İZ DÜŞÜM METOTLARIAKSONOMETRİK GÖSTERİLİŞLER

1 – GİRİŞ

Aksonometrik gösterilişler, sonsuzda bulunan bir noktadan (iz düşüm merkezi), münferit bir iz düşüm düzlemi (kurallara göre resim düzlemi) üzerinde, gösterilen cismin iz düşürülmesi suretiyle meydana gelir. Paralel iz düşümün bu türü, ilgili bakış yönündeki görünüşler için uygun bir yaklaşım sağlar. Elde edilen gösteriliş, cismin şekline ve iz düşüm merkezinin bağıl konumuna, iz düşüm düzlemine ve cismin kendisine bağlıdır. Aksonometrik gösterilişlerin birçok imkânları arasında sadece birkaçı, tekniğin bütün sahalarındaki teknik resimler için tavsiye edilir (mekanik, elektroteknik, inşaat vb.). Aksonometrik gösterilişler, teknik resimlerde dik gösterilişler kadar sık kullanılmazlar.

Aksonometrik gösterilişlerde;

Koordinat eksenlerinin konumu, kabule göre koordinat eksenlerinden biri düşey (Z - Ekseni) olarak seçilmelidir.

Gösterilen cisim koordinat düzlemlerine göre esas görünüşü, eksenleri ve kenarları ile parallel yerleştirilmelidir. Cismin konumu, tercihen aynı cismin dik iz düşümlerinde seçilen esas görünüş ve diğer görünüşlerinde olduğu gibi açık ve anlaşılabilir olmalıdır.

Cismin simetri düzlemlerinin yeri gibi eksenler, sadece gerekli olduğunda çizilmelidir. Görünmez çevreler ve kenarlar tercihen gösterilmemelidir. Bir kesiti belirten bir tarama, tercihen kesitin eksenlerine ve çevrelerine göre 45°’lik bir

açı ile çizilmelidir (bk. Şekil 1). Koordinat düzlemlerine göre paralel bulunan düzlemleri belirten bir tarama, tercihen iz

düşürülen koordinat eksenine paralel olarak çizilmelidir (bk. Şekil 2).

Aksonometrik gösterilişlerin ölçümlendirilmesinden normal olarak kaçınılmalıdır. Özel sebeplerden dolayı bir ölçümlendirme gerekli olduğunda, dik iz düşümler için olan aynı kurallar uygulanmalıdır (bk. Şekil 6 ve Şekil 12).

2 - TAVSİYE EDİLEN İZ DÜŞÜMLER (AKSONOMETRİLER)

Teknik resimler için tavsiye edilen aksonometriler aşağıda belirtilmiştir:− İzometrik iz düşüm,− Dimetrik iz düşüm,− Eğik iz düşüm.X, Y, Z koordinat eksenleri, büyük harflerle belirtilmelidir. Bir çizelge veya teknik resimdeki diğer bütün bilgiler için (meselâ ölçüler), daha iyi ayırt edici olan küçük harfler (x,y,z) kullanılmalıdır.

2.1 - İZOMETRİK İZ DÜŞÜM

İzometrik iz düşüm X, Y, Z üç koordinat ekseni ile iz düşüm düzlemine üç aynı (eşit) açıda bulunan dik aksonometridir. X, Y ve Z üç koordinat eksenindeki ux, uy ve uz üç birim uzunluk parçası (segmenti), iz düşüm düzlemine dik iz düşürülen X′, Y′ ve Z′ eksenleri üzerindeki ux′, uy′ ve uz′ üç eşit parça olarak iz düşer, bunların uzunlukları, ux′ = uy′ = uz′ = (2/3) ½ = 0,816 değerindedir. X, Y ve Z üç koordinat ekseninin iz düşüm düzlemi (resim düzlemi) üzerindeki X′, Y′ ve Z′ iz düşümü Şekil 3’de gösterilmiştir.

Çizim kolaylığı bakımından X′, Y′ ve Z′ eksenlerindeki iz düşürülmüş birim uzunluklar Ux′′ = Uy

′′ = Uz′′ = 1 olarak alınır ve bu (3/2)1/2 = 1,225’lik bir faktör ile büyütülmüş cismin bir grafik gösterilişine karşılık gelir. Görünen taraflarındaki daireler ile çizilen bir küpün izometrik iz

düşümü Şekil 4’de gösterilmiştir. İzometrik aksonometri, küpün üç yüzeyinin hepsini aynı görsel anlamda verir ve bu yüzden eşkenar üçgenler ile yapılan bir tarama ağı üzerinde çizime elverişlidir (bk. Şekil 5). İzometrik iz düşümünün ölçümlendirilmesi için bir örnek Şekil 6’da gösterilmiştir.

2.2 - DİMETRİK İZ DÜŞÜM

Dimetrik iz düşüm, gösterilen özellikle bir cismin bir görünüşü önemli olduğunda kullanılır. Üçkoordinat ekseninin iz düşümü Şekil 7’de verilmiştir. Üç ölçek (kısalma) oranı Ux′: Uy′ : Uz′ = ½ : 1: 1’dir. Görünen taraflarının daireleri ile çizilen bir küpün dimetrik iz düşümü Şekil 8’de gösterilmiştir.

2.3 - EĞİK İZ DÜŞÜMBir eğik iz düşümde, iz düşüm düzlemi bir koordinat düzlemine paraleldir ve gösterilen cismin esas görünüşü iz düşümünde aynı ölçektedir. İz düşürülen iki koordinat ekseninin doğrultusu ve ölçeği isteğe bağlıdır. Resmin kolaylığı bakımından eğik iz düşümün bir çok tipi kullanılır.

2.3.1 - Kavaliyer - İz DüşümBu eğik iz düşümde, iz düşüm düzlemi normal olarak esas iz düşüm eksenlerine göre düşeydir; üçüncü koordinat ekseninin iz düşümü kabule göre diğer eksenlere nazaran 45°’dir, üç koordinat ekseninin hepsinde ölçek (kısalma oranı) aynıdır;

Ux′ = Uy′ = Uz′ = 1’dir (bk. Şekil 9).

Bir küpün muhtemel dört kavaliyer iz düşümü Şekil 10’da verilmiştir. Kavaliyer iz düşüm, çok kolay çizilir ve teknik resimde ölçümlendirilmesi mümkündür; ancak üçüncü koordinat ekseni boyunca orandan dolayı göze hoş görünmez.

2.3.2 - Kabinet - İz DüşümKabinet iz düşüm, iz düşürülen üçüncü eksenin ölçeği (kısalma oranı) 2 faktörü kadar kısalmasımünferit farkı yanı sıra kavaliyer iz düşümün aynıdır. Bu daha iyi bir teknik resim oranı verir. Görünür taraflarındaki yüzleri içine çizilen daireleri ile birlikte bir küpün kabinet iz düşümü Şekil 11’de gösterilmiştir. Ölçümlendirme için bir örnek Şekil 12’de gösterilmiştir.

2.3.3 - Kuşbakışı (Plânometrik) İz Düşümİz düşüm düzlemi, yatay koordinat düzlemine paraleldir. Önemli bütün bilgileri gösterse bile α = 0°, 90° ve 180° açı ile iz düşümlerden kaçınılmalıdır (bk. Şekil 13).

2.3.3.1 - Normal KuşbakışıÖlçeği 1:1:1 oranında seçilebilen koordinat eksenlerinin mümkün olabilen iz düşümleri Şekil 14’de gösterilmiştir. Ölçümlendirilmiş bir küp Şekil 15’de gösterilmiştir. Eğik aksonometrinin bu tipi, özellikle şehir plânlama resimleri için uygundur.

2.3.3.2 - Kısaltılmış Kuşbakışı İz DüşümÖlçeği 1:1:2/3 oranında seçilen koordinat eksenlerinin mümkün olabilen iz düşümleri Şekil 14’de gösterilmiştir. Ölçümlendirilmiş bir küp Şekil 16’da gösterilmiştir.

α = 0° - 180°β = 90° - α