Izdavač

Institut za teritorijalni ekonomski razvoj (InTER)

Za izdavača

Dragiša Mijačić

Autori

Nikola Burazer

Igor Marković

Caleb Waugh

Godina

2019

Publikacija je urađena u okviru projekta „Nacionalni konvent o Evropskoj uniji 2018/19“

finansiranog od strane Fondacije za otvoreno društvo, Srbija. Mišljenja i stavovi izraženi u

ovoj publikaciji predstavljaju stavove autora i ne odražavaju neophodno zvanične stavove

Fondacije za otvoreno društvo, Srbija, Nacionalnog konventa o Evropskoj uniji ni Instituta za

teritorijalni ekonomski razvoj.

Zajednica srpskih opština:

Ključni element dijaloga Beograda i Prištine

Nikola Burazer, Centar savremene politike

Igor Marković, NVO Aktiv

Caleb Waugh, NVO Aktiv

Maj 2019.

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Sadržaj

SADRŽAJ

UVOD ............................................................................................................................... 1

IZAZOVI STVARANJA ZAJEDNICE SRPSKIH OPŠTINA ........................................................... 2

Briselski sporazum iz 2013. godine i Zajednica srpskih opština ................................................... 2

Sporazum o Zajednici srpskih opština iz 2015. godine ................................................................ 5

Odluka Ustavnog suda Kosova o sporazumu o Zajednici srpskih opština iz decembra 2015......... 7

Šta je sa stvaranjem Zajednice srpskih opština? ........................................................................ 7

ZAJEDNICA SRPSKIH OPŠTINA IZ PERSPEKTIVE SRPSKE ZAJEDNICE NA KOSOVU ............... 10

Integracija u novi sistem: Kako i da li bi ZSO zaštitila interese Srba na Kosovu? ........................ 10

Percepcija Zajednice srpskih opština iz ugla kosovskih Srba ..................................................... 13

PREPORUKE .................................................................................................................... 17

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Uvod

1

UVOD

Zajednica srpskih opština predstavlja jedan od najvažnijih elemenata dijaloga Beograda i

Prištine i procesa normalizacije odnosa Srbije i Kosova. Na nju se može gledati kao na jedno

od najvećih dostignuća pregovora vođenih između dve strane, ali i kao simbol neuspeha

celokupnog dijaloga. Za srpsku stranu – Zajednica je kruna dosadašnjih pregovora i

preduslov za postizanje kompromisa. Za kosovsku – Zajednica je pretnja i potencijalna

prepreka uspešnom funkcionisanju države.

To da Zajednica srpskih opština nije formirana ni šest godina nakon potpisivanja Briselskog

sporazuma predstavlja dobro poznatu činjenicu. Međutim, javnost u Srbiji je veoma malo

upoznata sa time šta bi ova institucija trebalo da predstavlja, kakva je njena buduća uloga u

životu kosovskih Srba, kao i koji su to razlozi zbog kojih njeno formiranje nije do sada bilo

uspešno. Uzimajući u obzir važnost koju srpska strana daje formiranju Zajednice srpskih

opština, ovaj nedostatak informacija je veoma začuđujući.

Pre svega, puno ime onoga što se u Srbiji kolokvijalno naziva Zajednica srpskih opština jeste

„Asocijacija/Zajednica opština sa srpskom većinom na Kosovu“ ili „Asocijacija/Zajednica

opština u kojima Srbi čine većinsko stanovništvo na Kosovu“, odnosno u originalnoj

engleskoj verziji „Association/Community of Serb majority municipalities in Kosovo“.

Kosovska strana preferira korišćenje izraza „asocijacija“, budući da je u pitanju forma

udruživanja opština kakvu kosovski pravni sistem već poznaje, i koja ima onakve nadležnosti

kakve bi Priština želela da ima i ZSO. Sa druge strane, srpska strana preferira izraz

„zajednica“, što zbog razlikovanja u odnosu na postojeće kosovske asocijacije opština, što

zbog veće simboličke težine ove reči.1

Prvi sporazum u okviru dijaloga koji se odnosio na Zajednicu srpskih opština bio je Briselski

sporazum iz 2013. godine, da bi se dve godine kasnije, u avgustu 2015. godine, postigao

poseban sporazum o ZSO, koji je tada srpska strana proglasila velikom pobedom. Ovde će

pre svega biti predstavljeni ovi dokumenti, kao i njihovi ključni elementi koji se odnose na

ulogu i strukturu ZSO. Zatim će biti reči o dosadašnjem toku implementacije ovih

sporazuma, preprekama koje su na tom putu nastale, kao i ključnom političkom

problematikom vezanom za Zajednicu i njeno formiranje.

Ovome će uslediti i analiza moguće uloge Zajednice srpskih opština za život srpske zajednice

na Kosovu, uzimajući u obzir njihove probleme, interese i percepcije same ZSO.

1 U ovoj analizi će se često koristiti i kolokvijalni naziv Zajednica srpskih opština ili ZSO umesto punog naziva

ove institucije, bez pretpostavki u odnosu na njen konačan naziv ili nadležnosti

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Izazovi

2

IZAZOVI STVARANJA ZAJEDNICE SRPSKIH OPŠTINA

BRISELSKI SPORAZUM IZ 2013. GODINE I ZAJEDNICA SRPSKIH OPŠTINA Prvi sporazum o principima koji regulišu normalizaciju odnosa, popularno nazvan

Briselskim sporazumom, potpisali su 19. aprila 2013. predsednici vlada Srbije i Kosova

Ivica Dačić i Hašim Tači. Ovaj sporazum se sa pravom smatra ključnim dokumentom u

celokupnom procesu dijaloga, budući da je predstavljao prvi značajniji dogovor između

dve strane o krupnim političkim pitanjima, kao i da je pružio okvir unutar kojeg će se

odvijati svi dalji pregovori. Briselski sporazum je postignut nakon nekoliko dugih i

mučnih rundi dijaloga u Briselu i u tom smislu je predstavljao teško izboreni

kompromis.

Briselski sporazum je zapravo veoma kratak dokument, koji se sastoji od svega 15

tačaka i staje na jedan list papira.

Elementi briselskog sporazuma bi se u kratkim crtama mogli predstaviti na sledeći

način:

- Biće formirana Zajednica srpskih opština kao instrument autonomije za srpsku

zajednicu na Kosovu, koji će okupiti postojećih 10 opština sa srpskom većinom;

- Pravosudne i policijske institucije i civilna zaštita, koje su do tada na severu

Kosova funkcionisale u okviru srpskog sistema, biće integrisane u kosovske

pravosudne i policijske institucije;

- Izbori za četiri severne opštine na Kosovu biće održani u okviru kosovskog

sistema, čime će se i opštine integrisati u pravni i politički sistem Kosova;

- Srbija i Kosovo neće blokirati jedno drugo na putu ka članstvu u Evropskoj

uniji.

Pitanja koja se odnose na stvaranje Zajednice srpskih opština predstavljala su najveći

deo briselskog sporazuma, budući da se na nju odnosilo prvih 6 njegovih tačaka. Ovde

će one biti nabrojane u celosti:

1. Postojaće Asocijacija/Zajednica opština u kojima Srbi čine većinsko

stanovništvo na Kosovu. Članstvo će biti otvoreno za svaku drugu opštinu pod

uslovom da se o tome saglase članovi;

2. Ova Zajednica/Asocijacija će biti uspostavljena na osnovu Statuta. Do njenog

raspuštanja može doći samo na osnovu odluke opština učesnica. Pravne

garancije će pružiti merodavno pravo i ustavno pravo (uključujući i pravilo

dvotrećinske većine);

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Izazovi

3

3. Strukture Asocijacije/Zajednice će biti uspostavljene na istoj osnovi na kojoj

počiva postojeći Statut Asocijacije kosovskih opština, npr. predsednik,

potpredsednik, Skupština, Veće;

4. U skladu sa nadležnostima dodeljenim Evropskom poveljom o lokalnoj

samoupravi i kosovskim zakonom, opštine učesnice će imati pravo da sarađuju u

kolektivnom sprovođenju ovlašćenja kroz Zajednicu/Asocijaciju.

Asocijacija/Zajednica će imati pun nadzor nad oblastima ekonomskog razvoja,

obrazovanja, zdravstva, urbanizma i ruralnog razvoja;

5. Asocijacija/Zajednica će vršiti i druge dodatne nadležnosti koje joj mogu

delegirati centralne vlasti;

6. Zajednica/Asocijacija će imati reprezentativnu ulogu prema centralnim vlastima

i u tom cilju biće predstavljena u konsultativnom veću zajednica. U cilju

ispunjavanja ove uloge predviđena je funkcija monitoringa.2

Dakle, Briselskim sporazumom je određeno da će postojati Zajednica opština sa

srpskom većinom, kao forma udruživanja postojećih 10 srpskih opština na Kosovu. Ona

će omogućiti srpskim opštinama da „sarađuju u kolektivnom sprovođenju“ ovlašćenja

kroz Zajednicu, koja će imati pun nadzor u četiri ključne oblasti: ekonomski razvoj,

obrazovanje, zdravstvo, urbanizam i ruralni razvoj.

Međutim, postoje određene nejasnoće kad su u pitanju odredbe Briselskog sporazuma

koje se odnose na Zajednicu srpskih opština, konkretno u tački četiri. Prvo, navodi se

kako će srpske opštine u skladu sa nadležnostima dodeljenim kosovskim zakonom imati

pravo da sarađuju u kolektivnom sprovođenju ovlašćenja. Nije jasno, međutim, da li se

ova odredba odnosi na postojeće kosovske zakone – koji već omogućavaju stvaranje

opštinskih asocijacija, ali sa ograničenim nadležnostima – ili na kosovsko

zakonodavstvo uopšteno. Prvo tumačenje bi značilo da ZSO treba da se formira na

način koji postojeći kosovski zakon predviđa, odnosno kao asocijacija opština. Drugo

tumačenje bilo bi da će ZSO funkcionisati u okviru kosovskih zakona, ali da bi se

zakoni morali promeniti kako bi se napravila onakva ZSO kakva je dogovorena

sporazumom. O ovom vrlo važnom pitanju će kasnije biti reči.

Druga nejasnoća tiče se odredbe da će Zajednica „imati pun nadzor“ nad četiri

pomenute oblasti. U originalnom engleskom dokumentu koristi se odredba „have full

overview“, što bi se moglo prevesti kao „imati pun nadzor“, ali i kao „imati pun

pregled“. No, svakako nije jasno na šta se ova odredba odnosi – da li na prost uvid u

stanje u određenim oblastima, ili na izvršne nadležnosti. Ovo pitanje će takođe postati

važnije pri promeni terminologije u kasnijoj fazi dijaloga, o čemu će takođe biti reči.

2 Vlada Republike Srbije – Briselski sporazum, pristupljeno 12.4.2019.

https://www.srbija.gov.rs/cinjenice/283757

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Izazovi

4

Kao što se može videti, Briselski sporazum nije samo kratak, već i nejasan dokument.

On jeste u najkrupnijim crtama definisao okvire procesa normalizacije i predstavljao

putokaz za sve kasnije pregovore i sporazume u okviru dijaloga Beograda i Prištine, ali

je sam po sebi sadržao određene nejasnoće i dvosmislenosti, što će kasnije otežati

implementaciju određenih njegovih odredbi.

Ovo nije nimalo slučajno, budući da je upravo ova nejasnoća omogućila da dve strane

postignu jedan ovako krupan sporazum, a da pre toga ne postignu saglasnost oko pitanja

statusa Kosova, odnosno o prirodi samog procesa normalizacije. Pomenuta

dvosmislenost, kako su brojni autori primetili, predstavljala je jednu od najvažnijih

odlika celokupnog dijaloga Beograda i Prištine. Čak i sam naziv ovog procesa – dakle

dijalog dva grada – predstavlja jasan primer pomenutog principa.

Planom implementacije sporazuma o normalizaciji odnosa Beograda i Prištine, koji je

Vlada Srbije usvojila 26. maja 2013. godine, predviđeno je da dve strane osnuju

upravljački tim za osnivanje Asocijacije/zajednice, koji će raditi na izradi statuta. Njega

je trebalo da čine predstavnici četiri srpske opštine na severu Kosova, i bio bi

ustanovljen na osnovu podrške nadležnog organa Kosova. Nakon lokalnih izbora, koji

bi se održali i u srpskim opštinama po kosovskom sistemu, upravljački tim bi bio

raspušten, a Zajednica formirana na osnovu člana 1. Briselskog sporazuma i u skladu sa

zakonom Kosova.3

Međutim, iako su lokalni izbori po kosovskom sistemu u četiri severne opštine održani

u novembru 2013. i februaru 2014. godine, do formiranja Zajednice nije došlo. Prepreku

za ovo je upravo predstavljala dvosmislenost Briselskog sporazuma, koja je omogućila

različita gledišta. Priština je insistirala na statutu koji bi izgledao poput statuta postojeće

kosovske Asocijacije opština i ne bi predviđao nikakva izvršna ovlašćenja, dok je

Beograd, odnosno autori statuta okupljeni u upravljačkom timu, insistirao upravo na

njima. Navodi se da je prvi nacrt statuta poslat u Brisel početkom 2014. godine, ali da je

odbijen i vraćen na reviziju.4

Tokom 2014. godine je došlo do zastoja u celokupnom procesu dijaloga, budući da su

održani parlamentarni izbori i u Srbiji i na Kosovu, kao i za Evropski parlament. Time

je došlo do značajnih personalnih promena u dijalogu, budući da su premijere Dačića i

Tačija zamenili Aleksandar Vučić i Isa Mustafa, dok je Ketrin Ešton u ulozi medijatora

zamenila nova visoka predstavnica Evropske unije za spoljne poslove i bezbednosnu

3 Plan primene sporazuma o normalizaciji odnosa Beograda i Prištine, http://www.kord-

kim.gov.rs/lat/p02.php, pristupljeno 21.4.2019. 4 Aktiv – Zajednica srpskih opština: Zbir naših strahova, http://fer.org.rs/wp-

content/uploads/2018/02/AKTIV-Zajednica-srpskih-opstina.pdf, pristupljeno 12.4.2019.

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Izazovi

5

politiku Federika Mogerini. Dijalog je nastavljen u novom formatu tek početkom 2015.

godine.

SPORAZUM O ZAJEDNICI SRPSKIH OPŠTINA IZ 2015. GODINE

Sporazum o Zajednici srpskih opština, odnosno sporazum sa punim nazivom

„Asocijacija/Zajednica opština sa većinskim srpskim stanovništvom na Kosovu – Opšti

principi/ključni elementi“, postignut je 25. avgusta 2015. godine u Briselu. On je bio

jedan od četiri sporazuma postignuta istog dana, dok su drugi bili sporazumi o

energetici, telekomunikacijama i mostu na Ibru, odnosno slobodi kretanja u Kosovskoj

Mitrovici.

Ovim sporazumom su znatno konkretizovane i pojašnjene odredbe iz Briselskog

sporazuma u vezi sa osnivanjem Zajednice srpskih opština, ali i razjašnjena i mnoga

druga pitanja na koja prethodni sporazum nije pružao odgovor. Takođe, došlo je i do

određenih terminoloških promena koje će se kasnije pokazati veoma značajnim. Dok je

Briselski sporazum sadržao 6 tačaka koje su se ticale Zajednice, novi sporazum se

sastojao od čak 22 tačke, od kojih su mnoge bile dodatno razrađene.5

Sporazumom o Zajednici srpskih opština potvrđene su odredbe iz Briselskog sporazuma

koje se odnose na formiranje i strukturu ZSO, koje su ovaj put i dodatno pojašnjene.

Određeno je da će ona biti formirana ukazom Vlade Kosova koji će se direktno

primenjivati, i o kome će mišljenje dati i kosovski ustavni sud. Statut bi, sa druge strane,

usvojila konstitutivna skupština koju bi činili predstavnici opština članica.

Najzvaničnije odredbe sporazuma o ZSO, koje ujedno predstavljaju i najveću razliku u

odnosu na odredbe Briselskog sporazuma, jesu one koje se tiču njenih ciljeva. Naime,

tačka 4. sporazuma određuje da će njeni ključni ciljevi biti vršenje javnih usluga i

funkcija u cilju, između ostalog, jačanja lokalne demokratije, pružanja usluga opštinama

članicama, usvajanje mera za poboljšanje života povratnika, ali i „vršenje punog

nadzora“ kad su u pitanju četiri oblasti već pomenute u Briselskom sporazumu: lokalna

ekonomija, obrazovanje, primarna i sekundarna zdravstvena i socijalna zaštita i urbano i

ruralno planiranje.

Od velikog je značaja promena terminologije kada su u pitanju pomenute oblasti, jer

dok je u Briselskom sporazumu korišćen izraz „imati nadzor“, odnosno na engleskom

„have full overview“, u sporazumu iz 2015. godine se koristi izraz „vršiti nadzor“,

odnosno „exercise full overview“. Kao što ni u prvom slučaju nije bilo jasno na šta se

5 Asocijacija/Zajednica opština sa većinskim srpskim stanovništvom na Kosovu – Opšti principi/klјučni

elementi, http://www.kord-kim.gov.rs/lat/p17.php, pristupljeno 21.4.2019.

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Izazovi

6

tačno ova odredba odnosi, tako ni u drugom nije bilo sasvim jasno kakva je priroda ove

semantičke promene.

Druge odredbe ovog sporazuma koje su bile od velikog značaja jesu one koje se tiču

odnosa buduće Zajednice sa centralnim vlastima Kosova, gde je određeno da će ona

„promovisati interese srpske zajednice u odnosu sa centralnim vlastima“, kao i da će

imati pravo da pred nadležnim sudovima, uključujući i ustavni sud, pokreće postupke

protiv svih akata ili odluka koje se tiču njene nadležnosti. Konačno, predviđeno je i da

Zajednica ima pravo da predlaže predstavnike u kosovskom Veću zajednica, kao i u

drugim centralnim organima.

Konačno, sporazum o Zajednici sadržao je odredbe u vezi sa njenim finansiranjem,

kojima je određeno da se pored priloga opština članica, pružanja usluga i transfera od

strane centralnih vlasti, ona može finansirati i prilozima i donacijama drugih asocijacija

i organizacija, uključujući i Republiku Srbiju. Ovim je, dakle, otvorena mogućnost da se

Zajednica direktno finansira iz budžeta Srbije.

Vlada Srbije je svojevremeno predstavila sporazum o Zajednici kao veliku pobedu.

Ostaće upamćena izjava o „pobedi od 5:0“, koju je dao direktor Kancelarije za Kosovo i

Metohiju Marko Đurić, govoreći o ovom i drugim sporazumima postignutim istog

dana.6 Međutim, iako je ovaj sporazum zaista predstavljao veliki napredak u odnosu na

Briselski sporazum kada je u pitanju definisanje buduće Zajednice, pokazaće se da će

njegova implementacija naići na brojne prepreke.

Naime, iako je kosovska strana ovaj isti sporazum proglasila za sopstvenu pobedu,

budući da se u njemu ne pominju eksplicitno nikakva izvršna ovlašćenja, ona je bila

suočena sa talasom protesta protiv Zajednice, kao i protiv sporazuma o demarkaciji

granice sa Crnom Gorom, koji je Vlada Kosova postigla istog meseca. Ovo će dovesti

do ozbiljne političke krize u kojoj će predsednica Kosova Atifete Jahjaga intervenisati

upućivanjem Ustavnom sudu Kosova pitanja o ustavnosti postignutog sporazuma o

Zajednici.

6 Đurić: Srbija u Briselu pobedila sa 5:0, B92, 25.8.2015.

https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2015&mm=08&dd=25&nav_category=11&nav_id=1031

255, pristupljeno 22.4.2019.

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Izazovi

7

ODLUKA USTAVNOG SUDA KOSOVA O SPORAZUMU O ZAJEDNICI SRPSKIH OPŠTINA IZ

DECEMBRA 2015. Presuda Ustavnog suda Kosova u vezi sa sporazumom o Zajednici srpskih opština od

25. avgusta 2015. imala je veliku važnost za nastavak dijaloga. Naime, Ustavni sud se

izjasnio da čak 4 od 5 delova ovog sporazuma sadrži neustavne odredbe.7

Prva zamerka ticala se nadležnosti ZSO da „vrši pun nadzor“ u oblastima lokalne

ekonomije, zdravstvene i socijalne politike, obrazovanja i urbanog i ruralnog planiranja.

Sud je presudio da Zajednica ne sme da zameni opštine kao osnovne jedinice lokalne

samouprave, budući da njima pripadaju pomenute nadležnosti. Takođe, kritikovan je i

sam termin „vršiti pun nadzor“, za koji je sud presudio da treba biti zamenjen izrazom

„imati pun nadzor“ iz Briselskog sporazuma, koji se tumači kao „biti obavešten“.

Druga značajna zamerka ticala se prava Zajednice da pokreće postupke pred ustavnim i

drugim sudovima protiv akata ili odluka koje se tiču njenih nadležnosti. Takođe,

osporeno je pravo Zajednice da promoviše interese srpske zajednice na Kosovu pred

centralnim vlastima. Kao zajednica opština – dakle neetničkih institucija – stvorena da

zastupa njihove zajedničke interese, ZSO ne može predstavljati interese jedne etničke

grupe.

Ustavni sud je kao problematične izdvojio i odredbe o budžetu Zajednice, budući da

samo opštine imaju pravo odlučivanja o trošenju sredstava iz opštinskih budžeta i ne

mogu ovu nadležnost prebaciti na neko drugo telo.8

Dakle, Ustavni sud Kosova je presudio da brojne odredbe sporazuma od 25. avgusta

nisu u skladu sa ustavom Kosova, čime je onemogućio njegovu primenu. Međutim, sud

je takođe presudio da je Zajednica srpskih opština deo ustavnog poretka Kosova na

osnovu Briselskog sporazuma iz 2013. i zauzeo stav da ona mora biti formirana u

skladu sa njegovim odredbama. Time je sa jedne strane potvrđena obaveza Kosova da

stvori Zajednicu, što je samo po sebi značajno, ali je sa druge strane određeno da se ona

mora stvoriti na osnovu postojećih zakona Kosova, što je za Beograd bilo

neprihvatljivo.

ŠTA JE SA STVARANJEM ZAJEDNICE SRPSKIH OPŠTINA?

Stvaranje Zajednice srpskih opština, odnosno implementacija tačaka Briselskog

sporazuma koji se na nju odnose predstavljalo je gotovo nerešiv problem još od 2013.

godine. Zahvaljujući dvosmislenosti samog sporazuma, ali i političkoj dinamici na

7 Ustavni sud Republike Kosovo, Presuda u slučaju br. KO 130/15, http://www.gjk-ks.org/wp-

content/uploads/vendimet/gjk_ko_130_15_ang.pdf, pristupljeno 22.4.2019. 8 Više o presudi Ustavnog suda Kosova videti na http://www.ecmikosovo.org/uploads/Constitutional-

Court-Decision-23-December-SRB.pdf

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Izazovi

8

Kosovu, različita gledišta na to kako bi ova institucija trebalo da izgleda sprečili su da do

njenog stvaranja dođe nakon lokalnih izbora na Kosovu krajem 2013. i početkom 2014.

godine. Sporazum postignut 2015. godine predstavljao je značajan korak unapred, budući

da je znatno jasnije definisao budući izgled Zajednice, ali su politička nestabilnost na

Kosovu i presuda ustavnog suda iz decembra iste godine vratili stvari na početak.

Ključan problem u vezi sa osnivanjem Zajednice srpskih opština jeste spor oko njenih

nadležnosti. Dok Srbija insistira da ona mora imati izvršna ovlašćenja, čemu ide na ruku

i tekst sporazuma iz 2015. godine, Kosovo insistira da se ZSO mora osnovati po ugledu

na postojeću asocijaciju opština na Kosovu, čime bi predstavljala tek nešto više od

nevladine organizacije. Kako pravni poredak Kosova posmatra opštine kao osnovne

jedinice samouprave i ne poznaje nivo vlasti između lokalnog i opštinskog, dodeljivanje

izvršnih ovlašćenja Zajednici bi zahtevalo promene kosovskih zakona i ustava. Kosovo,

sa druge strane, smatra da se ona mora osnovati na osnovu postojećih zakona, čemu ide

na ruku i presuda ustavnog suda.

Srpska strana ima pravo kada tvrdi da bi formiranje Zajednice po postojećim kosovskim

zakonima predstavljalo obesmišljavanje dijaloga, budući da je takva Zajednica

(preciznije: asocijacija) mogla biti formirana i bez ikakvih pregovora, te u tom slučaju

nije jasno kakav ustupak Priština zapravo daje. U skladu sa tim je i tvrdnja predstavnika

pregovaračkog tima Srbije da se upravo insistiralo na izbacivanju reči „postojeći“ u vezi

sa kosovskim zakonima unutar Briselskog sporazuma.9 Sa druge strane, Priština u svom

insistiranju na stvaranju Zajednice u skladu sa presudom ustavnog suda ima podršku

Evropske unije.10

Novi zamajac stvaranju Zajednice srpskih opština dala je politička kriza iz marta 2018.

godine, kada su nakon hapšenja direktora Kancelarije za Kosovo i Metohiju Marka

Đurića predstavnici Srba sa Kosova najavili da će sami formirati Zajednicu ukoliko

Priština ne počne sa izradom statuta za tri nedelje. Aprila te godine upravljački tim za

izradu statuta je zaista reaktiviran, i određen je rok do avgusta da se predlog statuta ZSO

pošalje u Brisel. Govorilo se i o mogućim izmenama pravnog okvira Kosova kako bi se

stvorili uslovi za stvaranje Zajednice.11

9 Aktiv – Zajednica srpskih opština: Zbir naših strahova, http://fer.org.rs/wp-

content/uploads/2018/02/AKTIV-Zajednica-srpskih-opstina.pdf, pristupljeno 23.4.2019. 10

Apostolova: Kosovo has no time to lose, European Western Balkans, 21.9.2017.

https://europeanwesternbalkans.com/2017/09/21/ewb-interview-apostolova-kosovo-no-time-lose/,

pristupljeno 23. Aprila 2019. 11

Kosovo ‘Must’ Change Laws for Serb Municipalities Deal, Balkan Insight, 10. Jul 2018.

https://balkaninsight.com/2018/07/10/serb-municipalities-association-needs-kosovo-laws-changes-07-10-

2018/, pristupljeno 23. Aprila 2019.

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Izazovi

9

Međutim, fokus se prošlog leta pomerio na predlog razgraničenja i predlog statuta

Zajednice nikada nije ugledao svetlost dana. Situaciju je dodatno zakomplikovala i kriza iz

novembra 2018. godine, kada je nakon neuspeha Kosova da dobije članstvo u Interpolu

vlada Ramuša Haradinaja uvela carine u iznosu od 100% z robu uvezenu iz Srbije i Bosne i

Hercegovine. Time je došlo do zastoja u dijalogu, koji traje do vremena pisanja ove analize.

Pitanje stvaranja Zajednice srpskih opština je tako ponovo odloženo na neodređeno vreme i

nije jasno hoće li i kada ovaj ključni aspekt briselskog dijaloga biti sproveden.

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Zajednica

10

ZAJEDNICA SRPSKIH OPŠTINA IZ PERSPEKTIVE SRPSKE

ZAJEDNICE NA KOSOVU

INTEGRACIJA U NOVI SISTEM: KAKO I DA LI BI ZSO ZAŠTITILA INTERESE SRBA NA

KOSOVU?

Nakon jednostranog proglašenja nezavisnosti, Republika Кosovo u okviru svoje

teritorijalno-pravne organizacije predvidela je osnivanje nekoliko novih opština sa

(relativnom ili apsolutnom) srpskom većinom južno od reke Ibar. Ovim činom su

prištinske vlasti želele da učine prividni ustupak preostaloj srpskoj zajednici na Кosovu

u smislu njene integracije u novi sistem, kao i izgradnji lokalne autonomije (u vidu

lokalnih samouprava). Novouspostavljene opštine južno od reke Ibar poput Gračanice,

Кlokota, Parteš-Pasjana i Raniluga, uz već prethodno postojeće (Štrpce i Novo Brdo) su

se, za razliku od onih na severu Кosova (Zvečan, Severna Mitrovica i Leposavić), nakon

protoka određenog vremena skoro u potpunosti integrisali u tzv. kosovski sistem.12

Međutim, u svim opštinama sa srpskom većinom na Кosovu i dalje funkcionišu meke

institucije Republike Srbije (poput obrazovanja, socijalne i medicinske zaštite), što je

praktično stvorilo paralelnost institucija – kontrolisanih iz Beograda i iz Prištine. S

obzirom na činjenicu da je proces integracije opština sa srpskom većinom južno od Ibra

tekao mnogo brže u odnosu na one severno od ove reke, na Кosovu se u pravno-

integracionom smislu stvorila diskrepanca između ove dve regije. Dok su opštine južno

od reke Ibar uspostavile relativno redovnu zvaničnu komunikaciju i saradnju sa

prištinskim institucijama, one na severu Кosova su tu vrstu zvanične komunikacije svele

praktično na minimum, naročito nakon ostavki čelnika četiri opštine na severu krajem

2018. godine.13

Uprkos ovoj činjenici, na severu Кosova i dalje delimično funkcionišu

institucije pod prištinskom upravom,14

ali ne u punom kapacitetu kakav je slučaj sa šest

južnih opština sa srpskom većinom.

U takvim okolnostima postavlja se pitanje kako bi potencijalno osnivanje Zajednice

srpskih opština, onako kako su definisane ugovorima potpisanim u okviru briselskog

pregovaračkog formata, uspešno bilo implementirano. Čak i ukoliko se izuzme faktor

odlaganja od strane prištinskih institucija o njihovoj obavezi da osnuju ZSO, te

dilemama i diskusijama o granicama njenih nadležnosti, diskutabilno je u kojoj meri i

kojom brzinom bi došlo do usklađenog i adekvatnog osnivanja ovog pravno-

teritorijalnog i autonomnog subjekta.

12

https://www.balkansgroup.org/storage/app/media/Integracija-Srba-na-Kosovu-nakon-Briselskog-

Sporazuma.pdf 13

https://insajder.net/sr/sajt/vazno/12679/ 14

Indeks transparentnosti opštinske uprave na severu Kosovoa 2018, NVO Aktiv

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Zajednica

11

Na osnovu istraživanja koje su sprovodile srpske nevladine organizacije na Кosovu,15

institucije koje funkcionišu pod prištinskom upravom nisu u dovoljnoj meri zaštitile

prava, sigurnost, opstanak i interese srpske zajednice. Uz to, nepoštovanje prava srpske

zajednice onako kako su definisana Ustavom napisanim od strane prištinskih institucija,

za posledicu je imalo da pripadnici srpske zajednice na Кosovu sa velikom rezervom

ocenjuju institucionalni tretman i pravni okvir kreiran od strane Prištine. Ukoliko je ovo

slučaj, nezahvalno je proceniti u kojoj meri bi osnivanje ZSO poboljšalo poštovanje

prava srpske zajednice na Кosovu, kao i jačanje njihove bezbednosti i uslova za

povratak i opstanak, te očuvanje srpske kulturne baštine. Nejasne perspektive karaktera

i pravnog oblika ZSO otežavaju procenu i predviđanja potencijalnih pozitivnih dometa

ovog subjekta u smislu opšte zaštite prava srpske zajednice.

Ukoliko se dogovorom definisana ovlašćenja i ingerencije ZSO16

uporede sa kosovskim

Zakonom o samoupravi lokalnih jedinica (koji daje visok stepen autonomije

opštinama)17

, on ipak dovoljno ne zadovoljava interese srpske zajednice, jer ne predviđa

umrežavanje opština (sa srpskom većinom) na nivou iznad jedinica lokalne samouprave.

Iako ovaj zakon predviđa mogućnost umrežavanja jedinica lokalnih samouprava na

Кosovu,18

njihovo potencijalno povezivanje je svedeno na samoneformalno udruživanje,

bez autonomnih izvršnih i sudskih ingerencija.

Posledično, osnivanje Zajednice srpskih opština, čak i sa minimalnim izvršnim

ovlašćenjima, do one mere u kojoj su u Prištini u pojedinim političkim krugovima

spremni da pregovaraju, dovelo bi do većeg stepena autonomije i unutrašnje

koherentnosti unutar srpske zajednice na Кosovu, te bolje zaštite njenih interesa.

Nažalost, odlaganje i odbijanje prištinskih institucija da u praksi pokrenu

implementaciju dogovorenih tački ugovora o osnivanju ZSO, ostavilo je ogroman

prostor za spekulacije o budućem izgledu ovog subjekta. Odsustvo izvršnih sposobnosti

ZSO bi ovu jedinicu teritorijalne, institucionalne i kulturne samouprave svelo na oblik

nevladine organizacije, koja bi u znatno ograničenim okvirima zaštitila prava i opstanak

srpske zajednice.

Izazovi sa kojima bi se suočila ZSO bez minimuma izvršnih ovlašćenja bili bi znatno

veći od onih sa kojima se opštine sa srpskom većinom na Кosovu suočavaju od 2008.

godine pa do danas. Bez formalne strukture koja bi omogućila koordinativno

usaglašavanje i izvršavanje odluka od suštinskog interesa po srpsku zajednicu na

15

Doprinos EU izveštaju za Kosovo za 2019, Radio Kontakt Plus, Platforma za analizu i istraživanje,

Humani centar Mitrovica, NVO Aktiv, Forum za razvoj i multietničku saradnju, Komunikacija za razvoj

društva 16

http://www.kim.gov.rs/p17.php 17

https://mapl.rks-gov.net/wp-content/uploads/2017/10/Zakon-O-Lokalnoj-Samoupravi.pdf 18

Ibid

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Zajednica

12

Кosovu ne samo na lokalnom, već i centralnom nivou, ZSO bi izgubila na snazi i

efektivnosti koja je definisana briselskim sporazumima. Strah prištinskih vlasti da bi

dodeljivanje ZSO bilo kojih izvršnih ovlašćenja dovelo do stvaranja pandana Republike

Srpske na Кosovu19

kreiralo je narativ koji je u potpunosti ugrozio ne samo osnivanje

ZSO, već i bilo koju diskusiju na tu temu. Problematika ingerencija ZSO postala je srž

rasprava Beograda i Prištine u vezi sa procesom implementacije, te glavni kamen

spoticanja.

Pravno-proceduralni proces koji je pokrenut u okviru prištinskih institucija pokazao se

bezuspešnim i neefektivnim20

, a izgubio je potpunu svrhu nakon odluke tamošnjeg

Ustavnog suda da su pojedine dogovorene stavke o osnivanju ZSO neustavne i protivne

interesima Prištine.21

Ovakvim potezom u potpunosti je zaustavljen proces skorijeg

osnivanja ZSO, te onemogućena bilo koja inicijativa koja bi rezultovala potpunom

implementacijom dogovorenih stavki. Uz to, potpuna nezainteresovanost prištinskih

političkih lidera da pokrenu (ponovnu) inicijativu za osnivanje ZSO zacementirala je

politički status-kvo u odnosima Beograda i Prištine, a u svetlu sprovođenja briselskih

dogovora.

Ukoliko bi bio odblokiran zastoj u procesu implementacije, te ukoliko bi ZSO dobila

minimum izvršnih ovlašćenja, budžetska i logistička podrška Beograda bi u velikoj meri

kompenzovala odsustvo većine ovlašćenja od značaja za srpsku zajednicu. Naime,

postojanje mekih institucija Republike Srbije ne bi bilo ukinuto osnivanjem ZSO, već bi

njihovom integracijom nastavile da funkcionišu u okviru novog sistema. Postojanje

takve predispozicije, odnosno činjenice da postoji dugogodišnje efikasno funkcionisanje

institucija budžetiranih i podržanih od strane Beograda na Кosovu, u početnim fazama

potencijalnog osnivanja ZSO bi znatno olakšalo ovaj proces. Uz to, dugogodišnje

iskustvo opština sa srpskom većinom u funkcionisanju u okviru prištinskog sistema, te

prethodno iskustvo u organizovanju regionalne skupštine (Skupština Zajednice opština

Autonomne Pokrajine Кosovo i Metohija, 2008-2013), moglo bi u početnim fazama da

doprinese uspešnoj implementaciji dogovora o ZSO.

Međutim, otežavajuća okolnost bi u tom slučaju bio odnos centralnih institucija u

Prištini i upravnih (i izvršnih) organa ZSO, te potencijalnih nedoslednosti i barijera u

komunikaciji na toj relaciji. Postavlja se i pitanje da li bi ZSO bila dovoljno sposobna

da zaštiti pripadnike srpske zajednice koji žive van deset opština (koje su deo ovog

subjekta), te koji bi mehanizmi bili na njenom raspolaganju za očuvanje njihove

bezbednosti i instrumenata za poštovanje njihovih osnovnih ljudskih prava. Imajući u

19

https://www.danas.rs/politika/pristina-strahuje-od-nove-republike-srpske/ 20

https://www.slobodnaevropa.org/a/nema-zajednice-op%C5%A1tina-bez-%C4%8Dlanstva-kosova-u-

un/29191220.html 21

https://kossev.info/kosovski-ustavni-sud-suspendovao-sporazum-o-zajednici-srpskih-opstina/

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Zajednica

13

vidu raspoloženje srpske zajednice u vezi sa formiranjem ZSO, nakon nepunih 6 godina

od prvog definisanja osnova o ovom teritorijalno-autonomnom subjektu, teško je

naslutiti kako bi ZSO potencijalno uticala na srpsku zajednicu na Кosovu.

PERCEPCIJA ZAJEDNICE SRPSKIH OPŠTINA IZ UGLA KOSOVSKIH SRBA

Mišljenja i stavovi kosovskih Srba u vezi sa formiranjem Zajednice srpskih opština na

Кosovu pokazali su se kao nepostojani, posebno imajući u vidu niz nedavnih političkih

kriza koje su zahvatile sever, počev od ubistva Olivera Ivanovića u januaru 2018.

godine. S jedne strane, dosledna većina Srba na Кosovu podržava njeno formiranje i

veruje da će ona na kraju biti uspostavljena (barem u jednom ili drugom obliku), ali u

isto vreme oni imaju tendenciju da izražavaju rezervisanost u pogledu opsega i dubine

izvršnih nadležnosti/ovlašćenja koje će imati. Štaviše, i kao što će biti objašnjeno u

daljem tekstu, postoji opšta tendencija da ispitanici u istraživanjima javnog mnjenja

iznose rezerve u pogledu stepena u kojem će ZSO moći da služi kao

pravni/institucionalni mehanizam koji će biti sposoban da služi interesima lokalnih

srpskih zajednica na Кosovu.

Tokom 2018. godine, čitavih 51,2% ispitanika (na severu Кosova) smatralo je da će

ZSO biti uspostavljena, ali „ne ove godine“, dok je samo 16% izjavilo da će biti

uspostavljena - bez vremenskog okvira navedenog u pitanju.22

Ukupno 57.2% svih

učesnika u istraživanju smatra da će ZSO zaživeti jednog dana.

Šta mislite, da li će Zajednica srpskih opština biti formirana?

22

Analiza trendova 2018, NVO Aktiv:

http://ngoaktiv.org/uploads/files/Trend%20Analysis%202018%20Serbian.pdf

32.8 16 51.2

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

neće hoće hoće, ali ne ove godine

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Zajednica

14

Ovo je bio značajan pad u odnosu na 2017. godinu, kada se ukupno oko 67% ispitanika

na severu Кosova složilo sa konstatacijom da će ZSO „biti formirana“, od čega je 40%

istaklo da će „biti formirana“, a 27% da će biti formirana ali ne „ove godine“.23

Ovakav

pad poverenja se gotovo sigurno može pripisati stagnaciji u procesu dijaloga i drugim

negativnim društveno-političkim dešavanjima na Кosovu koja su podstakla opšti osećaj

nesigurnosti i osećaj da je trenutna klima podložna destabilizaciji i brzoj fluktuaciji u

pogledu bezbednosne situacije.

Ovde je neophodno razdvojiti percepcije o političkoj izvodljivosti ZSO od percepcije

njene sposobnosti da podstakne (pozitivne) promene u ukupnoj ekonomskoj, društvenoj

i političkoj poziciji zajednice kosovskih Srba u pravnom i institucionalnom okviru

Кosova. Кao što se vidi u nastavku, samo oko 25% ispitanika smatra (2018. godine) da

će ZSO doprineti poboljšanju položaja Srba na Кosovu.24

Samo neznatno veći procenat

ispitanika smatra da bi to služilo da ohrabri integraciju Srba u kosovski sistem i

omogućilo ekonomski razvoj i povećanje nivoa zaposlenosti.25

Za razliku od pitanja stvarne realizacije formiranja ZSO, javilo se nekoliko promena ili

fluktuacija u vezi sa tim kako kosovski Srbi vide sposobnost ZSO (u praksi) da ima

značajan uticaj na ekonomsko i/ili političko blagostanje zajednice. U 2016. godini, oko

31% Srba koji žive na severu Кosova izjavilo je da smatraju da će ZSO poboljšati

23

Analiza trendova 2017, NVO Aktiv:

http://ngoaktiv.org/uploads/files/Analiza%20trendova%202017(1).pdf 24

Analiza trendova 2018, NVO Aktiv:

http://ngoaktiv.org/uploads/files/Trend%20Analysis%202018%20Serbian.pdf 25

Ibid

28.8

25.7

26

17

16.7

19.3

29

30.4

29.2

14.5

14.4

13.1

10.7

12.9

12.3

0 20 40 60 80 100

ZSO će omogućiti

ekonomski razvoj i

zapošljavanje

ZSO će doprineti

integraciji Srba u

pravno-politički

sistem Kosova

ZSO će doprineti

poboljšanju položaja

Srba na Kosovu

uopšte se ne slažem ne slažem se niti se slažem, niti se ne slažem slažem se u potpunosti se slažem

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Zajednica

15

ukupan položaj Srba na Кosovu.26

Taj broj je drastično pao tokom 2017, kada je samo

14% izjavilo isto 27

, da bi taj procenat porastao opet u 2018. na 25%.28

Ovo je sasvim sigurno direktno povezano sa činjenicom da samo relativno mali broj

(jedna trećina) kosovskih Srba veruje da će ZSO imati nekakav oblik „izvršnih“

ovlašćenja/kompetencija.29

Povrh toga, postoji i visok stepen maglovitosti i pravnog

žargona kada su u pitanju javne rasprave oko ZSO, što na kraju podstiče visok nivo

konfuzije među „prosečnim“ građanima. Štaviše, istraživačke ekspertske grupe i

organizacije civilnog društva nisu tokom svjih istraživanja javnog mnjenja naveli u

istraživanju šta se podrazumeva pod „izvršnom“ moći.

Ovde valja napomenuti da su prethodna istraživanja indikovala da bi se približno

polovina (49,60%) kosovskih Srba osećala „bezbednije“ živeći unutar granica ZSO30

,

što ukazuje na blagu dihotomiju u javnom mnjenju - dok oni izražavaju određeni nivo

skepticizma i odista i pesimizma u smislu praktičnih kompetencija ZSO, oni još uvek

smatraju da je to institucionalno sredstvo za osiguranje (bar u određenom stepenu)

stabilnosti i bezbednosti unutar institucionalnog i zakonskog okvira Кosova.

To je donekle suprotstavljeno debati i nedostatku konkretnog sporazuma između

Beograda i Prištine u vezi sa obimom do kojeg će ZSO moći, u okviru kosovskog

sistema, da ostvari autonomiju u svojim poslovima. S tim u vezi, ideja da ZSO može

potencijalno da ima ovlašćenja u pravosuđu, svakako doprinosi ideji da bi ona mogla da

deluje kao neka vrsta barijere između kosovskih Srba i sistema (na Кosovu) u koji

nemaju poverenja i koji ne vide da štiti njihova prava.

Takozvana „konstruktivna dvosmislenost“ koja je primenjena u procesu dijaloga -

navodno kao mehanizam koji garantuje postojanje određenog prostora za pregovore i

tumačenje, umesto toga je doprineo široko rasprostranjenom nerazumevanju kada je u

pitanju proces pregovora i realizacije planova za ZSO.31

26

Analiza Trendova 2016, NVO AKTIV: http://ngoaktiv.org/uploads/files/Analiza%20trendova%20draft%20(1).pdf 27

Analiza Trendova 2017, NVO AKTIV: http://ngoaktiv.org/uploads/files/Analiza%20trendova%202017(1).pdf 28

Analiza Trendova 2018, NVO AKTIV: http://ngoaktiv.org/uploads/files/Trend%20Analysis%202018%20Serbian.pdf 29

Asocijacija srpskih opština: Razumevanje sukobljenih perspektiva Albanaca i Srba, Grupa za

istraživanje politike na Balkanu (BPRG): https://balkansgroup.org/storage/app/media/BPRG_Pub-

02_ASM_SRB.pdf 30

Zajednica srpskih opština: Obećanja i očekivanja, NVO AKTIV:

http://www.ngoaktiv.org/uploads/files/Zajednica%20srpskih%20op%C5%A1tina%20obe%C4%87anja%

20i%20o%C4%8Dekivanja.pdf 31

Asocijacija srpskih opština: Razumevanje sukobljenih perspektiva Albanaca i Srba, Grupa za

istraživanje politike na Balkanu (BPRG): https://balkansgroup.org/storage/app/media/BPRG_Pub-

02_ASM_SRB.pdf

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Zajednica

16

Lokalni i nacionalni mediji su skloni da se fokusiraju na politički opstruktivizam od

strane i Beograda i Prištine, bez nužnog pokušaja da se rasvetle oblasti koje imaju

potencijal da izazovu buduću konfuziju, kao što je stepen izvršnih ovlašćenja koja će

Zajednica imati, kao i način i vremenski okvir za uspostavljanje ZSO.

Čini se da postoji direktna korelacija između kašnjenja u formiranju ZSO (činjenica je

da se za sada ovo čini kao zamrznuta ideja) i (negativnih) pomeranja u javnom mnjenju

među kosovskim Srbima koji žive severno i južno od reke Ibar. To se ogleda u vidnom

opadanju nivoa poverenja među lokalnim stanovnicima da će se ovaj subjekt zapravo

formirati u razumnom roku. To je možda rezultat veoma različitih stavova i koncepcija

koje Beograd i Priština imaju o Zajednici i načina na koji oni doživljavaju njenu ulogu i

funkcije. Beograd smatra da će ZSO biti telo koje će u suštini imati pod-državne

funkcije sa predsednikom, skupštinom i nizom ovlašćenja (pravosudne i pravne

prirode), dok Priština posmatra Zajednicu više kao jedno labavo i kvazi-zvanično telo.

Ovo je prigušilo nade da će ZSO poslužiti kao sredstvo za davanje višeg stepena

autonomije Srbima u procesu donošenja odluka i zaista dovodi u pitanje, bar u očima

javnosti, da li je ZSO samo još jedno neispunjeno obećanje.

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Preporuke

17

PREPORUKE

Uzimajući u obzir važnost uspostavljanja Zajednice srpskih opština za uspeh procesa

normalizacije i celokupnog okvira uspostavljenog Briselskim sporazumom, kao i

mnogobrojne teškoće i izazove koji se nalaze pred stvaranjem ove institucije, želeli

bismo da pružimo sledeće preporuke akterima uključenim u ovaj proces.

1. Dve strane moraju nastaviti razgovore o uspostavljanju Zajednice srpskih

opština. Uprkos suštinskom neslaganju oko prirode ove institucije, one moraju

nastaviti razgovore u cilju postizanja kompromisa i pronalaska mehanizma koji

bi adekvatno zaštitio interese srpske zajednice na Kosovu, a ne bi za kosovsku

stranu predstavljao neprihvatljiv ustupak. Evropska unija bi trebalo snažnije da

se angažuje po ovom pitanju.

2. Srpska zajednica na Kosovu mora biti uključena u razgovore o stvaranju

Zajednice. Njeni pripadnici su najbolje svesni sopstvenih interesa i problema

koje bi njeno stvaranje trebalo da razreši. U suprotnom postoji potencijal da

Beograd i Priština postignu rešenje koje bi bilo prihvatljivo za dve vlade, ali ne

bi rešilo ključne probleme srpske zajednice, i time bi održivost ovakvog rešenja

bila ozbiljno dovedena u pitanje. Uključivanje srpske zajednice bi pomoglo i

smanjivanju straha i nedoumica koji evidentno postoje kada je u pitanju priroda

Zajednice srpskih opština.

3. Razgovori o Zajednici ne bi smeli biti žrtvovani radi razgovora o mogućem

razgraničenju. Nakon što je pitanje promene granica dospelo u prvi plan,

pitanje stvaranja Zajednice je gotovo potpuno iščezlo iz javnog diskursa.

Ovakav trend zabrinjava, budući da bi Zajednica kao instrument autonomije za

srpsku zajednicu bila važna bez obzira na uspeh ideje o razgraničenju. Čak i u

slučaju podele Kosova na Ibru, južno od Ibra bi ostalo 6 opština sa srpskom

većinom, zajedno sa većinom srpske zajednice. Time bi Zajednica, iako

verovatno oslabljenih ovlašćenja, bila još važnija za opstanak srpske zajednice

na Kosovu nego što je do sada bio slučaj.

4. Stvaranje Zajednice srpskih opština mora biti u skladu sa postignutim

sporazumima, sadašnjim ili budućim. Ukoliko bi postojeći zakoni imali

primat nad postignutim sporazumima i onemogućavali njihovo sprovođenje,

celokupan proces normalizacije bi bio obesmišljen. Postizanje sveobuhvatne

normalizacije odnosa će gotovo neizostavno zahtevati promene pravnih okvira,

naročito u Srbiji. Isto mora važiti i za sporazume o Zajednici srpskih opština.

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Preporuke

18

Zajednica srpskih opština bi trebalo da bude deo sporazuma o sveobuhvatnoj

normalizaciji odnosa. Iako je teško prejudicirati kako bi budući sporazum o

sveobuhvatnoj normalizaciji odnosa mogao da izgleda, pitanje Zajednice srpskih opština

bi trebalo da bude njegov deo. Ovo važi kako u slučaju da pitanje Zajednice bude rešeno

pre postizanja ovog sporazuma, čime bi joj bile pružene čvršće garancije, tako i u

slučaju da u okviru sveobuhvatne normalizacije dve strane postignu nekakav potpuno

nov sporazum o ovom pitanju.

Zajednica srpskih opština: Ključni element dijaloga Beograda i Prištine Preporuke

19