Izvještaj o istraživanju: ”Snage i poteškoce djece u ... · PDF fileponašanja predstavljaju rodni identitet i određene rodne uloge ... Nasilje u zajednici i veze sa zajednicom,

Nada Vaselić, Branka Ivanović, Snježana Miščević Banja Luka, februar 2016.

Izvještaj o rezultatima

istraživanja o rodno zasnovanom nasilju u

intimnim partnerskim vezama mladih u BiH

2

Posebnu zahvalnost za sudjelovanje u ovom istraživanju upućujemo učenicima i

nastavnicima srednjih škola iz sljedećih gradova:

Banja Luka, Bihać, Bijeljina, Bugojno, Derventa, Doboj, Drvar, Foča, Goražde,

Gradiška, Istočno Srajevo, Jablanica, Livno, Mostar, Novi Grad, Prijedor, Prnjavor,

Sarajevo, Šamac, Trebinje, Tuzla, Zenica i Živinice

Za pomoć u prikupljanju podataka zahvaljujemo se našim partnerima, organizacijama

civilnog društva:

Udruženje žena Derventa

Udruženje mladih psihologa, Mostar

Udruženje Prijateljice obrazovanja Amica

Educa, Tuzla

Udruženje „Naša djeca“, Zenica

Udruženje Leptir, Bugojno

Fondacija Udružene žene, Banja Luka

Centar za kulturu dijaloga, Sarajevo

Udruženje žena „Li-Women“, Livno

UG Dar prirode, Novi Grad

Udruženje Gnijezdo, Zenica

Udruženje Most, Gradiška

Udruženje građanki Grahovo, Bos. Grahovo

Udruženje žena Nada, Prijedor

Centar za socijalne inovacije CSI, Tuzla

Udruženje građana Budućnost, Modriča

OK Pod istim suncem, Jablanica

Organizacija Glas Žene, Bihać

Organizacija žena Lara, Bijeljina

Udruženje „Porodični krug“, Bijeljina

Udruženje Žene ženama, Sarajevo

Udruženje građana Oaza, Trebinje

Ovo istraživanje je sprovedeno uz finansijsku podršku Kinderpostzegels iz Holandije

3

Sadržaj

Sadržaj ...................................................................................................................................... 3

Uvod .......................................................................................................................................... 4

Teorijski okvir istraživanja ................................................................................................... 6

Metod ......................................................................................................................................... 8

Instrumenti .......................................................................................................................... 8

Uzorak ...............................................................................................................................10

Rezultati istraživanja .................................................................................................................12

Karakteristike intimnih partnerskih veza ispitanika .............................................................12

Iskustvo nasilja - oblici i učestalost .....................................................................................16

Međusobna povezanost ispitivanih pojava .........................................................................17

Porodični faktori rizika i karakteristike veze ispitanika ........................................................17

Porodični faktori rizika i oblici nasilja ..................................................................................18

Porodična kohezivnost i fleksibilnost, porodični faktori rizika i oblici nasilja u vezama ........22

Stavovi ispitanika o nekim aspektima partnerskih odnosa i povezanost sa oblicima nasilja23

Diskusija ...................................................................................................................................24

Karakteristike intimnih partnerskih veza ispitanika .............................................................24

Iskustvo nasilja - oblici i učestalost .....................................................................................25

Međusobna povezanost ispitivanih pojava ................................................................................26

Porodični faktori rizika i karakteristike partnerskih veza......................................................26

Porodični faktori rizika i oblici nasilja ..................................................................................26

Porodična kohezivnost i fleksibilnost, porodični faktori rizika i oblici nasilja ........................27

Stavovi ispitanika o nekim aspektima partnerskih odnosa i povezanost sa oblicima nasilja28

Zaključci ....................................................................................................................................30

Literatura ...................................................................................................................................31

Prilozi: .......................................................................................................................................33

4

Uvod Danas se već dosta govori o nasilju u porodici, ali se jako malo spominje nasilje koje se dešava

u intimnim i partnerskim vezama mladih, a koje predstavlja nasilje počinjeno od strane partnera,

bez obzira na to da li je riječ o partneru sa kojim je osoba u formalnoj ili neformalnoj vezi. Iako

su istraživanja u svijetu, na ovu temu, do sada više bila fokusirana na fizičko i seksualno nasilje,

sve je više istraživanja koja uključuju emocionalno nasilje i nasilje koje se vrši korištenjem

prisilnih mehanizama kontrole.

Rijetki su podaci o iskustvima vezanim za rodno zasnovano nasilja u BiH. Rodno zasnovano

nasilje (RZN) je širok termin koji podrazumijeva bilo koju vrstu diskriminacije ili štetnog

ponašanja koje je usmjereno protiv osobe, a na osnovu njenog pola ili seksualne orijentacije.

Rod je socijalno definisan konstrukt baziran na društveno konstruisanim i naučenim

ponašanjima koje muškarcima i ženama pripisuje različite, često nejednake uloge, prava i

obaveze. Taj hijerarhijski sistem održava se kroz tradicionalne rodne stereotipe koji počivaju na

razlici između osoba muškog i ženskog pola, i to uglavnom prema fizičkom izgledu, ponašanju i

profesiji. Ljudi se rađaju kao pripadnici muškog ili ženskog pola, a socijalizacijom uče i usvajaju

odgovarajuća ponašanja, uloge, stavove i aktivnosti s obzirom na pripadajući pol. Ova naučena

ponašanja predstavljaju rodni identitet i određene rodne uloge (Vesta, 2009).

Korijene RZN nalazimo u različitim rodnim normama, vrijednostima i vjerovanjima koja počivaju

na nejednakoj hijerarhiji moći između muškarca i žene, ali i među muškarcima i među ženama.

Kada govorimo o rodno zasnovanom nasilju uglavnom mislimo na žene i djevojke, ali se ovaj

termin takođe odnosi i na muškarce koji na bilo koji način mogu biti podređeni u društvu.

Različite grupe žena i muškaraca, poput onih koje pripadaju različitim (seksualnim) manjinskim

grupama, mogu biti izloženi RZN. Na taj način se stvara i omogućava, ali i toleriše i prihvata

RZN.

Jedna od malobrojnih studija koja se dotiče ove teme je “Prva nacionalna studija o

rasprostranjenosti i karakteristikama nasilja nad ženama u BiH“. Prema istraživačkim podacima

ove studije, žene u BiH izložene su visokom riziku od nasilja, prvenstveno u odnosima sa svojim

partnerima i u porodici, a zatim i u široj zajednici. Podaci dalje ukazuju da je polovina žena

starijih od 15 godina barem jednom u životu iskusila neku vrstu nasilja - fizičkog, emocionalnog,

seksualnog ili ekonomskog (Babović i sar., 2013).

Drugo značajno istraživanje u BiH sprovedeno je u Tuzlanskom kantonu (2009) i potvrdilo je

prisutnost rodno zasnovanog nasilja u vršnjačkim vezama. Prema podacima ovog istraživanja

najučestaliji oblici nasilja u adolescentskim vezama prema učestalosti jesu: emocionalno

(kontrola, manipulacija, posesivnost, ljubomora), verbalno (svađe, vrijeđanje, ponižavanje),

fizičko (tuča, nanošenje tjelesne boli) i seksualno nasilje (nedolično dodirivanje protiv volje

partnera). Takođe, podaci ukazuju da mladići i djevojke iskazuju stereotipne stavove u odnosu

na rodne uloge u društvu (Vesta, 2009).

Nasilje u partnerskim vezama počinje već u prvim veza koje se ostvaruju u ranoj adolescenciji.

Adolescencija je ključni period za formiranje muško-ženskih odnosa. Mladi u adolescentim

godinama stupaju u emotivne i intimne veze i u tom periodu formiraju svoj seksualni identitet,

preispituju mitske romantične i rodne uloge i definišu sliku o sebi.

Adolescentske veze utiču na razvoj socijalnih i emocionalnih vještina mladih i njihovo

samopoštovanje. Kroz rane partnerske veze zadovoljavaju se dvije osnovne potrebe tog

5

uzrasta, a to su formiranje identiteta i sposobnost za ostvarivanje intimnosti (Kamp, Dush, i

Amato, 2005). U ovom periodu, adolescenti oblikuju stavove i uvjerenja, pored ostalih i stavove

o međuljudskim odnosima, intimnim vezama i rodnim ulogama, ali i o zloupotrebi moći i

kontrole. U prvim partnerskim vezama stiču i prva negativna iskustva, pa umjesto ljubavi,

topline, podrške i zaštite za kojom tragaju, mogu doživjeti različite oblike nasilja.

Nasilje u intimnim partnerskim vezama je ponašanje u intimnom odnosu koji uzrokuje fizičku,

seksualnu ili psihološku štetu, uključujući i djela fizičke agresije, seksualne prisile, psihičkog

zlostavljanja i kontrolišućeg ponašanja (WHO, 2002).

Lavoie, Robitaille i Heber (2000) definisali su nasilje u partnerskim vezama tinejdžera kao “bilo

koje ponašanje koje je štetno po razvoj ili zdravlje partnera na način da ugrožava njegov fizički,

psihološki ili seksualni integritet”.

O sveprisutnosti ove pojave govore i podaci UNICEF-a iz 2014. koji kažu da je svaka treća

djevojka u dobi od 15-19 godina bila žrtva emocionalnog, fizičkog ili seksualnog nasilja od

strane partnera u nekom trenutku života. Takođe, istraživanje EU Agencije za osnovna prava iz

2014, ukazuje da su djevojke u dobi od 18-24 godina najranjivije za nasilje u intimnim

partnerskim vezama.

Adolescenti često imaju poteškoće da prepoznaju različite oblike nasilja, a kontrolu i ljubomoru

mogu percipirati čak i kao izraz ljubavi (Levy, 1990). Evidentno je da je nasilje u intimnim

partnerskim vezama problem koji ima dalekosežne posljedice po fizičko i psihičko zdravlje onih

koji su trpili to nasilje, ali i po zajednicu i društvo u cjelini. Iskustva nasilja u ranim partnerskim

vezama višestruko utiču na fizičko i mentalno zdravlje kao i na socijalne odnose mladih, a među

najučestalijima su: seksualno prenosive bolesti, nisko samopoštovanje, anksioznost, PTSP,

depresija, suicidalnost, niska akademska postignuća, nezaposlenost, socijalna i ekonomska

izolacija i sl.

Adolescenti, žrtve nasilja u intimnim partnerskim vezama mnogo češće razvijaju depresivne

oblike ponašanja i imaju više problema u obrazovanju (Baynard i Cross, 2008), veći nivo PTSP

simptomatologije (Becker i sar., 2010) i više suicidalnih misli. Emocionalno zlostavljanje u

partnerskim vezama ima razorne efekte na samopoštovanje mladih. Nasilje koje se javlja u

ranoj fazi razvoja interpersonalnih odnosa je značajan prediktor pojave nasilja u budućim

partnerskim odnosima odrasle osobe (O’Keefe, Brockopp, i Chew, 1986).

Etiologija zlostavljanja u odnosima često je povezana s iskustvima iz djetinjstva. Brojni autori

navode da postoji veza između nasilja u intimnim vezama mladih sa: svjedočenjem nasilju u

porodici, sukobima roditelja, iskustvom nasilja od strane odraslih, te povezanost sa strogim

kažnjavanjem od strane roditelja. Odrastanje u nasilnim porodicama “normalizuje“ nasilno

ponašanje i to postaje prihvatljiv obrazac ponašanja u intimnim partnerskim vezama mladih, bilo

da su počinioci ili žrtve nasilja. Brojne studije povrđuju postojanje veze između iskustva sa

porodičnim nasiljem i nasiljem osobe u odraslom dobu.

6

Svjedočenje nasilju u porodici povećava vjerovatnost da će mladići biti zlostavljači, a djevojke

žrtve nasilja. Kada mladići svjedoče nasilju u porodici, postoji četiri puta veća vjerovatnost da će

oni biti nasilni prema svojim partnericama (Johnson i sar., 1999). Gotovo 62% žena koje su bile

žrtve nasilja u djetinjstvu, doživjele su nasilje u porodici kao odrasle osobe (Harris i sar., 1999).

Djevojke su češće nego mladići doživjele zlostavljanje kao djeca (Jensen i Howard, 1999). Mladi

koji potiču iz disfunkcionalnih porodica, posebno ako su doživjeli ili svjedočili nasilju u svojim

porodicama, u većem su riziku da iskuse nasilje u partnerskim vezama.

Faktori rizika za pojavu nasilja u intimnim partnerskim odnosima mladih su sljedeći:

- za mladiće počinioce: - mlađi uzrast, niži socio-ekonomski status, niži nivo obrazovanja,

nezaposlenost, svjedočenje porodičnom nasilju, žrtva seksualnog i fizičkog zlostavljanja,

zloupotreba alkohola i droga, psihopatski profil ličnosti, prihvatanje nasilnih oblika ponašanja,

zanemarivanje i nedostatak roditeljskog nadzora i uključenosti u život djece, te prihvatanje

tradicionalnih rodnih uloga i tradicionalnih rodnih i socijanih normi koje podržavaju nasilje

- za djevojke žrtve: mlađi uzrast, niži socio-ekonomski status, niži nivo obrazovanja,

nezaposlenost, svjedočenje porodičnom naslju, žrtva seksualnog zlostavljanja, depresija, ranija

izložensot nasilju ili zlostavljanju, rana trudnoća, zanemarivanje i nedostatak roditeljskog

nadzora i uključenosti u život djece, prihvatanje tradicionalnih rodnih uloga i tradicionalnih

rodnih i socijanih normi koje podržavaju nasilje (WHO, 2010).

Teorijski okvir istraživanja

Teorija ekoloških sistema u ovom radu predstavlja osnovu za razumijevanje pojave nasilja u

intimnim partnerskim odnosima. Ovaj teoretski okvir se fokusira na socijalne i individualne

karakteristike i faktore okruženja u kojem pojedinac odrasta, a koji mogu uticati na to da bude

uključen u nasilno ponašanje. Autor ove teorije je Urie Bronfenbrenner (1979) koja objašnjava

razvoj čovjeka sagledavanjem cjelokupnog ekološkog sistema, uključujući biološke i genetske

aspekte njegovog razvoja. Bronfenbrennerov ekološki model čini pet društveno organizovanih

podsistema koji podržavaju i usmjeravaju razvoj pojedinca. Osim pojedinca koji je u središtu

djelovanja, autor objašnjava značaj sljedećih podsistema: mikro, mezo, egzo, makro i hrono

sistema. Svaki podsistem zavisi od kontekstualne prirode života pojedinca i otvara mu velik broj

mogućnosti i opcija razvoja. Među sistemima postoji dvosmjerna komunikacija i dvosmjerni

uticaj. Faktori rizka koji mogu imati značajan uticaj na daljnje ishode mogu se podijeliti u

slijedeće kategorije: porodične, individualne, kontekstualne i faktore zajednice. Individualni

faktori rizika su: stavovi i vjerovanja, pa između ostalih tradicionalna uvjerenja i stereotipi koja

se odnose na rodnu ulogu žene u društvu, koja kod mladića češće doprinosi primjeni nasilja u

vezama, zatim depresivnost, zloupotreba alkohola ili droga, uticaj vršnjačkih grupa, loš školski

uspjeh, depresija, suicidalne misli, socijalno-emocionalne vještine, niže samopouzdanje,

nedovoljna socijalna podrška i sl.

Porodični faktori rizika mogu biti: bračni konflikti i nasilje, disfunkcionalnost porodice,

dominacija muškarca, siromaštvo, višečlanost porodice, hronične i bolesti zavisnosti u okviru

porodice.

7

Faktori roda odnose se na nejednake pozicije moći, nejednake uloge i prava u društvu,

stereotipe, te patrijarhalne stavove i uvjerenja prema rodnim ulogama koji onda postaju

pokretači nasilnog ponašanja.

Nasilje u zajednici i veze sa zajednicom, ustanovama i pojedincima koji su spremni pomoći

predstavljaju faktore zajednice koji utiču na prisustvo nasilja u intimnim adolescenstskim

vezama. U zajednici je važno razvijati i njegovati kulturu tolerancije i nenasilja, mijenjati stavove

i uvjerenja i slati poruku da je nasilje neprihvatljivo.

Teorije socijalnog učenja se takođe uzimaju kao referentni okvir za razumijevanje

rodnozasnovanog nasilja u intimnim partnerskim vezama, na način da mladi koji u svojim

primarnim porodicama imaju iskustvo nasilja, te obrasce ponašanja usvajaju učenjem po

modelu, a kasnije takođe prenose dalje u svoje buduće partnerske odnose (transgeneracijski

prenos nasilja).

Učenje po modelu - Ovaj vid učenja pomoću uticaja modela ili uzora posebno je značajan kod

djece i adolescenata. Pojam učenje po modelu u psihologiju je uveo američki psiholog Albert

Bandura. Predstavlja vrstu socijalnog učenja za koju je karakteristično ugledanje na uzor ili

model čije se ponašanje i/ili osobine usvajaju (Trebješanin, 2004). Za većinu djece uzor ili

model je osoba za koju su emocionalno vezani, koja im je važna i koju poštuju ili obožavaju. U

djetinjstvu najčešći modeli su roditelji, stariji brat ili učitelj, a u adolescentskom uzrastu modeli

su češće sportisti, pjevači, ili neke druge javne ličnosti. Ponašanja, po ovoj teoriji, nastaju na

osnovu posmatranja, imitacije i identifikacije sa značajnim odraslim.

Djeca i adolescenti stiču mnoga znanja i vještine na osnovu pozitivnih modela, ali takođe je

poznato da neka djeca i adolescenti imaju negativne modele koji mogu biti popularni u

vršnjačkim grupama (delinkventi, zavisnici o raznim supstancama i slični).

Za naše dalje razumijevanje ovog problema važno je proučavanje i praćenje obrasca

porodičnog funkcionisanja. Jedan od modela praćenja obrazaca porodičnog funkcionisanja je

Circumplex model bračnog i porodičnog funkcionisanja, čiji je autor Dejvid Olson sa saradnicima

(Olson, Russell, i Sprenkle, 1989). Prema Circumplex modelu značajne dimenzije porodičnog

funkcionisanja su porodična kohezivnost i porodična adaptabilnost, odnosno fleksibilnost.

Prema Olsonu (Olson, 2000), porodična kohezivnost se odnosi na emocionalnu povezanost

među članovima porodice. Kohezija je fokusirana na to kako porodica pravi ravnotežu između

zajedništva i odvajanja. Neka istraživanja su pokazala da je stepen emocionalne bliskosti koja

postoji sa roditeljima, veoma značajan za psihičko zdravlje adolescenata (Falci, 2007).

Sljedeća dimenzija, koja je vrlo značajna za porodično funkcionisanje jeste porodična

adaptabilnost, odnosno fleksibilnost. Porodična fleksibilnost se odnosi na to kako porodica

uravnotežuje stabilnost i promjenu (Olson, 2007).

Funkcionalne porodične sisteme na dimenzijama adaptabilnosti i kohezivnosti karakteriše

tendencija ka stabilnosti, održavanju ravnoteže, ali i potreba za prilagođavanjem određenim

životnim okolnostima, kao i postojanje povezanosti i održavanje relacijskog zajedništva koje je

njegujuće i podržavajuće, ali sa poštovanjem individualnih razlika, što pruža mogućnosti za

8

individualni razvoj i ostvarivanje vaspitne funkcije porodice (Matejević i Todorović, 2012).

Određeni vaspitni stilovi roditelja oslanjaju se na obrasce porodičnog funkcionisanja.

Dosadašnja istraživanja - Različita istraživanja širom svijeta i u zemljama okruženja: SAD

(2000-2006); Velika Britanija (2009); Hrvatska (2007); Slovenija (2001)), kao i BiH (2009),

potvrđuju postojanje rodno zasnovanog nasilja u vezama. Konzistentni podaci ovih istraživanja

ukazuju da je rodno zasnovano nasilje u adolescentskim, partnerskim vezama prisutno i da

nema značajne razlike prema polu. Razlike su uočene u oblicima nasilja u vezi i njihovim

posljedicama. Naime, posljedice nasilja u vezama su mnogo štetnije za djevojke u odnosu na

mladiće. Takođe, tradicionalni stavovi i uvjerenja vezana za tradicionalne rodne uloge značajan

su prediktor nasilja u partnerskim vezama mladih. Iz rezultata ovih istraživanja proizlazi nekoliko

grupa rizičnih faktora za nastanak nasilja u adolescentskim partnerskim vezama i to:

individualni, porodični, kontekstualni i društveni. U ovom istraživanju težište je na porodičnim

faktorima kao mogućim prediktorima nasilja u vezama mladih.

Problem: U našem društvu svi oblici nasilja su prisutni. Posebno je osjetljiva adolescentska

populacija jer su posljedice nasilja dalekosežne. Ovim istraživanjem ćemo ispitati prisutnost,

pojavne oblike i porodične faktore rizika koji doprinose izloženosti i ranjivosti mladih ljudi u

intimnim partnerskim vezama. Negativna iskustva mladih stečena u prvim intimnim vezama

mogu ih obilježiti, ugroziti psihofizičko zdravlje, marginalizovati i uskratiti im neke životne

mgućnosti.

Cilj ovog istraživanja je istražiti iskustva mladih ljudi koja se odnose na prirodu, vrste i

učestalost različitih oblika rodno zasnovanog nasilja u intimnim partnerskim vezama, te ispitati

da li su neke grupe mladih u posebnom riziku da postanu žrtve ili počinioci rodno zasnovanog

nasilja. Pored toga, željeli smo doznati na koji način su ove pojave povezane sa porodičnim

faktorima rizika, zatim kohezivnošću i fleksibilnošću porodica. Takođe su ispitani stavovi mladih

po pitanju RZN u partnerskim odnosima.

Teorijski i praktični doprinos ovog ispitivanja biće bolje razumijevanje potreba i problema mladih

u partnerskim vezama, te podizanje svijesti i senzibiliranje zajednice za prevenciju, ranu

identifikaciju nasilja u partnerskim vezama i za kreiranje mjera intervencije.

Metod

Instrumenti

Za prikupljanje podataka korišteni su sljedeći instrumenti:

1. Upitnik o socio-demografskim karakteristikama ispitanika sastoji se od 25 pitanja,

podijeljenih u dvije grupe. U prvoj grupi su pitanja koja se odnose na lične i porodične

9

podatke o ispitaniku (13 pitanja). U drugoj grupi su pitanja koja se odnose na podatke o

partnerskim vezama ispitanika (12 pitanja).

2. Upitnik o oblicima nasilja u partnerskim vezama mladih (18 pitanja). Ovaj upitnik je

modifikovana i jezički prilagođena verzija upitnika korištenog u istraživanju kojeg je proveo

Centar za edukaciju, savjetovanje i istraživanje (CESI) u Republici Hrvatskoj (2007). Ovaj

upitnik je dopunjen sa nekoliko modifikovanih pitanja iz Studije o iskorištavanju partnera i

nasilju u tinejdžerskim vezama (Barter i sar., 2009). Za odgovaranje je korištena trostepena

skala, čime se označavala učestalost iskustava pojedinačnih nasilnih ponašanja partnera (1

- nikad, 2 - jednom ili dva puta, 3 - tri i više puta). Pouzdanost skale na našem uzorku,

mjerena internom konzistentnošću stavki je iznosila α=.829.

3. Upitnik o stavovima, rodnim ulogama i rodno zasnovanom nasilju, sadrži devet pitanja koja

su koncipirana na osnovu uvida u CESI istraživanje provedeno u Hrvatskoj (2007). Ovaj

upitnik je modifikovan i jezički prilagođen za naše potrebe.

4. Skala za procjenu funkcionalnosti porodičnog sistema koja mjeri porodičnu adaptabilnost i

kohezivnost, FACES III (Family Adaptation and Cohesion Scales). Najčešće služi u

proučavanju porodice, porodičnih odnosa i dinamike, faza u porodičnom životu, vrsta

porodica, porodica sa posebnim problemima, uticaja porodičnih savjetovanja i obrazovanja,

individualnog razvoja (Olson, 2007). Ovaj model konstruisao je Dejvid Olson (David Olson),

1985. godine. Sastoji se od 20 pitanja, od kojih se 10 odnosi na porodičnu koheziju, a 10 na

porodičnu adaptabilnost. Korištena je petostepena skala Likertovog tipa pri čemu 1

označava skoro nikada, 2 označava rijetko, 3 označava ponekad, 4 označava često i 5

označava skoro uvijek. Zbir poena na neparnim odgovorima predstavlja kohezivnost, dok

zbir poena na parnim odgovorima predstavlja adaptabilnost porodice. Veći skor na

određenoj varijabli podrazumijeva bolju porodičnu adaptabilnost i kohezivnost, dok manji

skor na istim podrazumijeva smanjenu adaptabilnost kao i kohezivnost porodice. Krombah

alfa koeficijent pouzdanosti u ovom slučaju iznosi α=.806.

Procedura ispitivanja

Istraživanje je provedeno u 23 grada Bosne i Hercegovine, čime je obuhvaćeno ukupno 2397

ispitanika, učenika srednjih škola.

Nakon dobijenih saglasnosti nadležnih ministarstava o provođenju istraživanja u okviru srednjih

škola širom BiH, predstavnici organizacija civilnog društva, partnerskih organizacija In fondacije,

u saradnji sa upravom srednjih škola u svojim lokalnim zajednicama izvršili su prikupljanje

podataka. Prikupljanje podataka je obavljeno tokom oktobra i novembra 2015. godine.

Učenicima srednjih škola podijeljeni su prethodno dizajnirani upitnici, te su upućeni u način

ispunjavanja istih. Takođe, svim učenicima je naglašeno da u istraživanju učestvuju anonimno i

dobrovoljno, te da je obezbijeđena potpuna anonimnost datih podataka. Ispitivači odnosno

predstavnici partnerskih organizacija In fondacije dobili su prethodno napisana uputstva koja su

pročitali ispitanicima i bili su prisutni tokom cijelog ispitivanja, spremni da reaguju na eventualne

nejasnoće tokom samog procesa. Prikupljeni podaci su, zatim, poštom dostavljani u Banjaluku,

10

gdje je vršen unos podataka u ranije pripremljenu bazu podataka, nakon čega je uslijedila

statistička analiza istih.

Odaziv srednjih škola tokom istraživanja je u najvećem broju slučajeva bio zadovoljavajući, iako

su u pojedinim slučajevima predstavnici škola odbijali da učestvuju u istraživanju. Prije svega

radi se o srednjim školama u nekim od manjih lokalnih zajednica, ali na negativan stav

predstavnika srednjih škola smo naišli i u pojedinim školama većih lokalnih zajednica u BiH.

Suprotno ovome, učenici su bili izuzetno zainteresovani za učestvovanje u istraživanju, čemu

svjedoči izuzetno mali broj vraćenih neispunjenih upitnika i vrlo mali procenat (6%) nevalidnih

upitnika.

Uzorak

Istraživanjem je obuhvaćeno ukupno 2397 učenika završnih razreda srednjih škola iz 23 grada

u BiH (Grafik 1). Od ukupnog broja, nakon provjere validnosti upitnika, u dalju analizu je

uključen 2251 upitnik.

Grafik 1. Struktura uzorka u odnosu na obuhvaćene gradove BiH

Najveći dio uzorka je ispitan u dva najveća grada BiH, 17,1% u Sarajevu (posmatrajući zajedno

Istočno Sarajevo i Sarajevo) i 13,8% u Banjaluci. Ispitanici u najvećem procentu potiču iz

gradskih sredina (46,8%), nakon čega slijede ruralna (30,2%) i prigradska područja (23%).

Tokom istraživanja ispitani su srednjoškolci uzrasta od 16 do 19 godina, od čega su 77,7% bili

osamnaestogodišnjaci. Prosječni uzrast ispitanika je 17 godina i 10 mjeseci (17;10). S obzirom

na pol ispitanika, 42,9% uzorka su činili mladići, a 57,1% uzorka su činile djevojke.

Ispitanici su učenici 11 različitih usmjerenja srednjoškolskog obrazovanja, pri čemu najveći broj

njih pohađa gimnaziju (26,8%), zatim ekonomsku (15,2%) i medicinsku školu (14,4%). Gledano

prema školskom uspjehu, najveći broj ispitanika ima vrlo dobar prosjek (41,4%)

11

Opis porodica ispitanika

Najveći broj ispitanika, njih 88,7% živi u potpunim porodicama, samo sa roditeljima, ili u

proširenim porodicama, dok 6,5% uzorka živi sa majkom, a 1,4% sa ocem. Preostali 3,1%

uzorka čine ispitanici koji žive sa drugim članovima porodice (npr. bakom, djedom, tetkom,...),

zatim u domu za djecu bez adekvatnog roditeljskog staranja ili u hraniteljskim porodicama.

Roditelji ispitanih adolescenata najčešće su srednje stručne spreme – 69,5% majki i 69,3%

očeva, dok je najmanji broj onih koji imaju završenu samo osnovnu školu – 12,9% majki i 7,4%

očeva. Takođe, veći procenat roditelja je zaposlen (52,8% majki i 74,7% očeva), dok je broj

zaposlenih očeva veći od broja zaposlenih majki.

Grafik 2. Učestalost pojava pojedinih faktora rizika u porodicama ispitanika

Prema dobijenim podacima (Grafik 2), u okviru primarnih porodica ispitanika najčešći faktor

rizika je upotreba alkohola i droga (u 7,9% porodica), i to prije svega upotreba alkohola, a zatim

prisustvo hroničnih bolesti (u 4,6% porodica), nakon čega slijedi vrijeđanje i omalovažavanje

ispitanika, što prijavljuje njih 3,3%.

12

Rezultati istraživanja

Karakteristike intimnih partnerskih veza ispitanika

Grafik 3. Struktura uzorka u odnosu na stupanje u

intimne partnerske veze

Grafik 4. Stupanje u intimne partnerske veze u

odnosu na pol

Provedeno istraživanje ukazuje da je 88,9% ispitanih adolescenata imalo bar jednu intimnu

partnersku vezu (Grafik 3), pri čemu je procenat ispitanih djevojaka koje su imale intimnu vezu

(90%) nešto veći u odnosu na ispitane mladiće (87,2%; Grafik 4).

Grafik 5. Uzrast stupanja u prve intimne partnerske veze

Grafik 6. Uzrast stupanja u prve intimne partnerske veze u odnosu na pol ispitanika

13

Uzrast na kojem su ispitanici uspostavljali prvu intimnu partnersku vezu proteže se od 9, pa do

18 godina, pri čemu se to najčešće dešava na uzrastu od 15 godina (26,8%) i 16 godina

(25,9%; Grafik 5). U prosjeku, posmatrano na nivou cijelog uzorka, ispitanici zasnivaju prvu

intimnu vezu na uzrastu od 15;0 godina. Međutim, posmatrajući ovu raspodjelu po polu,

uočavaju se izvjesne specifičnosti (Grafik 6). Iako je najveći procenat ispitanih mladića (23,7%) i

djevojaka (28,9%) zasnovalo svoju prvu vezu na uzrastu od 15 godina, uočava se da mladići

počinju ranije zasnivati svoje veze (već sa 9 godina), dok djevojke nešto kasnije (oko dvanaeste

godine), odnosno najveći procenat mladića ulazi u prve intimne veze do 16. godine, dok najveći

procenat djevojaka to čini iznad 15. godine života.

Grafik 7. Broj dosadašnjih intimnih veza ispitanika u

odnosu na pol

Grafik 8. Dužina intimnih veza ispitanika u odnosu na

pol

Kako vidimo na Grafiku 7, navjeći broj ispitanika (45,2%) imao je dvije do tri intimne veze do

sad, pri čemu se uočavaju izvjesne razlike u odnosu na pol. Naime, najveći broj djevojaka imalo

je dvije do tri veze (52,4%), a nešto manji broj samo jednu intimnu vezu (28,3%) do sad, dok je

najveći procenat mladića (47,1%) imalo četiri i više veza, a njih 35,4% imalo dvije do tri intimne

partnerske veze do sad. Prema Grafiku 8, naučestalija dužina intimne veze mladića je 2 do 5

mjeseci kod 36,1% njih, te u nešto manjem procentu (24,7%) od 6 do 12 mjeseci, dok kod

djevojaka srećemo podjednaku učestalost intimnih veza u tri središnje kategorije, dakle od 2

mjeseca do dvije godine. Na osnovu prethodnog možemo uočiti tendenciju mladića da zasnivaju

veći broj intimnih partnerskih odnosa (4 i više) koji kraće traju (do 5 mjeseci), dok su djevojke

sklonije uspostavljati manje intimnih partnerskih veza (do tri veze), čije trajanje je duže (od

nekoliko mjeseci do dvije godine).

14

Grafik 9. Uzrast partnera ispitanika Grafik 10. Obrazovanje partnera ispitanika

Istraživanjem je ustanovljeno (Grafik 9) da najveći procenat ispitanika (32,6%) bira partnera koji

je isto godište kao i oni ili nešto stariji (30,6%), odnosno partnera koji još uvijek ide u srednju

školu (Grafik 10). Međutim, analizom u odnosu na pol ispitanika, uočava se da mladići najčešće

biraju partnere koji su isto godište ili do dvije godine mlađi, dok djevojke češće biraju partnere

istog uzrasta i do dvije godine starije, a nešto rjeđe i one koji su stariji i preko dvije godine.

Drugim riječima, mladići biraju partnerke koje još uvijek pohađaju srednju školu, dok djevojke,

pored vršnjaka, često za partnere biraju osobe koje su završile srednju školu, zaposlene su i/ili

se dalje obrazuju.

Ovim istraživanjem smo utvrdili da je većina ispitanika (49,4% mladića i 46,1% djevojaka)

djelimično zadovoljna svojim dosadašnjim vezama, dok je 38,4% mladića i 43,9% djevojaka u

potpunosti zadovoljno istim. Mnogo manji procenat, ukupno 10,9% uzorka nije zadovoljan

prethodnim intimnim partnerskim vezama. Takođe, najveći broj ispitanika (59,4% mladića i

64,4% djevojaka) osjeća se potpuno sigurno u svojim dosadašnjim vezama, dok se nešto manji

broj njih (32,5% mladića i 30,1% djevojaka) ne osjeća u potpunosti sigurno u svojim vezama.

Grafik 11. Struktura uzorka u odnosu na ulazak u

intimne odnose Grafik 12. Stupanje u intimne odnose u odnosu na pol ispitanika

15

Kako vidimo na Grafiku 11, veći dio uzorka nije stupio u intimne seksualne odnose (61,3%), dok

je 38,7% ispitanika već imalo ova iskustva. Posmatrajući u odnosu na pol (Grafik 12), uočavamo

da je veći broj mladića (54,5%) stupio u seksualne odnose, dok veći dio djevojaka još uvijek nije

(njih 73,2%).

Grafik 13. Uzrast stupanja u prve intimne odnose ispitanika

Grafik 14. Uzrast stupanja u prve intimne odnose u odnosu na pol ispitanika

Uzrast na kojem su ispitanici stupali u prve seksulane odnose proteže se od 10 do 18 godina,

dok je najveći dio uzorka (41,8%) svoj prvi seksualni odnos imao na uzrastu od 17 godina

(Grafik 13). Prosječi uzrast stupanja u prve intimne odnose je 16 godina i 2 mjeseca. Ukoliko

posmatramo ovu pojavu razdvojeno po polu (Grafik 14), uočava se da mladići ranije ulaze u

seksualne odnose (sa deset godina), ali najveći procenat njih (36,6%) to čini na uzrastu od 17

godina, dok djevojke u prve seksualne odnose ulaze nešto kasnije (sa 13 godina), ali najveći

procenat njih (49,7%) je to uradilo na uzrastu od 16 godina.

Pored toga, istraživanjem je utvrđeno da ispitanici tokom seksualnih odnosa kao kontracepciju

najčešće koriste prezervativ (77,5% mladića i 73,8% djevojaka), dok jedan dio njih (16,2%

mladića i 15,8% djevojaka) ne koristi nikakvu kontracepciju.

16

Iskustvo nasilja - oblici i učestalost

Grafik 15. Učestalost iskustva nasilja ispitanika Grafik 16. Učestalost iskustva nasilja ispitanika u

odnosu na pol

Istraživanje ukazuje da većina ispitanika (67,7%) ima najmanje jedno iskustvo nekog od oblika

nasilja u svojim dosadašnjim partnerskim vezama (Grafik 15), dok je na nivou cijelog uzorka

32,3% ispitanika koji nikad nisu doživjeli ovakva iskustva. Posmatrajući uzorak razdvojen po

polu (Grafik 16), uočava se da je procenat mladića koji su doživjeli neki od oblika nasilja u

partnerskoj vezi nešto viši (70%) u odnosu na procenat djevojaka koje su imale ova iskustva

(66,1%). Nasilje koje čine mladići prema djevojkama je teže i opasnije za njih, iako brojne

studije pokazuju da nema značajnije razlike u vršenju nasilja u vezama između djevojaka i

mladića. Rezultati istraživanja provedenog u Americi (Hoshee i Grey, 1997) pokazuje da su

14,3% adolescenata žrtve nasilja, a 19,5% su počinioci nasilja dok je 62% njih istovremeno i

žrtva i počinilac. Podaci istraživanja ukazuju da postoji pozitivna povezanost između uzrasta i

nasilja u partnerskim vezama, odnosno povećava se učestalost nasilja sa odrastanjem (Uttech,

2012).

Grafik 17. Učestalost iskustva nasilja ispitanika u odnosu na oblike nasilja

17

Razmatrajući učestalost ovih iskustava s obzirom na različite pojavne oblike u okviru partnerskih

veza (Grafik 17), primjećujemo da je najučestaliji oblik nasilnog ponašanja kontrola i

manipulacija (61,9% ukupnog uzorka) koja se faktorskom analizom izdvojila kao zaseban oblik

nasilja. Emocionalno nasilje je doživjelo 51,5% ukupunog uzorka, dok se seksualno (17%) i

fizičko nasilje (10,8%) nešto rjeđe pojavljuje u adolescentskim intimnim partnerskim vezama.

Ukoliko posmatramo učestalost pojedinačnih nasilnih iskustava u partnerskim vezama, s

obzirom na pol ispitanika, uočava se da veći procenat mladića u našem uzorku ima iskustva

fizičkog nasilja (14,2%), emocionalnog nasilja (55,3%) i seksualnog nasilja (23%) u odnosu na

procenat djevojaka, dok je neznatno veći procenat djevojaka koje imaju iskustvo kontrole i

manipulacije od strane partnera (62,3%) u odnosu na procenat mladića (61,4%) sa istim

iskustvom.

Međusobna povezanost ispitivanih pojava

Pored utvrđivanja učestalosti pojave i oblika nasilja u intimnim partnerskim vezama

adolescenata, takođe smo željeli utvrditi da li su i na koji način neki porodični aspekti povezani

sa stavovima ispitanika, kao i sa pojavom nasilja u njihovim partnerskim vezama.

Porodični faktori rizika i karakteristike veze ispitanika

Tabele koje slijede prikazuju statistički značajne razlike u karakteristikama intimnih partnerskih

veza ispitanika u čijim porodicama su prisutni neki od navedenih faktora rizika i onih u čijim

porodicama ovih faktora rizika nema.

Tabela 1. Razlike u uzrastu partnera mladića u odnosu na iskustvo nasilja u porodici

Iskustvo nasilja u porodici

NE DA

N M (SD) N M (SD) t df p

Uzrast partnera 543 2.90 (0.90) 8 2.25 (0.89) 2.04 549 0.04

Tabela 2. Razlike u uzrastu stupanja u prvu partnersku vezu mladića u odnosu na postojanje sukoba sa zakonom u

porodici

Sukob sa zakonom u porodici

NE DA


Stupanje u prvu vezu 543 14.46 (1.67) 8 12.86 (2.61) 2.51 736.00 0.01

Kako možemo vidjeti u Tabeli 1, mladići koji su doživjeli iskustvo nasilja u porodici biraju

značajno mlađu partnerku u odnosu na mladiće koji nisu imali ovakva iskustva. Pored toga,

mladići u čijim porodicama postoji član koji je u sukobu sa zakonom, značajno ranije stupaju u

prvu intimnu vezu u odnosu na mladiće koji nemaju ovaj faktor rizika u porodici (Tabela 2).

18

Tabela 3. Razlike u uzrastu stupanja u prvu partnersku vezu djevojaka u odnosu na konzumiranje alkohola i droga u

porodici

Upotreba alkohola i droga u porodici

NE DA


Stupanje u prvu vezu 1013 15.44 (1.25) 63 14.79 (1.40) 3.96 1074 0.000

Tabela 4. Razlike u karakteristikama partnerskih veza djevojaka u odnosu na svjedočenje emocionalnom nasilju u

porodici

Svjedočenje emocionalnom nasilju u porodici

NE DA



Uzrast partnera 887 3.95 (0.87) 15 4.40 (0.74) -1.97 900 0.049

Tabela 13. Razlike u karakteristikama partnerskih veza djevojaka u odnosu na postojanje sukoba sa zakonom u

porodici


NE DA



Stupanje u prvi seksualni odnos 308 16.97 (0.96) 6 16.17 (1.17) 2.02 312.00 0.044

Kad su u pitanju djevojke, istraživanje ukazuje da one djevojke čiji članovi porodice konzumiraju

alkohol i drogu značajno ranije stupaju u prvu intimnu vezu u odnosu na djevojke u čijim

porodicama nema ovih pojava (Tabela 3).

Zatim, djevojke koje svjedoče emocionalnom nasilju u porodici značajno ranije stupaju u prvu

intimnu partnersku vezu, te biraju starije partnere u odnosu na djevojke koje nisu bile svjedoci

emocionalnog nasilja (Tabela 4).

Takođe, djevojke čiji član porodice je u sukobu sa zakonom značajno ranije stupaju u

partnersku vezu, kao i u seksualni odnos, u odnosu na one djevojke u čijim porodicama ne

postoji ovaj faktor rizika (Tabela 5).

Porodični faktori rizika i oblici nasilja

Istraživanjem smo dalje nastojali utvrditi povezanost porodičnih faktora rizika sa iskustvima

različitih oblika nasilja u partnerskim vezama, odnosno da li su ispitanici koji imaju neki od

faktora rizika u porodici skloniji češće trpiti nasilje u partnerskim vezama. U dolje prikazanoj slici

izdvojeni su faktori rizika iz primarne porodice koji su se pokazali statistički značajno povezani

sa navedenim oblicima nasilja u partnerskim vezama.

19

Slika 1: Povezanost porodičnih faktora rizika i oblika nasilja u partnerskim vezama mladih

Potencijalni faktori rizika u primarnoj

porodici

Potencijalni tipovi nasilja

u partnerskim vezama mladih

Alkoholizam ili zloupotreba droga

Fizičko

Emocionalno

Seksualno

Kontrola i manipulacija

Svjedočenje nasilju u primarnoj porodici

Emocionalno

Iskustvo emocionalnog nasilja u primarnoj porodici

Seksualno


Iskustvo nasilja u primarnoj porodici

Emocionalno

Svjedočenje emocinalnom nasilju u primarnoj

porodici


Psihijatrijski poremećaji u primarnoj porodici

Članovi primarne porodice u sukobu sa zakonom


Hronično oboljenje u primarnoj porodici Fizičko

Emocionalno


Tabela 6. Razlike u učestalosti različitih oblika nasilja u vezi u odnosu na upotrebu alkohola i droga u porodici


NE DA

N M (SD) N M (SD) t df P

Fizičko nasilje u vezi 1821 2.14 (0.50) 160 2.36 (0.78) -3.37 170.83 0.00

Emocionalno nasilje u vezi 1821 7.08 (1.52) 160 8.00 (2.18) -5.35 172.80 0.00

Seksualno nasilje u vezi 1820 4.34 (0.96) 159 4.76 (1.46) -3.60 170.27 0.00

Kontrola i manipulacija u vezi 1819 5.75 (2.00) 160 6.71 (2.27) -5.16 181.45 0.00

Utvrdili smo da ispitanici kod kojih postoji alkoholizam ili upotreba droga u primarnoj porodici

značajano češće postaju žrtve fizičkog (t(170.83)=-3.37, p<.01), emocionalnog (t(172.80)=-5.35,

p<.01) i seksulanog nasilja (t(170.27)=-3.60, p<.01), te kontrole i manipulacije od strane intimnih

partnera (t(181.45)=-5.16, p<.01) u odnosu na ispitanike koji nemaju ovaj faktor rizika (Tabela

6).

20

Tabela 7. Razlike u učestalosti različitih oblika nasilja u vezi u odnosu na iskustvo nasilja u porodici


NE DA




Dalje, ukoliko su ispitanici bili žtrve nasilja u primarnoj porodici, takođe značajno češće postaju i

žrtve emocionalnog nasilja (t(22.13)=-3.21, p<.01) i kontrole i manipulacije (t(22.28)=-2.58,

p<.01) u okviru intimnih partnerskih veza (Tabela 7).

Tabela 8. Razlike u učestalosti različitih oblika nasilja u vezi u odnosu na svjedočenje nasilju u porodici

Svjedočenje nasijlu u porodici

NE DA




Takođe, ukoliko su ispitanici bili svjedoci nasilja u primarnoj porodici, značajno češće su

doživjeli i emocionalno nasilje (t(16.10)=-2.15, p<.05), seksualno nasilje (t(16.17)=-2.24, p<.05),

te kontrolu i manipulaciju od strane svojih partnera (Tabela 8).

Tabela 9. Razlike u učestalosti različitih oblika nasilja u vezi u odnosu na iskustvo emoscionalnog nasilja u porodici

Iskustvo emocionalnog nasilja u porodici

NE DA



Seksualno nasilje u vezi 1915 4.35 (0.99) 64 4.97 (1.53) -3.20 64.77 0.00


Iskustvo emocionalnog nasilja u porodici ispitanika je na našem uzorku povezano sa češćim

doživljavanjem emocionalnog nasilja (t(64.88)=-4.75, p<.01), seksualnog nasilja (t(64.77)=-3.20,

p<.01), te kontrole i manipulacije u svojim partnerskim vezama (t(65.60)=-3.58, p<.01) što ne

nalazimo kod ispitanika koji nisu imali ovo iskustvo (Tabela 9).

Tabela 10. Razlike u učestalosti različitih oblika nasilja u vezi u odnosu na svjedočenje emocionalnom nasilju u

porodici

Svjedočenje emocionalnom nasijlu u porodici

NE DA




21

Takođe, ispitanici koji su svjedočili nasilju u okviru porodica značajno češće trpe emocionalno

nasilje (t(28.30)=-2.94, p<.01) i kontrolu i manipulaciju (t(28.43)=-2.94, p<.01) od strane svojih

intimnih partnera u odnosu na ispitanike koji nisu bili svjedoci nasilja u porodici (Tabela 10).

Tabela 11. Razlike u učestalosti različitih oblika nasilja u vezi u odnosu na postojanje sukoba sa zakonom u porodici


NE DA


Kontrola i manipulacija u vezi 1963 5.81 (2.04) 17 7.59 (1.97) -3.58 1978 0.00

Ispitanici čiji članovi porodica imaju problema sa zakonom značajno ćešće doživljavaju

kontrolisanje i manipulaciju (t(1978)=-3.58, p<.01) od strane svojih partnera u odnosu na

ispitanike koji u porodici nemaju ovaj faktor rizika (Tabela 11).

Tabela 12. Razlike u učestalosti različitih oblika nasilja u vezi u odnosu na postojanje hronočnih bolesti u porodici

Hronične bolesti u porodici

NE DA


Fizičko nasilje u vezi 1889 2.15 (0.51) 92 2.34 (0.83) -2.11 94.44 0.04



Ispitanici čiji član porodice ima neko hronično oboljenje, takođe, češće postaju žrtve fizičkog

nasilja (t(94.44)=-2.11, p<.05), emocionalnog nasilja (t(94.91)=-3.45, p<.01) i kontrole

(t(96.27)=-3.88, p<.01) u svojim partnerskim vezama u odnosu na ispitanike koji nemaju

članove porodice sa hriničnim bolestima (Tabela 12).

Tabela 13. Razlike u učestalosti različitih oblika nasilja u vezi u odnosu na postojanje psihijatrijskih poremećaja u

porodici

Psihijatrijski poremećaji u porodici

NE DA




Takođe, ispitanici koji imaju člana porodice sa nekim psihijatrijskim poremećajem skloniji su

trpiti emocionalno nasilje (t(34.40)=-2.91, p<.01), te kontrolu i manipulaciju (t(34.70)=-2.68,

p<.01) u partnerskoj vezi u odnosu na one ispitanike koji nemaju ovaj porodični faktor rizika

(Tabela 13).

22

Porodična kohezivnost i fleksibilnost, porodični faktori rizika i oblici nasilja

u vezama

U tabelama 1p-8p (u Prilogu) može se vidjeti na koji način je svaki od ispitanih faktora rizika

povezan sa kohezivnošću i fleksibilnošću. U pomenutim tabelama prikazane su prosječne

vrijednosti postignute na Upitniku porodične fleksibilnosti i kohezivnosti (FACES III), zatim

standardne devijacije i značajnosti razlika ovih prosjeka u odnosu na postojanje pojedinačnih

faktora rizika u porodici. Rezultati ukazuju da ispitanici svoje porodice ocjenjuju značajno manje

fleksibilnim i značajno manje kohezivnim ukoliko neko od članova konzumira alkohol i drogu

(Tabela 1p), te ukoliko su svjedočili nasilju u porodici (Tabela 2p), u odnosu na ispitanike koji

nemaju ove faktore rizika u okviru svojih porodica. Takođe, ispitanici procjenjuju svoje porodice

manje fleksibilnim i manje kohezivnim i ukoliko su bili žrtve emocionalnog nasilja (Tabela 3p) ili

svjedoci istog u porodici (Tabela 4p), te ako neko od članova porodice ima problema sa

zakonom (Tabela 5p) ili neki psihijatrijski poremećaj (Tabela 6p). Zatim, ispitanici koji su

doživjeli iskustvo nasilja u porodici (Tabela 7p), kao i oni koji u porodici imaju člana sa hroničnim

oboljenjem (Tabela 8p), koheziju svoje porodice procjenjuju značajno slabijom u odnosu na

ispitanike u čijim porodicama ne postoje navedene pojave, dok fleksibilnost porodice u ovim

slučajevima nije značajno niža.

Dalje smo nastojali uvidjeti postoje li razlike u iskustvima nasilja u partnerskim vezama u

odnosu na nivo kohezije i fleksibilnosti porodica iz kojih ispitanici potiču. U tabelama koje slijede

prikazane su prosječne vrijednosti postignute na Upitniku porodične fleksibilnosti i kohezivnosti

(FACES III), zatim standardne devijacije i značajnosti razlika ovih prosjeka u odnosu na

postojanje pojedinih oblika nasilja u partnerskim vezama ispitanika.

Tabela 14. Razlike u vrijednostima na Upitniku porodične fleksibilnosti i kohezivnosti u odnosu na iskustvo nasilja u

partnerskoj vezi

Iskustvo nasilja u vezi

NE DA


Fleksibilnost primarne

porodice 624 30.41 (6.37) 1304 29.49 (6.40) 2.96 1926.00 0.00

Kohezivnost primarne

porodice 624 40.24 (5.98) 1304 38.82 (6.92) 4.64 1403.17 0.00

Kako vidimo u Tabeli 14, ispitanici koji su doživjeli nasilje u svojim partnerskim vezama, u bilo

kom obliku, ocjenjuju fleksibilnost (t(1926)=2.96, p<.01) i kohezivnost (t(1403.17)=4.64, p<.01)

svojih porodica značajno slabijima u odnosu na ispitanike koji nemaju iskustvo nasilja u

partnerskim vezama.

Rezultati, takođe, ukazuju da ispitanici koji su doživjeli fizičko nasilje u partnerskim vezama

ocjenjuju svoje porodice manje kohezivnim (t(1929)=2.49, p<.01) i manje fleksibilnim

(t(237.95)=3.55, p<.01) u odnosu na ispitanike koji nemaju iskustvo fizičkog nasilja u vezama.

Takođe, značajno slabijom kohezivnost (t(1929)=3.29, p<.01) i fleksibilnost (t(1918.65)=5.99,

p<.01) svojih porodica procjenjuju i oni ispitanici koji su imali iskustvo emocionalnog nasilja u

partnerskim vezama (Prilog, Tabela 9p -10p).

23

Ispitanici koji su imali iskustvo seksualnog nasilja u partnerskim vezama procjenjuju samo

kohezivnost svoje porodice značajno nižom (t(441.38)=4.01, p<.01) u odnosu na ispitanike koji

nisu imali ovo iskustvo, dok fleksibilnost porodice nije značajno snižena. Slične rezultate imamo

i kad je u pitanju iskustvo kontrolisanja od strane partnera, gdje ovi ispitanici takođe procjenjuju

koheziju svoje porodice značajno nižom u odnosu na ispitanike koji nisu doživjeli kontrolu i

manipulaciju u vezama (t(1928)=3.08, p<.01), dok kod procjene fleksibilnosti nema značajnih

razlika (Prilog, Tabela 11p-12p).

Stavovi ispitanika o nekim aspektima partnerskih odnosa i povezanost sa

oblicima nasilja

Ovim dijelom istraživanja ispitali smo stavove adolescenata kad su u pitanju neki aspekti

partnerskih odnosa, a koji bi eventualno mogli uticati na način ponašanja i kreiranje odnosa u

njihovim intimnim vezama.

Grafik 18. Stavovi ispitanika u odnosu na neke aspekte odnosa u partnerskim vezama

Kako vidimo na Grafiku 18, 51,7 % ispitanika smatra da je „ljubomora način na koji se može

pokazati ljubav“; zatim, 45,1% ispitanika vjeruje da „kad žene kažu NE, u stvari misle DA“;

33,3% ispitanika smatra da „svako ko je u vezi uvijek mora da zna gdje je, s kim je i šta radi

njegov/a partner/ka“; 28,1% ispitanika je uvjereno da „djevojka treba da pristaje na seks kad je u

vezi; a 27,7% misli da osobe koje tuku svoje partnere/ke nisu uvijek nasilne.

24

Diskusija

Literatura koja se odnosi na nasilje u partnerskim vezama mladih konstantno ukazuje na

povezanost između varijabli porodičnog nasilja i nasilja u partnerskim vezama mladih (Gorman-

Smith, Tolan, Sheidow, i Henry, 2001). Ovim istraživanjem smo utvrdili zastupljenost nasilja u

intimnim partnerskim vezama adolescenata u Bosni i Hercegovini, te njegove pojavne oblike i

njihov odnos sa porodičnim faktorima rizika, zatim stepenom kohezivnosti i fleksibilnosti u

porodici, te neke stavove adolescenata u odnosu na partnerske odnose. Pojam intimna

partnerska veza u inostranoj literaturi odnosi se na emotivnu partnersku vezu i ne uključuje

obavezno seksualne odnose, te ga i mi u tom kontekstu koristimo u ovom istraživanju.

Karakteristike intimnih partnerskih veza ispitanika

Podaci istraživanja ukazuju da je 88,9% ispitanih imalo barem jednu intimnu partnersku vezu. S

obzirom na pol ispitanika, nema značajnih razlika, mada su djevojke neznatno češće imale veze

u odnosu na mladiće, što se djelimično može objasniti razvojnim karakteristikama. Prve

partnerske veze počinju na uzrastu od devet godina što ukazuje na pomijeranje granica sve

niže, što je uslovljeno mnogim razvojnim, porodičnim i društvenim faktorima. Većina partnerskih

veza za oba pola, uobičajeno se zasniva na uzrastu između 15 i 16 godina što odgovara

adolescentnim potrebama, u prvom redu potrebom za intimnošću i bliskošću. Međutim,

posmatajući ovu raspodjelu po polu, uočavaju se izvjesne specifičnosti. Uočljiva je tendencija da

mladići zasnivaju veći broj intimnih partnerskih odnosa (4 i više) koji kraće traju (prosječno do 5

mjeseci), dok su djevojke sklonije uspostavljati manji broj intimnih partnerskih veza (do tri veze),

čije trajanje je duže (od nekoliko mjeseci do dvije godine). Dobijeni podaci nisu neočekivani i

moguće ih je objasniti iz perspektive razvojnog i tradicionalnog konteksta. Stoga, u našem

društvu interes za ostvarivanje partnerskih veza sa suprotnim polom znatno se više podržava

kod mladića nego kod djevojaka bez obzira na uzrast. Kada je u pitanju izbor partnera

evidentna je razlika između mladića i djevojka. Mladići uglavnom stupaju u veze sa djevojkama

vršnjakinjama ili do 2 godine mlađim, dok djevojke stupaju u veze sa vršnjacima ili mladićima

starijim dvije i više godina, što se može djelimično objasniti razvojnim faktorima, ali i nekim

drugima o kojima će kasnije biti riječi. Oko 30% djevojaka u ovom istraživanju imalo je vezu sa

starijim mladićima. U realnom odnosu veća razlika u godinama omogućava partnersku dinamiku

koja se zasniva na odnosu rodne dominacije (Barter, McCarry, Berridge i Evans, 2009).

Većina ispitanih mladih se osjeća zadovoljno i sigurno u svojim vezama (40-60%), dok se 8%

osjeća nesigurno i oko 10% osjeća nezadovoljno u vezi. Rezultati našeg istraživanja ukazuju da

je neznatno više djevojaka zadovoljno partnerskom vezom u odnosu na mladiće, dok

istraživanje provedeno u Velikoj Britaniji (2009) ukazuje da je nešto više mladića zadovoljno

vezom. S obzirom da mladi tek ostvaruju svoja prva iskustva partnerskih veza, to je vrijeme

usklađivanja mitskih i romantičnih predstava stvarnim partnerskim odnosom.

Od ukupnog broja ispitanika 38,7% je imalo seksualna iskustva. Kada posmatramo pol, onda je

primjetno da je dvostruko veći procenat mladića imalo seksualne odnose u odnosu na djevojke

(54,5% : 26,8%). Prema rezultatima istraživanja mladi oba pola prve seksualne odnose

ostvaruju od 10-18 godina, s tim da je prosječan uzrast 16 godina i dva mjeseca. Mladići stupaju

25

u seksualne odnose nešto ranije od djevojaka. Neznatan broj njih prva iskustva stiču na uzrastu

oko 10 godina, ali najveći procenat mladića (36,6%) postaje seksualno aktivno na uzrastu oko

17 godina. Djevojke stiču prva seksualna iskustva oko 13 godina života, dok je većina njih prve

seksualne odnose ostvarilo (oko 50%) na uzrastu oko 16 godina. Dakle, mladići oko 3 godine

ranije imaju prva seksualna iskustva, ali seksualno aktivni većinom postaju godinu dana kasnije

od djevojaka, oko 17 godina, što možemo objasniti time da mladići dominantno teže za

seksualnim kontaktom, više nego za emocionalnom bliskošću (Barter i sar., 2009).

Dvije trećine ispitanika koriste kontraceptivna sredstva (prezervativ), dok oko 16% ne koristi

nikakvu zaštitu. Navedeni podaci mogu se analizirati kroz polno različit tempo razvoja, u prvom

redu fizičkog i socio-emocionalnog.

Iskustvo nasilja - oblici i učestalost

Podaci našeg istraživanja ukazuju da dvije trećine (67,7%) ispitanih ima barem jedno iskustvo

nekog oblika nasilja u svojim dosadašnjim partnerskim vezama. Mladići su bili nešto više

izloženi različitim oblicima nasilja u odnosu na djevojke (70%:66,1%). Naši podaci donekle prate

podatke obimnog istraživanja u Velikoj Britaniji, sprovedenog u oktobru 2009, koje ukazuje da je

88% mladih doživjelo neki oblik nasilja u partnerskim vezama (Barter, McCarry, Berridge, i

Evans, 2009). Posmatrajući uzorak razdvojen prema polu uočava se da je procentualno nešto

više mladića doživjelo neki oblik nasilja u odnosu na djevojke, što je suprotno našim

očekivanjima. Brojna inostrana istraživanja imaju slične rezultate (Barter, McCarry, Berridge, i

Evans, 2009). Najučestaliji oblik doživljenog nasilja na našem uzorku predstavlja kontrola i

manipulacija od strane partnera (61,9%) koji se izdvojio kao poseban oblik nasilja, zatim slijedi

emocionalno nasilje koje je doživjelo 51,5% ispitanika. Seksualno (17,0%) i fizičko nasilje

(10,8%) je nešto rjeđe prisutno u adolescentskim intimnim partnerskim vezama. Ukoliko

rezultate posmatramo razdvojeno prema polu veći procenat mladića u našem uzorku ima

iskustvo fizičkog nasilja (14,2%), emocionalnog nasilja (55,3%) i seksualnog nasilja (23%), dok

su kod djevojaka navedeni oblici rjeđi, ali subjektivno doživljavaju nešto više kontrole i

manipulacije od strane svojih partnera (62,3%) u odnosu na mladiće (61,4%). Problem kontrole i

manipulacije prisutan je u partnerskim vezama mladih u velikom postotku, sa neznatnom

razlikom među polovima. U manipulativnom odnosu partner-manipulator izaziva osjećanje

krivice kod partnera, nastoji ga učiniti odgovornim za nešto što nije uradio, ucijenjuje ga i stvara

lošu reputaciju u društvu. Manipulator u vezi ostvaruje svoje ciljeve na štetu partnera koji je

predmet manipulacije. Manipulativnost i kontrola u adolescentskoj partnerskoj vezi predstavljaju

jedinstven, neuravnotežen i vrlo nezdrav odnos koji u odraslom dobu može dobiti ozbiljnije i

teže forme nasilja.

Rezultati istraživanja ukazuju na specifičnost adolescentskih veza koje dobrim dijelom odlikuje

upravo kontrola i manipulacija, a što je najvjerovatnije dio procesa odrastanja i usklađivanja

naučenih obrazaca ponašanja iz primarnih porodica sa emocionalnim, ličnim i relacijskim

odnosom. Takođe, to je vrijeme kada mladi u svojim partnerskim odnosima provjeravaju poziciju

moći i autoriteta u odnosu na partnera. To najvjerovatnije proizlazi iz bazične nesigurnosti i

nepovjerenja mladih koje je obično povezano sa porodičnim faktorima rizika: alkoholizmom,

mentalnim i hroničnim bolestima, poremećajima ponašanja u porodici, kao i svjedočenjem

nasilju i iskustvom raznih oblika nasilja u primarnoj porodici.

26

Dalje, naši nalazi prate opšte trendove koji se odnose na nasilje u partnerskim vezama mladih.

Prema podacima nekoliko istraživanja fizičko nasilje se javlja u 10-48% slučajeva u

adolescentskim partnerskim vezama, 25-50% izvještava o emocionalnom ili verbalnom nasilju,

dok 3-10% mladih izvještava da su bili seksualno zlostavljani (Jouriles, McDonald, Garrido,

Rosenfield, i Brown, 2005; Ozer, Tschann, Pasch, i Flores, 2004). Adolescenti ponekad

percipiraju agresivnost u partnerskoj vezi kao znak ljubavi ili predanosti i previde to kao razlog

za prekid veze (Kaestle i Halpern, 2005). Ackard i kolege (2003) su utvrdili da 50% mladih

ostaju u vezama jer se plaše fizičkih posljedica ukoliko napuste partnera.

Međusobna povezanost ispitivanih pojava

Fokus našeg istraživanja je usmjeren na ispitivanje eventualnih veza između porodičnih faktora

rizika i iskustva nasilja u adolescentskim partnerskim vezama što ćemo detaljnije analizirati u

nastavku.

Porodični faktori rizika i karakteristike partnerskih veza

Među osam ispitivanih porodičnih faktora rizika značajnim su se pokazala četiri: alkoholizam,

problemi u ponašanju, nasilje uopšte i emocionalno nasilje u porodici. Mladići koji su doživjeli

iskustva nasilja u porodici i čiji je član porodice u sukobu sa zakonom ranije stupaju u intimne

veze i biraju značajno mlađe partnerke u odnosu na mladiće koji nisu imali takva iskustva. I

druga istraživanja ukazuju da mladići koji imaju iskustvo porodičnog nasilja češće biraju mlađe

partnerke, vjerovatno jer na taj način lakše štite svoju poziciju moći i autoriteta koji ne bi bio

održiv u ravnopravnom odnosu (Barter, McCarry, Berridge i Evans, 2009).

Rizični faktori kao što su alkoholizam i svjedočenje emocionalnom nasilju povezani su sa

značajno ranijim stupanjem djevojaka u partnerske veze i biranjem starijih partnera. Djevojke čiji

su članovi porodice u sukobu sa zakonom značajno ranije stupaju u partnerske veze ali i

seksualne odnose u odnosu na djevojke kod kojih ne postoji ovaj faktor rizika. Pretpostavljamo

da djevojke percipiraju starije partnere kao osobe od kojih očekuju da im mogu pružiti

emocionalnu podršku. Ovakvi podaci mogu ukazivati da mladi iz disfunkcionalnih porodica,

mladići i djevojke, traže emotivnu sigurnost, toplinu i zaštitu kroz partnerske veze koju nisu

dobili u svojim porodicama.

Slične podatke dobili su i istraživači u Velikoj Britaniji. Mladi kroz intimni partnerski odnos

nastoje kompenzovati negativne događaje iz porodice, te na taj način žele dobiti ljubav, podršku

i brigu koja je izostala u njihovim primarnim porodicama. Objašnjenje može biti i pragmatične

naravi: mladi nastoje da pobjegnu iz primarnih porodica kroz partnerski odnos. Podaci dalje

govore da mladi, koji su iskusili porodično nasilje u ranom uzrastu, imaju 4 puta više šanse da

iskuse nasilje u svojim partnerskim vezama. (Barter, McCarry, Berridge, i Evans, 2009).

Porodični faktori rizika i oblici nasilja

Alkoholizam i zloupotreba droga kao porodični faktor rizika povezan je sa sva četiri oblika nasilja

u partnerskim vezama mladih. Alkoholizam destabilizuje porodicu, remeti odnose i može biti

27

usko povezan sa nasiljem. U našem istraživanju alkoholizam predstavlja najznačajniji faktor

rizika i jedini je povezan sa svim oblicima doživljenog nasilja u partnerskim vezama mladih, koje

možemo dijelom objasniti učenjem obrazaca disfunkcionalnih odnosa.

Svjedočenje nasilju i iskustvo emocionalnog nasilja u porodici povezani su sa emocionalnim i

seksualnim oblicima nasilja u partnerskim vezama te kontrolom i manipulacijom. Rezultati

drugih istraživanja ukazuju da je svjedočenje porodičnom nasilju u djetinjstvu značajno

povezano sa viktimizacijom u partnerskim odnosima za djevojke, a postaje značajan prediktor

verbalnog i fizičkog nasilja u vezama za mladiće (Offenhauer i Buchalter, 2011).

Adolescenti koji su trpili nasilje u primarnoj porodici i svjedočili emocionalnom nasilju, te imali

iskustvo psihijatrijskih poremećaja u svojoj porodici, u partnerskim vezama su uglavnom iskusili

emocionalno nasilje, te kontrolu i manipulaciju.

Hronična oboljenja u primarnoj porodici vežu se uz iskustvo fizičkog i emocionalnog nasilja te

kontrole i manipulacije u partnerskim vezama mladih.

Ukoliko su članovi primarne porodice bili u sukobu sa zakonom mladi u svojim vezama su bili

skloniji da trpe kontrolu i manipulaciju.

Porodična kohezivnost i fleksibilnost, porodični faktori rizika i oblici nasilja

Rezultati ispitivanja kohezivnosti i adaptabilnosti primarnih porodica ispitanika pokazuju da

ispitanici svoje porodice ocjenjuju značajno manje fleksibilnim i kohezivnim ukoliko neko od

članova konzumira alkohol i droge, te ukoliko su svjedočili nasilju u porodici, u odnosu na

ispitanike koji nemaju ove faktore rizika u okviru svojih porodica. Takođe, ispitanici procjenjuju

svoje porodice manje fleksibilnim i manje kohezivnim i ukoliko su bili žrtve emocionalnog nasilja,

ili svjedoci istog u porodici, te ako neko od članova porodice ima problema sa zakonom ili neki

psihijatrijski poremećaj. Ispitanici koji su doživjeli iskustvo nasilja u porodici, kao i oni koji u

porodici imaju člana sa hroničnim oboljenjem, koheziju svoje porodice procjenjuju značajno

slabijom u odnosu na ispitanike u čijim porodicama ne postoje navedene pojave, dok

fleksibilnost porodice u ovim slučajevima nije značajno niža (Prilog, Tabela1- 8).

Mladi ljudi koji dolaze iz porodica koje imaju nisku fleksibilnost i kohezivnost u većem su riziku

da dožive sve oblike nasilja u svojim partnerskim vezama. Kohezivnost i fleksibilnost su

značajni zaštitni faktori funkcionalnih porodica. U disfunkcionalnim porodicama često ne postoji

emocionalna povezanost članova porodice i u adolescentskom periodu nisu rijetki problemi

vezani za zajedništvo i odvajanje od porodice što upućuje na nisku kohezivnost. Većina

istraživača je saglasna da je emocionalna bliskost članova porodice značajan faktor podrške i

očuvanja mentalnog zdravlja i stabilnosti adolescenata. Na našem uzorku se pokazalo da je

niska kohezivnost primarne porodice povezana sa iskustvom svih oblika nasilja u partnerskim

vezama mladih, dok se niska fleksibilnost porodice može smatrati značajnim faktorom rizika kad

su u pitanju iskustva fizičkog i emocionalnog nasilja.

28

Stavovi ispitanika o nekim aspektima partnerskih odnosa i povezanost sa

oblicima nasilja

Stavovi ispitanika koje oni formiraju u okviru svojih porodica, škola i društvene zajednice često

su povezani sa raznim oblicima nasilja, bilo da ga čine, trpe ili odobravaju. Istraživanja

provedena od 1992-2012. godine u različitim dijelovima svijeta potvrđuju da su seksualna

uvjerenja, stereotipne uloge u odnosu na pol, tradicionalne rodne uloge i prihvatanje

odobravajućih (pozitivnih) stavova prema nasilju pozitivno povezani sa nasiljem u partnerskim

vezama kako za djevojke tako i za mladiće (Bookwala, Frieze, Smith, i Ryan, 1992; Brendgen i

sar., 1992; Carr i VanDeusen, 2002, 2004; Chen i White, 2004; Dardis i sar., 2013; Foshee i

sar., 2001; Gomez, Speizer, i Moracco, 2011; Jakupcak, Lisak, i Roemer, 2002; O'Keefe, 1998;

Parrott i Zeichner, 2003; Shen, Chiu, i Gao, 2012; Torres i sar., 2012; Wolfe i sar., 2004, prema

Gvidi i sar., 2012). Individualni faktori, stavovi i uvjerenja vezana za nasilje i seksualne uloge

čine važan prediktor nasilja u vezama mladih. Nadalje, istraživanja ukazuju da mladići koji imaju

tradicionalna uvjerenja o ženskim ulogama više prihvataju i upražnjavaju nasilje u vezama, a

djevojke koje su bile izložene fizičkom i emocionalnom nasilju češće izvještavaju da su pretrpile

nasilje u vezi (Sears i sar., 2007, prema Gvidi i sar., 2012). Što se tiče kontekstualnih faktora

ozbiljnost veze, nezadovoljstvo vezom i ljubomora mogu voditi ka nasilju u vezi (Cleveland i

sar., 2003; Giordano i sar., 2010; O'Leary i Slep, 2003; Sears, Byers, Whelan, i Saint-Pierre,

2006, prema Gvidi i sar., 2012).

U daljem tekstu smo analizirali tipične stavove koji su povezani sa iskustvima pojedinih oblika

nasilja u partnerskim vezama. Navedeni stavovi su povezani sa rodnim normama i

tradicionalnim društvenim ulogama. Konzistentni nalazi pokazuju da stavovi i uvjerenja koji

tolerišu nasilje u partnerskim vezama su među najznačajnijim faktorima rizika, posebno za

nasilno ponašanje, a prema nekim studijama naročito među muškarcima. Često, stavovi koji

tolerišu nasilje u vezama vezani su za stavove i uvjerenja o “pravim” (tradicionalnim) muškim i

ženskim ulogama. Ispitanici koji podržavaju rodne stavove o muškarcima mogu promovisati

vršenje, dok seksistički stereotipi o ženama i ženskim ulogama mogu povećavati izglede za

viktimizaciju (Foshee, Benefield, Ennett i sar., 2004, prema Offenhauer i Buchalter, 2011).

Ispitanici koji podržavaju sljedeće stavove normalizuju ljubomoru i relativizuju mišljenje svojih

partnera:

- od djevojke se očekuje da pristane na seks s mladićem koji je potrošio poprilično novca

na nju tokom zajedničkog izlaska

- ljubomora je način na koji se može pokazati ljubav

- prihvatljivo je da mladić udari djevojku kad ona to "zasluži"

- kada žene kažu NE, u stvari misle DA.

Mladi sa ovakvim i sličnim stavovima u većem su riziku da budu žrtve ili počinioci fizičkog,

emocionalnog, seksualnog nasilja, te kontrole i manipulacije u odnosu sa partnerom/kom u

poređenju sa ispitanicima koji ne podržavaju navedene stavove.

29

Neki od gore navedenih stavova predstavljaju potencijalni rizik da osoba sa takvim stavovima

bude počinilac ili žrtva sljedećih navedenih oblika nasilja:

ograničavanje slobode (“normalno je prekinuti kontakte sa prijateljima i prijateljicama kad

si u vezi”) predstavlja rizik za emocionalne oblike nasilja;

stavovi koji relativišu nasilje (“osobe koje tuku svoje partnere/ke NISU uvijek nasilne”)

predstavlja rizik za seksualno nasilje u vezi;

stavovi koji podržavaju kontrolu partnera (“svako ko je u vezi uvijek mora da zna gdje je,

s kim je i šta radi njegov/a partner/ka”) predstavljaju rizik za emocionalno nasilje te

manipulaciju i kontrolu u partnerskom odnosu.

30

Zaključci

Podaci ovog istraživanja pokazuju da dvije trećine mladih u BiH imaju iskustvo rodno

zasnovanog nasilja u partnerskim vezama.

Svi oblici nasilja su prisutni, ali se po svojoj učestalosti izdvaja kontrola i manipulacija,

iako je većina autora posmatra kao vid emocionalnog nasilja.

Polovina ispitanih je doživjela neki vid emocionalnog nasilja u parterskim vezama.

U manjoj mjeri je zastupljeno seksualno i fizičko nasilje u adolescentskoj populaciji.

Nema statistički značajne razlike po polu u iskustvima nasilja, ali brojna svjetska

istraživanja, čije rezultate potvrđuje i naše istraživanje, ističu nesrazmjer u posljedicama,

odnosno, posljedice nasilja su štetnije za djevojke koje ga dublje i duže proživljavaju.

Prosječan uzrast ispitanika oba pola na kojem stupaju u partnersku vezu je 15 godina.

Mladići nešto ranije stupaju u veze, ostvaruju veći broj kratkotrajnijih veza i primarno su

usmjereni na seksualnost u vezi.

Djevojke stupaju u veze nešto kasnije, ostvaruju manji broj veza koje traju nešto duže i

primarno su usmjerene na emotivnost u vezi.

Približno 40% ispitanih adolescenata imalo je seksualno iskustvo i to duplo više dječaka

u odnosu na djevojčice (54,5%:26,0%).

Većina mladića stupa u prve intimne odnose na uzrastu od 17, a djevojke od 16 godina,

tako da je prosječan uzrast stupanja u prve intimne odnose 16 godina i 2 mjeseca za

oba pola.

Najznačajniji faktori rizika iz primarne porodice ispitanika, a koji su povezani sa nasiljem

u partnerskim vezama su: alkoholizam i zloupotreba droga, svjedočenje nasilju i iskustvo

emocionalnog nasilja, zatim psihijatrijski poremećaji, hronične bolesti i problemi sa

zakonom nekog od članova porodice.

Prisutnost faktora rizika u primarnim porodicama mladih značajno je povezana sa

niskom fleksibilnošću i kohezivnošću.

Niska porodična fleksibilnost i kohezivnost predstavlja veći rizik za nasilje u partnerskim

vezama mladih.

Stavovi koji su zasnovani na tradicionalnim uvjerenjima o rodnim ulogama, stereotipima i

pozitivnim stavovima prema nasilju uopšte, povezani su sa nasiljem u partnerskim

vezama.

Opšti zaključak: Visoka zastupljenost rodno zasnovanog nasilja u partnerskim vezama mladih i

njegova povezanost sa porodičnim faktorima rizika poziva na odgovorniji i aktivniji odnos prema

mladima i njihovim problemima kroz psihoedukativne, preventivne i interventne programe.

31

Literatura

Antle, B. A., Sullivan, D. J., Dryden, A., Karam, E. A., Barbee, A .P. (2011). Healthy relationship

education for dating violence prevention among high-risk youth. Children and Youth

Services Review, 33(1), 173-179.

Babović, M., Pavlović, O., Ginić K., Karađinović-Barter, N., (2013). Rasprostranjenost i

karekteristike nasilja prema ženama u BiH.

Barter, C., McCarry, M., Berridge, D., and Evans, K. (2009). Partner exploitation and violence in

teenage intimate relationships, www.nspcc.org.uk/inform

Banyard, V. L., & Cross, C. (2008). Consequences of teen dating violence: Understanding

intervening variables in ecological context. Violence Against Women,14(9) 998-1013.

doi:10.177/1077801208322058

Dardis, C. M., Dixon, K. J., Edwards K. M. and Turchik J.A., (2014) An Examination of the

Factors Related to Dating Violence Perpetration Among Young Men and Women and

Associated Theoretical Explanations: A Review of the Literature, Trauma Violence &

Abuse DOI:10.1177/1524838013517559

http://tva.sagepub.com/content/early/2014/01/09/1524838013517559

Guidi,E., Magnatta, G., and Meringolo, P. (2012). Teen dating violence: The need for early

prevention

Becker, K. D., Stuewig, J., McCloskey, L. A. (2010). Traumatic stress symptoms of women

exposed to different forms of childhood victimization and intimate partner violence.

Journal of Interpersonal Violence 25(9) 1699-1715. doi:10.1177/0886260509354578

Etienne G. Krug, Linda L. Dahlberg, James A. Mercy, Anthony B. Zwi and Rafael Lozano

(2002). World report on violence and health. WHO

Foshee, V. A., Bauman, K. E., & Linder, G. F. (1999). Family violence and the perpetration of

adolescent dating violence: Examining social learning and social control processes.

Journal of Marriage and the Family, 61(2), 331-342. Retrieved from

http://www.jstor.org/pss/353752

Lavoie, F., Robitaille, L., & Hébert, M. (2000). Teen Dating Relationships and Aggression: An

exploratory study. Violence Against Women, 6(1), 6-36.

Levy, B. (1990). Abusive teen dating relationship: An emerging issue for the 90s. Response to

the Victimization of Women and Children, 13 (1), 59.

Kamp Dush, C. M., & Amato, P. R. (2005). Consequences of relationship status and quality for

subjective well-being. Journal of Social and Personal Relationships, 22(5), 607-627.

Kouneski, 2000. THE FAMILY CIRCUMPLEX MODEL, FACES II, AND FACES III: OVERVIEW

OF RESEARCH AND APPLICATIONS. University of Minnesota, Twin Cities Department

of Family Social Science 290 McNeal Hall, 1985 Buford Avenue St. Paul, Minnesota

55108

Matejevič, M., Todorović, J. (2012): Funkcionalnost porodičnih odnosa i kompetentno

roditeljstvo, Filozofski fakultet, Niš

Offenhauer, P., Buchalter, A., (2011) Teen Dating Violence: A Literature Review and Annotated

Bibliography, published by the U.S. Department of Justice, 2010IJR8832

http://www.nspcc.org.uk/inform

http://tva.sagepub.com/content/early/2014/01/09/1524838013517559

http://www.jstor.org/pss/353752

32

Olson, D.H.& Gorall, D. M. (2007). FACES IV and Circumplex model, Validation Study, St.

Paul, MN: University of Minnesota.

O'Keefe, M. (2005). Teen Dating Violence: A Review of Risk Factors and Prevention

Efforts, VAWnet.org,

O’Keefe, N. K., Brockopp, K., Chew, E. (1986). Teen dating violence. Social Work,31(6), 465-

468. Retrieved from http://psycnet.apa.org/psycinfo/1987-34765-001

Uttech J., An Analysis of Violence in Teen Dating Relationships (2012) Master of Social

Work Clinical Research Papers. Paper 129. http://sophia.stkate.edu/msw_papers/129

Trebješanin, Ž. (2004). Rečnik psihologije. Stubovi kulture, Beograd.

Prevencija rodno uvjetovanog nasilja u adolescentskim vezama I promocija vrijednosti

ravnopravnosti spolova među adolescentima (2009). Udruženje VESTA, Tuzla,

http://www.vesta.ba/files/Rodno%20zasnovano%20nasilje%20u%20adol.%20vezama_

%20final.pdf

World Health Organization/London School of Hygiene and Tropical Medicine. Preventing

intimate partner and sexual violence against women: taking action and generating

evidence. (2010), Geneva, World Health Organization.

http://psycnet.apa.org/psycinfo/1987-34765-001

http://www.vesta.ba/files/Rodno%20zasnovano%20nasilje%20u%20adol.%20vezama_%20final.pdf

http://www.vesta.ba/files/Rodno%20zasnovano%20nasilje%20u%20adol.%20vezama_%20final.pdf

33

Prilozi:

Porodični faktori rizika i kohezivnost i fleksibilnost porodice

U sljedećim tabelama može se vidjeti na koji način je svaki od ispitanih faktora rizika povezan sa kohezivnošću i

fleksibilnošću porodica ispitanika. U pomenutim tabelama su prikazane prosječne vrijednosti postignute na Upitniku

porodične fleksibilnosti i kohezivnosti (FACES III), zatim standardne devijacije i značajnosti razlika ovih prosjeka u

odnosu na postojanje pojedinačnih faktora rizika u porodici (Tabele od 1-8)

Tabela 1p. Razlike u vrijednostima na Upitniku porodične fleksibilnosti i kohezivnosti u odnosu na upotrebu alkohola i

droga u porodici


NE DA



porodice 2024 29.84 (6.35) 172 28.33 (7.18) 2.70 2194 0.03


porodice 2024 39.60 (6.45) 172 35.78 (7.48) 6.49 193.18 0.00

Tabela 2p. Razlike u vrijednostima na Upitniku porodične fleksibilnosti i kohezivnosti u odnosu na svjedočenje nasilju

u porodici

Svjedočenje nasijlu u porodici

NE DA



porodice 2176 29.75 (6.42) 20 26.20 (6.31) 2.46 2194.00 0.01


porodice 2176 39.38 (6.52) 20 29.95 (9.12) 4.61 19.18 0.00

Tabela 3p. Razlike u vrijednostima na Upitniku porodične fleksibilnosti i kohezivnosti u odnosu na iskustvo

emocionalnog nasilja u porodici

Iskustvo emocionalnog nasilja u porodici

NE DA



porodice 2124 29.86 (6.37) 72 25.58 (6.75) 5.59 2194.00 0.00


porodice 2124 39.58 (6.40) 72 31.07 (7.57) 9.43 74.48 0.00

34

Tabela 4p. Razlike u vrijednostima na Upitniku porodične fleksibilnosti i kohezivnosti u odnosu na svjedočenje nasilju

u porodici

Svjedočenje emocionalnom nasilju u porodici

NE DA



porodice 2165 29.79 (6.40) 31 24.48. (6.51) 4.59 2194.00 0.00


porodice 2165 39.43 (6.48) 31 29.97 (8.78) 8.03 2194.00 0.00

Tabela 5p. Razlike u vrijednostima na Upitniku porodične fleksibilnosti i kohezivnosti u odnosu na postojanje sukoba

sa zakonom u porodici


NE DA



porodice 2178 29.75 (6.42) 18 25.83 (6.72) 2.58 2194.00 0.01


porodice 2178 39.35 (6.58) 18 32.89 (7.73) 4.15 2194.00 0.00

Tabela 6p. Razlike u vrijednostima na Upitniku porodične fleksibilnosti i kohezivnosti u odnosu na postojanje

psihijatrijskih poremećaja u porodici

Psihijatrijski poremećaji u porodici

NE DA



porodice 2158 29.77 (6.40) 38 27.08 (7.53) 2.56 2194.00 0.01


porodice 2158 39.42 (6.45) 38 32.16 (1054) 4.24 37.49 0.00

Tabela 7p. Razlike u vrijednostima na Upitniku porodične fleksibilnosti i kohezivnosti u odnosu na iskustvo nasilja u

porodici


NE DA



porodice 2170 39.41 (6.52) 26 30.35 (8.25) 7.02 2194.00 0.00

35

Tabela 8p. Razlike u vrijednostima na Upitniku porodične fleksibilnosti i kohezivnosti u odnosu na postojanje

hroničnih bolesti u porodici

Hronične bolesti u porodici

NE DA



porodice 2097 39.37 (6.58) 99 37.69 (7.07) 2.49 2194.00 0.01

Analizirajući koheziju i fleksibilnost porodica u vezi sa pojedinačnim oblicima nasilja u vezama ispitanika, dobili

smo rezultate prikazane u sljedećim tabelama.

Tabela 9p. Razlike u vrijednostima na Upitniku porodične fleksibilnosti i kohezivnosti u odnosu na iskustvo fizičkog

nasilja u partnerskoj vezi

Iskustvo fizičkog nasilja u vezi

NE DA


Fleksibilnost primarne porodice 1730 29.91 (6.42) 201 28.73 (6.18) 2.49 1929.00 0.01

Kohezivnost primarne porodice 1730 39.49 (6.55) 201 37.55 (7.39) 3.55 237.95 0.00


emocionalnog nasilja u partnerskoj vezi

Iskustvo emocionalnog nasilja u vezi

NE DA



porodice 936 30.28 (6.35) 995 29.33 (6.43) 3.29 1929.00 0.00


porodice 936 40.21 (6.13) 995 38.42 (7.02) 5.99 1918.65 0.00


seksualnog nasilja u partnerskoj vezi

Iskustvo seksualnog nasilja u vezi

NE DA


Kohezivnost primarne porodice 1603 39.57 (6.52) 326 37.86 (7.16) 4.01 441.38 0.00

Tabela 12p. Razlike u vrijednostima na Upitniku porodične fleksibilnosti i kohezivnosti u odnosu na iskustvo kontrole i

manipulacije u partnerskoj vezi

Iskustvo kontrole i manipulacije u vezi

NE DA



porodice 730 39.88 (6.24) 1200 38.92 (6.88) 3.08 1928.00 0.00

36

Documents

Izvještaj o istraživanju: ”Snage i poteškoce djece u ... · PDF fileponašanja predstavljaju rodni identitet i određene rodne uloge ... Nasilje u zajednici i veze sa zajednicom,