Upload
duonganh
View
261
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo univrsiteti
ramaz gerliani
ekonomikuri Tavisuflebis gavlena ekonomikuri zrdis
maCveneblebze
d i s e r t a c i a
ekonomikis doqtoris
akademiuri xarisxis mosapoveblad
- 2 -
mecnier_xelmZRvaneli: eTer xaraiSvili
Tsu sruli profesori
Tbilisi 2013
S i n a a r s i
Sesavali . . . . . . . . . . . . . . 4
Tavi I. ekonomikuri Tavisuflebis da ekonomikuri
zrdis Teoriul-meTodologiuri safuZvlebi . . 16
1.1 ekonomikuri Tavisuflebis Sefasebis
Teoriul-meTodologiuri safuZvlebi . . . . . 16
1.2 ekonomikuri Tavisuflebis xarisxi ekonomikis
sxvadasxva doneze . . . . . . . . . 30
Tavi II. ekonomikuri Tavisufleba da ekonomikuri
krizisebi . . . . . . . . . . . . 40
2.1 ekonomikuri Tavisufleba, recesiebi და maTi axsnis
mecnieruli gzebi . . . . . . . . . . . 40
2.2 ekonomikuri Tavisufleba da ekonomikis cikluri
ganviTareba . . . . . . . . . . . . 46
2.3 ekonomikuri Tavisufleba - globaluri krizisidan
lokalur warmatebamde . . . . . . . . . 57
Tavi III. kerZo sakuTrebis analizi da ekonomikuri
Tavisuflebis xarisxi . . . . . . . . . 62
3.1 kerZo sakuTreba - ekonomikuri Tavisuflebis
garanti . . . . . . . . . . . . . 62
- 3 -
3.2 kerZo sakuTreba saqarTveloSi da ekonomikuri
Tavisuflebis Ddone . . . . . . . . . . 72
Tavi IV. ekonomikuri Tavisufleba da
ekonomikuri zrda . . . . . . . . . 113
4.1 ekonomikuri zrdis maCveneblebisa da ekonomikuri
Tavisuflebis urTierTdamokidebuleba . . . . 113
4.2 ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis Sefaseba . . . 113
4.3 ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebisa da mSp
urTierTdamokidebulebis analizi . . . . . . 158
daskvnebi da rekomendaciebi . . . . . . . 172
gamoyenebuli literatura . . . . . . . . 184
- 4 -
S e s a v a l i
problemis aqtualuroba. kacobriobis ganviTareba Tavisuflebas da
Sesabamisad ekonomikur Tavisuflebas ukavSirdeba. Tavisufleba iyo
mTavari motivi da piroba, ris gamoc adamianTa sazogadoeba veluri
cxovrebidan istoriuli ganviTarebis stadiebis gavliT dRemde, civilur
samyaromde movida da misi udidesi nawili Camoyalibda kidec Tavisufal
sazogadoebad; ekonomikur Tavisuflebac mudmivi da ganuyreli Tanmxlebi
moTxovna iyo Tavisuflebis maZiebeli sazogadoebisTvis.
zemoT aRniSnulidan gamomdinare, Tamamad SeiZleba iTqvas, rom
samyaros mamoZravebeli Zala Tavisufal adamianTa sazogadoebaa,
saxelmwifo ekonomikuri politika ki, mis dasacavad da gasamtkiceblad
arsebul qmedebaTa erToblioba. sxva sakiTxia, ramdenad efeqtianad
axerxebs amas esa Tu is saxelmwifo.
miuxedavad sazogadoebriv politikuri wyobilebebis cvlilebebisa,
romlis mudmivi Tanmdevi procesia Tavisufleba da ekonomikuri
Tavisufleba, maTdami moTxovna ar Semcirebula. piriqiT, Tavisufleba
ikavebs centralur adgils civilur samyaroSi - pirovnuli
Tavisuflebidan saxelmwifoebriv Tavisuflebamde, masTan erTad
ekonomikuri Tavisuflebac centraluri faseulobaa Tanamedrove
sazogadoebisTvis.
swored ekonomikur Tavisuflebas unda umadlodes mTeli samyaro
saqonelTa gacvlisa da vaWrobis ganviTarebas, romelmac ganapiroba
saerTaSoriso urTierTobebi, Sesabamisad, samyaro ufro erTiani da
srulfasovani gaxada.
Tanamedrove etapze msoflioSi ekonomikuri Tvisufleba
- 5 -
gansakuTrebiT sabazro ekonomikam wamowia wina planze da is sadReisod
warmoadgens qveynebis ekonomikuri warmatebis miRwevis umTavres pirobas.
amrigad, msoflioSi yvela politikosi Tu mTavroba mudmivad iRvwis da
saubrobs Tu rogor izruneben sazogadoebis ekonomikur damoukideblobasa
da Tavisuflebaze.
ekonomikuri Tavisufleba Tavisi farTo gagebiT sazogadoebis
yvela fenisa da civilizaciis moTxovna gaxda. misi aqtualuroba
erTmniSvnelovani da faseulia, rogorc TiToeuli rigiT adamianisTvis,
aseve saxelmwifosa da globaluri samyaros yvela ekonomikuri
segmentisTvis.
ekonomikuri Tavisufleba miCneulia ekonomikuri keTildReobis
zrdis faqtorad, sazogado sikeTeTa zrdasa da ganviTarebis
maxasiaTeblad, amitomac is mTavari miswrafebaa yvela saxelmwifos,
romelasc surs iyos civiluri samyaros nawili da qondes maRali
cxovrebis done. Sesabamisad ekonomikuri Tavisufleba Sejibrisa da
jansaRi konkurenciis mTavari faqtoria saxelmwifoebsa da regionebs
Sorisac ki.
ekonomikuri Tavisuflebis aqtualuroaba ganpirobebulia social-
ekonomikuri problemebiTac, romelTa daZlevis SesaZleblobebsac zrdis
is. amiT ekonomikuri Tavisufleba socialuri fenomenic ki gaxda, rac
uzrunvelyofs adamianTa cxovrebis donis amaRlebas da socialuri
pirobebis yvela maxasiTebliT gaumjobesebas.
ekonomikuri Tavisuflebis kvlevis aqtualuroba ar eqvemdebareba
droTa cvalebadobas, mas ar aqvs zRvari da raRac konkretuli idealuri
mdgomareoba, romlis miRwevis Semdegac SesaZlebeli iqneba TamamadD Tqma
imisa, rom ekonomikuri Tavisuflebis etapi miRweulia da gavlili. is aris
ekonomikuri moRvaweobisa da saxelmwifoebrivi cxovrebis Tanmxlebi
procesi, fenomeni, romelic droSi progresirebadia da sazogadoebis,
ekonomikis ganviTarebasTan erTad viTardeba. amasTan, yvela ekonomikur
gamowvevasTan erTad axal sicocxles iZens. amitom ekonomikuri
Tavisufleba aris sakiTxi, romlis kvleva Tanamedrove ekonomikur
urTierTobebSi aucilebeli da saWiroa.
zogadad ekonomikuri Tavisuflebis roli mniSvnelovania
- 6 -
saxelmwifoebisa da sazogadoebis ganviTarebis TvalsazrisiT. upirveles
yovlisa, Tavisufali neba qmnis sazogadoebas mTeli Tavisi materialuri
da sulieri faseulobebiT. xolo saxelmwifo ver iarsebebs sazogadoebisa
da materialuri faseulobebis gareSe.
ekonomikuri Tavisufleba esaWiroeba yvela qveynis ekonomikas,
romelic aRiarebs saqonelTa Tavisufali gacvlisa da bazris arsebobis
aucileblobas, romlis mizanic aris ekonomikuri aRmavloba, ekonomikuri
zrda da keTildReobis maCvenebelTa amaRleba.
saqarTvelosTvis rogorc axalgazrda sabazro ekonomikaze
orientaciis mqone qveynisTvis ekonomikuri Tavisufleba gansakuTrebulad
mniSvnelovania. miT umetes, rom qveynis ekonomikas mZime xvedrad xvda
yofiliyo araTavisufali mbrZanebluri sabWoTa ekonomikis nawili.
postsabWoTa sivrcisTvis gansakuTrebiT aqtualuria ekonomikuri
Tavisufleba da misi mTavari elementebi: kerZo sakuTreba, misi gankargva,
floba da dacva; aseve, yvela ekonomikuri sfero, raSic ekonomikuri
Tavisufleba gamoixateba - Tavisufali fasebidan Tavisufal
faswarmoqmnamde; saxelmwifo bazridan kerZo Tavisufal bazramde;
direqtiuli dagegmvidan indikatorul programebamde; saxelmwifo
biurokratiidan demokratiamde; SezRuduli finansuri SesaZleblobidan
farTo sainvesticio Tavisuflebamde da a.S.; lokaluri ekonomikuri
Tavisuflebis amaRlebiT globaluri konkurentunarianobis xelSewyoba,
ekonomikuri zrda da moqalaqeTa keTildReoba.
sabazro ekonomika, uwinares yovlisa, ekonomikur Tavisuflebas da
kerZo sakuTrebas emyareba, rac arCevanis TavisuflebaSi gamovlindeba.
arCevani jansaRi konkurenciis umTavresi winapirobaa, xolo konkurencia -
ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi mamoZravebeli Zala.
ekonomikuri Tavisufleba, rac mTavaria, qmnis niadags novaciebisa da
progresisTvis, ekonomikis mdgradi ganviTarebisTvis rogorc mokle aseve
grZelvadiani periodSi.
yovelive zemoxsenebulis gareSe SeuZlebelia ama Tu im
saxelmwifom globalizaciis pirobebSi ekonomikur warmatebas miaRwios
qveynis SigniT Tu saerTaSoriso doneze.
gardamavali tipis da ganviTarebadi qveynebis ekonomikebisTvis
- 7 -
gansakuTrebiT didi mniSvneloba eniWeba ekonomikuri Tavisuflebis xarisxs
sabazro sistemis CamoyalibebaSi. faqtobrivad is warmoadgens mTavar
faqtors axali TviTganviTarebadi, Zlieri, regeneraciis unaris mqone
ekonomikuri sistemis Camosayalibeblad.
amrigad, problemis aqtualuroba ganisazRvreba ekonomikuri
Tavisuflebis xarisxis kvlevis aucileblobiT, Tanamedrove pirobebSi
ekonomikis strategiuli gansazRvris mimarTulebebis SemuSavebisa da
mdgradi ekonomikuri zrdis misaRwevad ekonomikuri Tavisuflebis
aucileblobiT.
ekonomikuri Tavisuflebis arsi sazogadoebis keTildReobis
zrdaSia da Sesabamisad mas ekonomikur zrdasac ukavSireben. es ori
mWidro kavSirSi myofi fenomeni mniSvnelovani sakiTxebia Yyvela
sazogadoebisa da saxelmwifosTvis, rac kidev ufro sainteresos xdis
ekonomikur Tavisuflebis problemis kvlevas.
problemis Seswavlis mdgomareoba. Tanamedrove sabazro
urTierTobebidan gamomdinare, ekonomikuri Tavisufleba gaxda mecnierTa
kvlevis da sazogadoebrivi ganxilvis farTo sagani, gansakuTrebiT gasuli
saukunidan. ekonomikuri Tvisuflebis mniSvnelobisadmi mecnieruli
interesi dRiTidRe izrdeba, mas ikvlevs uamravi mecnieri, romelTagan
aRsaniSnavia: f. a. fon haeki, l. fon mizesi, m. fridmeni, l. erhardi, mari n.
roTbardi, r. lousoni da sxvebi. mkvlevarebma didi wvlili Seitanes ara
marto ekonomikuri Tavisuflebis arsis mecnierul axsnaSi, aramed
daasabuTes ekonomikis ganviTarebisTvis ekonomikuri Tavisuflebis
xarisxis mniSvneloba, aseve aCvenes Tavisuflebis roli socialuri
keTildReobis amaRlebaSi.
ekonomikuri Tavisufleba uamravi saerTaSoriso kvleviTi
institutis interes iwvevs, aRniSnuli institutebi TiToeuli qveynis
Ddoneze axdenen ekonomikuri Tvisuflebis gazomvas da SemdgomSi mis
sazogado produqtad qcevas. es gamomdinareobs sxvadasxva qveynis
mTavrobisa da investorebis interesebidan, raTa gaerkvnen da dagegmon
Sesabamisi samoqmedo starategia Tavisufali ekonomikuri urTierTobebis
Sesabamisad.
ekonomikuri Tavisuflebis principebs eyrdnoba uamravi
- 8 -
ganviTarebuli qveyana Sesabamisi politikis gatarebisas, rac xels uwyobs
ekonomikuri keTildReobis zrdas biznes saqmianobis gamartivebiTa da
Tavisufali bazris xelSewyobiT.
qarTvel mecnierTagan aRsaniSnavia: r. gvelesiani, m. TeTruaSvili, e.
meqvabiSvili, g. RaRaniZe, g. jandieri, i. CxaiZe, e. xaraiSvili da sxvebi,
romlebsac ekonomikuri Tavisufleba konkurenciis, sakuTebisa da
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis TvalTaxedvidan aqvT Seswavlili.
saqarTveloSi, iseve rogorc postsabWoTa sivrceSi, sabazro
urTierTobebi da ekonomikuri Tavisufleba damkvidrebis stadiazea.
Sesabamisad, problema naklebadaa Seswavlili ekonomikur realobasTan
mimarTebaSi.
amrigad, mkvlevarebis mier problema metwilad Seswavlilia
ganviTarebuli qveynebis analogze, Sesabamisad maTze Teoriuli codna da
praqtikuli gamocdilebac metia dagrovili, vidre axalgazrda sabazro
ekonomikaze orientaciis mqone qveynebze. garadamavali tipis qveynebisTvis
saTanado doneze araa gamokvleuli ekonomikuri Tavisuflebis
uzrunvelmyofi faqtorebi, romlebic mniSvnelovania ekonomikuri
Tavisuflebis dasadgenad da ekonomikuri zrdisTvis.
miuxedavad imisa, rom uamrav qveyanaSi, maTSoris saqarTveloSic
saerTaSoriso organizaciebi axorcieleben ekonomikuri Tavisuflebis
kvlevas, gardamavali tipis qveynebisTvis araa gamokvleuli sakuTrebis,
aqtivebis bazrebis formirebis problemebi.
ekonomikuri Tavisuflebis uzrunvelmyofi maCveneblebisa da
ekonomikur zrdasTan maTi damokidebulebis siRrmiseuli kvleva
saqarTveloSi ar ganxorcielebula, Sesabamisad problema naklebada
Seswavlili.
kvlevis mizani da amocanebi. kvlevis mizania ekonomikur
Tavisuflebis xarisxis gavlenis Sefaseba ekonomikuri zrdis maCveneblebze
da Sesabamisi saxelmwifo ekonomikuri strategiisTvis winadadebebis
SemuSaveba.
kvlevis miznidan gamomdinare ganisazRvra Semdegi amocanebi:
- ekonomikuri Tavisuflebis xarisxis definiciis mecnieruli
Sefaseba da ekonomikuri Tavisuflebis mniSvnelobis dadgena sabazro
- 9 -
ekonomikis formirebis procesSi; ekonomikuri Tavisuflebis xarisxobrivi
zrdis kvalobaze saxelmwifos mxridan ekonomikuri regulirebis
sferoebis gansazRvra;
- sazogadoebrivi, ekonomikuri, da politikuri Tavisuflebis
urTierT damokidebulebis optimaluri arealis dadgena;
- ekonomikuri Tavisuflebis gavlena makroekonomikur cvladebze
(investiciebi, danazogi, Semosavlebi, danaxarjebi da a.S.);
- ekonomikuri Tavisuflebis uzrunvelyofiT ekonomikuri krizisebis
da Sokebis Serbilebis meqanizmebis gamovlena;
- ekonomikuri Tavisuflebis da kerZo sakuTrebis
urTierTdamokidebulebis gansazRvra;
- ekonomikuri Tavisuflebis, ekonomikuri ciklebis da recesiebis
urTierT damokidebulebis mecnieruli analiziT maTi gamomwvevi zogierTi
mizezis axsna;
- ekonomikuri Tavisuflebis xarisxis uzrunvelmyofi mTavari
faqtoris sakuTrebis Seswavla, kerZo da saxelmwifo sakuTrebis
Tanafardobis dadgena saqarTveloSi; kerZo sakuTrebis mniSvnelobis axsna
ekonomikuri Tavisuflebis amaRlebis TvalsazrisiT;
- saqarTveloSi saxelmwifo sakuTrebis gankerZoebis xarvezebis
Cveneba da praqtikuli rekomendaciebis Camoyalibeba, kerZo sakuTrebis
swrafi formirebisa da ekonomikuri Tavisuflebis xarixis amaRlebisaTvis;
- aqtivebis bazrebis Seswavla da maTi urTierTdamokidebulebis
axsna, Tavisufali kerZo bazris uzrunvelmyofi da xelmSemSleli
faqtorebis gamovlena;
- aqtivebis likvidurobis Seswavla sasoflo-sameurneo miwebis
magaliTze, aqtivis Rirebulebaze moqmedi faqtorebis gamovlena;
- saxelmwifo sakuTrebis gankerZoebis zegavlena kerZo garigebebis
Tavisuflebaze, saxelmwifo sakuTrebisa da kerZo sakuTrebis upiratesi
efeqtianobis gansazRvra;
- ekonomikuri Tavisuflebis, kerZo sakuTrebisa da sabazro
motivaciebis urTierTSeTanwyobis optimizacisTvis praqtikuli
rekomendaciebis Camoyalibeba;
- ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis da ekonomikuri zrdis
- 10 -
maCveneblebis urTierTdamokidebulebis dadgena;
- ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis meTodologiisa da
kriteriumebis srulyofis winadadebebis SemuSaveba; ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsebis ganxilva sxvadasxava ganviTarebis mqone
qveynebisTvis;
- ekonomikuri Tavisuflebis da ekonomikuri zrdis urTierT
damokidebulebis Teoriuli axsna;
- praqtikuli kvlevis safuZvelZe ekonomikuri zrdis maCveneblebis
cvalebadobis Seswavla qveynebis mixedviT da maTi Sedareba ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsebis maCveneblebTan;
- kvleviT miRebuli Sedegebis analizi da qveynebis Sesabamisi
jgufebisTvis miRebuli Sedegebis mecnieruli axsna. ekonomikuri
Tavisuflebis ideqsebis da mSp-s monacemTa korelaciis gziT gansxvavebis
Tu identurobis dadgena.
kvlevis obieqti. kvlevis obieqtia ekonomikuri Tavisuflebisa da
ekonomikuri zrdis maCvenebleblebis urTierTdamokidebuleba zogad
ekonomikur WrilSi da saqarTvelos magaliTze. mikro, makro da mega
doneze ekonomikuri Tavisuflebis xarisxis uzrunvelmyofi ekonomikuri
faqtorebis kvleva.
kvleva moicavs ekonomikuri Tavisuflebis mniSvnelobis Sefasebas
Sokebis Tavidan asacileblad da Sesarbileblad; ekonomikuri
Tavisuflebis mTavari faqtoris - kerZo sakuTrebis da aqtivebis bazris
mniSvnelobas ekonomikuri Tavisuflebis amaRlebis TvalsazrisiT
(zogadad da saqarTveloSi). kerZo sakuTreba da aqtivebis kerZo
sakuTrebad formirebis procesis kavSiri ekonomikur TavisuflebasTan.
kvleva, agreTve, moicavs msoflio avtoritetuli ekonomikuri
Tavisuflebis kvleviTi organizaciebis, ekonomikuri Tavisuflebis oTxi
indeqsis analizs; ekonomikuri Tavisuflebis mixedviT msoflio qveynebis
oTxi jgufis mSp-is (rogorc ekonomikuri zrdis mTavari faqtoris) da
ekonomikuri Tavisuflebis reitingebis urTierT damokidebulebis axsnas,
urTierTDSedarebis (monacemTa korelaciis) gziT.
kvlevis Teoriuli da meTodologiuri safuZvlebi. kvlevis
Teoriuli da meTodologiuri safuZvelia Tanamedrove ekonomikuri
- 11 -
Teoriebi, samecniero-praqtikuli kvlevebi da naSromebi, ekonomikuri
Tavisuflebis saerTaSoriso kvleviTi organizaciebis ekonomikuri
Tavisuflebis sakiTxebSi Catarebuli kvlevebi, ekonomikuri skolebis da
institutebis (organizaciebis) zogadi da samecniero krebulebi,
koncefciebi, monacemebi da saarqivo masalebi.
naSromSi gamoyenebulia sabazro ekonomikis pirobebSi ekonomikuri
Tavisuflebis kvleviT sakiTxebze arsebuli Tanamedrove literatura,
saqarTvelos finansTa saministros `momsaxurebis saagentos” da
`saqarTvelos ekonomikisa da mdgradi ganviTarebis saministros
privatizebis departamentis~ oficialur eleqtronul masalebi da
monacemebi, arsebuli samTavrobo dokumentebi; agreTve, statistikis
erovnuli samsaxuris, msoflio bankis da msoflios savaluto fondis,
oficialur eleqtronuli gverdebidan mopovebuli monacemebi da masalebi.
samaoqalaqo sazogadoebis da damoukidebeli eqspertebis mier
gamoqveynebuli ekonomikuri Tavisuflebis analizTan dakavSirebuli
masalebi. msoflioSi ekonomikuri Tavisuflebis kvleviTi organizaciebis
angariSebi, ekonomikuri Tavisuflebis, biznesis keTebis da globaluri
konkurentunarianobis ganmsazrvreli indeqsebi;
kvlevebis periodi moicavs 2000-2012 wlebs.
naSromSi gamoyenebulia dialeqtikuri, analizis, sinTezis,
statistikuri da Sedarebis meTodebi; empiriuli meTodi TviTdakvirvebisa
da praqtikuli monawileobis gziT miRebuli Sedegebis mecnieruli
SeswavlisTvis, kvleviT monacemebs Soris urTierdamokidebulebis
asaxsnelad veyrdnobiT monacemTa korelacias da SedarebiTi analizs.
naSromis mecnieruli siaxle. naSromis mecnierul siaxles
warmoadgens, sazogadoebrivi, ekonomikuri da politikuri Tavisuflebis
urTierTdamokidebulebis modelis Sesabamisad ekonomikuri Tvisuflebis
gavlenis dadgena ekonomikuri zrdis maCveneblebze; sabazro
urTierTobebis pirobebSi ekonomikuri Tavisuflebis xelSewyobiT
krizisuli ciklebis Serbilebis meqanizmebis SemuSaveba; kerZo bazris
ganviTarebis faqtorebis SeswavliT postsabWoTa sivrcis qveynebis, maT
Soris saqarTvelos, Tavisuflebis mTavari faqtoris kerZo sakuTrebis
formirebisa da ganviTarebis meqanizmebis Seqmna; kerZo sakuTrebis
- 12 -
formirebis da ganviTarebis mniSvnelobis axsna ekonomikuri Tavisuflebis
uzrunvelyofis TvalsazrisiT.
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis meTodologiis srulyofis
winadadebebi postsbWoTa qveynebisaTvis; ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsebis da ekonomikuri zrdis urTierT damokidebulebis mecnieruli
Seswavla.
naSromis mecnierul siaxleTa Soris aRsaniSnavia:
• Seswavlilia sazogadoebrivi, ekonomikuri, da politikuri
Tavisuflebis zemoqmedeba ekonomikuri Tavisuflebis xarisxis
cvlilebaze, SemuSavebulia Sesabamisi sferoebis
urTierTdamokidebulebis modeli;
• ekonomikuri Tavisuflebis xarisxis Seswavlis safuZvelze
gaanalizebulia Semosavlebis da danaxarjebis urTierTdamokidebuleba
da danazogis formireba-dagrovebis SesaZleblobebi;
• gaanalizebulia ekonomikur erTeulTa saqmianobis Tavisufali
arealis mniSvneloba da cvlilebis Sedegebi;
• ganxilulia saxelmwifo monopoliuri regurirebis aucilebloba
da dasabuTebulia misi damokidebuleba ekonomikur TavisuflebasTan
doneebis mixedviT;
• axsnilia sabazro ekonomikis pirobebSi recesiis gamomwvevi
mizezebi sasaqonlo doneze da SemoTavazebulia recesiis siRrmis
Semcirebis rigi sakiTxebi ekonomikuri Tavisuflebis gziT;
• saqonelTa sasicocxlo ciklebis analizis meSveobiT axsnilia
cikluri vardnis gamomwvevi mizezebi; gaanalizebulia danazogis
ekonomikuri Tavisuflebis da cikluri vardnis urTierD damokidebulebis
segmentebi; ekonomikuri Tvisuflebaze dayrdnobiT mocemulia globaluri
krizisis lokalur warmatebad qcevis xedva;
• Seswavlilia aqtivebis bazrebi da maTi urTierTdamokidebuleba
ekonomikuri Tavisuflebis uzrunvelsayofad; dasabuTebulia ekonomikuri
Tavisuflebis asamaRleblad kerZo sakuTrebis formirebis aucilebloba,
saqarTvelosa da postsabWoTa qveynebisTvis;
- 13 -
• miwis sami eleqtronuli bazris magaliTze Catarebulia kvleva
aqtivebis kerZo sakuTrebad formirebis procesze da gamovlenilia
Tavisufali kerZo bazris Semaferxebeli faqtorebi;
• grafiikis meSveobiT axsnilia saxelmwifo da kerZo bazris
urTierTdamokidebuleba; aqtivebze Tavisufali faswarmoqmnis
problemebis SeswavliT axsnilia aqtivebis gankerZoebis upiratesoba
saxelmwifosTvis misaRebi finansuri Semosavlebis mxriv;
• SemuSavebulia ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis
meTodologiis srulyofis winadadebebi postsabWoTa qveynebisTvis;
• dasabuTebulia ekonomikuri Tavisuflebis indeqsa da ekonomikur
zrdas Soris logikuri kavSirebi;
• korelaciis gziT gamovlenilia ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsebis da ekonomikuri zrdis mTavari faqtoris mSp-is
urTierTdamokidebuleba msoflio qveynebis magaliTze, dadgenilia
ekonomikuri Tavisuflebis gavlena ekonomikuri zrdis maCveneblebze.
naSromis Teoriuli da praqtikuli mniSvneloba. naSromSi miRebuli
Teoriuli da praqtikuli Sedegebi zogadad xels Seuwyobs ekonomikuri
Tavisuflebis xarisxis dadgenasa da amaRlebas, ekonomikuri zrdis
maCveneblebis analizSi Tavisuflebis rolis Sefasebas, mosaxleobis
keTildReobis zrdas.
kvlevis Teoriuli da praqtikuli Sedegebis gamoyeneba SesaZlebelia
qveynebis (gansakuTrebiT saqarTvelos) samTavrobo struqturebis mier
ekonomikuri politikis dagegvmisas.
praqtikuli kvlevis Sedegebi aqtivebis bazrebTan da kerZo
sakuTrebis formirebasTan dakavSirebiT SeuZliaT gamoiyenon rigma
saxelmwifoebma, rogorc saqarTveloSi aseve ekonomikuri ganviTarebis
gardamaval etapze myofma saxelmwifoebma gansakuTrebiT
postsocialisturma sivrcem, sadac sakuTrebis formireba jer kidev ara
dasrulebuli.
miwis bazris praqtikuli kvlevis Sedegebisa da monacemebis
gamoiyeneba SesaZlebelia agralur seqtorSi CarTuli an am sferoTi
dainteresebuli nebismieri piris mier rigiTi moqalaqieebidan iuridiul
- 14 -
pirebis CaTvliT, agreTve potenciuri investorebis da samTavrobo
agraluri politikis damgegmav struqturebSi.
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis da ekonomikuri zrdis
maCveneblebTan dakavSirebuli winadadebebis gamoyeneba SeuZliaT
ekonomikuri Tavisuflebis kvleviT organizaciebs, ekonomikurad naklebad
ganviTarebuli qveynebisTvis (postsabWoTa sivrce) maTi meTodologiis
dasaxvewad da srulfasovani suraTis misaRebad rig kategoriis qveynebTan
mimarTebaSi.
naSromSi mocemuli praqtikuli da Teoriuli informaciis
gamoyeneba SeuZlia ganxiluli sakiTxebiT dainteresebul specialistebs,
umaRlesi saswavleblis studentebs da mecnier-mkvlevarebs.
naSromSi mocemuli daskvnebi, winadadebebi da praqtikul-Teoriuli
rekomendaciebi SeiZleba safuZvlad daedos, sxvadasxva qveyanaSi
(gansakuTrebiT, postsabWoTa sivrcis qveynebSi) ekonomikuri Tavisuflebis
xarisxis amRlebas da ekonomikuri zrdis maCveneblebis gaumjobesebas;
sabazro ekonomikuri sistemis Camosayalibeblad Rrma reformebis
ganxorcielebas; agreTve ekonomikuri mdgradobis gaumjobesebas qveynebisa
da regionebis doneze.
kvlevis Sedegebis aprobacia da publikacia. sadisertacio naSromis
kvlevis Sedegebi moxsenda iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis
saxelmwifo universitetis mikroekonomikis kaTedras, agreTve
arasamTavrobo organizacia `ekonomikuri politikis eqspertTa centri~-s
eqspertTa klubs. naSromis rigi sakiTxebi moxsenebiT wardgenili iqna
samecniero koloqviumebze iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis
saxelmwifo universitetSi, aseve saerTaSoriso samecniero-praqtikul
konferenciaze.
kvlevis ZiriTadi Sedegebi avtoris mier gamoqveynebulia Semdeg
publikaciebSi:
1. `ekonomikuri Tavisuflebis roli da farglebi ekonomikur
politikaSi”, Jurnali `axali ekonomisti~, #4, Tb., 2010.
2. ,,ekonomikuri Tavisufleba da ekonomikuri krizisebi”,
,,globalizacia, saerTaSoriso biznesis Tanamedrove
- 15 -
problemebi da ganviTarebis tendenciebi”, saerTaSoriso
samecniero praqtikuli konferencia 6-7 aprili, Tb., 2012.
3. `ekonomkuri Tavisuflebisa da ekonomikuri krizisebis
zogierTi aspeqtebi~, Jurnali `ekonomika~, #3, Tb., 2013.
4. `kerZo sakuTreba rogorc ekonomikuri Tavisuflebis xarisxis
ganmsazRvreli faqtori~, Jurnali `axali ekonomisti~, #1, Tb.,
2013.
struqtura da moculoba: naSromi Sedgeba Sesavlis, oTxi Tavis, aTi
paragrafis, daskvnebisa da rekomendaciebisagan.
naSromi moicavs eleqtronulad nabeWd 194 gverds (furclis zoma A4;
Sriftis saxeoba – AcadNusx-i (12); striqonebs Soris manZili – 1,5; gverdis
sazRvrebi: marcxnidan 3 sm., marjvnidan – 1 sm., zemodan – 2,5 sm., qvemodan –
2,5 sm).
- 16 -
Tavi I. ekonomikuri Tavisuflebis da ekonomikuri
zrdis Teoriul-meTodologiuri safuZvlebi
1.1 Tavisuflebis meTodologiuri safuZveli
„saxelmwifos RerZi aris Tavisufali adamiani, ekonomikuri
sistemisa ki - ekonomikuri Tavisufleba’’ /avtori/
Tavisufleba is ZiriTadi elementia, romelmac mTeli kacobriobis
istoriaSi progresi warmoSva da sazogadoeba dRemde moiyvana.
Tavisufleba swored is ZiriTadi qvakuTxedia, romelic aerTianebs
personebs da qmnis sazogadoebas, erTobas, Zalas. amasTan, mas
SemoqmedebiTi Zala aqvs, xolo sazogadoebis gareSe ver Seiqmneba
saxelmwifo, miT umetes, ver ganviTardeba SemoqmedebiTi sulis gareSe,
romelic warmoebis faqtorTa umTavresi SemakavSirebeli rgoli da
Sesabamisad materialuri keTildReobis wyaroa.
adamianSi Tavisufleba badebs pirovnebas, romelsac surs yvela
sikeTes Tavisuflad flobdes. imisaTvis, rom viyoT Tavisufalni,
aucilebelia, gvqondes sxva adamianebisadmi siyvarulisa da solidarobis
Sinagani RvTiuri Tavisufleba da grZnoba. sxva saxis Tavisufleba Sinagani
sulieri Tavisuflebis anareklia, misi ubralo gamovlinebaa. ,,Tavisufleba
es unikaluri sityvaTa Serwymaa da uflebamosilebas gamoxatavs”.1
Tavisufleba pirvel rigSi sakuTar Tavze uflebamosileba da
sakuTari Tavis gankargvaa, qarTul enaze es gansakuTrebulad kargad da
1 buTxuzi T., `SesaZleblobis aRsruleba~, Tb., 2008. gv. 250.
- 17 -
Sinaarsianad gamoixateba `Tavis~-`ufleba” anu Cven vflobT sakuTar Tavs
da misi `ufalni~, ganmkargavni varT.
Tavisufleba agreTve udidesi madlia, Tumca, ar SeiZleba igi
yvelafris uflebad aRviqvaT. Tavisufleba niSnavs movaleobasac, rac
sakuTari Tavis gankargvisa da sxvisi Tavisuflebis aRiarebaSi,
pativiscemaSi gamoixateba, moraluri sazRvari Tavisuflebis an
Tavisufali nebis iqneba - nu inebeb sxvisTvis imas, rac sakuTari TavisTvis
ar gnebavs - anu gaazrebaSi mdgomareobs, (mxolod amis Semdeg modis
samarTali da kanonebi) gaazreba imisa, rom Tu „me” vinmes („mis”) adgilas
vyofilviyavi misaRebi iqneboda Tu ara, is rac „me” mnebavs, anu sakuTari
Tavis sxvis adgilas dayeneba.
„adamiani gonieri arsebaa, romelic sxva ZuZumwovrebisgan azrovnebis
unariT gansxvavdeba. adamianis saqmianobis mTavar mimarTulebas swored
azrovneba warmoadgens. misi pirovnuli Tavisuflebis didi nawili swored
azrovnebis Tavisuflebaa da Sesabamisad, rac metadaa SezRuduli adamianis
azrovneba, miT ufro araa Tavisufalia igi da, piriqiT.” 2 amrigad,
mivdivarT logikur daskvnamde, azrovnebisa da gaazrebis gareSe
Tavisufleba ar arsebobs.
Tanamedrove sabazro ekonomikis pirobebSi, ekonomikuri Tavisufleba
da kerZo sakuTreba centralur adgils ikaveben, aZliereben Tavisufal
arCevansa da Tavisufal konkurencias, romlebic uzrunvelyofen
ekonomikur progressa da keTildReobis zrdas.
ekonomikuri Tavisuflebis xarisxs gansakuTrebiT didi mniSvneloba
eniWeba sabazro sistemis CamoyalibebSi gardamavali tipis ekonomikis
qveynebisTvis. faqtobrivad is warmoadgens mTavar faqtors axali
TviTganviTarebadi, Zlieri, regeneraciis unaris mqone ekonomikuri sistemis
Camosayalibeblad.
amrigad, ekonomikuri Tavisuflebis xarisxi da mis mniSvneloba
Tanamedrove sabazro ekonomikuri urTierTobebisTvis ganmsazRvreli
faqtoria. saWiroa ganisazRvros saxelmwifos mxridan ekonomikuri
regulirebis sferoebi ekonomikuri Tavisuflebis xarisxobrivi zrdis
2 jandieri g., ,,kerZo sakuTreba da saqarTvelo“, Tavisuflebis biblioTekis
krebulis III wigni, `liberalizmi da sakuTreba~, Tb., 2005. gv. 5.
- 18 -
kvalobaze.
TavisuflebasTan da ekonomikuri TavisuflebasTan dakavSirebiT rig
gamokvlevebia Catarebuli, naSromebSi mkvlevarebi pirdapir Tu iribad
saubroben ekonomikuri Tavisuflebis rolsa da zomebis kvlevis
aucileblobaze, asaxaven ekonomikur ganviTarebaSi ekonomikuri Tvisebebis
mniSvnelobas.
kvlevebSi ZiriTadaT moyvanilia Tavisuflebis gagebis Zveli
definiciebi, magaliTad, ,,Cemi Tavisufleba iwyeba iq, sadac sxvisi
Tavisufleba mTavrdeba”, 3 an piriqiT. aRniSnul definicias ver
daveTanxmebiT.
xatovnad, rom vTqvaT, Tavisufleba gavs sanTlis naTebas, mis
gamosxivebas, Suqs - da rac metia manaTobeli sanTlebis raodenoba miT
metia naTebis siZliere, anu Cvens SemTxvevaSi T a v i s u f l e b a, misi
siZliere. amrigad, WeSmariti Tavisufleba iq ki ar iwyeba, sadac sxvisi
Tavisufleba mTavrdeba, aramed - Cemi Tavisufleba ufro Zlierdeba sxvisi
TavisuflebiT.
am logikiT vagnebT Tanamedrove Tavisuflebis mTavar elements
`sazogadoebriv Tavisuflebas~, Tu sazogadoeba araa Tavisufali iq
faqtiurad SeuZlebelia cal-calke personebis Tavisuflebis arseboba.
amrigad, damkvidrebuli Zveli definiciisgan gansxvavebiT Cveni
kvleviTi definicia ufro farTo da yovlismomcvelia. Tavisufleba
mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba SeizRudos, Tu is winaaRmdegobaSi modis
sxvaTa TavisuflebasTan.
gonieri, Tavisuflebis arsSi Caxeduli adamianebi xvdebian Tavad
SeizRudon Tu sxvebi SezRudon, imis mixedviT, Tu romeli adamianis amagi,
Rvawlia ufro saWiro sazogadoebis keTildReobisa da ganviTarebisTvis.
Sesabamisad, adamianebi aRmoCndebian arCevanis winaSe. swored ase ikveTeba
Tavisuflebis pirveli maxasiaTebeli, ,,arCevani”. Tavis mxriv, gonivruli
arCevani ukve Tavisuflebas warmoadgens, 4 romelic gajerebulia
3 buTxuzi T., `SesaZleblobis aRsruleba~, Tb., 2008. gv. 251. mizesi l. f., haeki f. f., `liberalizmis safuZveli~, Tavisuflebis biblioTeka.
wigni I. Tb, 2004. gv. 65. 4 buTxuzi T., `SesaZleblobis aRsruleba~, Tb., 2008. gv. 251.
- 19 -
solidarobiTa da samarTlianobiT.
zemoT aRniSnulidan gamomdinare, Tamamad SeiZleba iTqvas, rom
samyaros mamoZravebeli Zala Tavisufal adamianTa sazogadoebaa,
saxelmwifo politika ki, sazogadoebis dasacavad da gasamtkiceblad
arsebul qmedebaTa erToblioba. sxva sakiTxia, ramdenad efeqtianad
axerxebs amas esa Tu is saxelmwifo.
arss mowyvetili da aramarTebulia saubari Tavisuflebis zomier
miwodebaze 5 , Tumca es ar exeba ekonomikuri Tavisuflebis farglebs.
ekonomikuri Tavisufleba, Tavisi arsiT yovelTvis regulirebadia da
garkveul sazRvrebSia moqceuli, rogorc mikro ise mezo, makro da mega
doneebze.
Tavisuflebis SezRudva marTebuli ar aris (Tavisuflebisa, romelsac
aqvs aramaterialuri RvTiuri safuZveli). rogorc ki Tavisuflebis
gamovlineba anu misgan gamomdinare neba nivTobriv xasiaTSi gadadis, is
iZens ekonomikur xasiaTs, amitom aucilebelia maregulirebeli rolis
Semsrulebeli instituti. aqedan gamomdinare, swored materialur sferoSi
SeiZleba moxdes ekonomikur interesTa dapirispireba, maTi gadakveTa, an
SekavSireba.
sabazro ekonomikis pirobebSi ekonomikuri saqmianobis Tavisufleba
ganpirobebulia kerZo sakuTrebis arsebobiT, rac arCevanis Tavisuflebas
zrdis, xels uwyobs Tavisufal konkurencias da Tavisufal gacvlas
bazarze.
imisaTvis, rom sabazro ekonomikis pirobebSi realur ekonomikur
Tavisuflebaze visaubroT, unda gvqondes dominirebadi kerZo sakuTreba,
radgan kerZo sakuTrebis dominirebis principzea agebuli sabazro
ekonomika, Tundac ,,socialuri sabazro ekonomika” (,,socialurad
pasuxismgebeli Tavisufali bazari”).6
m. fridmenis sityvebiT rom vTqvaT, ,,istoriuli faqtebi politikur
Tavisuflebasa da Tavisufal bazars Soris urTierTdamokidebulebaze
Sexmatkbilebulad metyvelebs. arasdros da arsad ar arsebula
5 buTxuzi T., `SesaZleblobis aRsruleba~, Tb., 2008. gv. 251. 6 hendersoni d. r., ,,germaniis ekonomikuri saswauli”, Tavisuflebis biblioTeka.
krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba~, Tb. 2008. gv. 17.
- 20 -
sazogadoeba, romelsac didi politikuri Tavisuflebis niSnebi hqondes da,
amave dros, mTeli ekonomikuri saqmianobis mosawesrigeblad Tavisufali
bazris msgavs rames ar iyenebdes”.7
saerTod rogorc ukve vaxseneT, rodesac idealuri faseulobebi
iReben materialur xasiaTs, Cndeba zRvari Tavisuflebasa da ekonomikur
Tavisuflebas Soris. Tumca isini gamijnuli ar arian erTmaneTisagan,
aramed mWidrod arian SekavSirebuli. metic, sazogadoebriv cxovrebaSi
isini cal-calke, erTmaneTisgan damoukideblad ar arseboben.
swored am ukanasknel SemTxvevaSi gvaqvs saqme ekonomikur
TavisuflebasTan da ukve saWiro xdeba misi rolisa da zomis gansazRvra
saxelmwifo ekonomikuri politikis meSveobiT.
zogadad ekonomikuri Tavisuflebis roli udidesia saxelmwifoebisa
da sazogadoebis ganviTarebis TvalsazrisiT. upirveles yovlisa,
Tavisufali neba qmnis sazogadoebas materialuri da sulieri
faseulobebiT. saxelmwifo ver iarsebebs verc sazogadoebisa da verc
materialuri faseulobebis gareSe (igulisxmeba sazogadoebis mier
Seqmnili dovlaTi).
`Tavisufali meurneoba Seesabameba Tavisufal mewarmeobas,
Tavisufleba erTiani da ganuyofelia – politikuri, sameurneo
Tavisufleba da pirovnebis Tavisufleba iseTi rTuli dialeqtikuri
erTianobaa, rom misgan Tundac erTi nawilis gamijvniT, yvela danarCeni
daiSleba~. 8
ekonomikuri Tavisufleba TavisTavSive gulisxmobs garkveul
SezRudvebsa da zomebs, romlebic saxelmwifom unda areguliros
politikuri, ekonomikuri da sazogadoebrivi (TviTmarTvelobebi,
asociaciebi, fondebi) meqanizmebiT, institutebiT.
idealur sazogadoebaSi zemoT xsenebuli regulirebis zomebi, Cveni
azriT, ar iqneboda saWiro. saxelmwifo, rogorc ekonomikis
makontrolebeli, ar iarsebebda im ubralo mizezis gamo, rom misi
7 fridmeni m., `ekonomikuri, pirovnuli da politikuri Tavisufleba~, Tavisuflebis
biblioTeka, wigni IV ,,inteleqtualebi, ganaTleba da Tavisufleba”. Tb., 2007. gv. 107. 8 gogoxia r., Sereuli ekonomikuri sistema: arsi, modelebi, ganviTarebis
tendenciebi. Tb., 2004. gv. 150.
- 21 -
saWiroeba ar iqneboda, vinaidan sazogadoebaSi Camoyalibdeboda imdenad
maRali TviTSegneba, rom ekonomikur subieqtebs ar eqnebodaT gare da Siga
,,Tavdasxmebis” saSiSroeba. Sesabamisad, gaqreboda saxelmwifos ekonomikuri
rolic, magram es yovelive dRevandeli realuri gadasaxedidan
imfantilur da utopiur azrad SeiZleba moinaTlos, rameTu unda
ganisazRvros Tvalsawieri, momavlis realuri ekonomikuri ganviTarebis
perspeqtivebi.
saxelmwifoSi, da gansakuTrebiT gardamavali tipis ekonomikis mqone
qveynebSi, ekonomikuri reformis periodSi ekonomikuri Tavisuflebis
zomebi saWiroa, vinaidan arss moklebulia zogadad Tavisufleba warTmeul
adamianebs mxolod da mxolod ekonomikur Tavisuflebaze maqsimaluri
dayrdnobiT moTxovo ekonomikuri aRmavloba da ekonomikuri ganviTareba 9 .
amitomac ikveTeba ekonomikis zomieri regulirebisa da masSi Carevis
saWiroeba saxelmwifos mxridan.
a. ilarionovis azriT - ekonomikuri Tavisufleba, Tanamedrove
gagebiT, gulisxmobs xelSeuxebel kerZo sakuTrebaze dafuZnebuli
warmoebis, vaWrobis, dagrovebis, investirebis, gamomuSavebis da Seqmnilis
gamoyenebis, TanamemamuleebTan Yanda ucxoelebTan ekonomikur kontaqtSi
Sesvlis, fasebis dawesebis, kontraqtSi monawile pirTa urTierTTanxmobis
Sedegad nebismieri fuladi erTeulis gamoyenebis Tavisuflebas.10
amgvarad xsnian ekonomikur TavsuflebasLliberalizmis poziciebidan,
rac sabazro ekonomikis principebs yvelaze metad Seesatyviseba, agreTve
liberalizmi (misi mimdevrebi) logikurad xsnis ekonomikuri zrdas da mis
xelSemwyob faqtorebs, romlebic saboloo jamSi ekonomikuri zrdis
maCveneblebSi dadebiTad aisaxeba da uzrunvelyofs sazogadoebrivi
keTildReobis zrdas.
ekonomikuri Tvaisuflebis da ekonomikuri zrdis axsnis safuZveli
adam smitis klasikur naSromSic Cans ,,xalxTa simdidris bunebis Sesaxeb”,
sadac saubaria karg kanonebze, gadasaxadebze, romlebic ar amZimeben
mosaxleobis mdgomareobas da mSvidobaze. ekonomikuri politikis mTavar
9 buTxuzi T., `SesaZleblobis aRsruleba~, Tb., 2008. gv. 251. 10 ilarionovi a., ,,ekonomikuri Tavisufleba da xalxTa keTildReoba”, Tavisuflebis
biblioTeka, krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”,ATb., 2008. gv. 64.
- 22 -
wesad ki miCneulia Semdegi ,,rac ufro naklebad ereva saxelmwifo
ekonomikur saqmianobaSi, miT ufro ukeTesia ekonomikisTvis”.11
marTlac mravali ekonomikuri gamokvleva adasturebs, ekonomikur
saqmianobaSi saxelmwifos Carevasa da ekonomikur zrdas Soris uaryofiT
kavSirebs, ra saxiTac ar unda ganaxorcielos saxelmwifom CarTulobis
ekonomikuri politika (sagareo vaWrobis, saxelmwifo mewarmeobis
monetaruli da fiskaluri politika, saxelmwifo kreditebi), misi Careva
ekonomikur aqtiurobaSi zRudavs ekonomikas.
avtoritarizmisken da diqtaturisken midrekili saxelmwifo–
saxelisuflebo mmarTvelobisa da administrirebis SemTxvevaSi
ekonomikuri sistema centralizdeba, is nebsiT Tu uneblied ekonomikuri
Tvaisuflebis winaaRmdeg moqmedebs, amas ganapirobebs marTvis sistema,
romelic zemodan qvemoTaa mimarTuli da is nebismier SemTxvevaSi ra
demokratiuli sarCulic ar unda daedos, mbrZaneblur-administraciul
xasiaTs iZens.
Tavisufali sabazro ekonomikis SemTxvevaSi ekonomikuri sistema -
qvemodan rigiT momxmareblebidan da mwarmoeblebidan imarTeba:
momxmarebeli karnaxobs gamyidvels, gamyidveli – momwodeblebs,
momwodeblebi – mwarmoebels da mwarmoebeli awvdis bazrs moTxovnad
produqcias. sxva sistemebs (samxedro mmarTveloba, avtoritaruli,
socialisturi) sabazro ekonomikis da Tavisufali kerZo bazris
sapirispiro principebi udevs safuZvlad.12
ekonomikuri Tavisuflebis gasaZliereblad saWiroa ekonomikuri
sistema, sadac sakuTreba sruladaa formirebuli (naTladaa gansazRvruli
esa Tu is aqtivi vis sakuTrebas warmoadgens, saxelmwifos da mis
daqvemdebarebaSi myof iuridiul pirebs, Tu kerZo mesakuTreebs) da kerZo
mesakuTreeebze dafuZvnebuli bazari, sadac adamianebi garigebebs
damoukideblad piradi sargeblianobis mixedviT deben da ara saxelmwifos
direqtivebis zegavleniT, rame Tu aseTi garigebebi xdeba konkurenciis
11 ilarionovi a., ,,ekonomikuri Tavisufleba da xalxTa keTildReoba”, Tavisuflebis
biblioTeka. krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”,ATb., 2008. gv. 61. 12 fridmeni m., `ekonomikuri, pirovnuli da politikuri Tavisufleba~, Tavisuflebis
biblioTeka, wigni IV ,,inteleqtualebi, ganaTleba da Tavisufleba”. Tb., 2007. gv. 109.
- 23 -
safuZveli, xolo konkurencia xarisxis da progresis mTavari pirobaa,
romelsac xeli unda Seuwyos saxelmwifo ekonomikurma politikam.
profesor r. gvelesianis ganmartebiT - `konkurenciis politikiT
zogadad xeli unda Seewyos ekonomikur Tavisuflebas. konkurenciis
Tavisufleba aris individualuri Tavisuflebis gamoxatuleba da amdenad
mas gaaCnia individualuri sargebeli, romelic magaliTad, pirovnebis
Tavisufal ganviTarebaSi vlindeba. Tu konkurenciis Tavisuflebas
mivyavarT ekonomikur optimalurobasTan da zrdasTan, igi TavisTavad
gulisxmobs, rom sabazro ekonomikaSi yvelaferi unda gakeTdes
konkurenciis dacvisTvis, da kerZod, yvelgan sadac konkurencias Tavisi
funqciebis ganxorcielebisas safrTxe emuqreba. ~13
is aseve xsnis, rom `Tanamedrove ekonomikuri politikis pirveli
mizani konkurenciis dacva unda iyos, radagan yovel sazogadoebaSi
arsebobs ekonomikis dargebi romelSic ar funqcionirebs an nawilobriv
moqmedebs konkurencia, xolo ekonomikuri politikis meore mizani
konkurenciis ganviTarebis xelsewyoba xdeba (magaliTad, monopoliebis
arsebobisas).~14
m. fridmenis ganmartebiT ,,kerZo bazari Zalian gansxvavdeba
saxelmwifo bazrisgan. absoluturad kerZo bazarze ori adamiani
erTmaneTs Soris yvela operacias sakuTari keTildReobisTvis awarmoebs
an garkveul adamianTa agentebs warmoadgenen”.15
rasakvirvelia saxelmwifo bazarzec orive mxare zrunavs sakuTar
keTildReobaze, magram umetes SemTxvevaSi es iZleva saSualebas
saxelmwifo warmomadgenlebis mxridan piradi keTildReobis mzrunveloba
gaaZlieron da ase warmoiSoba Tavisuflebis da konkurenciis
damakninebeli elementebi korufcia da Crdilovani sfero ekonomikaSi.
rig mkvlevarebs miaCniaT, rom bazris monawileTa ekonomikur
Tavisuflebas zRudavs saxelmwifo da aseve masTan konkurirebadi
13 gvelesiani r., `konkurenciis politikis amocanebi da problemebi~, Jurnali ,,axali
ekonomisti’’, #3, Tb., 2010. http://www.loi.ge/2010-3.html 14 gvelesiani r., `konkurenciis politikis amocanebi da problemebi~, Jurnali ,,axali
ekonomisti’’, #3, Tb., 2010. http://www.loi.ge/2010-3.html 15 fridmeni m., `ekonomikuri, pirovnuli da politikuri Tavisufleba~, Tavisuflebis
biblioTeka, wigni IV ,,inteleqtualebi, ganaTleba da Tavisufleba”. Tb., 2007. gv. 110.
- 24 -
arasaxelmwifo pirebi. saxelmwifo ekonomikur Tavisuflebas iseTi
instrumentebis saSualebiT zRudavs, rogorebicaa kerZo sakuTrebis
konfiskacia, kontraqtebis Seusrulebloba, sameurneo saqmianobis
araTanabari da araprognozirebulad cvalebadi pirobebi, pirdapiri
saxelmwifo gadasaxadebi, saxelmwifo sesxebi, saxelmwifo inflaciuri
gadasaxadebi, saxelmwifo xarjebi, sabiujeto deficiti da saxelmwifo
valebi, inflacia, regresuli savaluto-fuladi politika, saxelmwifo
regulireba, proteqcionizmi.16
amrigad, bazris arseboba jer kidev ar niSnavs imas, rom am bazarze
Tavisufali gacvla xorcieldeba, Tundac is kerZo bazari iyos. kerZo
bazris Tavisufleba damokidebulia damoukidebel da nebayofilebiT
gacvlaze, garigebebze romlebzec zegavlenas ar axdens (pirdapir Tu
iribad) arasabazro sxva garemoeba.
zemoT CamoTvlilis garda (nebayofilobiTi garigeba da gacvla, anu
Tavisufali bazari) sxvadasxva regionisa da qveynisTvis ekonomikuri
Tavisuflebis sxva SemzRudavi faqtorebic ikveTeba, magaliTad,
postsocialistur sivrceSi ekonomikur Tavisufleba izRudeba aqtivebze
sakuTrebis formirebis SeferxebiT da gaurkvevlobiT, kerZod
socialisturi sistemidan memkvidreobiT miRebuli saxelmwifo qonebis
kerZo sakuTrebaSi gadasvlis gaWianurebiT, aqtivebis kerZo bazarTan
SedarebiT saxelmwifo bazris didi wiliT.
Tumca rigi Lliberalebis azriT, yvelaze seriozuli problema
mainc sakuTrebiTi uflebebis dacvaa. samxreTis qveynebis umetesobaSi
sakuTrebiTi uflebebi an cudadaa gansazRvruli, an cudadaa daculi, anda
maTi sxva pirebze gadacemaa Zneli. am qveynebSi sakuTrebiTi uflebebis
sistema zedmetad garTulebulia, ar asaxavs im realobas, romelSic
Raribebi cxovroben da absoluturad araefeqtianad imarTeba. bevrgan
RaribTa sakuTrebis uflebac sadavoa. sakuTrebis bazris araefeqtianobas
imisken mivyavarT, rom qalaqebisaken migrirebad adamianTa mzard ricxvs
aRar yofnis miwa da saxlebi. amitom isini, rogorc wesi, miwas mis
mflobels — mTavrobas arTmevs, romelmac ar icis ra uyos mas da rogor
16 ilarionovi a., ,,ekonomikuri Tavisufleba da xalxTa keTildReoba”, Tavisuflebis
biblioTeka. krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008. gv. 64.
- 25 -
daicvas igi (rac gavs saqarTvelos realobas). miwis amgvari miTvisebis
organizeba e.w. ,,araformaluri mewarmeebis” mier xdeba. isini arakanonieri
dasaxlebebis politikur da fizikur dacvas uzrunvelyofs. aseT axal
qoxmaxebSi mcxovrebi Raribebi maT qiras uxdian, arCevnebze TavianTi xmebis
gamoyenebis uflebas aZleven da politikuri RonisZiebebis dros garkveuli
raodenobis masas qmnian. es ra Tqma unda zians ayenebs, demokratias da
ekonomikur zrdas, magram Raribebs sxva arCevani ar gaaCniaT.17
zemoT xsenebulidan Cans, rom rig SemTxvevebSi ekonomikuri
Tavisufleba gansazRvravs pirovnul Tavisuflebas, xolo orive erTad
qmnian politikur Tavisuflebas.
liberalebi (liberalizmi) mudmivad gansakuTrebuli yuradRebas
aqceven kerZo sakuTrebis stabilurobisaken mimarTul politikas, kerZo
sakuTreba xom pirovnuli Tavisuflebis sadarajoze dgas, maTi azriT
saxelmwifom saSualeba unda misces yvela moqalaqes, gansakuTrebiT
Raribebs, rom kerZo sakuTreba iqonion da gaafarToon.18
maTi azriT aRwerili mdgomareobis ekonomikuri Sedegebi ukiduresad
seriozulia. iseTi qoneba, rogoricaa saxlebi, qoxebi an miwa, romelzec
sakuTrebis ufleba gaurkveveli an sakamaToa, ver gadaiqceva kapitalad. 19
rogorc ki sakuTrebis mflobeli naTlad aris gansazRvruli da
kanoniT aris daculi, xolo qonebis gadacema usafrTxo da efeqturia,
sakuTreba SeiZleba Semosavlis zrdis damatebiTi wyaro gaxdes.
amgvarad, qoneba, misi kapitalad qcevis saxiT, meore virtualur
SesaZleblobebs iZens. sazogadoebis Raribi fenebi, Cveulebriv, aRniSnul
uflebas arian moklebulni: isini floben qonebas, magram ar miuwvdebaT
xeli im samarTlebriv instrumentebTan, romlebic maT qonebas sakuTrebad
da, maSasadame, kapitalad aqceven. de soto wers, rom samxreTul qveynebSi
araefeqturi sakuTrebiTi uflebebis Sedegad formirebuli da
gamouyenebeli `mkvdari” kapitalis jamuri Rirebuleba, romlis didi
17 Olamsdorfi o., ,,Tavisufleba _ siRaribis saukeTeso wamali”, Tavisuflebis
biblioTeka. krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008. gv. 127. 18 Olamsdorfi o., ,,Tavisufleba _ siRaribis saukeTeso wamali”, Tavisuflebis
biblioTeka. krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008. gv. 120. 19 Olamsdorfi o., ,,Tavisufleba _ siRaribis saukeTeso wamali”, Tavisuflebis
biblioTeka. krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008. gv. 120.
- 26 -
nawili Raribebs ekuTvnis, cxra trilion dolars aRemateba. kapitalis
formirebis aseT potencials verc erTi ucxouri daxmareba ver Seedreba.
garda amisa, am gziT Raribebi fiqsirebuli simdidris gacilebiT met wils
miiRebdnen 20 . amrigad, Tu samxreTis qveynebSi problema sakuTrebis dacva
da mflobelobaSi arsebuli qonebis dasakuTrebaa, postsabWota sivrceSi
da maT Soris saqarTveloSi, problema sxvagvarad dgas: erTi mxriv,
TiTqosda xelSeuxebelia kerZo sakuTreba, meore mxriv, saxelmwifo
sakuTrebaSi aqtivebis (qonebis) arseboba zRudavs Tavisufal faswarmoqmnas
aqtivebze. am gziT, kerZo sakuTrebis wilobrivi upiratesobis (dominirebis)
da Tavisufali faswarmoqmnis gareSe, zogadad Tavisufali bazris cneba da
sabazro sistema Sinaars kargavs.
analogiurs gvamcnoben ekonomikis praqtikosi mkvlevarebi ,,sabWoTa
periodSi kerZo, Tavisufali bazridan kapitalis saxelmwifo CarCoSi
gadanacvlebiT, marqsizmma sabazro brunvidan misi gaqroba, masTan erTad
ki biznesinciativebis TviTdafinansebis gaqrobac gamoiwvia. dRes maT
aRdgenas ukuprocesi sWirdeba, Tu kapitali saxelmwifo sakuTrebaa an sxva
mizeziTaa moklebuli Tavisufali bazris mxridan obieqtur Sefasebas,
maSin misi sabazro fasi da likviduroba ucnobia, mas gamoclili aqvs
sainvesticio mimzidveloba. is mowyvetilia finansur brunvas, cdeba an
sulac usargeblod nadgurdeba. aseTi kapitali, rogorc wesi, piriqiT,
problemebis wyarod gardaiqmneba~.21
~sanam saxelmwifosagan ZiriTadi fondebis xelovnuri Warbi miwodeba
da miwodebis Yyovelgvari molodini mTlianad da pirwmindad ar
amoiwureba, manamde swori da Rirseuli wonasworuli sabazro fasi, kerZo
bazarze arafriT aRdgeba”.22
zustad analogiurs azrs gamoTqvamda jer kidev gasuli sukunis
bolosTvis, legendaruli amerikeli ekonomisti m. fridmeni - ,,Tavisufali
sazogadoeba sruliad sxvdasxva gziT SemTxveviT Camoyalibda, magram
20 Olamsdorfi o., ,,Tavisufleba _ siRaribis saukeTeso wamali”, Tavisuflebis
biblioTeka. krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008. gv. 127. 21 CxaiZe i., ,,gvaklia kapitalizacia”.
http://www.facebook.com/note.php?note_id=223606184338603 22 CxaiZe i., `rogor gavmdidrdeT anu Cveni gza ekonomikur keTildReobisaken~, Tb.,
1999. gv. 28.
- 27 -
aqamde ar arsebobs imis magaliTi, rom totalitaruli qveyana Tavisufal
sazogadoebad warmatebiT gardaqmniliyo. amitom aris ase saintereso is,
rac aRmosavleT evropaSi xdeba. iseTi ramis mowme gavxdiT, rac aqamde ar
gvinaxavs. Cvenc viciT da maTac ician, rom Zalian martivi ram aris
gasakeTebeli. rodesac aRmosavleT evropis xalxs vxvdebi, sami sityviT
veubnebi ra aris saWiro: privatizacia, privatizacia da privatizacia.
mTavaria, amisTvis politikuri neba arsebobdes da es swrafad moxdes.
sainteresoa, SeZleben Tu ara amis gakeTebas”?23
dRevandeli realobidan NnaTlad Cans, rom saqarTvelom (maT Soris
postsabWoTa sivrcem) ver SeZelo ekonomikuri Tavisuflebis mosapoveblad
mTavari gadamwyveti faqtoris, kerZo sakuTrebis srulad Camoyalibeba,
verc swrafad da verc droSi gaWianurebulad.
aRniSnuli garemoeba samwuxarod dRemde yuradRebis miRma rCebaT
ekonomikur Tavisuflebis xarisxis SemzRudav garemoebebze momuSave
organizaciebs da mkvlevarebs.
amrigad, ,,mkvdari” kapitalis gamouyenebloba ar iZleva saSualebas
namdvili sabazro ekonomikis formirebisaTvis, romlis mTavari
mamoZravebeli faqtoria kapitali, xolo simZlavre ekonomikuri
Tvisufleba.
es ori umTavresi piroba iZleva saSualebas dinamiurad mzardi
ekonomikis Camoyalibebisa da ekonomikuri zrdis, liberlur ekonomikur
politikaze dayrdnobiT, Tavisufali vaWrobis gaaqtiurebiTa da
konkurenciis xelSewyobiT.
f. naumanis fondis da saxva Tanagamomcemlebis `msoflio
ekonomikuri Tavisuflebis“ gamokvlevis Sedegebis Sedareba cxovrebis
donis sxva kriteriumebTan, da ara mxolod zrdis tempebTan, aseve aCvenebs,
rom msoflios yvelaze ufro Tavisufal qveynebSi siRaribis da
gaunaTleblobis procenti ufro dabalia, naklebadaa ganviTarebuli
korufcia da ufro maRalia sicocxlis xangrZlivoba. 24
23 fridmeni m., `ekonomikuri, pirovnuli da politikuri Tavisufleba~, Tavisuflebis
biblioTeka, wigni IV. ,,inteleqtualebi, ganaTleba da Tavisufleba”. Tb., 2007. gv. 111. 24 Olamsdorfi o., ,,Tavisufleba _ siRaribis saukeTeso wamali”, Tavisuflebis
biblioTeka. krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008. gv. 127.
- 28 -
yovelivedan gamomdinare, ekonomikuri Tavisufleba iZleva maRal
grZelvadian ekonomikuri zrdis saSualebas, zrdis keTildReobis
resursebs sazogadoebis yvela fenisTvis, Tavisufali vaWrobis pirobebSi
garigebaSi monawile yvela mxare mogebuli rCeba. amgvarad, sazogadoebrivi
keTildReobis saerTo maCvenebelic izrdeba, miuxedavad imisa, rom
erTeulebisTvis es maCvenebeli maRali tempiT xasiaTdeba xolo zogisTvis
dabali tempiT, keTildReobaDmainc yvelasTvis zrdadia.
rogorc wesi, ekonomikaSi saxelmwifo Careva ekonomikur
Tavisuflebas zRudavs, Tumca, garkveul etapze, roca ekonomikuri sistemis
formireba mimdinareobs, saxelmwifo rols da mis monawileobas ekonomikis
formirebaSi dadebiTi Sedegebi moqvs, rasakvirvelia swori ekonomikuri
politikis SemTxvevaSi. roca gansazrvrulia Tu sad imyofeba esa Tu is
saxelmwifo (ekonomikuri ganviTarebis romel etapze) da rogori
ekonomikuri sistema unda rom qondes, mxolod amis Semdgom unda
xorcieldebodes Sesabamisi ekonomikuri politika, romelic pirvel rigSi
im aucilebel moTxovnebs unda akmayofilebdes, rac iZleva Sesabamisi
arCeuli sistemis GCamoyalibebis saSualebas da garants.
marTlac mravali ekonomikuri gamokvleva adasturebs, ekonomikur
saqmianobaSi saxelmwifos Carevasa da ekonomikur zrdas Soris uaryofiT
kavSirebs, ra saxiTac ar unda ganaxorcielos saxelmwifom CarTulobis
ekonomikuri politika (sagareo vaWroba, saxelmwifo mewarmeobis
monetaruli da fiskaluri politika), ekonomikur aqtiurobaSi misi
CareviT izRudeba ekonomika.25
samwuxarod, msoflioSi bolodroindeli ekonomikuri krizisebi da
globaluri ekonomikuri politika metwilad ekonomikuri Tvisuflebis
SezRudviskenaa mimarTuli, antikrizisuli regulatorebis gamo.
saxelmwifo regulirebis gaaqtiureba imiTac aris ganpirobebuli,
rom XX saukunis bolomde Tavisufali bazris principebze moqmedi
ekonomikis mqone qveynebi aqcents mTlianad ekonomikur Tavisuflebaze
akeTebdnen. bolo 22 wlis manZilze maT TviTkmayofa mohgvara da moaduna
sabWouri direqtiul modelze damyarebuli sistemis daSlam (konkurentis
25ilarionovi a., ,,ekonomikuri Tavisufleba da xalxTa keTildReoba”, Tavisuflebis
biblioTeka. krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008. gv. 63.
- 29 -
gaqrobam) da amJamad umetesi maTgani samTvrobo ekonomikaSi gazrdili
Carevis politikiT xelmZRvaneloben (aSS, evrokavSiris qveynebi rig
SemTxvevaSi, swored am CareviT warmoqmnili krizisis gadavadebas da misgan
Svelas bazarze zewoliT cdiloben), rac safrTxis qveS ayenebs rogorc
pirovnul, aseve ekonomikur Tavisuflebas.
aRniSnuli albaT imiTac aris gamowveuli, rom konkurenti
socialisturi sistema damarcxda da isini damarcxebuli sistemisgan
polarizebas ukve aRar eswrafvian ise rogorc manamde.
analizis Sedagad SegviZlia davaskvanT, rom ekonomikuri
Tavisuflebis xarisxi damokidebulia ekonomikuri saqmianobisTvis
alternativebis simravleze, xolo kerZo sakuTreba afarToebs asarCevi
alternativebis areals, xels uwyobs konkurencias da ekonomikuri
Tavisuflebis xarisxis zrdas.
- 30 -
1.2 ekonomikuri Tavisuflebis xarisxi ekonomikis
sxvadasxva doneze
ekonomikuri Tavisuflebis xarisxs gansakuTrebiT didi mniSvneloba
eniWeba sabazro sistemis danergvaSi gardamavali tipis ekonomikis mqone
qveynebisTvis.
ekonomikuri Tavisuflebis xarisxi damokidebulia Tavisufali
arCevanis xarisxze. aq igulisxmeba ara yovelgvari arCevani, aramed
ekonomikur aqtiurobaTa optimaluri arCevani. amrigad, Cveni definicia
ekonomikuri Tavisuflebis xarisxisa aris Semdegi: rac metia optimalur
alternativaTa raodenoba (ricxvi), romelTa cal-calke arCevas SeuZlia
optimaluri da racionaluri (momgebiani) Sedegis motana, miT metia
ekonomikuri Tavisuflebis xarisxi.
Tanamedrove sazogadoeba Tanxmdeba ekonomikuri Tavisuflebis
aucileblobaSi. Tumca, ismis bunebrivi kiTxva, Tu rodis unda
ganxorcieldes ekonomikuri Tavisuflebis dasacavad saxelmwifos
ekonomikuri politikis meSveobiT ekonomikis regulireba. pasuxi erTi
SexedviT martivia – maSin, rodesac Tavisufali konkurencia da
Tavisufali arCevani izRudeba.
rogorc profesori r. gvelesiani gangvimartavs `Tanamedrove
ekonomikuri politikis pirveli mizani konkurenciis dacva unda iyos,
radagan yovel sazogadoebaSi arsebobs ekonomikis dargebi romelSic ar
funqcionirebs an nawilobriv moqmedebs konkurencia, xolo ekonomikuri
politikis meore mizani konkurenciis ganviTarebis xelSewyoba xdeba
(magaliTad, monopoliebis arsebobisas).~26
26 gvelesiani r., `konkurenciis politikis amocanebi da problemebi~, Jurnali
,,axali ekonomisti’’, #3, Tb., 2010.
http://www.loi.ge/2010-3.html
- 31 -
aqedan gamomdinare, saxelmwifos mxridan xorcieldeba ekonomikis
regulireba, roca izRudeba Tavisufali konkurencia da (alternatiuli
da optimaluri) arCevani. anu izRudebian ekonomikaSi moqmedi erTeulebi
ise, rom sabazro regulatorebiT (moTxovna, miwodeba, jansaRi
konkurentuli garemo daAa.S.) ver regulirdeba.27
amrigad, aucilebeli xdeba Tavisuflebis SezRudva saxelmwifos
mxridan da amis magaliTia monopoliebi. monopolia aris ekonomikuri
Tavisuflebis SezRudvis yvelaze didi gamovlineba da mniSvneloba ar
aqvs monopoliis saxeobas. garda bunebrivi da wminda inteleqtualuri
SesaZleblobebisa, es ukanaskneli samomavlo ganviTarebisa da progresis
wyaroa da amavdroulad samarTlianic.28
rasakvirvelia ekonomikuri regulireba saWiroa, Tumca regulirebis
SemTxvevaSi ekonomikuri Tavisuflebis areali (optimaluri
alternativebis) unda narCundebodes, areali, romelsac avsebs
sazogadoebis, saxelmwifos da ekonomikuri erTeulTa Tanaarseboba,
maTSoris interesTa dabalanseba.
rodesac saubaria optimalur arCevansa da racionalur
alternativebze, romelTac SeuZliaT ekonomikuri Tavisuflebis pirobebSi
ekonomikurad dadebiTi Sedegebis motana, unda warmovidginoT Sesabamis
garemos, sadac saqmiani sasworis principiT sazogadoebrivi interesebia
gawonasworebuli da qmnian Tavisufali arealis:
a) adamianis, sazogadoebis keTildReoba;
b) ekonomikur erTeulTa arsebobis zRvruli areali (romlis miRmac
isini ver warmarTaven ekonomikur saqmianobas, winaamRdeg
SemTxvevaSi likvidacias ganicdian);
g) saxelmwifos sazogadoebrivi interesi. 29
27 gerliani r., `ekonomikuri Tavisuflebis roli da farglebi ekonomikur
politikaSi~, Jurnali `axali ekonomisti~. Tb., 2010. #4. 28 miminoSvili T., qaTamiZe a., `ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi~, ,,biuleteni”,
saqarTvelos strategiuli kvlevebis da GganviTarebis centri, Tb., 2000. #40.
TeTruaSvili m., `saxelmwifos ekonomikuri roli Tavisuflebis pirobebSi~,
,,socialuri ekonomika”. Tb., 2007. #4. 29 fridmeni m., `ekonomikuri, pirovnuli da politikuri Tavisufleba~,
Tavisuflebis biblioTeka, wigni IV, ,,inteleqtualebi, ganaTleba da
Tavisufleba” Tb., 2007. gv. 107.
- 32 -
swored am sam mxares Soris unda moxdes wonasworulad yvelas
interesebis dabalansebuli dakmayofileba, iseTi ekonomikurad
optimaluri arealis Seqmna, sadac maqsimalurad iqneba ekonomikuri
Tavisufleba da amavdroulad saxelmwifosa da sazogadoebis (personebis)
interesebi da Tavisufleba daculi, naxazze 1.2.1 SevecdebiT aRniSnulis
modelirebas.
naxazze 1.2.1 ,,a”, ,,b” da ,,g” areebs Soris saerTo TanakveTa gvaZlevs
saerTo ekonomikuri Tavisuflebis xelsayrel areals. rac metia es `F”
areali, miT metia ekonomikuri Tvaisufleba.
sazogadoebrivi, ekonomikuri da politikuri Tavisuflebis
urTierTdamokidebulebis modeli
am F arealSi igulisxmeba - saxelmwifos mxridan Tavisufali
ekonomikuri garemo biznes saqmianobis uzrunvelsayofad, sazogadoebrivi
keTildReoba (meti Semosavlebi, meti moxmareba da a.S), ekonomikur
- 33 -
erTeulTa moRvaweobis simartive (farTo biznes da samewarmeo arCevani),
rac gamoixateba mcire sagadasaxado tvirTiT, Tavisufali da
konkurentuli bazriT, Tavisufali fasebiT, momgebianobiT.
modelSi naxazis 1.2.1 Tanaxmad cal-calke ganyenebulad am sami
erTeulidan (saxelmwifo, sazogadoeba da ekonomikuri erTeulebi) ar
ganixileba. naxzze mocemulia sxvadasxva feriT da asoebiT areTa
TanakveTebi. ekonomikuri Tavisuflebis optimaluri are F-iT da mkveTri
mwvane feriTaa aRniSnuli anu esaa moRvaweobisa da garigebebis
optimaluri areali, ekonomikurad, rom avxsnaT formalur ekonomikaSi
srulyofilad Tavisufali da konkurentuli, bazari sadac samive mxaris
interesebia Sejerebuli da yoveli maTgani am areSi Rebulobs misTvis
damakmayofilebel racionalur Sedegs.
lurji ferebiT aRniSnulia ori `aris~ urTierTkveTa. maggaliTad
,,ab” areTa TanakveTaSi xorcieldeba iseTi pirdapiri ekonomikuri
urTierTobebi rigiT moqalaqeebsa da ekonomikur erTeulebs Soris, sadac
saxelmwifo ar an ver ereva (mag., Tavisufali ekonomikuri zonebi,
Crdilovani ekonomika da a.S).
,,ag” TanakveTa warmoadgens moqalqeTa da saxelmwifos piradapir
urTierTobas, saidanac orive mxare Rebulobs sargebels (magaliTad,
policieli, sajaro moxele, saxelmwifo sakontraqto samsaxuri da a.S)
,,gb” arealSi ki xorcieldeba saxelmwifos da ekonomikur erTeulebs
Soris ekonomikuri urTierTobebi. es sferoc, rogorc moqalaqeebs da
saxelmwifos Soris ekonomikuri urTierToba ekonomikuri TavisuflebiT,
konkurentuli bazriT da sabazro principebiT ar moqmedebs (magaliTad,
saxelmwifo qvotirebuli sawarmoebi samxedro sferoSi, saxelmwifo
samewarmeo pirebi, kerZo samewarmeo iuridiuli pirebi, romlebic
saxelmwifo programis farglebSi saqmianoben).
yovelive am msjelobiT gvinda avxsnaT naxazis 1.2.1 meSveobiT, rom
ekonomikuri Tavisuflebis optimaluri arealis sidides, upirveles
yovlisa, gansazRvravs saxelmwifo administrirebis done. naxaxazis 1.2.1
mixedviT rac metad gaizrdeba ,,g” (wiTeli feri) saxelmwifo arealis
- 34 -
moculoba vertikalze moZraobiT, miT metad mcirdeba Tavisuflebis
optimaluri are. maSasadame, mcirdeba ekonomikuri Tavisuflebis xarisxi.
amrigad, saxelmwifo administrireba (samTavrobo Tavisufleba) da
ekonomikuri Tavisufleba (pirovnuli da ekonomikur erTeulTa
Tavisufleba) `g~ da `F~ ukuproporciul mimarTebaSia erTmaneTTan.
saxelmwifo administrirebis `g~ aris `a~ da `b~ areebTan TanakveTis
Semcireba, pirdapir proporciul mimarTebaSia saerTo `ab~ aris
zrdasaTan, anu saxelmwifo administrireba ukeTes SemTxvevaSi
astimulirebs Tavisufali saqmianobis sferoebSi gadanacvlebas (mag.
ekonomikurad Tavisufali zonebi), xolo uares SemTxvevaSi formaluri
ekonomikidan Crdilovan ekonomikaSi gadasvlas (naxazis 1.2.1 mixedviT `ab~
ares zrdas).
sazogadoebrivi, ekonomikuri da politikuri Tavisuflebis
zegavlena erTmaneTze da ekonomikur mCveneblebze
- 35 -
R- Semosavlebi;
E-mTliani danaxarjebi;
F 1 – ekonomikuri Tavisuflebis misaRebi done; (FOPT - optimaluri
ekonomikuri Tavisufleba;)
Fg-samTavrobo Tavisufleba;
Fab - pirovnuli da ekonomikuRi Tavisufleba.
( CPI- samomxmareblo fasebis indeqsi, P- mogeba).
saxelmwifos mxridan ekonomikuri Tvisuflebis SezRudvis
SenmTxvevSi anu rodesac izrdeba saxelmwifos mxridan ekonomikuri
administrireba ,,a,b,g” areTa TanakveTa naxaze 1.2.2 FOPT anu optimaluri
garemo ekonomikuri Tavisuflebisa mcirdeba. ,,g” are gadaadgildeba zemoT
F 1 - Fგ- mimarTulebiT, xolo ,,a” are qveviT da marcxniv Sesabamisad
klebulobs adamianebis keTildReoba, is miiswrafis 0-ken anu mcirdeba
sazogadoebis (moqalaqeebis) Semosavlebi R1-dan R2-mde, mcirdeba maTi
Tavisuflebis done F1-dan Fab-mde da zogadad sazogadoeba naklebad
msyidvelobiTunariani xdeba (anu Raribdeba), aRniSnuli zegavlenas
axdens mTel rig makroekonomikur maCveneblebze gansakuTrebiT ki
danazogze (i).
Semosavlebs da mTliani danaxarjebis RE- RerZze Cans danazogis
grafiki, romelic ,,+” da ,,_”-i; niSnebiTaa aRniSnuli da gviCvenebs
Sesabamis fazaSi ramdenad axerxeben moqalaqeebi da ekonomikuri
erTeulebi danazogis dagrovebas. R1-dan R2-mde fazaSi uaryofiTia
moqalaqeTa danazogisadmi swrafva analogiuri viTarebaa E1- E2-mde fazaSi,
romelTa gamomwvev mizezebi qvemoT iqneba axsnili.
naxazi 1.2.2 gviCvenebs, rom R1-dan E1-mde fazaSi dagrovebis
SesaZlebloba dadebiTia, vinaidan am areSi Tavisufali da
gawonasworebuli fasebis pirobebSi, rogorc moqalaqeebs aseve ekonomikur
erTeulebsac mogebisa da Semosavlebis miReba aZlevs saSualebas
dazogon, anu ekonomikuri Tavisufleba axdens mogebis diferencirebas
horizontalurad ekonomikur agentebs Soris, rac iwvs jamuri (saerTo)
- 36 -
danazogis zrdas, agreTve danazogebis optimalur investirebasac.
miRebulia, rom danazogi investiciis formirebis wyaroa, amrigad,
TvalnaTliv ikveTeba ekonomikur Tavisuflebas da investiciebs Soris
urTierTganmapirobebeli kavSiri, romelsac momdevno Tavis erT-erTi
qveTavi daeTmoba.
mocemul situaciaSi ,,b” arec gadainacvlebs qveviT da marjvniv,
risi mastimulirebelic aris saxelmwifo administrirebis wnexi, ramac
gazarda mTliani danaxarjebi E1-dan E2-mde (naxazi 1.2.2) warmoebasa da
momsaxurebaze. mcirdeba maTi saqmianobis Tavisufleba F1-dan Fab-mde da
zogadad umcirdebaT mogebis norma arapirdapiri xarjebis zrdis
kvalobaze.
mocemul viTarebaSi ekonomikuri erTeulebi iZulebulni arian jer
gazardon fasebi arapirdapiri danaxarjebis zrdis gamo, xolo Semdgom
myidvelTa Semosavlebis Semcirebis kvalobaze moTxovnis Semcirebis gamo
Seamciron warmoeba, Sesabamisad fasebis zrdis miuxedavad umcirdebaT
mogeba, rac aseve amcirebs dazogvis potencials da Sesabamisad mcirdeba
investiciebic.
zemoT aRniSnul viTarebaSi ekonomikuri erTeulebi, romlebic ver
axerxeben ekonomikur saqmianobas (ver Rebuloben mogebas) eTiSebian
bazars, likvidirdebian an gadadian srulad Tu nawilobriv
formaluridan Crdilovan ekonomikaSi.
vinaidan ekonomikuri Tavisufleba gansazRvravs Tavisufali bazris
Camoyalibebisa da Tavisufali faswarmoqmnis process, misi SezRudva
iwvevs farul (Crdilovan) konkurencias, bazris gaorebuli araTanabrad
konkurentuli pirobebis Sedegad da kidev ufro zRudavs formalur
ekonomikaSi moqmed biznes erTeulTa (patiosan gadamxdelTa) ekonomikur
Tvisuflebas. zustad analogiur uaryofiT zegavlenas axdens Tavisufali
bazarze ara jansaRi elementebis - monopoliebis gamovlinebac,
Sesabamisad Crdilovani ekonomika da monopoliebi amcireben ekonomikuri
Tavisuflebas.
,,a” da ,,g” areTa gadaadgileba zegavlenas axdenen ekonomikur
maCveneblebze, rac aisaxeba erTiani keTildReobis cvlilebaSi. amrigad,
naxazze 1.2.1 modelirebul areTa gadaadgileba gviCvenebs Tu rogor
- 37 -
SeiZleba gaauaresos an gaaumjobesos ekonomikuri keTildReoba
ekonomikuri Tavisuflebis xarisxis cvlilebam, aseve naTlad Cans, Tu
raoden did rols TamaSobs am mimarTulebiT saxelmwifos
maregulirebeli funqcia da ekonomikuri politika.
msjelobidan vaskvniT, rom Tu saxelmwifo atarebs sabazro
ekonomikis pirobebSi liberalur-ekonomikur, Tavisuflebis
mastimulirebel politikas, izrdeba ekonomikuri Tavisuflebis xarisxi,
rac dadebiT zegavlenas axdens makroekonomikur maCveneblebze, romlebic
gansazRvraven ekonomikur keTildReobas da ekonomikur zrdas.
rogorc ukve avRniSneT, monopoliebis SemTxvevaSi marTebulia
konkurenciisa da Tavisufali bazris principebidan gamomdinare,
saxelmwifos Careva da ekonomikuri regulireba. Tumca, Tu amave
pirobebSi davakvirdebiT sakredito sferos, ukve saxelmwifo gvevlineba
ekonomikuri Tavisuflebis SemzRudvelad.
rodesac Tavisufal bazars daregulirebuli aqvs kreditze
saprocento ganakveTi da saxelmwifo Tavisi administraciuli politikiT
zemoqmedebs masze (igulisxmeba aramarto monetaruli da fiskaluri
politika), irRveva Tavisufali bazris wonasworoba da winaaRmdegobaSi
modis ekonomikuri Tavisuflebis Tavisufali arCevanis principTan. 30
ra zomiT unda areguliros saxelmwifom ekonomikuri procesebi da
sad iqneba misi Careva sasargeblo zogadad ekonomikisTvis da ekonomikuri
TavisuflebisTvis? am kiTxvaze pasuxis gasacemad saWiroa misi
regulaciis sferoebis gansazRvra ekonomikis segmentebisa da misi
doneebis mixedviT.
monopoliebis da sakredito sferos magaliTebma gvaCvena, rom
saxelmwifo regulireba saWiroa ekonomikis maRal doneze. maSasadame,
ekonomikuri Tavisufleba unda ganvixiloT vertikaluri da
horizontaluri ekonomikuri Tavisuflebis sferoebis mixedviT.
30 fridmeni m., `ekonomikuri, pirovnuli da politikuri Tavisufleba~,
Tavisuflebis biblioTeka, wigni IV, ,,inteleqtualebi, ganaTleba da
Tavisufleba” Tb., 2007. gv. 107.
gvelesiani r., gogoriSvili i., `ekonomikuri politika~, wigni I. Tb., 2008.
Tavi 2; 3.
- 38 -
vertikalis mikro doneze saxelmwifos Careva ekonomikuri
Tavisuflebis maqsimums ver mogvcems. amitom am donem saxelmwifo
regulaciebis gareSe unda imuSaos. dasaSvebia TviTmarTvelobis CarTva
aRniSnuli sferos ekonomikur aqtiurobaSi, ramac unda gaafarToos
arCevanis areali da Sesabamisad, horizontalur doneze gazardos
ekonomikuri Tavisuflebis xarisxi.
regionul doneze anu mezo doneze, saWiroa ekonomikaSi Careva,
rogorc TviTmarTvelobis, ise ekonomikuri strategiidan gamomdinare.
saxelmwifos (saxelisuflebo) mxridan TanaCarTuloba, es aris done,
sadac vertikalSi Semodis saxelmwifo regulatori da am vertikalis
horizontalur donezec erTveba saerTo ekonomikuri viTarebis
Sesabamisad.
makro doneze saxelmwifos Careva ara marto saWiroa, aramed
aucilebelic. vinaidan Tu makro sfero gamovida wanasworuli
mdgomareobidan, adgili eqneba ekonomikur destabilizaciasa da
stagnacias, rac gacilebiT metad SezRudavs ekonomikur Tavisuflebas
mTel ekonomikur vertikalze, vidre makro regulaciis Sedegad
gamowveuli aucilebeli SezRudvebi. metic, umravles arastabilur
viTarebaSi makro sferos monopolizeba xdeba oligarqTa mier, romlis
Sedegadac viRebT ekonomikuri Tavisuflebis absolutur ignorirebasa da
mis nacvlad monuri elementebis momZlavrebas (rogorc xdeba
ekonomikuri Tavisuflebis dabali donis mqone qveynebSi, sadac kapitalisa
da Sromis urTierTkavSirSi monopoliuri wili modis kapitalze da
izRudeba Tavisufali arCevanis principi, alternatiuli arCevanis
ararsebobis gamo).
ekonomikis yvelaze msxvili donea mega done, igi pirdapir aris
dakavSirebuli saxelmwifosTan, masTan uSualod unda moqmedebdes
mZlavri ekonomikuri regulatorebi, rig SemTxvevebSi ekonomikuri
Tavisuflebis SezRudvis xarjzec. aRniSnuli imiT aris gamowveuli,
rom saWiroa iseT globalur problemebTan brZola, rogorebicaa:
ekologiuri problemebi, terorizmi, msxvili monopoliuri warmonaqmnebiT
- 39 -
gamowveuli saSiSroeba da a.S.31
amrigad, ekonomikuri keTildReoba iwyeba ekonomikuri TavisuflebiT.
es, upirveles yovlisa, moicavs Tavisufal arCevans, solidarobas
socialuri keTildReobis TvalsazrisiT da sikeTeTa samarTlian
gadanawilebas, rac iZleva sastarto pirobebSi Tanasworobis da
Tavisufali optimaluri arCevanis gakeTebis saSualebas.32
ekonomikuri Tavisufleba aucilebeli pirobaa Sereuli tipis
sabazro ekonomikis formirebisTvis. ekonomikuri Tavisuflebis
uzrunvelmyofia saxelmwifos ekonomikuri politika, romlis
Sesabamisadac unda ganisazRvros saxelmwifos ekonomikuri roli da misi
Carevis masStabebi ise, rom mogvces ekonomikuri Tavisuflebisa da
sazogadoebrivi keTildReobis maqsimumi, da imavdroulad
makroekonomikuri stabilizaciac.
31 gvelesiani r., gogoriSvili i., `ekonomikuri politika~, wigni I. Tb., 2008. Tavi
2; 3. 32 hendersoni d. r., ,,germaniis ekonomikuri saswauli”, Tavisuflebis biblioTeka.
krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008. gv. 17.
- 40 -
Tavi II. ekonomikuri Tavisufleba da ekonomikuri krizisebi
2.1 ekonomikuri Tavisufleba, recesiebi da maTi axsnis mecnieruli gzebi
cikluri ryevebi da recesiebi ekonomikis Tanmdevi procesia,
ekonomikis ganviTarebis nebismier etapze arsebobda da momavalSic
iarsebebs misi araTanabari cikluri ganviTareba. ekonomikis krizisuli
gamovlinebebic araerTgvarovania da isini sxvadasxva dros sxvadasxva
faqtorebiTa da garemoebebiT SeiZleba iyos gamowveuli.
ekonomikis araTanabari ganviTarebis fenomenis kvleva da
Seswavla uamravi mkvlevarisa da mecnieris interesis sferoSi eqceoda,
Sesabamisad araerTgvarovania mis asaxsnelad SemuSavebuli rekomendaciebi
da Teoriuli daskvnebic, miuxedavad mecnier-ekonomistTa mravali
mcdelobisa es problema drosa da sivrceSi mudmivad gvaxsenebs Tavis
Tavs saxecvlili gamovlinebebiT da sabolood globaluri Tu lokaluri
ekonomikis finansur krizisamde mivyavarT.
pol samvelsonis sityvebiT rom vTqvaT: ,,rac Cven viciT globalur
finansur krizisTan dakavSirebiT, aris is, rom bevri ar viciT”.33
ekonomistTa mravalwliani davis sagania cikluri ryevebisa da
recesiebis gamomwvevi mizezebis axsna. ra iwvevs erToblivi moTxovnisa da
miwodebis radikalur cvlilebebs? ratom dgeba sabazro ekonomika aseTi
ryevebis winaSe? aRniSnul kiTxvebze calsaxa pasuxi, ra Tqma unda, ar
arsebobs, radagan TviT recesiebic ar hgvanan erTmaneTs.
zogierTi mecnieri krizisebs sxvadasxva faqtoriT xsnis, zogi
33 samuelsoni p., nordhausi v., ,,ekonomika” tomi 3. Tb., 2000. gv. 78.
- 41 -
miiCnevs, rom is gare globaluri faqtorebiT aris gamowveuli, rigi
maTgani mTavrobebis da saerTaSoriso ekonomikuri organizaciebis
politikis Secdomebs miiCnevs mTavar mizezad. CvenTvis krizisis axsna
sainteresoa Tavisufali sabazro ekonomikis mxridan wminda ekonomikuri
faqtorebis gaanalizebiT, ekonomikuri Tavisuflebisa da ekonomikuri
krizisebis zogierTi aspeqtebis axsniT, romlebic gavlenas axdenen
ekonomikis ciklur ganviTarebaze da maT gaanalizebas SeuZlia recesia
Seamsubuqos.
rogorc sayovelTaod cnobilia, 1929 wlis seqtemberSi, amerikis
SeerTebul StatebSi daiwyo msoflio istoriaSi yvelaze xangrZlivi da
Rrma ekonomikuri recesia, romelic imave wlis 29 oqtomberSi gagrZelda
safondo birJis yvelaze didi vardniT. Tanamedrove ekonomikis istoriaSi
am dRes „Sav samSabaTad” moixsenieben, xolo procesi, romelic ramdenime
weli gagrZelda da msoflios uamrav qveyanaSi mZime ekonomikuri krizisi
gamoiwvia – istorias „didi depresiis” saxeliT SemorCa.
depresiis mizezebis axsnis Teoria, romelmac yvelaze didi
popularoba moipova, britanel jon meinard keinss ekuTvnis. keinsis azriT,
yvelafris mizezi produqciasa da momsaxurebaze moTxovnis klebaa,
romelic Sedegad iwvevs miwodebis klebas. amas saboloo jamSi mivyavarT
ekonomikuri aqtivobis SemcirebasTan da umuSevrobis zrdasTan. sxva
sityvebiT rom vTqvaT, adamianebi ratomRac erToblivad iReben
gadawyvetilebas, aRar SeiZinon sxvadasxva produqti da momsaxureba. am
produqtebisa da momsaxurebis mimwodeblebi kargaven klientebs da
Sesabamisad amcireben miwodebas (radgan myidveli ar hyavT). Sedegad ki
klebulobs warmoeba da dasaqmeba. 34
miuxedavad imisa, rom keinsis receptma im etapze gaamarTla
(SesaZloa imitom, rom rogorc instrumenti is politika sworic iyo),
magram mecnierma ver gaiTvaliswina ekonomikur ciklze teqnologiuri
progresisa da inovaciebis gavlena, romlebic winmswreb moTxovnilebebs
aCenen. realurad keinsma Sedegi mizezad aRiqva da ar CaRrmavebia imas, Tu
araefeqtiani moTxovna riT iyo gamowveuli.
34 CalafeiqriSvili v., ,,saerTaSoriso ekonomikuri wesrigis gavlena msoflio
ekonomikur krizisze”, Jurnali ,,ekonomika da biznesi”, # 4. Tb., 2011. gv. 33.
- 42 -
j. keinsis Teoriaze ieriSi miitana Cikagos skolis ekonomistma
milTon fridmenma da man fulis raodenobrivi klasikuri Teoria
ganamtkica, uzrunvelyo ra imis damamtkicebeli sabuTebi, rom federaluri
mTavrobis deficits ar aqvs mastimulirebeli efeqti. man agreTve ganmarta,
Tu ra zegavlenas axdens fulis miwodebis cvlileba ekonomikaze.35
m. fridmenis mixedviT, 1929 wels safondo birJis kolafsi ara
federaluri sarezervo sistemis, aramed mTavrobis mier daSvebuli
Tanmimdevruli Secdomebis brali iyo. am Secdomebma gamoiwvia krizisi,
romelic Semdgom did depresiaSi gadaizarda. amis mizezi misi mtkicebiT
iyo cudi anu araswori monetaruli politika. realurad 1928 wels
federalurma serezervo sistemam Semakavebeli monetaruli politikis
gatareba daiwyo spekulaciebis moTokvis mizniT, vinaidan safondo
birJaze bumi iyo, aman gamoiwvia ekonomikis Seneleba da ekonomikur
agentebs Seaxsena, ekonomikuri krizisi axlovdeboda. SemdgomSi mcdari
politikis Sedegad fulis masa erTi mesamediT Semcirda, ramac sabanko
sistemis marcxi da danazogebis ganadgureba gamoiwvia. 36
ekonomikuri recesiebs xsnis kidev erTi Teoria, romelsac TiTqmis
saukunovani istoria aqvs. es ukanaskneli 2007 wels dawyebuli finansuri
krizisis fonze (romrlic DdRemde grZeldeba) sul ufro meti ekonomistis
interesis sagani xdeba. vsaubrobT ekonomikis e.w. avstriuli skolis mier
Camoyalibebul Teoriaze, romelis Tanaxmad pirdapiri kavSiri arsebobs
bazarze fulis miwodebasa da ekonomikur aqtivobas Soris. rodesac
mTavroba zrdis mimoqcevaSi arsebuli fulis odenobas, iqneba es axali
fulis dabeWdvis Tu fulze xelmisawvdomobis gazrdis (mag. saprocento
ganakveTis xelovnurad dawevis) gziT, xdeba kreditebis moculobis
arabunebrivi zrda.37
xsenebuli Teorebi cdiloben axsnაn krizisisa da recesiis
mizezebi rasakvirvelia, maTSi WeSmaritebis marcvlebi namdviladaa, Tumca,
35 iunksi e., ,,milTon fridmenis pragmatuli liberTalianizmi”, Tavisuflebis
biblioTeka, krebuli VI, ,,Tavisuflebis moazrovneebi”, Tb., 2009. gv. 153. 36 iunksi e., ,,milTon fridmenis pragmatuli liberTalianizmi”, Tavisuflebis
biblioTeka, krebuli VI, ,,Tavisuflebis moazrovneebi”, Tb., 2009. gv. 154. 37 CalafeiqriSvili v., ,,saerTaSoriso ekonomikuri wesrigis gavlena msoflio
ekonomikur krizisze”, Jurnali ,,ekonomika da biznesi”, # 4. Tb., 2011. gv. 33.
- 43 -
erTiani recepti krizisidan umtkivneulod gamosvlisa jer vercerT
skolas Tu mecniers ver SeumuSavebia.
rig mkvlevarTa azriT krizisul fonze ikveTeba tendenciebi,
romlebic winaaRmdegobaSi modis Tavisufali sabazro ekonomikis
principebTan. krizisSi mTavar damnaSaved erTxmad acxadeben finansuri
seqtoris kontrolis meqanizmebis araefeqtianobas, TiTqosda Tavisufali
sabazro ekonomikis principebze dafuZnebulma ekonomikam ver uzrunvelyo
im recesiis SeCereba, risi erT-erTi gamomwvevi mizezic TiTqosda TviTon
iyo.38
aRniSnul TeoriebSi ZiriTad SedegTan brZolis meqanizmebzea
saubari da ar Cans krizisis gamomwvevი mizezebis aRmofxvris an
ganeitralebis winadadebebi.
TiTqmis yvela antikrizisuli politika, zrdis samTavrobo
administrirebis dones, Sesabamisad is zRudavs ekonomikur Tavisuflebas,
ramac SesaZloa gamoiwvios vardnis siRrmis gazrda da depresia. garda
aRniSnulisa, TviT krizisis umTavresi mizezi swored, rom ekonomikuri
Tavisuflebis araTanabari arsebobaa, lokalur Tu globalur doneze, rac
damoukideblad ama Tu im qveynis (regionis) gadasawyvetia.
swored qveynebs Soris ekonomikuri Tavisuflebis araTanabari
arseboba, sxvadasxva dargisa Tu ekonomikur segmentebSi ganapirobebs
ararealur ekonomikuri warmodgenebs e.w ,,buStebis bervas”. vinaidan
sainvesticio Tanxebi ver realizdeba realur ekonomikaSi, sxva ukeTesi
racionaluri alternativebis ar arsebobis gamo (romelsac mxolod
realuri ekonomikuri Tavisufleba iZleva), danazogebi ver gardaiqmnebian
diferencirebul investiciebad da isini konkretul regions, konkretul
sferos (mag. safondo birJas) awvebian, Sedegad garkveul wamyvan qveynebsa
da regionebSi, rig ekonomikur segmentebSi ararealuri (aqtivebiT
gaumyarebeli) finansuri saxsrebi koncentrirdeba, maSin rodesac rigi
regionebi finasuri saxsrebis SimSils ganicdis da aqtivebs realurze
38 CalafeiqriSvili v., ,,saerTaSoriso ekonomikuri wesrigis gavlena msoflio
ekonomikur krizisze”, Jurnali ,,ekonomika da biznesi”, # 4. Tb., 2011. gv. 43. valerStaini i., ,,globaluri krizisis dinamika (dausrulebeli): ocdaaTi wlis
Semdeg” http://leftists.wordpress.com/2010/10/18/
- 44 -
ramdenjerme naklebi Rirebuleba aqvs, rac aseve ekonomikuri Tavisuflebis
dabali maCvenebliTaa gamowveuli.
ekonomikis xelovnuri stimulireba arc ise kargad muSaobs.
miviCnevT, rom ekonomikuri Tavisuflebis pirobebSi SesaZlebelia
recesiebisadmi SedarebiT mdgradi ekonomikuri sistemis marTva, romelic
sabazro principebiT imoqmedebs, vidre xelovnuri CarevebiT, gadavadebuli
krizisebiT, romlebic sabolood mainc kraxamde miiyvanen ekonomikas da
krizisuli vardnac ufro mZime da damangreveli aRmoCndeba globaluri
ekonomikisTvis. am ukanasknelis naTeli magaliTia 2007 wlis krizisis
evropuli viTareba, sadac swored ineqciebiT stimulirebam mTlianad
evrokavSiri CaiTria, ramdenime mis wevr qveyanas DdResac umZimesi viTareba
aqvs (espaneTi, saberZneTi, italia da a.S). aRniSnulma TviT msoflio
valutis pretenziis mqone fulsac ki (evro-dolari) safrTxe Seuqmna da
sakiTxi dResac sakmaod aqtualuria. SeZlebs, Tu ara evro Tavisi funqciis
SenarCunebas darCes evrokavSiris fulad erTeulad Tu Sewyveits
arsebobas rogorc mTliani evro sivrcis erTaderTi oficialuri valuta?
amas regionis momavali ekonomikuri politikis siswore gviCvenebs.
rig mkvlevarTa azriT krizisul fonze ikveTeba tendenciebi,
romlebic winaaRmdegobaSi modis Tavisufali sabazro ekonomikis
principebTan. krizisSi mTavar damnaSaved erTxmad acxadeben finansuri
seqtoris kontrolis meqanizmebis araefeqtianobas, TiTqosda Tavisufali
sabazro ekonomikis principebze dafuZnebulma ekonomikam ver uzrunvelyo
im recesiis SeCereba, risi erT-erTi gamomwvevi mizezic TiTqosda TviTon
iyo.39
krizisebis ganeitralebis TvalsazrisiT zusti Teoriebi ar
arasebobs, gansakuTrebiT iseTi, romelic ekonomikuri Tavisuflebis
safuZvlebidan amova da ara gardauvali SezRudvebisa da regulirebis
politikidan. Tumca, arseboben gamocdilebebi, romlebic uzrunvelyofen
ZiriTad mimarTulebebs da romlebic aucileblad daexmarebian mkvlevarebs
mimdinare periodSi sxva drosa Tu sivrceSi ekonomikur recesiebs
39 CalafeiqriSvili v., ,,saerTaSoriso ekonomikuri wesrigis gavlena msoflio
ekonomikur krizisze”, Jurnali ,,ekonomika da biznesi”, # 4. Tb., 2011. gv. 43.
- 45 -
Seexidon, ipovon swori gamosavali, romlis mignebisTvisac mudmivi
mecnieruli kvleva da muSaobaa saWiro.
globaluri krizisebis fonze izrdeba ekonomikuri regulirebis
done (qveynebSi, regionebSi), rac amcirebs ekonomikur Tavisuflebas da
zRudavs ekonomikuri erTeulebis saqmianobas, Sesabamisd iwvevs
ekonomikuri aqtiurobis Semcirebas da kapitalis gadaadgilebas.
kapitalis gadaadgileba gamowveulia ara imdenad uSualod
ekonomikuri krizisiaT, ramdenadac krizisis dros regulirebiT
gamowveuli ekonomikuri Tavisuflebis SezRudviT da amis gamo agentebis
ekonomikuri saqmianobisTvis ufro Tavisufali garemosken miswrafebiT.
amrigad, ekonomikuri krizisi da ekonomikuri Tavisufleba mizez
Sedegobriv kavSirSi imyofebian erTmaneTTan da urTierTanmdev procesebs
warmoadgenen. erTi mxriv, ekonomikuri Tavisuflebis dabalma donem
SeiZleba migviyvanos ekonomikur krizisamde da, meore mxriv, krizisis
saSiSroebidan gamomdinare ekonomikurma SezRudvebma da gamkacrebulma
regulirebam SeiZleba gamoiwvios ekonomikuri Tavisuflebis daqveiTeba.
aRniSnulidan gamomdinare, Semdgom qveTvebSi warmogidgenili
iqneba xedva ekonomikuri Tavisuflebisa da ekonomikuri krizisebis
urTierTkavSiris rig aspeqtebze.
- 46 -
2.2 ekonomikuri Tavisufleba da ekonomikis
cikluri ganviTareba
ekonomikuri Tavisufleba da ekonomikuri krizisi ekonomikis ciklur
ganviTarebis TvalsazrisiT mWidro kavSirSi imyofebian.
mocemul qveTavSi SevexebiT Tavisufali sabazro ekonomikis
pirobebSi krizisis da cikluri vardnis gamomwvevi mizezebs da maT
urTierTkavSirs. aseve, vimsjelebT makroekonomikuri wonasworobis mTavari
problemis – erTobliv miwodebas da erTobliv moTxovnas Soris
wonasworuli Tanafardobis darRvevis mizezebze.
sayovelTaod cnobilia, rom ekonomikis wonasworuli mdgomareoba
ar aris mudmivi, ucleli procesi. ekonomikuri praqtika istoriulad amis
magaliTia. makroekonomikuri wonasworobis darRveva iwvevs ekonomikis
stagnacias, kriziss, Semdgom ki mimdinareobs misi reabilitaciis procesi,
vidre isev ar Camoyalibdeba wonasworoba ekonomikis axali aRmavlobis
gziT.
Cven ukve ekonomikuri Tu araekonomikuri literaturidan viciT, rom
stagnaciis process Tan axlavs iseTi uaryofiTi movlenebi, rogorebicaa:
danazogis, mSp-is, dasaqmebis da Semosavlebis Semcireba, umuSevrobis da
inflaciis zrda da sxva. sabolood ki isev regulirdeba stagnaciiT
gamowveuli probremebi da ekonomikuri krizisi cikluri vardna ubrundeba
wonasworul mdgomareobas, es ki xorcieldeba ciklurad misi Sesabamisi
fazebiT, romelsac Tan sdevs saxelmwifos Tu saerTaSoriso
organizaciebis mxridan globalur Tu lokalur doneze ekonomikuri
regulirebis politikis gamkacreba (bankebis, safondo BbirJebis SezRudva
da sxva).
Sesabamisad antikrizisuli regulaciebidan gamomdinare ekonomikuri
- 47 -
Tavisufleba da ekonomikuri krizisi mWidro kavSirSia erTmaneTTan da
ekonomikis ciklur ganviTarebis fazebis Sesabamisad zemoqmedeben
erTmaneTze.
Tavisufali sabazro ekonomikis pirobebSi SevecdebiT avxsnaT
krizisis da cikluri vardnis gamomwvevi rigi mizezebi, romlebic
Tanamedrove pirobebSi ikveTeba.
rogorc ukve sayovelTaod cnobilia, ekonomikur krizis gamosaxaven
ciklurad, xolo cikls yofen 4 ZiriTad fazad: mwvervali (piki), fskeri
(krizisi), dacema (daqveiTeba), aRmavloba (gamococxleba).
makroekonomikuri wonasworobis mTavari problema mdgomareobs
erToblivi miwodebis da erToblivi moTxovnas Soris wonasworuli
Tanafardobis darRvevaSi. Tumca, rogorc CvenTvis cnobilia, is moicavs
agreTve:
1. danazogebis da investiciebis Tanafardobas;
2. Sromaze moTxovnisa da miwodebis Tanafardobas;
3. inflaciisa da umuSevrobis Tanafardobas.
erToblivi moTxovnis da erToblivi miwodebis Tanafardobis
Seusabamoba arRvevs makroekonomikur wonasworobas, iwvevs ekonomikur
kriziss da ciklur ryevas. xolo Tu ratom irRveva maT Soris
wonasworoba, amaze gvaqvs Semdegi axsna – moqmedebs Warbi danazogi (Savi
dRisTvis), romelic j. m. keinss axsnili aqvs ,,fsiqologiuri kanonis” 40
meSveobiT, rac ganapirobebs danazogis dagrovebas. danazogis siWarbe ki
rogorc mecnierTa umravlesoba Tanxmdeba, warmoadgens ekonomikuri
krizisis cikluri vardnis wanamZRvars.
Tanamedrove pirobebSi, roca adgili aqvs faseulobaTa cvlas,
albaT ekonomistebs mocemuli viTarebis yuradRebiT mecnieruli gaazreba
gvmarTebs. vTanxmdebiT, rom gamouyenebadi danazogis zrda aris
ekonomikuri krizisis wanamZRvari. Tumca ver daveTanxmebi mosazrebas, rom
40 svaniZe s., disertacia, `arapirdapiri gadasaxadebi misi srulyofis ZiriTadi
mimarTulebebi~, `akaki wereTlis saxelmwifo universiteti~, quT., 2009.
http://www.atsu.edu.ge/geo/sadoqtoro%20disertacia/disertacia_svanadze.pdf
- 48 -
Tanamedrove pirobebSi danazogis zrda mxolod ,,fsiqolofiuri
faqtoriT” SeiZleba aixsnas.
aRniSnuli problemis Sefasebas exeba swored Cveni analizi kerZod
SeviswavleT damatebiT is faqtorebic, romlebic moqmedeben ,,dagrovebaze”
da maTi gavlena angariSgasawevia Tanamedrove ekonomikis pirobebSi.
agreTve, visaubrebT imazec, rom danazogis zrda aucileblia miviCnioT
Tu ara krizisis da cikluri ryevis gardauval pirobad - wanamZRvrad.
amrigad, imisaTvis, rom danazogisken swrafvis mizezs daubrundeT
erToblivi moTxovnisa da erToblivi miwodebis urTierTkavSirSi unda
CaveZioT.
Tanamedrove pirobebSi adamianis zrdadi moTxovnilebebi atareben
warmoebaze winmswreb tendenciebs – rac warmoSobs daxvewil maRal
moTxovnas, xolo am mocemulobas miwodebam adeqvaturad Tu ver upasuxa
ukve maT Soris adgili aqvs Tanxvedri garigebebis darRvevas anu
,,disbalans”, es ar aris situacia bazarze saqonlis siWarbis aramed
bazarze ,,X” axalgazrda saqonlis deficitia, romelzec winmswrebi
moTxovnaa warmoSobili.
Sesabamisad am process, erTi mxriv, saqonlis siWarbe axasiaTebs,
sinamdvileSi ki saqme gvaqvs erToblivi ,,miwodebis daberebasTan”
(moZvelebasTan, mocemulis mimarT adeqvaturi termini jer ekonomikur
litereturaSi ar gxvdeba amitom ase movixseniebT ,,erToblivi miwodebis
sibere”), romelzec axali erToblivi moTxovna ara adeqvaturad anu
uaryofiTad reagirebs. am dros aRmavlobis fazaSi Semosavlebi izrdeba
da aZlierebs ,,novaciuri” saqonlis molodins.
zemoT aRniSnul SemTxvevaSi momxmareblebs meti stimuli eZlevaT
dazogvisaken. aris fuli, aris saqonlisa da momsaxurebis SeZenis
survilic, Tumca bazarze mocemuli saqoneli ver pasuxobs winmswreb
axal sasurvel moTxovnilebebs da Sesabamisad moTxovnac sustdeba (amis
magaliTad arc Tu ise Soreuli warsuli komunisturi periodi SegviZlia
moviyvanoT).
davediT iqamde, rom dazogvis mniSvnelovan mizezad CavTvaloT
erToblivi `miwodebis sibere”. axla ganvmartoT Tu ratom xorcieldeba
erToblivi `miwodebis dabereba”.
- 49 -
mogexsenebaT, rom nebismier saqonels an saqonelTa jgugs axasiaTebs
bazarze sasicocxlo periodi /cikli/, anu periodi erTi saxeobis saqonlis
bazarze Sesvlis, damkvidrebis, simwifis, bazridan gasvlis (aRniSnuli
ufro naTlad Cans naxazze 2.2.1).
amrigad, 2.2.1 naxazze mocemulia ama Tu im saqonlis (momsaxurebis)
bazarze arsebobis sasicocxlo periodi, Tu miwodebam droulad ver
upasuxa ,,A” `daberebuli saqonlidan~ ,,B” axal novaciur saqonelze
gadasvla misi Canacvleba, maSin adgili eqneba ,,miwodebis siberes” da
Sesabamisad gadaxdis unariani moTxovnis klebasac, Tundac Semosavlebis
zrdis kvalobaze. aRniSnuli iwvevs sabazro wonasworobis darRvevas. Cven
ar uarvyofT imas, rom dazogvisadmi ,,zRvruli midrekileba” arsebobs
Semosavlebis zrdis paralerurad, magram mxolod danazogis zrdis axsna
,,dazogvisadmi zRvruli midrekilebis” TeoriiT Tanamedrove pirobebSi
sruli WeSmariteba ver iqneba.
- 50 -
• CPI - fasebi (P - mogeba);
• T - droTi periodi;
• ,,a” da ,,b” ciklis monakveTi;
• A; B; C; D. da a.S sxvadasxva saqonlisa da momsaxurebis sasicocxlo ciklis mrudebi;
• Q1 – saqonlis sasicocxvlo zRvari;
• Q2 – saqonlis bazarze damkvidrebis periodi;
• Q3 – saqonlis simwife- momgebianobis periodi.
vinaidan igive fsiqologiuri faqtoria isic, rom ,,adamiani rac
ufro mets moixmars, miT metis moxmarebis survili uCndeba” oRond
Tvisobrivad ukeTesi da ufro Tanamedrove saqonelsa da momsaxurebaze.
amrigad, mzardi Semosavlebis Sesabamisad izrdeba moxmarebac,
magram Tu ,,miwodeba daberebulia”, maSin Tanxebi (Semosavali) ar ixarjeba
Semosavlis zrdis proporciulad. vinaidan Tanamedrove progresul
pirobebSi, rodesac bazarze uamravi saxis sqoneli iyris Tavs, es
asustebs gajerebis faqtors da Sesabamisad zRvrul moxmarebasac.
SeiZleba Tvisobrivad erTi saqoneli (momsaxureba) mravali
gaumjobesebiTa da sxvadasxva formiT Segvxvdes drois mcire periodSi
xarisxisTvis da gemovnebisTvis ukeTesi maxasiaTeblebiT, rom Cven
gajerebis grZnobis aRqmac ki ar gvxvdes wilad. es im SemTxvevaSi, Tu
bazari Tavisufalia da miwodeba moqmedebs adeqvaturad anu axerxebs
bazris, momxmareblebis moTxovnilebaTa zust ganWvreta-prognozirebas da
bazars Tavisuflad awvdis novaciur saqonels (momsaxurebas).41
magram ismis kiTxva: rogor moaxerxos moTxovnilebebi gamoicnos
mimwodebelma (mwarmoebelma)? aq ki unda daubrundeT danazogebs da
ekonomikur Tavisuflebas. danazogi ekonomikuri aRmavlobisas izrdeba –
xolo ekonomika mudmivad ganuxreli aRmavali xaziT viTardeba. Tumca,
41 gerliani r., ,,ekonomikuri Tavisufleba da ekonomikuri krizisebi”, ,,globalizacia, saerTaSoriso biznesis Tanamedrove problemebi da ganviTarebis
tendenciebi”, saerTaSoriso samecniero praqtikuli konferencia 6-7 aprili, Tb.,
2012. gv. 140.
- 51 -
zogjer ufro neli tempiT, zogjer ufro daCqarebulad da amas
wonasworobis darRvevas, krizis vuwodebT da avsaxavT ciklurad. amrigad
danazogi ciklis Sesabamisad izrdeba, magram ara Tanabarzomierad.
miuxedavad imisa, rom Cven ukve vaxseneT cikluri vardnis
wanamZRvars warmoadgens danazogis zrda, yovelTvis rodia danazogis
zrda krizisis saSiSroebis matarebeli. aRniSnuls maSin aqvs adgli, Tu
misi investireba ar moxda optimalurad axal novaciur dargSi, mtp
gasaviTareblad da axali intensiuri winsvlis mastimurilebrad.
rogors paragrafSi $1.2 avxseniT ekonomikur Tavisuflebaze
mniSvnelovnadaa damokidebuli danazogis diferencireba sazogadoebasa da
ekonomikur erTeulebs Soris, amavdroulad misi erToblivi odenobac.
Tu danazogi ar aris diferencirebuli, ekonomikuri Tavisufleba
dabalia, Tavisufali investireba ver xorcieldeba da Tu xorcieldeba
ara im mimarTulebiT, razec sazogadoebrivi anu momxmarebelTa interesebia
mimarTuli.
rom daubrundeT wonasworobas danazogsa da investiciebs Soris
makroekonomikuri doneze, is Seesabameba danazogsa da optimalurad
(sworad) dabandebul investiciebs Soris Tanafardobas. anu realurad ras
niSnavs es? Tu investireba ar iqna droulad axal optimalur sferoSi, is
mxolod ,,daberebuli miwodebis” zrdas iwvevs da daarRvevs wonasworobas
(harmoniul proporcias) erTobliv moTxovnasa da erTobliv miwodebas
Soris, rac winapirobas qminis ekonomikuri krizisis da cikluri vardnis.
es viTareba Semdegnairad isaxeba naxazze 2.2.1, naxazis Sesabamisad,
Tu ,,A” saqonlis miwodebis simwifis periodSi, Tu ukve ar ganxorcielda
Tavisufali investireba ,,B” axalgazrda saqonlis warmoebaze da ar
ganxorcielda bazarze miwodeba, romlis Sesabamisi moTxovnad
gardasaqmneli moTxovnileba (molodini) arsebobs, maSin ,,miwodebis sibere“
gardauvalia, rac, rogorc ukve avRniSneT, mxolod sawyis etapze gazrdis
danazogebs, imis gamo, rom `daberebuli saqonliT” gajerebulia bazari da
qveiTdeba moTxovna.
Tu investireba ganxorcielda, magram ara optimalurad (ara
ekonomikurad Tavisufal garemoSi) am SemTxvevaSic moTxovnasa da
miwodebas Soris harmoniuli kavSiri mainc dairRveva” anu Tu simwifis
- 52 -
periodaSi investireba ganxorcielda `mwife” ,, A” saqonlis (momsaxurebis)
warmoebaze (,,A”–s da ,,B”–s miviCnevaT saqonelTa erTobad) am SemTxvevaSic
disbalansi mainc gadauvalia da marTlac ukve iqneba siWarbe ,,daberebuli
miwodebis”, rac an ekonomikas krizisul viTarebamde migviyvans
saerTaSoriso globalur doneze an investiciebis gadadinebas gamoiwvevs
lokalurad (mag: qveynidan-qveyanaSi an regionidan regionSi).
yovelivedan gamomdinare vaskvniT, rom saWiroa investiciebis
dabandeba novaciebisa da mtp-Si. vinaidan axal ,,B” saqonlis (momsaxurebis)
miwodebaze gadasvla moiTxovs, upirveles yovlisa, ,,A” daberebuli
saqonlis sawarmoo ukve moralurad gacveTili fondebis modernizeba-
gadaiaraRebas da momsaxureTa kvalifikaciis amaRleba-gadamzadebas, an
kidev axali profesiebis dauflebas. umetes SemTxvevaSi sruliad axal
novaciur teqnologiebze gadasvlas, axal fondebis Seqmnas da Tvisobrivad
axali kvalifikaciis an srulad gadamzadebuli personalis mozidvas
moiTxovs.
zemoT aRniSnuli, Tavis mxriv, arCevanis mravalferovnebas,
uzrunvelyofs, xolo arCevanis mravalferovneba mTavari maxasiaTebelia
ekonomikuri TavisuflebisTvis. anu rac metia asarCevi racionaluri
alternativebi miT metia ekonomikuri Tvaisufleba.42
analogiuri msjeloba SeiZleba Sromis moTxovna-miwodebis
Tanafardobis cvlilebazec. Tu droulad ver miewoda moTxovnis
Sesabamisad kvalificiuri Sromis resursi, es ukve zegavlenas moxdens
erTobliv miwodebaze uaryofiTad, gazrdis umuSevrobas (gvaqvs samuSao
Zalis siWarbe kvalificiuri samuSao Zalis deficitis fonze), rac
uaryofiTad imoqmedebs Semosavlebze da rasakvirvelia dazogvis
potencialzec. aq ki uSualod unda erTvebodes saxelmwos politika
ekonomikuri Tavisuflebis amaRlebisa da ganaTlebis sferoSi, vinaidan
ganaTleba da Tavisufleba es is sferoa, romelsac Wirdeba saxelmwifos
poliikis mxardaWera.
sabolood Cvens mier Catarebuli analizi gviCvenebs, rom
42 gerliani r., ,,ekonomikuri Tavisuflebis roli da farglebi ekonomikur
politikaSi”, Jurnali, `axali ekonomisti~. Tb., 2010. #4.
- 53 -
danazogis zrda srulebiTac ar aris savalalo da saSiSi, Tu is
investirebuli iqneba optimalutad progresirebad dargebSi winsmwrebi
moTxovnilebebis Sesabamisad. Tumca, danazogis zrda, Tavis mxriv, signali
unda iyos rogorc saxelmwifosTvis, aseve kerZo samewarmeo
erTeulebisTvis imisa, rom investireba ver xorcieldeba optimalurad da
saWiroa saxelmwifos mxridan mis xelT arsebuli berketebis (fiskaluri,
monetaruli da sxva) amoqmedeba ekonomikuri Tavisuflebis mxardasaWerad,
xolo kerZo ekonomikuri agentebisTvis bazarze mdgomareobis gadaxedvaa
saWiro, vinaidan maTvis es aris axali SesaZlo moTxovnilebis gamocnobisa
da mis dasakmayofileblad axali saqmianobisTvis Tavisufal niSis
mopovebas SesaZlebloba.
ekonomikuri saqmianobisaTvis axali niSis mopovebas ki Wirdeba
ekonomikuri Tavisufleba, Tavisufali kerZo bazari, mZlavri marketinguli
samsaxurebi da Zlieri Tanamedrove menejmentis safuZvelze moqmedi kerZo
sfero. aRsaniSnavia, rom Tanamedrove Tavisufali ekonomikis
progresisTvis da ekonomikis wonasworuli mdgomareobis SesanarCuneblad
didi mniSvneloba eniWeba axali ekonomikuri saqmianobebis sferoebis
warmoSobas, rasac yvelaze metad Tavisufali ekonomikuri garemo uwyobs
xels.
Tanamedrove pirobebSi sabanko sferosa da kerZo subieqtebs Soris
TanamSromlobis mravalferovnebis kvalobaze SeiZleba kidev erTi aspeqtis
axsna, romelsac uSualo kavSiri aqvs krizisTan da Sesabamisad ekonomikur
TavisuflebasTan.
dazogvisadmi adamianTa midrekilebis Teoriis Tanaxmad – erT-erTi
dazogvisadmi swrafvis mizezad Zveli midgomiT SeiZleba dagvesaxelebina
Semosavlebis akumulireba iseTi saqonlisa da momsaxurebis SesaZenad,
romelsac subieqtTa erTjeradi Semosavali ver yofnis (vTqvaT, erTi Tvis
Semosavali, xelfasi, da a.S) Tanamedrove pirobebSi SesaZlebelia
nebismieri saxis produqtis (dovlaTis) SeZena kreditis saxiT anu
dauSvaT 200 lariani SemosavliT, Cven raRac ,,X” saqonels SesaZenad,
romlis fasic 1600 lars warmoadgens gvixdeboda danazogis dagroveba
garkveuli drois (vTqvaT 10 Tve) ganmavlobaSi.
Tanamedrove pirobebSi zemoaRniSnuli procesi SeiZleba
- 54 -
Canacvldes kreditiT da SeviZinoT misi meSveobiT. rac zrdis ekonomikur
subieqtTa arCevanis Tavisuflebas da moTxovnilebis msyidvelobiTunarian
moTxovnad gardaqmnis Tavisuflebs, Tavis mxriv amcirebs dazogvisadmi
midrekilebas da abaTilebs midgomas danazogis akumlirebisa saqonlis
SesaZenad.
aRniSnul viTarebas rasakvirvelia aqvs dadebiTi da uaryofiTi
mxareebic ekonomikuri krizisis gamowvevisa da cikluri vardnis
TvalsazrisiT (gansakuTrebiT TvalsaCinoa binaTmSeneblobisa da sabinao
uzrunvelyofis sferoSi).
vardnis procesze umetes wilad moqmedebs ara uSualod danazogi,
aramed ararentabeluri investiciebi. rodesac ukve iwyeba vardna, im
periodisTvis ukve arsebobs stimuli umuSevrobis gaRvivebisTvis is ukve
• QF- saqonlis raodenoba ekonomikuri Tavisuflebis pirobebSi;
• CPI - fasebi (P - mogeba);
• T - droTi periodi;
- 55 -
• “a’ da “b” ciklis sruli (4 faziani) monakveTi.
vardnis dasawyiSive scildeba bunebriv dones da iwyeba CvenTvis nacnobi
cikluri umuSevroba (ix. naxazi 2.2.2). am periodisTvis adgili aqvs
arCevanis SezRudvas (maSasadame Tavisuflebis) da rogorc ukve viciT
fasebis dacemas ,,daberebul saqonelze”. fskerze yofnisas ki umuSevroba
maqsimums aRwevs, agreTve mimdinareobs inflaciuri procesi, romelic
zomierze metia, xolo am SemTxvevaSi ,,filipsis mrudis” Sesabamisad
umuSevroba iwyebs Semcirebas inflaciis zrdis kvalobaze.
inflacia dartymas ayenebs, upirveles yovlisa, danazogebs da amis
kvalobaze dazogvisadmi stimuli mcirdeba, rac reanimaciis dadebiT
instrumentad SeiZleba CaiTvalos, aseve SeuZlia astimuliros dasaqmeba.
miviCnevT, rom vardnis procesSi investiciebis zrdisas izrdeba
multiplikatori da aqseleratori, rac kidev ufro amZafrebs vardnis
simZimes, multiplikators zrdis agreTve samTavrobo finansuri ineqciebi
(TiTqmis yevela antikrizisuli Teoria ineqciur politikas gvTavazobs).
es agreTve damokidebulia imaze, Tu investireba vardnis fazaSi ramdenad
sworad iqneba ganxorcielebuli anu intensiuri gziT Tu gamoviyenebT
novaciebis investirebisTvis, is aucileblad Tundac vardnis fazaSic
krizisis daZlevas Seuwyobs xels. am SemTxvevaSi vardnis siRrme iqneba
naklebi da maleve daiwyeba reanimaciuli procesi.
amrigad, Tu swori ekonomikuri politika tardeba monetarul da
fiskalur sferoSi, SesaZlebelia maTi meSveobiT ekonomikuri
Tavisuflebis uzrunvelyofa da cikluri krizisis marTva.
gvinda gamovTqvaT mosazreba antikrizisuli politikebis gavlenaze
ekonomikur TavisuflebasTan mimarTebaSi. j. m. keinsis ,,antikrizisuli
recepti”, ekonomikuri krizisisas, mizanSewonilia mxolod moklevadian
periodSi 43 . miuxedavad imisa, rom erTis SexedviT is ewinaRmdegeba
ekonomikuri Tvaisuflebis principebs, misi gamoyeneba ar aris gaTvlili
grZelvadian periodze da is moklevadian periodSi krizisidan gamoyvanas
emsaxureba. grZelvadian periodSi ufro efeqtiania, maT Soris ekonomikuri
43 http://giorgibenashvili.files.wordpress.com/2011/10/e18394e18395e183a0e1839de18399e18390e18395
e183a8e18398e183a0e18398e183a1e18394e18399e1839de1839ce1839de1839be18398e18399e183a3e183a0.pdf
- 56 -
Tavisuflebis TavalsazrisiTac ,,laferis efeqtad“ 44 wodebuli politikis
gamoyeneba (amcirebs administaraciul wnexs), 45 rac gaaxangrZlivebs
aRmavlobis periods meti ekonomikuri Tavisuflebisa da ekonomikis
stabilurobis /wonasworobis/ gziT xangrZlivi periodis manZilze. is
iZleva meti ekonomikuri Tavisuflebis saSualebas da realurad mas
gaaCnia depresiis Tavidan acilebis SesaZleblobebi.
laferis politikis paralelurad Tavisufali investirebis
xelSewyobiT novaciur saqmianobis sferoebSi, SesaZlebelia cikluri
ryevis amplidudis Semcireba, ekonomikis pikuri mdgomareobis
gaxangrZliveba da amiT Rrma ekonomikuri krizisis arideba.
amrigad, ekonomikis cikluri cvalebadoba gardauvalia.
ekonomistebis rogorc ekonomikis strategebis mizani araaa da verc iqneba
cikluri svlis SeCereba, aramed mizani unda iyos krizisis (dacemis)
Semsubuqeba da vardnis ciklis siRrmisa da droiTi xangZliobis Semcireba,
ris saSualebasac iZleva ekonomikuri Tavisuflebis xelSewyoba da misi
uzrunvelmyofi politikis gatareba, ramac unda mogvces axali ekonomikuri
saqmianobis wamosawyebad Tavisufali garemo, Tavisufali investirebis
SesaZleblobebi. amiT SesaZlebelia bazarze saqonelTa sasicocxlo
periodisa da ekonomikis aRmavlobis periodis gaxangrZliveba.
44 http://myvuvuzela.wordpress.com/2012/06/21/reaganomics/ 45 ananiaSvili i., `laferis mrudi Tu mrudebis ojaxi~, Jurnali `ekonomika da
biznesi~, #3, Tb., 2009. gv. 70-88.
- 57 -
2.3 ekonomikuri Tavisufleba - globaluri krizisidan
lokalur warmatebamde
msoflio krizisuli viTareba, miuxedavad misi didi masStabebisa
mTlianad yvela qveynis an regionis krizis ar iwvevs, SesaZlebeblia
globaluri krizisi lokaluri warmatebis faqtoric ki iyos. amrigad, rigi
qveynebis swor ekonomikur politikas ekonomikuri Tvaiuflebis
uzrunvelyofis gziT, SeuZlia gazardos ekonomikuri zrdis maCveneblebi,
ekonomikuri zrdis tempi da ekonomikuri aRmavloba.
rogor SeiZleba ganxorcieldes es? rogorc viciT, krizisis wina
periodSi iwyeba daRmavloba e.w. ,,gaberili buStebis gaskdoma” 46 , rac
gamowveulia aqtivebis ararealurad maRali RirebulebiT anu maTi fasi
bevrad aRemateba maTi likvidurobis realur SesaZleblobebs,
amavdroulad, miuxedavad msoflio ekonomikuri sivrcis erTianobisa da
masSi metwilad Ria ekonomikebis arsebobisa (yvela qveynis ekonomika
kavSirSia sxva qveynebis ekonomikebTan da a.S), 47 arian qveynebi da
regionebi, romlebSic ekonomkuri aqtivebi sxvadasxva ekonomikuri da
araekonomikuri mizezebidan gamomdinare, realur Tavisufal sabazro
fasTan SedarebiT ramdenjerme naklebi Rirs an gacilebiT meti, vidre
realuri Tavisufali Rirebuleba. aRniSnuli viTareba zog regionebSi
xdeba kapitals da fuladi resursebis Warbad koncentrirebis (rac droTa
ganmavlobaSi ekonomikuri krizisis winapirobas qmnis), 48 zogSi ki maTi
`SimSilis~ mizezi, aRniSnulis ganmapirobebeli erT-erTi seriozuli
faqtoria ekonomikuri Tavisufleba.
krizisis wina periodSi, rogorc ki finansuri aqtivebis mflobelni
igrZnoben mcired ryevas, (Tundac ekonomikis gadaxurebas, erToblivi
miwodebis gadaberebas, mTavrobis administraciuli regulirebis simZimes)
46 http://geurasia.org/panel/uploads/documents/Laisser%20faire.doc
http://24saati.ge/index.php/category/business/2010-01-18/2778 47 http://sdasu.edu.ge/pub/eko/4.pdf 48 http://24saati.ge/index.php/category/news/politics/2009-09-22/128
- 58 -
anu Tu daiwyo ,,ekonomikuri Tavisuflebis” SezRudva, finansebi (fuli)
tovebs mimoqcevis sferos da is droebiT SesaZlo riskebis Tavidan
acilebis mizniT, Cerdeba (konservdeba) bazarze an ekonomikaSi xelsayreli
axali viTarebis Seqmnamde, rig SemTxvevaSi is gaedineba im regionebidan da
qveynebidan, sadac `saqmianobis Tavisufleba izRudeba”, krizisuli
viTarebiT Tu zogadad ekonomikuri politikiT.
aRniSnuli qmedeba xels uwyobs krizisis gaRrmavebas da aCqarebs
ekonomikuri daRmavlobis process, am fonze mTavari moTamaSe qveynis(ebis)
mTavroba(ebi) iZulebulni arian gazardon administraciuli Carevis done
ekonomikaSi, misi regulirebis TvalasazrisiT. amgvari regulaciuri
politikis gamo kidev ufro mcirdeba ekonomikuri Tvaisufleba.
Seqmnil viTarebaSi sainvesticio saxsrebis (fulis) mqone agentebi
eZeben `gაCerebuli” fulis dabandebis adgilebs, vinaidan investiciebi
moZraoben mogebisaken da Tavisufali moRvaweobis adgilebisken. aseTi
alternativis gamoCenis udidesi SesaZleblobebi aqvT ekonomikurad
naklebad ganviTarebuli regionebis qveynebs, sadac aqtivebi realurze
naklebi Rirs da es mimzidvelia mniSvnelovani dabandebebis mozidvis
TavalsazrisiT, Tu ra Tqma unda, isini SeZleben SesTavazon Tavisufali
ekonomikuri garemo ekonomikuri saqminobisTvis. anu subaria im faqtorebis
moxsnaze, ris gamoc investiciis mflobelni Sesabamis krizisul regionebs
da qveynebs gaurbian.
globalur doneze ekonomikis krizisuli viTareba xatovnad rom
warmovidginoT, gavs oqros qviSis mTebis CamoSlas, romlebic wamyvani
krizisuli qveynebis farglebSia ganlagebuli. krizisi erTgvari biZgi,
ryevaa, ris Sedegadac oqros mTebi CamoiSleba da oqros qviSac
dadablebuli adgilebisken daiZvreba, da is aucileblad am dadablebul
adgilebs avsebs, Tu ra Tqma unada, mas winaRoba da xelovnuri barierebi
ar daxvdeba, rac Seaferxebs mis Tavisufal moZraobas.
globaluri ekonomikis SemTxvevaSi dadablebul cariel adgilebs
swored dabali ekonomikuri ganviTarebis qveynebi warmoadgenen (romelTa
rigSic postsocialisturi qveynebi da maT Soris saqarTveloc moiazreba),
am qveynebis mimzidvelobas ekonomikuri Tavisufleba ganapirobebs, vinaidan
is niSnavs xelovnuri barierebis arqonas da racionaluri alternativebis
- 59 -
simravles biznes saqmianobisTvis, swored es aris SesaZlebloba
uzarmazari krizisuli aqtivebi daiZras Cvenairi (dabali ekonomikuri
ganviTarebis) qveynebis mimarTulebiT.
amrigad, globaluri krizisisas ganviTarebadi qveynebisTvis, sadac
jer kidev eqstensiuri ekonomikuri zrdis faqtorebic ki ar aris
gamoyenebuli, did SesaZleblobas iZleva miaRwios maRali zrdis temps da
gadavides intensiur ekonomikur zrdaze, globaluri krizisis gamoyenebiT
lokaluri warmatebis misaRwevad.
musirebs azri, rom globaluri krizisi, recesia azaralebs yvelas -
ganviTarebul, Tu ganviTarebad qveynebs. agreTve mohyavT eqstensiuri
ekonomikuri zrdis stadiaSi myofi qveynebisTvis damaxasiaTebeli
viTarebebi. saqarTvelos magaliTze amis argumentia sazRvargareT
(ganviTarebul regionebSi) samuSaod wasuli moqalaqeebi da maTi
anazRaureba, rame Tu isini samSobloSi mniSvnelovan finansur aqtivebs
agzavnian49. es faqtori namdvilad arsebobს, zogi maTgani ekonomikuri
krizisis mqone qveynebSi saqmianoben, Tumca am qveynebSi, rogorc wesi, isini
arakvalificiur samuSaoebs asruleben da amitom krizisuli viTareba
naklebad aisaxeba maTze.
sazRvargareT dasaqmebuli moqalaqeebi gamonaklis SemTxvevaSi Tu
iZulebuli gaxdebian samuSaos uqonlobis gamo dabrundnen samSobloSi,
esec dadebiTad imoqmedebs qvveynis ekonomikaze, mcired danazogTan erTad
(es mcire saqarTvelosTvis saSualoa) isini ucxour gamocdilebasac
Camoitanen mcire saqmianobis TvalsazrisiT. anu amiT qveyanas ubrundeba
ara inertuli aramed motivirebuli adamianuri resursi, romelsac SeuZlia
gadaiqces biznesis Tu sxvasaxis ekonomikuri saqmianobis warmatebul
fenad. sabolood ki qveynis ekonomikur potencials aamaRlebs raoden
arasasurveladac ar unda Candes es.
jamurad amdagvari argumentebiT moyvanili danakargebi mcirea im
SesaZleblobebTn da potencialTan SedarebiT, risi gamoyenebac
globaluri krizisuli viTarebisas SeiZleba didi moculobis
sainvesticio dabandebebiTa Tu sxva sikeTeebis saxiT, risi miRebac
sruliad aris damokidebuli ekonomikuri Tavisuflebis xarisxze da mis
49 http://www.bfm.ge/banks/2402-crisis.html
- 60 -
amaRlebaze.
garda zemoxsenebulisa, eqstensiuri dabali ekonomikuri zrdis
qvveynebis Sida socialuri SesaZlebloba, anu sazogadoebrivi
msyidvelobiTi unari gacilebiT mdgradia globaluri krizisebisadami
(samwuxarod es misi simwiriTaa ganpirobebuli), is faqtiurad minimalur
Semosavals Seadgens cxovrebisTvis.
am fonze, sxva Tanabar stabilur viTarebaSi, im sikeTeebis miReba,
rac ekonomikurad mowinave regionebis Tu qveynebis mosaxleobis saSualo
fenas SeuZlia, CvenisTana qveynebis moqalaqeebis 90%-s SeuZlia miiRos
mxolod 7-10 wlis perspeqtivaSi.
globalur krizisul viTarebaSi es sikeTeebi (mag. avtomanqana,
sayofacxovro teqnika, momsaxurebisa da warmoebis danadagarebi)
SesaZlebelia krizisuli fonidan gamomdinare ,,gaiafdes” dabal
ganviTarebuli ekonomikis mqone qveynebisTvis maTi Semosavlebis ufro
metad stabilurobis gamo.
zemoxsenebulidan gamomdinare, 7-10 wlian perspeqtivaSi misaRebi
sikeTeebi savsebiT realuria miiRon 1-2 welwadSi, rac ekonomikuri Tu
socialuri winsvlis daCqarebul temps warmoadgens da rasakvirvelia
swraf svlas cxovrebis donis gamoTanabrebisken ekonomikurad
ganviTarebul da naklebad ganviTarebul regionebs Soris.
ar vamtkicebT, rom zogadad globaluri krizisi dadebiTi movlenaa,
magram realurad krizisebis arseboba saxezea da am fonze saWiroa swori
politika, romelic yvelaze dadebiTad imoqmedebs, erTi mxriv,
ekonomikurad CamorCenili qveynis(ebis) wamowevisTvis da, meore mxriv,
mowinave qveynebis krizisidan gamosayvanad.
amrigad, ekonomikurad dabalganviTarebul qveynas (regions)
globaluri krizisis fonze, SeuZlia gacilebiT meti miiRos, vidre
dakargos, ufro metic - swori ekonomikuri politikisa da ekonomikuri
Tavisuflebis uzrunvelyofiT, SesaZlebelia ufro adre gadainacvlon
maRali ekonomikuri zrdis da ganviTarebis mqone qveynebis rigSi.
amavdroulad SeiZleba iTqvas, rom maTTvis es SesaZleblobebi gacilebiT
metia msoflio krizisis fonze vidre sxva Tanabar pirobebSi.
ganvmeordebi, rom aRniSnulisTvis saWiroa ekonomikuri Tavisufleba
- 61 -
da misi xarisxis amaRleba, rac xels uwyobs kapitalis koncentracias,
(ucxouri Tu adgilobrivi) dabandebas da ekonomikuri saqmianobis
warmarTvas, Tavis mxriv, fuladi kapitalis koncentracia zrdis saerTo
msyidvelobiT unars da SesaZleblobebs aqtivebis Tavisufali
damkvidrbisTvis (SeZenisTvis), aRniSnuli ki xdeba winapiroba ekonomikuri
Tavisuflebis uzrunvelmyofi mTavari faqtoris kerZo sakuTrebis
(zogadad sakuTrebis saxelmwifo Tu kerZo) saTanado doneze arsebobis da
misi xelSeuxeblobis.
Tamamad SeiZleba iTqvas, rom swori ekonomikuri politikiT
globaluri krizisis fonze, roca globalur doneze izRudeba nebsiT Tu
uneblied ekonomikuri Tavisufleba (krizisebi da misi samTavrobo
regulirebebi) gvaZlevs unikalur Sanss ekonomikis naxtomisebri
ganviTarebisa, da amavdroulad krizisuli wamyvani qveynebisTvis Tu
damatebiTi barierebi moixsneba (Semsubuqdeba) qveynebs Soris, ekonomikurad
dabalganviTarebuli qveynebi SesaZloa iqcnen maSvel rgolebad maTi
ekonomikebis krizisidan gamoyvanis TvalsazrisiT (krizisis gamo
gaCerebuli sxvadasxva saqonelisa da momsaxurebis, teqnikisa da
teqnologiebis moTxovnis stimulirebiT).
epoqa uamrav SesaZleblobebs iZleva da am fonze SesaZlebelia isic,
rom ,,caTambjenebi darCnen mxolod istoriul maRal nagebobebad, rogorc
egviptis piramidebi”, 50 xolo finansuri da ekonomikuri simZlavreebis
epicentrma gadainacvlos sxva regionebSi.
50 http://www.youtube.com/watch?v=sV_RVtdkkpQ
- 62 -
Tavi III. kerZo sakuTrebis analizi da ekonomikuri
Tavisuflebis xarisxi
3.1 kerZo sakuTreba _ ekonomikuri Tavisuflebis garanti
`kerZo sakuTrebis gareSe Tavisufleba ar arsebobs~ a. baqraZe
adamianis Tavisufleba da kerZo sakuTreba odidganve filosofiur
urTierTkavSirSi imyofeba, xolo Tanamedrove ekonomikuri politikis
pirobebSi kerZo sakuTreba ekonomikuri Tavisuflebis maxasiaTebeli da
mTavari pirobaa.
kerZo sakuTreba aris safuZveli, razec unda daSendes sabazro
ekonomika. kerZo sakuTrebis gareSe sabazro ekonomikis Seneba an masze
saubari ubralod fiqciaa da emsgavseba frinvels frTebis gareSe.
gamoCenili ingliseli moazrovnis jon lokis azriT: `dedamiwa
adamianisa da masze dabla mdgomi yvela qmnilebisTvis saerToa, Tumca
arsebiTia is garemoeba, rom adamiani sakuTar Tavs ganagebs, anu sakuTari
Tavi mas ekuTvnis da arc erT sxva adamians masze ufleba ar gaaCnia
(qarTul enaze es gansakuTrebulad kargad gamoixateba `Tavisufleba~ anu
`Tavis~-`ufleba~, sakuTari Tavis floba). Sesabamisad, SeiZleba iTqvas, rom
adamianis sxeulis ZaliT da misi xeliT Seqmnili nivTebi mis
damsaxurebul sakuTrebas warmoadgens. Sesabamisad, yvelaferi, rasac
adamiani bunebidan iRebs an rasac masSi debs, raSic Tavis Sromas aqsovs
da an amatebs imas, rac ukve misia da am gziT Tavis sakuTrebad gardaqmnis,
misi kanonieri kuTvnilebaa.~ 51
ekonomikuri istoriis ganviTarebis manZilze msoflio ekonomikam
sakuTrebis mravali forma gamoscada (saxelmwifo, saerTo koleqtiuri,
kerZo). Tumca, Tavisuflebas da ekonomikur Tavisuflebas yvelaze metad
kerZo sakuTreba amyarebs misi mravalferovnebiT.
51 loki j., sakuTreebis Sesaxeb `meore Txzuleba samoqalaqo xelisuflebis
Sesaxeb~, Tavisuflebis biblioTekis krebuli III. `sakuTreba da Tavisufleba~.
http://nesgeorgia.org/publicationst3.php
- 63 -
kerZo sakuTreba msoflio ekonomikis yvela epoqis da agreTve
sxvadasxva qveynebis ekonomikuri politikis mTavar sazrunavs warmoadgens,
jer kidev mimdinareobs azrTa Widili sxvadasxva sakuTrebis formebis
ekonomikur efeqtianobaze, maT Soris TviT kerZo sakuTrebis formebis
efeqtianobazec.
hans herman hopes azriT, kerZo sakuTrebis idea Seesabameba Cvens
moralur intuicias da is sazogadoebrivi wyobisa da winaaRmdegobebis
mogvarebis erTaderT swor gzas warmoadgens. xolo kerZo sakuTrebis
instituti ekonomikuri aRmavlobisa da „sazogadoebrivi keTildReobis~
safuZvelia. Tuki adamianebi kerZo sakuTrebis institutiT gansazRvrul
wesebs icaven, sazogadoebrivi keTildReoba izrdeba. 52
ekonomikuri Tavisuflebis da kerZo sakuTrebis sakiTxi,
gansakuTrebiT saintereso da aqtualuria postsocialisturi sivrcisTvis,
rame Tu aq politikur da ekonomikur wyobilebis cvlilebas Tan sdevs
sakuTrebis formacvalebac saxelmwifo sakuTrebidan kerZo sakuTrebaSi
gadasvlis saxiT, rac SeiZleba CaiTvalos erT-erT mTavar movlenad
postsabWoTa sivrcis qveynebis ekonomikur politikaSi.
am qveyanaTa rigSi gamonaklisi arc saqarTveloa da aqac
mimdinareobs rogorc ekonomikuri Tavisuflebis, aseve saxelmwifo
sakuTrebis kerZo sakuTrebad formirebis procesi (zogadad aqtivebze
sakuTrebis formebis misadageba aramxolod kerZo sakuTrebis saxiT) da
Sesabamisad sakiTxi metad aqtualuria.
saqarTveloSi saerTo qonebis mniSvnelovani nawili jer kidev
saxelmwifo skuTrebaSia, am mxriv Zalze TvalsaCinoa miwis resursi da
gansakuTrebiT sasoflo-sameurneo miwebi. romelTa kerZo sakuTrebad
formirebis da Tavisufal ekonomikur brunvaSi CarTvis kvlevis magaliTze.
Cven SegviZlia zogadi ekonomikuri kanonzomierebebi gamovikvlioT da
vaCvenoT misi gavlena Tavisufali bazris da Tavisufali mewarmeobis
funqcionirebaze, agreTve ekonomikuri Tavisuflebis xarisxze.
aqedan Cans Tavisuflebisa da sakuTrebis aqtualuroba rogorc
52 hope h. h., ,,kerZo sakuTrebis eTika da ekonomika”, Tavisuflebis biblioTekis
krebuli III, `liberalizmi da sakuTreba~, punqti IV, Tb., 2005.
http://nesgeorgia.org/files/III-160-hoppe.pdf
- 64 -
saqarTveloSi ise mTeli msaoflios maStabiT, sazogadoebas aqvs
moTxovnileba sakuTrebis damkvidrebis, misi mSvidobiani da Tavisufali
floba, gamoyeneba, gankargvis.
kvlevis meSveobiT SevecdebiT ganvsazRvroT ekonomikuri
Tavisuflebis xarisxis uzrunvelmyofi erT-erTi mTavari faqtoris, kerZo
sakuTrebis ekonomikuri upiratesoba saxelmwifo sakuTrebasTan (sakuTreba
saSualebas iZleva ekonomikuri agentebis moRvaweobisTvis sxvadasxva
alternativebis racionaluri arealis gafarToebis, maSasadame ekonomikuri
Tavisuflebis xarisxis amaRlebisaTvis). am mxriv mniSvnelovania aixsnas
kerZo sakuTrebis da ekonomikuri Tvisuflebis urTierTdamokidebuleba,
agreTve ganvsazRvroT saxelmwifo sakuTrebis da kerZo sakuTrebis
efeqtianoba. marTlac saintereso iqneba miwis resursis klasifikacia da
masze kerZo sakuTrebis analizi sasoflo-sameurneo miwebis bazris
magaliTze, zogadad ekonomikuri aqtivebis, Tavisufali investirebisa da
ekonomikuri efeqtianobis amaRlebis CvenebiT.
saqarTveloSi saxelmwifo sakuTrebis gankerZoebis xarvezebis
Cveneba da praqtikuli rekomendaciebis Camoyalibeba mniSvnelovania kerZo
sakuTrebis swrafi formirebisa da ekonomikuri Tavisuflebis xarixis
amaRlebis TvalsazrisiT. aseva mniSvnelovania sabazro ekonomikis
pirobebSi SevafasoT kerZo sakuTrebis mniSvneloba ekonomikuri
Tavisuflebis amRlebis TvalsazrisiT.
sakiTxis kvlevisas daveyrdeniT saqarTvelos finansTa saministros
`momsaxurebis saagentos~ www.eauction.ge -s da `saqarTvelos ekonomikisa da
mdgradi ganviTarebis saministros privatizebis departamentis~ oficialur
eleqtronul http://privatization.ge-s monacemebs.
kerZo sakuTrebasa da ekonomikur Tavisuflebaze uamravi naSromi Tu
samecniero analitikuri kvlevaa gamoqveynebuli, romlebic ZiriTadad
saerTaSoriso Teoriul doneze xsnian sakiTxs an romeliRac sxva qveynis
konkretuli problemis magaliTze gvaZleven praqtikul Tu Teoriul
daskvnebs. bolo periodSi ZiriTadad mainc sakuTrebis uflebebzea
yuradReba koncentrirebuli, is aramarto mkvlevarTa aramed politikosTa
da sazogadoebrivi seqtoris erT-erT mTavar aqtiurobis sferos
warmoadgens, rogorc calkeuli qveynis aseve saerTaSoriso doneze.
- 65 -
swored arsebul mosazrebze da naSromebze dayrdnobiT SevecdebiT avxsnaT
zogadi kanonzomierebebi ekonomikuri Tavisuflebis da kerZo sakuTrebis
mxriv, agreTev vaCvenoT konkretuli mdgomareoba aqtivebis bazris
Tavisufal funqcionirebasTan dakavSirebiT.
kerZo sakuTrebisa da ekonomikuri Tavisuflebis mkvlevarTagan erT-
erTi TvalsaCino warmomadgenelia meoce saukunis udidesi ingliseli
moazrovne da ekonomisti fridrix a. fon haeki, romelsac Tavis naSromebSi
kerZo sakuTrebis da Tavisuflebis genezisi da misi meTodologiuri
safuZvlebi farTod aqvs ganxiluli. mkvlevari Tavis midgomebTan erTad
yvela drois did moazrovneTa Sexedulebebsac gviziarebs.
a. haeki sakuTrebas antikuri fesvebidan gvacnobs da moyavs
mosazreba maszed, rom `berZnul-romauli samyaro upiratesad da upirveles
yovlisa kerZo sakuTrebis samyaro iyo – iqneboda es sakuTreba miwis
ramdenime akrisa, Tu senatorebis da imperatorebis uzarmazari
samflobeloebisa; es iyo kerZo vaWrobisa da xelosnobis samyaro~, 53
romelmac safuZveli daudo Tavisufal saerTaSoriso savaWro
urTierTobebs da maSindeli samyaros ekonomikur Tu politikur wesrigs.
rogorc CvenTvis cnobili xdeba berZenma, stoelma filosofosebma
pirvelebma Camoayalibes zneobrivi tradiciebi, rac Zlier winaaRmdegobebs
iwvevda jer kidev saberZneTSi vaWrobis mowinamRdege spartelaTa mxridan,
romlebic ar scnobdnen kerZo sakuTrebas. spartaSi piriqiT, qurdoba
nebadarTuli da waxalisebulic ki iyo.
stoeli filosofosebis zneobrivi tradiciebi Semdgom romis
imperiaSic farTod gavrcelda, xolo romis imperia, romelsac komerciul
moRvaweobasTan dakavSirebuli interesebis mqone senatorebi marTvdnen,
kerZo sakuTrebis formaTa kerZo samarTlis simbolod iqca54.
a. haekis azriT, kerZo sakuTreba, romelsac is `individualizebul
sakuTrebad~ moixseniebs, nebismieri ganviTarebul civilizaciis zneobrivi
53 haeki f. a., – `sabediswero Tavdajerebuloba socializmis Secdomebi~ Tb., 2000,
gv. 44. 54 haeki f. a., – `sabediswero Tavdajerebuloba socializmis Secdomebi~ Tb., 2000.
gv. 47-48.
- 66 -
normebis birTvia. 55 normebisa, romlebic uzrunvelyofs, erTi mxriv,
Tavisuflebis areals, meores mxriv mis sazRvrebs.
misive TqmiT `civilizacia SeiZleba vrceldebodes, magram ar
SeiZleba mniSvnelovnad waiwios win iseTi xelisuflebis pirobebSi,
romelic moqalaqeebs yoveldRiuri saqmeebiT xelmZRvanelobis uflebas
CamoarTmevs da mas TviTon aiRebs. jer arcerT ganviTarebul civilizacias
ar miuRwevia warmatebisTvis iseTi xelisuflebiT, romlis umTavares
mizans kerZo sakuTrebaze zrunva ar Seadgenda~.56
swored kerZo sakuTrebis gafarToeba uwyobs xels ekonomikur
Tavisuflebas (Tavisufal fasebs, Tavisufal bazras, konkurencias) iwvevs
saerTo keTildReobis amaRlebas, uzrunvelyofs ekonomikur zrdas da
saerTo sazogadoebrivi sikeTis matebas.
zemoaRniSnuls Semdegnairad gvixsnis hans herman hope – sakuTrebis
damkvidrebis TiToeuli SemTxveva mepatronis keTildReobas zrdis,
winaaRmdeg SemTxvevaSi es qmedeba arc ki ganxorcieldeboda. imavdroulad,
am qmedebiT ziani aravis ar adgeba. amis asaxsnelad mas paretos piroba
moyavs („sazogadoebrivi keTildReobis~ zrdaze saubari mxolod im
SemTxvevaSia mecnierulad gamarTlebuli, rodesac garkveuli cvlilebis
Sedegad Tundac erTi adamianis yofa umjobesdeba, xolo sxvebis
mdgomareoba ar uaresdeba).57
Tavdapirveli dapatronebis nebismieri SemTxveva am moTxovnas
akmayofilebs. igi ise zrdis erTi adamianis anu mesakuTris keTildReobas,
rom sxvebis dovlaTs (sakuTrebas) ar xelyofs. yvelas iseTive raodenobis
sakuTreba rCeba, rac manamde gaaCnda, xolo mimTvisebeli axal, manamde
ararsebul qonebas iZens. Sesabamisad, damkvidreba yovelTvis zrdis
sazogadoebriv keTildReobas, anu Tu warmoeba da moxmareba ar iwvevs sxva
adamianTa mflobelobaSi myofi qonebis fizikur dazianebas an Semcirebas,
55 haeki f. a., – `sabediswero Tavdajerebuloba socializmis Secdomebi~ Tb., 2000.
gv. 44. 56 haeki f. a., – `sabediswero Tavdajerebuloba socializmis Secdomebi~ Tb., 2000.
gv. 48. 57 hope h. h., ,,kerZo sakuTrebis eTika da ekonomika”, Tavisuflebis biblioTekis
krebuli III, `liberalizmi da sakuTreba~, punqti IV, Tb., 2005.
http://nesgeorgia.org/files/III-160-hoppe.pdf
- 67 -
igi yovelTvis sazogadoebrivi keTildReobis amaRlebas emsaxureba.58
marTlac, hopes es mosazreba naTlad asaxavs axali kerZo
sakuTrebis damkvidrebis meSveobiT rogorc keTildReobis amaRlebas, aseve
sabazro brunvaSi axali aqtivis Cabmasac, rac, Tavis mxriv, xels uwyobs
konkurencias, ekonomikur Tavisuflebas da aZlierebs ekonomikuri zrdis
SesaZleblobebs.
sazogadoebis amdagvari axali sakuTrebis damkvidrebis
moTxovnileba Sobs swored Tavisuflebas da Tavisufali qmedebis
aucileblobas, rac pirdapir exmianeba TiToeuli adamianis miswrafebas
gaiumjobesos da aimaRlos keTildReoba. swored es miswrafeba amoZravebs
Tanamedrove sazogadoebasac da amoZravebda antikuri xanis adamianebs Tu
maT erTobebs, rac Tavis mxriv garkveul wes-Cveulebebis da moralur Tu
samarTlebriv SeTanxmebebSi aisaxeboda.
Tavisuflebis, sakuTrebis da wesrigis arsebobis winapiroba Zveli
berZnebidan dRemde igive rCeba, Sesabamisi kanonzomierebis saxiT, rodesac
garkveuli wesebis erTianoba yvela personas aZlevs saSualebas, nebismier
dros darwmundes vis SeuZlia konkretuli nivTis floba.59
mesakuTreoba gansazRvruli pirovnebis mier garkveuli sagnebisa da
sivrcis erTpirovnul ganmgeblobas gulisxmobs. amis sapirispirod,
qonebrivi uflebis darRveva sxva piris mflobelobaSi arsebuli
sakuTrebis unebarTvo xelyofas niSnavs.60
antikuri xanidan dRemde sakuTrebis cneba ixveweba drosa da
sivrceSi Tavisi mravalferovnebiT, verc dRes da verc momavalSi ver
CaiTvleba dasrulebulad, rame Tu is Tavisufali ekonomikis ganuyofeli
nawilia da masTan erTad progresirebs, amasTan cnebiTi midgomebic
gadaxalisebas eqvemdebareba.
sakuTrebis uflebrivi sakiTxi jer kidev XVII saukuneSi mwyobradaa
58 hope h. h., ,,kerZo sakuTrebis eTika da ekonomika”, Tavisuflebis biblioTekis
krebuli III, `liberalizmi da sakuTreba~, punqti IV, Tb., 2005.
http://nesgeorgia.org/files/III-160-hoppe.pdf 59 haeki f. a., `sabediswero Tavdajerebuloba socializmis Secdomebi~ Tb., 2000.
gv. 45. 60 hope h. h., ,,kerZo sakuTrebis eTika da ekonomika”, Tavisuflebis biblioTekis
krebuli III, `liberalizmi da sakuTreba~, punqti III, Tb., 2005.
http://nesgeorgia.org/files/III-160-hoppe.pdf
- 68 -
axsnili gamoCenili ingliseli moazrovnis j. lokis mier 1690 wels
gamoqveynebul naSromSi `ori traqtati xelisuflebis Sesaxeb~, sadac is
aRniSnavs, rom qonebrivi ufleba saerTo sargeblobis sagnis miTvisebisa
(dauflebis) da misi bunebrivi mdgomareobis SecvlisTanave warmoiSveba. am
uflebis gareSe saerTo mflobelobaSi myofi sagani usargebloa.61
swored aseT saerTo sakuTrebad SeiZleba CaiTvalos dRevandeli
saxelmwifo sakuTrebac, romelsac gansazRvruli mesakuTre ar yavs (kerZo
an saxelmwifo delegirebuli pirebis saxiT), xolo aseTi aqtivebi sabazro
ekonomikis pirobaSi usargeblo Tu ara, ekonomikurad araefeqtiani da
wamgebiani xdeba.
h. h. hope xsnis, rom aristotele Tavis „politikaSi~ kerZo
sakuTrebis upiratesobebze gvesaubreba. upirveles yovlisa, kerZo
sakuTreba ufro nayofieria. „is, rac mravali adamianis erTobliv
sakuTrebaSia, yvelaze naklebadaa movlili. adamianebi yvelaze met
yuradRebas imas uTmoben, rac maT ekuTvniT da naklebad zrunaven imaze,
rac sazogadoa. an Tu mainc zrunaven, mxolod imdenad, ramdenadac es
TiToeul maTTagans piradad exeba. maSinac ki, rodesac uyuradRebobis sxva
mizezi ar arsebobs, adamianebi maTze dakisrebuli movaleobebis
Sesrulebas Tavs mainc aarideben, Tuki fiqroben, rom maTi saqme SeiZleba
sxvam gaakeTos.~ 62
a. haeki gamoTqvams varauds, rom nayofieri miwis nakveTebis
xelSeuxeblobis uzrunvelyofis aucileblobam ganapiroba miwis saerTo
jgufuri sakuTrebidan kerZo personalur sakuTrebaze gadasvla, sadac
gadamwyvet garemoebad miiCnevs, rom kerZo sakuTrebis ganviTareba vaWrobis
ganviTarebis aucilebeli winapirobaa da sxva ufro didi urTierT
TanamSromlobaze dafuZvnebuli struqturebis Camoyalibebisa, maT Soris
iseTi signalebis warmomSobic, rogoricaa fasebi da sakuTrebis floba-
61 loki j., sakuTreebis Sesaxeb `meore Txzuleba samoqalaqo xelisuflebis
Sesaxeb~ Tavisuflebis biblioTekis krebuli III. `sakuTreba da Tavisufleba~.
http://nesgeorgia.org/publicationst3.php 62 hope h. h., ,,kerZo sakuTrebis eTika da ekonomika”, Tavisuflebis biblioTekis
krebuli III, `liberalizmi da sakuTreba~, punqti V, Tb., 2005.
http://nesgeorgia.org/files/III-160-hoppe.pdf
- 69 -
gamoyenebis sakiTxebi63.
j. loki ambobs, `miwa adamianis sakuTreba imdenadaa, ramdenadac igi
xnavs, Tesavs, anoyierebs, amuSavebs da nayofs imkis~ 64 . anu ekonomikur
aqtiurobasa da brunvaSia Cabmuli, dRevandel saqarTvelos realobaSi
ZiriTadi mesakuTre saxelmwifo miwis ekonomikur brunvaSi Cabmas ver
axerxebs, Sesabamisad ekonomikurad araefeqtianobasTan erTad
sazogadoebrivi keTildreobis TvalsazrisiT wamgebiania aseT aqtivze
saxelmwifo sakuTrebis uflebac. is zegavlenas axdens TiTeuli moqalaqis
Tavisuflebaze, radgan sakuTreba mTavari faqtoria ekonomikuri
Tavisuflebis.
Tavisufleba asaxavs rogorc calkeuli adamianis mdgomareobas
aseve adamianTa mTeli jgufis mdgomareobasac. 65 aqedan gamomdinareobs
swored sazogadoebrivi wesrigis aucilebloba, sadac adamianTa interesebi
unda iyos SeTanawyobili, maT Soris kerZo sakuTrebis damkvidrebis,
skuTrebis qonis, misi Semdgomi Tavisufali gankargvisa da sakuTrebis
xelyofisagan dacvis garemo.
f. bastias azriT, sazogadoeba, adamianebi da sakuTreba kanonis
Camoyalibebamde arsebobda. ,,me ase vityodi: sakuTreba imitom ki ar
arsebobs, rom kanoni arsebobs, aramed kanoni arsebobs imitom, rom
sakuTreba arsebobs”66.
bastia ambobs - ,,sakuTreba me mesmis, rogorc mSromeli adamianis
ufleba yovelive imaze, rac man Tavisi SromiT Seqmna”. misi azriT
sakuTreba RvTis nebiT aris gaTvaliswinebuli da kanonis daniSnuleba
swored sakuTrebis dacvaa - ekonomistebs miaCniaT, rom sakuTreba iseTive
da imTaviTve arsebuli faqtia, rogorc adamiani. adamiani kanons ar
63 haeki f. a., – `sabediswero Tavdajerebuloba socializmis Secdomebi~ Tb., 2000.
gv. 46-47. 64 loki j., sakuTreebis Sesaxeb `meore Txzuleba samoqalaqo xelisuflebis
Sesaxeb~, Tavisuflebis biblioTekis krebuli III, `sakuTreba da Tavisufleba~.
http://nesgeorgia.org/publicationst3.php 65 balceroviCi l., `saxelmwifo gardamaval periodSi~, (a. griSikaSvilis Targmna)
Tb., 2002. gv. 13. 66 bastia f., ,,sakuTreba da kanoni“. `Tavisuflebis biblioTekis krebuli~ III.
`liberalizmi da sakuTreba~
http://nesgeorgia.org/files/III-30-bastiai.pdf
- 70 -
Seuqmnia, iseve rogorc ar Seuqmnia sakuTreba. sakuTreba adamianis
arsebobis bunebrivi Sedegia. SegviZla vTqvaT, rom adamiani mesakuTred
ibadeba, radganac mas dabadebisTanave garkveuli moTxovnilebebi gaaCnia,
romelTa dakmayofileba misTvis sasicoxlod mniSvnelovania. 67
marTlac sakuTrebis arseboba iTxovs wesrigs da misi Tavisufali
gankargva samarTlianobas, swored wesrigi da samarTlianoba udevs
safuZvlad yvela kanons organizebul sazogadoebaSi.
d. iumisaTvis sakuTrebis maregulirebeli wesebi imdenad gadamwyveti
Canda zneobrivi normebis sistemaSi, rom maT `adamianis bunebis Sesaxeb
traqtatis~ Ddidi nawili miuZRvna. is miiCnevda, rom kerZo sakuTrebis
damkvidreba civilizaciis dawyebas mianiSnebda.68
d. iumis azriT, yvelasaTvis maqsimaluri Tavisufleba TiToeulis
Tavisuflebis SezRudvas moiTxovda. am SezRudvebs is sam ,,ZiriTad
bunebriv kanons” uwodebs. esenia ,,sakuTrebis stabilurobis, misi
SeTanxmebis saSualebiT gadacemisa da pirobis Sesrulebi~ Sesaxeb
kanonebi. is pirveli iyo vinc gaiazra, `rom sayovelTao Tavisufleba
SesaZlebelia mxolod im pirobiT, Tu TanSobili zneobrivi instinqti
,,Sekavdeba da SeizRudeba momdevno debulebiT” da ,, samarTlianoba an sxva
pirovnebis sakuTrebisadmi pativiscema, erTguleba an pirobis Senaxva
aucilebeli gaxdeba da Zalauflebas moipovebs adamianebze”.69
a.FEfergiusoni ambobs: ,,cxadi unda iyos, rom sakuTreba progresis
pirobaa”.70 marTlac yovlad warmoudgenelia ekonomikuri progresi
sakuTrebis gareSe, mis gareSe ekonomika safuZvel gamoclili iqneboda,
amitomac Tanamedrove pirobebSi kerZo sakuTrebis damkvidrebisa da misi
dacvis meqanizmebis srulyofaa saWiro. sakuTrebis uflebebis
srulyofasTan dakavSirebiT haeki gvawvdis Semdeg mosazrebas: imisTvis,
67 bastia f., ,,sakuTreba da kanoni“, `Tavisuflebis biblioTekis krebuli~ III.
`liberalizmi da sakuTreba~. http://nesgeorgia.org/files/III-30-bastiai.pdf 68 haeki f. a., – `sabediswero Tavdajerebuloba socializmis Secdomebi~ Tb., 2000.
gv. 51. 69 haeki f. a., – `sabediswero Tavdajerebuloba socializmis Secdomebi~ Tb., 2000.
gv. 52-53. 70 haeki f. a., – `sabediswero Tavdajerebuloba socializmis Secdomebi~ Tb., 2000.
gv. 53.
- 71 -
rom kerZo sakuTrebis instituti ufro sasargeblo gaxdes, kulturuli
da evoluciuri nabijebia gadasadgmeli, magaliTad, sakuTrebis uflebis
xelyofis aRsakveTad, konkurenciis sayovelTao gavrcelebaa saWiro.71
marTlac konkurencia da agreTve sakuTrebis diversificirebac
mTavari garanti da sakuTrebis xelyofisagan dacvis efeqtiani meqanizmebia.
rac Seexeba sakuTrebis diversificirebas Tanamedrove sakuTrebis formebis
mravalferovneba iZleva saSualebas, ama Tu im qonebas, aqtivs (materialur
da aramaterialur) mravali mesakuris saxiT gauCndes mravali damcveli,
rac Tavismxriv konkurentul garemos uwyobs xels da ra sakvirvelia
ekonomikur Tvisuflebasac.
cnobilia, rom ekonomikuri Tavisufleba Tanamedrove gagebiT
gulisxmobs xelSeuxebel kerZo sakuTrebaze dafuZnebuli warmoebis,
vaWrobis, dagrovebis, investirebis, gamomuSavebis da Seqmnilis gamoyenebis
Tavisuflebas.72
amrigad, kerZo sakuTreba xels uwyobs ekonomikuri Tavisuflebas,
radgan pirma Tavisuflad SeiZleba gamoiyenos, gacvalos da awarmoos is
rac kerZo sakuTrebaSia, xolo is, rac araa sakuTreba, mas Tavisuflad ver
awarmoeb da verc gacvli (sxva saxis sakuTrebas damatebiTi SezRudvebi
aqvs). faswarmoqmnaSic kerZo sakuTreba metad Tavisufalia bazris
moTxovnebis mixedviT lavirebisTvis, amitomac Tavisufal bazars swored
kerZo sakuTreba amyarebs da mis gareSe Tavisufali bazari ar arsebobs,
miuxedavad imisa, rom bazars SeiZleba yavdes moTamaSeebi, romlebic kerZo
mesakuTreebs ar warmoadgendanen.
SeiZleba iTqvs, rom rac meti aqtivia (qoneba) kerZo sakuTrebaSi miT
metia ekonomikuri Tavisufleba (kerZo sakuTrebis maRlia wili
`gaCerebul~ saxelmwifo sakuTrebasTan mimarTebaSi zrdis ekonomikur
Tavisuflebas), rogorc TiToeuli personis, aseve saerTo sazogadoebriv
doneze. rameTu kerZo sakuTrebis zrda afarToebbs alternatiuli
arCevanis areals ekonomikuri saqmianobisTvis da zrdis rogorc
personebis aseve sazogadoebis ekonomikur damoukideblobas (ekonomikur
71 haeki f. a., `sabediswero Tavdajerebuloba socializmis Secdomebi~, Tb., 2000.
gv. 54. 72 ilarionovi a., ,,ekonomikuri Tavisufleba da xalxTa keTildReoba”, Tavisuflebis biblioTeka, krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”,ATb., 2008. gv. 64.
- 72 -
Tavisuflebas), maT materialur keTildReobas.
3.2 kerZo sakuTreba saqarTveloSi da ekonomikuri
Tavisuflebis Ddone
Cven mier zemoT moyvanili ganxilvebi, Teoriebi da daskvnebi
yovelive imisTvis ganvixileT, rom mocemuli kvlevis mizani da amocanebi
dagvekmayofilebina, rasac kerZo sakuTrebis mxriv saqarTveloSi arsebuli
realobis ZiriTadi maxasiaTeblebi unda daedgina.
mocemul qveTavSi Teoriuli, ekonomikuri reformebis istoriuli da
kvleviT Sedegebis analizis safuZvelze gvinda vaCvenoT realuri suraTi
sakuTrebisa da ekonomikuri Tavisuflebis mdgomareobisa; pasuxi gavceT
kiTxvebs: dasrulda Tu ara kerZo sakuTrebis formireba? SeZlo Tu ara
mis safuZvelze amoqmedeba kerZo Tavisufalma bazarma?
saqarTveloSi socializmis marcxis Semdgom, damoukideblobis
mopovebis da mis momdevno periodSic kerZo sakuTreba, misi arseboba da
ganmtkiceba erT-erTi mTavari mesiji iyo TiTqmis yvela xelisufalis Tu
xelisuflebaSi mosvlis pretendentTaTvis.
vinaidan kerZo sakuTreba axali cneba iyo da is faqtobrivad ar
arsebobda, manamde arsebuli komunisturi wyobis Sedegad kerZo
mesakuTreobis gageba saqarTvelos mosaxleobis umravlesobaSi an saerTod
gaqra an sakmaod Sesustda da maxinji formebiT SenarCunda. qarTuli
cnobierebac da yofac mniSvnelovnad daSorda kerZo sakuTrebiT
urTierTobebs da Sedegad miviReT sazogadoeba, romelSic CaxSobilia
jansaR sabazro saqmianobis motivacia73.
rasakvirvelia, ar arsebobda Sesabamisad misi formirebis da
sabazro marTvis Sesabamisi gamocdileba, miT umetes ar arsebobda
samarTleblivi baza kerZo sakuTrebis formirebis, dacvis da gankargva
73 jandieri g., ,,kerZo sakuTreba da saqarTvelo“ , Tavisuflebis biblioTekis
krebulis III wigni, `liberalizmi da sakuTreba~.
http://nesgeorgia.org/files/III-10-gia.pdf
- 73 -
gamoyenebis Sesaxeb.
miuxedavad yovelive aRniSnulisa, saqarTveloSi odidganve,
arsebobda kerZo sakuTrebis niSnebi, Tumca, yvelaze mkeTrad saqarTveloSi
kerZo sakuTreba XIX saukuns bolos da XX saukunis dasawyisSi Cndeba,
ramac Seqmna saqarTveloSi biznesis safuZvlebis da Tavisufali vaWrobis
piroba, Semdgom periodSi 1921 wlidan 70 wlis manZilze sakuTrebis cneba
rogorc biznes saqmianobis safuZveli faqtiurad gamqrali iyo.
gasuli saukunis 90-iani wlebis saqarTveloSi sakuTrebis
mniSvneloba ZiriTadad zedapirulad da xSirad sityvis masalad
gamoiyeneboda, vidre misi arsobrivi mniSvneloba iyo.
aRniSnulis dasturia Sesabamisi samarTleblivi baza da maT Soris
konstituciis 1995 wlis redaqcia, romelic kerZo sakuTrebis srulfasovan
garantiasa da instituciur garemos ar gvTavazobda. konstituciis mixedviT
Cvens qveyanaSi `sakuTreba da memkvidreobis ufleba aRiarebuli da
uzrunvelyofilia~ 74 . am muxlidan Cans, rom sakuTrebiTi uflebebis wyaro
saxelmwifa. 75 aseTi mcdari midgoma arc aris gasakviri im periodis
realobidan gamomdinare, vinaidan mTeli qoneba marTlac saxelmwifos
xelSi iyo da kerZo sakuTrebis miRebis erTaderTi gzac saxelmwifo
`nebaze~ iyo mibmuli, es `neba” ki aRqmuli iyo rogorc sakuTrebis
damkvidrebis wyaro.
rac Seexeba Tavisuflebisa da kerZo sakuTrebis
urTierTdamokidebulebas saqarTveloSi, faqti erTia - sakuTreba
TavisuflebasTan erTad gaCnda, romelic aseve ucxo gasuli saukunis 90-
iani wlebis periodisTvis da masac uamravi winaaRmdegoba xvda wilad,
umetesad ki es winaamRdegobebi sakuTrebis gagebis ara saTanado doneze
gaazrebiT iyo gamowveuli.
amrigad, gasuli saukunis 90-iani wlebidan moyolebuli uamravi
problemis, warmatebuli Tu warumatebeli reformis fonze moxerxda kerZo
skuTrebis nawilobrivi formireba, Tumca, ver moxerxda kerZo sakuTreba
74 `saqarTvelos konstitucia~, muxli 21 Tb,. 1995. 75 jandieri g., ,,kerZo sakuTreba da saqarTvelo“ , Tavisuflebis biblioTekis
krebulis III wigni, `liberalizmi da sakuTreba~.
http://nesgeorgia.org/files/III-10-gia.pdf
- 74 -
gamxdariyo kapitaluri aqtivi, formirebuliyo Tavisufali kerZo bazari am
aqtivebisa da Tavisufali faswarmoqmnis procesi Seuferxeblad
daZruliyo. Sesabamisad sustia kerZo sakuTrebis dacvis Sesabamisi
samarTlebrivi garantiebic, maT Soris konstituciis donezec ki
miuxedavad misi axali redaqciisa, romlis saboloo redaqtirebac dRemde
ar dasrulebula.
kerZo sakuTreba sabazro ekonomikis mimdevari qveynebisTvis
sasicocxlod mniSvnelovania. aRniSnulTan dakavSirebiT ucxoeli
gamoCenili mkvlevarebis naazrevis garda, rigi qarTveli mkvlevarebic
gamoTqvamen mosazrebebs.
g. jandieri aRniSnavs: `pirvel rigSi kerZo sakuTreba sabazro
ekonomikis safuZvelia. kidev ufro swori iqneba, rom iTqvas: sakuTreba
ekonomikis safuZvelia. mis gareSe nebismieri ekonomikuri urTierToba
mizans kargavs – aba risTvisaa saWiro sameurneo garigeba, Tu ara kerZo
interesebis dakmayofilebis mizniT sakuTrebiTi uflebebis gacvla-
gadacema? am safuZvelze martivia imis axsnac, Tu ratom ar gaamarTla
utopiurma saerTo-saxalxo sakuTrebam yofil socialistur banakSi” 76.
ekonomikuri Tavisuflebis kvlevam aqamde aqsiomurad gaazrebul
kerZo sakuTvrebis formirebis praqtikul kvlevamde migviyvana. imisaTvis,
rom realur ekonomikur Tavisuflebaze visaubroT, unda gvqondes
dominirebadi kerZo sakuTreba, radgan kerZo sakuTrebis dominirebis
principzea agebuli Tavisufali ekonomika, gansakuTrebiT ki sabazro
ekonomika, Tundac socialurad orientirebuli.
gamomdinare iqidan, rom saxelmwifo qonebas araefeqtianad
gankargavs, ase vTqvaT is sustia ekonomikuri efeqtianobis da menejmentis
TvalsazrisiT, ekonomikur brunvas akldeba mis xelT arsebul aqtivTa
simZlavre, rac sabolood sazogadoebriv keTildReobas akldeba.
aRniSnuls mravali mkvlevari adasturebs sxvadasxva qveynis magaliTze.
moviyvanT q. salemis kolejis asistent-profesori g. j. riCardsoni
kvlevidan magaliTs Tu `rogor gamoiwvia sakuTrebis uflebebis dakargvam
76 jandieri g., ,,kerZo sakuTreba da saqarTvelo“ , Tavisuflebis biblioTekis
krebulis III wigni, `liberalizmi da sakuTreba~.
http://nesgeorgia.org/files/III-10-gia.pdf
- 75 -
zimbabves kolafsi~. aRniSnuli naSromi axlos dgas Cveni kvlevis
sakiTxTan, vinaidan miwaze sakuTrebas exmianeba.
g. j. riCardsoni wers, rom yvela, vinc dRisiT gadaufrenda
zimbabves, miwis nakveTebs Soris udides gansxvavebas dainaxavda da
SesaZloa ukeT gaigebda kidec miwis reformisadmi qveynis grZelvadian
damokidebulebas. qveynis zogierT raionSi kargad irigirebuli uzarmazari
teritoriebi komerciul fermebs eWiraT, romlebic aTasobiT akrze
awarmoebdnen Tambaqos, bambas an sxva sasaqonlo kulturebs. sxva
regionebSi patara uRimRamo koleqtiuri fermebi kompaqturad iyvnen
ganlagebulni da wylis naklebobisgan masiurad itanjebodnen 77.
garkveuli periodi amas miwis nayofierebas da Sesabamis gruntis
xarisxs abralebdnen, Tumca, aseTi viTareba iyo zimbabves mTel
teritoriaze miuxedavad kerZo da koleqtiuri fermebisa, geografiuli
adgilmdebareobisa.
,,koleqtiuri miwebis raRac nawili SedarebiT ufro mSral
regionebSi iyo ganlagebuli, umetesoba ki komerciul fermebs
esazRvreboda an wvimian regionebSi mdebareobda. aseve arsebobda
komerciuli fermebi, romlebic zimbabves Zalian mSral regionebSi
mdebareobda. magram TiTqmis yvela SemTxvevaSi koleqtiuri teritoriebi
iyo mSrali da gadamwvari, xolo komerciuli miwebi _ morwyuli da
gamwvanebuli”78.
moyvanili magaliTebi sruliad sakmarisia imisTvis, rom TvalnaTliv
davinaxoT koleqtiur (saxelmwifo) da kerZo sakuTrebis sxvaoba
ekonomikuri efeqtianobis TvalsazrisiT.
marTlac saxelmwifo (saerTo, koleqtiuri, sajaro) sakuTrebis
obieqtebi yovelTvis cud mdgomareobaSia, xolo kerZo pirebi (kerZo
mesakuTreebi) axerxeben analogiuri aqtivebis ukeTesad movla-patronobas
da ufro efeqtianad gamoiyeneben, Sesabamisad, maRalia sazogadoebrivi
77 riCardsoni g. j., -“rogor gamoiwvia sakuTrebis uflebebis dakargvam zimbabves
kolafsi”, Tavisuflebis biblioTeka. krebuli V. `reformebi da Tavisufleba”,
Tb., 2007. gv. 151. 78 riCardsoni g. j., -“rogor gamoiwvia sakuTrebis uflebebis dakargvam zimbabves
kolafsi”, Tavisuflebis biblioTeka. krebuli V. `reformebi da Tavisufleba”,
Tb., 2007.gv. 151.
- 76 -
keTildReobac. es sakiTxi saqarTveloSic da yvela sxva danarCen
qveynebSic mwvaved dgas. marTlac gamodis, rom ,,sakuTrebis is forma,
romelic adamians sakuTar qonebaze sruli kontrolis saSualebas ar
aZlevs, dovlaTis gamravlebas xels veranairad ver Seuwyobs”79.
amaSi dasarwmuneblad kacobriobis Tanamedrove safexurze,
sulac araa saWiro zimbabves magaliTidan gamomdinare saqarTvelosac
gadaufrinoT da davinaxoT gansxaveba kerZo sakuTrebaSi arasebul miwis
nakveTebsa da dRemde saxelmwifos sakuTrebaSi arsebul miwis nakveTebs
Soris. sruliad sakmarisia `google-s~ monacemebSi SesvliT saqarTvelos
teritoriaDdaaTvaliero da naTlad dainaxo aramarto sxavaoba, aramed is
radikaluri gansxvaveba nakveTebs Soris, rac pirdapir sazogadoebriv
keTildReobaze uaryofiTad aisaxeba.
aq ar SevxvdebiT cudad da ukeTesad movlil fermebs, samagierod
arsebobs damuSavebuli kerZo saojaxo meurneobebis nakveTebi da
buCqnarad da jagnarad qceuli saxelmwifo sakuTrebaSi myofi miwis
nakveTebi, saidanac pirdapir miRebuli sazogdoebrivi keTildReoba ,,0”-s
utoldeba.
swored am magaliTis safuZvelze, Sedga Cemi, rogorc doqtorantis,
27 Tviani erT-erTi praqtikuli kvleva, romelzec III Tavis dasawyiSi
mokled visaubreT. praqtikuli kvlevis safuZvelze vadgenT, saqarTveloSi
miwis Rirebulebas 1 kv. m-ze, kerZo da saxelmwifo sakuTrebis urTierT
damokidebulebas da sxva tendenciebs, romlebic zegavlenas axdenen
TiToeuli personis da mTlianad sazogadoebis ekonomikur
Tavisuflebaze.
kvleviTi dakvirvebis Sedegad saqarTvelos realobaSi ikveTeba
miwis (aqtivebis) sami bazari:
1) ,,saxelmwifo bazari~ (pirveladi);
2) `iZulebiTi bazari~ (aRmasruleblis mier CamorTmeuli qonebis);
3) ,,kerZo bazari~ (kerZo mesakuTre fizikuri da iuridiuli pirebis
qonebis anu meoradi bazari) .
79 jandieri g., ,,kerZo sakuTreba da saqarTvelo“ , Tavisuflebis biblioTekis
krebulis III wigni, `liberalizmi da sakuTreba~.
http://nesgeorgia.org/files/III-10-gia.pdf
- 77 -
swored am bazrebis (aramarto miwis) arseboba da
urTierTdamokidebuleba gansazRvravs kerZo sakuTrebis rogorc,
ekonomikuri Tvisuflebis uzrunvelmyofi mTavari faqtoris formirebis
sakiTxs da mis Semdgomi Tavisufali gamoyeneba-gankargvis sakiTxsac,
agreTve sakuTrebis Tavisufali damkvidrebis SesaZleblobebsac, rasac
Tavis mxriv mivyavarT ekonomikur Tavisuflebamde da mis xarisxamde.
kvlevis periodad aRebulia `pirveladi bazrisTvis~ 2010 wlis 15
noembridan 2012 wlis 15 noembramde saxelmwifos sakuTrebaSi myofi
aqtivebis (miwis) saprivatizacio auqcionebi. `kerZo~ da `iZulebiT bazris~
auqcionebi 2011 wlis 1 ianvridan 2012 wlis 15 noembramde. mocemuli
periodis ganmavlobaSi ganxorcielebul iqna praqtikuli kvleva. `samagido
kvleva~ aqtivebis kerZo sakuTrebad formirebis procesis da amavdroulad
kerZo sakuTrebis Tavisufali gankargvis, misi Tavisufali sabazro
likvidurobisa da RirebulebiT sakiTxebze.
rogorc sakuTrebas daqvemdebarebuli aqtivi kvlevisTvis
SerCeuliqna sasoflo-sameurneo miwebi, romelic saukeTesod asaxavs kerZo
sakuTrebis formirebis process, kerZo sakuTrebis Tavisufali
gankargvisas warmoqmnil dadebiT Tu uaryofiT faqtorebs. garda amisa
miwis aqtivze Catarebuli kvlevis Sedegebis sxva ekonomikur aqtivebze
ganzogadoeba, yvelaze kargad asaxavs Tavisuflebis da kerZo sakuTrebis
urTierT damokidebulebas, da maTze uaryofiTad moqmed faqtorebsac
mkveTrad gamoavlens.
kvlevis periodSi eleqtronuli auqcionebis meSveobiT (romelic
,,saqarTvelos finansaTa saministros momsaxurebis saagento”-s mier
eleqtronulad imarTeba) Seswavlili da gaanalizebuli iqna saxelmwifo
miwis privatizebis 1631 auqcionis Sedegi, 382 `iZulebiTi bazris” auqcionis
da kerZo mesakuTreTa 73 `meoradi bazris” garigebebi 80 . maT Soris 87
auqcionSi piradad iqna monawileoba miRebuli, arsebuli sakuTrebis
formirebis procesis ukeT gacnobisa da konkurenciis faqtoris
gansazRvrisaTvis.
mocemulma kvlevam saSualeba mogvca gangvesazRvra: sxvadasxva
80 `saqarTvelos finansaTa saministros momsaxurebis saagento”-s eleqtronuli auqcionebi www.eauction.ge-is.
- 78 -
ekonomikuri Tu araekonomikuri faqtorebis zegavlena miwis (aqtivebis)
kerZo sakuTrebad formirebasa da mis RirebulebasTan mimarTebaSi;
gayiduli miwis raodenoba da miRebuli Tanxebis Tanafardoba; miwis
auqcionebis raodenoba da miwis 1 kv.m-s Rirebulebis
urTierTdamokidebuleba.
kvlevis periodSi auqcionebiT privatizebuli iqna 19 346 heqtari
sasoflo-sameurneo miwa, jamurma saprivatizacio Tanxam Seadgina 21,498
mln. lari 81 . am monacemebidan gamomdinare saSualod miwis 1 kv.m-is
Rirebulebam 0.11 lari Seadgina.
aRsrulebis mier sasoflo-sameurneo miwebze Catarda 382 iZulebiT
auqcioni, iZulebis wesiT gaiyida 2 818 heqtari sasoflo sameurneo miwa,
sarealizacio Tanxam Seadgina jamurad 5 125 aTasi lari. saSualod 1 kv.m-s
Rirebulebam 0.18 lari Seadgina.
garada mocemulisa sainteresoa miwis Rirebuleba kvlevis periodSi
Tveebis mixedviT (ix. cxrili 3.2.1. `a~).
cxrilSi mocemuli monacemebis Sesabamisad SegviZlia gavecnoT
diagramas 3.2.1 82 sadac mkveTrad ar Cans miwis 1 kv.m-s fasis zdrdis an
klebis tendencia, magram droiTi periodebis Sesabamisad Seswavlili miwis
kerZo sakuTRebad formirebis procesi garkveul kiTxvebze pasuxobs.
Sesabamisad privatizebuli miwis raodenobis mixedviT Tavisufal
bazarze moTxovna-miwodebis urTierTdamokidebulebis ekonomikuri
kanonzomierebebi ar ikveTeba, maT Soris moTxovna-miwodebis sezonurobac
miuxedavad imisa, rom sasoflo-sameurneo miwa da misi fasi pirdapir
dakavSirebulia sasoflo-sameurneo warmoebis ciklTan. aRniSnuli
metyvelebs miwis pirveladi bazris araelastikurobasa da konkurenciis
dabal maxasiaTeblebze, aqtivebis naklebad Tavisufal bazarze.
kerZo sakuTrebis formireba mimdinareobs arakonkurentul garemoSi,
rasac sasoflo-sameurneo miwaze Semdgomi TvalsaCinoebebis meSveobiT
81 `saqarTvelos finansaTa saministros momsaxurebis saagento”-s eleqtronuli auqcionebi www.eauction.ge-is.
82 `saqarTvelos ekonomikisa da mdgradi ganviTarebis saministros privatizebis
departamenti~, http://privatization.ge-s oficialur eleqtronul monacemebis
mixedviT
- 79 -
vaCvenebT.
83 `saqarTvelos finansaTa saministros momsaxurebis saagento”-s www.eauction.ge-is da `saqarTvelos ekonomikisa da mdgradi ganviTarebis saministros privatizebis
departamenti~, http://privatization.ge-s oficialur eleqtronul monacemebis
mixedviT.
saxelmwifo miwis privatizebis da aRsrulebis auqcionebi 2010 – 2012 ww-Si 83
droiTi periodi farTobi kv.m-Si
Tanxa larebSi
1 km.m-s fasi
uqcionebis raodenoba
P,,pirveladi bazari” 2010.12.01– 2012.11. 15 193 46 1086 21 497 923 0.111 1631
,,iZulebiTi bazari” 2011.01.01 -2012.11.30 28 18 6462 5 125 391 0.181 382
2010-2012 ww-s saprivatizacio auqcionebi droiTi periodebis mixedviT
2010w dekemberi 2011w Tebervali 2467853 154532 0.063 22
2011 w marti-aprili 9267571 968118 0.104 155
2011 w maisi-ivnisi 8784419 1132961 0.129 107
2011 w ivlisi- agvisto 13074091 1811313 0.138 282 2011 w seqtember- oqtomberi 19135237 2030400 0.107 230 2011 w noember -dekemberi 17009076 2181854 0.128 283 2012 w ianvar-Tebervali 17774089 2040140 0.115 330
2012 w marti 7590727 981296 0.129 146
2012 w april-maisi - - - -
2012 w ivlisi- ivlisi 4330275 393218 0.09 51 2012 w agvisto-noemberi 1097244 183089 0.168 21
cxrili 3.2.1 `a~
- 80 -
diagrama 3.2.2-ze 84 mocemulia 1 kv.m miwis Rirebulebis damokidebuleba
mis miwodebasTan (aTas heqtrebSi). diagramidan naTlad Cans, rom pirvelad
bazarze Rirebulebas da sarealizacio fass gansazRvravs ara moTxovna,
aramed miwodeba. Sesabamisad, diagrama 3.2.2 gvaCvenebs aqtivis Warb
miwodebas, ris gamoc fasi araelastiuri da xistia sakvlevi periodis
manZilze.
84 `saqarTvelos ekonomikisa da mdgradi ganviTarebis saministros privatizebis
departamenti~, http://privatization.ge-s oficialur eleqtronul monacemebis
mixedviT.
0.06
0.10
0.13 0.14
0.110.13
0.120.13
0
0,09
0.17
auqcionebiT gayiduli saxelmwifo miwebis fasi Tveebis mixedviT 1 kv.m-ze larebSi 2010-2012 ww-Si
(privatization.ge-s monacemebze dayrdnobiT)
- 81 -
,,pirvelad bazarze” miuxedavad miwis cvalebadi maRali miwodebisa,
fasi mis mimarT sustad reagirebs, rac sabazro kanonzomierebebs ar
pasuxobs. miRebuli saprivatizacio saxsrebisa da miwis odenoba kv.m-Si
gamosaxuli diagramaze 3.2.3-s85.
bazris gajerebis Tvalsazrisisa da miwodebis siWarbis dasadgenad
aseve mniSvnelovania Catarebuli auqcionebis raodenobis damokidebuleba
miwis 1 kv.m.-s fasTan. konkurentuli bazris SemTxvevaSi Catarebuli
auqcionebis raodenoba ukuproporciulad unda moqmedebdes fasze. Tumca,
kvlevam gviCvena, rom aseTi mkveTri kanonzomieri damokidebuleba ar
85 `saqarTvelos ekonomikisa da mdgradi ganviTarebis saministros privatizebis
departamenti~, http://privatization.ge-s oficialur eleqtronul monacemebis
mixedviT.
0.06 0.10 0.13 0.14 0.11 0.13 0.12 0.130
0,09 0.170.25
0.93 0.88
1.31
1.91 1.701.78
0.76
0
0.430.11
auqcionebiT gayiduli saxelmwifo miwis 1k.m. fasi da raodenobis (1000 h-Si) Tanafardoba
2010-2012 ww-Si(privatization.ge-s monacemebze dayrdnobiT)
1kv.m.-s fasi miwis saerT farTobi 1000 ha-Si
- 82 -
ikveTeba. Sesabamisad auqcionebis raodenoba ,,pirvelad bazarze” ver axdens
zegavlenas 1 kv.m-is Rirebulebaze. aRniSnuli monacemebis
urTierTdamokidebuleba TvalsaCinod mocemulia diagramaze 3.2.4. 86
Sesabamisad, am monacemebis mixedviTac vaskvniT, rom pirveladi bazari
naklebad Tavisufali da arakonkurentunariania, is saxelmwifos mxridan
monopoliur xasiaTs atarebs.
sakvlev periodSi gamovlinda saprivatizacio auqcionebiT
garigebebis wyveta `pirvelad bazarze”. 2012 wlis 26 martidan 31 maisamde
ar ganxorcielebula miwis saprivatizacio auqcionebi, rac faqtiurad
86 `saqarTvelos ekonomikisa da mdgradi ganviTarebis saministros privatizebis
departamenti~, http://privatization.ge-s oficialur eleqtronul monacemebis
mixedviT.
2467853
92675718784419
13074091
19135237
1700907617774089
7590727
0
4330275
1097244154532
9681181132961
18113132030400
2181854
2040140 9812960 393218
183089
auqcionebT gayiduli saxelmwifo miwis raodenoba da miRebuli Tanxebis Tanafardoba (Tveebis mixedviT)
2010-2012 ww-Si
(privatization.ge-s monacemebze dayrdnobiT)
farTobi kv.m fasi larebSi
- 83 -
niSnavs, rom 65 dRis ganmavlobaSi SeCerebuli iyo ,,pirveladi bazari~.
swored es periodia mniSvnelovani ,,iZulebiTi” da ,,meoradi” bazrebis
funqcionirebis arsis axsnisTvis. es mcire periodi aisaxa Tavis mxriv
`kerZo~ da `iZulebiTi bazris~ gaaqtiurebasa da maTi konkurentunarianobis
amaRlebis TvalsazrisiT.
,,iZulebiT bazris” monacemebi moyvanilia cxrilSi 3.2.1. `b~, sadac
Cans, rom pirveladi bazris SeCerebis gamo 1 kv.m. sasoflo-sameurneo miwis
fasma mniSvnelovnad moimata, agreTve misca stimuli konkurenciis zrdas
auqcionSi monawileTa aqtiurobis saxiT (gaizarda bijebis raodenoba).
`pirveladi bazris~ fasebis tendenciasTan `iZulebiTi bazris~
fasebis Sesadareblad vaCvenoT diagrama 3.2.1. `a~ da SevadaroT zemoT
mocemul diagramis 3.2.1 maCveneblebs (Sedarebidan Cans ori bazris uku
0.06 0.10 0.13 0.13 0.11 0.13 0.12 0.130
0,09 0.170,22
1,55
1,07
2,82
2,3
2,83
3,3
1,46
0
0,51 0,21
2010-2012 ww saxlmwifo miwis auqcionebs raodenoba da 1kv.m-s Rirebulebis urTierT damokidebuleba
(privatization.ge-s monacemebze dayrdnobiT)
1 km.m-s fasi raoden 100 auqcionis mixedviT
- 84 -
urTierT zemoqmedeba).
iZulebiTi auqcionebi Tveebis mixedviT 2011-2012 ww-Si 87
# drois periodi
miwis saerT farTob kv.m-Si
jamuri fasi
1.kv.m. fasi larSi
auqc raodenoba
bijebis saerTo jami
1 2011w Tebervali 2601005 145395 0.056 7 55
2 2011 w marti-aprili 1075567 59216 0.055 16 706
3 2011 w maisi-ivnisi 471754 93800 0.198 17 376
4 2011 w ivlisi- agvisto 1414385 203726 0.14 24 1143
5 2011 w seqtemb-oqtomberi 151299 18126 0.11 15 197
6 2011 w noember -dekemberi 1541696 165105 0.11 22 942
7 2012 w ianvar-Tebervali 7842537 619550 0.079 42 521
8 2012 w marti 2661763 126383 0.047 21 113
9 2012 w april-maisi 222630 117573 0.528 35 2963
10 2012 w ivnisi- ivlisi 3937298 498495 0.12 55 1029
11 2012 w agvisto-seqtemberi 1265159 132436 0.105 36 678
12 2012 w oqtomber-noemberi 4146162 1128646 0.272 23 1111
cxrili 3.2.1 `b~
diagramebidan naTlad Cans, rom saxelmwifo miwis (sasoflo-
sameurneo) privatizebis auqcionebis SeCerebam, anu Warbi miwodebis
gaqrobam myisieri stimuli misca aweuliyo 1 kv.m. miwis fasi 0.53 laramde
sabazro konkurenciis gziT. ekonomikurad aseT mcire periodSi, im fonzec
ki roca garantirebulad saxelmwifo miwebis miwodebis molodini kvlav
arsebobda, sasoflo-sameurneo miwis fasma mainc aiwia. winaswar cnobili
iyo, rom saxelmwifo miwebis privatizeba kvlav gagrZeldeboda rac
87 wyaro: `saqarTvelos finansaTa saministros momsaxurebis saagento”-s
www.eauction.ge-s monacemebi.
- 85 -
Semdgom marTlac ase moxda. diagramidan 3.2.1. `a~ Cans, rom 1 kv. m. fasi
iZulebiT bazarze isev daeca.
rasakvirvelia, fasis zrdaze iZulebiTi bazris miwodeba reagirebas
ver moaxdenda, ramdenadac is raodenobrivad SezRuduli bazaria da
damokidebulia aRmasrulebelTan arsebul SemTxvevebze (CamorTmeuli
miwebi). sxva periodebTan SedarebiT auqcionebis raodenobrivad mkveTri
sxvaoba ar gvaqvs, amis dasturad moviyvanT diagramas 3.2.2 `a~.
gamodis, rom maRalma konkurenciam ganapiroba 1 kv.m. miwaze maRali
Rirebuleba. es marTalac asea, rac dasturdeba sakvlev periodSi
Catarebuli aRsrulebis auqcionebis raodenobis da maTze jamuri bijebis
grafikulad Sedarebisas (diagrama 3.2.3. `a~). monacemTa TvalsaCino
SesatyvisobisTvis bijebis raodenoba mogvyavs yoveli 10 bijis mixedviT.
zustad analogiuri viTarebaa mocemuli `meorad bazarzec~ drois
Sesabamisi periodisTvis, sadac miwis fasma myisierad aiwia da iZulebiTi
bazrisgan gnsxvavebiT mas miwodebis reagirebac moyva, vinaidan swored
meoradi bazaria namdvili bazari da sabazro principebiTa da meqanizmebiT
0.06 0.06
0.190,14 0,11 0,11 0.08 0.05
0.53
0,12 0.11
0.27
iZulebiTi auqcionebiT gayiduli miwebis fasi Tveebis mixedviT 1 kv.m-ze 2010-2012 ww-Si
(www.eauction.ge-s monacemebze dayrdnobiT)1.kv.m. fasi
- 86 -
moqmedebs.
0.06 0.06
0.2
0,14 0,11 0,11 0.08 0.05
0.53
0,12 0.10
0.27
0,07
0,16
0.18
0,240,15
0,22
0,42
0,21 0,35
0,55
0,36
0,23
aRsruleblis auqcionebis raodenoba da 1kv.m miwis Rirebulebis urTierT damokidebuleba 2011-2012 ww-Si
(www.eauction.ge-s monacemebze dayrdnobiT)
1.kv.m. fasi raoden 100 auqcionis mixedviT
- 87 -
yovelive xsenebuls ukve mecnierul kanonzomierebaSi gadayvaniT
amave Tavis boloSi daubrundebiT da grafikulad vaCvenebT aqtivebis
bazarze arsebul viTarebas.
Semdgari auqcionebis Sedegebis gaanalizebiT nakveTebis
farTobebis sididis mixedviT dajgufebis Sedegad gamovlinda agreTve
gasayidi aqtivis sididis (nakveTis farTobis) da fasis
urTierTdamokidebuleba.
nakveTebis sididis mixedviT gamoiyo monacemta 10 jgufi, Sesabamis.
kvlevis Sedegebis diferencirebuli dajgufebiT miRebuli monacemebi
mocemula cxrilebSi 3.2.2 da 3.2.3
2010-2012 wwPprivatizebuli nakveTebis sididis mixedviT 1 kv. m-s Rirebuleba da gayidvebis odenoba88
88 wyaro: `saqarTvelos finansaTa saministros momsaxurebis saagento”-s
www.eauction.ge-is monacemebze dayrdnobiT
7 16 17 24 15 22 42 21 3555
36 235,5
70,637,6
114,3
19,7
94,252,1
11,3
296,3
102,9
67,8
111,1
aRsruleblis auqcionebis raodenoba da auqcionebze bijebis jamuri raodenoba 2011-2012 ww-Si
(www.eauction.ge-s monacemebze dayrdnobiT)
auqcionebis raodenoba bijebis raodnoba 10 bijis mixedviT
- 88 -
N nakveTebi sididis
kv.mSi
jamuri
raodenoba
kv.m-Si
Tanxa
larebSi
auqcionebis
raodenoba
1kv. me
fasi
larebSi
1 0 -dan 5 000-mde 668809 308341 230 0.46
2 5000 dan 10000-mde 1601468 263182 212 0.164
3 10000-dan 20000-mde 4166205 812811 280 0.195
4 20001-dan 40000-mde 9807265 1279177 328 0.13
5 40001-dan 80000-mde 16261186 2029869 287 0.125
6 80001-dan 160000-mde 19485933 2547647 176 0.13
7 160001-dan 500000-mde 19701972 2195564 73 0.11
8 500001-dan 1000000-mde 11672133 1180142 17 0.1
9 100 0001-dan 500 0000-mde 17165611 1131588 12 0.066
10 500 0000 da meti 92930504 9749602 3 0.105
cxrili 3.2.2
2010-2012 wwP iZulebiTi auqcionebi, nakveTebis sididis mixedviT 1 kv. m-s Rirebuleba da gayidvebis odenoba89
N nakveTebi sididis kv.mSi
jamuri raodenoba kv.m-Si
Tanxa larebSi
auqcionebis raodenoba
1kv. me fasi larebSi
1 0 -dan 5 000 419556 1049472 211 2.25
2 5000 dan 10000-mde 282936 199463 39 0.71
3 10000-dan 20000-mde 87349 14864 7 0.17
4 20001-dan 40000-mde 229025 40720 9 0.18
5 40001-dan 80000-mde 922608 88845 15 0.10
6 80001-dan 160000-mde 1136607 83245 10 0.07
7 160001-dan 500000-mde 8000186 587214 24 0.07
8 500001-dan 1000000-mde 6139902 563386 10 0.10
9 100 0001-dan 500 0000-mde 10098000 1178360 6 0.12
10 500 0000 da meti -- -- -- --
89 wyaro: `saqarTvelos finansaTa saministros momsaxurebis saagento”-s
www.eauction.ge-is monacemebze dayrdnobiT
- 89 -
cxrili 3.2.2
SeviswavleT ra miwis 1 kv.m-s Rirebuleba nakveTebis sididis
mixedviT aRmoCnda, rom miwis nakveTis sidide (lotis sidide) zemoqmedebs
mis fasze. amasTan, is pirvelad bazarze konkurenciis ganmsazRvreli
faqtoria, rac, Tavis mxriv, miwis Rirebulebaze aisaxeba. mocemul
cxrilze dayrdnobiT Sesabamisi TvalsaCino monacemebi gvaqvs diagramaSi
3.2.5. monacemebi gviCvenebs, rom nakveTis sididesTan 1 kv.m. miwis Rirebuleba
cvalebad mimarTebaSia. rig SemTxvevebSi rac metia gasayidi aqtivis (miwis)
farTobi, miT naklebia 1 kv.m. Rirebuleba. Tumca, arsebobs gadaxrebic.
Rirebulebis klebadi tendencia fiqsirdeba diagramaze 3.2.5.
gadaxrebi gamowveulia Sesabamisi sididis miwis nakveTebze maRali
moTxovniT da am nakveTebis auqcionebSi monawileTa simravliT, rac iwvevs
konkurencias SeZenis msurvelebs Soris da sabolood aisaxeba 1kv.m-is
Rirebulebis zrdaSi.
agreTve unda aRvniSnoT, rom auqcionis wesiT privatizebis procesSi
gamokveTilia msxvilmaStabiani (500 ha-ze zemoT) `gadaxrebi”, romlebic
- 90 -
90 wyaro: `saqarTvelos finansaTa saministros momsaxurebis saagento”-s
www.eauction.ge-is monacemebze dayrdnobiT
0,46
0,160.19
0,13 0.13 0,13 0,11 0,10.07
0.11
Pprivatizebuli nakveTebis sididis mixedviT 1kv.m-is Rirebuleba 2010-2012 ww-Si
(privatization.ge-s monacemebze dayrdnobiT)
1 kv.m-is fasi larebSi
gadaxrebi 500 0000 kv.m -dan zemoT (sul 3 auqcioni)90
SeniSvna farTobi kv. m-ebSi
gadaxdili Tanxa r/n
auqcionis Ddro
gadaxra 51794128 5084469 sagarejos soflebi 16.12.2011 17:00
gadaxra 35497274 2635050 dedofliswyaro 15-04-2011
gadaxra 5639102 2030083 dedofliswyaro 1/7/2011 cxrili 3.2.4
- 91 -
konkurenciis gareSe ganxorcielda. Cveni kvlevis SemTxvevaSi gamovlinda 3
aseTi mniSvnelovani `gadaxara~ (ix. cxrili 3.2.4). kvlevis raodenobrivi
maxasiaTeblebi rogorc gadaxrebis CaTvliT aseve maT gareSec mogvyavs
garigebaTa tendenciisa da ekonomikuri kanonzomierebis ukeTesad
dasadgenad.
sabazro TvalsazrisiT mniSvnelovani es 3 gadaxraa, sadac TiTo
auqcioniT ganxorcielda 500 heqtarze meti miwis farTobebis privatizacia,
ramac kvlevis manZilze privatizebuli miwebis 48%-i Seadgina (ix.
diagramebi 3.2.7 `a~ da 3.2.7 `b~). am SemTxvevaSi marTalia, myidveli kerZo
seqtori iyo, magram SeZenas axorcielebdnen iuridiuli pirebi. ar yofila
SeZenis msurvelebs Soris konkurencia, Sesabamisad, es garigebebi miviCnieT
gadaxrebad. gadaxra aseve mkveTardaa gamokveTili miRebuli Tanxebis
TanafardobaSic, sadac 3 auqcionidan miRebulma Tanxam mTliani Tanxis
45% Seadgina (ix. diagrama 3.2.7 `g~).
2,5
0.71
0,17 0.18 0.10 0.07 0.07 0.10 0.120,46
0.160.19 0,13 0.12 0,13 0,11 0.10 0.07
0.10
pirvelad da iZulebiT bazarze gayiduli nekveTebi dajgufebuli sididis mixedviT da 1 kv.m-s Rirebulebis
Tanafardoba(privatization.ge-s da www.eauction.ge-ს monacemebze dayrdnobiT)
iZulebiTi bazari pirvelad bazari
- 92 -
(wyaro: privatization.ge-s oficialur monacemebze dayrdnobiT)
1% 1%
4%6%
10%
12%
10%
6%5%
45%
2010-2012 wwPprivatizebidan miRebuli Tanxebis %-uli Sefardeb dajgufebuli farTobebis mixedviT kv.m-Si
(privatization.ge-s monacemebze dayrdnobiT)
0 -dan 5 000-mde
5000 dan 10000-mde
10000-dan 20000-mde
20001-dan 40000-mde
40001-dan 80000-mde
80001-dan 160000-mde
160001-dan 500000-mde
500001-dan 1000000-mde
100 0001-dan 500 0000-mde
500 0000 da zemoT (gadaxara)
0% 1%2%
5%
9%
10%
10%
6%9%
48%
2010-2012 wwPprivatizebuli nakveTTebis %-uli Sefardeba farTobebis sididis mixedviT
(kv.m-Si). 0 -dan 5 000-mde
5000 dan 10000-mde
10000-dan 20000-mde
20001-dan 40000-mde
40001-dan 80000-mde
80001-dan 160000-mde
160001-dan 500000-mde
500001-dan 1000000-mde
100 0001-dan 500 0000-mde
500 0000 da meti
52%
48%
2010-2012 ww Pprivatizebuli nakveTTebTan gadaxrebis (3
auqcionis) Tanafardoba sxva danarCenTan
sxva danarCeni500 0000 h. da meti
- 93 -
kvlevaSi cal-calkea naCvenebi auqcionebiT gayiduli miwis
raodenoba, miwis Rirebuleba raionebis mixedviT gansxvavebulia
`gadaxrebiT~ da gadaxrebis gareSe, Sesabamisad sxvaobaa raodenobrivadac
privatizebul miwis farTobebsa da saerTo TanxebSi. gadaxrebis
SemTxvevebis Cvenebisas sxvaoba raionebis mixedviT Zalzed didia, rogorc
miwis raodenobriv aseve privatizebis Sedegad Semosuli Tanxebis
odenobebSi (ix. diagrama 3.2.8 `a~ da 3.2.8 `b~).
diagramze 3.2.8 `a~ naCvenebia, rom sagarejosa da dedofliswyaros
raionebSi erTjeradi msxvili privatizaciis Sedegad (`gadaxrebi”)
privatizebuli miwa da Semosuli Tanxa sakmaod uswrebs sxva raionebs.
diagramaze 3.2.8 `b~ ki naCvenebia mocemuli `gadaxrebis~ gareSe
privatizebuli miwisa da miRebuli Tanxebis Tanafardobebi raionebis
mixedviT. maT Soris sxvaoba arsebiTad TavalsaCinoa pirvel SemTxvevaSi.
Tu sagarejo gamoirCeoda yvelaze maRali maCveneblebiT, meore SemTxvevaSi
bolnisis raioni liderobs. aRniSnuli diagramebidan Cans Tu ramdenad
konkurireben raionebi erTmaneTTan da romel raionSia miwis aqtivi ufro
metad likviduri.
analogiuri maCvenebeli mkveTrad gansxvavebulia ,,iZulebiT bazarze”
romlis monacemebic mocemulia 3.2.9 diagramis saxiT.
sakvlev periodSi iZulebiT bazarze raionebis naklebi raodenobaa,
mocemul bazarze yvela raioni ar dafiqsirebula, ris gamoc zusti
Sedareba pirvelad bazarTan raionebis mixedviT naklebadaa SesaZlebeli
(ix. diagrama 3.2.9). Tumca qveynis maStabiT Sedarebisas es kvlevis Sedegbze
naklebad aisaxeba da gvaZlevs `iZulebiTi~ da `pirveladi bazris~
Sedarebis saSualebas.
kvlevam gviCvena, rom mxolod raionebis mixedviT Catarebuli
auqcionebis raodenoba zegavlenas ver axdens miwis 1 kv. m-s Rirebulebaze
am maxasiaTebelSi auqcionTa raodenobis da miwis Rirebulebis
urTierdamokidebulebis tendencia ar ikveTeba, rac ukve naxsenebi miwis
bazarze Warbi miwodebiT da moTxovnis araelastikurobiTaa
ganpirobebuli. aRniSnuli cifrobrivi maCveneblebi mocemulia digramebze
3.2.10 `a~ da 3.2.10 `b~.
- 94 -
abaSaadigeni
ambrolaaspinZa
axalcixeaxalqal…
axmetabaRdaTibolnisicageri
Coxatau…Cxorowyu
dmanisiduSeTi
dedofl…gardabani
gorigurjaani
kaspilagode…
lanCxuTimarneulimartvili
mcxeTaninowmin…
oni
qarelisaCxere
sagarejosamtred…
senakisiRnaRi Telavi
Terjola
TianeTityibuli
vaniwalenji…waslka WiaTurawyatyubo
xobixoni
yazbegi yvarliszestafo…zugdidi
2,60,20,8
3,51,0
0,50,6
0,39,3
0,20,10,3
2,70,8
45,94,5
3,35,5
1,52,0
2,81,92,02,5
0,30,4
1,42,5
0,7 54,3
1,81,3
2,41,21,2
4,70,40,10,6
3,15,5
0,92,0
2,90,10,2
3,51,9
4,9
0,20,00,10,10,10,10,10,0
1,60,00,00,00,10,1
5,20,60,40,7
0,10,30,20,6
0,20,5
0,00,20,20,30,0
5,40,20,10,10,5
0,10,7
0,10,00,10,20,5
0,00,30,20,00,10,40,20,7
auqcionebT privatizebuli miwis raodenoba da Tanxebis Tanafardoba (raionebis mixedviT gadaxrebiT)
2010-2012 ww_Si wyaro: (privatization.ge-s monacemebze dayrdnobiT)
Tanxa mln. larebSi farTobi mln. kv.m
- 95 -
abaSaadigeni
ambrolaaspinZa
axalcixeaxalqalaqi
axmetabaRdaTibolnisicageri
CoxatauriCxorowyu
dmanisiduSeTi
dedofliswyar…gardabani
gorigurjaani
kaspilagodexilanCxuTimarneulimartvili
mcxeTaninowminda
oniozurgeTi
qarelisaCxere
sagarejosamtredia
senakisiRnaRi Telavi
TerjolaTeriwyaro
TianeTityibuli
vaniwalenjixa
waslka WiaTurawyatyubo
xobixoni
yazbegi yvarlis
zestafonizugdidi
2,60,2
0,83,5
1,00,50,6
0,39,3
0,20,1
0,32,7
0,84,8
4,53,3
5,51,5
2,02,8
1,92,0
2,50,30,4
1,42,5
0,72,51
1,81,3
2,41,21,2
4,70,40,1
0,63,1
5,50,9
2,02,9
0,10,2
3,51,9
4,9
0,20,00,10,10,10,10,10,0
1,60,00,00,00,1
0,10,50,6
0,40,7
0,10,3
0,20,6
0,20,5
0,00,20,20,3
0,00,30,2
0,10,1
0,50,1
0,70,10,00,1
0,20,5
0,00,30,2
0,00,1
0,40,2
0,7
auqcionebT privatizebuli miwis raodenobis da Tanxebis Tanafardoba (raionebis mixedviT ) 2010-2012 ww-Si
wyaro: (privatization.ge-s monacemebze dayrdnobiT)
Tanxa mln. larebSi farTobi 100 heqtari
- 96 -
abaSa
aspinZa
axmetabaRdaTibolnisicageri
Coxatauri
duSeTidedofliswyaro
gardabanigori
gurjaanikaspi
lagodexilanCxuTimarneulimartvili
mcxeTa
ozurgeTi qareli
sagarejo
siRnaRi Telavi
Terjola
TianeTityibuli
vani
WiaTurawyatyubo
xobi
yazbegi yvarli
zestafoni
TuSeTilentexixaSuri
0,31
0,5
2,870,12
67,95
1,27
4,53138,87
19,980,84
110,91459,56
6,991,98
58,49
27,96
0,432,4
1,4
1407,6
293,427
1,8
111,5
0,335,7
0,7
0,22,43,2
6,50,59,3
aRsrulebis auqcionebT miwis raodenoba da Tanxebis Tanafardoba (raionebis mixedviT ) 2010-2012 wlebSi
(www.eauction.ge-s monacemebze dayrdnobiT)
Tanxa aTasi lari farTobi ha-Si
- 97 -
abaSa
adigeni
ambrola
aspinZa
axalcixe
axalqalaqi
axmeta
baRdaTi
bolnisi
cageri
Coxatauri
Cxorowyu
dmanisi
duSeTi
dedofliswyaro
gardabani
gori
gurjaani
kaspi
lagodexi
lanCxuTi
marneuli
martvili
mcxeTa
ninowminda
oni
ozurgeTi
qareli
saCxere
sagarejo
samtredia
senaki
siRnaRi
Telavi
Terjola
Teriwyaro
TianeTi
tyibuli
vani
walenjixa
waslka
WiaTura
wyatyubo
xobi
xoni
yazbegi
yvarlis
zestafoni
zugdidi
0,10,0
0,10,0
0,10,10,1
0,10,2
0,10,00,10,1
0,10,10,10,10,1
0,10,2
0,10,3
0,10,2
0,20,6
0,20,1
0,10,10,1
0,10,1
0,40,1
0,10,1
0,00,1
0,10,1
0,00,1
0,10,1
0,20,10,1
0,1
0,330,150,120,14
0,220,140,3
0,142,09
0,060,050,090,090,09
0,26
0,190,76
0,440,25
0,450,37
0,550,35
0,110,1
0,080,290,31
0,430,25
0,510,13
0,20,260,28
0,730,09
0,060,130,28
0,530,48
0,870,38
0,040,08
0,350,49
1,16
პრივატიზების auqcionebის raodenobა da fasi 1 kv.m-ze Tanafardoba (raionebis mixedviT) 2010-2012 ww-Si
(privatization.ge-s monacemebze dayrdnobiT) raoden 100 auqcionis mixedvit fasi 1 kv.m-ze
- 98 -
abaSa
aspinZa
axmeta
baRdaTi
bolnisi
cageri
Coxatauri
duSeTi
dedofliswya…
gardabani
gori
gurjaani
kaspi
lagodexi
lanCxuTi
marneuli
martvili
mcxeTa
ozurgeTi
qareli
sagarejo
siRnaRi
Telavi
Terjola
TianeTi
tyibuli
vani
WiaTura
wyatyubo
xobi
yazbegi
yvarli
zestafoni
TuSeTi
lentexi
xaSuri
0,05
0,22
0,150,63
0,06
0,43
1,110.02
1.020,66
0.060.09
0,190,130,15
4,13
1,040,44
0,58
0.13
0.030,14
0,15
0.08
0,110.05
0,22
1,530,270,05
0,240,090,18
0,01
0,02
0,050,01
0,03
0,04
0,130,04
0,320,07
0,180,26
0,060,070,12
0,41
0,050,05
0,06
0,180,21
0,03
0,05
0,15
0,030,060,03
0,010,04
0,02
0,010,01
0,14
aRsrulebis auqcionebs raodenobis da 1 kv.m-ze fasis Tanafardoba (raionebis mixedviT) 2011-2012 ww-Si
(www.eauction.ge-s monacemebze dayrdnobiT)
raodenoba 100 auqcionis mixedviT 1 km.m-s fasi
- 99 -
,,iZulebiT bazarze” metwilad iseTi nakveTebi xvdeba, romelTa
likvidurobac maRalia. am mxriv aRsaniSnavia gansakuTrebuli molodinis
(xelsayreli mdebareoba, turistuli zona, savaWro perspeqtiva da a.S)
raionebi, sadac 1 kv. m. miwis fasi TiTqmis 100–jer aRemateba sxva raionebis
miwis Rirebulebis saSualo maCvenebels (ix. diagrama 3.2.11). (Sesabamisad
monacemTa damuSavebisas (garda saerTo raodenobrivis), mocemuli
maRallikviduri raionebis monacemebi saerTo ekonomikuri kanonzomierebis
dasadgenad ar gamoviyeneT).
sainteresoa agreTve aqtivis (miwis) likvidurobis damokidebuleba
konkurenciasTan mimarTebaSi. aRniSnulis gaTvaliswinebiT gamoikveTa
aqtivis SeZenis msurvelTa 3 kategoria: 1. aqtivi msurvelTa moTxovnis
gareSe (e.i. konkurenciis gareSe klebadi fasiT); 2. aqtivebi msurvelTa
konkurenciis gareSe (auqcionSi monawileobs 1 myidveli); 3. aqtivi
msurvelTa konkurenciiT (auqcionSi monawileoba ori an meti myidveli).
3.4 4.2
13.4
6.3
11.3
2.5
17.6
4.1
aRsrulebis auqcionebi, 1 kv.m. miwis fasi (larSi) gansakuTrebul zonebSi
(www.eauction.ge-s monacemebze dayrdnobiT)
1km.m.-s fasi
- 100 -
auqcionSi monawileobis miRebis msurvelTa raodenobaze
(konkurenciaze) moqmedebs rogorc aqtivis sawyisi fasis sidide (rig
SemTxvevaSi gasayidi obieqtis sididezea damokidebuli), aseve aqtivze
winaswar Sesatani sagarantio (,,b”-s) Tanxis odenoba.
amrigad, kerZo sakuTrebis Fformirebis procesSi aqtivis (miwis)
fasi privatizebisas ganisazRvreba nakveTis farTobiT (sididiT) da
sagarantio ,,b”-s odenobiT, es ukanaskneli swored sawyis fasTan aris
kavSirSi % -li maCvenebliT.
kvlevam gvaCvena, rom bolo ori wlis manZilze sabazro meqanizmebiT
kerZo sakuTrebaSi gadavida 19 346 heqtari sasoflo-sameurneo miwa, xolo
privatizebiT miRebuli Tanxa Seadgens 21,49 mln. lars, im fonze, rodesac
mxolod srul gankerZoebas daqvemdebarebuli sasoflo sameurneo miwis
fondi (saxnavi, mravalwliani nargavebi, saTibi) 1209 aTasi heqtaria aqedan
sakmaod didi nawili jer kidev saxelmwifos sakuTrebas warmoadgens
(saZovari 1 796 aTasi heqtari metwilad gansakerZoebeli), 91 miwasTan
SedarebiT ufro uaresi mdgomareobaa mTlianad ekonomikuri aqtivebis
sakuTrebis kuTxiT. uamravi aqtivi jer kidev saxelmwifo sakuTrebaSia,
romelic aucileblad unda gasxvisdes. arsebuli tempiT miwaze minimum 20
wli kidev ver ganxorcieldeba sakuTrebis sruli formireba. kerZo
sakuTrebis srulad ar qona ki niSnavs imas, rom arasrulad gamoiyeneba
ekonomikuri simZlavreebi; saqmianobisTvis arasakmarisi ekonomikuri
Tavisuflebaa da ekonomikuri zrdis potencialic arasruladaa
gamoyenebuli. 92
arian mecnier-mkvlevarebi, romlebic postsabWoTa sivrceSi kerZo
sakuTrebis formirebis sakiTxs Teoriulad aanalizebdnen, Tumca
realobis praqtikuli kvleva ufro sainteresoa arsebul mosazrebebsa da
91 oqrocvariZe z., disertacia `sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis gamoyenebis
efeqtianobis amaRlebis gzebi sameurneo meqanizmis srulyofis pirobebSi”,
`saqarTvelos saxelmwifo sasoflo-sameurneo universisteti~, Tb., 2006. gv. 11.
92 SeniSvna: garda auqcionis wesiT saxelmwifo aqtivebis gankerZoebisa,
privatizeba xorcieldeba pirdapiri miyidvis wesiTac, romlis monacemebic araa
moyvanili. vinaidan amgvari meTodiT SeZenili aqtivebi sabazro garigebis
Tavisufali bazris principebs ar akmayofilebs. aRniSnuli gziT formirebuli
kerZo sakuTreba pirveladi bazris pirobebSi ar monawileobs sabazro brunvaSi
da Sesabamisad Cveni kvlevebis interesis miRmaa.
- 101 -
TeoriebTan mimarTebaSi. aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT jer kidev
gasuli saukunis dasasruls Cveni Tanamemamule, praqtikosi ekonomisti i.
CxaiZe kerZo sakuTrebis formirebasTan dakavSirebiT aRniSnavs –
,,saxelmwifo imdenad dabal fasad yidis Tavis sakuTrebaSi darCenil
saprivatizacio qonebas, rom Seqmnili foni safuZvels aclis meorad
bazarze, ukve kerZo sakuTrebaSi arsebuli qonebis yidava-gayidvis
SesaZleblobasac ki.”93
Tu ekonomikis ganviTarebis Tavisufali sabazro varianti varCieT,
ar SeiZleba warmatebis miRweva fasiani qaraldebisa da miwis bazris
gareSe, anu kerZo sakuTrebis Tavisufali floba gankargvis
gareSe. 94 dRevandel realobaSi ki `gadaxdisunariani moTxovnis nawilSi
raime gaugonari gadaxra ar gvaqvs. gvrCeba erTaderTi daskvna, - miwodebis
nawilSi vuSvebT raRac, miutevebel did Secdomas, normidan raRac
gaugonar da arnaxul gadaxras, radgan faqtia, normalurTan SedarebiT
aTasjer cotaa Cveni sasoflo miwebis fasi, nulia Sesabamisi indeqsi.
sabazro ekonomikis enaze es Sesabamisi dargis gardauvali gacamtverebis
momaswavebeli, yvelaze utyuari winmswrebi indikatoria”.95
marTlac ratomaa CvenTan aqtivebis (miwa) bazari ase ganuviTarebeli,
da ratom Rirs ase iafi (1 kv. m. 10-11 TeTri) Tundac miwa?
aRniSnulTan dakavSirebiT vTvliT, rom Cveni qveynis realobaSi
arsebobs gaorebuli bazari, ori gansxvavebuli fasiT, moTxovna miwodebiT.
pirveli fasi, romlis qvemoTac vaWrobaze uars ambobs TviT saxelmwifo,
meore fasi, romlis qvemoTac kerZo subieqti uars ambobs saqonliT
vaWrobaze da ris gamoc saqoneli (momsaxurebac) iqceva arasavaWro
saqonlad. es kanonzomiereba vrceldeba yvela ekonomikur aqtivze maT
Soris miwazec.
93 CxaiZe i., `rogor gavmdidrdeT anu Cveni gza ekonomikur keTildReobisaken~,
Tb., 1999. gv. 25. 94 CxaiZe i., `rogor gavmdidrdeT anu Cveni gza ekonomikur keTildReobisaken~,
Tb., 1999. gv. 25. 95 CxaiZe i., ,,gvaklia kapitalizacia”
http://www.facebook.com/note.php?note_id=223606184338603
- 102 -
yovelive zemoT Tqmuli ganvixiloT grafikuli analizis
saSualebiT96 (ix. grafiki 3.2.1).
mocemuli grafikis horizontalur RerZze mocemulia aqtivebis
(Cvens SemTxvevaSi sasoflo-sameurneo miwebis) raodenoba, xolo
vertikalurze fasi. Pmin-m aris fasi, romlis qvemoTac kerZo subieqtebi
uars amboben miwis (aqtivis) gayidvaze, xolo Pmin-g aris fasi, romlis
qvemoTac mocemuli daniSnulebis miwebis gayidvaze uars ambobs
saxelmwifo. vTvliT, rom Pmin-g < Pmin-m, radgan kerZo piri qonebas ufro
maRal fasad afasebs, vidre saxelmwifo (da amas adasturebs Cveni
praqtikuli kvleva), aseve kerZo subieqti orientirebulia mogebaze,
gansxvavebiT saxelmwifosgan, romelic Tundac minimalur fasSi Pmin-g
qonebis gayidvaze uars ar ambobs. Tumca imasac avRniSnavT, rom arsebobs
raRaca minimumi, romlis qvemoTac TviTon saxelmwifoc ar yidis Tavis
96 gardava m., gerliani r., CalafeiqriSvili v., ,,aqtivebis bazris ganviTarebis
grafikuli analizi miwis bazris magaliTze” http://www.facebook.com/epec.ge?ref=hl
- 103 -
qonebas. grafikze es fasi aris Pmin-g.97
rogorc viciT mTavrobebma postsabWoTa sivrceSi gasayidad
komunisturi reJimis daSlis Semdeg gamoitana uzarmazari raodenobis
(qoneba, aqtivebi) miwa. am miwodebam fasi dabla dawia da saboloo
angariSiT daiyvana im minimumamde, ris qvemoTac miwas (aqtivebs) TviT
mTavroba ar yidis Pmin-g. rogorc ki erToblivi moTxovnis zrdis Sedegad
fasi gaizrdeba, maSinve pirvelad bazarze Warbi miwodeba fass isev dabla
wevs, rac zegavlenas axens iZulebiT da meoradi bazris fasebze (rac aseve
iZulebiTi bazris magaliTze kvlevam dagvanaxa). es procesi permanentul
xasiaTs atarebs da Sesabamisad grZelvadiani periodis erToblivi
miwodebis mrudi emTxveva Pmin-g -s.98
AD1 mrudiT mocemulia aqtivebze (sasoflo-sameurneo daniSnulebis
miwebze) erToblivi moTxovna, Pmin-g aris erToblivi miwodebis mrudi.
grafikze Tavidan wonasworoba naCvenebia 1 wertilSi. am wertilSi
,,pirvelad bazarze~ da `iZulebiT bazarze~ (aqtivebis) miwebis gamyidveli
aris saxelmwifo, xolo kerZo anu ,,meoradi bazari” (Pmin-g dan Pmin-m -mde)
faqtiurad gamoTiSulia procesidan (mcire raodenobiT sasoflo-sameurneo
daniSnulebis miwebs kerZo subieqtebic yidian, magram imdenad umniSvneloa
misi gavlena da masStabebi, rom grafikis aRqmisTvis misi asaxva ar aris
sasurveli agreTve es garigebebi xorcieldeba Pmin-m-zemoT). Tu
wonasworoba yalibdeba Tavidan 1 wertilSi, sadac miwis miwodeba da
moTxovna erTmaneTis tolia, maSin bazarze saxelmwifos mier gasayidad
privatizebisTvis gamotanili aqtivebis (sasoflo-sameurneo miwis) mier
Seqmnili Warbi miwodeba QS1 - QD2 aris, grafikze naCvenebia erToblivi
moTxovnis zrdis Sedegebi AD mrudis gadaadgilebiT.
AD mrudis yovel Semdgom gadaadgilebas marjvniv moyveba bazarze
Warbi miwodeba, rac fass inarCunebs mudmiv Pmin-g doneze. es procesi
97 gardava m., gerliani r., CalafeiqriSvili v., ,,aqtivebis bazris ganviTarebis
grafikuli analizi- miwis bazris magaliTze” http://www.facebook.com/epec.ge?ref=hl
98 gardava m., gerliani r., CalafeiqriSvili v., ,,aqtivebis bazris ganviTarebis
grafikuli analizi- miwis bazris magaliTze” http://www.facebook.com/epec.ge?ref=hl
- 104 -
grZeldeba saxelmwifo sakuTrebaSi arsebuli miwebis srul amowurvamde,
anu Qg-max-mde.
erToblivi miwodebis mrudi saxelmwifo qonebis amowurvis bolo
segmentSi iqneba aRmavali, anu vTvliT, rom saxelmwifoc Tavis bolo
aqtivebs minimalur fasze maRal fasSi gayidis. amis Semdeg ukve Pmin-m -
mde garigeba ar dgeba miwis yidva-gayidvaze vinaidan pirveladi bazari
Tavisi maStaburobiT ar arsebobs. Sesabamisad nebismieri moTxovna miwaze
(aqtivebze) fass pirdapir awevs Pmin-m-is zeviT, meoradi bazris Tavisufal
PF 2 wonasworul axal wertilSi, aqtivebze fasis myisier zrdas Pmin-m-dan
PF-mde vuwodeT ,,likvidurobis Tavisufali naxtomi”.
amis Semdeg ukve garigebebi bazarze ganxorcielba Cveulebrivi
miwodeba-moTxovnis kanonidan gamomdinare. moTxovnis yoveli zrda ukve
zrdis fass an piriqiT. mas Semdeg, rac aqtivis (miwis) fasi gadaaWarbebs
Tavisufali likvidurobisTvis aucilebel kritikul zRvars im resursis
mosazidad, rac saWiroa aqtivis TviTinvestirebisTvis da saqmianobis
ganviTarebisaTvis, ekonomika (soflis meurneoba) xdeba Tavisuflad
TviTganviTarebadi.
saxelmwifo qonebis amowurvamde pirveladi bazris
funqcionirebisas Qg-max miiswrafis 0-saken, saxelmwifo qonebis (miwis,
aqtivebis) amowurvis Semdeg Qg-max xdeba nulovani (TiTqmis nulis toli),
xolo Tavisufal ,,meorad bazarze” miwodebis da moTxovnis aTvla iwyeba 0
wertilidan.
kerZo sakuTrebis da misi `meoradi bazris~ Tavisufali ganviTarebis
aucilebel pirobas warmoadgens aqtivis realuri fasi (arsebulTan
SedarebiT ufro maRalia). dRes saqarTveloSi 1 kv.m sasoflo-sameurneo
daniSnulebis miwis fasi saSualod ar aRemateba 10-11 TeTrs, maSin rodesac
igive farTobis miwa evropis qveynebSi 20-30 evro Rirs.
saqarTveloSi aqtivis (miwis) Rirebulebis vardna ganapiroba
privatizebis procesma, rac ukve kvleviT monacemebSi vnaxeT. rodesac
bazarze gasayidad gamovida didi raodenobiT (aqtivebi) miwa, masze dabali
moTxovnisa da maRali miwodebis procesma fasebi TiTqmis nulovan donemde
dawia.
- 105 -
mocemuli dabali fasis pirobebSi miwa (aqtivi) ver izidavs
kapitals, romelic saWiroa kvlavwarmoebis procesisaTvis. miwa ver aris
sesxis garanti, rac xdeba Sesabamisi saqmianobisas bankebis gamoTiSvis
mizezi.
kerZo sakuTrebis realurad formirebisaTvis da miwebis (aqtivebis)
fasis zrdisaTvis aucilebelia bazarze privatizebis procesis Sedegad
gaCenili Warbi miwodebis gaqroba, ris Semdegac miwaze moTxovnis zrda
gazrdis maT fass. albaT yvelaze aragonivruli nabiji iqneboda am
procesis SeCereba, amitomac aucilebelia privatizebis procesis swrafi
dasruleba.
imisaTvis, rom saojaxo meurneobebs qondeT normaluri Semosavali
da Rirseulad cxovrebis done, erT saojaxo meurneobas unda gaaCndes 3-
dan 5-mde heqtari miwis farTobi. Mmiwaze aseTi kerZo sakuTrebis pirobebSi
SesaZlebelia, saojaxo meurneobas hqondes aqtiuri SromiTi saqmianobis
motivacia. dRes ki soflad erT komls sakarmidamo nakveTis garda gaaCnia
saSualod 0,5 heqtari sasoflo-sameurneo damiSnulebis miwis farTobi, rac
arasakmarisia soflad zrdadi keTildReobis momtani saqmianobisTvis.
U ubralo dakvirvebac cxadyofs, rom soflad macxovrebelTa
ekonomikuri keTildReoba mTavari aqtivis miwis simciris gamo maRali ver
iqneba da amaSi mniSvnelovani roli miwaze arasrulfasovan kerZo
sakuTrebas miuZRvis. saWiro umokles vadaSi saxelmwifo miwebis
privatizacia miwis mosaxleobaze usasyidlo gadacemis gziT.99
privatizebis (miwebis fulze gayidvis) procesis damatebiT uaryofiT
Sedegs warmoadgens bazridan Tavisufali finansuri saxsrebis amoReba, rac
aseve azaralebs soflis meurneobas.
Tuki privatizebis procesi gagrZeldeba saxelmwifo sasoflo-
sameurneo savargulebis fulze gayidvis gziT, es mniSvnelovanad
azaralebs saojaxo meurneobebs, uaryofiTad imoqmedebs bazris
Tavisuflebasa da mosaxleobis keTildReobaze, radgan Tanxa agraruli
seqtoridan gadainacvlebs sxva sferoSi Tundac saxelmwifo biujetidan
gadanawilebis gziT.
99 CxaiZe i., ,,gvaklia kapitalizacia”.
http://www.facebook.com/note.php?note_id=223606184338603
- 106 -
am sferoSi arsebuli Tanxa unda moxmareboda sasoflo-sameurneo
produqciis Seqmnas, magram saxelmwifo biujetSi gadanacvlebis gamo igi
`ganiwoveba” sxvadasxva mimarTulebiT. amgvarad, fuladi SesyidviT
privatizebuli miwa isev da isev dabal likvidurTan erTad daumuSavebeli
darCeba da keTildReobis zrdis maCveneblebze mniSvnelovnad ver
moqmedebs.
privatizebis dasrulebis, anu saxelmwifo miwebis (aqtivebis) kerZo
sakuTrebaSi gadasvlis uswrafes gzad migvaCnia saxelmwifo miwebis
usasyidlod gadacema saqarTvelos moqalaqeebisaTvis 100 . radgan mZime
socialuri fonidan gamomdinare mosaxleobis dabali msyidvelobiTi unari
droSi aWianurebs privatizebis gziT kerZo sakuTrebis formirebis
process. dRevandeli tempiT saxelmwifo sakuTrebaSi arsebuli miwebis
kerZo sakuTrebaSi gadasvlas daaxloebiT 15-20 weli daWirdeba. am drois
ganmavlobaSi miwis fasis zrda realur niSnulamde ver moxdeba da
Sesabamisad ver ganviTardeba soflis meurneobac.
saxelmwifo miwebis moqalaqeebisaTvis usasyidlod darigebis
SemTxvevaSi miwebis kerZo sakuTrebaSi gadasvla damTavrdeba 4-6 TveSi. es
procesi saxelmwifos anu `pirvelad bazars~ gamoTiSavs bazridan, gaaqrobs
Warb miwodebas da srulad aamuSavebs `meorad bazars”. meoradi bazris
monawileebi, rogorc viciT, arian srulfasovani kerZo mesakuTreebi. amis
Semdeg nebismieri moTxovna miwaze ukve xorcieldeba realuri sabazro
meqanizmebiT, izrdeba miwis fasi realur niSnulamde da Sesabamisad
sazogadoebrivi keTildReobac moimatebs. (sul raRac 2-3 weliwadSi 1 kv.m
sasoflo sameurneo daniSnulebis miwa Tavisuflad moizidavs minimum 1
lars, anu soflis meurneobas aqvs potenciali daaxloebiT moizidos 10
miliardi laris investicia).101
fasis aseT zrdis potencials adasturebs Tundac erTi Zalian
martivi Sedareba. miwis fasi evropaSi saqarTveloSi Sesabamis maCvenebels
minimum 550-jer aRemateba, xolo fasebi iseT produqtebze, romelic am
miwebze iwarmoeba saSualod erTmaneTisgan gansxvavdeba maqsimum 5-10–jer.
100 CxaiZe i., ,,gvaklia kapitalizacia”.
http://www.facebook.com/note.php?note_id=223606184338603 101 CxaiZe i., ,,gvaklia kapitalizacia”.
http://www.facebook.com/note.php?note_id=223606184338603
- 107 -
rogorc wesi, saqonlis fasi sxvadasxva qveyanaSi miiltvis
gamoTanabrebisken. 102 imis miuxedavad, rom miwa aratransportirebadi
resursia, misi fasic gamoTanabrebisken miiswrafis. amitom miwaze moTxovna
maRali iqneba Tu moispoba Warbi miwodeba bazarze, es aucileblad
gazrdis miwis (aqtivebis) fass, romelic araviTar SemTxvevaSi ar SeiZleba
Rirdes Tundac evropul miwaze 550-jer naklebi (gansakuTrebiT samomavlo
mosalodneli msoflio sursaTis krizisis fonze).
swored zemoT CamoTvlili mizezebis gamo, Tundac saqarTveloSi
miwis fasi 20-jer, rom Camouvardebodes evropaSi miwis fass, maSin dargi
ukve TviTganviTarebadi iqneba da moizidavs rogorc ukve avRniSneT
daaxloebiT 10 miliardi laris investicias.
saintereso iqneba albaT visaubroT ras kargavs saxelmwifo dRes da
ra saerTo sargebeli iqneba kerZo sakuTrebis droulad formirebiT,
romlis gareSec zedmetia visaubroT ekonomikur Tavisuflebaze.
bolo ori wlis manZilze, rogorc kvlevam gviCvena, Semosavalma
sasoflo-sameurneo miwis privatizebis auqcionebidan daxloebiT 21,626 mln.
lari Sedgina, Sesabamisad nakveTebis registraciis reestris momsaxurebam
daaxloebiT (1700 X 55) 0.093 mln. lari, jamSi saxelmwifom miiRo
daaxloebiT 21.72 mln. lari.
gamodis, rom saxelmwifom potenciuri investiciebi waarTva kerZo
seqtors (21.72 mln. + saprivatizacio aqtivis 10% `miwis momsaxurebis
saagentoze” gadasaxdeli Tanxa, romelsac ixdis myidveli, jamurad es
Tanxa Sedgens minimum 1.7 mln. lars), jamSi 23.42 mln. lari amoRebuli iqna
agraruli seqtoridan.
sinamdvileSi risi miReba SeeZlo da SeuZlia saxelmwifos?
sasoflo-sameurneo miwis fondi ra potencials iZleva saerTo
keTildReobis asamaRleblad?
rogorc wesi, kerZo sakuTrebas eqvemdebareba qoneba, xolo kerZo
sakuTrebaSi myofi qoneba eqvemdebareba dabegvars anu gadasaxadebs, ufro
konkretulad, kerZo mesakuTrem yovel heqtarze unda gadaixados
mosakrebeli, romelsac adgens mTavroba diferencirebulad raionebis
102 CxaiZe i., ,,gvaklia kapitalizacia”.
http://www.facebook.com/note.php?note_id=223606184338603
- 108 -
mixedviT.
am mimarTulebiT 2012 wels saqarTvelos mTavrobis #50
dadgenilebis Sesabamisad, Tu msjelobis simartivisTvis raionebis
mixedviT dawesebul gadasaxdebs gavasaSualoebT Semdegi suraTi gveqneba.103
1 heqtar miwaze wliuri gadasaxadi aris: a) saxnavze (maT Soris
mravalwlian nargavebze; sabaRe; sabostne) sakrmidamosaTvis -84 lari; b)
saaTibze -19 lari; g) saZovarze -12 lari (ix. cxrili 3.2.3).
sainteresoa kidev erTi garemoeba. dabegvras eqvemdebareba mxolod
2004 wlidan damkvidrebuli sakuTreba. gamodis, rom daaxloebiT 440 aTasi
heqtari saxnavi, 180 aTasi heqtari mravalwlovani nargavebi, 44 MaTasi
heqtari saTibi da 85 aTasi heqtari saZovari 104 aRar ibegreba. danarCenma
sasoflo sameurneo savargulebis mesakuTreebma gadasaxadi unda
gadauxados saxelmwifos.
magram sainteresoa saxelmwifo ixdis? dRemde Tavis sakuTrebaSi
datovebul miwebze. erTi mxriv, es ucnauri SekiTxva moicavs
samarTlianobis, Tavisuflebis da sastarto pirobebSi Tanaworobis
marcvals da es SekiTxvaa pasuxi ratomaa gansxvavebuli miwis Rirebuleba
saxelmwifo pirvelad bazarze da jer ar Semdgar meorad bazarze. (es
msjeloba vrceldeba kerZo sakuTrebas daqvemdebarebul sxav aqtivebzec).
kerZo sakuTrebis da ekonomikuri Tavisuflebis aucileblobas Tavi
rom davaneboT, wminda finansuri TvalsazrisiT saxelmwifo ekonomikuri
danakargi garda Znelad gazomvadi keTildReobisa, aris konkretuli
finansuri saxsrebi. anu saxelmwifos xelSi daaxloebiT 350 aTasi heqtari
(saxnavi, mravlwliani nargavebi) `a” kategoris 84 lariT dasabegri miwa,
kerZo sakuTrebaSi, rom yofiliyo jamurad (350X84X1000 = 29 400000) 29,4
milioni lari mosakrebels yovelwliurad miiRebda biujeti; `b”
kategoriiis 19 lariT dasabegri 93 aTasi heqtari jamurad 1.78 milions
(94X19X1000=1 786000) da `g” kategoriis 12 lariT dasbegridan daaxloebiT
103 SeniSvna: raionebis mixedviT mosakreblis gasaSualoeba zusti araa TiToeuli raionis miwis fondis sidididan gamomdinare, Tumca es logikuri msjelobis suraTs ar cvlis.
104 wyaro: oqrocvariZe z., disertacia `sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis
gamoyenebis efeqtianobis amaRlebis gzebi sameurneo meqanizmis srulyofis
pirobebSi”, `saqarTvelos saxelmwifo sasoflo-sameurneo universisteti~, Tb., 2006.
gv.11
- 109 -
1,5 milioni heqtaridan (mTis SeRavaTiani Temebis, sasazRvro zolebis da
a.S gamoTiSviT) jamSi 18 milion lars (1500X12X1000=18 000000).105
amrigad, miwebis sakuTrebaSi srulad gacemis Sedegad saxelmwifo
miiRebs yovelwliurad miwis mosakreblis saxiT daaxloebiT 49 mln. lars.
saSemosavlo gadasaxadis saxiT `meorad bazarze~ yvela garigebidan 20%,
agreTve miwis rentiT miRebuli Semosavlebis 20%-s. es sakmaod solidur
saxsrebia miT umetes Tu pirveladi bazari gaeTiSeba process.
saxelmwifos Semoua iribi Semosavlebi yoveli nakveTis
gadaformebis an sakuTrebaSi damtkicebis Sedegad sajaro reestris
meSveobiT miRebuli mosakrebeli, romelic aseve soliduri Tanxa iqneba,
Tumca Znelad prognozirebadi.
zemoT moyvanili msjelobis Semdgom, rom aRaraferi vTqvaT kerZo
sakuTrebis damkvidrebis aucileblobasa da ekonomikur Tavisuflebaze,
105 saqarTvelos MmTavrobis dadgenileba #50, `sasoflo-sameurneo daniSnulebisa da
tyis miwebze qonebis gadasaxadis wliuri sabaziso ganakveTebis damtkicebis
Taobaze~, Tb., 2012. 106 wyaro: oqrocvariZe z., disertacia `sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis
gamoyenebis efeqtianobis amaRlebis gzebi sameurneo meqanizmis srulyofis
pirobebSi”, `saqarTvelos saxelmwifo sasoflo-sameurneo universisteti~, Tb.,
2006. gv.11
sasoflo sameurneo miwis fondi aTas heqtarebSi da saSualo gadasaxadi kategoriebis mixedviT106
ццЦНФКццц
-цц
sul sasoflo miwa sakuTrebis mixloebiTi maCveneblebi
saxnavi mravalwl nargavebi
saTibi saZovari
sul sasoflo-sameurneo savargulebi heqtebSi 100% (3026)
802 264 144 1797
gadasaxadis saSualo odenoba 1 h-ze lari - 84 84 19 12
cxrili 3.2.3
- 110 -
gaCerebuli aqtivebis sazogadoebriv keTildReobaSi CarTvaze, sxvadasaxva
irib ekonomikur efeqtze, mraval upiratesobaze. mxolod wminda fuladi
danakargi imdenad didia grZelvadian periodSi, rom saWiroa uswrafesi
tempiT kerZo sakuTrebis sruli formireba (an aqtivebze sabazro
principebiT samarTavad konkretuli mepatronis miCena Tundac arakerZo).
auqcionis wesiT sasoflo-sameurneo miwis privatizebis Sedegad ori wlis
(2011-2012 ww) manZilze saxelmwifom sul raRac 21.7 milioni lari miiRo
(anu wliurad daaxloebiT 11 milioni lari). naTelia Tu raoden did
upiratesobas iZleva kerZo sakuTrebis formirebis dasruleba da
saqmianobis Tavisufleba.
ekonomikur Tavisuflebas uzrunvelyofs kerZo sakuTreba da ara
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebi (indeqsebi mxolod zomaven ekonomikur
Tavisuflebas, maT Semdgom TavSi vrclad ganixileba), maTTan mimarTebaSi
paradoqsaluri mdgomareoba aqvs qarTul ekonomikas. ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsebiT dRiTi dRe vaumjobesebT reitings, rac
samwuxarod ekonomikur keTildReobaze da ekonomikur zrdaze Sesabamisad
ar aisaxeba, anu ver aisaxeba umTavres SedegSi, rac keTildReobis da
realurad ekonomikuri warmatebis utyuari indikatoria.
yovelivedan gamomdinare, am paradoqsis gasaRebi srulad
formirebul kerZo sakuTrebaSi, dominirebad kerZo sakuTrebaSi devs,
romlis gareSec SeuZlebelia sabazro ekonomikis kanonzomierebebis
morgeba Tu misadageba realuri ekonomikisTvis. am SemTxvevaSi saqme gvaqvs
sruliad sxvagvar ekonomikur warmonaqmnTan, romelic Tvisobrivad
gansxvavdeba aqamde arsebul yvela ekonomikuri sistemisgan da
gansakuTrebiT es sxvaoba saxelmwifo da kerZo sakuTrebas Soris
TanafardobaSi vlindeba.
amrigad, sakuTrebis Seswavlisa da misi TavisuflebasTan kavSirSi
ganxilvis Semdgom, momdevno TavSi globaluri masStabiT ganxiluli
iqneba ekonomikuri zrdis damokidebuleba ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsebTan, agreTve Tavisuflebis indeqsebSi kerZo sakuTrebis rolis
gansazRvris sakiTxebi.
migvaCnia, rom moqalaqeTa keTildReobas xels uwyobs kerZo
sakuTreba, xolo gardamaval qveynebSi misi droulad formireba zrdis
- 111 -
TiTeuli personis socialur-ekonomikur damoukideblobas, mTlianobaSi
amaRlebs ekonomikur Tavisuflebas.
sakuTrebis dacvis TvalsazrisiT sakuTrebis diversificireba misi
dacvis yvelaze efeqturi meqanizmia anu saxelmwifom unda izrunos
aqtivebis kerZo mesakuTreTa Soris gadanawilebaze.
saxelmwifo qonebis auqcionis wesiT (eleqtronuli auqcioni)
privatizaciis proceze dakvirvebisa da Catarebuli kvlevis Sedegad,
gamovlinda, rom saxelmwifo qonebis kerZo sakuTrebad formirebis
efeqtianobis gazdis TvalsazrisiT sagarantio Tanxis dabrunebs droiTi
periodis minimumamde Semcirebaa saWiro. unda Semcirdes da mkacrad
ganisazRvros sagarantio Tanxis `b~ dabrunebis vadebi da daSvebuli iqnas
yvela sabanko dawesebulebisTvis, winamRdeg SemTxvevaSi izRudeba aqtiuri
subieqtebis (potenciuri myidvelebis) Tavisufali monawileoba
auqcionebSi.
A mokle vadaSi (3 samuSao dRe) sagarantios dabrunebis SemTxvevaSi
potenciuri myidvelebi Tanxas gamoiyenebs sxva auqcionSi monawileobis
uflebis mosapoveblad, rac pirdapir emsaxureba auqcionis princips `meti
monawile – meti konkurencia- maRali gasayidi fasi – pirveladi bazris
gaaqtiureba”;
sagarantio Tanxis dabrunebadobis Ddidi periodis da winaswar
ganusazRvreli vadis gamo potencialuri myidvelebi Tavs ikaveben an ver
axerxeben auqcionSi monawileobas rac zRudavs auqcionebSi monawileobis
Tavisuflebas da winamRdegonaSi modis auqcioniT vaWrobis principebTan.
rac Seexeba miwis privatizebis proces, auqcionSi gamarjvebuli
valdebulia aqtivis sawyisi Rirebulebis 10% Suamaval kompanias
gadauxados. roca sawyisi Tanxa dabalia magaliTad 300 lari, es savsebiT
misaRebia, magram Tu sawyisi Tanxa aRemateba 1000 lars es ukve sakmaod
zrdis myidvelis danaxarjebs. MmagaliTad Tu sawyisi Rirebuleba
warmoadgens 5000 lars, realurad damatebiT 500 lari auqcionSi
gamarjvebulma unda gadaixados. Tumca, gaurkvevelia ratom ixdis aseT
solidur Tanxas, maSin rodesac sawyisi fasiT 100 lariani aqtivi da 5000
lariani aqtivic erTnairi danaxarji ujdeba Suamaval kompanias.
aRniSnuli saSuamavlo zrdis myidvelis arapirdapir danaxarjebs
- 112 -
rac Semaferxebeli da ara aucilebeli xarjia saxelmwifo qonebis kerZo
sakuTrebad formirebis procesSi, aferxebs didi da maRali sawyisi fasis
mqone qonebis gankerZoebis process.
saWiroa dawesdes saSuamavlo gadasaxadis Weri, romlis Semdgomac
fiqsirebuli Tanxa iqneba myidvelis mier gadasaxdeli (vTqvaT 300 lari)
anu Tu sawyisi Rirebulebis 10% procenti aRemateba 300 lars, maSin
auqcionSi gamarjvebulma gadaixados fiqsirebuli Tanxa. sxava
SemTxvevaSi darCes 10%-iani saSuamavlo, an sawyisi Tanxis odenobis
Sesabamisad Mmoxdes saSuamavlo procentis diferencireba (mag. pirobiTad
3000 laramde 10%; 3000-dan 6000-mde 7%; 6000-dan 10000-mde 5%). gadasaxedia
sagarantio Tanxis gaangariSebis (dadgenis) principi.
sagarantio Tanxis sidide gansazRvravs auqcionSi monawileTa
raodenobas, konkurencias da monawileobis Tavisuflebas.
konkurentunarianobis amaRleba Tavis mxriv gvaZlevs Tavisufal sabazro
fass.
kvlevam aCvena, raom rac ufro dabalia sagarantio Tanxa sawyis
RirebulebasTan mimarTebaSi, miT metia auqcionSi monawileTa raodenoba,
maSasadame, dabali sagarantio Tanxa zrdis monawileobis Tavisuflebas.
zemo aRniSnulidan gamomdinare, umjobesi iqneba sagarantio Tanxis
dadgena sawyis fasTan mimarTebaSi minimaluri procentuli maCvenebliT. es
aamaRlebs konkurentunarianobas, gazrdis auqcionSi monawile pirTa
raodenobas da xels Seuwyobs sakuTrebis Tavisufali formirebis process.
aqtivis (miwis) saprivatizacio auqcionze gamosatanad saWiroa
inicireba, rac dakavSirebulia finansur saxsrebTan (monacemTa bazaSi
moZieba, sakadastro azomva da registracia). aRniSnuls axorcielebs `miwis
mesakuTreTa uflebebis dacvis asociacia~. Tu aRniSnuli xarjebi da
agreTve saZiebo dro iqneba Semcirebuli, gaizrdeba iniciatorTa ricxvi
rac Tavis mxriv dadebiTad imoqmedebs kerZo sakuTrebis formirebis
procesze.
auqcionebis SemTxvevaSi aqtivis Tavdapirveli iniciatori
SesaZlebelia ver gaxdes misi mesakuTre, am SemTxvevaSi inicirebis
danaxarji iniciator pirs ar aunazRaurdeba srulad. saWiroa iniciatoris
piris pirdapiri danaxarjebis sruli anazRaureba, rac gazrdis inicirebis
- 113 -
SemTxvevebs da daaCqarebs kerZo sakuTrebis formirebis process.
kerZo sakuTrebis formirebis procesze dadebiTad imoqmedebs
saxelmwifo mxridan miwis nakveTebis da lotis sididis gansazRvra
optimalur maCveneblebSi. (Seswavlilma monacemebma gviCvena, rom
gasxvisebis efeqtianobis TvalsazrisiT optimalurad SeiZleba CaiTvalos
2-dan 4 –ha-mde miwis nakveTebi).
krZo sakuTrebis formirebis xelSewyobis TvalsazrisiT saWiroa
saxelmwifo politikis gaaqtiureba, magaliTad: eleqtronuli auqcionebSi
monawileobisTvis Zlieri internet-qelis formireba da qselSi
gaaqtiurebuli kompiuterze xelmisawdomoba (codnis garkveuli done). dRes
es qseli miuwvdomelia mTavari dainteresebuli monawilisTvis soflad
mcxovrebi mosaxleobisTvis. mocemuli problemebis gamo izRudeba
auqcionebSi monawileobis Tavisufleba. es problemebi saboloo jamSi
erToblivad qmnian `pirveladi bazris~ Semaferxebel faqtorebs da
zRudaven Tavisufali `kerZo bazris~ amoqmedebas, rac Tavis mxriv
uaryofiTad moqmedebs ekonomikur Tavisuflebaze.
aRniSnuli sakiTxi SesaZlebelia gadaiWras saxelmwifo Sesabamisi
xelSemwyobi politikiT, kerZod, saWiroa Sesabamisi raionuli centrebis
Seqmna, sadac moqalaqeebi Tavisuflad SeZleben mimdinare auqcionebSi
monawileobis miRebas, (mZlavri internet qseliT, sainformacio
uzrunvelyofiT da teqnikuri momsaxurebiT). es gazrdis kerZo sakuTrebis
damkvidrebaze xelmisawvdomobis Tavisuflebas.
- 114 -
Tavi IV. ekonomikuri Tavisufleba da ekonomikuri zrda
4.1 ekonomikuri zrdis maCveneblebis da ekonomikuri Tavisuflebis urTierTdamokidebuleba
wina TavSi gamovikvlieT ra ekonomikuri Tavisufleba da sakuTreba,
romlebic aRqmulia rogorc ekonomikuri keTildReobis zrdis
maCveneblebi, mocemul TavSi Cven SevexebiT ekonomikuri Tavisuflebisa da
ekonomikuri zrdis urTierTkavSirs.
albaT aravis ar unda ekonomikuri Tavisufleba mxolod
`TavisuflebisTvis”, vinaidan ekonomikuri Tavisuflebis arsi
keTildReobis zrdaSia, da Sesabamisad, mas unda mohqondes, ekonomikuri
zrdac.
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebisa da ekonomikuri zrdis
maCveneblebis urTierTkavSiris analiziT, SevecdebiT realuri suraTi
davsaxoT imisa, Tu ra zegavlenas axdens ekonomikur zrdaze qveynis
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebi; SevafasebT am or maCveneblebs Soris
damokidebulebas da gavaanalizebT ucxour gamocdilebebs.
davadgenT aris Tu ara ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi
ekonomikuri zrdis winmswrebi indikatori; indeqsebis erTidaigive klevis
kriteriumebi identuri da marTebulia Tu ara yvela qveynisaTvis; ra
rols TamaSobs sakuTreba ekonomikuri TavisuflebaSi; ramdenad sworia,
rom yvela qveyanaSi gamoiyenebodes ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis
kvlevisas identuri meTodi, identuri kriteriumebiT.
aRniSnulidan gamomdinare, saWiroa ekonomikuri Tavisuflebis da
ekonomikuri zrdis analizi, ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebisa da
ekonomikuri zrdis maCveneblebis urTierTdamokidebulebis dadgena,
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis meTodologiisa da kriteriumebis
Sefaseba.
- 115 -
ekonomikuri Tavisuflebisa da ekonomikuri zrdis
urTierdamokidebulebis TvalsazrisiT saintereso iqneba ekonomikuri
zrdis maCveneblebis cvalebadobis Seswavla qveynebis mixedviT da maTi
Sedareba ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis cvlilebasTan periodebis
mixedviT. agreTve kvleviT miRebuli Sedegebis identurobis Tu
gansxvavebis mecnieruli axsna qveynebis Sesabamisi jgufebisTvis.
ekonomikuri Tavisuflebis da ekonomikuri zrdis
urTierTdamokidebulebis Teoriuli axsniTa da praqtikuli kvleviT
ekonomikuri zrdis maCveneblebis cvalebadoba SeviswavleT qveynebis
mixedviT. amasTan, ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis cvlilebasTan
Sesabamisi maCveneblebis Sedareba warmovadgineT droiTi periodebis
mixedviT, Sedegebis identurobisa Tu gansaxvavebis mecnieruli axsniT
gakeTda daskvnebi.
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis gasacnobad ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsebis Sesaxeb monacemebi miRebulia 4 ZiriTadi kvleviTi
organizaciis da institutebis oficialur eleqtronul gverdebidan:
`freizeris institutis ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi~
http://www.freetheworld.com/index.php (analogiur monacemebs eyrdnoba katonis
institutic http://www.cato.org/economic-freedom-world;); `Wall Street Journal & The
Heritage Foundation-is ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi~
http://www.heritage.org/index/download; msoflio bankis biznesis keTebis indeqsi
http://www.doingbusiness.org/) da `globaluri konkurentunarianobis indeqsi~
(World Economic Forum) http://www.weforum.org/reports/global-competitiveness-report-2010-
2011-0.
masalebi, agreTve, moviZieT ekonomikuri zrdis maCveneblebze
msoflio bankis, msoflios savaluto fondis, saqarTvelos statistikis
erovnuli samsaxuris oficialur eleqtronul gverdebidan
http://web.worldbank.org; http://www.imf.org/external/datamapper/index.php; (http://geostat.ge).
kvleviT miRebuli Sedegebi arsebul midgomebTan mimarTebaSi
Semowmda SedarebiTi analizis meSveobiT.
ekonomikuri zrda, rogorc ekonomikuri aRmavlobisa da
keTildReobis umTavresi maCvenebeli, miuTiTebs imaze, Tu ekonomika
- 116 -
ramdenad progresulad viTardeba.
ekonomikur Tavvisuflebasa da ekonomikuri zrdis
urTierTdamokidebulebas arc Tu ise bevri mecnieri ikvlevs, maTgan
aRsaniSnavia ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis erT-erTi avtori
profesori robert lousoni, romelic ikvlevs ekonomikuri Tavisuflebsa
da ekonomikur zrdas politikur da ekonomikur WrilSi. 107 (saerTaSoriso
finansebis da globaluri konkurentunarianobis centris direqtori
oburnis universitetSi aSS), agreTve a. ilarionovi (aSS, q. vaSinqtonis
katonis saxelobis institutis mecnier-TanamSromeli da moskovis
ekonomikuri analizis institutis damfuZnebeli). a. ilarionovma ganixila
pirdapiri kavSiri ekonomikur Tavisuflebasa da ekonomikur zrdas Soris
naSromSi `ekonomikuri Tavisufleba da xalxTa keTildReoba~. man
aRniSnuli sakiTxi ganixila 1998 wlamde periodisTvis arsebuli
ekonomikuri indeqsis `ekonomikuri mxardaWeris msoflio asociacia”-is
monacemebze dayrdnobiT.
a. ilarionovma gagviziara ramodenime mosazreba imis Sesaxeb, rom
`principulad mniSvnelovania mdgradi statistikuri kavSiris arseboba ara
mxolod, ekonomikuri Tavisuflebis da keTildReobis absolutur
maCveneblebs, aseve ekonomikuri zrdis tempebs Soris, aramed maTi nametis
maCveneblebs Sorisac~. 108 a. ilarionovis azriT, qveynebi, romlebic
ekonomikur Tavisuflebas zrdian, xasiaTdebian maRali ekonomikuri zrdis
tempebiT, xolo sadac mTavrobebi ekonomikur Tavisuflebas yvelaze Zalian
zRudavdnen, ekonomikuri zrdis tempi dabalia. is agreTve aRniSnavs, rom
ekonomikurad Tavisufali qveynebi garda ekonomikuri zrdisa, warmatebebs
aRweven sxva socialuri da adamianis ganviTarebis maCveneblebSic
(sicocxlis saSualo xangrZlivoba, Cvil bavSvTa sikvdilianobis
Semcireba, ganaTleba, socialuri diferenciacia da sxva).109
gasuli saukunis bolosTvis msoflioSi ekonomikuri Tvisuflebis
indeqsis mniSvnelobis kvlevas awarmoebda ekonomikuri analizis
107 http://www.divisionoflabour.com/ 108 a. ilarionovi, ,,ekonomikuri Tavisufleba da xalxTa keTildReoba”, Tavisuflebis
biblioTeka. krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008. gv. 66. 109 a. ilarionovi, ,,ekonomikuri Tavisufleba da xalxTa keTildReoba”,
Tavisuflebis biblioTeka. krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008. gv. 66.
- 117 -
instituti, es kvleva gansazRvruli iyo ZiriTadad mxolod 50 qveynisTvis,
monacemTa safuZvelze moaxdines ZiriTadi ekonomikuri kanonzomierebebis
formulirebac.
`ekonomikurad Tavisufali qveynebi ufro swrafad viTardebian,
vidre qveynebi, sadac mTavroba zRudavs ekonomikur Tavisuflebas da ereva
sameurneo cxovrebaSi. aucilebelia gavamaxviloT yuradReba imaze, rom
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis dabali maCveneblis dros SeuZlebelia
ekonomikuri zrdis maRali tempebis miRweva. imavdroulad, ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsis maRali maCveneblebi faqtobrivad gamoricxavs
ekonomikuri zrdis dabali tempebis albaTobas~.110
vfiqrob, rom aRniSnuli mosazrebis ganxilva dRevandeli
gadasaxedidan saintereso iqneba, radgan (XX saukunis bolomde) arc Tu
bevri organizacia axorcielebda ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis
kvlevas da amavdroulad Sesaswavli qveynebis raodenobac SezRuduli iyo.
sdReisod ZiriTadad ekonomikuri Tavisuflebis kvlevis
TvalsazrisiT gamoirCeva ramdenime autoritetuli kvleviTi centri Tu
instituti. indeqsebs da maTi Sefasebis kriteriumebs vrclad momdevno
qveTavSi ganvixilavT, agreTve maT monacemebze dayrdnobiT da ekonomikuri
zrdis maCveneblebis monacemTa SedarebiT SevecdebiT dajgufebuli
qveynebis mixedviT, regresiebis gamoyenebiT davadginoT, ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsebis cvlilebis zegavlena ekonomikuri zrdis
maCveneblebze rogorc msoflioSi, aseve calkeul qveynaSi.
ekonomikur TavisuflebasTan mimarTebaSi ekonomikuri zrdis
maCveneblebis kvlevisas, yuradReba unda gamaxvildes, upirveles yovlisa,
imaze, rom am ori ekonomikuri fenomenis urTierTdamokidebuleba
sxvadasxvanairia gansxvavebuli ekonomikuri sistemisTvis.
aRniSnulTan dakavSirebiT saqarTveloSi samuSao seminarze myofma
profesor lousonma ganacxada - `reformebis tempi saqarTveloSi ueWvod
swrafia, magram Tqven ver SeZlebT mcire droSi ekonomikis ganviTarebas
ise, rom dasavleT evropas gautoldeT, romelsac am ganviTarebisTvis 150
weli dasWirda. Tqven ki oci wlis win yvelaze represiuli reJimis nawili
110 a. ilarionovi, ,,ekonomikuri Tavisufleba da xalxTa keTildReoba”, Tavisuflebis
biblioTeka. krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008. gv. 66.
- 118 -
iyaviT. mcire droSi me vxedav Zalian did progress. cvlilebebi araa iseTi
swrafi, rogorc amas bevri isurvebda, magram vfiqrob, Tqven realisturad
unda SexedoT sakiTxs.”111
misi azriT, CvenisTana qveynebi iseT ZviradRirebul politikas
atareben, romlisTvisac mzad ar arian. Sesabamisad SeiZleba iTqvas, rom
ekonomikuri politika sxvadasxva qveynisTvis unda ganisazRvros imisda
mixedviT, Tu ganviTarebis ra donezea maTi ekonomika da ara pirdapir iqnas
gadmotanili maRalganviTarebuli qveynebis ekonomikuri politika
sxvadasxva ekonomikuri maCveneblebis gansazRvrasTan mimarTebaSi.
r. lousonis Tanamoazre n. kembelma empiriulad daamtkica,
ekonomikuri Tavisuflebisa da uZravi qonebis fasebis
urTierTdamokidebuleba, mecnieris azriT meti ekonomikuri Tavisufleba
ufro maRal fasebs iwvevs uZrav qonebaze.112
kvlevebidan Cans, rom ekonomikuri Tavisufleba ekonomikuri zrdisa
da sazogadoebrivi keTildReobis amaRlebisTvis, erT-erT yvelaze
seriozul da aucilebel elementad iTvleba. ekonomikuri Tavisufleba
iZleva inovaciuri wvdomis saSualebas uamrav saqonelsa da momsaxurebaze
Tavisufali arCevanis gaRrmavebiT, xolo misi SezRudvis mcdelobebi
saerTo jamSi azaralebs sazogadoebas113.
Cvens SemTxvevaSi ekonomikuri Tavisufleba da ekonomikuri zrda
ganixileba `sabazro ekonomikis~ WrilSi, sadac mTavari principia
`Tavisufali bazari~ da `Tavisufali fasebi~. es ukanasknelni qmnian
konkurentul garemos da gvaZleven ekonomikuri TavisuflebisTvis
damaxasiaTebel mTavar elements, rasac Tavisufali arCevani hqvia.
sabazro ekonomikis pirobebSi, kargad cnobilia, rom arsebobs ori
saxis ekonomikuri zrda: `intensiuri ekonomikuri zrda~ da `eqstensiuri
ekonomikuri zrda~, ZiriTadad ama Tu im qveynis ekonomika am oridan erT-
erTi saxis zrdiT viTardeba.
ekonomikuri Tavisufleba zemoT xsenebuli ori saxis ekonomikuri
111 http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/2042690.html 112 http://avtok.blogspot.com/2010/05/blog-post_1427.html 113 http://developmentinstitute.org/member/shikwati_freedom/russian.ph
- 119 -
zrdis SemTxvevaSi Zalian mniSvnelovan da farTo xasiaTs atarebs.
eqstensiuri zrdis SemTxvevaSi saWiroa ekonomikuri Tavisuflebis
maqsimaluri xelSewyoba im mimarTulebiT, rom ekonomikuri zrdis
eqstensiuri faqtorebi aTvisebuli qnas, raTa winapiroba Seiqmnas
intensiur ekonomikur zrdaze gadasasvlelad.
intensiuri zrdis SemTxvevaSi ki metwilad ekonomikurma
Tavisuflebam unda uzrunvelyos ekonomikuri aqtiurobisTvis
racionaluri alternativebis simravle, aseT pirobebSi sazogadoebas da
ekonomikur subieqtebs SeeZlebaT Tavisuflad marTon TavianTi
SesaZleblobebi (unar-Cvevebi) da sakuTreba, Tavisufalad dasaqmdnen,
awarmoon, moixmaron, daabandon da ivaWron, saxelmwifo xelSewyobiT da
ara saxelmwifos mxridan iZulebiT114.
amrigad, mocemuli sqmianobebis Tavisufleba dadebiT zegavlenas
axdens gansakuTrebiT iseT makroekonomikur maCveneblebze, rogorebicaa
mSp da mep, rogorc saerTo maCvenebliT, aseve 1 sul mosaxleze gaTvliT
rac mTvaria, zrdis saerTo sazogadoebriv keTildReobas.
ekonomikuri Tavaisufleba mTvari xelSemwyob faqtorad iTvleba
sabazro ekonomikis pirobebSi ekonomikuri zrdisa da ekonomikuri zrdis
maCvenebleblebze (mSp da mep) dadebiT zegavlenis TvalsazrisiT.
aqcents Tu iseTi qveynebis ekonomikaze gavakeTebT, sadac sabazro
ekonomika jer kidev fexs idgams (mag. postsabWoTa sivrce da maT Soris
saqarTvelo) ufro TvalnaTliv gamoCndeba, rom ekonomikuri zrdis
maCveneblebis cvlilebani mWidro kavSirSia sabazro ekonomikis mTavar
maxasiaTeblebTan: kerZo sakuTrebasTan, Tavisufal bazarTan, Tavisufal
fasebTan.115
am maxasiTebelTagan umTavresia sabazro sistemis CamoyalibebisTvis
kerZo sakuTreba, anu misi formirebis sakiTxi (simartive) da mTlianobaSi
kerZo sakuTrebis Dwili saxelmwifo sakuTrebasTan mimarTebaSi.
yofil postsabWoTa qveynebisTvis da konkretulad saqarTvelos
114 Kim A. B., Miller T., ,,Economic Freedom: Global and Regional patterns”.
http://www.heritage.org/index/book/chapter-1 115 a. ilarionovi, ,,ekonomikuri Tavisufleba da xalxTa keTildReoba”, Tavisuflebis
biblioTeka. krebuli V. ,,reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008. gv. 66.
- 120 -
magaliTze kerZo sakuTrebis damkvidrebis sakiTxi aqtualuria, vinaidan
faqtobrivad kerZo da saxelmwifo qonebis mTlianobaSi proporciuli
urTierTdamokidebulebaze dazustebuli informacia ar arsebobs.
ekonomikuri Tavisuflebis kvelevis indeqsebis aprobirebuli
meTodebi da maCveneblebi srulad ver asaxaven srul realobas
gardamavali tipis qveynebisTvis da ekonomikuri Tavisuflebis donis
Sesaxeb arasrul warmodgenas qmnian (zogjer gadaWarbebulad dadebiTs da
zogjer piriqiT). saboloo jamSi aRniSnuls ekonomikur Tavisuflebas da
ekonomikuri zrdis maCveneblebs Soris paradoqsul damokidebulebamde
mivyavarT. magaliTad, saqarTvelos aqvs ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsebis Sesabamisad maRali maCvenebeli da amavdroulad 3-5%
ekonomikuri zrda. 3-5%-iani ekonomikuri zrda ZiriTadad eqstensiuri
zrdis faqtorebiTaa ganpirobebuli, aseTi zrdis tempi misaRebia mxolod
iseTi qveynebisTvis, romlebic intensiuri ekonomikuri zrdis pikze
imyofebian.
Cveni varaudiT, Tu qveyana jer kidev eqtensiuri ekonomikuri zrdis
faqtorebiT viTardeba, maRali ekonomikuri Tavisuflebis pirobebSi misi
ekonomikuri zrdis tempi ufro maRali unda iyos, kerZod orniSna cifrs
unda Seadgendes.
amrigad, saxelmwifo da kerZo sakuTrebas Soris sabazro
ekonomikisTvis damaxasiaTebeli proporciebis darRveva amcirebs (farulad
zRudavs) ekonomikur Tavisuflebas, sakuTrebis formireba-damkvidrebis
proces arCevanis SezRudvis mxriv da rig SemTxvevaSi ugulebelyofs
sabazro ekonomikis principebs, mesakuTreTa fenis ar arsebobis gamo.
ekonomikuri Tavisuflebis dabal dones, rig SemTxvevebSi
astimulirebs saxelmwifo biurokratia, Tumca, umTavresi mizezi
ekonomikuri Tavisuflebis daqveiTebisa aris araswori saxelmwifo
ekonomikuri politika.
ekonomikuri Tavisufleba izRudeba saxelmwifo sakuTrebis
dominirebis (didi wilis) gamo, kerZod Tavisufali bazris da Tavisufali
konkurentuli fasebis ar arsebobis gamo. konkretulad es exeba
ekonomikuri aqtivebis bazrebs, Sedegad potenciur SesaZleblobebTan
SedarebiT dabalia mSp da mep zrdis realuri tempi, agreTve, mcirdeba
- 121 -
erovnuli simdidre.
erovnul simdidres amcirebs grZelvadian periodSi ekonomikuri
aqtivebis moraluri da fizikuri cveTa, romlebic ver formirda
sakuTrebad (mravalwliani nargavebi, Senoba nagebobani, sawarmoo cikl
Sewyvetili wiaRiseulis karierebi, da a.S). aqtivebis meoradi bazris
sisuste, saxelmwifo sakuTrebis dabali fasi da kerZo sakuTrebis
formirebis gaWianureba gamomdinareobs sazogadoebrivi keTildreobis
dabali donis gamo dabali myidvelobiTi unarianobidan, anu sazogadoebas
ar aqvs saSualeba iaqtiuros `pirvelad bazarze~ da daimkvidros
sakuTreba.
kerZo sakuTrebis DdacvasTan erTad Zalze mniSvnelovania kerZo
sakuTrebis formirebis done qveyanaSi. saerTaSoriso organizaciebis mier
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis kvlevis Sesabamisi maCveneblebis
(indeqsebis) gaangariSebisas erT-erT mniSvnelovan komponentad, swored
kerZo sakuTrebaa miCneuli. aqedan gamomdinare, ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsebi ZiriTadad realur da sando informacias iZleva im ekonomikurad
maRalganviTarebul qveynebSi, sadac kerZo sakuTrebis formireba
dasrulebulia da Sesabamisad kerZo sakuTrebac maRal donezea daculi.
qveynebSi (regionebSi), sadac kerZo sakuTrebis formireba jer kidev
araa dasrulebuli da kerZo sakuTrebac naklebad ganviTarebulia,
ferxdeba aqtivebis Tavisufal ekonomikur brunvaSi Cabma, rac zegavlenas
axdens sxva ekonomikur maCveneblebzec. ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis
kvlevisas komponentebis Sesaxeb informaciis arasrulyofilebidan
gamomdinare naklebad swori warmodgena iqmneba ekonomikuri Tavisuflebis
donis Sesaxeb da es ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis
arasrulyofilebaSic aisaxeba.
metwilad postsocialur sivrceSi da maT Soris saqarTveloSic
saxelmwifo sakuTrebasa da kerZo sakuTrebas Soris proporciuli
damokidebulebis Sesaxeb zusti informacia ar arsebobs, Sesabamisad ar
arsebobs informacia imis Sesaxeb Tu kerZo sakuTrebis formireba, romel
etapzea da rodis dasruldeba es procesi.
aRniSnulidan gamomdinare, sruliad safuZvliania ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsebis arasrulyofilebaze saubari, radgan
- 122 -
arasrulyofilad formirebuli kerZo sakuTrebis pirobebSi Sesabamisi
maCveneblebi ver asaxaven arsebul realobas ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsebis cifrobriv maCveneblebSi gamosaxatavad, vinaidan ekonomikuri
suraTi mxolod nawilobriv Cans.
vinaidan sabazro ekonomika da ekonomikuri Tavisufleba emyareba
kerZo sakuTrebas da Tavisufal konkurencias, aqtivebze sakuTrebis
gaurkveveli mdgomareoba zegavlenas axdens ekonomikuri Tavisuflebis
ganmsazRvrel maCveneblebze, rac sabolood aisaxeba saerTo ekonomikur
keTildReobaze.
SeiZleba iTqvas, rom kerZo sakuTrebis Tavisufali floba-
gankargvis gareSe gvaqvs viTareba, sadac izRudeba Tavisufali arCevani da
Tavisufali bazari, xolo maT gareSe ekonomikuri Tavisuflebis xarisxi
dabalia. amrigad, kerZo sakuTreba da ekonomikuri Tavisufleba mWidro
urTierTkavSirSi arian da erTmaneTs ganapirobeben.
ekonomikuri zrdis da misi maCveneblebis gaumjobesebis problema
nebismieri sazogadoebisaTvis arsebobs, magram wina planze igi
gansakuTrebiT ganviTarebad qveynebSi sabazro ekonomikam wamowia. amitom,
bunebrivia am problemisadmi gacxovelebuli interesi Tanamedrove
periodSi, rogorc sxvadasxva qveyanaSi aseve saqarTveloSic.
Cveni survilia, rom mokled ganvmartoT gardamavali periodis
saqarTveloSi ekonomikuri zrdis Taviseburebani, Tumca aseve
mniSvnelovnad migvaCnia ganvixiloT zogadad ekonomikuri zrda, misi
gazomvis xerxebi da am maCveneblis sxva makroekonomikur maCveneblebze
damokidebulebis sakiTxi.
makroekonomikuri maCveneblebidan ekonomikuri zrdis dasadgenad
umTavresad gamoiyeneba mSp-i da mep-i, agreTve, sazogadoebrivi
keTildreobis dasadgenad orive maCvenebeli mosaxleobis erT sulze
gaangariSebiT. es ori maCvenebeli naTel da myar warmodgenas iZleva
ekonomikuri zrdaze rogorc msoflio masStabiT, aseve calkeuli
qveynisaTvis.
am or makroekonomikur maCvenebels Soris, dasavleTis
ganviTarebuli qveynebis faqtobrivi monacemebiT sxvaoba faqtiurad
- 123 -
umniSvneloa. igi ± 1-is farglebSi meryeobs116.
ekonomikuri zrda sazogadoebrivi masStabiT warmogvidgeba,
rogorc saqonlisa da momsaxurebis wliuri warmoebis moculobis zrda.
swored amitomac ekonomikuri zrdis mTavar maCveneblebad gamodian mep-i da
mSp.
mSp-is da mep moculobis zrda mimdinare periodis ufro maRali
fasebis xarjze anu nominaluri mSp-is da mep-is cvlileba ar SeiZleba
ganxilul iqnas rogorc ekonomikuri zrda, radgan Tu ki mocemuli wlis
saboloo produqciis saerTo moculobaSi aranairi cvlileba ar moxdeba,
xolo fasebi ki 4-jer gaizrdeba, cxadia, aseTi situacia ekonomikuri
keTildReobis zrdis maCvenebeli ver iqneba. amitom mxedvelobaSi miiReba
mxolod realuri mSp-is mep cvlilebebi.
marTalia, ekonomikuri zrda izomeba makroekonomikuri maCveneblebis
meSveobiT. miso zrdis ganmsazRvreli faqtorebia: miwodebis, moTxovnis da
ganawilebis faqtorebi, bunebrivi resursebis raodenoba da xarisxi,
ZiriTadi kapitalis moculoba, warmoebis progresuli teqnologiebi 117 da
saerTo ekonomikuri politika. am faqtorebis wvdoma da efeqtiani
gamoyeneba mniSvnelovanadaa damokidebuli ekonomikur Tavisuflebaze.
Tanamedrove pirobebSi, rodesac resursebis deficitis sakiTxi
mwvaved aris dasmuli, didi mniSvneloba eniWeba aRniSnul faqtorebs
qveynis ekonomikuri zrdisaTvis. kerZod, maTi optimaluri Sexameba da
warmoebaSi CarTvis SesaZlebloba mniSvnelovanwilad gansazRvravs
ekonomikuri zrdis dinamikas.
amavdroulad minda aRvniSno, rom didi bunebrivi resursuli
SesaZlebloba jer kidev ar niSnavs erovnuli ekonomikis warmatebulad
amoqmedebas. im qveynebma, romlebsac ar gaaCndaT didi bunebriv-resursuli
SesaZleblobani, did warmatebas miaRwies ekonomikuri ganviTarebis
sferoSi da piriqiT, bevri qveyana ver iyenebs resursuli SesaZleblobebis
upiratesobebs.
ekonomikuri zrdis gansakuTrebuli faqtoria socialur-ekonomikur
urTierTobaTa xasiaTi, ekonomikuri garemos specifika, romelSic
116 http://www.mof.ge/4827 117 http://www.mof.ge/4827
- 124 -
moqmedeben ekonomikuri subieqtebi. aRniSnuli procesi saqarTvelos
magaliTze imiT aris gamorCeuli, rom aq mimdinareobs ekonomikuri
sistemis Camoyalibeba, rac, ra Tqma unda, Taviseburad aisaxeba ekonomikur
zrdaze.
ekonomikuri zrdis wyaroebs Soris unda dasaxeldes ekonomikuri
politika, romelic ekonomikuri zrdis yvelaze rTuli da gazomvas Znelad
daqvemdebarebadi wyaroa118.
saqarTveloSi da rig postsocialisturi qveynebis ganviTarebis
periodi garkveuli sirTuleebiT aris warmodgenili, rac garkveuli
subieqturi Tu obieqturi movlenebisa Sedegia. gamomdinare aqidan, Cvens
qveyanaSi am periodisaTvis arsebobs socialur-ekonomikuri ganviTarebis
sirTule. 1990 wlidan sabWouri periodis rRvevis Semdgomi periodi
gamoirCeva krizisuli mdgomareobiTa da ekonomikuri dacemiT, 90-iani
wlebis saqarTvelos ekonomika warmogvidgeba misi aRmavlobis erT-erT
kulminaciur wertilad, swored amitom saintereso iqneboda ekonomikuri
zrdis Sesadarebel sabaziso sidided 1990 w-is erovnuli warmoebis
moculoba iyos aRebuli.
imisaTvis, rom gavaanalizoT 90-iani wlebis Semdgomi saqarTvelos
realuri ekonomikuri zrdis cvalebadoba, daveyrdnobiT rig
makroekonomikur maCveneblebs. Cvens SemTxvevaSi konkretulad gamoviyenebT
ZiriTadSi mSp-s, mis sidides mosaxleobis erT sulze gaangariSebiT, zrdis
indeqsi wina welTan (1990-20012 ww) procentuli gamosaxviT, mSp zrdis temps
(1990=100%).
amrigad, saqarTvelos mSp-is gaangariSebisas misi gamosaxva xdeboda
rogorc 1990 w-is fasebSi (mln. maneTi), aseve 1996 w-lis da 2003 w-lis
fasebSi (mln. larebSi) rac gakveul wilad arTulebs wlebis monacemTa
urTierT Sesatyvisobas. Tumca, mainc SesaZlebelia mSp cvlilebis
tendenciis saCveneblad 1990 wlis maCveneblebTan Sedareba (ix. cxrili
4.1.1).
118 basilia T., silagaZe a., CikvaiZe T, - `postsocialisturi transformacia,
saqarTvelos ekonomika XXI s-is mijnaze”, Tb., 2001.
- 125 -
mSp-s zrdisa tempis tendencia wlebis Sesabamisad TvalsaCinod
mocemulia diagramaSi 4.1.1 sadac mkveTrad Cans zrdis amplitudis swrafi
cvlileba, rac rig SemTxvevaSi istoriuli xolo metwilad ki ekonomikuri
faqtorebiTaa gamowveuli, aRsaniSnavia, rom amdagvari swrafad cavalebadi
suraTi aramdgradi ekonomikis mqone qveynebisTvisa damaxasiaTebeli.
marTalia mTliani Sida produqtis sxvadasxva xerxiT gamosaxva mis
realur moculobas ra Tqma unda ver Secvlis, magram es SesaZlebels xdis
realuri ekonomikuri zrdis tempis dadgenas maTi Sedarebis gziT.
119 wyaro: `saqarTvelos ststistikis erovnuli samsaxuri~ da `msoflio savaluto
fondi~-s oficialuri veb-gverdebi.
http://geostat.ge; http://www.imf.org/external/datamapper/index.php.
saqarTvelos mSp-s zrdis indeqsi, zrdis tempi wina da
sabaziso 1990 welTan SedarebiT119
wlebi mSp-is indeqsi
(1990=100)
mSp zrdis
tempi wina
welTan
SedarebiT %
mSp zrdis tempi 1990 welTan
SedarebiT (%)
1990 100 100
100
1991 79.4 -20.6
-20.6
1992 44.5 -43.9
-55.5
1993 31.5 -29.3
-68.5
1994 28.7 -8.9
-71.3
1995 29.4 2.6
-70.6
1996 32.7 11.2
-67.3
1997 36.2 10.5
-63.8
1998 37.3 3.1
-62.7
1999 38.4 2.9
61.6
- 126 -
dRes saqarTveloSi erovnul valutad da saqonlis fulad sazom
erTeulad miRebulia lari, raskvirvelia marTebulia, rom saSualo
ekonomikuri zrdis tempis gansazRvrisas daveyrdnoT larSi gaangariSebul
mSp-is dinamikas, aseve mSp-is sabaziso da mimdinare fasebSi gaangariSeba
SesaZleblobas iZleva maTi Sesadarisobis sxvaobis dasadgenad. mSp-is erT
sul mosaxleze gaangariSebisas mxedvelobaSia misaRebi mosaxleobis
ricxovnobis cvlileba (kleba), romelic gansxvavdeba periodebis mixedviT.
amrigad, wlebis mixedviT ekonomikuri zrdis realurad warmoCenisaTvis
marTebulia mSp-is gaangariSeba saerTo moculobiT da ara erT sul
mosaxleze.
zrdis indeqsi wina welTan SedarebiT, saqarTvelos magaliTze
sruliad ararealur warmodgenas qmnis ekonomikuri zrdaze, radgan
saqarTvelos ekonomikam 90-iani wlebis Semdgom mkveTri dacema ganicada.
2000 39.1 1.8
-60.9
2001 40.9 4.8
59.1
2002 43.2 5.5
-56.8
2003 48.0 11.1
-52.2
2004 50.8 5.9
-49.2
2005 55.5 9.3
-44.5
2006 60.8 9.4
-39.2
2007 68.2 12.3
-31.8
2008 69.8 2.3
-30.2
2009 67.2 -3.8
-32.8
2010 71.4 6.3
-28.6
2011 76.5 7.2
-23.5
2012 81.1 6.0
-18.9
cxrili 4.1.1
- 127 -
aseve xdeba ekonomikuri zrdis aramarto SeCereba, aramed mkveTri dacema.
zrdis indeqsis gaangariSeba wina welTan SedarebiT, anu sabazisod, roca
aRebulia gasuli wlis monacemebi saqarTvelos magaliTze savsebiT
miuRebelia imis gamo, rom is ekonomikuri zrdis wliur indeqss zedmetad
beravs. aseTi midgoma misaRebia mxolod im qveynebisaTvis, visac gaaCniaT
xangrZlivi periodis ganmavlobaSi myari ekonomikuri zrdis tempebi.
vinaidan isini ekonomikuri SesaZleblobis zeda zRvarTan imyofebian da
maTi yovelwliuri monacemebi umniSvnelod gansxvavdeba erTmaneTisagan.
saqarTvelos magaliTze ki sul sxva suraTi gvesaxeba. magaliTad 2007
wlis zrdis maCvenebeli (tempi) 12.3% Seadgenda (yvelaze maRali
-80
-60
-40
-20
0
20
40
60
80
100
120
saqarTvelos mSp-s zrdis indeqsi, zrdis tempi wina da sabaziso (1990 w) welTan SedarebiT
wyaro: saqarTvelos ststistikis erovnuli samsaxuri da msoflio savaluto fondis oficialuri monacemebi.
mSp-is indeqsi (1990=100)
mSp zrdis tempi 1990 welTan SedarebiT (%)
mSp zrdis tempi wina welTan SedarebiT %
- 128 -
saqarTvelos ekonomikuri zrdis istoriaSi), rodesac realurad Tu
sabaziso sidided 1990 wels aviRebT igi Seadgens 7.3%-s.120
amrigad, rodesac vakeTebT saqarTveloSi ekonomikuri zrdis
Sefasebebs, sasurvelia sabaziso sidided warmovadginoT 1990 wlis
erovnuli warmoeba, vinaidan es periodi iTvleba saqarTvelos ekonomikis
moculobis yvelaze maRal safexurad (yovel SemTxvevisaTvis jerjerobiT)
Sesabamisad am periodis sabazro sidided miCneva mogvcems ekonomikuri
zrdis realur suraTs.
cnobilia, rom 1990-iani wlebis Semdgom xdeba axali fuladi niSnebis
SemoReba jer kuponi, romelic sensaciuri siswrafiT gaufasurda
(hiperinflacia), xolo Semdgom laris SemoReba romelic sakmaod myari
kursiT gamoirCeva.
gamomdinare AaRnuSnulidan marTebulia, rom 1990-2012 ww. mSp-s
odenobis Sesadareblad gamovsaxoT yoveli wlis mpS mudmiv 2003 w fasebSi,
rac SesaZleblobas mogvcems aseve SevadaroT mSp-is raodenoba 1 sul
mosaxleze. mSp-is 2003 wlis fasebiT gamosaxva imiTac aris marTebuli, rom
am periodSi mniSvnelovnad didi iyo sxva wlebTan SedarebiT ekonomikuri
zrda, rac cxrilSi naTlad aris asaxuli.
1993 wlis Semdeg arsebuli realuri zrdis tempis saSualo wliuri
maCvenebeli mxolod da 2,9%-s aRwevs, rac katastrofulad dabali
maCvenebelia. aseTi zrdis tempi, ra Tqma unda, misaRebia mxolod da
mxolod im ganviTarebuli saxelmwifoebisaTvis, romelTac ekonomikuri
ganviTarebis maRali done axasaTebT da romlebmac ukve amowures
eqstensiuri zrdis faqtorebi da ekonomikur zrdas axerxeben mxolod
intensiuri faqtorebis xarjze. es maCvenebeli savsebiT miuRebelia
saqarTvelosaTvis, romelic ekonomikuri daqveiTebis qveda zRvarTan
imyofeba da romelsac ekonomikuri zrdisa udidesi potenciali gaaCnia,
rogorc eqstensiuri faqtorebis aseve intensiuri faqtorebis srulyofili
gamoyenebiT.
saWiroa amavdroulad aRiniSnos isic, rom aseTi realuri zrdis
120 `saqarTvelos ststistikis erovnuli samsaxuri~-s da `msoflio savaluto
fondi~-s oficialuri eleqtronuli monacemebi.
http://geostat.ge; http://www.imf.org/external/datamapper/index.php
- 129 -
tempiT saqarTvelos kidev daaxloebiT 7 weli dasWirdeba imisaTvis, rom
1990 wlis dones miaRwios. magram Tuki saqarTvelo moaxerxebs bolo
wlebis zrdis maCveneblis SenarCunebas, am SemTxvevaSi qveyana gacilebiT
nakleb droSi miaRwevs 90-iani wlebis dones.
rac Seexeba mSp-is odenobas mosaxleobis erT sulze igi uswrebs
zrdis procentuli maCveneblebiT mSp-is zrdis temps. ismis kiTxva, Tu
riTa aris gamowveuli aRniSnuli sxvaoba? mizezi mxolod is aris, rom
erT sulze am maCveneblebis zrda gamowveulia mosaxleobis SemcirebiT
anu saqarTvelos mosaxleoba 1990 welTan SedarebiT daaxloebiT 10 %-iT
aris Semcirebuli. 121 mosaxleobis raodenobrivi Semcireba ZiriTadSi
gamowveulia migraciiT, rac pirdapir kavSirSia ekonomikur
TavisuflebasTan, rame Tu moqalaqeebi migrireben ukeTesi alternativis
saZieblad (dasaqmeba, socialuri pirobebi) im regionebSi, sadac meti
arCevanis Tavisuflebaa cxovrebis donis gasaumjobeseblad.
nominalur mSp-is zrdaze zegavlenas inflaciuri procesic axdens,
SeswavliT gairkva, rom am periodis ganmavlobaSi es procesi zomierebiT
xasiaTdeboda. Tumca, roca gaangariSeba xdeba, 1996 wlis an 2003 wlis
mudmiv fasebSi mniSvnelovan gansxvavdebas ar gvaZlevs savaluto kursis
gansxvaveba, anu dabali savluto kursi maRla wevs mSp-s maCvenebels
realurTan SedarebiT. es, erTi mxriv, TiTqos gvaaxloebs msoflios
Sesabamis maCvenebelTan, Tumca, zRudavs ekonomikur Tavisuflebas ucxour
bazrebze gamsvleli ekonomikuri subieqtebisa da erovnuli
mwarmoeblebisTvis. es imiT aris gamowveuli, rom saqoneli ucxour
bazrebze icvleba konvertirebad valutaze. aRniSnuli saboloo jamSi
uaryofiTad moqmedebs ekonomikuri zrdis maCveneblebze.
saqarTvelos gaaCnia Zalian dabali ekonomikuri zrdis
maCveneblebi, cxadia, arsebobs mcire magram realuri ekonomikuri zrdis
tempebi. es mcire ekonomikuri zrda visi meSveobiT da ris xarjzea
ganpirobebuli? amis gaanalizebas SevecdebiT zogadi msjelobiT. -
121 http://geostat.ge/?action=page&p_id=151&lang=geo
saqarTvelos mosaxleoba, 1990 weli 5,459 mln. adamiani, 2012 weli 4,976 mln.
adamiani.
- 130 -
filosofiur `me”–s unda, rom dRevandelze xval ukeT icxovros, anu
Sesabamisad meti Semosavali hqondes, meti gaxarjos da meti dazogos.
amrigad, TiTeuli `me”–s personaluri miswrafeba progresisken gvaZlevs
Mmcire zrdas da am ekonomikur zrdaSi naklebad monawileobs umTavresi
faqtori ekonomikuri zrdisa - saxelmwifo ekonomikuri politika Tavisi
xelSemwyobi meqanizmebiT, ekonomikuri aqtivobisTvis Tavisufali garemos
uzrunvelsayofad.
saerTo suraTidan gamomdinare, SemaSfoTebelia mosaxleobis
dabali cxovrebis done, rasac mowmobs mosaxleobis erT sulze mSp-is
dabali maCveneblebi msoflio maCveneblebTan SedarebiT, Tu mosaxleobis
cxovrebis done mkveTrad ar amaRlda SeuZlebeli gaxdeba ekonomikuri
zrdis daCqareba.
saqarTveloSi ekonomikuri zrdis erT-erT mTavar Semaferxebel
faqtorad investiciebis simcire gvevlineba, aseve sustia ekonomikur
zrdaze bankebis zemoqmedebac, radgan isini ZiriTadSi mxolod moklevadian
kredits iZlevian, aRniSnuli garemoeba kerZo seqtorisaTvis sakmaod
araxelsayrel pirobebs qmnis, rom araferi vTqvaT kreditis siZvireze, rac
ZiriTadSi arakonkurentuli fulis bazrisa da dabali ekonomikuri
Tvisuflebis mauwyebelia. es maSin rodesac udidesi mniSvneloba eniWeba
Tavisufal sainvesticio resursebs ekonomikuri zrdis uzrunvelsayofad,
sainvesticio resursebSi ki didi mniSvneloba eniWeba Sida danazogebis
zrdas da finansuri bazris ganviTarebas, rasac agreTve uzrunvelyofs
Tavisufali garemo.
amrigad, masalebis analizma gviCvena, rom saqarTvelom myar
ekonomikur zrdaze gadasvla ver moaxerxa. aRniSnulis ZiriTadi mizezi
aris is, rom saxelmwifom ver uzrunvelyo saTanado instituciuri da
struqturuli gardaqmnebi. ver Camoayaliba marTvis iseTi sistema, romelic
xels Seuwyobda Tavisufali ekonomikuri garemos Seqmnas da biznesis
ganviTarebisaTvis xelsayreli pirobebis Seqmnas. samomavlod imedia
saxelmwifo SeZlebs masze dakisrebuli funqciis Sesrulebas, rac
aucilebelia ekonomikuri zrdis myari da stabiluri tempis misaRwevad.
qveynis ekonomikuri zrdas udidesi mniSvneloba aqvs misi
ganviTarebisaTvis, socialuri pirobebis gaumjobesebisada saerTod
- 131 -
mosaxleobis keTildReobisaTvis. marTalia, mas SeiZleba hqondes
garkveuli uaryofiTi Sedegebi ekologiuri TvalsazrisiT, magram
ekonomikuri zrdisagan miRebuli sikeTe da sargebeli imdenad aRemateba
mis uaryofiT Sedegebs, rom uaryofiTi faqtorebi umniSvnelo xdeba.
mdgradi da usafrTxo ekonomikuri zrdisTvis ki aucilebelia
saxelmwifos mier ekonomikuri Tavisuflebis mxardaWera da efeqtiani
social-ekonomikuri politikis gatareba.
- 132 -
4.2 ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis Sefaseba
Tanamedrove msoflioSi globalizaciis fonze ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsebs didi mniSvneloba eniWeba. maTi meSveobiT
SesaZlebeli xdeba ama Tu im qveynis (regionis) biznes garemoze
informaciis miReba da Tavisufali sainvesticio dabandebisaTvis
xelsayreli klimatis gansazRvra.
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebi ama Tu im qveynis
keTildReobas da cxovrebis doneze piradpir ar zemoqmedebs, Sesabamisad
ar cvlis makroekonomikur maCveneblebs, magram maT Sesaxeb informacia
xels uwyobs Sesabamisi ekonomikuri politikis SemuSavebas,
sazoagdoebrivi keTildReobis asamaRleblad122.
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebi mniSvnelovan sainformacio
wyaros warmoadgens rogorc xelisufalTaTvis, aseve investorebisTvisac.
investorebi akvirdebian ekonomikuri Tvisuflebis reitingebs da cvladebis
tendenciebs. maRali maCvenebeli axalisebs maT samomavlo dabandebebs,
ramac qveyanas unda moutanos axali samuSao adgilebi da ekonomikuri
keTilReobis zrda123.
saqarTvelos arc Tu saxarbielo ekonomikuri mdgomareoba da
mosaxleobis socialuri unari, ekonomikuri zrdis dabali tempi gaaCnia,
amavdroulad qveynis mier ramdenime avtoritetul ekonomikur indeqsSi
maRali adgilis dakaveba, aSkarad qmnis garkveul dabneulobas da xSirad
mosaxleobis udidesi nawilis undoblobas iwvevs indeqsebisadmi124.
`ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi es aris ekonomikuri Tavisuflebis
maCvenebeli, romelsac adgenen saerTaSoriso institutebi saxelmwifos
struqturebTan da sxvadasxva institutebTan mimarTebaSi, aRniSnulis
mixedviT dgindeba qveynebs Soris sxvaoba ekonomikuri Tavisuflebis
122http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0001/000764/New%20Microsoft%20Word%20Document.df 123 http://www.radiotavisupleba.ge/content/economic-review/24716769.html 124 RaRaniZe g., `ekonomikuri indeqsebi da ekonomikuri realoba~, `Tbilisis
ekonomikur urTierTobaTa saxelmwifo universiteti” samecniero Sromebis
krebuli, Tb., 2010.
http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0001/000764/New%20Microsoft%20Word%20Document.pf
- 133 -
mixedviT~125.
Cvens mier ganxiluli iqneba Semdegi kvleviTi organizaciebi da
institutebi:
a) freizeris institutis ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi;
b) `Wall Street Journal & The Heritage Foundation~-is ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsi;
g) msoflio bankis biznesis keTebis indeqsi;
d) `msoflio ekonomikuri forumi~-s globaluri konkurentunarianobis
indeqsi .
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebs aqveynebs da maT safuZvelze
sxvadasxva maCveneblebis kvlevas axorcielebs katonis institutic, Tumca
is frezeris institutis monacemebs eyrdnoba aqedan gamomdinare
aucilebeli ar aris maTi calke ganxilva.
msoflio sakredito reitingebs ikvlevs Fitch-is jgufi, is
Sedis `sakredito reitingebis” saagentoebis did sameulSi da axorcielebs
sakredito sareitingo kvlevebs. am jgufma aRiareba moipova 1975 wels
rogorc saerTaSorisao statistikuri sareitingo organizaciam.
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebze msjelobisas, Cven am zogadi
informaciiT SemovifarglebiT, radgan is pirdapir ekonomikur
Tavisuflebas ar exeba.
a) frezeris institutis ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi efuZneba saerTaSoriso
organizaciebis monacemebs, statistikuri cnobarebisa da qveynebis
oficialur monacemebs126.
is ZiriTadSi efuZvneba Tavisufali arCevanis, Tavisufali gacvlis,
Tavisufali konkurenciis da kerZo sakuTrebis dacvis principebs.
kvlevebis avtorebi arian j. gvarnei (floridis saxelmwifo universiteti),
125http://www.bec.ge/images/doc/information%20of%20frazer%20index%20heritage%20foundation%20in
dex%20and%20doing%20business.pdf 126http://www.bec.ge/images/doc/information%20of%20frazer%20index%20heritage%20foundation%20in
dex%20and%20doing%20business.pdf
- 134 -
r. lousoni (samxreT meTodisturi universiteti) da joSua holi
(biloiTis koleji). indeqsSi warmodgenilia msoflios 144 qveynis monacemi
maTSorisaa saqarTveloc.
indeqsis SemuSavebisas ganmsazRvrelia xuTi ZiriTadi komponenti:
1. saxelmwifo xarjebis zoma;
2. sawarmoTa samarTlebrivi sistema da sakuTrebis uflebebi;
3. sando da saimedo fulis xelmisawvdomoba;
4. saerTaSoriso vaWrobis Tavisufleba;
5. kreditis, Sromis da biznesis regulireba.
saxelmwifo xarjebis zomis kriteriumiT fasdeba saxelmwifos
xarjebis moculoba, sagadasaxado tvirTi da saxelmwifo sawarmoTa
monacemebi. ufro konkretulad, saxelmwifo moxmarebis procentuli wili
mTlian moxmarebaSi, transferebis da subsidiebis mimarTeba mSp-Tan,
saxelmwifo investiciebis mimarTeba mTlian investiciebTan, saSemosavlo
gadasaxadis yvelaze maRali ganakveTi da Semosavlis zRvari.
sawarmoTa samarTlebrivi sistema da sakuTrebis uflebebis
komponentiT afaseben sasamarTlos damoukideblobas; sasamarTlos
miukerZoeblobis xarisxs; sakuTrebis dacvis mdgomareobas; kanonis
uzenaesobaSi da politikur procesebSi samxedro Carevis xarisxs;
samarTlebrivi sistemis erTianobas; kontraqtebiT aRebuli
valdebulebebis samarTliani Sesruleba; uZravi qonebis gayidvebiT
dakavebuli organizaciebis regulirebas; policiis sandoobas; biznesis
xarjebs danaSaulze.
sando da saimedo fulis xelmisawvdomobis punqtSi Sedis fulis
masis zrda; inflaciis standartuli gadaxrebi; bolo wlis inflaciis
done; ucxouri bankebSi qveynis SigniT da ucxoeTSi ucxour valutaSi
depozitebis flobis Tavisufleba.
saerTaSoriso vaWrobis Tavisuflebis monacemi moicavs tarifebs;
mxedvelobaSi miiReba vaWrobis dabegvridan miRebuli Semosavlebis wili
eqsport-importis jamSi, saSualo saimporto tarifis odenoba da
satarifo gadaxra. agreTve, vaWrobis maregulirebeli arasatarifo
barierebi, imports da eqsports Soris Tanafardoba; sxvaoba oficialur
savaluto kurssa da Savi bazris kurss Soris.
- 135 -
aseve igi iTvaliswinebs saerTaSoriso kapitalis bazrebis kontrols,
romelSic Sedis: adgilobrivi moqalaqeebisaTvis kapitalis ucxour
bazarze da ucxoelebisaTvis kapitalis adgilobriv bazarze daSvebis
akrZalvebi da adgilobrivi moqalaqeebis ucxoelebTan kapitalis
tranzaqciebSi monawileobis Tavisuflebis SezRudvebi127.
biznesis, kreditis da Sromis regulirebis komponenti Sedgeba:
- regulireba sakredito bazarze: es maCvenebeli Tavismxriv fasdeba
kerZo bankebze sakuTrebis uflebiT, kerZo seqtoris dakreditebis
xarisxiT; kreditze sakomisios procentiT/ saprocento ganakveTebis
kontrolis mdgomareobiT da misi Tavidan acilebis SesaZleblobebiT,
- Sromis bazris regulireba: daqiravebis praqtika da minimaluri
xelfasis odenoba; samuSaoze daqiravebisa da ganTavisuflebis wesi;
koleqtiuri SeTanxmebebiT dadgenili xelfasebis wili, daxmarebebi
umuSevrebze da samxedro ZalebSi gawvevis mdgomareoba;
- biznesis uflebebi moicavs: fasebze kontrolis mdgomareobas,
administraciuli moTxovnebisa da axali biznesis dawyebis procedurebs,
saxelmwifo biurokratiis xarjebs, licenzirebis SezRudvebs, sagadsaxado
kanonmdeblobis gatarebis danaxarjebs.
zemoT mocemuli indikatorebi fasdeba 10 baliani sistemiT (yvelaze
umaRlesia 10). angariSebi eyrdnoba ori wlis winandel monacemebs, anu 2012
wlis angariSiT gamoqveynebuli monacemebi efuZneba 2010-2011 wlebis
Sesabamis maCveneblebs. aRniSnuli monacemebis safuZvelze saqarTvelom 27-e
adgilidan 42-ze gadainacvla, es adgili yvelaze dabalia bolo periodis
manZilze. rac Seexeba `freizeris institutis ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsi~-s maCvenebels, Sesabamisi qulebi umniSvnelod aris daklebuli,
Tumca, im fonze, roca sxva qveynebma gaiumjobeses mdgomareoba `freizeris
institutis ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi~-Si saqarTvelo 42-e
adgilze aRmoCnda (ix. cxrili 4.2.2).
saqarTvelo `freizeris institutis ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsi~-s kvlevaSi figurirebs mxolod 2005 wlidan (Sesabamisad wina
127 http://www.freetheworld.com/2012/EFW2012-complete.pdf
http://www.bec.ge/images/doc/information%20of%20frazer%20index%20heritage%20foundation%20index%20and%20doing%20business.pdf
- 136 -
periodis maCvenebeli ar moipoveba), 2012 wlis angariSi 2010 wlis
monacemebze dayrdnobiT msoflio 144 qveynis mixedviT gvaqvs warmodgenili
cxrilSi 4.2.2. saqarTvelos sareitingo maCveneblebis cvlilebis tendencia
2005-2012 wlebis angariSebis mixedviT ki mocemulia diagramaSi 4.2.2.
128 wyaro: freizeris institutis veb-gverdi
http://www.freetheworld.com/index.php
qveynebis reitinguli maCveneblebi 2012 wlis angariSiT128
1 hong-kongi 8.90 48 zambia 7.31 97 kolumbia 6.50
2 singapuri 8.69 50 uganda 7.30 98 haiti 6.50
3 axali zelandia 8.36 51 urugvai 7.29 99 egvipte 6.49
4 Sveicaria 8.24 52 hondurasi 7.24 100 Srilanka 6.48
5 avstralia 7.97 52 israeli 7.24 101 madagaskari 6.42
5 kanada 7.97 52 nikaragua 7.24 102 maroko 6.41
6 ბაჰრეინი (spars.yure) 7.94 55 gvatemala 7.21 103 serbeTi 6.41
8 მავრიტანია 7.90 56 salvadori 7.20 104 bolivia 6.39
9 მავრიტანია 7.88 56 fiji 7.20 105 brazilia 6.37
10 Cile 7.84 58 kamboja 7.16 106 kameruni 6.36
11 arabeTis gaerT.emirat. 7.83 58 CexeTi 7.16 107 CineTi 6.35
12 irlandia 7.75 60 portugalia 7.14 107 tanzania 6.35
12 didi britaneTi 7.75 61 latvia 7.12 109 bangladeSi 6.34
14 estoneTi 7.74 61 filipinebi 7.12 110 nepali 6.33
15 taivani 7.72 63dominikis resp. 7.09 111 indoeTi 6.26
16 dania 7.71 64 ungreTi 7.08 111 nepali 6.26
17 katari 7.70 65 islandia 7.06 111 pakistani 6.26
18 aSS. 7.69 65saudis arabeTi 7.06 114 gaiana 6.24
19 kuveiti 7.66 67 botsvana 7.03 115 benini 6.18
20 kviprosi 7.64 67axali gvinea 7.03 116 azerbaijani 6.17
20 iaponia 7.64 69 monRoleTi 7.01 117 mali 6.12
- 137 -
20 omani (arabeTi) 7.64 70 yazaxstani 6.97 118 burkina-faso 6.09
23 iordania 7.63 71 gana 6.96 119 siria 6.08
24 peru 7.61 71 malaizia 6.96 120 nigeria 6.07
25 malta 7.57 73 barbadosi 6.94 121 siera leone 5.99
25 norvegia 7.57 73 makedonia 6.94 122 ukraina 5.94
27 avstria 7.56 75 TurqeTi 6.92 123 gaboni 5.88
28 litva 7.54 76 indonezia 6.88 123 senegali 5.88
28 montenegro 7.54 76tobago(karibis zRv) 6.88 125 lesoto 5.81
30 Svecia 7.53 78 kenia 6.87 126 ekvadori 5.80
31 germania 7.52 79 iamaika 6.84 127 argentina 5.79
32 luqsemburgi 7.47 80 tunisi 6.81 128 nigeria 5.78
33 slovakeTi 7.45 81 saberZneTi 6.78 129 kodiuari 5.76
34 espaneTi 7.43 81 paragvai 6.78 130 centr.afrika 5.73
35 somxeTi 7.42 83 italia 6.77 131 eTiopia 5.72
36 rumineTi 7.41 84 xorvatia 6.76 132 mavritania 5.67
37 samxr. Korea 7.40 85 moldoveTi 6.75 133 togo 5.59
37 niderlandebi 7.40 85 samxr. afrika 6.75 134 burundi 5.45
37 panama 7.40 87 tailandi 6.70 134 mozambika 5.45
40 bahamis kunZ. 7.36 88 beliza(amerika) 6.68 136 Cadi 5.41
41 belgia 7.35 88 yirgizeTi 6.68 137 alJiri 5.34
42 albaneTi 7.34 88 malavi 6.68 138 gvinea 5.23
42 kosta rika 7.34 91 meqsika 6.66 139 kongo 5.18
42 saqarTvelo 7.34 92 slovakeTi 6.63 140 angora 5.12
45 bulgareTi 7.33 93 bosnia 6.61 141 kongo 4.86
45 ruanda 7.33 94 namibia 6.59 142 zimbabve 4.35
47 safrangeTi 7.32 95 ruseTi 6.56 143 mianmari 4.29
48 poloneTi 7.31 96 vietnami 6.54 144 venesuela 4.07
cxrili 4.2.2
- 138 -
saqarTvelos ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis maCvenebeli 2005-2012 wlebis mixedviT
(2003-2010 ww monacemebiT)129
wlebi
freizeris institutis ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsi
Aqveynis mier dakavebuli
adgili
indeqsis maCvenebelSiKkleba an zrda wina monacemTa
SedarebiT
2005 6.4 66
--
2006 6.7 53
+0.3
2007 7.1 44
+0.4
2008 7.29 39
+0.19
2009 7.25 42
-0.04
2010 7.47 23
+ 0.22
2011 7.36
27 - 0.11
2012 7.34
42 -0.02 cxrili 4.2.3
129 wyaro: freizeris da katonis institutebis veb-gverdebi http://www.cato.org/economic-freedom-world http://www.freetheworld.com/index.php
6,4
6,7
7,1
7,297,25
7,47 7,367,34
6,2
6,4
6,6
6,8
7
7,2
7,4
7,6
frezeris institutis ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis 2005-2012 ww (2003-2010 ww monacemebiT saqarTvelo)
wyaro: freizeris institutis veb-gverdi http://www.freetheworld.com/index.php
saqarTvelo
- 139 -
b) `Wall Street Journal & The Heritage Foundation~-is ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsi;
`Wall Street Journal & The Heritage Foundation~-i 1995 wlidan aqveynebs
Sesabamis angariSs qveynebis ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis Sesaxeb.
Tavisi moRvaweobis manZilze indeqsis gamoTvlis meTodologia
ramodenimejer Seicvala, amJamad 2000-2012 wlebSi Secvlili meTodikiT
fasdeba `aTi Tavisufleba~ sadReisod ukve 185 qveynisTvis (manamde
fasdeboda `aTi faqtoriT~) meTodologias daemata Sromis Tavisuflebis
Sefaseba da Seicvala monetaruli Tavisuflebis Sefasebis meTodika. aseve
daemata regionebis Sefasebac.
Sefaseba xorcieldeba 100 baliani sistemiT, sadac TiToeul
komponents Tanabari wona eniWeba, Sesabamisad miRebuli Sedegebis mixedviT
qveynebi 5 jgufad iyofa: Tavisufali (indeqsi 100-80), upiratesad
Tavisufali (indeqsi 79.9- 70), zomierad Tavisufali (indeqsi 69.9-60),
upiratesad araTavisufali (indeqsi 59.9-50), represirebuli (indeqsi 49.9-0).
freizeris institutis indeqsis msgavsad, `Wall Street Journal & The Heritage
Foundation~-is ekonomikuri Tavisuflebis indeqsic miiReba wina wlebis
monacemebze dayrdnobiT. ZiriTadad gamoiyeneba msoflio bankis `biznesis
keTebis” monacemebi.
axali meTodologiis Sesabamisad indeqsi moicavs `10 Tavisufleba~-s:
1) biznesis Tavisufleba; 2) vaWrobis Tavisufleba; 3) fiskaluri
Tavisufleba; 4) saxelmwifosgan Tavisufleba (mTavrobis Carevisgan
Tavisufleba); 5) monetaruli Tavisufleba; 6) sainvesticio Tavisufleba; 7)
finansuri Tavisufleba; 8) sakuTrebis ufleba; 9) korufciisgan
Tavisufleba; 10) Sromis Tavisufleba.
am maCveneblebiT saqarTvelos 2013 wlisTvis sakmaod maRali indeqsi
aqvs. kerZod, msoflio 185 qveynidan me-21-e adgili ukavia da evropaSi me-11-e
adgili, win uswrebs evrokavSiris zogierT qveyanas (safrangeTi, italia,
portugalia, malta, ungreTi, slovenia, poloneTi, slovakeTi, latvia,
bulgareTi, rumineTi), agreTve samxreT koreas, israels, brazilias,
- 140 -
TurqeTs, CineTs, malaizias, meqsikas da a.S.130
saqarTvelos maCvenebeli SegviZlia SevadaroT msoflio aTi qveynis
saukeTeso maCvenebels, agreTve, indeqsis msoflio saSualo dones 185
qveynis mixedviT. monacemebidan Cans, rom saqarTvelos indeqsi
mniSvnelovnad aRemateba msoflo saSualo indeqs. (ix. cxrili 4.2.4)
srulyofili analizisTvis ganvixiloT TiToeuli maCvenebeli (`aTi
Tavisufleba~).
biznesis Tavisufleba (90.6), saqarTveloSi biznesis dawyeba da
registracia Zalian gamartivebuli da advilia. aRniSnuli xels unda
uwyobdes mewarmeobis ganviTarebas da axali samuSao adgilebis Seqmnas.
130 http://www.bec.ge/images/doc/information 131 wyaro: `Wall Street Journal & The Heritage Foundation~-is oficialuri veb-gverdi
http://www.heritage.org/index/download
saqarTvelo da msoflio 10 saukeTeso maCvenebeli 2013 wlis ~Wall Street Journal & The Heritage Foundation~-is ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsi (2012 wlis monacemebze dayrdnobiT)131
qveynebi adgili msoflioSi
adgili regionSi
Eekonomikuri Tavisuflebis reitingi
zrda da kleba wina welTan
honkongi 1 1 89.3 -0.6 singapuri 2 2 88 0.5 avstralia 3 3 82.6 -0.5 Aaxali zelandia 4 4 81.4 -0.7 Sveicaria 5 1 81 -0.1 kanada 6 1 79.4 -0.5 Cile 7 1 79 0.7 mauritania 8 1 76.9 -0.1 Ddania 9 2 76.1 -0.1 aSS 10 2 76 -0.3 saqarTvelo 21 11 72.2 2.8 msoflio saSualo -- -- 59.64 __
cxrili 4.2.4
- 141 -
Tumca, samwuxarod, biznesis daxurvis TvalsazrisiT gvaqvs
administraciul sferoSi problemebi132.
vaWrobis Tavisufleba (89.2), am sferoSic saqarTvelos mniSvnelovnad
dadebiTi maCvenebeli aqvs, ramac unda uzrunvelyos progresi. realurad
ara-satarifo barierebi da sabaJo organoebSi korufciuli garigebeba
amcirebs am Tavisuflebas.
fiskaluri Tavisufleba (88.2), es maCvenebeli sagadasaxado politikis
gaumjobesebis mcdelobis miuxedavad saqarTvelosTvis wina wlebTan
SedarebiT Semcirebulia. miuxedavad imisa, rom sagadsaxado tvirTi arc
ise maRalia, es metwilad gamowveulia administraciuli kontrolis
simZimiT.
saxelmwifosgan Tavisufleba (mTavrobis Carevisgan Tavisufleba)
(68.9). bolo wlebis maCveneblebiT saqarTveloSi saxelmwifosgan
Tavisuflebis sakmaod dabali maCvenebelia, rac politikuri konuqturiTaa
gamowveuli. miuxedavad imasa, rom regulaciebi ar arsebobs sakanonmdeblo
doneze, mTavrobis mxridan biznesis Tavisuflebis SezRudvis tendencia
arsebobs.
monetaruli Tavisufleba (72.6) am mimarTulebiT saqarTvelos
saSualo maCvenebeli aqvs. roca qveyanaSi mimdinareobs inflaciis
kontroli da maT Soris fasebis regulirebac, am maCvenebelSi maRali
Sedegi naklebad misaRwevia.
sainvesticio Tavisufleba (75.0) es maCvenebeli damakmayofilebelia im
fonze, roca sakuTrebis dacvis maCveneblebi Zalian dabalia, aRniSnuli
Tavisuflebis maCveneblis gazrda damokidebulia saxelmwifo ekonomikur
politikaze, gansakuTrebiT aqtivebis Tavisufali floba-gankargva da
sakuTrebis dacvis meqanizmebze.
finansuri Tavisufleba (60.0) aRniSnuli maCvenebeli sakmaod
dabalia. miuxedavad imisa, rom arsebobs kerZo bankebi. am bankebis
Tavisufleba garkveulwilad SezRuduli iyi mTavrobis CareviT.
132 RaRaniZe g., `ekonomikuri indeqsebi da ekonomikuri realoba~, `Tbilisis
ekonomikur urTierTobaTa saxelmwifo universiteti” samecniero Sromebis
krebuli, Tb., 2010.
http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0001/000764/New%20Microsoft%20Word%20Document.pdf
- 142 -
dasaxelebuli ori maCvenebeli urTierTkavSirSia. miuxedavad imis, rom
ucxouri bankebis da maTi filialebisTvis pirdapiri SezRudva ar
arsebobs da bevri qarTuli bankis aqcionerebs ucxoelebi warmoadgenen.
saxelmwifo wili arcerT bankSi ar aris, mainc iribad izRudebodnen
bankebi. agreTve, uimedo vali da sakredito xelSekrulebebis
Seusrulebloba bevri bankisTvis kvlav seriozul problemas
warmoadgens.133
sakuTrebis ufleba (45.0) es maCvenebeli `korufciisgan Tavisuflebi~-s
Semdgom yvelaze dabalia saqarTveloSi. qveyanaSi mravladaa sakuTrebis
xelyofis faqtebi. samwuxarod, sasamarTlo sistema ver uzrunvelyofs da
ar aris garanti rogorc ucxoeli aseve saqarTvelos moqalaqeebis
sakuTrebiTi uflebis dacvis mxriv. aRniSnulidan gamomdinare, eWvqveS dgas
sasamarTlos damoukidebloba da SesaZleblobebi daicvas kerZo sakuTreba
da mesakuTreTa uflebebi.
korufcisgan Tavisufleba (41.0). rogorc zemoT aRiniSna, es
maCvenebeli yvelaze dabalia saqarTveloSi, miuxedavad samTavrobo
gacxadebuli politikis da mcdelobisa, misgan ganTavisufleba ver
moxerxda. es, Tavis mxriv, samTavrobo Carevisagan ara TavisuflebiT aris
ganpirobebuli, korufcia mniSvnelovnad axasiaTebs saxelmwifo
sakuTrebaSi arsebuli aqtivebis gasxviseba-gankargvis sferos134.
Sromis Tavisufleba (91.1) indeqsis mixedviT am maxasiTebelSi maRali
Sedegia saqarTveloSi, rasac samwuxarod arsebuli realobidan
gamomdinare Znelia daveTanxmoT, erTi mxriv, Sromis maRali Tavisufleba
da, meore mxriv, umuSevrobis sakmaod maRli donis gamo. dasaqmebulTaTvis
samuSao drois xangrZlivoba oficialurad xelsayrelia, Tumca, mcire
anazRaurebis gamo da meti xelfasis miRebis mcdelobiT samuSo dro rig
SemTxvevaSi mniSvnelovnad aRemateba 8 saaTian samuSao ganakveTs, rac
uaryofiTi faqtoria Sromis Tvisuflebis TvalsazrisiT.
mocemuli `aTi Tavisuflebidan~ mudmivad dabali maCvenebeli gvaqvs
`korufciisgan Tavisuflebis~ reitingSi, xolo kargi maCveneblebi gvaqvs,
gansakuTrebiT bolo periodSiDSromis da biznesis Tavisuflebis mxriv.
133 http://www.bec.ge/images/doc/information 134 http://www.heritage.org/index/download
- 143 -
aRniSnuli SegviZlia detalurad vixiloT cxrilSi 4.2.5, sadac `Wall Street
Journal & The Heritage Foundation~-is 1996-2013
saqarTvelo sareitingo maCveneblebi 1996-2013 ww. Wall Street Journal & The Heritage Foundation-is angariSebidan135
wleb
i
saer
To r
eiting
i
saku
Tre b
is
Tavis
ufleb
korufci is
gan
Tavis
ufleba
fis
kaluri
Tavis
ufleba
sax
elmw
ifosgan
Tavis
ufleba
biz
nesis
Tavis
ufleb
Sromis
Tavis
ufleba
monet
aruli
Tavis
ufleb
vaWrobis
Tavis
ufleba
sainves
tic
io
Tavis
ufleb
finans
uri
Tavis
ufleba
1996 44,1 30,0 10,0 92,0 61,3 55,0 Na/m 0,0 69,0 50,0 30,0
1997 46,5 30,0 10,0 92,0 82,3 55,0 a/m 0,0 69,0 50,0 30,0
1998 47,9 30,0 10,0 91,7 95,5 55,0 a/m 0,0 69,0 50,0 30,0
1999 52,5 30,0 10,0 91,3 86,6 55,0 a/mA 50,9 69,0 50,0 30,0
2000 54,3 30,0 10,0 90,8 86,8 55,0 Na/m 67,5 69,0 50,0 30,0
2001 58,3 50,0 23,0 90,9 89,2 55,0 Na/m 61,1 75,6 50,0 30,0
2002 56,7 30,0 23,0 90,7 85,5 55,0 Na/mA 67,4 79,2 50,0 30,0
2003 58,6 30,0 23,0 90,6 88,9 55,0 a/m 74,8 64,8 50,0 50,0
2004 58,9 30,0 24,0 90,6 90,1 55,0 a/m 75,5 65,2 50,0 50,0
2005 57,1 30,0 18,0 89,9 90,5 55,0 66,8 75,9 65,2 30,0 50,0
2006 64,5 30,0 20,0 94,1 90,8 73,9 73,6 75,2 67,6 50,0 70,0
2007 69,3 30,0 23,0 91,2 88,4 80,8 99,9 77,8 71,8 60,0 70,0
2008 69,2 35,0 28,0 90,7 81,2 85,0 100,0 71,4 71,0 70,0 60,0
2009 69,8 35,0 34,0 86.8 74,6 86,6 99,4 70,9 80,6 70,0 60,0
2010 70,4 40,0 39,0 89,1 65,3 87,9 93,7 70,2 89,1 70,0 60,0
2011 70.4 40,0 41,0 87,5 60,3 87,3 92,1 76,7 89,2 70,0 60,0
2012 69,4 40,0 38,0 87,8 55,8 86,9 92,1 74,4 89,2 70,0 60,0
2013 72,2 45,0 41,0 88,2 68,9 90,6 91,1 72,6 89,2 75,0 60,0
cxrili 4.2.5
135 wyaro: The Heritage Foundation-is oficialuri veb-gverdi
http://www.heritage.org/index/download
- 144 -
wlebis angariSebidaan calkeuli indikatorebis mixedviT saqarTvelosTvis
sruli monacemebia mocemuli. indeqsis zrdis tendencias ki wlebis
mixedviT gviCvenebs diagrama 4.2.3, sadac naTlad Cans grZelvadian
periodSi indeqsis gaumjobesebis procesi.
amrigad, mocemuli `Tavisuflebebi~ UurTierTkavSirSia da
mTlianobaSi qmnis ekonomikuri Tavisuflebis indeqss, romelic qveynebSi
da regionebSi ekonomikuri Tavisuflebis dones asaxavs. saqarTveloSi
ramdenad asaxvadia mocemuli maCveneblebis realoba amas kvlevis
saSualebiT SevecdebiT avxsnaT momdevno qveTavSi.
realobidan gamomdinare saWiroa xazi gaesvas im faqts, rom `aTi
Tavisufleba” mniSvnelovani da saWiroa ekonomikuri Tavisuflebis
dasadgenad. Tumca, aseve unda aRiniSnos, rom arasakmarisi pirobaa
44,146,5
47,9
52,5
54,3
58,356,7
58,6 58,957,1
64,5
69,3 69,2 69,8 70,4 70,469,4
72,2
40
45
50
55
60
65
70
75
`Heritage Foundation~-is ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi 1996-2013 ww saqarTvelos maCveneblebi
wyaro: The Heritage Foundation-is oficialuri veb-gverdi
saqarTvelos reitingi
- 145 -
ekonomikuri keTildReobis misaRwevad.
am da sxva problemebidan gamomdinare, vTvliT, rom marTebuli
iqneboda, ekonomikis srul formirebamde da sabazro ekonomikisTvis
damaxasiaTebeli maCveneblebis miRwevamde, mocemuli ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsis ganmsazRvrel indikatorebs gardamavali tipis
problemebis Sesatyvisad daematos sxva maCveneblebi an gafarTovdes
zogierTi maTgani. magaliTad, marTebulad miviCnevT saqarTvelos tipis
qveynebisTvis daematos Semdegi sruli an qve indikatori: pirveladi
(saxelmwifo) bazrisgan Tavisufleba, kerZo sakuTrebis damkvidrebis
Tavisufleba (SesaZlebelia sakuTrebis uflebis qveindikatorad
gansazRvra) da sakuTrebis formirebis Tavisufleba (anu saxelmwifo
sakuTrebis kerZo sakuTrebad formirebis Tavisufleba).
am indikatorebis amuSavebiT (daSvebebiT) ufro srulyofili gaxdeba
gardamavali tipis qveynebisTvis ekonomikuri Tvisuflebis gansazRvra.
radgan ekonomikuri Tavisufleba efuZneba kerZo sakuTrebis damkvidrebis,
flobis da gankargis Tavisuflebebs, romlebic, Tavis mxriv, qmnian
Tavisufali gacvlis da Tavisufali konkurentuli fasebis utyuar
pirobas.
zemoT aRniSnuli pirdapir kavSirSia kriteriumebis dabal
maCveneblebTan, rogorebicaa korufciisgan Tavisufleba, saxelmwifosgan
Tavisufleba (mTavrobis Carevisgan Tavisufleba), sakuTrebis ufleba da
finansuri Tavisufleba.
g) msoflio bankis biznesis keTebis simartivis indeqsi
(Doing Business)
msoflio bankis monacemTa baza uzrunvelyofs biznesis regulirebis
da biznes garemos Sefasebas. `biznesis keTebis~ simartivis indeqss
amuSavebs saerTaSoriso safinanso korporacia - msoflio bankis erT-erTi
Semadgeneli struqtura. biznesis keTebis simartivis (Doing Business) indeqsi
ZiriTadad ikvlevs biznes garemos da orientirebulia potenciur
investorebze, raTa warmodgena qondeT sxvadasxva qveynaSi biznes
- 146 -
saqmianobis procedurebsa da perspeqtivebze136.
mocemuli indeqsi qveyndeba yovelwliur angariSebSi da oficialur
eleqtronul gverdebze (http://www.doingbusiness.org/methodology). is aCvenebs ra
damokidebuleba arsebobs ama Tu im biznesis mimarT da ra procedurebia
gasavleli qveyanaSi biznesis sawarmoeblad, rac investorebs umartivebs
gadawyvetilebis miRebas.
proeqti daiwyo 2000 wels. `Doing Business~-s pirveli angariSi
gamoqveynda 2003 wels, romelic moicavda 5 maCvenebels da 133 qveyanas
(dRemde gamocemuli aqvs 10 angariSi). mimdinare periodisTvis indeqsi ukve
moicavs 11 maCvenebels da maTi meSveobiT xorcieldeba ukve 185 qveynis
Sesabamisi monacemebis Sefaseba, es maCveneblebia:
– biznesis dawyeba;
– eleqtroenergiis miReba;
– qonebis registracia;
– TanamSromlebis daqiravebs;
– investorTa dacva;
– gadasaxadebis gadaxda;
– sagareo vaWroba;
– kontraqtebis aRsruleba;
– biznesis daxurva;
– nebarTvebi da licenziebi mSeneblobaze.
- kreditis miReba (damatebiTi maCvenebli);
- mewarmeoba (damatebiTi maCvenebli).
biznesis dawyeba. angariSis momzadebisas xdeba yvela im proceduris
aRricxva da Sefaseba, rac saWiroa komerciuli an industriuli biznesis
sawarmoeblad. informacia moicavs yvela aucilebeli nebarTvis da
licenziis miRebis SesaZleblobebs. amasTan, gaTvaliswinebulia TiToeuli
procedurisTvis saWiro dro da danaxarjebi, yvela am monacems
adastureben TiToeuli qveynis oficialuri struqturebis warmomadgenlebi
136 RaRaniZe g., `ekonomikuri indeqsebi da ekonomikuri realoba~, `Tbilisis
ekonomikur urTierTobaTa saxelmwifo universiteti”, samecniero Sromebis
krebuli, Tb., 2010.
http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0001/000764/New%20Microsoft%20Word%20Document.pdf
- 147 -
da iuristebi. am procesSi TiToeuli qveynidan monawileoben iuridiuli
firmebi. meTodologias gaaCnia Sesafasebeli kompaniisadmi erTiani midgoma,
rasac Seswavlas daqvemdebarebuli sawarmoebi unda akmayofilebdnen137.
gansazRvrulia garkveuli indikatorebi, romlebic aucilebelia
biznesis warmoebisTvis:
- procedura. organizaciis registraciisTvis gasavleli
procedurebis raodenoba, romelic gulisxmobs organizaciis damfuZnebels
da meore mxares (saxelmwifo moxele, iuristi, auditori, notariusi)
Soris garkveul urTierTobebs.
- dro. TiToeuli procedurisTvis daxarjuli dro gansazRvrulia
kalendaruli dReebiT. procedura dasrulebulad iTvleba maSin, rodesac
kompania miiRebs yvela saWiro dokuments.
- Rirebuleba. TiToeuli proceduris oficialuri Rirebuleba, anu
ra Tanxebi ixarjeba am procedurebSi.
- sawyisi kapitali. gulisxmobs imas, rom mwarmoebels sabanko
angariSze depozitis saxiT unda gaaCndes garkveuli Tanxa. Rirebulebis da
sawyisi kapitalis daTvlisas Tanxis odenobis Sedareba xdeba erT sul
mosaxleze arsebul SemosavlebTan.
am maCvenebelSi sakmaod kargi Sedegebi aqvs saqarTvelos, biznesis
dawyeba marTlac Zalian martivia da am maCvenebelSi yvelaze
ganviTarebuli qveynebis rigSi varT. es maCvenebeli aucilebelia, Tumca,
arasakmarisi, radgan biznesisTvis mTavaria ara mxolod registraciis
Tavisufleba aramed saqmianobis Tavisuflebac.
nebarTvebi da licenziebi mSeneblobaze. qveynebSi samSeneblo
saqmianobis dasawyebad aucilebeli nebarTvis an licenziis mopoveba,
romelic gaicema Semowmebisa da garkveuli pirobebis Sesrulebis Semdeg.
mSeneblobisTvis da Sesabamisi licenziis an nebarTvis miRebisTvis
samSeneblo kompania Sesabamis moTxovnebs unda akmayofilebdes (mocemuli
moTxovnilebis gasacnobad rekomenirebulia biznesisa da ekonomikis
137http://www.bec.ge/images/doc/information%20of%20frazer%20index%20heritage%20foundation%20in
dex%20and%20doing%20business.pdf
- 148 -
centris informaciis srulad gacnoba)138.
eleqtroenergiis miReba. ganixileba yvela procedurebi rac saWiroa
biznesis uwyvetobisTvis, rogoricaa kavSiris da eleqtro energiis
miwodebis uwyvetoba. aRniSnuli moicavs yvela xelSekrulebas komunaluri
momsaxurebis, agreTve manZils energiis pirvel wyarodan Sesabamis biznes
obieqtebamde. (2013 wlisTvis es maCvenebeli sakmaod maRali aqvs
saqarTvelos da is 38 qulTaa gaumjobesebuli wina periodTan SedarebiT).
TanamSromlebis daqiraveba. biznesis keTeba afasebs dasaqmebis
regulirebas, Tu rogor zemoqmedebs is TanamSromelTa ayvanaze da
ganTavisuflebaze. muSaTa dasaqmebis procesi moicavs pirovnebis
daqiravebas, SromiTi xelSekrulebis safuZvelze garkveuli pirobebis
gaTvaliswinebiT (anazRaureba, samuSao saaTebi da sxva)139.
qonebis registracia. aRiricxeba yvela is aucilebeli procedura,
romelic dakavSirebulia uZravi qonebis SeZenasTan da gadacemasTan.
samwuxarod, am maCvenebelSi uZravi qonebis SeZenaSi ZiriTadSi Sedis
`meorad bazarze~ arsebuli qoneba da mis registraciasTan dakavSirebuli
procedurebi, rac Cveni qveynis magaliTze ver asaxavs obieqtur realobas.
kreditis miReba. `biznesis keTebis simartive” adgens monacemebs
kreditorebis da debitorebis samarTlebriv uflebebze. aRiwereba
kreditebis gacems rogor uwyobs xels Tavdebobis da gakotrebis
kanonmdebloba da rogor icavs kanonmdebloba kreditorebis da
debitorebis samarTlebriv uflebebs. agreTve, fasdeba kreditebis Sesaxeb
informaciis xelmisawvdomoba da xarisxi, rogorc saxelmwifo, aseve
kerZo sakredito registrebis mxridan.
investorTa dacva. aRnisnuli fasdeba aqciaTa umciresobis
mflobelebis uflebebis dacvis mdgomareoba. gamoiyofa investorTa dacvis
3 indikatori: garigebebis gamWirvaloba (saaSkaraoze gamotanis xarisxis
indeqsi), direqtorTa uflebamosilebis xarisxis indeqsi da aqciaTa
mflobelTa uflebamosileba saWiroebis SemTxvevaSi saqme aRZran
138 http://www.bec.ge/images/doc/information%20of%20frazer%20index%20heritage%20foundation% 20index%20and%20doing%20business.pdf 139 http://www.bec.ge/images/doc/information%20of%20frazer%20index%20heritage%20foundation%2 0index%20and%20doing%20business.pdf
- 149 -
direqtorebis winaaRmdeg140.
gadasaxadebis gadaxda. am SemTxvevaSi igulisxmeba saSualo zomis
kompaniis mier wlis ganmavlobaSi gadaxdili gadasaxadi. maT Soris
administrirebis tvirTi. iangariSeba mTavrobis (biujetis) yvela doneze
gadaxdili gadasaxadi da moicavs mogebis gadasaxads, socialur
gadasaxads, qonebis gadasaxads, gadasaxads qonebis gadacemaze,
dividendebze daricxul gadasaxads, ekologiur gadasaxads da sagzao
gadasaxads.
sagareo vaWroba. am mizniT fasdeba saqonlis eqsportirebisa da
importirebis procedurebi. xdeba yvela Sesabamisi proceduris aRricxva.
saqonlis eqsportirebis procesis aRricxva da Sefaseba xorcieldeba
warmoebis adgilze saqonlis Tavdapirveli SefuTvidan sazRvris
gadakveTamde. xolo importis procedura qveynis sazRvris gadmokveTidan
sawyobamde.
kontraqtebis aRsruleba. kontraqtebis aRsrulebis indikatori
aCvenebs sasamarTlo sistemis efeqtianobas komerciuli davebis
mogvarebaSi. indikatori miiReba samoqalaqo kodeqsiT da sxva Sesabamisi
kanonmdeblobiT dadgenili procedurebis da sasamarTlos maregulirebeli
wesebis SeswavliT.
biznesis daxurva. am maCveneblis miRebisas xdeba gakotrebis drois,
Rirebulebis da Sedegebis Seswavla. imisTvis, rom gakeTdes SedarebiTi
analizi qveynebis mixedviT, gakeTebulia daSveba biznessa (kompania) da
biznesis daxurvis procesze.
yvela mocemul maCvenebelze iTvleba da angariSdeba procedurebi,
Sesabamisi saWiro dro da finansebi.
gansakuTrebiT yuradsaRebia ori maCvenebeli - biznesis dawyeba
saqarTveloSi sakmaod martivia, magram biznesis daxurvis procedurebia
gaZnelebuli. raodenobrivad uamravi firmaa registrirebuli (daaxloebiT
3,5 aTasi), rac gamowveulia registraciis simartiviT da biznes saqmianobis
Sewyvetis dros mravali procedurebis gamo, saqmianobis iuridiulad
140 http://www.bec.ge/images/doc/information
- 150 -
SeCerebis demotivaciiT 141 . Sesabamisad, firmebs ubralod aCereben da
ixsneba axali firmebi, xolo es gaCerebuli firmebi rCebian monacemTa
bazaSi. ekononomikuri zrdisTvis mTavaria ara ubralod firmebis
ricxovnoba, aramed moqmedi momgebiani firmebis arsebobaa142.
aqedan naTeli xdeba ratom aris saqarTveloSi mSp aseTi dabali
(mosaxleobis erT sulze), im qveynebTan mimarTebaSic ki, romlebsac am
indeqsiT daaxloebiT saqarTvelos msgavsi an ufro uaresi maCveneblebi
aqvT143.
141 RaRaniZe g., `ekonomikuri indeqsebi da ekonomikuri realoba~, `Tbilisis
ekonomikur urTierTobaTa saxelmwifo universiteti” samecniero Sromebis
krebuli, Tb., 2010.
http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0001/000764/New%20Microsoft%20Word%20Document.pdf 142 http://www.gfsis.org/index.php/ge/activities/projects/view/86/page/111/id/181/print/true 143 http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0001/000764/New%20Microsoft%20Word%20Document.pdf
http://www.doingbusiness.org/
1 2 3 4 5 6 7 8 9 108,111,1 12,2
19,717,7
22,9 24,4 23,826,6
28,5
Doing Business-is ineqsis mixedviT 2013 wlissaukeTeso aTeuli
wyaro: `duing biznesis~ oficialuri veb-gverdi http://www.doingbusiness.org/
dakavebuli adgili jamuri indeqsi
- 151 -
2013 wlisTvis saqarTvelo pirveli qveyanaa postsabWoTa sivrcidan,
romelic `Doing Business~-is reitingebis pirvel aTeulSi moxda, mas me-9-e
adgili uWiravs jamuri 26.6 quliT (ix. cxrili 4.2.6 da zemoT mocemuli
diagrama 4.2.4). Tumca, is problemebi, romelzec zemod visaubreT kvlav
biznesis problemebad rCeba da biznes saqmianobis sferos Tvisuflebas
zRudavs.
`Doing Business~-is indeqsis mixedviT 2013 wlis saukeTeso aTeuli maCveneblebis mixedviT144
qveynebi
dakaveb
uli ad
gil
i
jamu
ri ind
eqsi
biz
nesis
daw
yeba
eve
d
lic
enzieb
i mS
eneblobaz
e
eleqt
roener
giis
miR
eba
TanamS
roml
ebis
daqir
aveba
qoneb
is r
egis
trac
ia
investorTa d
acva
gad
asax
adeb
is g
adax
da
sag
areo
vaWroba
kont
raqt
ebis
aR
sruleb
a
biz
nesis
dax
urva
singapuri 1 8.1 4 2 5 36 12 2 5 1 12 2
honkongi 2 11.1 6 1 4 60 4 3 4 2 10 17 axali zelandia 3 12.2 1 6 32 2 4 1 21 25 17 13
aSS 4 19.7 13 17 19 25 4 6 69 22 6 16
dania 5 17.7 33 8 14 6 23 32 13 4 34 10
norvegia 6 22.9 43 23 14 7 70 25 19 21 4 3 gaerTianebuli samefo 7 24.4 19 20 62 73 1 10 16 14 21 8
korea, sam. 8 23.8 24 26 3 75 12 49 30 3 2 14
saqarTvelo 9 26.6 7 3 50 1 4 19 33 38 30 81
avtralia 10 28.5 2 11 36 37 4 70 48 44 15 18
cxrili 4.2.6
144 wyaro: `Doing Business~-is oficialuri veb-gverdi.
http://www.doingbusiness.org/rankings
- 152 -
g) msoflio ekonomikuri forumis globaluri konkurentunarianobis indeqsi
(World Economic Forum)
msoflio ekonomikuri forumi damoukidebeli saerTaSoriso
organizaciaa (adgilsamyofeli SveiCaria, Jeneva), romelic muSaobs sxva
uamrav mimarTulebasTan erTad msoflio ekonomikebis
konkurentunarianobis amaRlebaze.
`msoflio ekonomikuri forumis globaluri konkurentunarianobis
indeqsi~ iTvlis 144 qveynis ekonomikas, 127 maxasiTeblis mixedviT TiToeul
qveyanas eniWeba Sesabamisi sareitingo qula miRebuli Sedegebis mixedviT.
sakmaod mravlricxovani maxasiaTeblebiT sxva indeqsebTan SedarebiT is
gacilebiT ukeT asaxavs qveynebis konkurentunarianobis da rasakvirvelia
ekonomikur Tavisuflebasac145.
ekonomikis profesori x. sola-a-martini (kolumbiis universiteti
aSS) ambobs, rom `globaluri konkurentunarianobis indeqsi aris fanjara
grZelvadiani tendenciebisa, romelic ayalibebs msoflio ekonomikis
konkurentunarianobas. aqedan gamomdinare vTvliT, rom gvTavazobs
sasargeblo informacias gansakuTrebul sferoebSi, sadac qveynebma unda
imoqmedon, Tu maT surT saqmianobis optimizacia, romelic samomavlod
gansazRvravs maT ekonmikur momavals~146.
konkurentunarianobis indeqsi moicavs rogorc mikro aseve makro
maCveneblebs. is iTvlis da gansazRvravs sazogadoebis keTildReobis
faqtorebs. Sesabamisad, sakmaod sainteresoa mocemuli indeqsis mixedviT
ekonomikuri Tavisuflebis damokidebuleba ekonomikuri zrdis
maCveneblebTan. radgan ekonomikuri Tavisuflebis Sedegad miiReba
Tavisufali konkurencia anu konkurenciiTvis Tavisufali garemo.
mimdinare 2012-2013 wlis angariSSi kvlav Sveicaria liderobs, xolo
saqarTvelo mniSvnelovnad aumjobesebs sareitingo maCvenebels (11 punqtiT),
Tumca, sxva ekonomikuri indeqsebisgan gansxvavebiT is mxolod 77-e adgils
145 http://www.weforum.org/reports/global-competitiveness-report-2010-2011-0 146 http://www.weforum.org/news/persisting-divides-global-competitiveness-switzerland-singapore-and-
finland-top-competitiveness
- 153 -
ikavebs. cxrilSi 4.2.7 SegviZlia vixiloT saukeTeso sareitingo
maCveneblis mqone 20 qveyana da saqarTvelo 147 , dakavebuli adgilebis
cvlilebebi 2011-2012 da 2012-2013 wlebis mixedviT. mocemuli TvalsaCinodaa
gamosaxuli diagramaSi 4.2.5, sadac uaryofiTi niSniTaa ramdenime mowinave
qveyana, maT Soris aSS.
globaluri konkurentunarianobis indeqsi, 2012-2013 ww da 2011-2012 ww angariSebiT saukeTeso oceuli da saqarTvelo148
2012-2013 ww 2011-2012 ww Qqveynebis ekonomikebi adgili
sareitingo angariSi adgili cvlileba
Sveicaria 1 5.72 1 0
singapuri 2 5.67 2 0
finlandia 3 5.55 4 1
SvedeTi 4 5.53 3 -1
holandia 5 5.50 7 2
germania 6 5.48 6 0
aSS 7 5.47 5 -2
gaerTianebuli samefo 8 5.45
10 2
honkongi 9 5.41 11 2
iaponoia 10 5.40 9 -1
yatari 11 5.38 14 3
dania 12 5.29 8 -4
taivani (Cin.) 13 5.28 13 0
kanada 14 5.27 12 -2
norvegia 15 5.27 16 1
Aaustria 16 5.22 19 3
Bbelgia 17 5.21 15 -2
saudis arabeTi 18 5.19 17 -1
korea, smx. 19 5.12 24 5
Avstralia 20 5.12 20 0
saqarTvelo 77 4.07 88 11
cxrili 4.2.7
147 http://www.weforum.org/reports/global-competitiveness-report-2010-2011-0 148 wyaro: `msoflio ekonomikuri forumis~ oficialuri veb-gverdi
www.weforum.org/gcr
- 154 -
`ekonomikebis~ 127 maxasiaTebeli erTiandeba maCveneblebSi,
Sesabamisad globaluri konkurentunarianobis indeqsi Sedgeba 12
maCveneblisgan:
1. saxelmwifo, sazogadoebrivi da kerZo dawesebulebebis ganviTarebis
xarisxi;
2. satransporto, energetikuli da telekomunikaciis infrastruqtura;
3. makroekonomikuri stabiluroba;
4. jandacva da dawyebiTi ganaTleba;
5. umaRlesi ganaTleba da profesiuli momzadeba;
6. saqonlisa da momsaxurebis bazris efeqtianoba;
7. Sromis bazris efeqtianoba;
8. finansuri bazris ganviTareba;
9. axali teqnologiebiT aRWurva (teqnologiuri mzaoba);
1 2 4 3 7 6 5 10 11 9 148 13 12 16 19 15 17
24 20
88
0 0 1
-1
2 0
-2
2 2
-1
3
-4
0
-2
1 3
-2 -1
50
11
globaluri konkurentunarianobis 2012-2013 ww indeqsis da sareitingo adgilebis cvlileba 2011-2012 ww
mimarTebaSi (pirveli oceuli da saqarTvelo)
wyaro: `msoflio ekonomikuri forumis~ oficialuri veb-gverdi| www.weforum.org/gcr
wina wlis adgili cvlileba
- 155 -
10. bazris sidide;
11. biznesis ganviTarebis done;
12. inovaciebi149.
amrigad, 144 qveynis mixedviT saqarTvelos maCveneblebSi Semdegi
maCveneblebi aqvs.
1. institutebi (4.00 qula) – 61-e adgili. moicavs 22 indikators,
romlis mixedviT saqarTvelos yvelaze kargi pozicia (me-9 adgili 4,6
quliT) mTavrobis regulaciebis simZimes uWiravs, agreTve kargi
poziciebiaa samTavrobo xarjebis diversificirebaSi. araregularuli
gadaxdebis da qrTamis, investorTa dacva, policiis momsaxurebis
saimedooba, xolo yvelaze susti 3,1 quliT da 131-e adgilze sakuTrebis
uflebaa.
2. infrastruqtura (4.35 qula) – 53-e adgili. moicavs 9 indikators.
Zlieri poziciaa (41-e adgili 4.0 qula) rkinigzis infrastruqturis
xarisxi. susti poziciaa (110-e adgili 29.4) adgili qveynis teritoriis
xelmisawvdomoba aviaxazebiT150.
3. makroekonomikuri garemo (4.40 qula) – 88-e adgili. moicavs 5
indikators. saxelmwifo biujetis balansi, %-uli damokidebuleba mSp-Tan
(-0,9 qula 37 adgili); xolo sxva maCveneblebSi susti poziciebia, mTliani
erovnuli danazogi, %-uli damokidebuleba mSp-Tan (10.9 qula 122 adgili);
inflacia, wliuri %-uli cvlileba (8.5 qula 115 adgili); grZelvadiani
mTavrobis vali, %-uli damokidebuleba mSp-Tan (33.9 qula 53 adgili);
qveynis sakredito reitingi (35.7 qula 91 adgili)151.
4. janmrTeloba da dawyebiTi ganaTleba (5.79 qula) – 61-e adgili.
moicavs 10 indikators. wamyvani pozicia me-7 adgiliT dawyebiTi ganaTlebis
xelmisawvdomobis maCvenebels ukavia (99.6-qula), xolo susti pozicia
149 http://www.weforum.org/news/persisting-divides-global-competitiveness-switzerland-singapore-and-
finland-top-competitiveness http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/24331224.html
150 http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2012-13.pdf 151 CuTlaSvili a., `globaluri konkurentunarianoba da saqarTvelo~, `Tbilisis
ekonomikur urTierTobaTa saxelmwifo universiteti”, samecniero Sromebis
krebuli, Tb., 2010.gv. 5-7.
- 156 -
tuberkulozis SemTxvevebi/100.000 kacze (107,0 qula, 96 adgili)152.
5. umaRlesi ganaTleba da profesiuli momzadeba (3.82 qula) – 93-e
adgili. aerTianebs 8 indikators, romelSic saukeTesoa, internetis
xelmisawdomoba skolebSi (4,3 qula, 65 adgili) kvlevis da satreiningo
momsaxurebis xelmisawvdomoba (3.3 qula, 119 adgili).
6. saqonlisa da momsaxurebis bazris efeqtianoba (4.18 qula) – 82-e
adgili. aerTianebs 16 indikators. aRniSnul maxasiaTebelTa sistemaSi
saqarTvelos maRali aqvs biznesis dawyebisaTvis saWiro dReebi (2 qula, me-
2 adgili), xolo sakmaod susti pozicia soflis meurneobis politikis
xarjebi (3.1 qula, 128 adgili) da antimonopoliuri politikis efeqtianoba
(2.9 qula, 141 adgili).
7. Sromis bazris efeqtianoba (4.67 qula) – 35-e adgili. moicavs 8
indikators. kargi poziciaa samuSaoze miRebisa da gaTavisuflebis praqtika
(5.0 qula, me-9 adgili), sisustea tvinebis gadineba (3.0 qula, 104-e adgili).
8. finansuri bazris ganviTarebuloba (3.79 qula) – 93-e adgili. aq
gaerTianebulia 8 indikatori. kargi maCvenebeli gvaqvs iuridiuli
uflebebis indeqsiT (saukeTeso maCvenebelia 0-dan 10-mde) (24 qula, me-8
adgili), dabali pozicia dafinansebis done adgilobrivi safondo bazris
meSveobiT (2.4 qula, 126-e adgili)153.
9. teqnologiuri ganviTarebis done (3.71 qula) 76-e adgili,
aerTianebs 7 indikators. aqedan SedarebiT ukeTesi maCvenebeli farTo
xelmowerebi abonentebis (mobiluri)/100 kacze. (20.5 qula, 48-e adgili),
dabali maCvenebeli gvaqvs firmebis mier teqnologiebis aTvisebis donis
mxriv (4.0 qula, me-123 adgili)154.
10. adgilobrivi bazris masStabebi (2.87 qula) – 99-e adgili,
aerTianebs 2 indikators. Sesabamisad gvaqvs Sida bazris zomis indeqsi,
(2.7 qula, 96-e adgili) da sagareo bazarze zomis indeqsi (3.2 qula, 114
adgili).
152 http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2012-13.pdf 153 CuTlaSvili a., - `globaluri konkurentunarianoba da saqarTvelo~, `Tbilisis
ekonomikur urTierTobaTa saxelmwifo universiteti” samecniero Sromebis
krebuli, Tb., 2010.gv. 5-7. 154 http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2012-13.pdf
- 157 -
11. biznesis warmoebis siZnele (3.40 qula) – 113–e adgili,
aerTianebs 9 indikators, 155 SedarebiT maRali maCvenebli bunebriv
konkurentuli upiratesoba (3.3 qula, 81 adgili), dabalia adgilobrivi
mimwodebelTa raodenoba (3.7 qula, 137-e adgili). am maCveneblidan
gamomdinare sainteresoa msoflio ekonomikuri forumis mier warmodgenili
`biznesis keTebis~ problemuri faqtorebi, romlebic warmodgenilia
diagramaSi 4.2.6.
12. inovaciebi (2.60 qula) – 126-e adgili, moicavs 7 indikators.
SedarebiT Zlieri poziciaa yovel milion mosaxleze patentebis
efeqtianoba (1.5 qula, me-60 adgili) da dabali pozicia gvikavia samecniero
155 http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2012-13.pdf
mTavrobis arastabiluroba
24%
biurokratiuli da araefeqturi
mTavroba22%cudi
sazogadoebrivi jandacva
20%
korufcia13%
SezRuduli Sromis
Sinaganawesi12%
valutis regulireba
8%
danaSauli da qurdoba
1%
biznesis keTebis yvelaze problemuri faqtorebi
wyaro: `msoflio ekonomikuri forumis~ oficialuri veb-gverdiwww.weforum.org/gcr
- 158 -
kvleviTi dawesebulebebis xarisxis mixedviT (2.6 qula, 125-e adgili)156.
globaluri konkurentunarianobis indeqsi gviCvenebs im ZiriTad
faqtorebs da maxasiaTeblebs, romlebic biznesis keTebas aferxebs
saqarTveloSi. iseve rogorc biznesis keTebis simartivesa da sxva zemoT
ganxilul indeqsebSi erT-erT mZime problemad gvevlineba sakuTrebis
ufleba, rac niSnavs, rom erT-erTi mTavari faqtori ekonomikuri
Tavisuflebisa kerZo sakuTreba problematikuria, Sesabamisad arc isaa
gasakviri, rom makroekonomikuri garemos TvalsazrisiT qveynis sakredito
reitingi sakmaod dabalia.
sakmaod paradoqsulia roca samuSaoze miRebis da ganTavisuflebis
praqtikaSi maRali Sefaseba gvaqvs, magram amavdrulad qveynidan tvinebis
(kvalificiuri muSaxelis) gadinebis udidesi problema fiqsirdeba,
mocemuli swored ekonomikuri Tavisuflebis dabali doniTaa
ganpirobebuli, rac e.w. `uCinari fexis~ meSveobiT ekonomikuri motiviT
uzrunvelyofs mosaxleobis migracias.
aqtivebze sakuTrebis problemebis gamoZaxilia agreTve Zalze dabali
pozicia adgilobrivi safondo bazris meSveobiT finansebis brunvisa da
dafinasebis dabali done. rasakvirvelia Tu safondo bazarze (birJaze)
vaWroba ar mimdinareobs, finasuri brunvac ar iqneba, xolo birJaze
vaWrobas aferxebs sakuTrebis mxriv aqtivebis jer kidev gaurkvevel
mdgomareobaSi yofna.
TiTqmis yvela sxva danarCeni dabali maCveneblebi dabali
ekonomikuri Tavisuflebis gamoZaxilia da zemoT CamoTvlili (sakuTrebis
problema, safondo bazris da a.S) problemebidan gamomdinareobs.
mocemul indeqsebi da arsebuli monacemebi, romlebic mokled
davaxasiaTeT rasakvirvelia zegavlenas axdenen makroekonomikur
maCveneblebze da Sesabamisad ekonomikur zrdasa da sazogadoebis
keTildReobaze. aRniSnulidan gamomdinare momdevno qveTavSi ganvixilavT
ekonomikuRi Tavisuflebis indeqsebis da ekonomikuri zrdis mTavari
faqtoris mSp-is urTierT damokidebulebis tendenciebs.
156 CuTlaSvili a., `globaluri konkurentunarianoba da saqarTvelo~, `Tbilisis
ekonomikur urTierTobaTa saxelmwifo universiteti”, samecniero Sromebis
krebuli, Tb., 2010.gv. 5-7.
- 159 -
4.3 ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebisa da mSp-is
urTierTdamokidebulebis analizi
mocemul qveTavSi warmodgenilia ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsebsa (`frezeris instituti~da `Wall Street Journal & The Heritage Foundation~)
da ekonomikuri zrdis mTavar maCvenebels mSp-is urTierTdamokidebulebis
kvleva, rogorc saqarTvelos aseve msoflios sxvadasxva qveynis magaliTze.
kvlevis farglebSi SerCeuli iqna msoflios 12 sxvadasxva qveyana
da saqarTvelo, es qveynebia: singapuri, Sveicaria, aSS, estoneTi, Ggermania,
litva, smxreT korea, somxeTi, tailandi, senegali, togo, Cadi da
saqarTvelo (ix. cxrili 4.3.8 da cxrili 4.3.10).
mocemuli qveynebi ekonomikuri Tvisuflebis indeqsebis mixedviT
ikaveben sxvadasxva pozicias da Sesabamisad gaaCniaT sxvadasxva reitingi.
SerCevis erT-erT kriteriumad gavitvaliswineT sakvlev qveyanaTa rigSi
unda moqceuliyo ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis maCveneblebis
Sesabamisad yvela jgufis warmomadgeneli. amrigad, qveynebis CamonaTvalSi
ganTavsda rogorc mowinave, aseve saSualo da dabali maCveneblebis mqone
qveynebic. garda amisa, sakvlevi qveynebi SeZlebisdagvarad SerCeul iqna
sxvadasxva regionebidan.
SerCeuli qveynebidan umravlesoba sididis da bunebriv-ekonomikuri
potencialiT metwilad Seesatyviseba saqarTvelos potencialur
ekonomikur SesaZleblobebs (teritoria, adgilmdebareoba, mosaxleoba da
sxv.), sakvlev arealSi ganvixileT postsabWoTa sivrcis qveynebic (litva,
estoneTi, somxeTi). amiT SedarebiTi analizis safuZvelze ukeT
gamovavlinoT saqarTvelos potenciuri SesaZleblobebi ara mxolod
ekonomikuri Tvisuflebis reitingebiT, aramed mSp-is zrdis potenciuri
SesaZleblobiTac.
qveynebis CamonaTvalSi moqceulia iseTi qveynebic (aSS, germania)
romelebsac sadReisod ara mxolod reitingebSi ukaviaT maRali pozicia,
aramed msoflio ekonomikis mTavar moTamaSeebsac warmoadgenen.
kvlevis Sesabamisad gvinda avxsnaT saqarTvelos realoba, sadac arc
Tu ise maRalia ekonomikuri keTildReobis maCvenebeli (mSp 1 sulze). riTaa
gamowveuli, rom mas ekonomikuri Tavisuflebis indeqsiT ufro maRali
- 160 -
reitingi aqvs, vidre masze ekonomikuri keTildReobis ukeTesi
maCveneblebis mqone qveynebs? am kiTxvaze pasuxis gasacemad, upirveles
yovlisa, gavaanalizoT ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi qveynebis
mixedviT (ix. cxrili 4.3.8)
`Wall Street Journal & The Heritage Foundation~-s ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi 2000-2013 wlebSi sakvlevi qveynebis mixedviT157
adgili 2013 w 2 5 10 13 19 21 22 34 38 61 116 158 172
qveyneb
i
sin
gapuri
S
veic
aria
aSS
estoneTi
ger
mani
a
s
aqar
Tvelo
lit
va
korea, smx
somx
eTi
tailandi
seneg
ali
togo
Cadi
2000 87.7 76.8 76.4 69.9 65.7 54.3 61.9 69.7 63 66.6 58.9 46.4 46.8
2001 87.8 76 79.1 76.1 69.5 58.3 65.5 69.1 66.4 68.9 58.7 45.3 46.4
2002 87.4 79.3 78.4 77.6 70.4 56.7 66.1 69.5 68 69.1 58.6 45.2 49.2
2003 88.2 79 78.2 77.7 69.7 58.6 69.7 68.3 67.3 65.8 58.1 46.8 52.6
2004 88.9 79.5 78.7 77.4 69.5 58.9 72.4 67.8 70.3 63.7 58.9 47 53.1
2005 88.6 79.3 79.9 75.2 68.1 57.1 70.5 66.4 69.8 62.5 57.9 48.2 52.1
2006 88 78.9 81.2 74.9 70.8 64.5 71.8 67.5 70.6 63.3 56.2 47.3 50
2007 87.1 78 81.2 78 70.8 69.3 71.5 67.8 68.6 63.5 58.1 49.7 50.1
2008 87.3 79.5 81 77.9 70.6 69.2 70.9 68.6 69.9 62.3 58.3 48.9 47.8
2009 87.1 79.4 80.7 76.4 70.5 69.8 70 68.1 69.9 63 56.3 48.7 47.5
2010 86.1 81.1 78 74.7 71.1 70.4 70.3 69.9 69.2 64.1 54.6 47.1 47.5
2011 87.2 81.9 77.8 75.2 71.8 70.4 71.3 69.8 69.7 64.7 55.7 49.1 45.3
2012 87.5 81.1 76.3 73.2 71 69.4 71.5 69.9 68.8 64.9 55.4 48.3 44.8
2013 88 81 76 75.3 72.8 72.2 72.1 70.3 69.4 64.1 55.5 48.8 45.2
cxrili 4.3.8
157 `Heritage Foundation~-is oficialuri veb-gverdi
http://www.heritage.org/index/download
- 161 -
amasTan `Wall Street Journal & The Heritage Foundation-is ekonomikuri
Tvisuflebis indeqsi”-s da `frezeris institutis ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsi”-s sareitingo maCveneblebs SevadarebT mSp-is zrdis
maCveneblebTan. Sesabamisad, Sedarebis gasamartiveblad mocemuli qveynebis
mSp-is maCvenebeli gadaviyvanT kumlatiur koificientSi, xolo kumlatiur
mSp-is koleracia movaxdineT ekonomikuri Tavisuflebis indeqsTan
(sabaziso wlebis monacemebTan). qveynebs Soris Sesadarisobis
TvalsaCinoebisa da analizis aRqmadobis gasaadvileblad miRebuli
Sedegebi gamovsaxeT diagramebis saxiT.
vinaidan `ekonomikuri Tvisuflebis indeqsebis” kvleviTi angariSebi
eyrdnoba ori wlis winandel monacemebs, mSp-is monacemebis Sedarebas
movaxdenT angariSebis sabaziso welTan. mSp-is zrdis tendencia qveynebis
mixedviT asaxulia cxrilSi 4.3.9.
realuri mSp-s zrda 1998-2011 wlebSi (sakvlevi qveynebis mixedviT)158
wlebi 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
aSS 4.4 4.8 4.1 1.1 1.8 2.5 3.5 3.1 2.7 1.9 -0 -3.1 2.4 1.8
Cadi 7 -0.7 -0.9 11.7 8.5 14.7 33.6 7.9 0.2 0.2 1.7 -1.2 13 1.8
estoneTi 6.7 -0.3 10 7.5 7.9 7.8 6.3 8.9 10.1 7.5 -4 -14.3 2.3 7.6
saqarTvelo 2.9 3 1.9 4.7 5.5 11.1 5.9 9.6 9.4 12.3 2.3 -3.8 6.3 7.2
germania 1.7 1.7 3.3 1.6 0 -0.4 0.7 0.8 3.9 3.4 0.8 -5.1 4 3.1
Kkorea, sam. -5.7 10.7 8.8 4 7.2 2.8 4.6 4 5.2 5.1 2.3 0.3 6.3 3.6
Llitva 7.6 -1.1 3.3 6.7 6.8 10.3 7.4 7.8 7.8 9.8 2.9 -14.8 1.4 5.9
senegal 5.9 6.3 3.2 4.6 0.7 6.7 5.9 5.6 2.4 5 3.7 2.1 4.1 2.6
singapuri -2.2 6.2 9 -1.2 4.2 4.6 9.2 7.4 8.8 8.9 1.7 -1 14.8 4.9
Sveicaria 2.7 1.4 3.7 1.2 0.2 0 2.4 2.7 3.8 3.8 2.2 -1.9 3 1.9
tailandi -10.5 4.4 4.8 2.2 5.3 7.1 6.3 4.6 5.1 5.1 2.6 -2.3 7.8 0.1
togo -2.3 2.6 -1 -1.6 -0.9 5 2.1 1.2 4.1 2.3 2.4 3.5 4 4.9
somxeTi 6.3 3.2 5.9 9.5 14.8 14.1 10.5 14.1 13.2 13.7 6.9 -14.1 2.1 4.6
cxrili 4.3.9
158 wyaro: msoflios savaluto fondis oficialuri veb-gverdi.
http://www.imf.org/external/datamapper/index.php
- 162 -
qveynebis monacemTa Sedarebis Sedegad ~Wall Street Journal & The Heritage
Foundation~-s ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis da mSp-Tan koleraciT
(SedarebiT), sxvadasxva qveynasTan mimarTebaSi miviReT gansxvavebuli
suraTi, rogorc naCvenebia diagramaSi 4.3.7-i 159 . Tumca, saerTo
maxasiaTebliT qveynebi ZiriTadSi orad, uaryofiTi korelaciis da
dadebiTi koleraciis mixedviTaa dayofili.
rigi qveynebisTvis (saqarTvelo, aSS, senegali, somxeTi, estoneTi,
159 wyaro: msoflios savaluto fondis da Hheritage-is oficialuri veb-gverdebi.
http://www.imf.org/external/datamapper/index.php http://www.heritage.org/index/download
-0,27-0,24
-0,15
-0,07-0,01 0,00
0,14 0,14 0,150,20
0,26
0,42
0,58
-0,40
-0,30
-0,20
-0,10
0,00
0,10
0,20
0,30
0,40
0,50
0,60
0,70
korelacia realur mSp-s zrdasa da heritage-is ekonomikuri Tavisuflebis indeqs Soris 159
- 163 -
Cadi da togo) korelaciis koificienti aris dadebiTi niSniT, rac
niSnavs imas, rom mocemul qveynebSi ekonomikuri Tvisuflebis indeqsis
cvla iwvevs mSp-s cvlilebas Sesabamisi qveynisTvis dafiqsirebuli
korelaciuli maCveneblis Sesabamisad (uaryofiTis SemTxveveSi klebas,
dadebiTis SemTxvevaSi zrdas).
qveynebi, romlebic korelaciis uaryofiTi niSniT arian, `Wall Street
Journal & The Heritage Foundation~-s ekonomikuri Tavisuflebis indeqsiT ikaveben
sakmaod maRal sareitingo adgils (tailandi, Sveicaria, smxreT korea,
singapuri, litva). es niSnavs imas, rom mocemuli ekonomikuri poziciebidan
mSp-is cvlilebas ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis cvlileba ver iwvevs.
es imiT aixsneba, rom es qveynebi imyofebian eqstensiuri zrdis pikze da
miaRwies maqsimalur maCvenebels `Wall Street Journal & The Heritage Foundation~-s
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsSi Semavali faqtorebis gamoyenebis mxriv
da am maCveneblebis amaRleba ekonomikur zrdaze zegavlenas veRar axdens.
germanias korelaciis maCvenebeli aqvs `nulovani~. aqedan
gamomdinare, is arcerT jgufs ar ganekuTvneba, qveyanas sadReisod
Tavisuflebis indeqsis mixedviT mdgradi mdgomareoba ukavia da am
reitingis gaumjobeseba gamoiwvevs korelaciis maCveneblis uaryofiT
damokidebulebas da reitingis gauareseba dadebiTs. Sesabamisad SeiZleba
iTqvs, rom germanias am periodisTvis uWiravs oqros Sualedi.
rac Seexeba dadebiTi korelaciis mqone qveynebis jgufs, am
jgufidan damatebiTi SekiTxvebi SesaZlebelia gaCndes aSS-Tan
dakavSirebiT, romelsac dadebiTi korelacia aqvs da Sesabamisad niSnavs,
rom ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis sareintingo maCveneblebis
amaRleba mSp-is gazrdis TvalsazrisiT dadebiT Sdegs gamoiRebs.
miuxedavad imisa, rom aSS-is ekonomika msoflioSi mowinavea da
ekonomikuri ganviTarebis maRali maCveneblebi gaaCnia, bolo wlebis
manZilze SeiniSneba misi mkveTri daqveiTeba ekonomikuri Tvisuflebis
reitingebSi, rac gamowveulia rigi regulaciebiTa da mkacri ekonomikuri
politikiT, romlis gatarebac aSS-s mTavrobebs bolo aTeuli wlis
ganmavlobaSi mouwia (teroristuli saSiSroebis gamo kontroli, safondo
vaWrobis SezRudvebis gaxmaurebuli politika da a.S). aRniSulidan
gamomdinare, mimdinare periodisTvis aSS-Si mSp–is zrdisTvis dadebiTi
- 164 -
mniSvneloba eqneba ekonomikuri Tavisuflebis indeqsSi Semavali
komponentebis amaRlebas.
mocemulis TvalsaCinod SegviZlia aSS-Si mSp-is zrdisa da
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis cvlilebis monacemebi gamovsaxoT
diagramis 4.3.8 saxiT, sadac naTlad Cans bolo wlebis sareitingo
maCveneblebis stagnacia, agreTve mSp-is zrdis Senelebac.
aSS-Si ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis sareitingo maCvenebeli
2004 wlidan moyolebuli mudmivi klebadi temdenciisaa, rac ufro
mkveTrad SeiniSneba 2007-2011 wlebSi. rac Sexeba mSp-is zrdis tempis
Senelebas, es damaxaiaTebelia intensiuri ekonomikuri zrdis qveynebis
ekonomikisTvis, xolo mniSvnelovani daqveiTebebi ZiriTadad SesaZlebelia
70,0
75,0
80,0
85,0
90,0
95,0
100,0
105,0
110,0
aSS-s mSp-is da ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi 1998-2011 wlebSi
wyaro: msoflios savaluto fondis da Hheritage-is oficialuri veb-gverdebi. http://www.imf.org/external/datamapper/index.php
http://www.heritage.org/index/download
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi
mSp
- 165 -
davabraloT msoflio krizisul Sokebs 2007-2008 wlebSi. 160 Tumca, aSS-s
Sokebamdec gaaCnia Senelebis tendencia, rac ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsis klebis saxiT asaxulia diagramaSi 4.3.8.
zemo xsenebuli gvaZlevs safuZvels vivaraudoT, rom ekonomikuri
Tvisuflebis daqveiTeba (ara mxolod Tavisuflebis indeqsebSi) gamomwvevia
ekonomikuri zrdis daqveiTebis, miuxedavad qveynis sididisa da ekonomikuri
simZlavrisa.
rac Seexeba saqarTvelos mSp-is zrdas, procentuli maCvenebeli
sakmaod maRali aqvs ganviTarebul qveynebTan SedarebiT (garda 2008-2009
wlebisa, rac msoflio ekonomikuri Sokebis periods emTxveva), xolo mSp-s
raodenobrivi sidide bevrad CamorCeba im ganviTarebul qveynebs, romlebic
masStabebiT Seesatyvisebian saqarTvelos (postsabWoTa qveynebidan saSualo
wliuri zrdis tempiT CamovrCebiT litvas da estoneTs). Sesabamisad
ekonomikuri keTildReobis mTavari maCvenebelic _ mSp-i 1 sul mosaxleze
dabalia. miuxedavad amisa `Wall Street Journal & The Heritage Foundation~-s
ekonomikuri Tavisjuflebis indeqsis reitingSi, mudmivad zrdadi
monacemebi gvaqvs, rac mkveTrad Cans diagramaze 4.3.9, sadac
saqarTvelosaTan erTad ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis tendenciis
SedarebisTvis kvlevaSi ganxiluli qveynebis maCvenebelebicaa asaxuli.
indeqsis mkveTri zrda SesaZlebeli aixsnas mxolod mocemul indeqsis mier
saqarTveloSi ekonomikuri Tavisuflebis arasrulfasovani SefasebiT.
mSp-is da ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis korelaciisas
saqarTvelos aqvs dadebiTi monacemi (0.14). es niSnavs, rom ekonomikuri
Tvisuflebis indeqsis maCveneblebis 1%-iT gaumjobesebaAMMmSp aumjobesebs
O0.14%-iT. amrigad, ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis maxasiaTeblebis
gaumjobeseba dadebiTad aisaxeba ekonomikuri zrdis mTvari maCveneblis
mSp-is zrdaSi.
miuxedavad imisa, rom mxolod `Wall Street Journal & The Heritage Foundation~-s
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis reitingis gaumjobeseba ar aris
sakmarisi piroba mdgradi ekonomikuri zrdisTvis, is warmoadgens dadebiT
xelSemwyob faqtors eonomikuri keTildReobis gasaumjobeseblad. sxva
160 http://www.imf.org/external/datamapper/index.php
- 166 -
sakiTxia saqarTvelo Tu sxva qveynebi ramdenad iyeneben am ekonomkuri
Tavisuflebis indeqs ekonomikuri politikis dagegmvisas.
rogorc wina qveTavebSi avxseniT saqarTvelos realobidan
gamomdinare, Tu daemateba an gafarTovdeba ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsebis Sesabamisi kriteriumebi Cveni qveynis specifikis Sesabamisad, es
gaaumjobesebs Sefasebis indikatorebs da Cvens realobasTn metad
daaxloebul Tavisuflebis indeqss miviRebT, rac waadgeba saxelmwifo
ekonomikur politikas. vinaidan ~Heritage-is indeqsSi `aTi Tavisuflebidan~
dabali maCveneblebi gvaqvs, korufciisgan Tavisuflebis, saxelmwifosgan
Tavisuflebis (mTavrobis Carevisgan Tavisufleba), aseve yvelaze mTavar
sakuTrebis uflebis da finansuri Tavisuflebis mxriv.
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
Heritage Foundation-s ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi qveynebis mixedviT (2000-2013 ww)
wyaro: Hheritage-is oficialuri veb-gverdi. http://www.heritage.org/index/download
singapuri
Sveicaria
aSS
estoneTi
saqarTvelo
litva
somxeTi
tailandi
senegali
togo
Cadi
- 167 -
damatebiTi indikatorebi daexmareba ekonomikuri politikis
gamtarebel uwyebebs qondeT ufro realuri informacia, ekonomikuri
Tavisuflebis asamaRleblad, ekonomikuri keTildReobisa da ekonomikuri
zrdis gasaumjobeseblad.
sakvlevi qveynebis mSp-is monacemTa korelacia movaxdineT agreTve
`frezeris institutis~ ekonomikuri Tavisuflebis indeqsTan mimartebaSi
(ix. cxrili 4.3.10), vinaidan frezeris institutis Sefasebis kriteriumebi (5
komponenti da 10 baliani sistema aqvs) 161 da maT Soris miRebuli jamuri
Ffrezeris institutis ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi 2000-2013 ww sakvlevi qveynebis mixedviT162
ret ingi qveynebi 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
2 singapuri 8.53 8.44 8.66 8.57 8.57 8.82 8.75 8.79 8.75 8.73 8.69
4 Sveicaria 8.39 8.14 8.28 8.26 8.21 8.07 8.07 8.11 7.91 7.93 8.69
18 aSS 8.45 8.23 8.22 8.17 8.15 8.07 8.01 8.08 7.89 7.58 7.69
14 estoneTi 7.36 7.42 7.50 7.58 7.57 7.84 7.81 7.77 7.55 7.45 7.74
28 litva 6.28 6.32 6.77 6.74 6.68 7.11 7.09 7.15 7.08 7.02 7.54
34 germania 7.52 7.31 7.39 7.71 7.65 7.64 7.60 7.54 7.47 7.45 7.52
35 somxeTi - - - - 6.46 6.55 6.83 7.17 7.12 7.15 7.42
37 korea, smx. 6.58 6.90 7.00 7.09 7.18 7.36 7.52 7.56 7.39 7.37 7.4
42 saqarTvelo - - - 6.4 6.7 7.1 7.29 7.25 7.47 7.36 7.34
87 tailandi 6.52 6.20 6.67 6.66 6.68 6.92 7.02 7.04 7.04 6.96 6.7
123 senegali 5.90 5.72 5.81 5.70 5.73 5.70 5.61 5.67 5.56 5.67 5.88
133 togo 6.52 6.20 6.67 6.66 6.68 6.92 7.02 7.04 7.04 6.96 5.59
136 Cadi 5.47 5.95 6.06 5.95 5.83 5.69 5.77 5.37 5.28 5.63 5.41
cxrili 4.3.10
161 http://www.heritage.org/index/about 162 wyaro: `frezeris instituti~-s oficialuri veb-gverdi. http://www.freetheworld.com/index.php
- 168 -
qulebis cifrobrivi sididec gansxvavedeba `Wall Street Journal & The Heritage
Foundation~-s indeqsisgan. garda amisa, monacemTa korelaciisas ar
gamoviyeneT mSp-is
kumlatiuri (cifrebs Soris gansxvavebis urTierT Sesatyvis sidideSi
gadayvana) maCveneblebi aramed pirdapir ganvaxorcieleT MmSp-is
maCveneblebis Sedareba frezeris institutis ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsTan.
amrigad, `Wall Street Journal & The Heritage Foundation~-s ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsisagan gansxvaevebiT, `frezeris institutis~
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis da mSp-is korelaciisas gansxvavebuli
Sedegi miviReT, risi axsnac ori mTavari mizeziT SeiZleba: pirveli
aRniSnul or indeqs aqvs Sefasebis gansxvavebuli sistema, ekonomikuri
Tavisuflebis sxvadasxva ideqs sxvadasxva damokidebuleba aqvs
faqtorebisadmi, amitomac koleraciis Sedegebi identuri ar aRmoCnda;
meore Cveni kvlevis droiTi periodi gacilebiT mcirea (2000_2010 ww)
gansakuTrebiT saqarTvelosTan mimarTebaSi (maT Soris somxeTic), vinaidan
2004 welidan monacemebi ar arsebobs.163
mxolod zemoT aRniSnuliT SeiZleba aixsnas Tu ratom aRmoCndnen
rigi Qqveynebi pirvel SemTxvevaSi uaryofiTi niSniT da meore SemTxvevaSi
dadaebiTi korelaciis niSniT (diagrama 4.3.10).
amrigad, realuri mSp-is zrdasa da `frezeris institutis
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi~-s korelacisas, dadebiTi maCvenebliT
aRmoCndnen singapuri, Sveicaria, aSS, estoneTi, Ggermania maT Soris togo
da Cadic. xolo uaryofiTi damokidebulebiT (korelaciiT) litva, smxreT
korea, somxeTi, tailandi, senegali da saqarTvelo.
Tu gavaanalizebT 2000-2010 wlebSi reluri mSp-is zrdis da
frezeris institutis ekonomikuri Tvisuflebis indeqsis maCveneblebs,
ikveTeba Semdegi tendencia: yvela qveyanas, romelsac gaCnia ineqsis jaWvis
naklebad gamoxatuli cvlilebis tendencia aseTi qveynebi xasiTdebian
dadebiTi koleraciis maCvenebliT mSp-is mimarT.
163 `frezeris instituti~-s oficialuri veb-gverdi. http://www.freetheworld.com/index.php
- 169 -
qveynebs, romlebic ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis jaWvis
(cvlilebiT) zrdis SedarebiT swrafi aRmavlobiT gamoirCevian (ix.
diagramebi 4.3.11 `a~ da 4.3.11 `b~), aqvT uaryofiTi korelacia (diagrama 4.3.11
`a~-Si mocemuli pirveli donis, Tavisufali qveynebi da saqarTvelo, xolo
diagramaSi 4.3.11 `b~ II, III daIV donis ekonomikurad naklebad Tavisufali
da araTavisufali qveynebi maT Sorisaa saqarTveloc). maSasadame, frezeris
institutis Tavisuflebis indeqsi indikatorTa specifikidan gamomdinare
metwilad realur suraTs iZleva stabiluri ekonomikuri maCveneblebis
mqone qveynebisTvis.
migvaCnia, rom mSp-sa da `frezeris institutis” ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsebs Soris kavSiris ukeT dasadgenad, indeqsis
monacemTa jaWvis Sesabamisi maCveneblebis ufro grZeli periodebia saWiro,
aRniSnulidan gamomdinare, es gaxlavaT samomavlo ufro grZelvadiani
dakvirvebisa da kvlevis sagani.
0,230,27
0,69
0,26
0,11
-0,48-0,42
-0,16
-0,47
-0,14 -0,10
0,12
0,44
-0,60
-0,40
-0,20
0,00
0,20
0,40
0,60
0,80
korelacia realur mSp-s zrdasa da frezeris institutis ekonomikuri Tavisuflebis indeqs
Soris wyaro: frezeris institutis oficialuri veb-gverdi.
http://www.freetheworld.com/index.php
- 170 -
6,00
6,50
7,00
7,50
8,00
8,50
9,00
frezeris institutis ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi qveynebis mixedviT (2000-2013 ww) wyaro: frezeris institutis oficialuri veb-gverdi.
http://www.freetheworld.com/index.php
singapuri
Sveicaria
aSS
estoneTi
litva
germania
somxeTi
saqarTvelo
5,00
5,50
6,00
6,50
7,00
7,50
8,00
frezeris institutis ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi dabali maCveneblis qveynebis mixedviT
wyaro: frezeris institutis oficialuri veb-gverdi. http://www.freetheworld.com/index.php
37 korea, smx.
42 saqarTvelo
87 tailandi
123 senegali
133 togo
136 Cadi
- 171 -
amrigad, frezeris institutis angariSebi kargad asaxavs im qveynbis
realobas, visac monacemTa xelmisawvdomoba maRali aqvT da miRebuli
informaciac zustad Seesatyviseba am qveynebSi arsebul ekonomikur
realobas, garda amisa, unda aRvniSnoT erTi saintereso faqti - kvlevis
mimdinareobisas Seswavlili angariSebis (2005-2013 ww) mixedviT erTi da
igive wlis maCveneblebiT uamravi qveyana sareitingo cxrilebSi sxva
indeqsiTaa Seyvanili, xolo angariSis mTavar monacemebSi sxva cifrobrivi
monacemia dafiqsirebuli. es cdomileba dids ar warmoadgens, is
meaTedebSia Tumca Tu procentulad SevxedavT, cdomileba mniSvnelovania,
radgan indeqSi Tundac umniSvnelo cvlileba iwvevs qveynis sareitingo
adgilis ramdenime rigiT gadanacvlebas.
rogorc ukve aRvniSneT, damatebiTi sakiTxia kriteriumebis simwire
da gamoyenebuli kriteriumebis yvela qveyanaze identurad misadageba.
`frezeris institutis~ da `Wall Street Journal & The Heritage Foundation~-s
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis urTierT damokidebuleba
warmodgenilia diagramaSi 4.3.12, sadac Cans, rom am ori organizaciis
4,5
5,0
5,5
6,0
6,5
7,0
7,5
8,0
saqarTvelos frezeris institutis da Heritage -s ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebi2000-2013 ww (1998-2011 ww monacemebiT)
wyaro: freizeris institutis da Heritage -s veb-gverdebi http://www.freetheworld.com; http://www.heritage.org
herTiji
frezeris instituti
- 172 -
indeqsis cvlileba sxvadasxva tendenciiT mimdinareobs saqarTvelosTvis,
rac maTi gansaxvavebuli meTodologiiT da midgomebiTaa gamowveuli.
kvlevidan gamomdinare naTelia, rom ekonomikur zrdas ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsebi ar iZleva, isini mxolod zomavs ekonomikuri
Tavisuflebis maxasiTeblebs garkveul indikatorebTan mimarTebaSi.
ekonomikuri Tavisuflebis indieqsebTan mimarTebaSi ukudamokidebulebas
aqvs adgili saqarTvelos ekonomikuri zrdis TvalsazrisiT (ara marto
saqarTvelos), rigi ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebiT (mag. `duing
biznesi~) dRiTidRe vaumjobesebT reitings, rac samwuxarod ekonomikur
zradaSi ver aisaxeba, anu ver aisaxeba umTavres SedegSi ekonomikuri
keTildReobis zrdaSi. rac mowmobs da realurad utyuari indikatoria
ekonomikuri warmatebisa da keTildReobisa.
maSasadame, ekonomikuri Tavisuflebis reitingis amaRleba aris
aucilebeli, magram ara sakmarisi piroba sazogadoebrivi keTildReobis da
ekonomikuri zrdis maRali Sedegebis misaRwevad. yvelaferi imazea
damokidebuli, rogor gamoiyenebs qveyana ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsebiT mocemul maCveneblebs samomavlo ekonomikuri politikis
dagegmvaSi.
miuxedavad aRniSnulisa, ekonomikuri Tavisufleba, romelic
orientirebulia Tavisufal bazarze, (Tavisufal gacvalasada
faswarmoqmnaze) zrdis sazogadoebriv keTildreobas rogorc ekonomikur
maxasiaTeblebSi aseve sazogadoebrivi sikeTeTa cxovrebis kriteriumebiTac
(ganaTlebis xarisxi, demografiuli mdgomareoba, sicocxlis xangrZlivoba
da sxva).
amrigad, ekonomikuri Tavisufleba aris sabazro ekonomikis mimdevari
qveynebisTvis mTavari piroba ekonomikuri warmatebisaTvis, is
uzrunvelyofs aramarto keTildReobis amaRlebas, aramed Tavisuflebis
mopovebasac, romelic ase mniSvnelovania Tanamedrove civilizebuli
samyarosTvis.
- 173 -
daskvnebi da rekomendaciebi
sadisertacio naSromSi Seswavlilma da gaanalizebulma sakiTxebma,
Catarebulma kvlevebma mogvca saSualeba ekonomikuri Tavisuflebisa da
ekonomikuri zrdis maCeneblebis urTierTdamokidebulebaze
Camogveyalibebina Semdegi daskvnebi da rekomendaciebi: Tavisuflebis
SezRudva marTebuli ar aris, Tumca, es ar exeba ekonomikuri Tavisuflebis
farglebs. ekonomikuri Tavisufleba, Tavisi arsiT yovelTvis
regulirebadia da garkveul sazRvrebSia moqceuli, rogorc mikro ise
mezo, makro da mega doneebze.
• Tavisuflebis gamovlineba anu misgan gamomdinare neba materialur
sferoSi gadadis, amiT is iZens ekonomikur xasiaTs, amitom aucilebelia
maregulirebeli rolis Semsrulebeli institutis arseboba, radgan
materialur sferoSi SeiZleba moxdes ekonomikur interesTa dapirispireba,
maTi gadakveTa, an SekavSireba.
• sabazro ekonomikis pirobebSi ekonomikuri saqmianobis Tavisufleba
ganpirobebulia kerZo sakuTrebis arsebobiT, rac arCevanis Tavisuflebas
zrdis, xels uwyobs Tavisufal konkurencias da Tavisufal gacvlas
bazarze.
• sabazro ekonomikis pirobebSi realuri ekonomikuri
TavisuflebisaTvis saWiroa gvqondes dominirebadi kerZo sakuTreba. radgan
kerZo sakuTrebis dominirebis principzea agebuli sabazro ekonomika,
Tundac ,,socialuri sabazro ekonomika”. ekonomikuri TavisuflebisTvis
kerZo sakuTrebaze dafuZnebuli bazari, sadac adamianebi garigebebs
damoukideblad piradi sargeblianobis da ara saxelmwifos direqtivebis
zegavlenis mixedviT deben. kerZo garigebebi aris konkurenciis safuZveli,
xolo konkurencia xarisxis da progresis mTavari pirobaa. bazris
arseboba jer kidev ar niSnavs imas, rom am bazarze Tavisufali gacvla
xorcieldeba, Tundac is kerZo bazari iyos. kerZo bazris Tavisufleba
damokidebulia, damoukidebel da nebayofilebiT gacvlaze, garigebebze
romlebzec zegavlenas ar axdens arasabazro sxva garemoeba (pirdapir Tu
iribad).
- 174 -
• saxelmwifo bazarze garigebis orive mxare (myidveli da gamyidveli)
zrunavs sakuTar keTildReobaze, magram umetes SemTxvevaSi es iZleva
saSualebas saxelmwifo warmomadgenlebis mxridan piradi keTildReobis
mzrunveloba gaaZlieron da ase warmoiSoba Tavisuflebis da konkurenciis
damakninebeli elementebi. ekonomikuri Tavisuflebis SezRudva iwvevs
ekonomikuri agentebis formaluridan Crdilovan sferoSi gadasvlas an
likvidacias, zRudavs formalur ekonomikaSi moRvawe biznes erTeulTa
ekonomikur Tvisuflebas da amiT astimulirebs korufcias da Crdilovan
sferos ekonomikaSi.
• postsocialur sivrceSi ekonomikur Tavisuflebas saxelmwifo
zRudavs kerZo sakuTrebis formirebis SeferxebiT, kerZod socialisturi
sistemidan memkvidreobiT miRebuli saxelmwifo qonebis kerZo sakuTrebaSi
gadasvlis gaWianurebiT, kerZod, `meoradi bazari~ izRudeba saxelmwifo
`pirveladi bazris~ didi wiliT. aRniSnuli garemoeba samwuxarod dRemde
yuradRebis miRma rCeba ekonomikur Tavisuflebis xarisxis SemzRudav
garemoebebze momuSave organizaciebis da mkvlevarebis mxridan. amrigad
,,mkvdari” kapitalis gamouyenebloba ar iZleva saSualebas namdvil
sabazro ekonomikis formirebisaTvis, romlis mTavari mamoZravebeli
faqtoria kapitali, xolo simZlavre ekonomikuri Tvisufleba.
• ekonomikuri Tavisuflebis xarisxi damokidebulia Tavisufal
arCevanze. Sesabamisad, Cveni definicia ekonomikuri Tavisuflebis
xarisxisa aris Semdegi: rac metia optimalur alternativaTa raodenoba
(ricxvi), romelTa cal-calke arCevas SeuZlia optimaluri da
racionaluri (momgebiani) Sedegis motana, miT metia ekonomikuri
Tavisuflebis xarisxi.
• ekonomikuri Tavisuflebis xarisxi gansazRvravs pirovnul
Tavisuflebas, xolo orive erTad qmnis politikur Tavisuflebas.
aRniSnulidan gamomdinare, adamianis, sazogadoebis keTildReoba,
ekonomikur erTeulTa arsebobis zRvruli areali, saxelmwifos
sazogadoebrivi interesi, erT saerTo sivrceSia gawonasworebuli. am
interesebs Soris saerTo TanakveTa gvaZlevs saerTo ekonomikuri
- 175 -
Tavisuflebis xelsayrel areals. rac metia es areali, miT metia
ekonomikuri Tvaisufleba.
• saxelmwifos mxridan ekonomikuri Tvisuflebis SezRudvis
SemTxvevaSi, klebulobs adamianebis keTildReoba da Sesabamisad mcirdeba
sazogadoebis (moqalaqeebis) Semosavlebi, mcirdeba maTi Tavisuflebis done
da zogadad sazogadoeba naklebad msyidvelobiTunariani xdeba (anu
Raribdeba), aRniSnuli uaryofiT zegavlenas axdens mTel rig
makroekonomikur maCveneblebze, gansakuTrebiT ki danazogze. ekonomikuri
Tavisufleba axdens mogebis diferencirebas horizontalurad ekonomikur
agentebs Soris, rac iwvs jamuri (saerTo) danazogis zrdas, agreTve
danazogebis optimalur investirebasac, xolo ekonomikuri Tavisuflebis
SezRudva, piriqiT, iwvevs danazogebis da investiciebis Semcirebas.
• Tu saxelmwifo atarebs sabazro ekonomikis pirobebSi liberalur-
ekonomikur Tavisuflebis mastimulirebel politikas, izrdeba ekonomikuri
Tavisuflebis xarisxi da dadebiT zegavlenas axdens makroekonomikur
maCveneblebze, rac gansazRvravs ekonomikur keTildReobas da ekonomikur
zrdas.
• ekonomikuri Tavisufleba izRudeba krizisebis dros. TiTqmis yvela
antikrizisuli politika, zrdis samTavrobo administrirebis dones,
Sesabamisad is zRudavs ekonomikur Tavisuflebas, ramac SesaZloa
gamoiwvios vardnis siRrmis gazrda da depresia. garda aRniSnulisa, TviT
krizisis umTavresi mizezi ekonomikuri Tavisuflebis araTanabari arseboba
migvaCni lokalur Tu globalur doneze.
• sxvadasxva qveyanaSi ekonomikuri Tavisuflebis gansxvavebul done,
ekonomikur segmentebSi ganapirobebs ararealur ekonomikuri warmodgenebs
e.w ,,buStebis bervas”. vinaidan sainvesticio Tanxebi ver realizdeba
realur ekonomikaSi, racionaluri alternativebis ar arsebobis gamo.
ekonomikur krizisisas irRveva wonasworoba erTobliv miwodebasa da
erTobliv moTxovnas Soris, ekonomikuri Tavisuflebis pirobebSi
SesaZlebelia recesiebisadmi SedarebiT mdgradi ekonomikuri sistemis
marTva, romelic sabazro principebiT imoqmedebs vidre xelovnuri
CarevebiT.
- 176 -
• Tanamedrove pirobebSi adamianis zrdadi moTxovnilebebi atareben
warmoebaze winmswreb tendenciebs – rac warmoSobs maRal moTxovnas,
xolo am mocemulobas miwodebam adeqvaturad Tu ver upasuxa, adgili aqvs
Tanxvedri garigebebis darRvevas anu ,,disbalans”, es ar aris bazarze
saqonlis siWarbis situacia aramed bazarze `axalgazrda saqonlis~
deficitia, romelzec winmswrebi moTxovnaa warmoSobili. Sedegad saqme
gvaqvs erToblivi ,,miwodebis daberebasTan”.
dazogvis mniSvnelovani mizezia erToblivi `miwodebis sibere”.
saerTod mzardi Semosavlebis Sesabamisad izrdeba moxmarebac, magram Tu
,,miwodeba daberebulia”, maSin igi ar ixarjeba Semosavlis zrdis
proporciulad, rac dazogvis midrekilebas zrdis.
danazogis zrda krizisis saSiSroebis matarebelia, mxolod maSin,
Tu ar moxda misi Tavisufali investireba optimalurad, axal novaciur
dargSi. Tavisufali investireba ver xorcieldeba Tu ekonomikuri
Tavisufleba dabalia da Tu xorcieldeba ara im mimarTulebiT razec
sazogadoebrivi anu momxmarebelTa interesebia mimarTuli.
• ekonomikuri vardnis SesaCereblad an Sesarbileblad saWiroa
investiciebis dabandeba novaciebsa da mtp-Si. Cvens mier Catarebuli
analizi gviCvenebs, rom danazogis zrda srulebiTac ar aris savalalo da
saSiSi, Tu is Tavisuflad investirdeba optimalutad progresirebad
dargebSi winsmwrebi moTxovnilebebis Sesabamisad. Tumca, saxelmwifosTvis,
aseve kerZo samewarmeo erTeulebisTvis, danazogis zrda, Tavis mxriv,
signali unda iyos imisa, rom investireba ver xorcieldeba optimalurad
da saWiroa ekonomikuri Tavisuflebis mxardaWera. aucilebelia kerZo
subieqtebima gadaxedon bazarze mdgomareobs, raTa gamoicnon axali
moTxovnilebi da misi dakmayofilebiT daikavon axali saqmianobis niSa.
• ekonomikuri Tavisuflebis pirobebSi globaluri krizisi
lokaluri warmatebis faqtoric aris. rigi qveynebis swor ekonomikur
politikas ekonomikuri Tvaiuflebis uzrunvelyofis gziT SeuZlia
gazardos ekonomikuri keTildReoba. ekonomikurad dabalganviTarebul
qveynas (regions) globaluri krizisis fonze SeuZlia gacilebiT meti
miiRos, vidre dakargos, rac SesaZlebelia ekonomikuri Tavisuflebis
- 177 -
uzrunvelyofiT.
globaluri krizisis fonze ekonomikuri Tavisuflebis amaRleba, roca
globalur doneze regulaciebiT izRudeba ekonomikuri Tavisufleba
iZleva saSualebas sainvisticio da materialuri resursebis mozidvisa.
amavdroulad msoflio ekonomikis wamyvani qveynebis maSvel rgolebad
SeiZleba iqcnen dabalganviTarebuli qveynebi maTi krizisidan gamoyvanis
TvalsazrisiT (aiTvison gaiafebuli Cawolili saqoneli).
aRniSnulisTvis saWiroa ekonomikuri Tavisufleba da misi xarisxis
amaRleba, misi uzrunvelyofis mTavari faqtorebis uzenaesoba.
• sabazro ekonomika da ekonomikuri Tavisufleba kerZo sakuTrebas
da Tavisufal konkurencias emyareba, aqtivebze kerZo sakuTrebis saerTo
mdgomareoba zegavlenas axdens ekonomikuri Tavisuflebis ganmsazRvrel
maCveneblebze, rac sabolood aisaxeba ekonomikuri zrdis maCveneblebis
cvlilebaSi.
- kerZo sakuTrebis Tavisufali floba-gankargvis gareSe gvaqvs
viTareba, sadac izRudeba Tavisufali arCevani da Tavisufali bazari,
xolo maT gareSe ekonomikuri Tavisuflebis xarisxi dabalia. amrigad,
kerZo sakuTreba da ekonomikuri Tavisufleba mWidro urTierTkavSirSi
arian da erTmaneTs ganapirobeben.
• kerZo sakuTrebis damkvidreba iZleva rogorc keTildReobis
amaRlebis aseve, sabazro brunvaSi axali aqtivis Cabmis SesaZleblobas. es
Tavis mxriv, xels uwyobs konkurencias, ekonomikur Tavisuflebas da
aZlierebs ekonomikuri zrdis SesaZleblobebs. sazogadoebis axali
sakuTrebis damkvidrebis moTxovnileba aCens Tavisufali qmedebis
aucileblobas, rac pirdapir exmianeba TiToeuli adamianis miswrafebas
gaiumjobesos da aimaRlos keTildReoba.
- saxelmwifo sakuTreba, romelic sabazro ekonomikis pirobebSi
usargeblodaa, is ekonomikurad araefeqtiani da wamgebiani xdeba.
saqarTvelos realobaSi aqtivebis ZiriTadi mesakuTre saxelmwifo maT
ekonomikur brunvaSi Cabmas ver axerxebs, Sesabamisad ekonomikurad
araefeqtianobasTan erTad sazogadoebrivi keTildReobis TvalsazrisiT
wamgebiania aseT aqtivze saxelmwifo sakuTrebis uflebac, is zegavlenas
axdens TiTeuli moqalaqis Tavisuflebaze, radgan sakuTrebis Tavisufali
- 178 -
gacvla ekonomikuri Tavisuflebis mTavari faqtoria.
- samwuxarod, dRemde ver moxerxda kerZo sakuTreba gamxdariyo
kapitaluri aqtivi, formirebuliyo Tavisufali kerZo bazari da am
aqtivebis Tavisufali faswarmoqmnis procesi Seuferxeblad daZruliyo.
- saqarTveloSi sustia kerZo sakuTrebis dacvis Sesabamisi
samarTlebrivi garantiebic, maT Soris konstituciis donezec.
• sakuTrebis xelyofisagan dacvis efeqtiani meqanizmebia konkurencia
da sakuTrebis diversificireba. sakuTrebis formebis mravalferovneba
iZleva saSualebas ama Tu im qonebas, aqtivs mravali mesakuTris saxiT
gauCndes meti damcveli, rac Tavis mxriv, konkurentuli garemos
formirebas Seuwyobs xels da rasakvirvelia ekonomikur Tvisuflebasac
gaaZlierebs.
• problemis praqtikulma kvlevam mogvca saSualeba gangvesazRvara
sxvadasxva ekonomikuri Tu araekonomikuri faqtorebis zegavlena aqtivebis
kerZo sakuTrebad formirebasa da mis RirebulebasTan mimarTebaSi,
kvleviT dadginda, rom saqarTvelos realobaSi aqtivebis sami bazaria:
,,saxelmwifo bazari~ (pirveladi); `iZulebiTi bazari~ (aRmasruleblis mier
CamorTmeuli qonebis); ,,kerZo bazari~ (kerZo mesakuTreTa meoradi bazari).
am bazrebis arseboba da urTierTdamokidebuleba gansazRvravs kerZo
sakuTrebis formirebis sakiTxs da mis Semdgomi Tavisufali gamoyeneba-
gankargvis sakiTxsac, rasac, Tavis mxriv, mivyavarT ekonomikur
Tavisuflebamde da mis xarisxamde.
• miwis aqtivebze Catarebuli kvlevis safuZvelze, ,,pirvelad bazarze”
miwis cvalebadi maRali miwodebis miuxedavad fasi mis mimarT sustad
reagirebs, rac sabazro kanonzomierebebs ar pasuxobs. konkurentuli
bazris SemTxvevaSi Catarebuli auqcionebis raodenoba ukuproporciulad
unda moqmedebdes fasze, Tumca, kvlevam gviCvena, rom aseTi mkveTri
kanonzomieri damokidebuleba ar ikveTeba. Sesabamisad, auqcionebis
raodenoba ,,pirvelad bazarze” ver axdens zegavlenas aqtivis
Rirebulebaze. aRniSnulTan dakavSirebiT vTvliT, rom Cvens realobaSi
arsebobs gaorebuli bazari, sadac aqtivebis `pirveladi bazari~ aferxebs
`meoradi baazris~ funqcionirebas.
- 179 -
• saqarTveloSi aqtivebis Rirebulebis vardna gamowveulia
privatizebiT, ramac maRali miwodebiT fasebi TiTqmis nulovan donemde
dawia. mocemuli dabali fasis pirobebSi ekonomikuri aqtivebi ver izidavs
kapitals, romelic saWiroa kvlavwarmoebis procesisaTvis da ver xdeba
sainvesticio garanti.
• kerZo sakuTrebis realurad formirebisaTvis da aqtivebis fasis
zrdisaTvis aucilebelia bazarze privatizebis procesis Sedegad gaCenili
Warbi miwodebis gaqroba, ris Semdegac moTxovnis mateba gazrdis maT fass.
aragonivruli nabiji iqneboda am procesis SeCereba, amitom, aucilebelia
privatizebis procesis swrafi dasruleba.
kerZo sakuTrebis formirebasTan dakavSirebiT gagavaCnia Semdegi
rekomendaciebi:
- ekonomikuri Tavisauflebis xelSewyobis mizniT saxelmwifo
sakuTreba umokles vadaSi formirebuli unda iqnas kerZo sakuTrebad.
- sazogadoebis dabali msyidvelobis unaris gamo saxelmwifo
sakuTrebis kerZo sakuTrebad formirebisTvis yvelaze efeqtiani gzaa misi
usasyidlod gadacema qveynis moqalaqeebze.
- sakuTrebis dacvis TvalsazrisiT sakuTrebis diversificireba misi
dacvis yvelaze efeqturi meqanizmia anu saxelmwifom unda izrunos
aqtivebis kerZo mesakuTreTa Soris gadanawilebaze.
• ekonomikur Tavisuflebis da ekonomikuri zrdis maCveneblebis
kvlevisas yuradReba unda gamaxvildes, rom maTi urTierTdamokidebuleba
sxvadasxvanairia gansxvavebuli ekonomikuri sistemis da ganvierebis
sxvadasxva donis mqone qveynebisTvis. sabazro ekonomikis pirobebSi
cnobilia, ori saxis ekonomikuri zrda intensiuri da eqstensiuri.
qstensiuri zrdis SemTxvevaSi saWiroa ekonomikuri Tavisuflebis
maqsimaluri xelSewyoba, gansakuTrebiT im mimarTulebiT, rom ekonomikuri
zrdis eqstensiuri faqtorebi aTvisebuli iqnas, raTa winapiroba Seiqmnas
intensiur ekonomikur zrdaze gadasasvlelad.
• ekonomikuri Tavisufleba dadebiT zegavlenas axdens
makroekonomikur maCveneblebze, maT Soris mSp-ze da mep-ze, amasTan rogorc
saerTo maCvenebliT, aseve 1 sul mosaxleze gaTvliT da rac mTvaria
- 180 -
ekonomikuri Tavisufleba zrdis saerTo sazogadoebriv keTildReobas.
aseve ekonomikuri Tavisufleba ekonomikuri zrdis mTvari xelSemwyobi
faqtoria sabazro ekonomikis pirobebSi.
• ekonomikuri zrdisa da ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebis
damokidebulebis Seswavlam gviCvena, rom saqarTveloSi ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsebi bolo periodSi gaumjobesebulia, rac samwuxarod
ekonomikur zrdaze Sesabamisad ar aisaxeba. maSasadame, ver aisaxeba
keTildReobis da ekonomikuri warmatebis mTavar utyuar indikatorze.
kvlevaSi ganxiluli indeqsebis analiziT gairkva, rom (freizeris
institutis ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi; Wall Street Journal & The Heritage
Foundation-is ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi; msoflio bankis biznesis
keTebis indeqsi; globaluri konkurentunarianobis indeqsi) saqarTvelos
dabali maCveneblebi aqvs kerZo sakuTrebasTan mimarTebaSi (kerZo
sakuTrebis dacva), es gamowveulia imiT, rom yofil postsabWoTa qveynebSi
da konkretulad saqarTveloSi kerZo sakuTrebis formireba-damkvidrebis
procesi gaWianurebulia da mwvaved dgas. faqtobrivad mTlianobaSi kerZo
da saxelmwifo qonebis proporciuli urTierTdamokidebulebaze
dazustebuli informacia ar arsebobs. amrigad, ekonomikuri Tavisuflebis
indeqsebis gaangarisebis aprobirebuli meTodebi da maCveneblebi srul
realobas ver asaxaven da ekonomikuri Tavisuflebis donis Sesaxeb
arasrul warmodgenebs qmnian (zogjer gadaWarbebulad dadebiTs da
zogjer piriqiT). yovelive aRniSnuli ekonomikur Tavisuflebas indeqsebis
da ekonomikuri zrdis maCveneblebs Soris arasando damokidebulebaSi
aisaxeba.
ekonomikuri Tavisuflebis dabal dones, rig SemTxvevebSi
astimulirebs saxelmwifoSi biurokratiis arseboba Tumca, umTavresi
mizezi ekonomikuri Tavisuflebis daqveiTebis aris mcdari saxelmwifo
ekonomikuri politika.
• saxelmwifo sakuTreba (sabazro brunvidan GgaTiSuli) aqveiTebs
ekonomikuri Tavisuflebas, zRudavs Tavisufali bazris da Tavisufali
konkurentuli fasebis arsebobas. konkretulad ki es exeba ekonomikuri
aqtivebis bazrebs, Sedegad dabalia mSp-is da mep-is zrdis realuri tempi,
- 181 -
gansakuTrebiT potenciur SesaZleblobebTan SedarebiT, agreTve, mcirdeba
erovnuli simdidre. amrigad kerZo sakuTrebis DdacvasTan erTad Zalze
mniSvnelovania kerZo sakuTrebis formirebis done. saerTaSoriso
organizaciebis mier ekonomikuri Tavisuflebis mniSvnelovan komponentad
kerZo sakuTrebaa miCneuli. ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebi ZiriTadad
realur da sando informacias iZlevian im ekonomikurad
maRalganviTarebul qveynebSi, sadac kerZo sakuTrebis formireba
dasrulebulia da Sesabamisad kerZo sakuTrebac maRal donezea daculi.
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis kvlevisas saWiro informaciis
arasrulyofasovnebidan gamomdinare ekonomikuri Tavisuflebis reitingebi
naklebad swor warmodgenebs qmnian ekonomikuri Tavisuflebis donis
Sesaxeb da sabolood ekonomikuri Tavisuflebis mowodbuli informaciis
arasrulyofilebaSi aisaxeba.
• marTebuli iqneboda, ekonomikis srul formirebamde da gardamavali
etapis dasrulebamde `Heritage-is~ ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis
ganmsazRvrel indikatorebs damateboda indikatorebi an rigi maTgani
gafarToebuliyo, gardamavali tipis problemebis Sesatyvisad. vinaidan,
saqarTveloSi kerZo sakuTreba bolomde ar aris formirebuli, aqtivebis
bazarze mniSvnelovani wili ukavia saxelmwifo pirvelad bazars,
sazogadoebis dabali myidvelobiTi unaris gamo mniSvnelovnad
Senelebulia sakuTrebis damkvidrebis (SeZenis) procesi. kvlevidan
gamomdinare `Heritage-is ekonomikuri Tavisuflebis indeqsTan~ mimarTebaSi,
gagvCnia Semdegi rekomendaciebi:
_ marTebulia saqarTvelos tipis qveynebisTvis `Heritage-is ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsis~ indikatorebs daematos Semdegi sruli an qve
indikatori: pirveladi (saxelmwifo) bazrisgan Tavisufleba, kerZo
sakuTrebis damkvidrebis Tavisufleba (SesaZlebelia sakuTrebis uflebis
qveindikatorad gansazRvra) da sakuTrebis formirebis Tavisufleba (anu
saxelmwifo sakuTrebis kerZo sakuTrebad formirebis Tavisufleba).
am indikatorebis amuSavebiT ufro srulyofili iqneba gardamavali
tipis qveynebisTvis ekonomikuri Tvisuflebis gansazRvra. aRniSnuli
pirdapir kavSirSia mocemuli kriteriumebis dabal maCveneblebTan,
- 182 -
rogorebicaa korufciisgan Tavisufleba, saxelmwifosgan Tavisufleba
(mTavrobis Carevisgan Tavisufleba), sakuTrebis ufleba da finansuri
Tavisufleba.
_ `duing biznes~-is indeqsSi gansakuTrebiT yuradsaRebia ori
maCvenebeli. biznesis dawyeba saqarTveloSi sakmaod martivia, magram
biznesis daxurvis procedurebia gaZnelebuli. Sedegad raodenobrivad
uamravi firmaa registrirebuli (daaxloebiT 3,5 aTasi), rac gamowveulia
registraciis simartiviT da biznes saqmianobis Sewyvetis oficialuri
procedurebis siZneliT.
_ `globaluri konkurentunarianobis indeqsi~-Si saqarTvelos
samuSaoze miRebis da ganTavisuflebis praqtikaSi maRali Sefaseba aqvs,
magram amavdrulad qveynidan tvinebis (kvalificiuri muSaxelis) gadinebis
udidesi problema fiqsirdeba, mocemuli swored ekonomikuri Tavisuflebis
dabali doniTaa ganpirobebuli rac e.w. `uCinari fexis~ damsaxurebaa.
indeqsebSi TiTqmis yvela sxva danarCeni dabali maCveneblebi
saqarTveloSi dabali ekonomikuri Tavisuflebis gamoZaxilia da zemoT
CamoTvlili (sakuTrebis problema, safondo bazris da a.S) problemebidan
gamomdinareobs.
• kvlevisas ~Wall Street Journal & The Heritage Foundation-s ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsi~-s maCveneblTa mSp-Tan korelaciis Sedegad, qveynebi
ZiriTadSi ganixilebian uaryofiTi korelaciis da dadebiTi korelaciis
mixedviT.
_ qveynebi, romlebic korelaciis uaryofiTi niSniT arian, `Heritage-s
indeqsiT~ ikaveben sakmaod maRal sareitingo adgilebs, es niSnavs, rom
mocemuli ekonomikuri poziciebidan mSp-is cvlilebas ekonomikuri
Tavisuflebis indeqsis cvlileba ver iwvevs, rac aixsneba imiT, rom es
qveynebi imyofebian eqstensiuri zrdis pikze da miaRwies maqsimalur
maCvenebels ` indesSi~ Semavali faqtorebis gamoyenebis mxriv.
_ mSp-is da `Heritage-s indeqsis~ korelaciisas saqarTvelos aqvs
dadebiTi maCvenebeli (0.14), rac gulisxmobs ekonomikuri Tvisuflebis
indeqsis maCveneblebis Sesabamisi 1%-iT gaumjobesebaAMMmSp-s aumjobesebs
O0.14%-iT.
- 183 -
_ mxolod `The Heritage-s indeqsi~-s reitingis gaumjobeseba ar aris
sakmarisi piroba ekonomikuri zrdisTvis. is warmoadgens dadebiT
xelSemwyob faqtors eonomikuri keTildReobis gasaumjobeseblad. sxva
sakiTxia saqarTvelo Tu sxva qveynebi rogor iyeneben am ekonomkuri
Tavisuflebis indeqs (romelic metwilad sainformacio xasiTisa).
_ `Heritage-s indeqsi~-gan gansxvevebiT `frezeris institutis~
ekonomikuri Tavisuflebis indeqsis korelaciisas gansxvavebuli Sedegi
miviReT, risi axsnac ori mTavari mizeziT SeiZleba: pirveli aRniSnul or
indeqs aqvs Sefasebis gansxvavebuli sistema, ekonomikuri Tavisuflebis
sxvadasxva indeqss sxvadasxva damokidebuleba aqvs faqtorebisadmi,
amitomac korelaciis Sedegebi identuri ar aRmoCnda; meore is, rom Cveni
kvlevisas droiTi periodi gacilebiT mcirea (2000_2010 w) gansakuTrebiT
saqarTvelosTan mimarTebaSi (maTSorisaa somxeTic) vinaidan 2004 wels iqiT
monacemebi ar arsebobs.
• 2000-2010 ww-Si reluri mSp-s zrdis da `frezeris institutis
indeqsis~ maCveneblebis analiziT gamoikveTa, Semdegi tendencia - yvela
qveyanas, romelsac gaCnia indeqsis jaWvis naklebad gamoxatuli zrdadi
tendencia an gaaCnia saerTod klebadi tendencia, xasiTdebian dadebiTi
korelaciis maCvenebliT mSp-is mimarT. xolo qveynebi, romlebic indeqsis
jaWvis SedarebiT maRali aRmavlobiT gamoirCevian, aqvT uaryofiTi
korelacia. aRniSnulidan gamomdinare, frezeris institutis Tavisuflebis
indeqsi metwilad indikatorTa specifikidan gamomdinare realur suraTs
iZleva naklebad cvalebadi (stabiluri) ekonomikuri maCveneblebis mqone
qveynebisTvis. mSp-sa da `frezeris institutia” ekonomikuri
Tavisuflebis indeqss Soris kavSiris ukeT dasadgenad, indeqsis monacemTa
jaWvis Sesabamisi maCveneblebis ufro grZeli periodebia saWiro.
_ frezeris institutis angariSebi kargad asaxaven im qveynebis
realobas, visac monacemTa xelmisawvdomoba maRali aqvT da miRebuli
informaciac zustad Seesatyviseba am qveynebSi arsebul ekonomikur
realobas.
• ekonomikur zrdas ekonomikuri Tavisuflebis indeqsebi ar iZlevian,
isini mxolod zomaven ekonomikuri Tavisuflebis maxasiTeblebs garkveul
- 184 -
indikatorebTan mimarTebaSi, Tumca, maT mier mowodebuli informacia
SesaZlebalia gamoviyenoT ekonomikuri Tavisuflebis xarisxis
asamaRleblad da ekonomikuri keTildReobis asamaRleblad
kvleva adasturebs, rom ekonomikuri Tavisufleba, romelic
orientirebulia Tavisufal bazarze (Tavisufal gacvlasa da
faswarmoqmnaze), dadebiTad moqmedebs ekonomikuri zrdis maCveneblebze da
zrdis sazogadoebriv keTildReobas, rogorc wminda ekonomikur
maxasiaTeblebSi, aseve cxovrebis zogad sazogadoebriv sikeTeTa
kriteriumebiTac.
- 185 -
literatura
1. alCiani a., demseci h., ,,sakuTrebiTi uflebebis paradigma
`Tavisuflebis biblioTekis krebulis III wigni, `liberalizmi da
sakuTreba~, Tb., 2005.
http://nesgeorgia.org/files/III-50-alchiani.pdf
2. ananiaSvili i., `laferis mrudi Tu mrudebis ojaxi~, Jurnali
`ekonomika da biznesi~, #3, Tb., 2009.
3. aznari x. m., `laTinuri amerika: dRis wesrigSia Tavisufleba~,
`Tavisuflebis biblioTeka~ krebuli V. `reformebi da
Tavisufleba”, Tb., 2008.
4. bastia f., ,,sakuTreba da kanoni“. `Tavisuflebis biblioTekis
krebuli~ III. `liberalizmi da sakuTreba~.
http://nesgeorgia.org/files/III-30-bastiai.pdf
5. balceroviCi l., sakuTrebis analizi `nawyveti wignidan
`kapitalizmi, socializmi, transformacia~, saxelmwifo
gardamaval periodSi, /a. griSikaSvilis Targmna/, Tb., 2002.
6. balceroviCi l., `sakuTrebiTi uflebebis analizi~,
`Tavisuflebis biblioTekis~ krebulis III wigni, `liberalizmi
da sakuTreba~, Tb., 2005.
7. basilia T., silagaZe a., CikvaiZe T., `postsocialisturi
transformacia, saqarTvelos ekonomika XXI s-is mijnaze”, Tb.,
2001.
8. buTxuzi T., ,,SesaZleblobis aRsruleba”, Tbilisi, 2008.
9. garisoni r., qirzneri i., `fridrix august fon haieki~,
Tavisuflebis biblioTekis krebuli VI, `Tavisuflebis
moazrovneebi~, Tb., 2008.
- 186 -
10. gardava m., gerliani r., CalafeiqriSvili v. ,,aqtivebis bazris
ganviTarebis grafikuli analizi miwis bazris magaliTze”
http://www.facebook.com/epec.ge?ref=hl
11. gagniZe i., `qveynis konkurentunarianoba da klasterebi:
istoria da Tanamedroveoba~, Tb., 2012.
12. gerliani r., `ekonomikuri Tavisuflebis roli da farglebi
ekonomikur politikaSi”, Jurnali `axali ekonomisti~, #4, Tb.,
2010.
13. gerliani r., ,,ekonomikuri Tavisufleba da ekonomikuri
krizisebi”, ,,globalizacia, saerTaSoriso biznesis Tanamedrove
problemebi da ganviTarebis tendenciebi”, saerTaSoriso
samecniero praqtikuli konferencia 6-7 aprili, Tb., 2012.
14. gvelesiani r., `konkurenciis politikis amocanebi da
problemebi~, Jurnali ,,axali ekonomisti’’, #3, Tb., 2010.
15. gvelesiani r., gogoriSvili i., `ekonomikuri politika~, wigni I,
II. Tb., 2008.
16. gogoxia r., ,,Sereuli ekonomikuri sistema: arsi, modelebi,
ganviTarebis tendenciebi”, Tb., 2004.
17. darbuaSvili n., `ekonomikuri krizisi da misi daZlevis
konceptualuri mimarTulebani~, Tb., 1999.
18. dorni j. a., `sakuTrebis wamyvani roli liberaluri
konstituciuri wyobis pirobebSi: gakveTilebi CineTisTvis~,
`Tavisuflebis biblioTekis krebuli~ III wigni, liberalizmi da
sakuTreba, Tb., 2005.
19. eTeria e., `globalizacia da globaluri ekonomikis
regulirebis perspeqtivebi~, ,,globalizacia, saerTaSoriso
biznesis Tanamedrove problemebi da ganviTarebis tendenciebi”,
saerTaSoriso samecniero praqtikuli konferencia 6-7 aprili
Tb., 2012.
20. `ekonomikuri politikis kvlevis centri~ - `konkurenciis
politika da biznesis regulirebis praqtika~, Tb., 2012.
- 187 -
21. valerStaini i., ,,globaluri krizisis dinamika (dausrulebeli):
ocdaaTi wlis Semdeg”
http://leftists.wordpress.com/2010/10/18/
22. „Tavisufleba da usafrTxoeba” /kondrat adenaueris fondis
regionaluri programa/, `germaniisTvis moqmedi ZiriTadi
principebi~, Tb., 2007.
23. `Tavisuflebis biblioTeka~, `inteleqtualebi, ganaTleba da
Tavisufleba~ wigni IV, Tb,. 2006.
24. `Tavisuflebis biblioTeka~, ,,reformebi da Tavisufleba”
krebuli V, Tb., 2008.
25. `Tavisuflebis biblioTeka~, `Tavisuflebis moazrovneebi~
wigni VI, Tb,. 2008.
26. `Tavisuflebis biblioTeka~, `Tavisuflebis fuli~, wigni VIII,
Tb,. 2010.
27. Takeri b., `saxelmwifos damokidebuleba pirovnebisadmi~,
Tavisuflebis biblioTekis krebuli, `liberalizmi da
Zalaufleba~.
http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0ekonomik--00-
1--0-10-0--0-0---0prompt-10--.%2e-4----4---0-1l--11-en-10---10-about-50--00-3-1-00-
0-00-11-1-1utfZz-8-00-0-11-1-0utfZz-8-
00&a=d&c=ekonomik&cl=CL4.1&d=HASHae602a6ff7637813421b98.5
28. dadiani T., `saqarTvelos adgili saerTaSoriso reitingebSi~.
http://www.gfsis.org/index.php/ge/activities/projects/view/86/page/186/id/356/pri
nt/true
29. TeTruaSvili m., `saxelmwifos ekonomikuri roli Tavisuflebis
pirobebSi~, Jurnali ,,socialuri ekonomika”, Tb., 2007. #4.
30. Tero d., `sakuTrebiTi uflebebi bunebrivi resursebis,
ganadgurebis winaaRmde~ /r. kraveiSvilis Targmna/, Tavisuflebis
biblioTekis krebuli III, `sakuTreba da Tavisufleba~, Tb., 2005.
http://nesgeorgia.org/files/III-90-tero.pdf
- 188 -
31. ilarionovi a., ,,ekonomikuri Tavisufleba da xalxTa
keTildReoba”, `Tavisuflebis biblioTeka~, krebuli V.
,,reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008.
32. iunksi e., ,,milTon fridmenis pragmatuli liberTalianizmi”,
`Tavisuflebis biblioTeka~, krebuli VI, ,,Tavisuflebis
moazrovneebi”, Tb., 2009.
33. kapeluSnikovi r., `sakuTrebiTi uflebebis ekonomikuri Teoria~,
/g. velesianis Tarmna/ `Tavisuflebis biblioTeka~ krebuli III,
`sakuTreba da Tavisufleba~, Tb., 2005.
http://nesgeorgia.org/files/III-70-kapelusha.pdf
34. kaxniaSvili j., `makroekonomika~, Tb., 2002.
35. klausi v., `ra emuqreba Tavisuflebas XXI saukuneSi~
`Tavisuflebis biblioTeka~, krebuli V, `reformebi da
Tavisufleba”, Tb., 2007.
36. lamsdorfi o., ,,Tavisufleba _ siRaribis saukeTeso wamali”,
`Tavisuflebis biblioTeka~, krebuli V, ,,reformebi da
Tavisufleba”, Tb., 2008.
37. loki j., sakuTreebis Sesaxeb `meore Txzuleba samoqalaqo
xelsuflebis Sesaxeb~, `Tavisuflebis biblioTeka~ krebuli III,
`sakuTreba da Tavisufleba~, Tb., 2005.
http://nesgeorgia.org/publicationst3.php
38. meqvabiSvili e., `ekonomikuri krizisebis Teoria da
globalizaciis epoqis finansur ekonomikuri krizisebi~,
,,globalizacia, saerTaSoriso biznesis Tanamedrove problemebi
da ganviTarebis tendenciebi”, saerTaSoriso samecniero
praqtikuli konferencia 6-7 aprili Tb., 2012.
39. malxaziSvili d., `ras gviCvenebs ekonomikuri Tavisuflrbis
indeqsi~, Jurnali `auditi, aRricxva, finansebi~, #1 (97), Tb., 2008.
40. malxaziSvili d., `ras moutans ekonomikuri Tavisuflebis aqti
saqarTvelos ekonomikas~, Jurnali `biznesi da menejmenti~, Tb., #
4(24). 2009.
- 189 -
41. meqvabiSvili e., `globaluri finansur-ekonomikuri krizisis
praqtikuli receptebi~ (mizezebi, xasiaTi da perspeqtivebi),
Jurnali `biznesi da kanonmdebloba~, Tb., 2009.
42. meqvabiSvili e., `sabazro fundamentalizmis~ krizisi
globaluri finansuri krizis fonze, Jurnali `biznesi da
kanonmdebloba~, Tb., 2008.
43. miminoSvili T., qaTamiZe a., `ekonomikuri Tavisuflebis indeqsi~,
,,biuleteni”, saqarTvelos strategiuli kvlevebis da
GganviTarebis centri, Tb., 2000.
44. mizesi l. f., haeki f. f., `liberalizmis safuZveli~,
`Tavisuflebis biblioTeka~, wigni I. Tb., 2004.
45. melqoSvili T., ,,ekonomikuri Tavisuflebis kategoriis arsis
mecnieruli gagebisaTvis”, suxiSvilis universiteti meore
saerTaSoriso samecniero komferencia, gori 2010.
46. murRulia T., `antimonopoliuri regulirebis roli mdgradi
ganviTarebis sistemaSi da misi mniSvneloba sazogadoebrivi
interesis poziciidan~, `ekonomikuri politikis kvlevis centri~,
konkurenciis politika da biznesis regulirebis paqtika, Tb.,
2012.
47. mWedliZe k., `saqarTveloSi ekonomikuri Tavisufleba
uaresdeba~.
http://www.radiotavisupleba.ge/content/economic-review/24716769.html
48. narmania d., `antimonopoliuri regulirebis saWiroeba patara
qveynebSi~, `ekonomikuri politikis kvlevis centri~,
konkurenciis politika da biznesis regulirebis praqtika, Tb.,
2012.
49. oqrocvariZe z., disertacia `sasoflo-sameurneo daniSnulebis
miwis gamoyenebis efeqtianobis amaRlebis gzebi sameurneo
meqanizmis srulyofis pirobebSi”, `saqarTvelos saxelmwifo
sasoflo-sameurneo universisteti~, Tb., 2006.
50. pinera x., `sakuTrebis ufleba da dovlaTi~, `Tavisuflebis
biblioTeka~ krebuli V, `reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2008.
- 190 -
51. Jurnali “biznesi da kanonmdebloba”. #7 oqtomberi, Tb., 2005.
52. Jurnali „socialuri ekonomika“ Tb., 2003, 2006.
53. riCardsoni g. j., `rogor gamoiwvia sakuTrebis uflebebis
dakargvam zimbabves kolafsi”, `Tavisuflebis biblioTeka~,
krebuli V. `reformebi da Tavisufleba”, Tb., 2007.
54. roTbardi m. n., `kanoni, sakuTrebiTi uflebebi da haeris
dabinZureba~ /r. kraveiSvilis Targmna/, `Tavisuflebis
biblioTekis~ krebuli III, `sakuTreba da Tavisufleba~, Tb., 2005.
http://nesgeorgia.org/files/III-60-rothbard.pdf
55. reismani j., `kapitalizmis dacva kapitalistebisagan~,
`Tavisuflebis biblioTeka~, krebuli IV, `inteleqtualebi
ganaTleba da Tavisufleba~, Tb., 2008.
56. samuelsoni p., nordhausi v., ,,ekonomika” tomi III. Tb., 2000.
57. samuelsoni p., nordhausi u., ,,ekonomika” tomi IV. Tb., 2000.
58. saqarTvelos ekonomikur mecnierebaTa akademia, `Sromebis
krebuli“, tomi: III, IV, V. Tb., 2003; 2004; 2005.
59. svaniZe s., disertacia, `arapirdapiri gadasaxadebi misi
srulyofis ZiriTadi mimarTulebebi~, `akaki wereTlis
saxelmwifo universiteti~, quT., 2009.
http://www.atsu.edu.ge/geo/sadoqtoro%20disertacia/disertacia_svanadze.pdf
60. fridmeni m., `ekonomikuri, pirovnuli da politikuri
Tavisufleba~, Tavisuflebis biblioTeka, wigni IV,
,,inteleqtualebi, ganaTleba da Tavisufleba”, Tb., 2007.
61. RaRaniZe g., `ekonomikuri indeqsebi da ekonomikuri realoba~,
`Tbilisis ekonomikur urTierTobaTa saxelmwifo universiteti”
samecniero Sromebis krebuli, Tb., 2010.
62. CalafeiqriSvili v., `saerTaSoriso ekonomikuri wesrigis
gavlena msoflio ekonomikur krizisze”, Jurnali ,,ekonomika da
biznesi”, # 4. Tb., 2011.
63. Ciqobava m., `msoflio ekonomikuri krizisis meore talRa da
misi gavlena saqarTveloze~, ,,globalizacia, saerTaSoriso
biznesis Tanamedrove problemebi da ganviTarebis tendenciebi”,
- 191 -
saerTaSoriso samecniero praqtikuli konferencia 6-7 aprili
Tb., 2012.
64. CuTlaSvili a., `globaluri konkurentunarianoba da
saqarTvelo~, `Tbilisis ekonomikur urTierTobaTa saxelmwifo
universiteti”, samecniero Sromebis krebuli, Tb., 2010.
65. CxaiZe i., `rogor gavmdidrdeT anu Cveni gza ekonomikur
keTildReobisaken~, Tb., 1999.
66. CxaiZe i., toronjaZe T., ,,svp sistema, ra gviSvelis~, Tb., 2003.
67. CxaiZe i., ,,gvaklia kapitalizacia”.
http://www.facebook.com/note.php?note_id=223606184338603
68. WiTanava n., `gardamavali periodis socialur-ekonomikuri
problemebi” III, Tb., 2001.
69. xaduri n., „liberaluri ekonomikuri reformebi da
saqarTvelos ekonomikis perspeqtivebi“, krebulSi „msoflio
finasuri krizisi da saqarTvelo“, Tsu, Tb., 2009.
70. xaduri n., `ekonomikis regulirebis „liberaluri“ etapis
winaaRmdegobani~, Jurnali „ekonomika da biznesi“, 16, Tb., 2009.
71. xaduri n., ~antimonopoliuri regulireba saqarTveloSi 1990-
2009 wlebSi~, `ekonomikuri politikis kvlevis centri~,
konkurenciis politika da biznesis regulirebis paqtika, Tb.,
2012.
72. xaraiSvili e., `inovaciuri ganviTarebis erovnuli da
saerTaSoriso faqtorebi agrobiznesSi~, ,,globalizacia,
saerTaSoriso biznesis Tanamedrove problemebi da ganviTarebis
tendenciebi”, saerTaSoriso samecniero praqtikuli konferencia
6-7 aprili Tb., 2012.
73. xaraiSvili e., `konkurenciisa da konkurentunarianobis
problemebi saqarTvelos agrosasursaTo seqtorSi~, Tb., 2011.
74. xaraiSvili e., `saqarTvelos ekonomikis konkurentunarianobis
ganmsazRvreli faqtorebi~, Jurnali `ekonomika da menejmenti~, #
2, Tb., 2012. Tanaavtori geCbaia b.
- 192 -
75. xaraiSvili e., `fermeruli meurneobebis diversifikacia
aRmosavleT evropisa da centraluri aziis qveynebSi~, Jurnali
`ekonomika da biznesi~, # 2, Tb., 2012.
76. xaraiSvili e., `saeqsporto sasursaTo produqciis
diversifikacia da sabazro pirobebis strategia~, agraluri
mecnierebis problemebi `samecniero SromaTa krebuli~, XXXX,
Tb., 2007.
77. jandieri g., ,,kerZo sakuTreba da saqarTvelo“ , Tavisuflebis
biblioTekis krebulis III wigni, `liberalizmi da sakuTreba~, Tb.,
2005. http://nesgeorgia.org/files/III-10-gia.pdf
78. haeki f. a., `sabediswero Tavdajerebuloba socializmis
Secdomebi~, Tb., 2000.
79. haieki f. a. f., `gza batonymobisken”, Tavisuflebis
biblioTekis krebuli, `liberalizmi da Zalaufleba~.
http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0ekonomik--00-
1--0-10-0--0-0---0prompt-10--.%2e-4----4---0-1l--11-en-10---10-about-50--00-3-1-00-
0-00-11-1-1utfZz-8-00-0-11-1-0utfZz-8-
00&a=d&c=ekonomik&cl=CL4.1&d=HASHae602a6ff7637813421b98.9
80. hendersoni d. r., `germaniis ekonomikuri saswauli”,
`Tavisuflebis biblioTeka~, krebuli V, ,,reformebi da
Tavisufleba”, Tb., 2008.
81. hope h. h., `mari roTbardi ekonomika, mecniereba da
Tavisufleba~, Tavisuflebis biblioTekis krebuli VI,
`Tavisuflebis moazrovneebi~, Tb., 2008.
82. hope h. h., ,,kerZo sakuTrebis eTika da ekonomika”, Tavisuflebis
biblioTekis krebuli III, `liberalizmi da sakuTreba~, punqti IV,
Tb., 2005.
http://nesgeorgia.org/files/III-160-hoppe.pdf
83. Anthony B. k., Miller T., `Economic Freedom: Global and Regional patterns”.
http://www.heritage.org/index/book/chapter-1
- 193 -
84. Стэнсел Д., Свалехен М. а., `Экономическая свобода, коррупция и рост~.
http://www.inliberty.ru/library/study/304/
85. Гурвич Е.Т., `Экономическая политика и измерения экономической свободы~
Экономическая свобода и государство: друзья или враги, МЦСЭИ
`Леонтьевский центр~, 2012.
86. Фридман М., Фридман Р., `Свобода выбирать~.
http://www.inliberty.ru/assets/files/books/Friedman_book2.pdf
87. Besley T., Burgess R., `Land Reform, Poverty Reduction and Growth: Evidence from
India~, Quarterly Journal of Economics 115 (2) 389-430, Harvard, 2000
88. Тамм С., `собственность~, библиоткка ГВЛ серия Економика, берлин, 2009.
89. Sh affer B., ,,Boundaries of Order: Private Property as a Social System”,
Mises Institute, 2009.
90. Гризвольд Д., `Шесть причин покончить с сельскохозяйственными
субсидиями и торговыми барьерами~, Стратегия эффективных реформ.
http://www.inliberty.ru/library/study/315/
91. ,, Макроэкономические цели и макроэкономические показатели”.
http://ofap.ulstu.ru/et/makroekonom/pub/2_1_2.htm
92. ,,Economic Freedom, Reforms, and Sustainable Growth”.
http://developmentinstitute.org/topics/freedom/index.php
93. Пауэлл Б., Экономическая свобода и рост: история ,,кельтского тигра”.
http://www.inliberty.ru/library/study/351/
94. http://mises.org/document/4223/Boundaries-of-Order-Private-Property-as-a-Social-
System
95. Mises L.v., - ,,Liberty and Property”, Updated 2010.
http://mises.org/document/880/Liberty-and-Property
96. Mises L. v., ,,Economic Freedom and Interventionism”, (1990) Irvington-on-
Hudson, NY: Foundation for Economic Education, Updated 5/26/2009.
http://mises.org/document/879/Economic-Freedom-and-Interventionism
97. Rothbard M. N., ,,For a New Liberty: The Libertarian Manifesto”, Mises Institute,
2006. Updated 12/4/20122008. http://mises.org/document/1010/For-a-New-Liberty-
The-Libertarian-Manifesto
- 194 -
98. Röpke W., ,,Economics of the Free Society", Chicago, 1963 Updated 8/5/2011.
http://mises.org/document/3539/Economics-of-the-Free-Society
99. Bettina Bien Greaves.- ,,Free Market Economics: A Basic Reader”, Irvington, NY: FEE,
1974. Updated 4/20/2012.
http://mises.org/document/3128/Free-Market-Economics-A-Basic-Reader
100. Генри Манн. Инсайдерская торговля: ,,Хайек, виртуальные рынки и молчание,
,,сторожевых псов”, http://www.inliberty.ru/library/study/2489/
101. Мактиг М. П., Альтернатива регулированию: ,,реформы в Новой
Зеландии”
http://www.inliberty.ru/library/study/2652/
102. ,,The Causes And Effects Of Credit Shocks”
http://www.investopedia.com/articles/economics/08/credit-shock-
mortgages.asp#axzz2K1IiEGJG
103. Бутрин Д., ,,Инструментальное измерение свободы”
http://www.inliberty.ru/blog/svoboda/1849/
104. www.eauction.ge
105. http://privatization.ge
106. http://77.92.224.125/spp/spp/entities_for_sale.php?¶ms=S7QysqoutjKxUspJzEt
Xsi4G8pXSU0EMQ0MrpdS8ksySyviSygKgUKaVsXUtAA%3D%3D
107. http://www.imf.org/external/datamapper/index.php
108. http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=4898
109. http://nesgeorgia.org/page.php?id=1002
110. http://www.doingbusiness.org/
111. http://www.freetheworld.com/index.php
112. http://www.cato.org/economic-freedom-world
113. http://www.heritage.org/index/download
114. http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/2042690.html
115. http://developmentinstitute.org/member/shikwati_freedom/russian.ph
116. http://www.radiotavisupleba.ge/content/economic-review/24716769.html
117. http://www.bec.ge/images/doc/information%20of%20frazer%20index%20heritage%
20foundation%20index%20and%20doing%20business.pdf
- 195 -
118. http://www.tabula.ge/article-5726.html
119. http://www.fitchratings.com/web/en/dynamic/about-us/about-us.jsp
120. http://www.gfsis.org/index.php/ge/activities/projects/view/86/page/111/id/181/prin
t/true
121. ttp://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0001/000764/New%20Microsoft%20Word
%20Document.pdf
122. http://www.weforum.org/news/persisting-divides-global-competitiveness-
switzerland-singapore-and-finland-top-competitiveness
123. http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/24331224.html
124. http://www.imf.org/external/pubs/ft/spn/2009/spn0904.pdf
125. http://www.nplg.gov.ge/ec/ka/cart/search.html?cmd=search&pft=biblio&qs
126. http://ucatlas.ucsc.edu/sap.php
127. http://www.tsu.edu.ge/data/file_db/library/PHD_Eka%20Gegeshidze.pdf
128. http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0002/000418/Tushishvili%20N.pdf
129. http://www.conference.ge/index.php/topic/6522-ekonomikuri-tavisuflebis-
khari/
130. http://nesgeorgia.org/search.php
131. http://www.youtube.com/watch?v=jCaUA5l_bYc
132. http://online.wsj.com/article/SB1000142405274870411350457526451374838
6610.html?mod=djemEditorialPage_h
133. http://www.presage.tv/?m=society&AID=4095
134. http://www.youtube.com/watch?v=sV_RVtdkkpQ
135. http://www.be.wvu.edu/divecon/econ/douglas/seminar/LawsonHayek.pdf
136. http://www.fundforpeace.org/web/index.php?option=com_content&task=view&id=
391&Itemid=549
137. http://giorgibenashvili.files.wordpress.com/2011/10/e18394e18395e183a0e1839de
18399e18390e18395e183a8e18398e183a0e18398e183a1-
e18394e18399e1839de1839ce1839de1839be18398e18399e183a3e183a0.pdf
138. http://www.conference.ge/index.php/topic/6522-ekonomikuri-tavisuflebis-khari/
139. http://www.conference.ge/index.php/topic/6522-ekonomikuri-tavisuflebis-khari/
140. http://avtok.blogspot.com/2010/05/blog-post_1427.html
141. http://liberali.ge/node/1718
- 196 -
142. http://origin.tavisupleba.org/content/article/2042690.html
143. http://www.nplg.gov.ge/geo/home
144. http://myvuvuzela.wordpress.com/2012/06/21/reaganomics/
145. www.statistics.ge
146. www.economy.ge