna 1992. do 22. novembra 1993.: P 00280; P 00661; P 00765; 2D 03068; 4D 01205; P 01850; P 01864; 4D 00594; 5D 04030; 2D 01407; P 03719; P 04268; P 04989; 4D 00576; P 06793. 1842 P 00907, str. 4 i 5; 4D 00830, str. 2 i 3. 1843 P 04774; P 04719. 1844 P 04774; P 04719. Reogranizaciju potvrđuje i P 05271. Zapovjednik Sektora Sjever bio je Ivan Primorac; zapovjednik Sektora Obrana Mostara bio je Zlatan Mijo Jelić; zapovjednik Sektora Jug bio je Nedjeljko Obradović.

2343/78692 TER

Prijevod


- ZP Vitez, koje pokriva područje ZO Srednja Bosna;1845

- ZP Tomislavgrad, koje pokriva područje OZ Sjeverozapadna Hercegovina;

- i Zborno područje Orašje, koje pokriva područje OZ Posavina.1846

786. Međutim, to što su OZ preimenovane u ZP-e nije promijenilo vojnu strukturu HVO-

a HZ HB/HR HB, budući da je Glavni stožer i dalje imao ovlaštenja nad svakim od četiri ZP-

a.1847

787. U zapovijedi Mate Bobana od 14. oktobra 1993. takođe se precizira da svi

zapovjednici OZ ostaju na istoj dužnosti u ZP-ima.1848

2. Specifičnost OZ Srednja Bosna i specijalnih jedinica "Maturice" i "Apostoli"

788. OZ Srednja Bosna imala je poseban status i organizaciju. Na osnovu zapovijedi koju

su zajedno potpisali Mate Boban, predsjednik HVO-a i Ante Roso, tada general HV-a,1849

Tihomir Blaškić je 27. juna 1992. postavljen na dužnost zapovjednika OZ Srednja Bosna.1850

Tihomir Blaškić je mogao sam da postavlja zapovjednike brigada,1851 što nije bio slučaj u

ostalim OZ, jer je za to bio ovlašten Mate Boban.1852 Tihomir Blaškić je takođe formirao

operativne grupe u OZ Srednja Bosna i imenovao njihove zapovjednike.1853 Te grupe su

obuhvatale više opština i brigada, pa je 2. operativna grupa pokrivala, konkretno, opštine

Kiseljak, Vareš i Kakanj.1854

1845 Svjedok EA, T(e), str. 24333, 24334, 24538 i 24539 i 24563, zatvorena sjednica; P 06792; P 06793; P 06813; P 06815. I ovdje se jasno vidi posebni status OZ Srednja Bosna/ZP. Tako je 22. novembra 1993., zapovjednik ZP-a Vitez, Tihomir Blaškić, izdao zapovijed za reorganizaciju operativnih grupa ZP-a i, konkretno, za preimenovanje 2. grupe Kiseljak u "izmješteno zapovjedno mjesto Zbornog područja Srednja Bosna sa sjedištem u Kiseljaku", skraćeno "IZM 1 Vitez". Tom reorganizacijom, Ivica Rajić je postao zapovjednik izmještenog zapovjednog mjesta u Kiseljaku i na toj dužnosti je bio do aprila ili maja 1993., ali su u praksi njegove funkcije ostale nepromijenjene. 1846 P 05876. 1847 Slobodan Praljak, T(f), str. 43431 i 43432; P 09324. 1848 P 05876; Svjedok EA, T(f), str. 24821, zatvorena sjednica. Uostalom, dana 14. februara 1994., zapovjednik ZP Vitez bio je još uvijek Tihomir Blaškić. Vijeće podsjeća da je Mate Boban, vrhovni zapovjednik oružanih snaga, imenovao sve zapovjednike OZ, sve zapovjednike brigada u OZ Jugoistočna Hercegovina i Sjeverozapadna Hercegovina (v. "Ovlaštenja vrhovnog zapovjednika za imenovanja vojnih zapovjednika u oružanim snagama" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB), a da je Bruno Stojić, predstojnik Odjela obrane, postavljao članove zapovjedništva brigada do nivoa dozapovjednika brigade (v. "Ovlaštenja predstojnika Odjela obrane i Ministarstva obrane za imenovanja u oružanim snagama" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB). 1849 P 09596. 1850 P 00280. 1851 P 00280; 4D 00847; P 00765; P 00762; P 00766; P 00769; P 00774; P 00775; P 00777. 1852 V. npr. P 03363; P 03582; P 04234; P 04550; P 05566. 1853 P 00554. Za imenovanja zapovjednika operativnih grupa u njegovoj OZ, v. P 00681; P 02328. 1854 P 00554.

2342/78692 TER

Prijevod


789. Pored toga, HVO je u OZ Srednja Bosna imao i specijalne jedinice "Maturice" i

"Apostoli", formirane u aprilu odnosno junu 1993.1855 One su bile stacionirane u Kiseljaku, i

bile su u sastavu brigade "Ban Josip Jelačić" 1856 i pod njenom komandom.1857 Njima je

raspolagao zapovjednik brigade radi upotrebe u borbi.1858

C. Lanac rukovođenja i komandovanja oružanim snagama

790. Vijeće konstatuje da je u HVO-u vladao princip jednostarješinstva, jer su

zapovjednici, u zavisnosti od svog položaja u vojnoj hijerarhiji, imali ovlaštenja da vode,

koordiniraju i komanduju jedinicama oružanih snaga za koje su bili zaduženi.1859 Vojni

vještak Andrew Pringle1860 je u svom svjedočenju rekao da je lanac komandovanja HVO-a

funkcionisao na sljedeći način: vrhovni zapovjednik oružanih snaga HVO HZ HB je direktno

komandovao Glavnim stožerom, kojem su bile potčinjene OZ, koje su pak bile nadređene

zapovjednicima brigada.1861 Vijeće je, međutim, saslušalo Milana Gorjanca, vojnog

vještaka,1862 koji je rekao da od 1992. do početka 1994. u oružanim snagama HVO-a nije

postojao efektivni lanac rukovođenja i komandovanja.1863 Ovaj vještak je ipak priznao da je

lanac komandovanja mogao funkcionisati na najvišim nivoima, i rekao da je bilo mnogo

problema na nižim nivoima u brigadama, konkretno, u bojnama i satnijama.1864

791. S obzirom na sveukupne dokaze, Vijeće konstatuje da je uobičajeni lanac

komandovanja oružanih snaga počinjao u Glavnom stožeru, koji je bio u direktnoj vezi sa OZ

koje su rukovodile brigadama HVO-a.1865 U vezi s tim, Vijeće ima na raspolaganju brojna

naređenja zapovjednika OZ upućena brigadama,1866 kao i više izvještaja o stanju koja su

1855 P 10156, str. 1; P 02732 pod pečatom, str. 1; P 09951; Svjedok EA, T(f), str. 24351, 24353, 24354, 24705 i 24706, zatvorena sjednica; P 10330 pod pečatom, par. 8; P 09882 pod pečatom, str. 13, par. 71. 1856 Svjedok EA, T(f), str. 24397, zatvorena sjednica; Svjedok L, T(f), str. 15745, zatvorena sjednica; P 09882 pod pečatom, str. 14, par. 76; P 06647, str. 3; P 06870. Iz zapovijedi Viktora Andrića od 31. januara 1994. proizlazi da je tog dana Marinko Ljoljo još uvijek bio zapovjednik specijalnih jedinica "Maturice" i "Apostoli". V. P 07757; P 08162, str. 2. 1857 P 10156, str. 1; P 02732 pod pečatom, str. 1; P 09951; Svjedok EA, T(f), str. 24351, 24353, 24354, 24705 i 24706, zatvorena sjednica; P 10330 pod pečatom, par. 8; P 09882 pod pečatom, str. 13, par. 71. 1858 Svjedok EA, T(f), str. 24350, 24351 i 24705, zatvorena sjednica. 1859 P 09549, par. 24 i 27; P 00307, str. 4; P 04131; P 00586, str. 5; v. takođe P 00095, str. 2; Andrew Pringle, T(f), str. 24018, 24043, 24046 i 24047. 1860 Andrew Pringle, T(f), str. 23997 i 23998. 1861 Andrew Pringle, T(f), str. 24105-24111, 24017, 24018, 24174-24179, 24269 i 24270; P 04131; P 00586, str. 5; P 00095, str. 2; P 09549, par. 22 i 23; P 08128, str. 4. 1862 Milan Gorjanc, T(f), str. 46024. Za njega kao vještaka, v. takođe "Nalog o modalitetima svjedočenja vještaka Milana Gorjanca" koji je Vijeće izdalo kao javni dokument 12. oktobra 2009. 1863 Milan Gorjanc, T(f), str. 46361, 46364 i 46366. 1864 Milan Gorjanc, T(f), str. 46361, 46364 i 46366. 1865 Milivoj Petković, T(f), str. 50322 i 50338-50340; P 11123; P 04131, str. 2. 1866 3D 02212; P 01300; P 02047; 3D 00017; P 01491; P 01888; 5D 04375; P 02618; P 04743; 3D 02617.

2341/78692 TER

Prijevod


zapovjednici brigada upućivali u OZ,1867 što potvrđuje efektivno funkcionisanje lanca

komandovanja.

792. Vijeće takođe navodi da su zapovjednici OZ svojim brigadama prosljeđivali

zapovijedi načelnika Glavnog stožera.1868

793. Slobodan Praljak je u svom svjedočenju rekao da je Glavni stožer HVO-a

komandovao OZ, a ne direktno brigadama.1869 Iako je uobičajeni put naređenja vojnim

lancem komandovanja išao od načelnika Glavnog stožera do OZ, od zapovjednika OZ do

zapovjednika brigada i nižih nivoa,1870 Vijeće napominje da je načelnik Glavnog stožera

ponekad izdavao zapovijedi nižim formacijama, brigadama, pukovnijama ili bojnama, ne

prosljeđujući ih nužno kroz cijeli lanac komandovanja.1871

794. U tom smislu, Vijeće takođe primjećuje da su brigade mogle slati izvještaje o stanju

direktno Glavnom stožeru.1872

795. Konačno, Bruno Stojić, predstojnik Odjela obrane, takođe je izdavao zapovijedi

direktno – dakle, ne preko Glavnog stožera – zapovjednicima OZ i brigada.1873 Tako je

26. januara 1993. naredio OZ Jugoistočna Hercegovina, Sjeverozapadna Hercegovina i

Srednja Bosna da dozvole prolaz svim vozilima i konvojima humanitarne pomoći pod

pratnjom UNPROFOR-a, Međunarodnog Crvenog krsta i UNHCR-a.1874

796. Iako Vijeće napominje da u nekim slučajevima načelnik Glavnog stožera i

predstojnik Odjela obrane nisu poštovali komandni lanac i da je bilo problema u koordinaciji

– što potvrđuje na primjer činjenica da zapovijedi Slobodana Praljka od 25. jula 1993., koje

su imale za cilj slanje pojačanja u Prozor, nisu bile izvršene1875 – dokazi potvrđuju da te

teškoće u funkcionisanju nisu bile takve da bi dovele u pitanje funkcionisanje vojnog lanca

komandovanja od Glavnog stožera do OZ, brigada i nižih jedinica.

1867 2D 00771; P 01333; 4D 01674; P 01712; 2D 00641. 1868 P 02040; P 02055; P 02526. Uostalom, Žarko Tole, načelnik Glavnog stožera, izdao je 13. avgusta 1993. upozorenje u vezi s dostavljanjem brigadama zapovijedi koje Glavni stožer izdaje OZ. Upozorio je, između ostalog, da se nijedna zapovijed niti bilo koji spis zapovijedanja ne smije fotokopirati, niti u originalnom tekstu dostavljati potčinjenim jedinicama direktno, te da su zapovjednici OZ dužni, na osnovu zapovijedi Glavnog stožera, izdati svoju zapovijed. V. 3D 01151. 1869 Slobodan Praljak, T(f), str. 41579-41580; P 04131. 1870 V. "Zapovijedi Glavnog stožera upućene oružanim snagama" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1871 P 04829; 3D 01195. 1872 P 01333; P 01418; P 03337; P 04594; 3D 02400. 1873 P 01098; 2D 00984; P 03163. 1874 P 01316. 1875 3D 00640; 3D 01097; 3D 01101; 5D 00546; P 03706.

2340/78692 TER

Prijevod


D. Jedinice za podršku oružanim snagama i njihov lanac komandovanja

797. Među jedinicama za podršku oružanim snagama bile su, između ostalih, jedinice

Vojne policije. Kao što je već rečeno, fukcionisanju tih jedinica će biti posvećena zasebna

analiza.1876 Vijeće će ovdje analizirati funkcionisanje i lanac komandovanja topništva i

zrakoplovne grupe (1), profesionalnih jedinica (2) i domobrana (3), tj. snaga namijenjenih

kao podrška oružanim snagama.

1. Topništvo i zrakoplovna grupa

798. Topništvo i zrakoplovna grupa bile su specifične jedinice koje su, svaka u svojoj

oblasti, bile zadužene za podršku brigadama i OZ.

799. Topništvo je bilo raspoređeno u više tijela vojne hijerarhije, u Glavnom stožeru,1877

OZ i brigadama.1878

800. U Glavnom stožeru je bio načelnik topništva.1879 Vinko Marić, zapovjednik

topništva u OZ Jugoistočna Hercegovina,1880 objasnio je ulogu načelnika topništva u

Glavnom stožeru i njegove odnose s topničkim jedinicama na terenu. Uzimajući za primjer

OZ Jugoistočna Hercegovina, objasnio je da je Glavni stožer HVO-a dobijao informacije o,

konkretno, raspoloživoj municiji za svaku brigadu, putem izvještaja koje je zapovjednik

topništva OZ Jugoistočna Hercegovina upućivao načelniku topništva Glavnog stožera1881 kao

i izvještaja koje je ovaj dobijao od zapovjednika OZ.1882

801. Pored toga, u OZ Jugoistočna Hercegovina postojala je mješovita raketno-topnička

pukovnija (MRTP/Mixed Rocket Launcher Regiment ili RTM/Rocket and Artillery

Regiment)1883 sa sjedištem u Širokom Brijegu,1884 koja je raspolagala teškim naoružanjem,

1876 V. "Vojna policija" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1877 P 00502, str. 6; 4D 01676; P 02712; P 01683; P 01572, str. 8; 4D 01600; P 04495. 1878 Slobodan Praljak, T(f), str. 43568, 43569, 43572, 43574, 43575 i 43591; Vinko Marić, T(f), str. 48111, 48127, 48128, 48130-48132, 48250 i 48251; 4D 01675; P 02712; P 04131, str. 2; P 03979. 1879 P 00502, str. 6; 4D 01676; P 02712; P 01683; P 01572, str. 8; 4D 01600; P 04495. 1880 Vinko Marić je bio na toj dužnosti od 10. novembra 1992. do aprila 1994.: Vinko Marić, T(f), str. 48090 i 48091. 1881 Vinko Marić, T(f), str. 48257; 4D 01675. 1882 Vinko Marić, T(f), str. 48260, 48263 48260 i 48261, 48287; 4D 01625. 1883 Vinko Marić, T(f), str. 48122, 48123 i 48125. Svjedok je objasnio da su se nazivi u topništvu razlikovali od naziva u pješadiji i da je, konkretno, topnička terminologija bila sljedeća: vod, bitnica, divizion i puk. Istakao je da se mješovita raketno-topnička pukovnija zvala "pukovnija" ali da je, s obzirom na broj pripadnika, više odgovarala ojačanom divizionu nego pukovniji – što znači da ih nije bilo dovoljno. Topnička pukovnija odgovarala je pješadijskoj bojni, 4D 01676. 1884 Vinko Marić, T(f), str. 48125-48127.

2339/78692 TER

Prijevod


između ostalog s tri topa kalibra 130 mm.1885 Njen zadatak je bio da pruža podršku

pješadijskim jedinicama, u skladu s naređenjima zapovjednika OZ.1886 Po zapovijedi

Slobodana Praljka, zapovjednika Glavnog stožera,1887 ova pukovnija je stavljena pod direktnu

komandu Glavnog stožera u periodu od 12. avgusta 1993. do 1. decembra 1993., kad je Ante

Roso, tada načelnik Glavnog stožera, naredio da se ta pukovnija prepotčini ZP-u Mostar.1888

802. Vijeće ima malo informacija o topničkim jedinicama u OZ Sjeverozapadna

Hercegovina i OZ Srednja Bosna. Međutim, saslušalo je Vinka Marića,1889 koji je objasnio

generalno funkcionisanje topničkih jedinica i koji je rekao da je, u OZ, odluke o upotrebi

topništva donosio zapovjednik OZ.1890

803. Brigade su takođe imale, pod svojom direktnom komandom, topničke jedinice

opremljene minobacačima manjeg kalibra od onih koje je koristila topnička pukovnija

"RTM" iz Širokog Brijega.1891 Vinko Marić je rekao da je u brigadama odluke o upotrebi

topništva donosio zapovjednik brigade.1892

804. Međutim, Vijeće napominje da je, 26. septembra 1993., Slobodan Praljak,

zapovjednik Glavnog stožera HVO-a, izričito naredio zapovjednicima OZ Sjeverozapadna

Hercegovina i Jugoistočna Hercegovina, kao i zapovjednicima brigada u tim OZ u čijoj

nadležnosti je bilo otvaranje minobacačke vatre, da za otvaranje vatre traže odobrenje

Glavnog stožera HVO-a,1893 i da je, 15. februara 1994, Ante Roso, načelnik Glavnog stožera

HVO-a, naredio zapovjedniku ZP-a Mostar da odmah prekine s upotrebom teškog topništva

na liniji fronta u pravcu istočnog Mostara.1894 Vijeće dakle konstatuje da je zapovjednik

Glavnog stožera mogao izdavati naređenja za upotrebu topništva zapovjednicima OZ/ZP, kao

i zapovjednicima brigada.

1885 Slobodan Praljak, T(f), str. 43568, 43569 i 43572; Vinko Marić, T(f), str. 48111, 48127, 48128, 48130-48132, 48250 i 48251; P 04131 str. 2. 1886 Vinko Marić, T(f), str. 48122-48125, 48127 i 48128, 48247-48249 i 48253; P 01872; P 01881; P 01998; P 07559, str. 4. Npr., dana 11. januara 1994., ZP Mostar je u izvršenju borbenih zadataka imao podršku pukovnije. 1887 P 04131; Slobodan Praljak, T(f), str. 43567 i 43568; Vinko Marić, T(f), str. 48122-48124, 48128, 48129, 48248, 48251 i 48252. 1888 P 06990. 1889 Vinko Marić je bio zapovjednik topništva u OZ Jugoistočna Hercegovina od 10. novembra 1992. do aprila 1994., Vinko Marić, T(f), str. 48090 i 48091. 1890 Vinko Marić, T(f), str. 48111. 1891 Vinko Marić, T(f), str. 48130, 48131, 48250, 48251, 48310, djelimično zatvorena sjednica, i 48352. Vinko Marić je rekao da su topničke jedinice u brigadama raspolagale oruđima kalibra 60, 82 i 120 milimetara. Za vrste topničkog naoružanja u brigadama, v. takođe: P 02712, str. 1. Iz tog izvještaja proizlazi da je topništvo 4. brigade imalo višecijevni bacač raketa. 1892 Vinko Marić, T(f), str. 48111. 1893 P 05402. 1894 P 07868.

2338/78692 TER

Prijevod


805. Na osnovu dokaza, Vijeće konstatuje da je topništvo u brigadama bilo pod

komandom zapovjednika brigade, da je topništvo u OZ bilo pod komandom zapovjednika OZ

i da je topnička pukovnija iz Širokog Brijega bila pod komandom zapovjednika

OZ Jugoistočna Hercegovina u periodu na koji se odnosi Optužnica, osim od 12. avgusta

1993. do 1. decembra 1993., kad je bila pod direktnom komandom Glavnog stožera. U

svakom slučaju, topničke jedinice pod zapovjedništvom brigada ili OZ bile su u nadležnosti,

makar indirektno, Glavnog stožera, s obzirom na to da je Glavni stožer neposredno

komandovao OZ, koje su pak komandovale brigadama, kao što je Vijeće već zaključilo.1895

806. Na kraju, oružane snage HVO-a imale su podršku zrakoplovne grupe (Air Force

Group), u čijem su sastavu bili helikopteri za evakuaciju ranjenih iz Mostara i Srednje

Bosne.1896 Po zapovijedi Slobodana Praljka od 12. avgusta 1993., zrakoplovna grupa je

stavljena pod direktnu komandu Glavnog stožera.1897

2. Profesionalne jedinice

807. Već 1992. godine,1898 u oružanim snagama su postojale takozvane "profesionalne"

jedinice.1899 Slobodan Praljak je u svom svjedočenju rekao da se u oružanim snagama HVO-a

izraz "profesionalne" koristio za trajno mobilisane jedinice, spremne za djelovanje u svakom

trenutku.1900 Više dokaza ukazuje na to da su profesionalne jedinice imale manje od 1000

ljudi.1901

808. Ivica Primorac, jedan od pomoćnika načelnika Glavnog stožera bio je konkretno

zadužen za profesionalne jedinice.1902 On je u decembru 1992. uspostavio strukturu

profesionalnih jedinica.1903 HVO je 1992. i 1993. godine imao sljedeće profesionalne

jedinice: Pukovniju "Bruno Bušić", PPN (Special Purposes Unit) "Ludvig Pavlović", PPN

1895 V. "Operativne zone i brigade" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1896 Slobodan Praljak, T(f), str. 43557 i 43578; P 04131, str. 2. 1897 P 04131; Slobodan Praljak, T(f), str. 43568. 1898 P 00965. Jasno je da su te jedinice bile već formirane i u funkciji kad je izvješaj sastavljen, krajem 1992. Pored toga, mjesto pomoćnika za profesionalne jedinice postojalo je barem od 15. septembra 1992. P 00586, str. 4. 1899 Vijeće konstatuje da postoji izvjesna terminološka zbrka između "profesionalnih" jedinica i jedinica "za posebne namjene", konkretno u prijevodima završnih podnesaka strana u postupku. Vijeće će u analizi upotrebljavati izraz "profesionalne jedinice" za sljedeće jedinice: KB i ATG u njegovom sastavu, pukovnije "Bruno Bušić" i "Ludvig Pavlović". Što se tiče "jedinica za posebne namjene", Vijeće je shvatilo da je riječ o jedinicama koje su formirane direktno u brigadama, kao što su "Maturice" i "Apostoli" u Kiseljaku. V. "Specifičnost OZ Srednja Bosna i specijalne jedinice "Maturice" i "Apostoli" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1900 To jest, nisu se vraćale kućama po završetku zadataka: Slobodan Praljak, T(f), str. 41071, 41072, 43433 i 43424; P 09324. 1901 Slobodan Praljak, T(f), str. 41073; 4D 00830, str. 3. 1902 P 00586, str. 4; P 01683; P 01572, str. 9; P 01787. 1903 P 00965; 4D 01033; P 01787; 4D 01034.

2337/78692 TER

Prijevod


(Special Purposes Unit) "Vitezovi", ATG (antiterirostičku grupu) "Baja Kraljević" i

"Kažnjeničku bojnu", odnosno KB.1904

809. Dana 23. decembra 1993., Ante Roso je izdao zapovijed za rasformiranje svih ATG i

PPN-ova, s izuzetkom profesionalnih jedinica "Ludvig Pavlović" i "Bruno Bušić", koja je

stupila na snagu 1. januara 1994..1905

a) PPN "Vitezovi"

810. Vijeće primjećuje da je profesionalna jedinica "Vitezovi" djelovala u Srednjoj

Bosni.1906 Tužilaštvo tvrdi da je ova jedinica bila pod direktnom komandom Glavnog

stožera.1907 Vijeće konstatuje da je ova jedinica efektivno bila pod direktnom komandom

Glavnog stožera HVO-a do 19. januara 1993. ali da je, od tog datuma nadalje, bila trajno

potčinjena zapovjedniku OZ Srednja Bosna.1908 Međutim, to što je ta jedinica bila potčinjena

zapovjedniku OZ Srednja Bosna nije značilo da nije mogla slati izvještaje o borbenom stanju

u Srednjoj Bosni Bruni Stojiću, predstojniku Odjela obrane, kao i Milivoju Petkoviću,

načelniku Glavnog stožera, što je uostalom i učinila 25. aprila 1993.1909

b) Pukovnija "Bruno Bušić" i PPN "Ludvig Pavlović"

811. Tužilaštvo tvrdi da su među profesionalnim jedinicama HVO-a bile jedinice "Bruno

Bušić" i "Ludvig Pavlović," čiju su upotrebu kontrolisali predstojnik Odjela obrane i Glavni

stožer i koje su mogle biti stavljene pod komandu ostalih zapovjednika HVO-a za određena

dejstva.1910

812. Praljkova odbrana tvrdi da Glavni stožer nije imao nikakvu nadležnost nad nekim

jedinicama, kao što je na primjer KB.1911 Međutim, Vijeće primjećuje da Praljkova odbrana

ne navodi kakva je situacija bila s Pukovnijom "Bruno Bušić" i PPN-om "Ludvig

Pavlović."1912

1904 P 00965; 4D 01033. 1905 P 07315. 1906 P 00965; 4D 01033. 1907 Završni podnesak tužilaštva, par. 648. 1908 P 00965; 4D 01033; P 07892, str. 1 i 2-4; P 01921; P 02087; Milivoj Petković, T(f), str. 50322 i 50338-50340; P 11123; 4D 00623. 1909 P 02087. 1910 Završni podnesak tužilaštva, par. 296 i 648. 1911 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 528. 1912 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 528.

2336/78692 TER

Prijevod


813. Od trenutka kad su nastale, Pukovnija "Bruno Bušić" i PPN "Ludvig Pavlović" bile

su profesionalne jedinice HVO-a.1913 PPN "Ludvig Pavlović" formirana je u HVO-u u junu

1992.,1914 a Pukovnija "Bruno Bušić", čiji je zapovjednik bio Anton Luburić,1915 u septembru

1992.1916

814. Vijeće primjećuje da su ove dvije jedinice bile pod direktnom komandom načelnika

Glavnog stožera, koji je odlučivao o njihovom raspoređivanju, barem od 6. januara 1993.1917

Vijeće napominje da u zapovijedi od 12. avgusta 1993., koja se odnosi na vojni lanac

komandovanja, Slobodan Praljak podsjeća da su ove jedinice neposredno podređene

Glavnom stožeru.1918 Međutim, iz dokaza proizlazi, a to uostalom tvrdi i tužilaštvo, da su te

jedinice, kad su bile raspoređene na teren, bile podređene zapovjedniku OZ u kojoj su bile

razmještene.1919

c) KB i ATG u sastavu KB-a

815. Nakon što analizira organizaciju KB-a i ATG koje su bile u njegovom sastavu (i),

Vijeće će ispitati mjesto KB-a u vojnom lancu komandovanja (ii) i, na kraju, navode

tužilaštva o postojanju veze između Mladena Naletilića, KB-a i ATG u sastavu KB-a s

predstojnikom Odjela obrane, Brunom Stojićem (iii).1920

i. Organizacija KB-a i ATG

816. Mladen Naletilić Tuta pominje se u Optužnici kao jedan od učesnika u UZP-u koji se

tereti.1921 Tužilaštvo tvrdi da su Mladen Naletilić, KB i nekoliko antiterorističkih grupa

(ATG), bili u sastavu oružanih snaga HVO-a kojima je Tuta komandovao i nad kojima je

imao "globalnu kontrolu".1922

1913 P 00965, str. 1. 1914 Dragan Ćurčić, T(f), str. 45798, 45954 - 45956. 1915 P 00804; P 00965; P 01064; 4D 01033; 2D 01351. 1916 2D 01353, str. 2. 1917 P 01064; P 01896; P 02209. 1918 P 04131; P 04439; 3D 01147. 1919 4D 01034; 5D 04387, str. 2 par. 2; P 04749; 4D 00618; Dragan Ćurčić, T(f), str. 45804, 45814, 45833, 45835, 45838, 45879-45881; Slobodan Praljak, T(f), 43455, 43456, 43557 i 43433; Milivoj Petković, T(f), str. 50322, 50338-50340 i 50807. 1920 Završni podnesak tužlaštva, par. 293 i 296 1921 Optužnica, par. 16. 1922 Završni podnesak tužilaštva, par. 293 i 296.

2335/78692 TER

Prijevod


817. Dana 31. decembra 1992. zapovjednik KB-a bio je Mario Hrkač. 1923 Nakon

toga, Mladen Naletilić je bio zapovjednik KB-a najmanje od 22. februara 1993. do

2. decembra 1993.1924 Iz nekoliko dokaza proizlazi da je i Ivan Andabak imao komandne

dužnosti u KB-u, iako je Vijeću nepoznato o kojim je tačno funkcijama riječ.1925

818. Antiterorističke grupe (ATG) bile su pridodate KB-u i bile su, dakle, takođe pod

komandom Mladena Naletilića, najmanje od 22. februara 1993. do 2. decembra 1993.1926

Među ATG pridruženim KB-u,1927 Vijeće navodi ATG "Benko Penavić" pod komandom

Marija Miličevića1928 i ATG "Vinko Škrobo" (ranije zvanu ATG "Mrmak") pod komandom

Vinka Martinovića Štele.1929

819. Vijeće takođe primjećuje da je ATG "Baja Kraljević", iako se u izvještajima

pomoćnika načelnika Glavnog stožera za profesionalne jedinice vodila odvojeno od KB-a,1930

bila, kao i ATG "Benko Penavić" i "Vinko Škrobo", pridodata KB-u i stavljena pod komandu

Mladena Naletilića.1931

820. Vijeće konstatuje da je pripadnicima KB-a i ATG bilo svojstveno "kriminalno"

ponašanje, da su imali ozbiljnih problema s disciplinom i da su često bili u sukobu s

jedinicama oružanih snaga HVO-a,1932 konkretno s Vojnom policijom.1933 To proizlazi,

između ostalog, iz izvještaja dozapovjednika Vojne policije u Prozoru, upućenog 20. juna

1993. Valentinu Ćoriću, načelniku Uprave Vojne policije, i Bruni Stojiću, predstojniku

1923 P 00965; Slobodan Praljak, T(f), str. 43799 i 43800; P 09324. 1924 P 01531; P 01701; P 02118; P 02325; P 02783; P 03309; P 03910; P 05432; P 06170; P 06664; P 07009. 1925 P 03219; P 05579; P 05477, str. 2. Prema činjenici o kojoj je presuđeno broj 40 iz presude u predmetu Naletilić, Mario Hrkać i Ivan Andabak bili su pod komandom Mladena Naletilića (Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 40 (Presuda u predmetu Naletilić, par. 352). Vijeće je saslušalo nekoliko svjedoka koji su tvrdili da je Ivan Andabak bio zapovjednik KB-a, ali koji nisu mogli tačno odrediti datume kad je bio na dužnosti. V. u vezi s tim Svjedok LL, P 09881 pod pečatom, predmet Naletilić, T(f), str. 5217 i 5251; P 10270 pod pečatom, str. 4 i 5; Dragan Ćurčić, T(f), str. 45813; 4D 01356, str. 1; Slobodan Praljak, T(f), str. 43799 i 43800; P 09324. 1926 P 07009. Spisak ATG: ATG "Miljenko Bašić", ATG "Goran Spajić", ATG "Željko Bošnjak", ATG "Boka Barbarić", ATG "Hrvatska legija časti", ATG "Stanko Zlomislić-Ciciban", ATG "Ivan Stanić-Ćićo", ATG "Benko Penavić", ATG "Kruško" i ATG "Vinko Škrobo". V. takođe P 01531; P 01701; P 02118; P 02325; P 02783; P 03309; P 03910; P 05432; P 06170; P 06664. 1927 P 07009. 1928 P 03111; P 05251; P 05271. Prema tekstu na drugoj stranici dokumenta, izgleda da je Mario Miličević Baja preuzeo komandu nad ATG "Benko Penavić" krajem septembra 1993. V. takođe P 05747; P 05888; P 06414. 1929 P 03177, str. 1, 3 i 6; P 10037, par. 14; P 10208, par. 1, par. 13, 14 i par. 27; Svjedok AC, P10222 pod pečatom, predmet Martinović i Naletilić, T(f), str. 7915, 7916, 7977 i 7978; P 09083 pod pečatom; P 09085 pod pečatom; P 10208, par 14. V. takođe Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 137 (Presuda u predmetu Naletilić, par. 621): ATG "Vinko Škrobo" bila je pod komandom Vinka Martinovića. 1930 P 00965; 4D 01033. 1931 P 01330; P 01531; P 02615; 4D 01034; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 29 (Presuda u predmetu Naletilić, par. 120). 1932 P 00931; P 02871; P 04749; P 05936; P 07559, str. 3 i 7. 1933 P 02594; P 02863; P 04594, str. 4-6.

2334/78692 TER

Prijevod


Odjela obrane, u kojem se pominju slučajevi kršenja javnog reda i krivična djela "Tutinih

ljudi" počinjena u opštini Prozor 17. i 18. juna 1993.1934 U izvještaju se takođe navodi da su

"Tutini ljudi" napali zgradu Vojne policije u Prozoru, zarobili četiri vojna policajca koja su tu

bila i oduzeli im oružje prije nego što su ih pustili.1935 Prema ovom izvještaju, situacija se na

kraju smirila zahvaljujući intervenciji Slobodana Praljka i Željka Šiljega.1936

821. Nadalje, u izvještaju upućenom zapovjedniku OZ Jugoistočna Hercegovina 7. jula

1993. i u zapovijedi načelnika Glavnog stožera od 12. aprila 1994., stoji da je bilo

opštepoznato da ATG nisu bile dostojne povjerenja.1937 Međutim, Vijeće primjećuje da je,

prema izvještaju jedne međunarodne organizacije od 23. avgusta 1993., Bruno Stojić, tada

ministar obrane, izjavio da ima puno povjerenje u "postrojbe 'Bruno Bušić', 'Ludvig

Pavlović' i Tutine postrojbe".1938

ii. Mjesto KB-a i ATG u sastavu KB-a u vojnom lancu komandovanja

822. Tužilaštvo navodi da su KB i ATG u sastavu KB-a bili dio oružanih snaga HVO-

a1939 i da su bili pod direktnom komandom Glavnog stožera i Odjela obrane.1940 Konkretnije,

tužilaštvo tvrdi da je Bruno Stojić usko sarađivao s Mladenom Naletilićem.1941

823. Praljkova i Petkovićeva odbrana osporavaju te navode i tvrde da su KB i ATG u

sastavu KB-a bile izvan hijerarhijske kontrole Glavnog stožera.1942 Petkovićeva odbrana tvrdi

da su te jedinice imale status specijalnih jedinica HVO-a i da su bile pod direktnom

komandom vrhovnog zapovjedništva.1943

824. Ne baveći se eksplicitno pitanjem KB-a i ATG u sastavu KB-a, Stojićeva odbrana

generalno tvrdi da Bruno Stojić nije bio u vojnom lancu komandovanja i da, prema tome, nije

imao "efektivnu kontrolu" nad pripadnicima oružanih snaga HVO-a.1944

825. Vijeće je saslušalo nekoliko svjedoka – između ostalih Milivoja Petkovića – koji su

tvrdili da je KB bio u nadležnosti Mate Bobana, a ne Glavnog stožera.1945 Međutim, Vijeće

1934 P 02863. 1935 P 02863. 1936 P 02863. 1937 P 03260, str. 3; P 08188, str. 2. 1938 P 04435 pod pečatom, str. 5; P 04401 pod pečatom, str. 4 i 5. 1939 Završni podnesak tužilaštva, par. 293 i 296. 1940 Završni podnesak tužilaštva, par. 295. 1941 Završni podnesak tužilaštva, par. 295. 1942 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 528; Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 601 1943 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 601 1944 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 234.

2333/78692 TER

Prijevod


ne raspolaže nijednim naređenjem Mate Bobana upućenim KB-u i ATG u sastavu KB-a, niti

bilo kojim drugim dokumentom HVO-a koji bi mogao potvrditi da je Mate Boban rukovodio

KB-om i ATG u sastavu KB-a.

826. Vijeće međutim napominje da se među dokazima nalazi i jedna zapovijed Slobodana

Praljka, zapovjednika Glavnog stožera od 12. avgusta 1993., koja se odnosi na funkcionisanje

vojnog lanca komandovanja, u kojoj on izričito traži da Glavni stožer preuzme direktno

zapovjedništvo nad "ATG Tuta".1946

827. U tom smislu, Vijeće napominje da je u skladu sa zapovijedi od 23. decembra 1993.

koju je izdao Ante Roso, načelnik Glavnog stožera HVO-a, od ljudi iz jedinica KB-a

formirana jedna ATG i stavljena pod komandu Glavnog stožera.1947

828. Pored toga, Vijeće primjećuje da se u više zapovijedi i izvještaja spominje

raspoređivanje KB-a i njegovih ATG na teren u OZ Jugoistočna Hercegovina, konkretno u

Mostar, od jula 1993. do najmanje januara 1994.; da je taj raspored bio napravljen u skladu sa

zapovijedima načelnika Glavnog stožera HVO-a koje su prenijete preko zapovjednika OZ, i

da su jedinice, kad bi bile raspoređene na teren, bile stavljene pod komandu zapovjednika

ZO.1948

829. S obzirom na dokaze, Vijeće zaključuje da su KB i ATG u njegovom sastavu, pod

komandom Mladena Naletilića, zaista bile raspoređene u OZ, u skladu sa zapovijedima

Glavnog stožera, i da su, nakon što su bile raspoređene, bile potčinjene zapovjedniku OZ u

kojoj su djelovale.1949 Prema tome, kao i u slučaju Pukovnije "Bruno Bušić" i PPN "Ludvig

1945 Milivoj Petković, T(f), str. 49389, 49390, 49393, 49394, 49455, 49804 i 49805; Ivan Bandić, T(f), str. 38073 i 38074; P 05226; Dragan Ćurčić, T(f), str. 45814; Vinko Marić, T(f), str. 48359-48363, 48401-48404; 4D 00618; 4D 01356. Tokom svog svjedočenja, Slobodan Praljak je iznio kontradiktorne informacije o mjestu KB-a u oružanim snagama, koje su, međutim, opovrgnute u njegovom završnom podnesku: Slobodan Praljak, T(f), str. 42382, 42384, 43433-43434, 43439-43440, 43505-43508, 43797, 43799-43801 i 43805; Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 528; v. takođe P 07419; P 09324. 1946 P 04131. 1947 P 07315; P 07377. 1948 P 03466, str. 2. Činjenicu da su ATG "Benko Penavić" i "Vinko Škrobo" bile raspoređene u Mostaru (Sektor Obrana Mostara) od jula 1993. potvrđuju: Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 168 (Presuda u predmetu Naletilić, par. 137); P 03128; P 03260; P 04499; P 04401 pod pečatom, str. 4; P 04498; P 04719; P 04774. Slobodan Praljak je u svom svjedočenju prvo potvrdio da je potpisao tu zapovijed, ali da ona nikad nije dospjela do OZ. V. Slobodan Praljak, T(f), str. 43795 i 43796. Zatim je, na pitanje tužioca, rekao da je putem te zapovijedi Miljenko Lasić izvršio prethodnu zapovijed Slobodana Praljka (P 04719). Takođe je potvrdio da je Miljenko Lasić bio zapovjednik tri sektora (T(f), str. 44380). Slobodan Praljak je objasnio da je M. Jelić komandovao jednom trećinom OZ Jugoistočna Hercegovina (odbrana Mostara), da je bio potčinjen zapovjedniku M. Lasiću koji je, pak, bio odgovoran Glavnom stožeru, T(f), str. 44382 i 44383; P 09597; P 05271; P 10208, par 14; P 05750, str. 1; P 06721, str. 1; P 07314; P 07559. 1949 P 04131; P 00965; P 10025; P 03773.

2332/78692 TER

Prijevod


Pavlović",1950 KB i ATG u njegovom sastavu bili su integrisani u opšti lanac komandovanja i

bili direktno odgovorni Glavnom stožeru.

iii. Odnosi Odjela obrane i Mladena Naletilića, KB-a i ATG u njegovom sastavu

830. Tužilaštvo tvrdi da je Bruno Stojić, predstojnik Odjela obrane, usko sarađivao s

Mladenom Naletilićem i da su njihove kancelarije bile jedna pored druge u zgradi sjedišta

HVO-a u zapadnom Mostaru; da je na vratima kancelarije Mladena Naletilića stajalo:

"savjetnik predstojnika Odjela obrane HVO-a za pitanja sigurnosti"; da je Mladen Naletilić, u

telefonskom imeniku Glavnog stožera HVO-a iz marta 1993. u rubrici "Odjel obrane", bio na

trećem mjestu, iza Brune Stojića i njegovog zamjenika, Slobodana Božića.1951

831. Da bi potkrijepilo tvrdnju o komandnoj ovlasti Odjela obrane nad KB-om i ATG u

njegovom sastavu, tužilaštvo navodi da su ATG "Benko Penavić" i "Vinko Škrobo"

formirane u aprilu 1993. pod nadzorom Brune Stojića.1952 U prilog ovom argumentu,

tužilaštvo navodi dokazni predmet P 03454, odnosno zahtjev Brune Stojića upućen Odjelu za

pravosuđe i upravu, u kojem se traži izrada pečata za potrebe ATG "Mrmak" (koja će kasnije

dobiti naziv ATG "Vinko Škrobo ").1953

832. Vijeće smatra da samo na osnovu dokumenta P 03454 ne može zaključiti da su ATG

"Benko Penavić" i "Vinko Škrobo" formirane pod nadzorom Brune Stojića. Međutim, Vijeće

raspolaže drugim dokazima o ovim jedinicama i njihovoj povezanosti s Brunom Stojićem.

833. Što se tiče prirode odnosa između Mladena Naletilića i Brune Stojića, Vijeće

primjećuje da iz svjedočenja Josipa Praljka1954 i nekoliko dokaznih predmeta, između ostalih

potvrde od 10. septembra 1992. koju je potpisao Bruno Stojić, proizlazi da je Mladen

Naletilić bio "djelatnik" Odjela obrane;1955 da je bio "savjetnik" Brune Stojića za sigurnost i

da su se njihove kancelarije nalazile jedna pored druge.1956

834. Pored toga, Vijeće primjećuje da se Mladen Naletilić obratio predstojniku Odjela

obrane nekoliko puta u periodu od 1. aprila 1993. do 18. oktobra 1993. da bi, između ostalog,

1950 V. "Pukovnija 'Bruno Bušić' i PPN 'Ludvig Pavlović'" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1951 Završni podnesak tužilaštva, par. 295. 1952 Završni podnesak tužilaštva, par. 295. 1953 P 03454. 1954 Josip Praljak je bio de facto zamjenik ravnatelja Heliodroma od 21. septembra 1992. do 10. decembra 1993. i doravnatelj Heliodroma od 10. decembra 1993. do 1. jula 1994. Josip Praljak, T(f), str. 14639 i 14641. 1955 P 00464. 1956 P 06844, str. 1; Josip Praljak, T(f), str. 14799 i 14800.

2331/78692 TER

Prijevod


tražio unapređenje u više činove za neke pripadnike KB-a,1957 sredstva za kupovinu jedne

puške za potrebe KB-a i ATG "Baja Kraljević", 1958 uplatu u hrvatskim dinarima radi

finansiranja KB-a1959 i izdavanje bonova za benzin.1960 Isto tako, Bruno Stojić, predstojnik

Odjela obrane, je u dva navrata uputio čestitke KB-u za akcije u borbama u Gornjem Vakufu

30. jula 1993. i u Raštanima 23. septembra 1993.1961 Dana 25. oktobra 1993., Bruno Stojić se

takođe obratio zapovjedniku garnizona "Božan Šimović" – centru za vojnu obuku u

Čapljini1962 – da bi mu skrenuo pažnju da se vojnicima koji nakon završene obuke žele da se

priključe KB-u treba dozvoliti da to učine.1963

835. S obzirom na dokaze, Vijeće je u mogućnosti da zaključi da su postojale strukturne i

funkcionalne veze između Brune Stojića i Mladena Naletilića i njegovih ATG. Međutim,

Vijeće ne raspolaže nijednim svjedočenjem niti naređenjem predstojnika Odjela obrane

upućenim Mladenu Naletiliću, KB-u ili ATG u sastavu KB-a, koje bi mu omogućilo da

zaključi da je Odjel obrane imao komandna ovlaštenja nad KB-om i ATG u sastavu KB-a,

stavljenim pod zapovjedništvo Mladena Naletilića.

3. Domobrani

836. Kako je u paragrafu 25 Optužnice naveden nepotpun spisak oružanih snaga Herceg-

Bosne/HVO-a i pošto dokazi upućuju na to da su "domobrani" činili posebnu kategoriju

boraca na teritoriji HZ HB1964 i, konkretno, u zatočeničkim centrima poput Dretelja i Gabele,

gdje su, prema navodima, počinjeni zločini,1965 Vijeće smatra da je nužno da im posveti

razmatranje koje slijedi.

1957 P 02118 ; P 05432 ; P 05937. V. takođe prijedlog za unapređenje u viši čin za pripadnike KB-a, koji je Mladen Naletilić uputio Slobodanu Božiću (čija funkcija nije navedena u dokumentu, ali koji je svjedočio pred Vijećem i izjavio da je bio na položaju zamjenika predstojnika Odjela obrane HZ HB od septembra 1992. do 20. novembra 1993.): Slobodan Božić, T(f), str. 36150, 36157 i 36158 i 36675); P 02783. Prema riječima Slobodana Božića, nakon tog dopisa nije učinjeno ništa, a do prvih unapređenja u oružanim snagama HVO-a došlo je tek od maja 1994., Slobodan Božić, T(f), str. 36644. 1958 P 02615. 1959 P 01701. 1960 P 01776. 1961 P 03823; P 05303. 1962 P 11061; 2D 01453 1963 P 06087. 1964 Pošto se na engleskom, francuskom i b/h/s-u koriste različiti termini i pošto upotreba više naziva može dovesti do zabune, Vijeće je odlučilo da koristi samo izraz na b/h/s-u, "domobrani". 1965 Za Zatvor u Dretelju, v. par. 187 do 194 Optužnice; za Zatvoru u Gabeli, v. par. 195 do 203 Optužnice. V. takođe Završni podnesak tužilaštva, par. 1073 za logor Vitina-Otok, par. 1074 za Zatvor u Dretelju i par. 1076 za Zatvor u Gabeli.

2330/78692 TER

Prijevod


837. Vijeće primjećuje da su domobranske jedinice, čiji su pripadnici bili stariji od

vojnika HVO-a,1966 formirane odlukom Mate Bobana od 3. novembra 1992., poslije koje je

izdata zapovijed Brune Stojića od 5. februara 1993. i zapovijed Milivoja Petkovića od

8. februara 1993.1967 Domobranske jedinice su formirane radi "zaštite teritorija, objekata od

posebnog značenja za obranu i potpore oružanim snagama".1968

838. Timovi odbrane su se u svojim završnim podnescima izjasnili o lancu komandovanja

u kojem su bili domobrani. Tako Stojićeva i Ćorićeva odbrana tvrde da su domobranske

jedinice bile u vojnom lancu komandovanja i da su bile odgovorne Glavnom stožeru HVO-a i

zapovjednicima OZ.1969 Petkovićeva odbrana samo navodi da je načelnik Glavnog stožera

imao pomoćnika za domobranstvo,1970 što je Vijeće uostalom već utvrdilo u dijelu Presude

koji se bavi Glavnim stožerom.1971

839. Vijeće napominje da se u zapovijedi Brune Stojića od 5. februara 1993., koja sadrži

nepotpun spisak teritorija i objekata od strateškog značaja za odbranu, između ostalih navode,

bez preciziranja lokacija na kojima se nalaze: električne centrale, radio-relejni sistemi,

bolnice, tvornice za vojnu proizvodnju ili silosi.1972 Vijeće takođe primjećuje da je u

zapovijedi od 8. februara 1993., Milivoj Petković naredio OZ Jugoistočna Hercegovina,

Sjeverozapadna Hercegovina i Srednja Bosna da dostave spisak objekata od posebnog

značenja, a tu zapovijed je izvršila samo OZ Srednja Bosna.1973

840. Vijeće nema na raspolaganju precizne spiskove objekata od strateškog značaja.

Međutim, Vijeće je proučilo više prihvaćenih dokumenata u kojima se navodi da su

domobranske jedinice bile zadužene, konkretno, za nadziranje kontrolnih punktova i

tvornica.1974 Bile su takođe raspoređene u nekim zatočeničkim centrima kao što su Dretelj,

Gabela i Vitina-Otok.1975

841. Odlukom Mate Bobana od 3 novembra 1992. o formiranju domobranskih jedinica

predviđa se i potčinjavanje tih jedinica i njihovih stožera zapovjednicima OZ i Glavnom

1966 Svjedok CC, T(f), str. 10361, 10371 i 10372; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37249, 37250 i 37294. 1967 P 00680, član 3 i 7; P 01424, str. 1 i 2; P 01441; P 01587. 1968 P 01424, str. 1; P 04774, str. 2. Što se tiče podrške oružanim snagama, npr., u septembru 1993., domobranska pukovnija iz Mostara bila je raspoređena u Sektoru Obrana Mostara, kao i u Sektoru Jug. 1969 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 516; Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 87, 89 i 574. 1970 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 81 i 82. 1971 V. "Organizacija i funkcionisanje Glavnog stožera" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 1972 Bruno Pinjuh, T(f), str. 37249-37295; P 01424, str. 1 i 2. 1973 P 01424; P 01441; P 02204, str. 3. 1974 2D 01222, str. 1 i 2; 5D 05095; 5D 03019; P 04947, str. 1; P 07559, str. 8.

2329/78692 TER

Prijevod


stožeru.1976 Pored toga, zapovijed Milivoja Petkovića od 8. februara 1993. predviđala je da

jedinice po formiranju budu stavljene pod zapovjedništvo odgovarajuće OZ.1977

842. Vijeće je, između ostalog, prihvatilo više zapovijedi koje su zapovjednici brigada

uputili domobranima,1978 što potvrđuje zapovijed Željka Šiljega od 22. maja 1993., u kojoj se

navodi da se domobranske jedinice trebaju potčiniti zapovjedništvu brigade u čijoj se zoni

nalaze.1979

843. S obzirom na ove dokaze, Vijeće zaključuje da su domobrani bili uključeni u lanac

komandovanja, i to Glavnog stožera, OZ i brigada.

844. Što se tiče njihove veze sa Odjelom obrane, Vijeće primjećuje da je Bruno Stojić

sačinio spisak teritorija i objekata koje treba da štite domobrani,1980 kao i da je imenovao

zapovjednika i članove zapovjedništva domobranske satnije u opštini Ljubuški.1981 Međutim,

Vijeće ne raspolaže dokazima koji bi sugerisali da je Bruno Stojić imao komandna ovlaštenja

nad domobranima.

IV. Vojna policija

845. U Optužnici se navodi da je Vojna policija HVO-a bila u sastavu "oružanih snaga

HVO-a", nad kojima su "članov[i] rukovodstva i organa vlasti Herceg-Bosne/HVO-a" imali

kontrolu.1982 Tužilaštvo tvrdi da su preko Vojne policije, između ostalog, ostvarivani ciljevi

UZP-a.1983 Iako Tužilaštvo navodi da su Jadranko Prlić1984 i Milivoj Petković1985 imali de jure

i de facto opštu vlast nad "vojskom HVO-a", ono izričito tvrdi da su Bruno Stojić i Slobodan

Praljak, "upravlja[li], kontrolisa[li], omogućava[li] i podržava[li] dejstva i aktivnosti Vojne

1975 Za Zatvor u Dretelju: P 03119; P 03134, str. 1 i 2. Za zatvore u Dretelju i Gabeli: P 03462. Za logor Vitina-Otok: P 04772; P 03327 pod pečatom, str. 2. 1976 P 00680, član 5; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37249, 37250, 37251 i 37253; P 08973, str. 26 ; Ciril Ribičič, T(f), str. 25451, v. takođe: 4D 01629, str. 1. Miljenko Lasić, zapovjednik OZ Jugoistočna Hercegovina, obratio se službi za logistiku Glavnog stožera radi isplate plata domobranskoj pukovniji za april 1993. 1977 P 01441. Činjenicu da su domobrani bili raspoređeni u skladu s naređenjima zapovjednika OZ potvrđuje dokument P 02204. Bruno Pinjuh, T(f), str. 37250 i 37251. Slobodan Praljak je takođe potvrdio da su domobranske jedinice bile dio organizacije, odnosno strukture oružanih snaga HVO-a. Slobodan Praljak, T(f), str. 43607; v. takođe P 01424 ; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37249 i 37250; P 00680; P 01424; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37261 i T(e), str. 37261; 2D 01232, str. 5 i 6. 1978 5D 05095; 5D 03019; P 03119; P 03421; P 03462; P 04525; P 04772; P 03270; P 03954. 1979 5D 02001. 1980 Bruno Pinjuh, T(f), str. 37249, 37250 i 37294; P 01424, str. 1 i 2. 1981 P 01604. 1982 Optužnica, par. 16.1 i 25. 1983 Optužnica, par. 16.1. 1984 Optužnica, par. 17.1. a). 1985 Optužnica, par. 17.4. a) i 17.4. d).

2328/78692 TER

Prijevod


policije HVO-a".1986 Za Valentina Ćorića tužilaštvo kaže da je on "[k]ao načelnik Uprave

Vojne policije, [...] de jure i/ili de facto, rukovodio i komandovao Vojnom policijom HVO-

a".1987 Što se tiče Berislava Pušića, tužilaštvo tvrdi da je kao "pripadnik Vojne policije"

učestvovao u "sistemu zlostavljanja1988 koji je obuhvatao mrežu zatvora, koncentracionih

logora i drugih objekata za zatočenje u Herceg-Bosni/HVO-u".1989

846. S obzirom na značaj uloge Vojne policije u zločinima navedenim u Optužnici i na

pretpostavljenu nadležnost optuženih nad tom policijom, Vijeće smatra da je potrebno da

opiše njenu strukturu i funkcije. Osnovana u aprilu 1992., Vojna policija je doživjela

nekoliko reorganizacija, s ciljem, konkretno, da joj se poboljša funkcionisanje i efikasnost

(A). Iako je struktura Vojne policije u više navrata bila predmet reformi i reorganizacije,

mandat kojim su određeni njeni zadaci nije se promijenio tokom sukoba, i to uprkos tome što

je, nauštrb zadataka koji su joj vlasti Herceg-Bosne/HVO-a na početku povjerile, izvršavala i

brojne borbene zadatke (B). Međutim, Vijeće je konstatovalo da je, u okviru tih raznih

zadataka, lanac rukovođenja i komandovanja u Vojnoj policiji bio složen i često nejasan.

Naime, jedinice Vojne policije bile su za svoj rad odgovorne dvjema različitim instancama:

Upravi Vojne policije i "klasičnoj" vojnoj hijerarhiji, preko zapovjednika brigada i OZ (C).

A. Osnivanje i razvoj Vojne policije

847. Osnovana u aprilu 1992. i u početku organizovana u stanicama Vojne policije u

svakoj opštini (1), Uprava Vojne policije je od septembra 1992. integrisana u Odjel obrane

HVO-a (2), a struktura i funkcionisanje Uprave Vojne policije i njenih jedinica (3) su se

postepeno redefinisali kroz više reformi.

1. Osnivanje Vojne policije i Uprave Vojne policije: april – septembar 1992.

848. Početkom aprila 1992., Predsjedništvo HVO-a HZ HB osnovalo je Vojnu policiju

oružanih snaga HVO-a.1990 Stanice Vojne policije uspostavljene su u 25 opština,1991 a u njima

1986 Optužnica, par. 17.2. c) i 17.3. g). 1987 Optužnica, par. 17.5. a). 1988 Optužnica, par. 17.6. f). 1989 Optužnica, par. 17.6. c). 1990 P 00128, str. 9. 1991 P 00128, str. 9; P 00423, str. 3.

2327/78692 TER

Prijevod


su bili rezervisti,1992 regrutovani između ostalog prema kriterijumu "odanosti hrvatskom

[narodu] i hrvatskoj domovini".1993

849. Prema riječima Zdenka Andabaka,1994 stanice Vojne policije su u tom periodu bile

odgovorne operativnom zapovjedništvu brigada u zoni odgovornosti gdje su se nalazile.1995

850. Uprava Vojne policije bila je u periodu od aprila do decembra 1992., u vrlo ranoj

fazi razvoja: u jednom izvještaju o radu HVO-a HZ HB za taj period, lakonski je navedeno da

su u Upravi VP formirane "službe za opće poslove, vojno-istražne djelatnosti, inspekcijske

poslove, obuku kadrova i logistiku".1996 U Upravi Vojne policije je u julu i avgustu 1992. bilo

14 osoba.1997

851. Ipak, već u maju 1992., opštinske jedinice Vojne policije ušle su u sastav četiri

operativne grupe1998 i stavljene pod komandu Uprave Vojne policije, s ciljem da im se

poboljša efikasnost1999 i suzbije uticaj lokalnih vlasti:2000

- operativna grupa Jugoistočna Hercegovina, na čelu s Vladom Primorcem,2001 koja je

obuhvatala opštine Mostar, Ljubuški, Stolac i Čapljina;

- operativna grupa Sjeverozapadna Hercegovina, na čelu sa Zdenkom Andabakom, koja je

obuhvatala, između ostalih, opštine Prozor, Gornji Vakuf i Jablanica;

- operativna grupa Srednja Bosna, kojoj je pripadala opština Vareš, kojom je komandovao

Ivan Lalić;

- operativna grupa Bosanska Posavina.2002

852. Pored jedinica prisutnih u svakoj opštini, Vojna policija je imala i jednu bojnu

formiranu u julu 1992.,2003 u čijem su sastavu bili profesionalni vojnici, specijalno obučeni u

1992 V. u vezi s tim P 00420, str. 52. 1993 P 08548, str. 23; Završni podnesak tužilaštva, par. 982. 1994 Zdenko Andabak je bio na više važnih rukovodećih i komandnih dužnosti u Upravi Vojne policije u periodu od maja 1992. do juna 1994., v. Zdenko Andabak, T(f), str. 50903 i 50904; V. takođe P 01460; P 02996; 5D 02164, str. 1; P 02230. 1995 Zdenko Andabak, T(f), str. 50905-50907; P 00143/ P 00142. 1996 P 00128, str. 10; P 00956, str. 3. 1997 P 00420, str. 3. 1998 Vijeće konstatuje da su, uprkos tome što su operativne grupe formirane u maju 1992., u izvještaju o radu Vojne policije za juli-avgust 1992. još uvijek postojale opštinske stanice Vojne policije, v. u vezi s tim P 00420, str. 36. 1999 P 00128, str. 9; P 00956, str. 3. 2000 P 00420, str. 52; v. takođe dio o opštinskim vlastima HVO-a. 2001 V. takođe u vezi s imenovanjem Vladimira Primorca P 00345 i P 00927. 2002 P 00956, str. 3.

2326/78692 TER

Prijevod


Nastavnom centru u Neumu 2004 - 1. djelatnu bojnu Vojne policije.2005 Ona je u svom sastavu

imala tri satnije – prvu, sa sjedištem u Vitezu, koja je bila pridodata Operativnoj grupi

Srednja Bosna, drugu, stacioniranu u Ljubuškom, koja je bila pridodata Operativnoj grupi

Jugoistočna Hercegovina i treću, koja je bila u Livnu2006 – kao i vod za "posebne

namjene".2007 Pripadnici 1. djelatne bojne bili su zaduženi za najteže i najvažnije akcije.2008 U

avgustu 1992., Vojna policija – čiji su se pripadnici razlikovali od ostalih vojnika HVO-a po

tome što su nosili bijeli opasač, bijelu futrolu za pištolj, lisice i značku Vojne policije2009 -

imala je 1862 pripadnika, uključujući i članove Uprave Vojne policije.2010

853. Iako nema na raspolaganju odluku o imenovanju Valentina Ćorića za načelnika

Uprave Vojne policije, Vijeće konstatuje da je Mate Boban, 13. aprila 1992., odredio

Valentina Ćorića za pomoćnika zapovjednika za SIS2011 i da je ta zapovijed predsjednika

Predsjedništva HZ HB dala Valentinu Ćoriću ovlaštenje da komanduje jedinicama Vojne

policije.2012 Pored toga, Vijeće primjećuje da je Valentin Ćorić potpisao jednu zapovijed kao

načelnik te Uprave 24. juna 1992.2013 Vijeće takođe napominje da je Privremenim uputstvom

za rad Vojne policije, donesenim u aprilu 1992., Upravi Vojne policije dodijeljena komandna

nadležnost i kontrola nad jedinicama Vojne policije, s tim da nije precizirano na koje oblasti

se ta nadležnost odnosi.2014 Zdenko Andabak je, pak, tvrdio da je u tom periodu Uprava

Vojne policije bila zadužena za kadrovska pitanja, vođenje disciplinskih postupaka, kao i

brigu za opremljenost i obuku pripadnika Vojne policije.2015

2. Integrisanje Uprave Vojne policije u Odjel obrane i posljedice tog integrisanja

854. Uprava Vojne policije je vrlo brzo, već u septembru 1992., postala dio Odjela obrane

kao komponenta Sektora sigurnosti (a). Tim činom je predstojnik Odjela obrane postao

2003 P 00128, str. 10; P 00420, str. 36 i 37. 2004 P 00420, str. 36; P 00128, str. 10; P 00956, str. 4. 2005 P 00423. 2006 P 00420, str. 36; P 00128, str. 10 i 12. 2007 P 00420, str. 37. 2008 P 00128, str. 10. 2009 V. P 00143/ P 00142, str. 8. 2010 P 00420, str. 4. 2011 2D 01333; V. takođe P 08548, str. 23. 2012 2D 01333; Ivan Bandić, T(f), str. 37998, 38003 i 38004; 2D 01333; P 03177, str. 3; za primjer koji pokazuje da je Valentin Ćorić na svom položaju bio prvi čovjek Uprave Vojne policije, v. npr. P 00936. 2013 P 00277. Za ilustraciju komandnih ovlaštenja kojima je u to vrijeme raspolagao Valentin Ćorić, v. takođe P 00385, str. 1 i 2; što se tiče činjenice da je Valentin Ćorić bio na dužnosti načelnika Uprave Vojne policije, v. P 09117. 2014 P 00143/ P 00142, str. 4; 2D 02000, par. 44. 2015 Zdenko Andabak, T(f), str. 50905, 50906 i 51150-51152; P 00143/ P 00142, str. 4, 5, 6 i 7. Za nadležnosti Uprave Vojne policije u tom periodu, v. Davor Marijan, T(f), str. 35839 i 35840; 2D 02000, par. 44; P 00978, str. 2. Za upotrebu konfiskovanih vozila, v. npr. 5D 04384.

2325/78692 TER

Prijevod


nadređen načelniku Uprave Vojne policije, i u tom svojstvu, imao vlast nad Vojnom

policijom i njenim načelnikom (b).

a) Uprava Vojne policije kao organ bezbjednosti Odjela obrane

855. Odlukom o osnovama ustrojstva Odjela obrane, koju je 15. septembra 1992. potpisao

Mate Boban u svojstvu predsjednika HZ HB, Uprava Vojne policije postala je dio Sektora

sigurnosti Odjela obrane.2016 Prema ovoj Odluci, načelnik Sektora sigurnosti bio je

odgovoran za Upravu Vojne policije i za SIS, i bio je pomoćnik predstojnika Odjela

obrane.2017 Marijan Biškić je potvrdio da je načelnik Sektora sigurnosti bio nadređen

načelniku Uprave Vojne policije,2018 i da je u novembru 1993. Uprava Vojne policije još

uvijek bila dio Ministarstva obrane.2019

856. Poput Prlićeve i Stojićeve odbrane i tužilaštva,2020 Vijeće smatra da dokazi

omogućuju da se zaključi da je Uprava Vojne policije bila sastavni dio Odjela obrane,2021 i da

je, kao i SIS, bila jedna od komponenti Sektora sigurnosti navedenog Odjela. Načelnik

Uprave Vojne policije bio je odgovoran pomoćniku predstojnika Odjela obrane za sigurnost i,

u posljednjoj instanci, predstojniku Odjela obrane.2022

b) Odnosi Vojne policije i predstojnika Odjela obrane

857. Time što je Uprava Vojne policije HVO-a postala dio Odjela obrane, Vojna policija

je potpala pod nadležnost predstojnika Odjela obrane: konkretno, on je bio zadužen za neka

imenovanja u Vojnoj policiji (i), kao i za usvajanje odluka o organizaciji Vojne policije i

pravilima postupanja koje je ona trebala primjenjivati (ii). Konačno, predstojnik Odjela

mogao je neposredno izdavati naređenja i načelniku Uprave Vojne policije (iii).

2016 P 00586. Za šemu komandne strukture oružanih snaga prema dokumentu P 00586, v. 4D 01280. V. takođe 2D 00567, str. 3; 2D 02000, par. 47; Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 50 do 53; Za osnivanje Odjela obrane HVO-a, v. P 00206, član 7, str. 2; 2D 02000, par. 5; v. takođe Davor Marijan, T(f), str. 35604 i 1D 00156/ P 00303, član 20, str. 2; P 00308/ P 00297. 2017 P 00586, str. 2; Kao pomoćnik predstojnika Odjela obrane, načelnik Sektora sigurnosti bio je odgovoran predstojniku tog odjela, v. 2D 00567, str. 1. 2018 Marijan Biškić, T(f), str. 15049. 2019 Marijan Biškić, T(f), str. 15046. 2020 Završni podnesak tužilaštva, par. 985; Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 326 b); Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 380. 2021 I to sve vrijeme trajanja sukoba; Marijan Biškić, T(f), str. 15046. Prema njegovim riječima, u novembru 1993. Uprava Vojne policije potpadala je pod Ministarstvo obrane. 2022 V. u vezi s tim Svjedok C, T(e), str. 22324, zatvorena sjednica.

2324/78692 TER

Prijevod


i. Ovlaštenja predstojnika Odjela obrane za imenovanja u Vojnoj policiji

858. Što se tiče Vojne policije, predstojnik Odjela obrane je konkretno imao ovlaštenje za

imenovanja, koje je prvi put bilo precizno definisano u Uputstvu za rad postrojbi Vojne

policije od 30. novembra 1992.2023 Naime, na njegov prijedlog, HVO HZ HB je imenovao

načelnika Uprave Vojne policije.2024 Pored toga, imao je i ovlaštenje da direktno imenuje, u

ovom slučaju na prijedlog načelnika Uprave Vojne policije i uz saglasnost pomoćnika za

sigurnost,2025 1) zapovjednike bojni Vojne policije i njihove zamjenike, 2) načelnike odjela i

pododjela Uprave Vojne policije,2026 i 3) od 20. maja 1993., zamjenika načelnika Uprave

Vojne policije.2027 Da bi imenovao zapovjednike satnija i vodova Vojne policije, te šefova

pododjela i službi Uprave te vojne jedinice, načelnik Uprave Vojne policije trebalo je da

prethodno dobije odobrenje predstojnika Odjela obrane.2028

859. Prema tome, dokazi pokazuju da je predstojnik Odjela obrane imenovao osobe na

najviše dužnosti u jedinicama i Upravi Vojne policije – s izuzetkom samog načelnika Uprave

Vojne policije2029 - dok je ovaj potonji bio nadležan za postavljenja na "niže" dužnosti, ali uz

saglasnost predstojnika Odjela obrane.

ii. Ovlaštenja predstojnika Odjela obrane u pogledu organizacije Vojne

policije: zajedničko ovlaštenje s načelnikom Uprave Vojne policije

860. Vijeće konstatuje da se u Uputstvu za rad Uprave Vojne policije iz novembra 1992.

nadležnost za strukturnu organizaciju Vojne policije dijeli između predstojnika Odjela obrane

i načelnika Uprave Vojne policije. Naime, u Uputstvu je navedeno da Uprava Vojne policije

"prati i izučava organizaciju i formacije postrojbi Vojne policije [...] te predstojniku Odjela

obrane predlaže mjere za njihovo poboljšanje [...]."2030 Nadležnost je bila podijeljena i u

oblasti popune i obuke.2031 Tako su reorganizaciju iz decembra 1992., u kojoj je detaljno

definisana nova organizacija Vojne policije i Uprave Vojne policije, zajednički potpisali

2023 P 00837, str. 4 i 5. 2024 P 00837, str. 4. 2025 2D 02000, par. 47; 2D 00567, str. 3. 2026 P 00837, str. 4 i 5. Kao primjer za imenovanje zapovjednika bojni, v. P 01420; P 01466; izgleda da je pomoćnik predstojnika Odjela obrane za sigurnost ponekad zamjenjivao predstojnika Odjela obrane kad je trebalo odobriti prijedloge za imenovanja koje je davao načelnik Uprave Vojne policije, v. P 00803; P 01457; za primjer imenovanja načelnika Odjela Vojne policije, v. takođe P 01460; 2D 02000, par. 47. 2027 P 02467. 2028 P 00837, str. 5; v. npr. P 01780. 2029 P 00837, str. 4: načelnika Vojne uprave imenovao je HVO HZ HB na prijedlog predstojnika Odjela obrane. 2030 P 00837, str. 6; treba naglasiti da je Privremeno uputstvo za rad Vojne policije iz aprila 1992. u tom domenu u vezi s iznošenjem prijedloga predviđalo nadležnost "HVO-a", v. P 00143/ P 00142, str. 6. 2031 P 00837, str. 6 .

2323/78692 TER

Prijevod


predstojnik Odjela obrane i načelnik Uprave Vojne policije.2032 Međutim, provođenje reformi

je prvenstveno bilo u nadležnosti načelnika Uprave Vojne policije, što se može zaključiti iz

programa rada Vojne policije za period od januara do marta 1993.2033 Načelnik Uprave Vojne

policije takođe je bio dužan odgovarati na pitanja i zahtjeve za pojašnjenja u vezi s

reorganizacijom Vojne policije,2034 koje su mu upućivali zapovjednici bojni, kao i pripadnici

Vojne policije, te obezbijediti nadziranje procesa.2035

iii. Predstojnik Odjela obrane kao pretpostavljeni načelniku Uprave Vojne

policije

861. Tužilaštvo je dostavilo više primjera zapovijedi koje je predstojnik Odjela obrane

izdao načelniku Vojne policije, kao i izvještaje koje je ovaj podnosio svom

pretpostavljenom.2036 Što se tiče prenosa informacija, Stojićeva odbrana tvrdi da su izvještaji

o radu Vojne policije u praksi bili rijetki i da nema dokaza da su bili dostavljani predstojniku

Odjela obrane.2037 Pored toga, Stojićeva odbrana napominje da predstojnik Odjela obrane,

iako je bio hijerarhijski nadređen načelniku Uprave Vojne policije, nije imao nikakvu

komandnu vlast nad jedinicama Vojne policije.2038 Petkovićeva odbrana je, pak, nastojala da

pokaže da jedinice Vojne policije za izvršavanje redovnih zadataka nisu bile odgovorne

načelniku Glavnog stožera, nego predstojniku Odjela obrane.2039

862. S obzirom na dokaze uvrštene u spis, Vijeće smatra da je predstojnik Odjela obrane,

kao nadređeni načelniku Uprave Vojne policije,2040 mogao da mu izdaje raznovrsna

naređenja, poput naređenja za oslobađanje zatočenika,2041 u vezi sa slobodnim kretanjem

konvoja (između ostalog humanitarnih konvoja)2042 ili osoba2043 na teritoriji HZ HB,

naređenja za angažovanje snaga Vojne policije,2044 kao i za poštovanje pravila postupanja u

samoj Vojnoj policiji.2045

2032 V. npr P 00957, str. 6. Međutim, Vijeće konstatuje da je predstojnik Odjela obrane, npr. 28. decembra 1992., sam potpisao dokument o provođenju reforme usvojene dva dana ranije, v. P 00960. 2033 P 01416, str. 2. 2034 P 01614, str. 1; P 01678 i 5D 00538; P 04922; P 02997. 2035 V. npr. P 02991/ P 03000, str. 2; 4D 01283; P 04135/ P 04146/ 2D 01396. 2036 Završni podnesak tužilaštva, par. 563, 565, 568, 583 i 619; Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 51926. 2037 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 381. 2038 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 234 i 404. 2039 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 103. 2040 Svjedok C, T(f), str. 22318, zatvorena sjednica. 2041 P 00665. 2042 P 01316; P 00864. 2043 P 03163; P 01098. 2044 P 00619; 2D 03002; P 03164. 2045 2D 01237.

2322/78692 TER

Prijevod


3. Nova struktura i način funkcionisanja Uprave i jedinica Vojne policije - od oktobra 1992.

863. Dokazi pokazuju da su struktura i način rada Uprave i jedinica Vojne policije

mijenjani tri puta u periodu na koji se odnosi Optužnica: u oktobru 1992. (a), julu 1993. (b) i,

na kraju, u decembru 1993. (c). Vijeće će dalje u tekstu opisati promjene do kojih je u tim

razdobljima došlo.

a) Prva reorganizacija Uprave i jedinica Vojne policije: oktobar 1992. – jul 1993.

864. Vijeću je predočeno više dokaza o reorganizaciji Vojne policije započetoj u oktobru

1992.,2046 a ozvaničenoj u novembru 1992. izdavanjem Uputstva za rad postrojbi Vojne

policije HVO-a HZ HB.2047 Iako se to uputstvo malo razlikovalo od privremenog uputstva iz

aprila 1992., bilo je, što se tiče direktiva vezanih za samu organizaciju, preciznije u pogledu

postupka imenovanja u Vojnoj policiji, što je razmotreno u dijelu Presude koji je posvećen

ovlaštenjima za imenovanja koja je imao predstojnik Odjela obrane.2048 Nadalje, u Uputstvu

se podsjeća da se u svakoj OZ nalazi po jedna bojna Vojne policije potčinjena Upravi Vojne

policije2049 i da su sve niže formacije Vojne policije u datoj OZ bile u sastavu te bojne.2050

Davor Marijan je, pored toga, naglasio da su, prema Uredbi o oružanim snagama od

17. oktobra 1992., jedinice Vojne policije bile u sastavu oružanih snaga HVO-a.2051

865. Cilj te prve reorganizacije bio je da se strukturiše djelovanje Vojne policije na

frontu, da se definiše status vojnih policajaca, politika imenovanja i lanac komandovanja.2052

866. U izvještaju od 26. decembra 1992., Valentin Ćorić, načelnik Uprave Vojne policije,

i Bruno Stojić, predstojnik Odjela obrane, dali su sažeti pregled tadašnje organizacije.2053

2046 Neki svjedoci tvrde da su prve jedinice Vojne policije formirane u decembru 1992., v. Svjedok E, T(f), str. 22135, zatvorena sjednica; P 00884; 5D 05110 pod pečatom, par. 4; Svjedok C, T(f), str. 22520, zatvorena sjednica. 2047 P 00837; P 00956, str. 4; P 00128, str. 11. 2048 P 00143/ P 00142, str. 5; P 00837, str. 4 i 5 . 2049 Svjedok C, T(f), str. 22520 i 22521, zatvorena sjednica; P 00957, str. 5; Svjedok EA, T(f), str. 24876-24878, zatvorena sjednica. 2050 P 00837, str. 5 . 2051 2D 02000, par. 37; P 00588, str. 40 i 41 članak 137; v. takođe Svjedok C, T(f), str. 22519, zatvorena sjednica; 1D 00165, član 5. 2052 P 00884, str. 2. 2053 P 00956, str. 4; P 00957; V. takođe 4D 01282.

2321/78692 TER

Prijevod


Naveli su da Upravu Vojne policije, čije se sjedište u to vrijeme nalazilo u Mostaru,2054 čine

dva Odjela, četiri bojne Vojne policije, po jedna u svakoj OZ, te 1. djelatna bojna:2055

– Odjel opće i prometne Vojne policije i Odjel za kriminalističke istrage,2056 osnovani su u okviru

službi Uprave Vojne policije2057 u oktobru 1992.2058 Slobodan Božić je, između ostalog, izjavio da

su ova dva odjela bila na dvije različite lokacije:2059 Odjel opće Vojne policije nalazio se u

Ljubuškom, kao i Operativno dežurstvo – organ Uprave Vojne policije za koordinisanje rada

jedinica Vojne policije2060 - dok je Odjel za kriminalističke istrage isprva bio u Mostaru, u zgradi

Odjela obrane,2061 a zatim, od avgusta 1993. u Ljubuškom.2062

– 1. djelatna bojna, direktno potčinjena načelniku Uprave Vojne policije,2063 imala je oko

300 pripadnika,2064 djelovala je na cijelom prostoru HZ HB2065 i u svom sastavu imala specijalno

obučene vojnike koji su izvršavali najsloženije zadatke.2066 Imala je tri satnije koje su bile zadužene

za antiterorističko djelovanje (1. lakojurišna satnija), promet (2. satnija) i za pratnju i osiguranje

osoba, konkretno na Heliodromu (3. satnija).2067 Prema riječima Zdenka Andabaka, kad je načelnik

Uprave Vojne policije slao 1. djelatnu bojnu na zadatak, to je činio u skladu sa zapovijedi Glavnog

stožera HVO-a, a kad bi ta bojna stigla na bojište, bila bi stavljena pod komandu zapovjednika OZ

za izvršavanje "redovitih" zadataka vojne policije, kao i onih u vezi s borbenim dejstvima.2068

2054 Svjedok BB je precizirao da je negdje sredinom maja 1993. sjedište Vojne policije premješteno u zajednički objekat u zapadnom Mostaru, v. Svjedok BB, T(f), str. 17187, zatvorena sjednica. 2055 Svjedok C, T(f), str. 22520 i 22521, zatvorena sjednica; P 00957, str. 1; v. takođe Završna riječ Ćorićeve odbrane, T(f), str. 52648. 2056 Da bi se stekla opšta slika sastava Odjela za kriminalističke istrage Uprave Vojne policije u martu 1993., v. P 01605. Između ostalog, Vijeće primjećuje da se u nekim dokumentima ovaj Odjel naziva Odjelom za suzbijanje kriminaliteta, a u drugim Odjelom za kriminalističke istrage. Radi lakšeg razumijevanja, Vijeće će koristiti samo naziv Odjel za kriminalističke istrage. 2057 P 00956, str. 5; P 00957, str. 1. 2058 Zvonko Vidović, T(f), str. 51469; 2D 02000, par. 45 2059 Slobodan Božić, T(f), str. 36679 i 36680. 2060 2D 01395. 2061 2D 01395; P 00956, str. 5; P 00128, str. 12. 2062 P 04191, str. 3. 2063 Za ilustraciju direktnih komandnih ovlaštenja načelnika Uprave Vojne policije nad 1. djelatnom bojnom, v. P 00754; P 01053; P 02988/ P 02982; Svjedok EA, T(f), str. 24876 i 24877, zatvorena sjednica; P 00957, str. 2 i 5; Zdenko Andabak, T(f), str. 51037; 5D 05110 pod pečatom, par. 4; u vezi s tim, Stojićeva odbrana tvrdi da je Uprava Vojne policije raspoređivala 1. djelatnu bojnu po naređenju Glavnog stožera i da je na bojištu ta bojna bila potčinjena vojnom zapovjedniku, v. Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 389; Ćorićeva odbrana podržava tu analizu, v. Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 28. 2064 Brojno stanje je u tom periodu variralo, v. P 00956, str. 7. 2065 Svjedok NO, T(f), str. 51179 i 51194, zatvorena sjednica; 5D 05110 pod pečatom, par. 4. 2066 P 00956, str. 6; P 00957, str. 2; P 00128, str. 12. 2067 P 00956, str. 6; P 00957, str. 2. 2068 Zdenko Andabak, T(f), str. 50910, 50911, 50990, 50991, 51154 i 51155.

2320/78692 TER

Prijevod


– 2. bojna Vojne policije sa sjedištem u Tomislavgradu-Livnu,2069 imala je zonu odgovornosti koja

se podudarala s OZ Sjeverozapadna Hercegovina, u svom sastavu je imala oko 450 pripadnika2070 i

bila je zadužena za antiterorističko djelovanje, promet i opšte vojnopolicijske zadatke.2071 Pored tih

satnija, postojalo je i šest vodova u brigadama OZ.2072 Bojna je imala i kriminalističku službu,

odjeljenje veze i operativno dežurstvo.2073

– 3. bojna Vojne policije sa sjedištem u Mostaru,2074 imala je zonu odgovornosti koja se podudarala

s OZ Jugoistočna Hercegovina, i u sastavu je imala oko 400 pripadnika.2075 Imala je, konkretno,

četiri voda u sastavu brigada koje su djelovale u toj OZ.2076

– 4. bojna Vojne policije sa sjedištem u Travniku (Vitezu),2077 imala je oko 530 pripadnika i zonu

odgovornosti koja se podudarala s OZ Srednja Bosna.2078 Pored toga, imala je osam vodova u

sastavu brigada u toj OZ.2079

- 5. bojna, koja je trebala pokrivati OZ Posavina, nije bila organizovana zbog "okupiranosti tog

prostora".2080

867. Prema riječima Davora Marijana, u prvoj polovini 1993., bojne Vojne policije su

slale vrlo malo izvještaja Upravi Vojne policije, čime su kršile obavezu da informišu

Upravu.2081 Međutim, Zdenko Andabak tvrdi da je, kao zapovjednik 2. bojne Vojne policije u

periodu od oktobra 1992. do februara 1993.,2082 prisustvovao mjesečnim koordinacionim

sastancima, na kojima su bili načelnik Uprave i glavni oficiri Vojne policije.2083 Na tim

sastancima se govorilo, između ostalog, o logističkim problemima i pitanju zbrinjavanja

ranjenih vojnika Vojne policije na terenu.2084

2069 P 01825. 2070 Brojno stanje je u tom periodu variralo, v. P 00956, str. 7. 2071 P 00956, str. 6; P 00957, str. 2 i 3. 2072 P 00957, str. 3; Zdenko Andabak, T(f), str. 50912. 2073 Zdenko Andabak, T(f), str. 50912. 2074 P 01825. 2075 P 00956, str. 6; P 00957, str. 3 i 4. 2076 P 00957, str. 3 i 4. 2077 P 01825. 2078 P 00956, str. 6; P 00957, str. 4; za opštu sliku sastava 4. bojne u decembru 1992., v. P 00862. 2079 P 00957, str. 4. 2080 P 00956, str. 6; P 00957, str. 4 i 5. Međutim, dokument P 00956, kao i dokument P 00128, str. 12, ukazuju na to da je u to vrijeme jedna bojna Vojne policije pokrivala područje Orašje – Bosanska Bijela. 2081 2D 02000, par. 51; v. npr. P 01972, str. 3. 2082 5D 02164, str. 1; P 00803; P 01420; P 01460. 2083 Zdenko Andabak, T(f), str. 50915 i 50916. 2084 Zdenko Andabak, T(f), 50915 i 50916. Za primjer ovakvih sastanaka, v. npr. P 05869 i P 04947.

2319/78692 TER

Prijevod


868. Ta prva reorganizacija Vojne policije iz oktobra 1992. doživjela je reviziju već u

januaru 1993., što je dovelo do reforme koja je započeta u julu 1993.2085 Tako Vijeće

konstatuje da je, na primjer, 1. djelatna bojna tokom januara 1993. preimenovana u 1.

lakojurišnu bojnu: iako ne posjeduje dokument koji bi dokazao da joj je dodijeljeno novo

ime, Vijeće konstatuje da se u tom periodu pojavljuje 1. lakojurišna bojna i, s obzirom na to

da se njeno područje djelovanja podudaralo s područjem djelovanja 1. djelatne bojne,

zaključuje da je riječ o istoj jedinici.2086

b) Druga reorganizacija Uprave i jedinica Vojne policije: jul - decembar 1993.

869. Potreba da se ponovo obavi reorganizacija Uprave i bojni Vojne policije ukazala se

otprilike u januaru 1993., i to, konkretno, zbog složenosti situacije koja je u to vrijeme

vladala na području HZ HB2087 i izolovanosti nekih OZ.2088 Cilj je bio i da se smanji broj

rezervnih vojnih policajaca i ojača profesionalni sastav Vojne policije.2089 Ova reorganizacija

zahvatila je i organe Uprave Vojne policije (i), kao i jedinice (ii). Vijeće napominje da su

izmjene u Upravi i jedinicama Vojne policije, iako predviđene između januara i juna 1993.,

primijenjene tek u julu 1993.: tako su, na primjer – o čemu će biti riječi dalje u tekstu -

mjesto pomoćnika načelnika Uprave Vojne policije u svakoj OZ, ustanovljeno u periodu od

januara do juna 1993., bilo popunjeno tek počevši od jula i avgusta 1993.2090 Zbog toga će

druga reorganizacija biti ispitana u dijelu Presude koji se bavi razdobljem od jula do

decembra 1993.

i. Reorganizacija Uprave Vojne policije

870. U samoj Upravi je u periodu od januara do juna 1993. došlo do brojnih promjena:

ustanovljeno je mjesto zamjenika načelnika;2091 u Upravi su formirana tri Odjela – za opću

vojnu policiju, prometnu vojnu policiju i za kriminalističke istrage.2092 Formirano je i pet

odsjeka: za IPD, logistiku, informatiku i veze, opšte, pravne i kadrovske poslove.2093 Pored

toga, prema izvještaju o radu Vojne policije za period januar – jun 1993. godine, ovlaštenja

2085 Valentin Ćorić je usvojio plan mobilizacije u okviru prve reorganizacije tek u martu 1993., v. 2D 02000, par. 46; 2D 01449. 2086 1. lakojurišna bojna pominje se konkretno u dokumentima P 01350, str. 1 i P 01635, str. 1. 2087 Zdenko Andabak, T(f), str. 50914. 2088 P 04699, str. 12; P 01350, str. 1. 2089 Zdenko Andabak, T(f), str. 50913; P 00960. 2090 V. "Reorganizacija Uprave Vojne policije" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 2091 P 04699, str. 13. 2092 P 04699, str. 13; Svjedok C, T(f), str. 22317, zatvorena sjednica.

2318/78692 TER

Prijevod


Odjela za kriminalističke istrage prenijeta su na OZ.2094 U vezi s tim, u izvještaju od

9. avgusta 1993. stoji da je Odjel za kriminalističke istrage bio podijeljen na pet novih ureda

koji su se nalazili u Mostaru, Čapljini, Ljubuškom, Livnu, Bugojnu, Vitezu, Kiseljaku i

Orašju.2095 Prema riječima Davora Marijana, u Upravi Vojne policije formiran je i četvrti

odjel, zadužen za sigurnost, na čije čelo je 28. avgusta 1993. postavljen Branimir Tucak.2096

871. Pored toga, ustanovljena su četiri mjesta pomoćnika načelnika Uprave Vojne

policije, po jedno u svakoj OZ.2097 Oni su imali komandna ovlaštenja nad jedinicama Vojne

policije raspoređenim u njihovim OZ, koja su prethodno pripadala načelniku Uprave, i bili su

zaduženi za provođenje reorganizacije jedinica Vojne policije u svakoj od OZ, počevši od

1. jula 1993.2098 Vijeće konstatuje da je Bruno Stojić, na prijedlog Valentina Ćorića,

imenovao pomoćnike načelnika Uprave Vojne policije zadužene za jedinice u OZ tek u

periodu od juna do avgusta 1993.2099 Prema riječima Zdenka Andabaka,2100 pomoćnici

načelnika Uprave Vojne policije imali su zadatak da koordinišu rad lakojurišne bojne i bojne

Vojne policije u svojim OZ.2101 Pomoćnici su dobijali naređenja od zapovjednika OZ i

prenosili ih navedenim bojnama.2102 U Pravilniku u kojem su opisane funkcije u Vojnoj

policiji, precizirano je da su pomoćnici načelnika Uprave Vojne policije ovlašteni da izdaju

naređenja jedinicama Vojne policije raspoređenim na području za koje su bili nadležni, kao i

da su dužni podnositi izvještaje načelniku Uprave Vojne policije.2103 Za svoj rad bili su

odgovorni načelniku Uprave Vojne policije.2104

2093 P 04699, str. 13; Vijeće konstatuje da je Uprava Vojne policije, osim odjela, u svom sastavu imala i organe koji su nazivani odsjecima, odjeljenjima, pa čak i odjelima, v. P 04279, str. 4; P 04699, str. 13 i P 03090, str. 17. Vijeće će za ove organe upotrebljavati naziv "odsjek". 2094 P 04699, str. 13. 2095 P 04058, str. 2. 2096 2D 02000, par. 34 i 45; P 02993. V. npr. izvještaj Branimira Tucaka upućen Valentinu Ćoriću, P 05579. 2097 P 04699, str. 12; 2D 01396, str. 2. Iako se u dokumentu P 04699 pominju samo tri pomoćnika načelnika Uprave Vojne policije (str. 12), Vijeće se uvjerilo da su u to vrijeme postojale četiri OZ i da je u svakoj od njih bio po jedan pomoćnik načelnika Uprave Vojne policije. 2098 P 04699, str. 12; 2D 01396, str. 2; P 02991/ P 03000; 4D 01283. 2099 V. konkretno P 03487; P 03002; P 02996. Vijeće konstatuje da u prijevodu dokumenta P 02996 stoji datum 28. avgust 1993., dok se u originalnom dokumentu nalazi datum 28. jun 1993. 2100 Zdenko Andabak je bio na dužnosti pomoćnika načelnika Uprave Vojne policije u OZ Sjeverozapadna Hercegovina od jula do novembra 1993. V. Zdenko Andabak, T(f), str. 50903 i 50904. 2101 Zdenko Andabak, T(f), str. 50915. 2102 Zdenko Andabak, T(f), str. 50915. 2103 P 00978, str. 3 i 4. 2104 P 00978, str. 4.

2317/78692 TER

Prijevod


ii. Reorganizacija jedinica Vojne policije

872. Pored 1. lakojurišne bojne, kako se 1. djelatna bojna nazivala od januara 1993.,2105

od avgusta 1993. formirane su još tri takve bojne:

- 2. lakojurišna bojna u OZ Sjeverozapadna Hercegovina;

- 3. lakojurišna bojna u OZ Srednja Bosna;

- 4. lakojurišna bojna u OZ Posavina.2106

873. Ove jedinice su bile namijenjene za vojna dejstva i mogle su se kretati po cijeloj

teritoriji HR HB.2107

874. Pored toga, četiri bojne koje su već postojale u svakoj OZ preimenovane su 1. jula

1993., s tim da su zadržale isto područje nadležnosti:2108

- bivša 2. bojna Vojne policije postala je 6. bojna Vojne policije;

- bivša 3. bojna Vojne policije postala je 5. bojna;2109

- bivša 4. bojna Vojne policije postala je 7. bojna;

- bivša 5. bojna preimenovana je u 8. bojnu 2110 (provođenje nove organizacije u 7. i 8. bojni

kasnilo je zbog teškoća uslijed žestokih borbi u OZ Srednja Bosna i OZ Posavina).2111

875. Vijeće napominje da je Vojna policija tada imala osam bojni.2112 U svakoj od četiri

OZ, bila postojala je jedna lakojurišna bojna i jedna bojna Vojne policije, dok je 1.

lakojurišna bojna bila nadležna za cijelo područje HZ HB. Kako je već navedeno, izgleda da

je s ovom reorganizacijom stvarno započeto tek u julu 1993.2113

876. Vodovi Vojne policije u brigadama nisu prilikom ove reorganizacije nestali:

Valentin Ćorić je 10. septembra 1993.2114 podsjetio na njihove nadležnosti, koje su ostale

neizmijenjene u odnosu na decembar 1992.: osiguranje kasarni i zapovjedništava brigada,

2105 V. "Prva reorganizacija Uprave i jedinica Vojne policije: oktobar 1992. – jul 1993." u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 2106 P 04699, str. 12 i 13; 2D 01396/ P 04146, str. 2. 2107 2D 02000, par. 48; 2D 01396/ P 04146, str. 1. 2108 P 02991/ P 03000, str. 2. 2109 Što se tiče integrisanja službe za suzbijanje kriminaliteta 3. bojne u 5. bojnu Vojne policije, v. Zvonko Vidović, T(f), str. 51439, 51592 i 51731. 2110 2D 01396/ P 04146, str. 2; P 02991/ P 03000; 4D 01283. 2111 2D 01396/ P 04146, str. 1. 2112 P 04699, str. 12 i 13; Milivoj Petković, T(f), str. 49792-49794 i 50231. 2113 P 02991/ P 03000, str. 2; 4D 01283. Izgleda da je u martu 1993. Vojna policija bila još uvijek organizovana kao jedna brigada koja je u svom sastavu imala pet bojni, v. P 01635, str. 1.

2316/78692 TER

Prijevod


pratnja konvoja, osiguranje ulaza u zonu odgovornosti brigade, kao i pritvaranje osoba u

prostor koji je za to odredila brigada.2115

877. Vijeće smatra da je ova struktura Vojne policije bila na snazi između jula i decembra

1993.2116 Tokom novembra 1993., Marijan Biškić, koji je bio tek postavljen na čelo Sektora

sigurnosti Odjela obrane, dobijao je izvještaje Uprave Vojne policije i vršioca dužnosti

načelnika Uprave, Radoslava Lavrića, radi pripreme nove reorganizacije Vojne policije.2117

Od 17. novembra 1993. Lavrić je ustanovio sistem dnevnih biltena koje je Uprava Vojne

policije sastavljala na osnovu informacija koje su jedinice Vojne policije2118 dostavljale i

njemu i drugima, konkretno predsjedniku HR HB, predsjedniku Vlade, predsjedniku Vojnog

suda, ministru obrane i ministru unutarnjih poslova.2119 On je takođe precizirao da je jedinica

Vojne policije, koja izvršava zadatak po naređenju zapovjedništva ZP,2120 dužna podnijeti

izvještaj zapovjedniku ZP-a, a ovaj bi onda dostavljao izvještaj Glavnom stožeru HVO-a.2121

Marijan Biškić smatra da je i prije njegovog dolaska u HVO u novembru 1993. sistem

prenosa informacija bio isti.2122

878. Dana 3. decembra 1993., Perica Jukić, ministar obrane HR HB od sredine novembra

1993.,2123 naredio je, na prijedlog Marijana Biškića2124 i uz saglasnost Ante Rose,2125

provođenje posljednje reorganizacije Vojne policije.2126

c) Posljednja reforma Uprave i jedinica Vojne policije – od decembra 1993.

879. Razlozi koji su naveli ministra obrane da pokrene ovu reorganizaciju Vojne policije

putem zapovijedi od 3. decembra 1993., jasni su: struktura ovog ogranka oružanih snaga

HVO-a smatrana je neefikasnom i nefunkcionalnom, a sistem komandovanja je

2114 Vijeće je konstatovalo da u dokumentu koji preuzima tu informaciju nema godine objavljivanja, ali napominje da su se strane u postupku složile da je objavljen tokom 1993., v. Svjedok E, T(f). str. 22141 i 22142, zatvorena sjednica. 2115 P 04922; v. takođe P 00957, str. 5. 2116 Prema riječima Marijana Biškića, ovakva struktura je još postojala u novembru 1993., v. Marijan Biškić, T(f), str. 15046, 15047. 2117 Marijan Biškić, T(f), str. 15045, 15046, 15053, 15365 i 15366. 2118 Marijan Biškić, T(f), str. 15055. 2119 Marijan Biškić, T(f), str. 15055; P 06722, str. 6 i 7. 2120 Mate Boban je preimenovao OZ u ZP 14. oktobra 1993., v. P 05876. 2121 Marijan Biškić, T(f), str. 15233. 2122 Marijan Biškić, T(f), str. 15231. 2123 2D 00416; P 06772. 2124 Pomoćnik ministra obrane sigurnost, v. Marijan Biškić, T(f), str. 15039, 15048 i 15049; P 06994. 2125 Zapovjednik Glavnog stožera HVO-a HR HB, v. 3D 00280. 2126 P 07018.

2315/78692 TER

Prijevod


onemogućavao jedinicama Vojne policije da djelotvorno izvršavaju zadatke.2127 Prema tome,

cilj reforme je bio da se pojasni lanac komandovanja.2128

i. Reorganizacija jedinica Vojne policije

880. Na osnovu zaključka o lošem funkcionisanju Vojne policije, Ministar obrane je, na

prijedlog svog pomoćnika za sigurnost,2129 naredio da se formiraju tri bojne Vojne policije i

nekoliko satnija2130 umjesto postojećih osam bojni:

- 1. bojna Vojne policije Ministarstva obrane, sa sjedištem u Mostaru i direktno potčinjena

Upravi Vojne policije;2131

- 2. bojna, koja je pokrivala ZP Tomislavgrad, i u svom sastavu imala tri satnije i jedan vod;

- 3. bojna, koja je pokrivala ZP Mostar, i u svom sastavu imala četiri satnije i dva voda;

- satnija Vojne policije za sigurnost i nadzor nad ratnim zarobljenicima, sa sjedištem na

Heliodromu;

- satnija za obuku regruta Vojne policije, sa sjedištem u kasarni Čapljina;

- samostalne satnije u nekim zbornim područjima.2132

881. Nadalje, Radoslav Lavrić, koji je u novembru 1993. privremeno vršio dužnost koju

je inače obavljao Valentin Ćorić, rekao je, 14. decembra 1993., na sastanku na kojem je

predstavljena reforma,2133 da lakojurišna brigada, koja je u svom sastavu imala četiri

lakojurišne bojne Vojne policije, treba da iz strukture Vojne policije prijeđe pod komandu

Glavnog stožera HVO-a HR HB.2134 Vijeće podsjeća da do 14. decembra 1993. novi status te

"lakojurišne brigade Vojne policije" još nije bio definisan.2135

2127 P 07018, str. 2; V. takođe P 07169, str. 12; Marijan Biškić, T(f), str. 15058, 15060. 2128 Marijan Biškić, T(f), str. 15060 2129 P 07018. 2130 P 07018. Vijeće konstatuje da se u dokumentu 2D 01379, na str. 7, pominju četiri bojne Vojne policije, ali, s obzirom na nepodudarnost datuma u ovom dokumentu, Vijeće je odlučilo da ga ne uzme u obzir u vezi s brojem bojni formiranih na osnovu reforme iz decembra 1993. 2131 P 07169, str. 13. 2132 P 07018, str. 2 i 3. 2133 Marijan Biškić, T(f), str. 15063 i 15064. 2134 P 07169, str. 12 i 13. 2135 P 07169, str. 13; u vezi s "lakojurišnim brigadom Vojne policije" Vijeću je predočena odluka Valentina Ćorića od 27. avgusta 1993., u kojoj je naveo referentne brojeve koje treba koristiti u raznim dokumentima Vojne policije: u tom dokumentu konkretno stoji da je lakojurišnoj brigadi dodijeljen posebni referentni broj (02-4/3-02). Prilikom ispitivanja ovog dokumenta, Vijeće je konstatovalo da prva, druga, treća i četvrta bojna imaju sljedeće referentne brojeve. 02-4/3-02/1, 02-4/3-02/2, 02-4/3-02/3 i 02-4/3-02/4. Na osnovu te konstatacije Vijeće smatra da je lakojurišna brigada Vojne policije, o kojoj je govorio Radoslav Lavrić na sastanku 14. decembra 1993., bila formacija koja je u svom sastavu imala četiri lakojurišne bojne Vojne policije.

2314/78692 TER

Prijevod


882. Konačno, zapovijed Perice Jukića, ministra obrane HR HB, od 3. decembra 1993.

ozvaničila je rasformiranje vodova Vojne policije u brigadama.2136

ii. Reorganizacija Uprave Vojne policije

883. Reforma pokrenuta u decembru 1993. takođe je uticala na strukturu Uprave Vojne

policije.2137 Tri Odjela2138 – Odjel opće vojne policije, Odjel prometne vojne policje i Odjel

za kriminalističke istrage – i dalje su postojala, ali je broj odsjeka smanjen s pet na četiri:

Odsjek operativnog dežurstva, Odsjek za opće i kadrovsko-pravne poslove, Odsjek veze i

informatike i Odsjek za opskrbu.2139

884. Isto tako, Vijeće konstatuje da su tom reformom ukinuta mjesta pomoćnika

načelnika Uprave Vojne policije u OZ.2140

885. Konačno, Vijeće napominje da je svrha reforme koju su u decembru 1993. pokrenuli

Marijan Biškić i Ante Roso bila da se aktivnosti Vojne policije definitivno preusmjere na

obavljanje prvobitnnog zadatka vojne policije. Izgleda, naime, da je angažovanje njenih

jedinica u borbama onemogućilo Vojnu policiju da izvršava zadatke koje joj je Mate Boban

povjerio prilikom formiranja u aprilu 1992., a to su nadzor nad zatočenicima i zatočeničkim

centrima, suzbijanje kriminaliteta i kontrola slobode kretanja.

B. Zadaci Vojne policije HVO-a HZ HB

886. Tužilaštvo, kao i Petkovićeva i Stojićeva odbrana, u svojim završnim podnescima

podsjećaju na zadatke koje je, po njihovom mišljenju, trebala izvršavati Vojna policija HVO-

a.2141 Tužilaštvo navodi one zadatke koji su opisani u Uputstvu za rad Vojne policije iz

novembra 1992., a to su zaštita ljudi i imovine, održavanje reda, discipline i preduzimanje

sigurnosnih mjera u okviru postrojbi HVO-a, suzbijanje kriminaliteta, osiguranje "vojnih

zatvora" i drugih objekata gdje su smješteni zatočenici, osiguranje "ratnih zarobljenika",

nadziranje slobode kretanja u pojedinim sektorima i oduzimanje vojne opreme u nezakonitom

2136 P 07018, str. 3; P 07169, str. 13; P 07419, str. 1. 2137 P 07169, str. 13; Vijeće konstatuje da je Uprava Vojne policije, osim odjela, u svom sastavu imala i organe koji su nazivani odsjecima, odjeljenjima. pa čak i odjelima, v. P 04279, str. 4; P 04699, str. 13 i P 03090, str. 17. Vijeće će za ove organe upotrebljavati naziv "odsjek". 2138 Vijeće podsjeća da je broj odjela u Upravi Vojne policije povećan s dva na tri u drugoj reorganizaciji, važećoj od jula do decembra 1993. 2139 P 07169, str. 19 i 20. 2140 P 07169, str. 13. V. takođe "Druga reogranizacija Uprave i jedinica Vojne policije: juli ˗ decembar 1993." u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 2141 Završni podnesak tužilaštva, par. 990; Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 377; Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 90, 92 i 95.

2313/78692 TER

Prijevod


posjedu.2142 Stojićeva odbrana dijeli zadatke Vojne policije u tri glavne grupe: "sigurnost

vojnog prometa, […] vojni red i disciplinu i […] otklanjanje kažnjivih dijelova u oružanim

snagama".2143 Petkovićeva odbrana pak naglašava da su zadaci Vojne policije, posebno oni

koji se odnose na prevenciju krivičnih djela i na krivične istrage, trebali biti izvršavani u

saradnji sa službama SIS-a i MUP-a.2144 Na kraju, prema riječima Ćorićeve odbrane, jedinice

Vojne policije su imale tri "specijalnosti": opću vojnu policiju, kriminalističko-tehničke

istrage i prometnu policiju.2145 Ona takođe podsjeća da su službe Ministarstva unutarnjih

poslova i ostale jedinice HVO-a trebale sarađivati s Vojnom policijom da bi mogle izvršiti

povjerene im zadatke.2146

887. Vijeće podsjeća da je Privremenim uputstvom za rad postrojbi Vojne policije

donesenim u aprilu 1992., Mate Boban, predsjednik HZ HB, definisao nadležnosti Vojne

policije HVO-a.2147 Vijeće smatra da je taj okvirni dokument važio kao osnivački dokument

sve vrijeme trajanja sukoba, što potvrđuje preambula zapovijedi od 3. decembra 1993.2148

koju je izdao Perica Jukić, ministar obrane HR HB,2149 s ciljem da se Vojnoj policiji omogući

da izvršava zadatke u skladu s Privremenim uputstvom iz aprila 1992.2150

888. Dvadeset zadataka nabrojanih u dokumentu iz aprila 1992 mogu se objediniti u

nekoliko glavnih sfera djelovanja:

- zadaci u vezi sa zatočenicima i zatočeničkim centrima (1);

- zadaci u vezi sa suzbijanjem kriminaliteta na teritoriji HZ HB, održavanjem javnog reda i

discipline u oružanim snagama HVO-a (2);

- kontrola slobode kretanja i obezbjeđenje objekata i zvaničnih ličnosti (3).

889. Ovi zadaci su trebali biti izvršavani u saradnji s MUP-om, SIS-om,2151 i ostalim

jedinicama oružanih snaga HVO-a, a podrazumijevali su i angažovanje pravosudnih

2142 Završni podnesak tužilaštva, par. 990, na osnovu P 00837, str. 7 i 8. 2143 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 377, na osnovu P 00588, članak 137. 2144 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 60 i 78. 2145 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 25; P 00142, str. 4. 2146 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 25; P 00142, str. 4. 2147 P 00143, str. 8 i 9; P 00142, str. 8 i 9. 2148 P 07018. 2149 V. P 06583. 2150 P 07018, str. 2. 2151 Za primjer saradnje SIS-a i Vojne policije na suzbijanju kriminaliteta, v. Ivan Bandić, T(f), str. 38055 i 38056; 2D 00934; Zvonko Vidović, T(f), str. 51484; P 03118; 5D 04199; 5D 04169; 5D 04207, str. 2; 5D 04117; Slobodan Praljak, T(f), str. 42208 i 42209; P 04268, str. 2; P 04110, str. 2.; Zdenko Andabak, T(f), str. 50929 i 50930.

2312/78692 TER

Prijevod


organa.2152 Na primjer, Slobodan Praljak je u svom svjedočenju rekao da su uhapšene i

pritvorene osobe bile u nadležnosti ne samo Vojne policije, već i MUP-a i SIS-a.2153

Međutim, Vijeće konstatuje da su ti organi imali velike teškoće u koordiniranju akcija.2154

890. Radi efikasnog izvršavanja zadataka, Vojna policija je imala zakonsko pravo da

izvrši provjeru identiteta, da upotrijebi fizičku silu, vatreno oružje ili bilo koje drugo sredstvo

prisile, da pritvara osobe, izvrši pretres osoba i objekata, te da zaplijeni imovinu i

dokumente.2155

891. Međutim, pošto se sukob razbuktao, a pripadnici Vojne policije su bili među najbolje

obučenim vojnicima u oružanim snagama HVO-a,2156 jedinice Vojne policije su uglavnom

bile angažovane na izvršavanju borbenih zadataka, nauštrb zatadaka koji su im prvobitno bili

povjereni (4).

1. Zadaci u vezi sa zatočenicima i zatočeničkim centrima

892. Vijeće će prvo definisati odgovornost Vojne policije za nadzor i obezbjeđenje

zatočeničkih centara (a). Zatim će analizirati u kojoj je mjeri ona učestvovala u razmjenama,

premještanju, radu zatočenika i njihovom oslobađanju (b).

a) Odgovornost Vojne policije za nadzor i obezbjeđenje zatočeničkih centara HVO-a HZ HB

893. Tužilaštvo tvrdi da je Vojna policija bila odgovorna za nadzor nad zatočeničkim

centrima navodeći, konkretno, da je načelnik Uprave Vojne policije davao podrobne upute za

određivanje pravila funkcionisanja zatvora i da su upravnici zatvora, kao što je zatvor u

Ljubuškom, bili potčinjeni toj Upravi.2157 Prema riječima tužilaštva, funkcionisanje četiri

glavna zatočenička centra HVO-a – Heliodroma i zatvora u Ljubuškom, Gabeli i Dretelju –

nadzirala je Uprava Vojne policije,2158 koja je izdavala dozvole za ulazak u centre,2159

upravljala obezbjeđenjem2160 i učestvovala u njihovom osnivanju.2161 Tužilaštvo dalje tvrdi

2152 P 00143, str. 4 i 5; P 00142, str. 4 i 5; P 00837, str. 4 i 17; v. takođe P 00420, str. 38; za primjer saradnje na suzbijanju kriminaliteta, v. Zvonko Vidović, T(f), str. 51504, 51505, 51535, 51536, 51600, 51601, 51611, 51612 i 51681; 5D 04115; P 04058, str. 14; P 03616, str. 2 i 3; 5D 04117; Zvonko Vidović, T(f), str. 51484; P 03118; 5D 04199; 5D 04169; 5D 04207, str. 2. 2153 Slobodan Praljak, T(f), str. 42775. 2154 2D 01501. 2155 P 00143, str. 10-15; P 00142, str. 10-15; P 00837, str. 9-16. 2156 V. npr. P 00956, str. 11. 2157 Završni podnesak tužilaštva, par. 991 i 1072; Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 52108. 2158 Završni podnesak tužilaštva, par. 1065 i, kao primjer za nadzor, par. 1074. 2159 Završni podnesak tužilaštva, par. 1083. 2160 Završni podnesak tužilaštva, par. 31 i 1064; Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 51990, 51991 i 51993.

2311/78692 TER

Prijevod


da je Vojna policija, pored glavnih centara, bila odgovorna i za manje značajne zatvore, kao

što je bio onaj u Prozoru.2162 Petkovićeva odbrana se slaže s tužilaštvom u pogledu analize

odgovornosti Vojne policije za zatočeničke centre.2163 Stojićeva odbrana je takođe mišljenja

da Vojna policija bila odgovorna za te zatočeničke centre,2164 i navodi, konkretno, primjer 5.

bojne Vojne policije, zadužene za Heliodrom,2165 ali precizira da su jedinice vojne policije u

zatočeničkim centrima bile u vojnom lancu komandovanja, a ne u lancu komandovanja

Odjela obrane.2166 Ćorićeva odbrana se pridružuje ovom tumačenju i ističe, na primjer, da su

zatočenički centri u Sektoru Jug bili u nadležnosti pukovnika Obradovića, dakle vojnog

komandanta HVO-a.2167 Pored toga, po mišljenju Ćorićeve odbrane, načelnik Uprave Vojne

policije nije imao nikakva ovlaštenja za zatočeničke centre koje je osnovao HVO.2168

894. Vijeće primjećuje da je Privremeno uputstvo za rad postrojbi VP iz aprila 1992.

jasno odredilo da je odgovornost za "unutrašnje osiguranje vojnih zatvora" u HZ HB i drugih

"prostorija za zadržavanje privedenih osoba" pripadala Vojnoj policiji i Upravi Vojne

policije,2169 kao i da je Vojna policija sudjelovala "u osiguranju ratnih zarobljenika".2170

895. U vezi s tim, Vijeće prvo ističe da upotreba izraza "ratni zarobljenici", koji se koristi

u više dokaza koji potiču iz HVO-a, ne znači da Vijeće nema dužnost da pojedinačno

analizira status tih zarobljenika u dijelovima Presude koji se bave činjeničnim i pravnim

pitanjima, kao i odgovornošću optuženih.

896. Vijeće zatim konstatuje da ni Privremeno uputstvo iz aprila 1992, ni Uputstvo iz

novembra 1992.,2171 ne daju preciznu definiciju uloge Uprave i jedinica Vojne policije u

"osiguranju" zatočeničkih centara i zatočenika. Međutim, Vijeću je predočen interni pravilnik

Heliodroma2172 od 22. septembra 1992. koji je potpisao Valentin Ćorić, gdje se spominje da

se na Heliodromu nalaze i "vojni zatvorenici" i "ratni zarobljenici", i da se sigurnosne mjere

2161 Završni podnesak tužilaštva, par. 1071 i 1076. 2162 Završni podnesak tužilaštva, par. 1077 i 1065. 2163 V. konkretno Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 336, 338, 341, 342, 345, 346, 361 i 511. 2164 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 51 2165 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 506. Tužilaštvo takođe navodi primjer 5. bojne Vojne policije, v. Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 52111-52112. 2166 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 506; v. takođe Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 516, u vezi sa zatvorom u Dretelju. 2167 Završna riječ Ćorićeve odbrane, T(f), str. 52117. 2168 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 205. 2169 P 00143, str. 8; P 00142, str. 8. V. Takođe, npr., P 03220, str. 1; P 07823. 2170 P 00143, str. 9; P 00142, str. 9. V. takođe P 08550, str. 2; P 00513. 2171 P 00837, str. 7 i 8. 2172 U dokumentu se naziva "Središnjim vojnim zatvorom". Za korištenje naziva "Središnji vojni zatvor" za Heliodrom, v. takođe 2D 02000, par. 70.

2310/78692 TER

Prijevod


primjenjuju na obje "kategorije" zatočenika.2173 U tom internom pravilniku su takođe opisane

dužnosti raznih zaposlenih u tom zatočeničkom centru.2174

897. U tom pogledu, Vijeće napominje da je ravnatelj Heliodroma, inače pripadnik Vojne

policije,2175 kojeg je imenovao Valentin Ćorić,2176 imao dužnost da organizuje svakodnevne

aktivnosti u zatvoru, između ostalih one vezane za nadzor, i da je slao Upravi Vojne policije

dnevne izvještaje o stanju u zatvoru.2177 "Zapovjednik osiguranja", kojeg je postavljao

Valentin Ćorić,2178 i koji je bio odgovoran ravnatelju zatvora2179 i načelniku Uprave Vojne

policije,2180 imao je ovlaštenje da direktno komanduje vodom Vojne policije zaduženim za

osiguranje Heliodroma2181 i bio je odgovoran za opšte funkcionisanje službe osiguranja.2182

Pripadnici voda su određivani da u smjenama od 12 sati, nadgledaju stražare, i bili su

zaduženi, između ostalog, za održavanje reda, za higijenske uslove u zatvoru i za potrebe

"ratnih zarobljenika",2183 to jest njhovu ishranu i zdravstveno stanje.2184 Zapovjednik

sigurnosti i ravnatelj zatvora izdavali su naređenja zapovjednicima smjena osiguranja koji su

mogli, ako bi se za to ukazala potreba, pozvati interventnu grupu ili dati znak za uzbunu.2185

898. Drugi pripadnici voda Vojne policije izvršavali su zadatke čuvanja ćelija i hodnika

zatočeničkog centra.2186 Najzad, interventna grupa, takođe formirana od pripadnika voda

Vojne policije, trebala je da obezbjeđuje pratnju "vojnih zatvorenika" kad bi išli u bolnicu, na

vojni sud ili "drugdje", da nadzire podjelu hrane, tuširanje, da interveniše u slučaju pobune,

bijega, požara ili napada na zatvor.2187

899. S obzirom na navedene elemente, Vijeće smatra da je, barem u slučaju Heliodroma,

Uprava Vojne policije bila nadležna za definisanje pravila unutrašnjeg obezbjeđenja. S

obzirom na to da je ravnatelj bio odgovoran za opšti nadzor i da je bio podređen Upravi

2173 V. npr. P 00514, str. 3 i 5; u Heliodromu su bili smješteni i zatočenici i ratni zarobljenici, v. konkretno P 00513; P 07541 i P 07544. 2174 P 00514. 2175 V. npr. P 00968, u kojem se pominje Mile Pušić, jedan od ravnatelja Heliodroma. 2176 V. npr. P 00352, str. 20; Vijeće ističe, međutim, da je prvog ravnatelja Heliodroma imenovao Bruno Stojić, v. P 00452. 2177 P 00514, str. 2. 2178 Kao primjer za Heliodrom, v. P 00352, str. 12 i 17. 2179 P 00514, str. 3. 2180 V. npr. P 03133, str. 2, gdje Zvonko Vidović traži od Uprave Vojne policije da stupi u kontakt sa zapovjednikom sigurnosti tog zatvora radi pojačanja mjera sigurnosti. V. Takođe, npr., u vezi sa zatvorom u Ljubuškom P 05193. 2181 P 00514, str. 3. 2182 P 00514, str. 3. 2183 V. P 00515, gdje se upotrebljava izraz "vojni zatvorenici (vojna i civilna lica)". 2184 P 00514, str. 4. 2185 P 00514, str. 5. 2186 P 00514, str. 6.

2309/78692 TER

Prijevod


Vojne policije,2188 Vijeće smatra da je Uprava Vojne policije bila ovlaštena da izdaje

naređenja u vezi s nadzorom. Naređenja je u ovom slučaju izvršavao vod Vojne policije

raspoređen na Heliodromu.

900. Kao i u slučaju Heliodroma, ravnatelj zatvora u Ljubuškom slao je dnevne izvještaje

načelniku Uprave Vojne policije.2189 Svjedok E je potvrdio da je ravnatelj tog zatvora bio

odgovoran načelniku Uprave Vojne policije.2190 Pošto je ravnatelj zatvora u Ljubuškom bio

nadležan za mjere sigurnosti i nadzor,2191 Vijeće smatra da može zaključiti da je Uprava

Vojne policije bila, u krajnjoj instanci, odgovorna za obezbjeđenje i nadzor zatvora u

Ljubuškom jer su te zadatke obavljali pripadnici Vojne policije.2192

901. Vijeće podsjeća još jednom da će lanac rukovođenja i komandovanja u zatočeničkim

logorima koji se pominje u Optužnici biti razmotren u okviru analize odgovornosti svakog od

optuženih, i to za svakog od njih pojedinačno. Naime, Vijeće raspolaže dokazima koji

pokazuju, na primjer, da su i druge jedinice oružanih snaga HVO-a osiguravale nadzor u

zatočeničkim centrima, kao na primjer domobrani u Zatvoru u Dretelju,2193 ili da su drugi

organi izdavali naređenja ravnateljima zatočeničkih centara.2194 Međutim, Vijeće smatra da

pravilnik Heliodroma, kao i pravilnik Zatvora u Ljubuškom, jasno govore o nadležnosti

Vojne policije i Uprave Vojne policije za unutrašnje obezbjeđenje zatočeničkih logora. Oni

isto tako ilustruju konkretne dužnosti Vojne policije u tim centrima.

902. Što se tiče zatvora u Dretelju, Gabeli i nekih drugih zatočeničkih centara na području

HZ HB, Vijeće će njihove lance rukovođenja i komandovanja konkretno i za svaki slučaj

posebno analizirati u dijelu Presude u kojem se ispituju činjenice i odgovornost optuženih.

2187 P 00514, str. 7. 2188 Činjenica da je, u odsustvu Stanka Božića, Valentin Ćorić postavio Josipa Praljka za vršioca dužnosti ravnatelja Heliodroma i pritom naglasio da ovaj ne može izdavati naređenja bez njegovog odobrenja pokazuje da je ravnatelj Heliodroma bio podređen načelniku Uprave Vojne policije, v. P 00352, str. 23. Za primjer potčinjenosti ravnatelja zatvora načelniku Uprave Vojne policije, v. takođe P 05193. 2189 V. konkretno Svjedok E, T(f), str. 22232 i 22233, zatvorena sjednica; za primjere izvještaja, v. P 02017; P 02042; P 05871. 2190 Svjedok E, T(f), str. 22133, zatvorena sjednica. 2191 Svjedok E, T(f), str. 22134, zatvorena sjednica. 2192 U vezi sa zatvorom u Ljubuškom koji su osiguravali vojni policajci, v. P 05497, str. 3; v. takođe P 06663, str. 1; Spomenka Drljević, T(f), str. 1041; Ismet Poljarević, T(f), str. 11600; P 05642; Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6683-6684. 2193 P 03119; P 03134, str. 2; P 03462; P 05222. 2194 Milivoj Petković, T(f), str. 50278-50280 i 50763; P 04750. V. takođe npr. P 03161 i P 03462; 5D 01059; P 01478.

2308/78692 TER

Prijevod


903. U ovoj fazi analize, Vijeće zaključuje da su Vojna policija i Uprava Vojne policije

bile među odgovornima za unutrašnje obezbjeđenje i nadzor u Zatvoru u Ljubuškom i na

Heliodromu.

b) Odgovornost Vojne policije za razmjenu, premještanje, rad zatočenika i njihovo puštanje na

slobodu

904. Tužilaštvo tvrdi da je Vojna policija bila jedan od glavnih aktera u razmjeni

zarobljenika.2195 Tužilaštvo generalno navodi da je, pored obezbjeđenja zatočeničkih centara,

Uprava Vojne policije bila zadužena za razmjenu, premještanje i puštanje zatočenika na

slobodu, kao i za pratnju zatvorenika kad bi odlazili na rad.2196 Stojićeva odbrana tvrdi da su,

što se tiče izvođenja radova, jedinice Vojne policije, između ostalih, imale ovlaštenje da

koriste zatvorenike i da im odobravaju izlazak u tu svrhu, ali i podsjeća da su u tim

situacijama djelovale u potpuno samostalnom lancu komandovanja koji je s Odjelom obrane

bio povezan samo "stručno".2197 Petkovićeva odbrana pak tvrdi, kao i tužilaštvo, da je Vojna

policija bila nadležna za gorenavedena područja djelovanja, s tim da ističe da Glavni stožer

nije mogao uticati na relevantne odluke ravnatelja zatočeničkih centara, konkretno u vezi s

razmjenom i odobravanjem odvođenja zatvorenika na radove.2198 Ćorićeva odbrana smatra da

Uprava Vojne policije nije bila nadležna za zatočenike, što, po njenom mišljenju, pokazuje,

na primjer, više dopisa MKCK-a upućenih visokim vojnim funkcionerima u kojima se traže

informacije o tim zatočenicima.2199 Pored toga, Ćorićeva odbrana naglašava da tužilaštvo

svoje tvrdnje zasniva na dokumentima za koje nema dokaza da su bili predočeni Valentinu

Ćoriću,2200 i da su vojni komandanti bili in fine zaduženi za ratne zarobljenike tokom cijelog

trajanja zatočeništva, od hapšenja do puštanja na slobodu.2201 Ćorićeva odbrana takođe tvrdi

da Uprava Vojne policije nije imala nikakva ovlaštenja u Zatvoru u Ljubuškom ni u Logoru

Vitina-Otok,2202 navodeći da načelnik Uprave Vojne policije nije ni na koji način učestvovao

u premještanju zatočenika ni u njihovom puštanju iz zatočeničkih centara, niti je imao

ikakvih saznanja o događajima koji su se tamo odvijali.2203 Što se tiče Zatvora u Dretelju,

2195 V. npr. Završni podnesak tužilaštva, par. 891, 1194 i 1196. 2196 V. npr. Završni podnesak tužilaštva, par. 935, 1080, 1081 i 1120 i Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 52115. 2197 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 527. 2198 V. konkretno Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 344, 507 i 510. 2199 V. konkretno Završna riječ Ćorićeve odbrane, T(f), str. 52720-52728. 2200 V. konkretno Završna riječ Ćorićeve odbrane, T(f), str. 52720-52728. 2201 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 344-349. 2202 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 524-548. 2203 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 540-548.

2307/78692 TER

Prijevod


"bojna Vojne policije"2204 imala je, kako takođe tvrdi Ćorićeva odbrana, navodno samo jedan

zadatak, da pomaže brigadi "u vezi s pitanjima sigurnosti koja su bila u nadležnosti

zapovjednika brigade i da ukaže na eventualne kriminalne radnje u koje su bili upleteni

pripadnici Vojne policije".2205

i. Odgovornost Vojne policije za razmjenu "ratnih zarobljenika"

905. Vijeće smatra da je, pored nadzora i obezbjeđenja zatočeničkih centara, Vojna

policija igrala veoma važnu ulogu u razmjeni "ratnih zarobljenika": tako izvještaj o radu

HVO-a HZ HB za period april - decembar 1992. govori o aktivnom učešću Vojne policije u

razmjenama, i o tome da je Uprava Vojne policije zadužena za čuvanje dokumentacije o

neprijateljskim zatvorenicima i o zatočenim pripadnicima HVO-a.2206 Vijeće konkretno

napominje da je 14. oktobra 1992., Berislav Pušić, kao pripadnik Vojne policije,2207 izvršio

selekciju "ratnih zarobljenika" i odredio one koji će biti razmijenjeni,2208 te da je, 22. aprila

1993., Berislava Pušića, koji je tada još uvijek bio na dužnosti u Vojnoj policiji, Valentin

Ćorić zadužio da bude predstavnik Vojne policije HVO-a prilikom razmjene zarobljenika u

Mostaru.2209

906. Prema tome, Vijeće smatra, s obzirom na gorenavedene dokaze, da su Vojna policija

i Uprava Vojne policije, uključujući i Odjel za kriminalističke istrage, koji je čuvao spiskove

zatočenika s podacima da li su razmjenjeni,2210 bile nadležne za izvršavanje razmjene

zarobljenika barem u periodu od aprila 1992. do aprila 1993.

ii. Odgovornost Vojne policije za premještanje zatočenika

907. Izgleda da su Vojna policija i Uprava Vojne policije učestvovale i u premještanju

zatočenika iz jednog zatočeničkog centra u drugi, odnosno da su ih pratile kad su izvođeni iz

logora radi saslušanja u SIS-u2211 ili odvođenja na rad.2212 Tako su 1. jula 1993., Zvonko

2204 Ćorićeva odbrana ne daje više podataka u svom završnom podnesku o "bojni Vojne policije", koja je bila stacionirana, kako tvrdi, u Dretelju, v. Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 580. 2205 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 549-585. 2206 P 00128, str. 13; P 00956, str. 15 i P 00420, str. 38. 2207 Berislav Pušić, ranije član Odjela za kriminalističke istrage 3. bojne Vojne policije, predložen je 1. aprila 1993. za oficira Vojne policije zaduženog za saradnju s drugim zaraćenim stranama u vezi s pitanjima razmjene zarobljenika, v. 2D 00008, str. 2 i P 01773. 2208 P 00352, str. 17. 2209 P 02020, str. 2. 2210 V. npr. P 07428. 2211 V. konkretno P 07810. 2212 P 03064; V. izjave Svjedoka E koji je potvrdio ulogu voda Vojne policije Brigade "Stjepan Radić" u vezi sa Zatvorom u Ljubuškom i sprovođenjem zatvorenika, T(f), str. 22257, zatvorena sjednica; V. takođe npr. Josip Praljak,

2306/78692 TER

Prijevod


Vidović i Stanko Božić, prvi u svojstvu šefa Odsjeka za kriminalističke istrage Uprave Vojne

policije, a drugi kao tadašnji ravnatelj Heliodroma, naredili da se 200 zatočenika premjesti iz

Heliodroma u "zatvor u Čapljinu".2213 Vijeću su, između ostalog, predočene zapovijedi

Valentina Ćorića, tadašnjeg načelnika Uprave Vojne policije, u kojima se od ravnatelja

zatvora u Ljubuškom i Gabeli, kao i od ravnatelja Heliodroma, traži da izvrše premještanje

zatočenika, te zapovijedi koje su tim ravnateljima izdavane kasnije, od maja do septembra

1993.2214 Radoslav Lavrić, koji je od novembra 1993. bio vršilac dužnosti načelnika Vojne

policije, koju je inače obavljao Valentin Ćorić,2215 takođe je izdavao o zapovijedi u vezi s tim

tokom decembra 1993.2216 Pored toga, Vijeće konstatuje da je Marijan Biškić, pomoćnik

ministra obrane za sigurnost direktno pretpostavljen načelniku Uprave Vojne policije, mogao

izdavati naređenja za premještanje zatočenika načelniku Uprave Vojne policije,2217 i

načelniku SIS-a,2218 ali i odgovornim licima u zatočeničkim centrima direktno.2219

908. Međutim, Vijeće primjećuje, ni u kom slučaju ne dovodeći u pitanje ulogu Vojne

policije i Uprave Vojne policije u premještanju zatočenika, da su i druge instance HVO-a

mogle učestvovati u tom procesu. Vijeće ističe, konkretno, da je Berislav Pušić, koji je postao

predstojnik Službe za razmjenu 5. jula 1993.,2220 bio ovlašten da predloži premještanje, što

pokazuje dokument od 6. januara 1994. upućen Marijanu Biškiću, u kojem on predlaže

premještanje osoba s Heliodroma u Zatvor u Gabeli.2221

T(f), str. 14963; P 02535; P 02541; P 02546, str. 1; P 05193; P 05194; P 05146; P 05214; P 05302; Svjedok E, T(f), str. 22042-22044, zatvorena sjednica; P 05312; P 03401, str. 1 i 2. 2213 P 03055. 2214 P 02535/P 02541: Vijeće napominje da je zapovijed o premještaju zatvorenika iz Zatvora u Ljubuškom u zatvor Heliodrom izdao Ante Prlić 27. maja 1993., i to po naređenju Berislava Pušića i Valentina Ćorića, te da su tada i Berislav Pušić i Valentin Ćorić bili članovi Komisije za razmjenu. Međutim, Vijeće primjećuje da se u tom dokumentu ne pominje ni zvanje ni funkcija Berislava Pušića, ali da se za Valentina Ćorića kaže da je "načelnik Vojne policije"; P 04838; P 05193; P 05214; P 05302; P 05312. 2215 Vijeće nema na raspolaganju dokument o postavljenju Radoslava Lavrića na funkciju vršioca dužnosti načelnika Uprave Vojne policije HVO-a, ali konstatuje da je on 14. novembra 1993. određen za pomoćnika načelnika Uprave Vojne policije, v. P 06663, i da se u jednom drugom dokumentu, od 17. novembra 1993., za njega kaže da je načelnik Uprave Vojne policije, v. P 06695. Na osnovu tih dokumenata, Vijeće zaključuje da je na tu dužnost stupio između 14. i 17. novembra 1993. Za činjenicu da je postavljen samo kao vršilac dužnosti, v. P 07169, str. 2. 2216 P 07184; P 07212. 2217 P 07075; P 07212. 2218 P 07149. 2219 6D 00216. 2220 P 03191; Amor Mašović, T(f), str. 25115 i 25116. 2221 P 07494.

2305/78692 TER

Prijevod


iii. Odgovornost Vojne policije za radove koje su zatočenici obavljali izvan

zatočeničkih centara

909. Vojna policija i Uprava Vojne policije takođe su bile nadležne za odobravanje rada

zatočenika izvan zatočeničkih centara i bile su obavještavane o slučajevima ranjavanja ili

smrti zatvorenika na radu. Tako je Zvonko Vidović, operativac Odjela za kriminalističke

istrage Vojne policije HVO-a u Mostaru i načelnik istog odjela 5. bojne Vojne policije HVO-

a u Mostaru,2222 izjavio da je u julu 1993. dobijao izvještaje od Stanka Božića, ravnatelja

Heliodroma, s informacijama o zatočenicima koji su prilikom obavljanja radova izvan logora

ranjeni ili poginuli.2223 Ovom odsjeku obraćali su se i "vojni zapovjednici HVO-a" radi

vođenja istraga u vezi s tim incidentima.2224 Pored toga, Uprava Vojne policije dobijala je ne

samo ovakve konkretne izvještaje, nego i izvještaje o slanju zatočenika van centara radi

obavljanja radova za HVO.2225

910. Već u septembru 1992., Valentin Ćorić, načelnik Uprave Vojne policije, pomenuo je

da se "[r]atni zarobljenici ili vojni zatvorenici tijekom dana […] mogu angažirati na radovima

sukladno potrebama".2226 Od 27. oktobra 1992., on je bio zadužen za potpisivanje svih

dozvola za korištenje zatočenika u tu svrhu;2227 dokazi pokazuju da je ovlaštenje za to imao i

u avgustu 1993.2228

iv. Odgovornost Vojne policije za premještanje zatočenika van teritorije BiH i tranzit

kroz Hrvatsku

911. Vijeće primjećuje da se Ured za izbjeglice, prognanike i raseljene osobe, prije

izdavanja dozvola za tranzit, obraćao Odjelu za kriminalističke istrage da provjeri da protiv

zatočenika HVO-a nije pokrenut krivični postupak.2229 Prema tome, Vijeće smatra da je Odjel

za kriminalističke istrage, kao organ Uprave Vojne policije direktno odgovoran načelniku

2222 Zvonko Vidović, T(f), str. 51438 i 51439. 2223 Zvonko Vidović, T(f), str. 51655, 51656 i 51663. 2224 Zvonko Vidović, T(f) ,str. 51667. 2225 V. npr.Ante Kvesić, T(f), str. 37468 i 37469; P 04157; P 04668. 2226 P 00514, str. 8. 2227 P00740, str. 2 i 3: "Izuzimanje zarobljenika je do 27. 10. 1992. god vršeno tako što zahtjev ovjeri neko od nadležnih iz logistike i usmeno se obavijesti načelnik Uprave Vojne policije HZ HB Valentin Ćorić. Pošto su se, kako izvori navode oni na ovaj način izuzimanja zarobljenika žalili te na osnovu toga Valentin Ćorić donosi odluku da niko više ne može izuzimati ljude." 2228 P 04020: "[Odmah izvršiti maksimalno utvrđivanje dostignutih crta. Za utvrđivanje crta možete koristiti zarobljenike i pritvorene Muslimane. Preko Uprave Vojne policije (nadležna je za uporabu zatvorenika) tražite odobrenje za to.]"; P 04039: "Odmah izvršiti maksimalno utvrđivanje dostignutih crta. Za utvrđivanje crta možete koristiti zarobljenike i pritvorene Muslimane. Preko Uprave Vojne policije (nadležna je za uporabu zatvorenika) tražite odobrenje za to."

2304/78692 TER

Prijevod


Uprave, imao u izvjesnoj mjeri kontrolu nad izdavanjem potvrda za tranzit, s obzirom na to

da taj dokument nije mogao dobiti niko ko je krivično gonjen i prijavljen Odjelu.

v. Odgovornost Vojne policije za puštanje zatočenika na slobodu

912. Vijeće napominje da je, prema riječima Svjedoka E, eventualno puštanje na slobodu

zatvorenika bilo u "nadležnosti isključivo Vojne policije".2230 U tom smislu, Vijeće

primjećuje da je Valentin Ćorić, putem obavijesti od 6. jula 1993.,2231 tražio od pukovnika

Obradovića da stornira svoju zapovijed od 5. jula 1993. kojom je zabranio stražarima na

Heliodromu i zatvorima u Ljubuškom, Dretelju i Gabeli da puste na slobodu bilo koga bez

njegove lične saglasnosti. U obavijesti je naglašeno sljedeće: "Vojno-istražni zatvori su pod

isključivom nadležnošću Uprave Vojne policije, pa prema tome [Obradović] ni[je]

nadlež[an] izdati zapovijed o puštanju zatvorenika".2232

913. Iz ove obavijesti proizlazi da je Valentin Ćorić smatrao da je jedino Uprava Vojne

policije ovlaštena da odobri puštanje zatvorenika na slobodu. Vijeće napominje da Ćorićeva

odbrana tvrdi da je obavijest Valentina Ćorića od 6. jula 1993. u kojoj on podsjeća na svoje

nadležnosti falsifikat.2233 Međutim, Vijeće napominje da je, kada je prihvatilo dokument

P 03216 kao dokaz, smatralo da on sadrži dovoljno pokazatelja autentičnosti i

vjerodostojnosti.2234 Iako postoje i drugi dokazi u prilog tvrdnji da je Uprava Vojne policije

imala nadležnost za puštanje zatočenika,2235 to ne znači da Vijeće može zaključiti da je tu

nadležnost imala isključivo Uprava Vojne policije.

914. Vijeće smatra, s obzirom na prethodnu analizu, da je Uprava Vojne policije bila

ovlaštena da naredi puštanje na slobodu osoba koje je zatočio HVO. Nadalje, Vijeće odbija

zaključke Ćorićeve odbrane u kojima se kaže, na primjer, da su zatočenici na Heliodromu

2229 Zvonko Vidović, T(f), str. 51523-51525; P 05128; P 05371. 2230 Svjedok E, T(f), str. 22258, zatvorena sjednica. 2231 Pošto su dokazni predmeti P 03216 i P 03220 isti dokument, Vijeće će se u tekstu Presude pozivati samo na dokument P 03216 da bi izbjeglo nejasnoće. Vijeće ipak napominje da se, iako se radi o istom dokumentu, prijevodi neznatno razlikuju, konkretno u nazivu dokumenta, koji se pominje kao "[informacija]" (P 03220) odnosno "obavijest" (P 03216). 2232 P 03216/P 03220; P 03201. 2233 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 699 do 701; Završni podnesak tužilaštva, par. 1079; Svjedok Slobodan Božić, T(f), str. 36412 do 36415 i 36643. 2234 "Nalog o uvrštavanju u spis dokaznih predmeta u vezi sa Svjedokom E", javno, 27. septembar 2007., u vezi s dokaznim predmetom P 03216; "Nalog za uvrštavanje dokaznih predmeta u vezi sa Svjedokom C", javno, 10. oktobar 2007., u vezi s dokaznim predmetom P 03220. Prvo je 27. septembra 2007. prihvaćen dokument P 03216, dok je dokument P 03220 prihvaćen naknadno, 10. oktobra 2007. Oba naloga o prihvatanju dokaznih predmeta odnose se, međutim, na isti dokument. Vijeće donosi isti zaključak što se tiče autentičnosti ta dva dokazna predmeta i primjećuje da Ćorićeva odbrana nije podnijela zahtjev za odobrenje da uloži žalbu na pomenute dvije odluke. 2235 P 02285; P 03753 i P 10187; V. takođe Josip Praljak, T(f), str. 14964.

2303/78692 TER

Prijevod


mogli biti pušteni samo uz saglasnost pukovnika Obradovića, i da je Uprava Vojne policije

vršila samo "administrativnu" kontrolu.2236

915. Međutim, Vijeće želi naglasiti da ga taj zaključak ne sprečava da primijeti da su i

druge vlasti HVO-a mogle izdavati naređenja za puštanje zatvorenika na slobodu, kao što su,

konkretno, načelnik Glavnog stožera,2237 predstojnik Odjela obrane,2238 i vojni pravosudni

organi.2239

2. Zadaci u vezi s održavanjem javnog reda, suzbijanjem kriminaliteta i disciplinom u

oružanim snagama HVO-a

916. Privremenim uputstvom za rad Vojne policije, donesenim u aprilu 1992., Vojna

policija je dobila nadležnost za "otkrivanje kaznenih djela, pronalaženje počinitelja kaznenih

djela u slučajevima kada su ista počinjena prema […] pripadni[cima] ili pak prema imovini i

objektima u vlasništvu HVO-a".2240 Strane u postupku se uglavnom slažu da je dužnost Vojne

policije HVO-a bila održavanje reda i discipline u oružanim snagama i suzbijanje

kriminaliteta.2241 Do razilaženja dolazi kad se pomene odgovornost svakog od aktera: tako

tužilaštvo tvrdi da je, u skladu s nadležnostima koje je imao nad Vojnom policijom, načelnik

Glavnog stožera mogao preduzeti mjere za suzbijanje krivičnih djela koja su počinili

pripadnici Vojne policije.2242 Praljkova i Petkovićeva odbrana - iako priznaju da je načelnik

Glavnog stožera imao obavezu da obavijesti SIS i/ili Vojnu policiju o počinjenom zločinu -

tvrde da su ovi organi bili dužni voditi istragu, pri čemu im vojni komandanti nisu mogli

izdavati naređenja.2243 Ne osporavajući ovu nadležnost Vojne policije, Ćorićeva odbrana

upozorava da Vojna policija nije imala nikakvu kontrolu nad pravosudnim organima kojima

su dostavljani rezultati istrage niti nad radnjama izvršenim po podnošenju prijava.2244 Na

2236 V. npr. Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 468 i dalje. 2237 P 02182. 2238 P 00665. Za ovlaštenja predstojnika Odjela obrane u vezi s puštanjem zatvorenika na slobodu, v. takođe P 04002 i P 03995. 2239 V. npr. 2D 00888; 1D 01149; 2D 00889; 1D 01797. 2240 P 00143, str. 8; P 00142, str. 8. Za nadležnost Vojne policije za suzbijanje kriminaliteta, v. takođe Zvonko Vidović, T(f), str. 51439, 51503, 51504 i 51596; 5D 03087. 2241 V. konkretno Završni podnesak tužilaštva, par. 987; Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 375 i 405; Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 50; Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 93 i 637 v). 2242 V. Konkretno, npr. Završni podnesak tužilaštva, par. 954, za odgovornost Vojne policije i Milivoja Petkovića za preduzimanje mjera protiv pripadnika Vojne policije optuženih za pljačku. 2243 Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 50; Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 637 v). 2244 Završna riječ Ćorićeve odbrane, T(f), str. 52691 i 52692; Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 232 do 236.

2302/78692 TER

Prijevod


kraju, Ćorićeva odbrana ističe da su prvenstveno vojni komandanti HVO-a bili nadležni za

pokretanje krivičnog postupka u svojim zonama odgovornosti.2245

917. Da bi što preciznije odredilo ulogu i funkcije Vojne policije u suzbijanju

kriminaliteta, Vijeće će prvo opisati organ Vojne policije koji je prvenstveno bio zadužen za

suzbijanje kriminaliteta, a to je Odjel za kriminalističke istrage (a), zatim će analizirati veze

Vojne policije s drugim službama HVO-a zaduženim za suzbijanje kriminaliteta, kao što je

civilna policija (b), a potom će opisati ovlaštenja Vojne policije i funkcije koje je ona imala u

krivičnim postupcima (c). Na kraju će Vijeće posebno ispitati nadležnosti Vojne policije za

suzbijanje kriminaliteta u oružanim snagama HVO-a (d).

a) Odjel za kriminalističke istrage u Upravi Vojne policije zadužen isključivo za suzbijanje

kriminaliteta

918. Prema Privremenom uputstvu za rad Vojne policije iz aprila 1992., jedinice Vojne

policije imale su nadležnost za patroliranje, potragu i ostale djelatnosti za suzbijanje

kriminaliteta.2246 Radi koordinacije i kontrole rada Vojne policije u toj sferi, u Upravi Vojne

policije osnovan je Odjel za kriminalističke istrage, u oktobru 1992.2247 U decembru 1992.,

Odjel za kriminalističke istrage, podijeljen u tri sektora, primio je 450 krivičnih prijava, od

kojih je, od aprila 1992., 350 predato državnom tužilaštvu.2248 Na primjer, prema riječima

Zvonka Vidovića, glavni zadatak operativca Odjela za kriminalističke istrage u Mostaru bilo

je pronalaženje počinitelja krivičnih djela u oružanim snagama u sektoru za koji je bio

zadužen.2249

919. Od januara do juna 1993., ovlaštenja Odjela za kriminalističke istrage prenijeta su na

OZ: 2250 svaka bojna Vojne policije u OZ imala je u svom zapovjedništvu službu za

kriminalističke istrage, koja je vodila istrage i obezbjeđivala suzbijanje kriminaliteta "na

terenu",2251 pod nadzorom zapovjednika OZ.2252 Odjel za kriminalističke istrage u Upravi

Vojne policije još uvijek je postojao, ali je imao samo koordinacionu ulogu.2253 Na sastanku

održanom 27. januara 1993., kojem su prisustvovali načelnik Uprave Vojne policije i

2245 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 260 i sljedeći. 2246 P 00143, str. 15 do 17; P 00142, str. 15 do 17. 2247 P 00128, str. 12; P 00957, str. 1. 2248 P 00956, str. 6. 2249 Zvonko Vidović, T(f), str. 51439, 51446, 51447, 51465 i 51466; P 00588, član 137, str. 40 i 41. 2250 P 04699, str. 13; V. takođe P 03090, str. 19. 2251 P 00957, str. 2, 3 i 4; P 01350, str. 2; P 01614, str. 1. 2252 Zvonko Vidović, T(f), str. 51442, 51443, 51512 i 51517; P 00453; 5D 02146. 2253 P 01350, str. 2.

2301/78692 TER

Prijevod


zapovjednici 1., 2. i 3. bojne Vojne policije, naglašeno je da je koordinacija između Odjela za

kriminalističke istrage i zapovjedništava bojni i službi za kriminalističke istrage u bojnama,

slaba.2254 Na dan 9. marta 1993., i to uprkos problemima u funkcionisanju koje je Uprava

Vojne policije primjećivala najmanje od novembra 1992,2255 Odjel za kriminalističke istrage

zaprimio je 2500 krivičnih prijava.2256 U julu iste godine Okružno vojno tužilaštvo Mostar

primilo je od Vojne policije HVO-a 1394 krivične prijave.2257

920. U izvještaju Zvonka Vidovića od 6. novembra 1993. rezimirane su aktivnosti i

struktura Odjela za kriminalističke istrage od osnivanja Vojne policije do tog datuma: prema

tom izvještaju, organizacija te službe dovršena je u julu 1993. Služba je bila podijeljena na

odsjeke i centre, i djelovala je na cijelom području HZ HB.2258 U novembru 1993., Odjel je

imao od 137 pripadnika i, od osnivanja u oktobru 1992., radio je na suzbijanju krivičnih djela

protiv HZ HB (oružana pobuna, služba u neprijateljskoj vojsci, napad na ustavni poredak i

pomaganje neprijatelju), krivičnih djela protiv imovine (krađa, teška krađa, razbojništvo),

života i tijela (ubistvo, pokušaj ubistva, teška tjelesna povreda, tučnjava), krivičnih djela

protiv ljudskog dostojantva (silovanje, prinuda na obljubu, "protivprirodni blud"), krivičnih

djela protiv oružanih snaga HVO-a (nezakonita upotreba oružja, nezakonito posjedovanje

oružja), kao i drugih krivičnih djela kao što su nasilničko ponašanje, nedozvoljena trgovina,

krivotvorenje zvaničnih dokumenata i korupcija.2259

b) Veze Vojne policije s drugim organima HVO-a zaduženim za suzbijanje kriminaliteta

921. Vijeće konstatuje da je u oblasti suzbijanja kriminaliteta tokom cijelog trajanja

sukoba Vojna policija često bila primorana da preuzme na sebe djelatnosti koje su inače bile

u nadležnosti civilne policije i da je, kad su službe civilne policije funkcionisale, saradnja

između ta dva organa bila slaba.2260 Tek 6. decembra 1993., kada je Marijan Biškić,2261 i to

nakon više sastanaka u Ministarstvu obrane, izdao zapovijed u tom smislu,

2254 P 01350, str. 2; P 00696, str. 8. 2255 P 01350, str. 2; P 00696, str. 8. 2256 P 01635, str. 1. 2257 5D 05068. 2258 5D 04114, str. 2. 2259 5D 04114, str. 2 i 3. 2260 P 00956, str. 17; P 00420, str. 1; Marijan Biškić, T(f), str. 15047; P 04191, str. 3; 5D 00538, str. 6; 5D 04115, str. 8. Vijeće, međutim, napominje da su ipak bili organizovani sastanci predstavnika civilne i vojne policije na visokom nivou radi poboljšanja saradnje, v. Zvonko Vidović, T(f), str. 51504, 51505, 51535, 51536, 51600, 51601, 51611, 51612 i 51681; 5D 04115; P 04058, str. 14; P 03616, str. 2 i 3; 5D 04117. 2261 Pomoćnik ministra obrane za sigurnost, v. Marijan Biškić, T(f), str. 15039, 15048 i 15049.

2300/78692 TER

Prijevod


institucionalizovana je saradnja vojne i civilne policije koja je potpadala pod Ministarstvo

unutarnjih poslova.2262

c) Uloga Vojne policije u krivičnom postupku

922. Vojni sudovi bili su nadležni za krivična djela koja su činili pripadnici oružanih

snaga HVO-a.2263 Odjel za kriminalističke istrage prestao bi sa svojim aktivnostima, kao što

su, na primjer, bile istrage o predmetima koji su im povjereni,2264 čim bi prijava bila podnijeta

vojnom tužiocu.2265 Međutim, Vijeću su predočeni dokazi koji pokazuju da je Odjel za

kriminalističke istrage učestvovao u pozivanju svjedoka na suđenje, barem kad su ti svjedoci

bili pripadnici oružanih snaga HVO-a,2266 kao i u istragama vođenim na zahtjev istražnog

sudije ili razašiljanju potjernica.2267

923. Prema tome, Odjel za kriminalističke istrage bio je ovlašten da podnosi prijave,2268

dok je istražni sudija bio nadležan za podnošenje zahtjeva Okružnom sudu za pokretanje

istrage,2269 podizanje optužnice,2270 stavljanje osoba u policijski pritvor 2271 i istražni

zatvor.2272

d) Uloga Vojne policije u suzbijanju kriminaliteta u oružanim snagama HVO-a

924. Vojna policija HVO-a je takođe imala zadatak da obezbijedi poštovanje discipline i

kažnjavanje prekršaja počinjenih od strane pripadnika oružanih snaga HVO-a,2273 da radi na

suzbijanju dezerterstva,2274 da hapsi osobe koje su pokušavale da izbjegnu vojnu obavezu,2275

2262 P 07040; Marijan Biškić, T(f), str. 15061, 15062 i 15079; P 07064, str. 3. 2263 Zvonko Vidović, T(f), str. 51448, 51449, 51499 i 51584; P 00592, članak 6; 5D 04154. 2264 Za istražni postupak koji je vodila Vojna policija, v. konkretno Zvonko Vidović, T(f), str. 51461, 51464, 51560, 51635 i 51636; v. npr. 5D 02098. 2265 Zvonko Vidović, T(f), str. 51722 i 51723; Za razvoj događaja nakon podnošenja tužbe Vojnom tužiocu, v. 5D 04168. Za primjere upućivanja predmeta Odjela za kriminalističke istrage vojnom tužiocu, v. 2D 00872; 2D 00873; 2D 00874; 2D 00875; 2D 00876; 2D 00877; 2D 00878; 2D 00879; 2D 00880; 2D 00881; 2D 00882; 2D 00884; 2D 00885; 2D 00887. 2266 2D 00870. 2267 Zvonko Vidović, T(f), str. 51493, 51495, 51525 i 51526; 5D 04226; 5D 04198. 2268 V. npr. Zvonko Vidović, T(f), str. 51508; P 04143; 5D 05022; 5D 04181; 5D 04164; 5D 04243; 5D 04248; 5D 04238. 2269 5D 04168; P 01503; 5D 04230; 5D 04231; Zvonko Vidović, T(f), str. 51502 i 51503. Vojni tužilac je mogao tražiti pomoć MUP-a ili zapovjednika jedinica radi dobijanja tehničke pomoći ili preciznih informacija, v. Zvonko Vidović, T(f), str. 51463, 51493 i 51495. 2270 5D 04237; 5D 04238; 5D 04165. 2271 Zvonko Vidović, T(f), str. 51492; 5D 04212. 2272 Zvonko Vidović, T(f), str. 51461; 5D 04216. 2273 V. npr. P 00129; P 01678, str. 3; P 01444; 5D 02020; P 06764. 2274 Davor Marijan, T(f), str. 35828 i 35829; 5D 04380; P 02540, str. 1; P 07559, p. 17. Za ulogu Vojne policije, konkretno, u vezi s održavanjem reda, vojne discipline i uklanjanja kriminalnih elemenata iz redova oružanih snaga, v. 2D 02000, par. 43; P 00588, str. 40 i 41, član 137; 5D 03046. Što se tiče krađa počinjenih na kontrolnim punktovima, v. 5D 04392; P 07644; 3D 02585.

2299/78692 TER

Prijevod


da zaplijeni oružje koje su pripadnici oružanih snaga stekli nezakonito ili koristili bez

dozvole.2276

925. Pored toga, Uprava Vojne policije je trebala da obezbijedi suzbijanje zločina

počinjenih od strane pripadnika same Vojne policije, kao i poštivanje unutarnje discipline.2277

926. Međutim, Slobodan Praljak je u svom svjedočenju naglasio, da je, kada su jedinice

Vojne policije, učestvovale u borbenim dejstvima pod komandom zapovjednika OZ, za

zločine počinjene tokom tih dejstava bio odgovoran taj zapovjednik.2278 Nadalje, prema

svjedočenju Milivoja Petkovića, mjere protiv pripadnika satnije Vojne policije prepotčinjene

brigadi koji je počinio zločin preduzimao bi zapovjednik satnije ili zapovjednik brigade.2279

Zdenko Andabak je rezimirao postupak koji je trebalo primijeniti kada bi neki pripadnik

Vojne policije počinio krivično djelo. U tom slučaju, zapovjednik OZ se obraćao Glavnom

stožeru, koji bi stupio u vezu sa Upravom Vojne policije odgovornom za imenovanje osobe

koja je u pitanju, zahtijevajući da se pokrene disciplinski ili krivični postupak.2280

927. S obzirom na ove dokaze, Vijeće konstatuje da su komandanti jedinica HVO-a

kojima su bile pridodate jedinice Vojne policije, bili dužni da ukažu na počinjena djela i da

proslijede informaciju vojnim vlastima, između ostalih vojnom tužiocu,2281 što uostalom

potvrđuje i član 27 Uredbe o vojnim sudovima HZ HB od 17. oktobra 1992.2282 Zatim bi

informacija bila prenijeta Upravi Vojne policije, čija je obaveza bila da pokrene postupak

protiv pripadnika Vojne policije osumnjičenih za počinjenje tih djela.

3. Zadaci Vojne policije u vezi sa slobodom kretanja i osiguranjem objekata i zvaničnih ličnosti

928. Posljednje područje djelovanja koje je Mate Boban odredio za Vojnu policiju

odnosilo se na slobodu kretanja na teritoriji HZ HB. Vojna policija imala je zadatak da

obezbijedi normalno kretanje vojnih konvoja i da spriječi pristup neovlaštenih osoba

2275 Za ulogu Vojne policije u vezi s tim, v. npr. P 02546, str. 2; P 02294; P 04528. 2276 P 00143, str. 8 i 9; P 00142, str. 8 i 9. 2277 Za krivična djela počinjena od strane pripadnika Vojne policije, v. Svjedok C, T(f), str. 22514 i 22516, zatvorena sjednica; P 03970 pod pečatom, str. 2 i 3; P 07027; 3D 01159. Za primjer suzbijanja dezerterstva u oružanim snagama HVO-a, v. 5D 04394. 2278 Slobodan Praljak, T(f), str. 43998; P 04177. 2279 Milivoj Petković, T(f) str. 49796 i 49797. Što se tiče odgovornosti zapovjednika brigada za suzbijanje krivičnih djela počinjenih od strane pripadnika Vojne policije HVO-a, v. 5D 00440; Davor Marijan, T(f), str. 35826 i 35827. 2280 Zdenko Andabak, T(f), str. 50909 i 50910. 2281 V. npr. 2D 00858; Slobodan Praljak, T(f), str. 42665, 42666 i 41790; 4D 01317, str. 1. 2282 Ivan Bandić, T(f), str. 38229-38231, 38035, 38158, 38159, 38356 i 38357; P 00592, str. 6, član 25, tačka 4 i str. 7, član 27; 4D 01317; Zvonimir Skender, T(f), str. 45209. Za primjer nadležnosti zapovjednika jedinica za suzbijanje kriminaliteta, v. P 03135/ 3D 00596; 3D 01146, str. 1 i 2.

2298/78692 TER

Prijevod


područjima borbenih dejstava.2283 Ove djelatnosti, kao i one prethodno pomenute među

ostalim zadacima Vojne policije, u cijelosti su obavljane u saradnji s MUP-om i SIS-om.

929. Tužilaštvo tvrdi da je Vojna policija služila HVO-u kao sredstvo za kontrolisanje

slobode kretanja, konkretno putem kontrolnih punktova postavljenih na glavnim putevima, to

jest na granici s Hrvatskom, na ulazu u najznačajnije gradove i područja gdje su se vodile

borbe.2284 Prema mišljenju Stojićeve odbrane, Vojna policija je imala tek "sporednu ulogu

kad su u pitanju humanitarni konvoji" i njihov prolaz kroz teritoriju koju je držao HVO.2285 S

tom analizom se slaže i Ćorićeva odbrana, koja, pored toga, navodi da je načelnik Uprave

Vojne policije imao samo ograničenu kontrolu nad punktovima na cestama,2286 i dodaje da su

naređenja koja je izdavao bila legitimna,2287 da im je cilj bio, konkretno, sprečavanje zločina,

jačanje mjera kontrole vozila HVO-a i vojnih vozila, te omogućavanje prolaza humanitarnih

konvoja.2288

930. Vijeće smatra da se zadatak Vojne policije da kontroliše slobodu kretanja uglavnom

sastojao u postavljanju kontrolnih punktova na teritoriji HZ HB i na njenim "granicama".2289

Preko tih punktova, jedinice Vojne policije mogle su regulisati kretanje ljudi i roba i vršiti

provjere.2290 U vezi s tim, Slobodan Praljak je u svom svjedočenju pred Vijećem rekao da su

postojali i nezvanični, divlji punktovi, koje su neki pojedinci postavljali s ciljem da otuđe

imovinu.2291

931. Vijeće primjećuje da su, već u julu i avgustu 1992., jedinice Vojne policije postavile

nekoliko stalnih kontrolnih punktova u zonama svake od četiri operativne grupe,2292

prvenstveno da bi spriječile kretanje neovlaštenih konvoja i, u slučaju potrebe, obavile

zapljenu.2293 Zadatak kontrole kretanja i pretresa vozila bio je toliko važan da su u satnijama

2283 P 00143, str. 8 i 9; P 00142, str. 8 i 9; P 00377. 2284 V. npr. Završni podnesak tužilaštva, par. 215, 241, 236, 250, 256, 258, 331, 563, 991, 1000, 1001, 1002, 1006, 1012, 1013 i 1014. 2285 V. Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 450. 2286 Završna riječ Ćorićeve odbrane, T(f), str. 52695, 52696 i 562698; Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 305-323. 2287 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 324-337. 2288 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 199-202. 2289 P 00736; P 07772. 2290 V. npr.. P 00385, str. 1 i 2 i P 07535. 2291 Slobodan Praljak, T(f), str. 44022. 2292 V. npr. P 00420; P 00335; P 00360; u tom periodu postojale su sljedeće četiri operativne grupe: operativna grupa Jugoistočna Hercegovina, s opštinama Mostar, Ljubuški, Stolac i Čapljina, operativna grupa Sjeverozapadna Hercegovina, koja je obuhvatala, između ostalog, opštine Prozor, Gornji Vakuf i Jablanica, operativna grupa Srednja Bosna, kojoj je pripadala općina Vareš i operativna grupa Bosanska Posavina. 2293 P 00128, str. 11; v. npr. P 00508.

2297/78692 TER

Prijevod


Vojne policije formirani vodovi specijalizirani za te poslove.2294 Za koordinaciju i

organizaciju njihovog rada, bio je u Upravi Vojne policije zadužen Odsjek za opću i

prometnu vojnu policiju, koji je u julu 1993. prerastao u Odjel opće i prometne vojne

policije.2295

932. Po svemu sudeći, jedinice Vojne policije su u julu i avgustu 1992. postavile ukupno

11 kontrolnih punktova na granicama teritorije HZ HB s Hrvatskom uspostavljenim u

novembru 1992.,2296 kao i 45 kontrolnih punktova na saobraćajnicama u blizini područja gdje

su se vodile borbe.2297 Dana 7. decembra 1992., Valentin Ćorić, načelnik Uprave Vojne

policije, Slobodan Praljak, u to vrijeme "general bojnik" HV-a, i Bruno Stojić, predstojnik

Odjela obrane HVO-a, izdali su zapovijed u vezi s kontrolnim punktovima, u kojoj su

odredili kako treba da izgledaju policajci na punktovima i kako treba da postupaju prilikom

kontrola i pretresa.2298 Intenzitet kontrolne aktivnosti potvrđuje i Izvještaj o radu HVO-a HZ

HB za period siječanj - lipanj 1993., gdje se navodi, na primjer, da je na punktovima

privedeno 900 osoba .2299 Više izvještaja jedinica Vojne policije, kao i naređenja koja su

dobijale, pokazuju da su kontrolni punktovi, stalni i privremeni,2300 bili postavljeni do kraja

sukoba.2301

933. Pored praćenja prolaska ljudi i roba kroz područje HZ HB, kontrolni punktovi su

služili i za hapšenje osoba,2302 između ostalih onih koje su pokušavale da izbjegnu

mobilizaciju,2303 i za kontrolu humanitarne pomoći koja je dostavljana na teritoriju BiH.2304

934. Na kraju, kontrolni punktovi Vojne policije HVO-a bili su konkretno sredstvo kojim

su se vlasti HVO-a služile da bi kontrolisale pristup međunarodnih organizacija2305 i

novinara2306 određenim područjima. Tako je, na primjer, Valentin Ćorić, 19. septembra 1992.

naredio temeljito pretraživanje humanitarnih konvoja na ulasku na teritoriju HZ HB.2307 U

2294 P 00128, str. 11; P 00957, str. 2, 3 i 4. 2295 P 00128, str. 11; P 00956, str. 5; P 04699, str. 13. 2296 P 00956, str. 8. 2297 P 00956, str. 5; Marijan Biškić, T(f), str. 15047. 2298 P 00875; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37338-37341. 2299 P 04699, str. 14; v.npr. za Mostar, P 02578. 2300 V. npr. P 04699, str. 14. 2301 V. konkretno P 03057; P 03069 pod pečatom; P 03753, str. 2; P 04110, str. 2; P 04749, str. 3; P 05497, str. 4 do 7; P 06722, str. 3; 3D 00422, str. 2. 2302 P 04699, str. 14; v. npr.. 2D 00871; 5D 04352. 2303 P 00420, str. 7. 2304 P 05926; 1D 02025; 1D 01853; P 01451; P 01272, str. 3. 2305 V. npr. P 04792. 2306 P 02488, str. 1; P 06894, str. 3. 2307 P 00508.

2296/78692 TER

Prijevod


izvještaju PMEZ-a od 17. maja 1993. konstatuje se da je povećan broj kontrolnih punktova

Vojne policije HVO-a u srednjoj Bosni i njihov uticaj na slobodu kretanja konvoja

međunarodnih organizacija.2308 Isto tako, Ivan Ančić, zapovjednik 5. bojne Vojne policije

HVO-a, naredio je 26. avgusta 1993. da se jedino strani novinari i zvaničnici međunarodnih

organizacija s određenim dozvolama mogu slobodno kretati u zoni nadležnosti 5. bojne.2309

935. S obzirom konkretno na ove dokaze, Vijeće smatra da su Vojna policija i Uprava

Vojne policije bile odgovorne za postavljanje kontrolnih punktova na teritoriji HZ HB kako

bi nadzirale, odnosno u nekim zonama ograničavale ili čak uskratile slobodu kretanja ljudi i

roba.

936. Međutim, Vijeće napominje da Uprava Vojne policije nije bila jedina vlast koja je

Vojnoj policiji izdavala naređenja koja su se odnosila na slobodu kretanja: tako je, 26. maja

1993., Milivoj Petković, načelnik Glavnog stožera HVO-a, zatražio od svih OZ i jedinica

Vojne policije da garantuju slobodu kretanja za vozila UNPROFOR-a.2310 Isto tako, u

zapovijedi Nedjeljka Obradovića, zapovjednika Sektora Jug ZP-a Mostar, izdatoj

6. decembra 1993., stoji da Vojna policija ima dužnost da pregleda robu u konvojima koji su

prolazili kroz njene kontrolne punktove i da provjeri putne dokumente.2311

937. Na koncu, paralelno sa zadacima koji se odnose na slobodu kretanja, Vojna policija

je bila odgovorna za obezbjeđenje visokih oficira, objekata i područja od posebnog značaja za

odbranu – osim zatočeničkih centara, komandnih mjesta i zvaničnih stranih delegacija.2312

Povremeno je bila zadužena i za zaštitu osoba prilikom posebnih događaja.2313

4. Zadaci Vojne policije u borbenim dejstvima nauštrb "redovitih" zadataka

938. Privremeno uputstvo za rad Vojne policije, donijeto u aprilu 1992., ne predviđa

angažovanje snaga Vojne policije u borbenim dejstvima. Ipak, od početka sukoba, od jedinica

Vojne policije je traženo da drže linije fronta, da izvode napade, diverzantske akcije ili da

"češlja[ju] oslobođen[i] teritorij[…] ili naselja".2314 Isto tako, jedinice Vojne policije bile su

angažovane na frontu u Gornjem Vakufu u januaru 1993. radi izvođenja vojnih dejstava, s

2308 P 02424, str. 1. 2309 P 04527. 2310 P 02527; v. takođe npr. P 03835; P 03895; 1D 02019. 2311 1D 02207. 2312 P 00143, str. 8 i 9; P 00142, str. 8 i 9; P 02801. 2313 2D 00201. 2314 V. npr. P 00128, str. 13; P 00956, str. 11. V. takođe 2D 02000, par. 48; P 08548, str. 24.

2295/78692 TER

Prijevod


obzirom na to da je "[lokalno] zapovjedništvo HVO-a zakazalo".2315 Pored toga, u izvještaju

o radu Vojne policije za period januar - jun 1993., stoji da je formiranje i ojačanje 1.

lakojurišne bojne omogućilo bolju odbranu Mostara2316 i imalo odlučujući uticaj na OZ

Sjeverozapadna Hercegovina.2317 Između 9. i 30. maja 1993., 600 vojnih policajaca

učestvovalo je u borbama u Mostaru.2318 U prvih šest mjeseci 1993. godine, 90% poginulih

vojnih policajaca izgubilo je život na liniji fronta.2319

939. Kao i tužilaštvo,2320 Vijeće konstatuje da je taj stalni angažman Vojne policije na

linijama fronta doveo do potpune reorganizacije ovog dijela vojske, koja je imala za cilj

formiranje jedinica specijalizovanih za oružane intervencije, nazvanih lakojurišnim

bojnama2321 i njihovo prepotčinjavanje operativnom zapovjedništvu načelnika Glavnog

stožera ili OZ u julu 1993.2322 Ovo pitanje će biti analizirano kasnije, i to konkretno u vezi s

raspodjelom komandnih ovlaštenja nad tim jedinicama.2323

940. Vijeće, pored toga, konstatuje da je angažovanje Vojne policije na frontu dovelo do

toga da Vojna policija nije mogla obavljati zadatke za koje je bila zadužena, kao što je

Valentin Ćorić naglasio u pismu od 29. septembra 1993. upućenom ministru obrane Bruni

Stojiću, zapovjedniku Glavnog stožera HVO-a Slobodanu Praljku, i načelniku Glavnog

stožera Žarku Toli, u kojem je konkretno tražio da jedinice Vojne policije budu povučene iz

borbenih dejstava.2324 Izgleda da su, uprkos ovom zahtjevu, jedinice Vojne policije još uvijek

učestvovale u borbenim zadacima do decembra 1993.2325 Marijan Biškić je u svom

svjedočenju izjavio da su, međutim, krajem decembra 1993., jedinice Vojne policije

uglavnom bile povučene s fronta.2326

2315 P 01350, str. 2. Što se tiče angažovanja jedinica Vojne policije u januaru 1993. u Gornjem Vakufu, v. konkretno P 03090, str. 6 i 7. V. takođe "HVO" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Gornji Vakuf. 2316 Npr., 1. lakojurišna bojna izvela je napad na Hotel Mostar, gdje su bili smješteni vojnici ABiH, v. P 03090, str. 4. 2317 P 03090, str. 3. 2318 P 03090, str. 5. Za angažovanje jedinica Vojne policije na linijama fronta u Mostaru, v. P 08548, str. 24. Vojna policija je takođe učestvovala u borbama u Mostaru u julu 1993., v. P 03124. 2319 P 03090, str. 13. V. npr. dokument P 03090, str. 14, iz kojeg proizlazi da je "od početka rata [u dokumentu se ne navodi precizan datum] do dana 08. 07. 1993. godine, Vojna policija […][izgubila] 84 pripadnika". 2320 Završni podnesak tužilaštva, par. 1050. 2321 V. npr. P 02991/ P 03000, str. 2; 4D 01283. Za primjer angažovanja lakojurišne bojne Vojne policije u borbenim dejstvima, v. 3D 00745, str. 5. V. takođe P 08548, str. 24; P 08550, str. 3 i 4. 2322 V. P 03762; P 03763/P 03778. 2323 V. "Raspodjela ovlaštenja u rukovođenju i komandovanju nad jedinicama Vojne policije" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 2324 P 05471; Svjedok C, T(f), str. 22532 i 22534, zatvorena sjednica; Milivoj Petković, T(f), str. 50267 i 50268 i Marijan Biškić, T(f), str. 15309. 2325 P 07169, str. 26; P 07234, str. 6; Marijan Biškić, T(f), str. 15047; P 07234, str. 2. 2326 Marijan Biškić, T(f), str. 15281.

2294/78692 TER

Prijevod


C. Raspodjela ovlaštenja u rukovođenju i komandovanju jedinicama Vojne policije

941. Vijeće je ranije konstatovalo da se struktura Vojne policije HVO-a, nastala 1992.

godine, razvijala tokom cijelog perioda na koji se odnosi Optužnica, da bi se Vojnoj policiji

konkretno omogućilo da obavlja različite zadatke koji su analizirani gore u tekstu. U ovom

dijelu, Vijeće će opisati lanac rukovođenja i komandovanja u kojem su bile jedinice Vojne

policije. Iz analize proizlazi da je za te jedinice važila subordinacija unutar redovnog lanca

komandovanja oružanih snaga HVO-a, preko zapovjednika OZ i zapovjednika brigada (1), ali

da su morale izvršavati i zapovijedi Uprave Vojne policije i načelnika Uprave Vojne policije,

Valentina Ćorića (2).

1. Ovlaštenja zapovjednika OZ i brigada HVO-a u rukovođenju i komandovanju jedinicama Vojne

policije

942. Vijeće primjećuje da strane u postupku nisu saglasne u vezi s lancem komandovanja

u kojem je bila Vojna policija. Tako su, prema riječima Stojićeve odbrane, s kojom se u tom

pogledu slaže Ćorićeva odbrana,2327 "operativne" jedinice Vojne policije bile u nadležnosti

oružanih snaga HVO-a – i posebno zapovjednika OZ – za izvršavanje "dnevnih zadataka",2328

te nisu bile direktno odgovorne predstojniku Odjela obrane i načelniku Uprave Vojne

policije.2329 S druge strane, Petkovićeva odbrana kategorično tvrdi da su sve jedinice Vojne

policije u OZ izvršavale naređenja Uprave Vojne policije, ali napominje da su bojne Vojne

policije u OZ bile potčinjene zapovjednicima tih OZ.2330 Petkovićeva odbrana razlikuje

"neborbene" od "borbenih" elemenata Vojne policije i navodi da načelnik Glavnog stožera

nije imao nikakva ovlaštenja nad "neborbenim elementima" Vojne policije.2331

943. Ćorićeva odbrana se pak slaže s Petkovićevom odbranom u vezi s pitanjem

organizacije bojni Vojne policije u svakoj OZ, ali tvrdi da nije postojala nikakva hijerarhijska

veza između Uprave Vojne policije i tih jedinica.2332 Ćorićeva odbrana navodi da su jedinice

2327 V. konkretno Završna riječ Ćorićeve odbrane, T(f), str. 52649, 52652, 52655 i 52656. 2328 Što se tiče prirode tih "dnevnih zadataka", v. "Ovlaštenja zapovjednika OZ i brigada HVO-a u rukovođenju i komandovanju jedinicama Vojne policije" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 2329 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 363, 388 i 390. 2330 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 91 i 99. 2331 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 104 i 577. 2332 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 18.

2293/78692 TER

Prijevod


Vojne policije izvršavale "operativne zapovijedi" vojnih zapovjednika HVO-a2333 u borbama,

kao i u izvršavanju "tekućih zadataka" Vojne policije.2334

944. Vijeće napominje da je jedino Ćorićeva odbrana u svom završnom podnesku dala

informacije u vezi s definicijom "dnevnih zadataka" Vojne policije, u okviru kojih su jedinice

Vojne policije potpadale pod nadležnost zapovjednika OZ:2335 prema riječima Ćorićeve

odbrane, "dnevni zadaci" su podrazumijevali 1) obezbjeđenje objekata; 2) obezbjeđenje

osoba i zaštitu stanovnika određenog područja; 3) određivanje vojnika za službu u bojnama

Vojne policije; 4) kontrolu kretanja vojno sposobnih muškaraca u Mostaru; 5) hapšenje i

pritvaranje dezertera u Zatvor u Ljubuškom; 6) kontrolu izlaza iz zona odgovornosti i

7) kontrolu prekida vatre i dobijanje odobrenja za otvaranje vatre.2336 Iako su Stojićeva,

Petkovićeva i Praljkova odbrana pomenule da je postojala razlika između "dnevnih"2337 i

vanrednih zadataka Vojne policije, nisu precizno razgraničile te zadatke, nego su ih samo

navele radi izvlačenja zaključaka o lancu komandovanja jedinicama Vojne policije.2338 U

dijelu završnog podneska koji se odnosi na krivičnu odgovornost optuženog Ćorića,

tužilaštvo ne razlikuje "dnevne zadatke" Vojne policije od njenih ostalih zadataka, i tvrdi da

je optuženi Ćorić bio odgovoran za rad jedinica Vojne policije.2339

945. Vijeće smatra da su jedinice Vojne policije HVO-a bile u dva lanca

komandovanja:2340 prilikom izvršavanja "dnevnih zadataka" koji su, u principu, bili u

djelokrugu Vojne policije, zapovjednici bojni Vojne policije bili su direktno potčinjeni

zapovjedniku OZ u kojoj su djelovali.2341 Valentin Ćorić je potvrdio da je između bojni

Vojne policije i zapovjednika OZ postojao odnos subordinacije, i to u dokumentu izdatom

2333 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 97 do 110. 2334 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 111 do 125. 2335 V. konkretno Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 112 i 113. 2336 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 114. U vezi s tim, v. takođe Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 120, i dalje. 2337 U vezi sa zadacima Vojne policije, strane u postupku u svojim podnescima koriste više izraza: konkretno, pominju "redovne", "uobičajene", "tekuće" ili pak "stručne" misije, odnosno zadatke. 2338 V. konkretno Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 386 i 402; Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 81 i 205; Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 99. 2339 Završni podnesak tužilaštva, par. 981 i dalje. Međutim, tužilaštvo precizira da su Bruno Stojić, Slobodan Praljak i Milivoj Petković takođe bili ovlašteni da komanduju tim jedinicama, v. dijelove u vezi s njihovom odgovornošću u Završnom podnesku tužilaštva. 2340 V. npr. Slobodan Praljak, T(f), str. 42719-42721. 2341 P 00957, str. 5; V. npr. 5D 00538, str. 2 i 3; P 01548; v. takođe P 07018, str. 5; P 01148, str. 1; V. takođe Slobodan Praljak, T(f), str. 42694-42699; za primjer potčinjavanja 2. bojne zapovjedniku OZ Sjeverozapadna Hercegovina, v. Svjedok C, T(f), str. 22525 i 22526, zatvorena sjednica; Zdenko Andabak, T (f,) str. 50908, 50909, 50912 i 51146; P 00781; za primjer potčinjavanja jedinica OZ zapovjedništvu OZ, v. 5D 04377; Zdenko Andabak, T(f), str. 50979, 50980 i 50982; Svjedok C, T(f), str. 22520 i 22521, zatvorena sjednica; Svjedok EA, T(f), str. 24876-24881, zatvorena sjednica; 5D 04039, str. 1.

2292/78692 TER

Prijevod


kao odgovor na zaključke sastanka održanog 9. marta 1993.,2342 a Milivoj Petković je,

prilikom svjedočenja pred Vijećem o izjavama koje je prethodno dao u predmetima Kordić i

Blaškić, takođe potvrdio taj odnos subordinacije.2343

946. Što se tiče definicije "dnevnih zadataka" za koje su jedinice Vojne policije bile

potčinjene zapovjednicima OZ, Vijeće se poziva na svjedočenje Svjedoka NO2344 koji je

izjavio da su zapovjednici OZ bili ovlašteni za izdavanje naređenja jednicama Vojne policije

u vezi s postavljanjem kontrolnih punktova, održavanjem javnog reda, osiguranjem objekata

ili zaštitom osoba,2345 ali i u vezi s borbenim dejstvima. 2346 Međutim, Vijeće smatra da to

svjedočenje nije dovoljno da bi se tačno definisala priroda "dnevnih zadataka" Vojne policije.

947. Vijeće takođe smatra da, što se tiče tih "dnevnih zadataka", treba za svaki slučaj

ponaosob ocjenjivati da li su prilikom izvršavanja zadataka jedinice Vojne policije bile u

lancu komandovanja Vojne policije ili zapovjednika OZ. Međutim, Vijeće podsjeća da su ti

"dnevni zadaci" svakako, kao što je izjavio Svjedok NO, obuhvatali neke od 20 zadataka

navedenih u Privremenom uputstvu iz aprila 1992.2347

948. Pored toga, Vijeće napominje da, u periodu na koji se odnosi Optužnica,

zapovjednici OZ za angažovanje jedinica Vojne policije nisu morali prethodno tražiti

2342 P 01678, str. 2. 2343 Milivoj Petković, T(f), str. 50244. 2344 Bosanski Hrvat, v. Svjedok NO, T(f), str. 51180, 51182, 51210 i 51225–51226, zatvorena sjednica; 5D 05110 pod pečatom, par. 3, 7, 8 i 9. 2345 Za primjere nadležnosti zapovjednika OZ i brigada nad jedinicama Vojne policije, v. Milivoj Petković, T(f), str. 50248-50254; 5D 05095; 5D 04374; 5D 04375; P 02534; P 04063; 3D 02584; P 02968; 4D 00924. 2346 Svjedok NO, T(f), str. 51326, zatvorena sjednica. Što se tiče zadataka 5. bojne Vojne policije u odbrani Mostara, v. Svjedok NO, T(f), str. 51182, zatvorena sjednica; Zdenko Andabak, T(f), str. 50934-50936. V. Takođe, npr., 5D 02102; Davor Marijan, T(f), str. 35831; 5D 04371; 5D 04382; 4D 00923; P 02599; Milivoj Petković, T(f), str. 50266 i 50267. 2347 P 00142, str. 8 i 9. To je sljedećih 20 zadataka: 1) zaštita ljudi i imovine u zoni odgovornosti određene OZ; 2) sigurnost vojnog prometa; 3) štovanje vojnog reda i discipline; 4) otkrivanje kaznenih djela i pronalaženje počinitelja kaznenog djela u slučajevima kada su ista počinjena prema i od strane pripadnika HVO-a; 5) osiguranje visokih vojnih časnika HVO-a, dokumenata, borbenih sredstava najvišeg stupnja tajnosti, zona od posebnog značaja za HVO i obranu zemlje; 6) onemogućavanje neovlašćenog napuštanja bojišta od strane pripadnika HVO-a ili ulaska u zonu vođenja ratnih operacija neovlašćenim osobama; 7) privođenje pripadnika HVO-a koji se nisu vratili sa odobrenog odsustva; 8) neposredno fizičko osiguravanje zapovjedništava, ustanova i časnika HVO-a i stranih delegacija; 9) unutrašnje osiguranje vojnih zatvora, tj. prostorija za zadržavanje privedenih osoba; 10) oduzimanje i predaja nadležnim vojnim organima bespravno otuđenog oružja; 11) oduzimanje vatrenog oružja od pripadnika HVO-a koji ga posjeduju na nepropisan način; 12) osiguravanje kretanja vojnih konvoja s tijelima MUP-a; 13) sudjelovanje u pronalaženju i dovođenju vojnih obveznika koji se nisu odazvali pozivu za obavljanje vojne obveze; 14) neposredno osiguravanje zapovjedništava, zapovjednika i vojnih postrojbi kada se to zapovijedi; 15) sudjelovanje u sprečavanju djelovanja ubačenih neprijateljskih grupa; 16) kontroliranje štovanja mjera sigurnosti u predjelima razmještaja, prikupljanja, ukrcavanja, iskrcavanja i kretanja vojnih postrojbi; 17) ostvarivanje zapovjeđenih mjera zabrane ili ograničenja kretanja na određenim pravcima i predjelima; 18) osiguravanje savezničkih vojnih misija i delegacija; 19) sudjelovanje u usmjeravanju pravaca pokreta izbjeglica i otkrivanje pripadnika neprijateljskih formacija koje su ubačene među izbjeglice i 20) sudjelovanje u osiguranju ratnih zarobljenika.

2291/78692 TER

Prijevod


posebnu dozvolu od Uprave Vojne policije,2348 iako su je o tome trebali obavijestiti.2349 Tako

angažovane jedinice morale su, između ostalog, zapovjednicima OZ slati izvještaje o svojim

aktivnostima.2350

949. Dokazi pokazuju da su lanac rukovođenja i komandovanja jedinicama Vojne policije

regulisala dva opšta načela: 1) prvo, jedinice Vojne policije su, da bi izvršavale "dnevne

zadatke" u svojoj zoni nadležnosti, bile potčinjene zapovjedniku jedinice HVO-a kojoj su bile

pridodate.2351 Vijeće napominje, na primjer, da je to bio slučaj s vodovima Vojne policije u

sastavu brigada, koji su bili stvarno podređeni zapovjedniku brigade kojoj su bili

pridodati;2352 2) s druge strane, kad bi se neka jedinica Vojne policije premjestila i kad bi se

našla izvan svoje zone nadležnosti, bila je dužna da se za svoje "dnevne aktivnosti"2353

potčini jedinici u čijoj se zoni zatekla, odnosno zapovjedniku te OZ ili brigade.

950. Što se tiče vrha lanca komandovanja jedinica Vojne policije, imajući u vidu da su i

sami zapovjednici OZ bili potčinjeni načelniku Glavnog stožera,2354 Vijeće smatra, kao i

Marijan Biškić, da je, u krajnjoj instanci, Glavni stožer imao ovlaštenja nad bojnama Vojne

policije kad su one izvršavale svoje "dnevne zadatke".2355 U tom smislu, Vijeće se ne slaže sa

zaključkom Petkovićeve odbrane koja tvrdi da je načelnik Glavnog stožera bio hijerarhijski

nadređen jedinicima Vojne policije jedino kad su one bile prepotčinjene, i to privremeno,

njegovim jedinicama.2356 Isto tako, s obzirom na to da su brigade HVO-a bile, posredstvom

OZ, podređene načelniku Glavnog stožera, on je imao i komandna ovlaštenja nad vodovima

Vojne policije koji su bili u sastavu tih brigada.2357 Izgleda da je načelnik Glavnog stožera

ponekad čak direktno izdavao naređenja tim vodovima. Vijeće kao primjer napominje da je u

jednom memorandumu upućenom konkretno Valentinu Ćoriću 31. jula 1993., Slobodan

2348 Svjedok NO, T(f), str. 51326–51327, zatvorena sjednica. 2349 5D 00538, str. 3. 2350 Davor Marijan, T(f), str. 35832; 5D 04385. 2351 P 00837, str. 5; Svjedok C, T(f), str. 22521, 22522, 22527 i 22528, zatvorena sjednica; za primjer zapovijedi jednog vojnog zapovjednika izdate Vojnoj policiji, 5D 02009; 5D 01054. 2352 P 00957, str. 6; P 01678, str. 2; P 04262; Svjedok E, T(f), str. 22150-22152, zatvorena sjednica; P 04922; Zdenko Andabak, T(f), str. 50925-50927; P 01099, str. 2 i P 04293, str. 2. Za pregled prvobitne organizacione šeme, v. 2D 01370, str. 2; Ivan Bandić, T(f), str. 38007; 2D 02000, par. 49; Svjedok EA, T(f), str. 24880 i 24881, zatvorena sjednica; 5D 04030, str. 1; Slobodan Praljak, T(f), str. 42725 do 42727 i 44669; 5D 04040; Svjedok EA, T(f), str. 24814, 24876-24878, 24880 i 24881, zatvorena sjednica; P 02017, p. 1 ; 5D 04039, p. 1. Za primjer zapovijedi zapovjednika brigade, v. P 04750. 2353 P 07018, str. 5. 2354 Zdenko Andabak, T(f), str. 51153. V. "Naređenja Glavnog stožera upućena oružanim snagama" i "Lanac rukovođenja i komandovanja oružanim snagama" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 2355 Marijan Biškić, T(f), str. 15289. Neki dokazi pokazuju da je i Slobodan Praljak izdavao naređenja Valentinu Ćoriću, v. npr. P 03829. 2356 Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 97. 2357 5D 04394; Marijan Biškić, T(f), str. 15233 i 15235.

2290/78692 TER

Prijevod


Praljak naveo da je vod Vojne policije kojim zapovijeda Perica Turajlija pod njegovom

komandom.2358

951. Jedinice Vojne policije su MTS potreban za izvršavanje "dnevnih zadataka",

dobijale u postrojbama HVO-a u čijem su sastavu bile, u skladu s Privremenim uputstvom za

rad Vojne policije.2359 Uprava Vojne policije bila je pak odgovorna za opremanje jedinica

Vojne policije specijalnom vojno-policijskom opremom. 2360 U tom pogledu, Vijeće

napominje da u zapisniku s koordinacionog sastanka od 9. marta 1993., kojem su

prisustvovali zapovjednici postrojbi OZ Sjeverozapadna Hercegovina, stoji da je Uprava

Vojne policije, a ne postrojbe HVO-a, bila zadužena za isporuku MTS-a 2. bojni Vojne

policije koja je djelovala u toj OZ.2361

952. Vijeće dakle smatra da su jedinice u sastavu bojne Vojne policije, koja je bila

prisutna u svakoj OZ, za izvršavanje "dnevnih zadataka" bile potčinjene zapovjedniku OZ.

Vodovi Vojne policije pridodati brigadama bili su pak za izvršavanje zadataka kao što su

osiguranje kasarni i komande brigade, pratnja i nadzor konvoja brigade, osiguranje ulaza na

granicama zone odgovornosti brigade, hapšenje i pritvaranje u ćelije u brigadama, podređeni

zapovjedniku brigade.2362 Međutim, navedeni dokazi neće onemogućiti Vije će da sada

konstatuje da više dokaza uvrštenih u spis takođe potvrđuje da je Uprava Vojne policije bila

ovlaštena za rukovođenje i komandovanje Vojnom policijom, i to u više oblasti.

2. Ovlaštenja Uprave Vojne policije u rukovođenju i komandovanju jedinicama Vojne policije

953. Načelnik Uprave Vojne policije je, po svemu sudeći, sam ili izvršavajući naređenja

predstojnika Odjela obrane,2363 načelnika Glavnog stožera,2364 ili obojice,2365 učestvovao u

formiranju jedinica Vojne policije,2366 standardizaciji administrativnih postupaka,2367 kao i u

2358 5D 04394. 2359 P 00837, str. 6. 2360 P 00837, str. 6 . 2361 Svjedok C, T(f), str. 22525 i 22526, zatvorena sjednica; 5D 00538, str. 2. 2362 V. P 00957, str. 5; P 04922; Zdenko Andabak, T(f), str. 50925; P 01099, str. 2. Za pregled prvobitne organizacione šeme, v. 2D 01370. Za primjere zadataka jedinica Vojne policije u brigadama, v. Zdenko Andabak, T(f), str. 51014-51016; 3D 03814; 3D 03815; 3D 03816; 2D 02000, par. 49; Svjedok EA, T(f), str. 24876 i 24877, zatvorena sjednica. Svjedok Zvonko Vidović je rekao da su vodovi Vojne policije u brigadama takođe imali zadatak da osiguravaju mjesta gdje su počinjeni zločini kako bi se sačuvali dokazi, da privedu počinitelje i da informišu osobe odgovorne za kriminalističku obradu, v. Zvonko Vidović, T(f), str. 51574, 51583 i 51584; P 02832; P 04922; 5D 02097; Zdenko Andabak, T(f), str. 50944, 50950 do 50952. Za primjer intervencije Vojne policije brigade u zoni odgovornosti te brigade, v. P 02832. 2363 P 00786; 2D 01365. 2364 V. npr.2D 01394. 2365 P 00876/ P 00875. 2366 P 00334; P 00801; 2D 01394.

2289/78692 TER

Prijevod


utvrđivanju pravila postupanja za dnevni rad Vojne policije. 2368 Rukovođenje i

komandovanje jedinicama Vojne policije vršio je prvenstveno putem imenovanja (a) i

kontrole popune, školovanja i obuke jedinica (b). Pored toga, uprkos tome što je Svjedok NO,

kao i Zdenko Andabak,2369 tvrdio da je Uprava Vojne policije imala samo administrativnu i

logističku nadležnost nad jedinicama Vojne policije,2370 ona je ponekad, po svemu sudeći,

jedinicama Vojne policije izdavala naređenja koja su prelazila administrativne i logističke

okvire (c) i mogla im je, konkretno, izdavati naređenja za prepotčinjavanje (d).

a) Ovlaštenja načelnika Uprave Vojne policije za imenovanja u jedinicama Vojne policije

954. Među glavnim ovlaštenjima načelnika Uprave Vojne policije bilo je imenovanje: u

aprilu 1992., načelnik je bio ovlašten da imenuje zapovjednike satnija Vojne policije, kao i

rukovoditelje odsjeka i odjela Uprave Vojne policije.2371 Tako je na početku sukoba Valentin

Ćorić lično tražio od opštinskih stožera da mu pošalju prijedloge osoba za dužnost

zapovjednika postrojbi Vojne policije u opštinama.2372 Međutim, od novembra 1992.,

procedura imenovanja bila je izmijenjena, tako što je načelnik Uprave sada trebao da dobije

saglasnost predstojnika Odjela obrane da bi imenovanja bila potvrđena.2373 Kao što je Vijeće

ranije pomenulo u analizi ovlaštenja predstojnika Odjela obrane za imenovanja pripadnika

Vojne policije, načelnik Uprave Vojne policije imao je mogućnost da predlaže kandidate

predstojniku Odjela obrane, koji je direktno imenovao zapovjednike bojni, njihove

zamjenike, kao i predstojnike odjela Uprave Vojne policije.2374 Valentinu Ćoriću su, kao

načelniku Uprave Vojne policije, njegovi potčinjeni dostavljali na usvajanje prijedloge za

imenovanja osoba na niže dužnosti u jedinicama Vojne policije. Tako je, na primjer, Ivan

Ančić, zapovjednik 3. bojne Vojne policije, u zahtjevu od 13. aprila 1993. Upravi Vojne

policije poslao prijedlog za imenovanje pripadnika 3. satnije.2375

2367 Pod "standardizacijom administrativnih postupaka" Vijeće podrazumijeva, npr., određivanje standardne forme za izvještaje koje je Vojna policija slala Upravi Vojne policije ili pak dodjelu brojeva za svaku službu Vojne policije. V. u tom smislu, P 00277; 2D 01395; P 00786; P 01821; P 04279; P 04548/ P 04544. 2368 P 00573; 2D 01365; P 00876/ P 00875 (identični dokumenti); 5D 00524; 5D 04110. 2369 Zdenko Andabak, T(f), str. 50905 i 50906; P 00143/ P 00142. 2370 5D 05110 pod pečatom, par. 4. 2371 P 00143/ P 00142, str. 5. 2372 P 08548, str. 23. 2373 P 00837, str. 5 . 2374 P 00837, str. 4 i 5 i P 02467; v. npr. 2D 01349; P 04108; v. takođe 2D 00567, str. 3; P 01420; P 01466; 5D 02164; P 00803; P 01460. 2375 P 01858.

2288/78692 TER

Prijevod


955. Pored toga, uprkos svjedočenju Milivoja Petkovića da je imenovanje pripadnika

vodova Vojne policije u brigadama bilo u nadležnosti Uprave Vojne policije,2376 Vijeće se na

osnovu dokaza uvjerilo da su za to bili ovlašteni zapovjednici brigada.2377 Štaviše, kad bi

zapovjednik brigade imao probleme s nekim od pripadnika voda Vojne policije, trebao ih je

sam riješiti, a od načelnika Uprave Vojne policije je mogao dobiti samo "stručnu pomoć",2378

no za taj pojam Vijeće nije dobilo definiciju.

956. Prema tome, Vijeće smatra da je načelnik Uprave Vojne policije imao ovlaštenje da

predstojniku Odjela obrane predloži ljude za određene dužnosti, da je sam bio ovlašten za

neka druga imenovanja,2379 ali da su, kad je riječ o pripadnicima vodova Vojne policije

pridodatih brigadama, za imenovanja bili ovlašteni samo zapovjednici brigada.

b) Ovlaštenja načelnika Uprave Vojne policije za popunu, školovanje i obuku jedinica Vojne

policije

957. Uprava Vojne policije imala je ključnu ulogu u popuni,2380 školovanju2381 i obuci2382

pripadnika Vojne policije HVO-a. Prema Privremenom uputstvu za rad Vojne policije iz

aprila 1992., Uprava je predstojniku Odjela obrane takođe predlagala mjere za poboljšanje tih

aktivnosti.2383 Tako je, na primjer, dana 20. septembra 1992., na zahtjev Valentina Ćorića,2384

Bruno Stojić, tadašnji predstojnik Odjela obrane HVO-a, osnovao Centar za obuku vojne

policije u Neumu, koji je bio smješten u Hotelu Sunce.2385 Međutim, prema izvještaju o radu

Vojne policije za period januar - jun 1993. koji je potpisao Valentin Ćorić, Centar za obuku u

Neumu bio je zatvoren.2386 U izvještaju se pak navodi da je drugi centar otvoren u Ljubuškom

u aprilu 1993.,2387 odnosno, kako tvrdi Svjedok C, u oktobru 1993.,2388 gdje je Uprava Vojne

2376 Milivoj Petković, T(f), str. 50228, 50229, 50840 i 50841. 2377 P 04262; P 00990; Zdenko Andabak, T(f), str. 50918 i 50919, 50923 i 50924; Svjedok C, T(f), str. 22525 i 22526, zatvorena sjednica. Što se tiče imenovanja na dužnost zapovjednika voda Vojne policije u brigadi, v. 5D 05106; Svjedok EA, T(f), str. 24881 i 24882, zatvorena sjednica; 5D 04039. Štaviše, pripadnici voda Vojne policije brigade bili su regrutovani među pripadnicima brigade, v. Zdenko Andabak, T(f), str. 50921 i 50922. 2378 P 04262; 2D 02000, par. 49; Svjedok C, T(f), str. 22535 i 22536, zavorena sjednica. 2379 P 00837, str. 5; v. npr. P 01780. 2380 P 00837, str. 6. 2381 Uprava je bila konkretno odgovorna za obuku zapovjednika Vojne policije u vezi s njihovim zakonskim obavezama u ratu, v. 5D 05110 pod pečatom, par. 6; za primjer nadležnosti Uprave Vojne policije za obuku pripadnika Vojne policije, v. Marijan Biškić, T(f). str. 15030 i P 05001. 2382 P 00837, str. 6. 2383 P 00837, str. 6. 2384 P 00475. 2385 P 00509; P 00128, str. 13; prema riječima Miroslava Desnice, nastavni centar je osnovan u oktobru 1992., v. 5D 05109, par. 4. V. takođe P 00518, str. 6. 2386 P 04699, str. 16; iako Vijeće ne može s preciznošću utvrditi kad je centar zatvoren, ima dokaza da je još uvijek postojao barem do marta 1993., v. P 01678, str. 2 i 3. 2387 P 04699, str. 16; P 03090, str. 32; P 01416, str. 3; P 01678, str. 2 i 3; 5D 05109, par. 4.

2287/78692 TER

Prijevod


policije slala svoje pripadnike na obuku.2389 U dokumentu od 17. marta 1993., koji je

Valentin Ćorić poslao zapovjedniku OZ Jugozapadna Hercegovina, stoji da pripadnici Vojne

policije takođe mogu ići na obuku u centar u Dretelju.2390 Na kraju, u decembru 1993., kada

je provedena posljednja reforma Vojne policije, na prijedlog pomoćnika ministra Obrane za

sigurnost i uz saglasnost načelnika Glavnog stožera i ministra obrane, formirana je jedna

satnija sa sjedištem u Čapljini, kojom je zapovijedao Dragan Mustapić i čija je konkretna

dužnost bila obuka pripadnika Vojne policije.2391

958. Vijeće je saslušalo Miroslava Desnicu2392 koji je u svom svjedočenju govorio o

sadržaju školovanja vojnih policajaca. On je naglasio da je školovanje obuhvatalo i nastavu iz

oblasti međuarodnog ratnog prava.2393 Nastavnici su koristili udžbenike i dokumente izdate u

Hrvatskoj,2394 a na kraju obuke podijeljena je brošura o međunarodnom ratnom pravu.2395

c) Ovlaštenja načelnika Uprave Vojne policije u rukovođenju i komandovanju jedinicama Vojne

policije

959. Što se tiče ovlaštenja načelnika Uprave Vojne policije u rukovođenju i

komandovanju, Vijeće podsjeća da u Uputstvu za rad Vojne policije iz aprila 1992. stoji da

načelnik Uprave Vojne policije rukovodi i komaduje svim jedinicama Vojne policije.2396 Iako

su, kao što je Vijeće prethodno pomenulo, zapovjednici bojni i jedinica Vojne policije u

njihovom sastavu za izvršavanje "dnevnih zadataka" bili potčinjeni zapovjednicima OZ i

brigada u čijem su sastavu bili,2397 izgleda da su "[sve jedinice] Vojne policije za svoj rad i

izvršavanje zadataka [jednako bile odgovorne Upravi Vojne policije, preko bojni Vojne

policije lociranih u svakoj OZ.]"2398

960. Vijeće napominje da se u Privremenom uputstvu iz aprila 1992. primjećuje

protivrječnost između te "opšte odgovornosti" Uprave Vojne policije za komandovanje

jedinicama Vojne policije i "posebnih" područja djelovanja Uprave, nabrojanih u navedenom

2388 Svjedok C, T(f) , str. 22519, zatvorena sjednica. 2389 P 03351, str. 8 i 9; P 01416, str. 3; P 01678, str. 2. 2390 P 01678, str. 2 i 3. 2391 P 07018, str. 2; P 07169, str. 22; P 07419, str. 1. 2392 Zadužen za obuku vojnih policajaca od prve polovice 1992. godine do juna 1993., v. 5D 05109, par. 3; Miroslav Desnica, T(f), str. 50890 i 50891. 2393 5D 05109, par. 6; Miroslav Desnica, T(f), str. 50890 i 50891. 2394 5D 05109, par. 8; v. npr. 5D 05113, str. 4; 5D 05114, str. 3; 5D 05115. 2395 5D 05109, par. 8. 2396 P 00837, str. 4; P 00978. 2397 V. "Ovlaštenja zapovjednika OZ i brigada HVO-a u rukovođenju i komandovanju jedinicama Vojne policije" u zaključcima Vijeća o vojnoj strukturi HZ(R) HB. 2398 P 00837, str. 5.

2286/78692 TER

Prijevod


Uputstvu, koje je Vijeće gore u tekstu Presude opisalo (radi se, naime, o ovlaštenjima za

imenovanje, popunu, školovanje i obuku, kao i za opštu organizaciju Vojne policije).2399 Ta

protivrječnost je omogućila Valentinu Ćoriću da izdaje naređenja jedinicama Vojne policije u

domenima koji su, prema Uputstvu iz aprila 1992., bili u nadležnosti zapovjednika OZ i

brigada.

961. Tako su, na primjer, vodovi Vojne policije u brigadama bili dužni izvršavati

naređenja zapovjednika brigade, a povremeno i naređenja Uprave Vojne policije. Dakle,

zapovjednik 4. brigade i načelnik SIS-a su vodu Vojne policije te brigade izdavali naređenja

u vezi s dejstvima na liniji fronta i nadgledanjem bezbjednosne situacije u opštini, dok je

Uprava Vojne policije izdavala naređenja koja su se odnosila na aktivnosti tog voda u

Zatvoru u Ljubuškom.2400 Svjedok NO je pak izjavio da je Uprava Vojne policije imala

izuzetno ograničenu nadležnost nad vodovima Vojne policije u brigadama, koja se svodila na

izdavanje oznaka Vojne policije i pružanje obuke, u skladu s naređenjem zapovjednika

brigade ili OZ.2401 Ta protivrječnost između izjava Svjedoka NO, kao i više zapovijedi koje je

Vijeće ispitalo i koje potvrđuju da je Uprava Vojne policije imala komandnu vlast nad

jedinicama Vojne policije u brigadama i bojnama, pokazuje, po mišljenju Vijeća, zbrku koja

je vladala u lancu rukovođenja i komandovanja. Vijeće smatra da se tom zbrkom može

objasniti, konkretno, to što su jedinice Vojne policije dobijale veliki broj naređenja, od

zapovjednika OZ, načelnika Uprave Vojne policije, Odjela obrane, pa čak i od načelnika

Glavnog stožera.2402

962. Ravnoteža između komandnih ovlaštenja zapovjednika OZ odnosno brigade, te

načelnika Uprave Vojne policije nad jedinicama Vojne policije za izvršavanje njihovih

"dnevnih zadataka", mijenjala se tokom perioda na koji se odnosi Optužnica. U drugoj

polovici 1992. godine i sve do otprilike jula 1993., u konkretnim slučajevima i za određene

zadatke, Uprava Vojne policije je direktno komandovala jedinicama Vojne policije, a

istovremeno je izdavala opšta uputstva za angažovanje jedinica Vojne policije na terenu.

Tako, na primjer, Vijeće konstatuje da je Valentin Ćorić, u okviru svojih komandnih

ovlaštenja nad jedinicama Vojne policije, izdao zapovijed zapovjedniku Vojne policije

Mostara u kojoj traži premještanje izbjeglica s linije fronta u Gnojnicama u sektor Čapljine;

da je takođe, 19. februara 1993., naredio zapovjedniku 3. bojne Vojne policije da ojača

2399 P 00142, str. 6 i 7; P 00143, str. 6 i 7; P 00837, str. 4 i 6. 2400 Svjedok E, T(f), str. 22160, zatvorena sjednica; P 02886. 2401 5D 05110 pod pečatom, par. 4; Svjedok C, T(f), str. 22323, zatvorena sjednica. 2402 V.npr. P 04947, str. 2.

2285/78692 TER

Prijevod


kontrolne punktove na ulazima, odnosno izlazima iz Mostara i tražio da neke jedinice Vojne

policije budu razmještene i ojačane.2403 Uporedo s tim, u okviru svoje nadležnosti za

izdavanje opštih uputstava, Valentin Ćorić je izdao opšta pravila za angažovanje jedinica

Vojne policije na terenu i naredio, konkretno, da se postave kontrolni punktovi na granicama

HZ HB, da se vojnim vozilima izda dozvola za slobodno kretanje i da se formiraju zajedničke

patrole s ABiH.2404

963. Nadalje, Vijeće na osnovu ispitivanja dokaza zaključuje da je Uprava Vojne policije

vremenom odustala od direktne komandne vlasti nad jedinicama Vojne policije. Svoje

djelovanje svela je na definisanje postupaka koje Vojna policija treba primjenjivati i

definisanje politike intervenisanja Vojne policije. Uprava je počela izdavati naređenja opšte

prirode, primjenjiva na širokom geografskom području, koja je moralo izvršavati više

jedinica Vojne policije na različitim nivoima.2405 U vezi s tim, Vijeće se, na primjer, može

pozvati na zapovijed Valentina Ćorića od 1. jula 1993., koja se odnosi na vojno sposobne

muškarce koji nisu regulisali svoj vojni status, a koju su na cijelom području HZ HB trebale

izvršiti sve službe Uprave Vojne policije i sve bojne Vojne policije.2406 Pored toga, neke

zapovijedi opšte prirode bile su izdate u skladu s drugim zapovijedima, konkretno Glavnog

stožera HVO-a,2407 predstojnika Odjela obrane2408 ili obiju instanci.2409

964. Vijeće se, dakle, slaže s tumačenjem Ćorićeve odbrane, koja tvrdi da je Uprava

Vojne policije imala sve manju komandnu vlast nad jedinicama Vojne policije kako je sukob

odmicao, u periodu od 1992. do 1994.2410 Međutim, Vijeće smatra da to ne znači da je u

potpunosti odustala od svojih prerogativa u oblasti komandovanja jedinicama Vojne

policije.2411

965. Vijeće napominje da je i predstojnik Odjela obrane povremeno upućivao direktna

naređenja jedinicama Vojne policije. U vezi s tim, Stojićeva odbrana ističe da je u

zapovijedima koje je tužilaštvo predočilo u prilog tvrdnji da je predstojnik Odjela obrane

2403 V. npr. P 00323; P 00360; 3D 00424; 3D 00425; P 01331; P 01517; P 02982; P 04151; P 03762; P 03075, str. 1; P 00397. Međutim, Vijeće napominje da postoji zapovijed od 13. oktobra 1993. koja pokazuje da je Uprava Vojne policije još uvijek imala operativnu komandnu vlast nad jedinicama, v. P 05863. 2404 V. npr. P 00335; P 00338; P 00355; P 00358; P 00385; P 00508; 5D 04282; P 00864; P 01095; P 01134; P 01562; P 02020. 2405 V. npr. P 03077; P 04126; P 04174; P 04258; P 04529. 2406 P 03077 ; 2407 V. P 04174; P 04258. 2408 P 00355; P 00864; P 03077; P 04126. 2409 P 04529. 2410 Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 40. 2411 P 03077; P 04126; P 04174; P 04258; P 04529.

2284/78692 TER

Prijevod


imao udjela u "dnevnim zadacima" Vojne policije, on bio samo jedan od potpisnika, što po

njenom mišljenju pokazuje da predstojnik Odjela obrane nije imao komandna ovlaštenja nad

jedinicama Vojne policije.2412 Vijeće primjećuje, u stvari, da su 26. juna 1993., Bruno Stojić,

predstojnik Odjela obrane HVO-a, Jadranko Prlić, predsjednik HVO-a HZ HB i Mate Boban,

predsjednik Predsjedništva HVO-a HZ HB, zajednički potpisali zapovijed kojom naređuju

opštinskim HVO-ima Livna i Tomislavgrada da, između ostalog, obezbijede da Vojna

policija dozvoli osobama srpske nacionalnosti da odu s područja tih opština.2413 Međutim,

Vijeće napominje da je 3. jula 1993., Bruno Stojić lično naredio izmještanje satnije Vojne

policije iz Livna.2414 Iako Vijeće konstatuje da ovi dokazi postoje, ono se nije uvjerilo van

svake razumne sumnje da je broj zapovijedi koje je predstojnik Odjela obrane direktno izdao

jedinicama Vojne policije toliki da podrazumijeva da je tako "zaobilazio" vlast Uprave Vojne

policije.

d) Ovlaštenja načelnika Uprave Vojne policije za prepotčinjavanje jedinica Vojne policije

966. Dokazi pokazuju da je Uprava Vojne policije bila nadležna za prepotčinjavanje

jedinica Vojne policije, što uostalom priznaje većina strana u postupku.2415 Tako je 1. jula

1993., Valentin Ćorić, u svojstvu načelnika Uprave Vojne policije, naredio prepotčinjavanje

voda Vojne policije kojim je komandovao Perica Turajlija, zapovjedniku OZ Sjeverozapadna

Hercegovina, pukovniku Željku Šiljegu.2416 Isto tako, Zdenko Andabak je Vijeću objasnio

postupak prepotčinjavanja kada je jedan od zapovjednika OZ želio dobiti pojačanje od strane

jedinica Vojne policije koje su se nalazile van date OZ:2417 zapovjednik te OZ trebalo je da se

obrati Glavnom stožeru HVO-a koji bi onda izdao zapovijed Upravi Vojne policije.2418

Načelnik Uprave bi tada naredio određenoj jedinici da se izmjesti u datu OZ2419 i da se po

dolasku prepotčini zapovjedniku OZ.2420 Svjedok NO je potvrdio da se tako i postupalo,2421

isto kao i Milivoj Petković.2422

2412 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 402. 2413 P 02967. 2414 P 03146. 2415 Barem što se tiče prepotčinjavanja jedinica Vojne policije radi učestvovanja u borbenim dejstvima, v. konkretno Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 379 i 397; Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 81; Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 96; Završna riječ Ćorićeve odbrane, T(f), str. 52660 i 52661; Završni podnesak tužilaštva, par. 999; Završna riječ tužilaštva, T(f), str. 52097, 52102-52104, 52113. 2416 Zdenko Andabak, T(f), str. 50995 i 50996; P 03068; V. takođe npr. P 05657. 2417 Zdenko Andabak, T(f), str. 51149; v. npr. Zdenko Andabak, T(f), str. 51163 i P 02911. 2418 Zdenko Andabak, T(f), str. 50934; za još jedan primjer, Zdenko Andabak, T(f), str. 51040. 2419 Zdenko Andabak, T(f), str. 50934. 2420 Zdenko Andabak, T(f), str. 50934; Svjedok NO, T(f), str. 51181 i 51283, zatvorena sjednica; 5D 05110 pod pečatom, par. 4.

2283/78692 TER

Prijevod


967. Izgleda da se gore opisani postupak prepotčinjavanja jedinica Vojne policije nije

primjenjivao kad je situacija bila previše "ozbiljna": tako je, 12. avgusta 1993., Slobodan

Praljak, zapovjednik Glavnog stožera HVO-a, naredio mobilizaciju svih resursa na području

Čapljine, Mostara, Bune i Žitomislića – pored ostalih, i "vojno-policijski[h] […] snag[a] [i]

lovačk[ih] organizacij[a]", za zadatak likvidiranje "[muslimanskih] terorističkih grupa".2423

Dotično ljudstvo trebalo se staviti pod komandu Nedjeljka Obradovića, zapovjednika 1.

sektora OZ Jugoistočna Hercegovina.2424 Slobodan Praljak je izjavio pred Vijećem da je tu

zapovijed izdao u skladu s njegovim "dogovorom" s Brunom Stojićem.2425 Isto tako, zbog

"složenosti situacije" u Gornjem Vakufu, 29. juna 1993., Željko Šiljeg, zapovjednik

OZ Sjeverozapadna Hercegovina, naredio je da se snage Vojne policije OZ prepotčine

brigadama "Eugen Kvaternik" i "Ante Starčević" za izvršavanje borbenih zadataka, pored

onih koje su imale kao jedinice Vojne policije.2426 Ta zapovijed bila je dostavljena Upravi

Vojne policije samo na znanje.2427

968. Što se tiče lakojurišnih bojni Vojne policije, dana 28. jula 1993., Valentin Ćorić,

načelnik Uprave Vojne policije je, u skladu sa zapovijedi koju je istog dana izdao Bruno

Stojić, predstojnik Odjela obrane, naredio njihovo prepotčinjavanje zapovjedniku Glavnog

stožera i/ili zapovjednicima OZ.2428 Vijeće konstatuje da je tog dana čak i 1. lakojurišna

bojna, bivša 1. djelatna bojna Vojne policije, inače pod kontrolom Uprave Vojne policije,

stavljena pod komandu Slobodana Praljka i/ili zapovjednika OZ.2429 Dakako, Vijeće

primjećuje tvrdnju Slobodana Praljka da je on inicirao tu promjenu, pošto je u svom

svjedočenju rekao da je, kad je stupio na dužnost zapovjednika Glavnog stožera u julu 1993.,

tražio od Mate Bobana da dozvoli da se, bez prethodnog odobrenja Valentina Ćorića, koriste

policijske jedinice u borbenim dejstvima.2430 Prema riječima Slobodana Praljka, cilj toga

zahtjeva, motivisanog kritičnom situacijom na terenu u kojoj su se našle oružane snage HVO-

a, bio je da se na ratištu brzo reaguje.2431 Međutim, izuzev svjedočenja Slobodana Praljka,

2421 Svjedok NO, T(f), str. 51196 i 51282-51283, zatvorena sjednica; Svjedok NO, T(e), str. 51284, zatvorena sjednica; P 05657. 2422 Milivoj Petković, T(f), str. 49793, 50259, 50260, 50263 do 50265, 50833 i 50834; P 00645; P 02539. 2423 P 04125. 2424 P 04125. 2425 Slobodan Praljak, T(f), str. 41613-41615. 2426 5D 02102. 2427 5D 02102. 2428 P 03778/ P 03763; 5D 02002. 2429 P 03778/ P 03763. 2430 Valentin Ćorić je tada bio načelnik Uprave Vojne policije. 2431 Slobodan Praljak, T(f), str. 42711, 42712 i 42715.

2282/78692 TER

Prijevod


Vijeće ne raspolaže drugim dokazima u prilog tvrdnji da su Bruno Stojić, a zatim i Valentin

Ćorić postupili po zapovijedi Mate Bobana.

969. Iako su četiri lakojurišne bojne bile pod komandom načelnika Glavnog stožera i/ili

zapovjednika OZ, one su u skladu sa zapovijedima Valentina Ćorića2432 i Brune Stojića2433 od

28. jula 1993, i dalje imale funkcionalnu vezu s ostalim jedinicama Vojne policije i s

Upravom Vojne policije, konkretno putem slanja izvještaja,2434 s tim da su pomoćnici

načelnika Uprave Vojne policije za svaku OZ trebali da obezbijede da ta veza funkcioniše.2435

970. Međutim, uprkos zapovijedima od 28. jula 1993., kojim se naređuje prepotčinjavanje

lakojurišnih bojni, Vijeću je predočena i zapovijed Valentina Ćorića od 13. avgusta 1993.,

prema kojoj dio 4. lakojurišne bojne treba da ode u Mostar2436 i druga, od 7. avgusta 1993.,

upućena 2. lakojurišnoj bojni od koje se traži da istog dana krene u Mostar.2437 Prema tome,

Vijeće smatra da, uprkos važećem opštem prepotčinjavanju lakojurišnih bojni Slobodanu

Praljku i zapovjednicima OZ, Valentin Ćorić nije u otpunosti izgubio komandna ovlaštenja

nad lakojurišnim bojnama.2438

971. Vijeće dakle zaključuje da je u periodu na koji se odnosi Optužnica postojao

dvostruki lanac komandovanja za bojne Vojne policije i jedinice u njihovom sastavu. One su

naime, za "dnevne zadaće" iz svojih nadležnosti bile pod komandom zapovjednika OZ u

kojoj su djelovale, ali i pod komandom Uprave Vojne policije za ostala područja, kao što su

imenovanja, disciplina i obuka pripadnika Vojne policije.2439 Vijeće međutim smatra da, iako

je lanac komandovanja uglavnom bio organizovan po toj šemi, podjela odgovornosti između

Uprave Vojne policije s jedne strane, i zapovjednika OZ s druge, nije bila tako jasna na

terenu. Vijeće se u vezi s tim pitanjem ne slaže sa zaključcima Stojićeve odbrane koja smatra

da je Uprava Vojne policije imala "čisto administrativnu" ulogu i osiguravala samo

"homogeni logistički raspored jednica Vojne policije na terenu".2440 To pokazuju brojne

zapovijedi Valentina Ćorića, koje se odnose na postavljanje kontrolnih punktova, slobodu

2432 P 03778/ P 03763. 2433 5D 02002. 2434 V. npr. P 03624; P 05893. 2435 P 03778/ P 03763. 2436 P 04151. 2437 P 04010. 2438 P 05478. 2439 V. u vezi s tim 5D 05110 pod pečatom, par. 4. 2440 Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 398.

2281/78692 TER

Prijevod


kretanja na području HZ HB.2441 Drugi dokumenti takođe pokazuju da oficiri oružanih snaga

HVO-a nisu tačno znali u kojem se lancu komandovanja nalazi Vojna policija,2442 posebno

kad je riječ o vodovima Vojne policije u sastavu brigada.2443 Tako je 11. septembra 1993., na

mjesečnom sastanku predstavnika Uprave Vojne policije i zapovjednika bojni, pomenuto da

postoje brojne suprotnosti između zapovijedi Glavnog stožera, zapovijedi zapovjednika OZ i

Odjela obrane.2444 Učesnici sastanka, među kojima je bio Valentin Ćorić, preporučili su da se

u tom slučaju zaustavi izvršenje nejasne zapovijedi i da se o tome lično obavijesti načelnik

Uprave Vojne policije.2445 U zapovijedi od 3. decembra 1993. Perica Jukić, tadašnji ministar

obrane, zapovijeda da su, u slučaju da razne instance jedinicama Vojne policije izdaju

kontradiktorne zapovijedi, mjerodavne one koje izdaje Uprava Vojne policije.2446

972. Vijeće zaključuje da je Vojna policija HVO-a, uprkos značajnim zadacima koji su

joj dodijeljivani od osnivanja, glavninu svog sastava i sredstava morala posvetiti borbenim

dejstvima. Samim tim, Vijeće primjećuje da kriminalitet kojeg je bilo u oružanim snagama

HVO-a – uključujući Vojnu policiju – i na teritoriji HZ HB uopšte, nije mogao biti efikasno

suzbijan, tim više što službe Vojne policije i vojni sudovi nisu funkcionisali na

zadovoljavajući način.2447

973. Pored toga, Vijeće konstatuje da su jedinice Vojne policije bile u dvostrukom lancu

komandovanja. Prema riječima Zvonimira Skendera, pripadnici Vojne policije bili su

administrativno podređeni Upravi Vojne policije, a "operativno" zapovjednicima HVO-a.2448

Iako se, generalno, Vijeće slaže s ovom analizom, većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije

Antonettija, smatra da ju je potrebno iznijansirati, s obzirom na to da više gorenavedenih

dokaza pokazuje, na primjer, da je Uprava Vojne policije izdavala zapovijedi jedinicama

Vojne policije koje nisu bile isključivo administrativne prirode. Na kraju, što se tiče

dvostrukog lanca komandovanja jedinicama Vojne policije, Vijeće se ne slaže s Oleom

2441 V. npr.P 00360; 3D 00424; 3D 00425; P 01331; P 01517; P 02982; P 04151; P 03762; P 03075, str. 1; P 00397; P 05863; P 00335; P 00338; P 00355; P 00358; P 00385; P 00508; 5D 04282; P 00864; P 01095; P 01134; P 01562; P 02020; P 03077; P 04126; P 04174; P 04258; P 04529. 2442 Svjedok C, T(f) str. 22323, zatvorena sjednica. 2443 V. konkretno 5D 00538, str. 2 i 3; P 04922; P 04262; Svjedok C, T(f) str. 22514, 22516, 22536 i 22538, zatvorena sjednica; P 03970 pod pečatom, str. 1 i 2; Marijan Biškić, T(f) str. 15047 i 15065; P 07234, str. 2. 2444 P 04947, str. 2. 2445 P 04947, str. 2. 2446 P 07018, str. 4. 2447 V. "Problemi u funkcionisanju pravosuđa" u zaključcima Vijeća o sistemu redovnog pravosuđa. 2448 Zvonimir Skender, T(f), str. 45240.

2280/78692 TER

Prijevod


Brixom Andersenom,2449 koji u izvještaju od 16. juna 1993. navodi da je Vojna policija

izvršavala jedino naređenja predstojnika Odjela obrane i Mate Bobana.2450

974. Dvostruki lanac komandovanja izazivao je zbunjenost zapovjednika jedinica Vojne

policije.2451 Posebni status pojedinih jedinica kao što su vodovi u sastavu brigada, o čemu je

Vijeće već govorilo, zbrku je činio još većom. Vijeće se ne slaže s mišljenjem Svjedoka NO,

koji je, konkretno, rekao da zapovjednik obrane Mostara nikad nije dobio pritužbe da je lanac

komandovanja jedinicama Vojne policije nejasan, i time ukazao na to da u vezi s tim nije bilo

nikakvih problema.2452 Do reformi Vojne policije u julu i decembru 1993. upravo je i došlo

da bi se pojasnio lanac komandovanja. Marijan Biškić, koji je izjavio da je otišao iz BiH u

proljeće 1994., smatra da je, u vrijeme kad je on otišao, lanac komandovanja u Upravi Vojne

policije bio pojašnjen i sistem informisanja u jedinicama poboljšan.2453 Naime, on objašnjava

da su krajem decembra 1993., sve jedinice Vojne policije bile povučene s linija fronta, što im

je omogućilo da budu efikasnije.2454 Vijeće smatra da ta izjava ide u prilog zaključku da su

jedinice Vojne policije tokom cijelog perioda na koji se odnosi Optužnica djelovale u

nejasnom lancu komandovanja i izvršavale zadatke za koje pri osnivanju nisu bile

predviđene.

Odjeljak 3: Sistem redovnog pravosuđa

975. Iako se ni u Optužnici ni u Završnom podnesku, kao ni u završnoj riječi tužilaštva ne

govori o specifičnostima pravosudnog sistema HZ(R) HB, Vijeće primjećuje da Prlićeva

odbrana u svom završnom podnesku navodi da je HVO djelovao u skladu s Ustavom BiH kad

je popunjavao pravne praznine nastale uslijed nezavisnosti BiH i rata.2455 Prlićeva odbrana

nastoji da pokaže da je bilo neophodno izmijeniti i dopuniti određene zakone BiH radi

njihove primjene u Herceg-Bosni i ističe teškoće koje je HVO navodno imao da bi osigurao

funkcionisanje pravosuđa.2456

976. Nakon što konstatuje da su važeće pravne odredbe i pravosudni sistem Herceg-

Bosne uglavnom bili zasnovani na modelu SR BiH (I), Vijeće će se posebno osvrnuti na

2449 Pomoćnik šefa PMEZ-a, v. P 02803, str. 1. 2450 P 02803, str. 4. 2451 V. konkretno 5D 00538; 5D 04394; P 04262; P 04947, str. 2; P 07018; 3D 01184, str. 2. 2452 Svjedok NO, T(f), str. 51327, zatvorena sjednica. Vijeće se konkretno oslanja na dokumente 3D 00796, str. 2, tačka 8 i 3D 00793, str. 1, tačka 6, da bi osporilo ovu tvrdnju. 2453 Marijan Biškić, T(f), str. 15181-15182. 2454 Marijan Biškić, T(f), str. 15181-15182; v. takođe Završni podnesak tužilaštva, par. 1054. 2455 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 188. 2456 Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 188 do 192.

2279/78692 TER

Prijevod


teškoće na koje je nailazilo redovno pravosuđe u Herceg-Bosni u periodu na koji se se odnosi

Optužnica (II).

I. Pravosuđe uglavnom zasnovano na modelu SR BiH

977. Vijeće napominje, na osnovu dokaza koji su mu predočeni, da su zakonski akti koji

su bili na snazi u SR BiH većinom zadržani nakon proglašenja nezavisnosti BiH, te preuzeti u

HZ(R) HB.2457 Vijeće konstatuje, na primjer, da su se Krivični zakon SFRJ i Krivični zakon

SR BiH, i dalje primjenjivali.2458 Isto tako, Vijeće primjećuje, kao i Prlićeva odbrana,2459 da

je organizacija redovnih sudova kakva je postojala u SR BiH ostala ista u BiH i HZ(R) HB

sve vrijeme trajanja sukoba.2460

978. Pored toga, dokazi koje je Vijeće ispitalo potvrđuju da je u periodu od kraja

novembra 1992. do januara 1993., HVO donio više odluka i uredbi s ciljem jačanja i

razvijanja pravosudnog sistema HZ HB.2461 To je bio slučaj sa uredbom o provedbi dva

zakona RBiH o građanskom postupku,2462 uredbom o provedbi zakona RBiH o upravnom

postupku,2463 i s uredbom o primjeni u Herceg-Bosni zakona SR BiH o redovnim

sudovima.2464

979. Pored toga, Predsjedništvo HZ HB je uspostavilo u HZ HB nekoliko "lokalnih

ureda" pravosudnih institucija koje su postojale u RBiH.2465 Tako je, na primjer, 17. oktobra

1992. ustanovljen ured Državnog tužilaštva BiH,2466 kao i ured Vrhovnog suda BiH u

Mostaru. 2467

2457 V. npr. 1D 00005, član 1; P 00449, član 1; 1D 00074, član 1; 1D 00075, član 1; 1D 00076, član 1; 1D 00113, član; 1D 00131, član 1; 1D 00133, član 1; 1D 00138, član 1; P 01760, član 1; v. takođe 2D00908, član 1; 2D 00911, član 1. V. takođe Zoran Buntić, T(f), str. 30259 do 30262; Slobodan Praljak, T(f), str. 42602 i 42603. 2458 2D 00906; 2D 00907; v. takođe 2D 00909, član 1 i 2 ; 2D 00911, član 1. 2459 Završni podnesak Prlićeve odbrane, 7. januar 2011., par. 191. V. takođe Slobodan Praljak, T(f), str. 42600 do 42602. 2460 1D 00073, član 5; 1D 00139, član 1; 1D 00201/P 01274, član 1. Vijeće primjećuje da ne raspolaže zakonskim aktima koji se odnose na sudove poslije decembra 1992. Vijeće međutim smatra da je pravosuđe ostalo organizovano na opisani način sve vrijeme trajanja sukoba. 2461 1D 00113; 1D 00131; 1D 00133; 1D 00138; 1D 00139; 1D 00201; 1D 02132; 1D 02124; 1D 02123; 1D 02379. 2462 1D 00113. 2463 1D 00131. 2464 1D 00201. 2465 P00589; 2D00890; v. takođe Završni podnesak Prlićeve odbrane, par. 190. V. takođe Zoran Buntić, T(f), str. 30261. 2466 P 00594, članak 4. 2467 P 00589; Zoran Perković, T (f,) str. 31980/31981; 1D 02124; Zoran Buntić, T(f), str. 30261.

2278/78692 TER

Prijevod


II. Problemi u funkcionisanju pravosuđa

980. Vijeće primjećuje da je sukob između srpskih oružanih snaga i združenih hrvatsko-

muslimanskih snaga u 1992. godini uticao na funkcionisanje pravosuđa u HZ(R) HB. Naime,

prema riječima Zorana Buntića, 2468 trebalo je naći zamjenu za brojne sudije srpske

nacionalnosti koji su napustili područje Mostara zbog toga što su vlast u toj opštini preuzele

združene hrvatsko-muslimanske snage.2469 Zoran Buntić je istakao da je ponekad bilo teško

zamijeniti ih s obzirom na to da su sudije u SR BiH uglavnom bili Srbi.2470

981. Pored toga, Zoran Buntić je izjavio pred Vijećem da su, zbog odlaska vojnih sudija

srpske nacionalnosti, neke sudije redovnih sudova premještene u vojne sudove.2471

982. Na kraju, Vijeće napominje da je osoblje pravosudnih organa ponekad bilo

mobilisano na frontu, već od januara 1993.2472

983. Vijeće stoga konstatuje da je u cijelom pravosudnom sistemu nedostajalo

kvalifikovanog osoblja.

984. Vijeće takođe napominje da su funkcije redovnih i vojnih sudova2473 često bile

isprepletene, zbog čega je funkcionisanje civilnih sudova postalo još složenije.2474 U članu 7 i

8 Uredbe o okružnim vojnim sudovima za vrijeme rata ili neposredne ratne opasnosti od

17. oktobra 1992. stoji da su vojni sudovi nadležni za suđenje civilima optuženim za krivična

djela.2475 Pored toga, u avgustu i septembru 1993., službenici zaduženi za krivične istrage u

Vojnoj policiji prijave su slali istražnim sudijama i redovnih i vojnih sudova.2476

985. Vijeće međutim primjećuje da je na sastanku jedne radne grupe održanom 17.

septembra 1993., kojem su prisustvovali Jadranko Prlić i Valentin Ćorić, zaključeno da je

potrebno reorganizovati pravosuđe i određen je 1. oktobar 1993. kao datum za provođenje

2468 Zoran Buntić je bio načelnik Odjela pravosuđa i opće uprave HZ HB od 20. juna 1992. do 28. avgusta 1993. V. Zoran Buntić, T(f), str. 30243, 30244 i 30249. 2469 Zoran Buntić, T(f) str. 30265, 30266 i 30276; 1D 00745. Operacija kojom su združene hrvatsko-muslimanske snage preuzele kontrolu nad Mostarom izvedena je u junu 1992., v. "Borbe između srpskih oružanih snaga i združenih hrvatsko-muslimanskih snaga" u činjeničnim zaključcima Vijeća o opštini Mostar. 2470 Zoran Buntić, T(f), str. 30266 do 30268; v. npr.1D 00274. 2471 Zoran Buntić, T(f), str. 30265, 30266, 30276 i 31036. 2472 Zoran Buntić, T(f), str. 30428 i 30429; 1D 02382; 1D 02341. 2473 Vijeće konstatuje da su, zbog toga što nisu provedene izmjene u redovnim sudovima i što je suspendovan zakon o vojnim sudovima u BiH od 11. aprila 1992., na području HZ HB osnovani vojni sudovi. V. 1D 02963, str. 3; P 00587, član 1. 2474 Zvonko Vidović, T(f), str. 51493, 51495, 51525 i 51526; 5D 04226; 5D 04198; P03135/3D 00596, str. 1; 2D 00888; 2D 00890. 2475 P 00592, član 7 i 8.

2277/78692 TER

Prijevod


zaključaka do kojih se došlo u vezi s, konkretno, stavljanjem okružnih vojnih sudova u

nadležnost Odjela za pravosuđe i opću upravu.2477 Međutim, Vijeće nije bilo u mogućnosti da

utvrdi da li su zaključci tog sastanka uistinu provedeni.

986. S obzirom na sve događaje o kojima je riječ, Vijeće zaključuje da je sistem redovnog

pravosuđa koji je funkcionisao na teritoriji HZ(R) HB u periodu na koji se odnosi Optužnica

bio suočen sa značajnim teškoćama u radu i da je stoga imao ograničen radni kapacitet.

2476 5D 02097; 5D 04249; Zvonko Vidović, T(f), str. 51496; 2D 00860. 2477 2D 00854.

2276/78692 TER

Documents

IT-04-74-T 2600/78692 TER D2600-1/78692 TER UJEDINJENE 03 ... · I. Nastanak HDZ-a BiH i pobjeda nacionalističkih stranaka na prvim višepartijskim izborima u BiH – 1990.....124