IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE JUN 2006. GODINE · 2007-11-13 · 10 IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE JUN 2006. GODINE Nivo industrijske proizvodnje (indeks ﬁzičkogobima)upr-vih šest

IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE JUN 2006. GODINE

Podgorica, 2006. godine

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 6 81000 Podgorica Telefon: +381 81 665 331 Fax: +381 81 665 336

WEB ADRESA: http://www.cb-cg.org

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Ljubiša Krgović, predsjednik Mr Milojica Dakić Mr Goran Knežević Petar Drakić Krunislav Vukčević Radmila Savićević Prof. dr Franjo Štiblar

PRIPREMA: Glavni ekonomista dr Nikola Fabris i SEKTOR ZA ISTRAŽIVANJE I STATISTIKU GRAFIČKI UREDNIK: Andrijana Vujović

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz izvještaja obavezno navedu izvor

SADRŽAJ

REZIME MAKROEKONOMSKIH KRETANJA ......................................................... 7

1. REALNI SEKTOR ................................................................................................... 111.1. Djelatnosti ........................................................................................................131.2. Cijene ................................................................................................................ 181.3. Tržište rada ....................................................................................................... 21

2. MONETARNA KRETANJA ................................................................................... 232.1. Novčana masa ..................................................................................................252.2. Likvidnost banaka ...........................................................................................262.3. Agregatni bilans stanja banaka .......................................................................282.4. Obavezna rezerva banaka ................................................................................332.5. Aktivne kamatne stope ....................................................................................352.6. Mikrokreditne finansijske institucije..............................................................39

3. TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALA ............................................................................. 413.1. Tržište novca .....................................................................................................433.2. Tržište kapitala .................................................................................................45

4. FISKALNI SEKTOR ................................................................................................ 494.1. Prikaz Budžeta ................................................................................................. 514.2. Prikaz budžetskih fondova u periodu januar – jun 2006. godine .................55

5. EKSTERNI SEKTOR ............................................................................................... 575.1. Tekući račun platnog bilansa ...........................................................................605.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija ...................................................66

6. TEMA BROJA ......................................................................................................... 69Analiza uticaja obavezne rezerve ...........................................................................71

7. EU TEME ................................................................................................................ 758. MEĐUNARODNA EKONOMIJA ........................................................................... 839. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI ................................................................................. 89PRILOZI ...................................................................................................................... 93

Pregled makroekonomskih pokazatelja

2005 VI 2006Procentualna

promjenaREALNI SEKTORGDP (u tekućim cijenama u mil. eura) 1.642,0 775,7 ---

Industrijska proizvodnja (stpoa rasta - u odnosu na isti period perthodne godine) -1,9% 2,9% ---Šumarstvo (u odnosu na isti period perthodne godine) 14% 7%* ---Gradjevinarstvo (u odnosu na isti period perthodne godine) 10,6% 73%* ---

ZaposlenostBroj zaposlenih 145.261 152.088 ---Broj nezaposlenih 48.825 42.560 ---

Stopa InflacijeTroškovi života (u odnosu na decembar prethodne godine) 2,4% 2,3% ---Cijene na malo (u odnosu na decembar prethodne godine) 1,8% 1,6% ---

Prosječna zarada (EUR-bez poreza i doprinosa) 213 252,05 ---MONETARNI SEKTORM1I (u mil. eura) 614,7 739,3 20,3Ukupni depoziti (u mil. eura) 487,9 635,5 30,3

Depoziti privrede 143,9 192,0 33,4Depoziti države 97,8 100,8 3,1

Centralna vlada 20,2 18,4 -8,9Institucije i agencije centralne Vlade 14,4 18,8 30,6Fondovi i opštine 63,2 63,6 0,6

Depoziti fin. institucija 40,1 61,3 52,9Depoziti stanovništva (štednja) 175,8 253,4 44,1Depoziti - ostalo 30,3 28,0 -7,6

Ukupni krediti (u mil. eura) 375,9 559,8 48,9krediti privredi 230,1 330,1 43,5krediti državi 30,8 35,3 14,6

Centralna vlada 9,9 10,2 3,0Institucije i agencije centralne Vlade 5,4 3,3 -38,9Fondov i opstine 15,5 21,8 40,6

krediti bankama i fin. Istitucijama 0,1 4,7 4.600,0krediti stanovništvu 104,3 175,4 68,2Krediti - ostalo 10,6 14,3 34,9

Promet na berzama (u mil. eura) 198,45 19,92 ---NEX berza 116,13 8,57 ---Montenegro berza 82,31 11,34 ---

Berzanski indexi NEX20 9.781,28 13.093,89 33,9NEX PIF 7.992,50 11.688,05 46,2MOSTE 465,60 673,82 44,7Prosječna kamatna stopa na 28-dnevne državne zapise 4,65% --- ---Prosječna kamatna stopa na 56-dnevne državne zapise 1,64% --- ---Prosječna kamatne stope na 91-dnevne državne zapise 0,98% 1,48% ---Prosječna kamatna stopa na 182-dnevne državne zapise 1,01% --- ---

FISKALNI SEKTOR(u milionima eura)Izvorni prihodi 428,1 244,5 ---Ukupni rashodi i Neto pozajmice 425,3 247,1 ---Suficit/deficit države 2,8 -2,6 ---

Finansiranje 35,1 -8,5 ---Grantovi 2,5 0,0 ---Prihodi od privatizacije 136,3 2,4 ---Neto zaduženje -103,7 -10,9 ---

EKSTERNI SEKTOR**Saldo tekućeg računa (u mil. EUR) -141 -124.1 ---

Trgovinski bilans -506 -143.9 ---Bilans usluga (turizam +transport+fin.usluge+ostale usluge) 191 -12.5 ---%pokrića trgovinskog deficita sa ostalim saldima 72,2 13,7 ---

Kapitalni i fin. bilansSaldo tekućeg računa u % od GDP (u EUR) -8,6 -33,4 ---Novčane rezerve (u mil.eura) --- --- ---Stara devizna štednja (u mil.eura) 117 --- ---Eksterni dug (u mil. eura) 513,4 --- ---

* Podaci za period januar - maj 2006. godine.** Podaci za period januar - mart 2006. godine.

REZIME MAKROEKONOMSKIH KRETANJA

REZIME MAKROEKONOMSKIH KRETANJA

9

Najvažnije ekonomske karakteristike drugog kvartala ove godine su: visoka stopa ekonomskog rasta, visok priliv stra-nih direktnih investicija, nastavak pozitivnih tendencija na bankarsko-finansijskom tržištu, visoke stope rasta turizma,saobraćaja i gradjevinarstva, a nešto sporiji rast industrijske proizvodnje. Nesumnjivo najvažniji dogadjaj koji je obeležio ovaj kvartal je referendumska odluka o nezavisnosti Crne Gore, koja pruža mogućnosti za ubrzanje privrednog razvo-ja, ali istovremeno će značiti i velike izazove.

Tendencija brzog ekonomskog rasta iz I kvartala ove godine nastavljena je i u drugom kvartalu ove godine. Prema procje-ni Sekretarijata za razvoj ostvareni BDP u prvih šest mjeseci ove godine je iznosio 755,7 miliona eura, a realna stopa ra-sta je iznosila 6,5%. U pitanju je izuzetno visoka stopa rasta i realno je da do kraja godine ona bude nešto niža, s obzirom da je baza za poredjenje bila relativno niska u prvoj polovini ove godine (naročito u prvom kvartalu).

Stopa inflacije u prvih šest mjeseci, mjerena indeksom cije-na na malo, u odnosu na kraj godine je iznosila 1,6%, a u po-slednjih dvanaest mjeseci je iznosila 2,3%. Ovakva kretanja ukazuju da se inflacija kreće u projektovanim okvirima (rast3%), a treba imati u vidu da je sledeći mjesec (jul) mjesec u kome se ostvaruje sezonska najniža stopa inflacije, kao re-zultat pojeftinjenja poljoprivrednih proizvoda. Potencijalno najveću opasnost za rast cijena u drugoj polovini ove godine može predstavljati produbljivanje političkih kriza na bliskom istoku, koje bi mogle rezultirati u nastavku rasta cijena nafte na svjetskim berzama. Gotovo polovina ovogodišnje inflacijaje posljedica rasta cijena nafte, a ostatak inflacije je poslje-dica porasta cijena poljoprivrednih proizvoda, odnosno in-dustrijskih prehrambenih proizvoda. Nešto više stope rasta, u prvih šest mjeseci, u odnosu na kretanje cijena na malo su ostvarili indeks troškova života (rast od 2,3%) i indeks cijena proizvodjača industrijskih proizvoda (rast 2,6%).

Na bankarsko-finansijskom tržištu svi agregati su ostvarili po-zitivne tendencije. Nastavljen je izuzetno visok rast depozita (80,8% u poslednjih dvanaest mjeseci), štednje stanovništva (118,9% u poslednjih dvanaest mjeseci), odobrenih kredita (66,31% rast u poslednjih dvanaest mjeseci), novčane mase (39,4%). Prema procjeni najširi agregat novčane mase M21 je prvi put prešao milijardu eura. Sve pomenute varijable imaju najveće iznose od kada se prate pomenute serije.

Bilansna suma banaka je u konstantnom porastu i u posle-dnjih dvanaest mjeseci je porasla za 62,8%. Prosječna sred-stva raspoloživa za plaćanje u prvoj polovini ove godine su iznosila 207 miliona eura (na kraju juna 233 miliona eura) i u odnosu na isti period prošle godine bila su viša za 100 miliona eura. Sa druge strane izvršena plaćanja banaka nisu značaj-nije porasla (za oko 5 miliona na kraju juna u odnosu na kraj juna prethodne godine). To ukazuje da u bankarskom sektoru postoji sve veći potencijal za kreditiranje, a jasno je da nove investicije predstavljaju «najkvalitetniji» oblik rasta.

Kamatne stope su i dalje visoke, ali je i prisutna tendenci-ja njihovog opadanja. U odnosu na kraj prošle godine pro-sječna ponderisana efektivna kamatna stopa je niža za 0,9 procentih poena, a u odnosu na kraj trećeg kvartala prošle godine, od kada se prati ova serija, niže su 1,3 procentnih poena. Prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa je najviša za sektor stanovništva i njena tendencija opadanja je najsporija.

Fiskalna politika se i dalje vodi na zdravim osnovama. Pre-ma preliminarnim podacima ukupni budžetski primici su bili viši za 13,5% u odnosu na planirani iznos. Pozitivno je i što su javni rashodi bili niži za 14% u odnosu na planirane. Ukupni izdaci budžeta su bili viši od ukupnih primitaka budžeta za svega 11 miliona eura.

10


Nivo industrijske proizvodnje (indeks fizičkog obima) u pr-vih šest mjeseci ove godine je bio viši za 2,9% u odnosu na isti period prethodne godine. Pad industrijske proizvodnje je ostvaren u pet grana, a rast u 16 grana. Ostvarenim nivo-om ne možemo biti u potpunosti zadovoljni, jer se stiče uti-sak da je bilo moguće ostvariti viši nivo proizvodnje. Da su duvanska industrija i hemijska industrija ostvarile isti obim proizvodnje kao prošle godine ukupan nivo proizvodnje bi bio viši za oko 4%. Ovome treba dodati i nižu stopu rasta, od moguće u proizvodnji aluminijuma, koja je posledica štrajka u KAP-u. Posmatrano po sektorima rast je ostvaren u sekto-ru Vadjenja ruda i kamena (24,3%) i Proizvodnji električne energije, gasa i vode (8,8%), a pad je ostvaren u Preradjiva-čkoj industriji (-0,8), koja ima najveće učešće u industrijskoj proizvodnji.

Turizam je u poslednjih nekoliko godina grana koja se naj-dinamičnije razvija. Broj turista koji je posjetio Crnu Goru u prvoj polovini ove godine je povećan za 10,2%, a ostvarena noćenja su bila viša za 7,8%. Ove godine je došlo do značaj-ne promjene strukture turista u korist stranih turista, što je izuzetno pozitivna tendencija. Broj stranih turista je bio viši za 40,7%, a broj domaćih turista i turista iz Srbije je bio niži za 8,6%. I pored činjenice da se turizam ubrzano razvija, da bi se nastavila ovakva tendencija neophodno je otklanjanje brojnih nedostataka, poput vodosnabdijevanja, raspoloživo-sti električne energije, komunalnih usluga, čistoće i sl. Najave gradnje novih hotela su izuzetno ohrabrujuće, ali mogu po-goršati pomenute probleme. U sve većoj mjeri ograničavajući faktor daljeg razvoja turizma predstavljaju i ljudski resursi, a relativno visoke cijene u odnosu na neke konkurentske de-stinacije (Bugarska, Turska, Egipat i sl.), smanjuju konkuren-tnost crnogorskog turizma na svjetskom tržištu.

Najviši rast je ostvaren u gradjevinarstvu, koji mjeren efekti-vnim časovima rada, u prvih pet mjeseci u odnosu na prvih pet mjeseci prošle godine, je iznosio 73%. Ovako visok rast je posljedica obimnih gradjevinskih radova: na rekonstru-kciji dva aerodroma, izgradnji i rekonstrukciji hotela, rekon-strukcijama putne mreže i dr. Relativno visoka stopa rasta je ostvarena i u šumarstvu (7%), dok u oblasti saobraćaja pad je registrovan u gradskom saobraćaju i prevozu putnika že-ljeznicom, a izuzetno visoke stope rasta su registrovane u svim ostalim vidovima saobraćaja.

Tržište novca karakteriše mali broj održanih aukcija, što je po-tvrda relativno povoljne fiskalne situacije. Realne kamatnestope ostvarene na aukcijama u drugom kvartalu ove godine su bile negativne ili izuzetno niske pozitivne ne prelazeći 1%. Tržište kapitala u maju je «mirovalo» u iščekivanju rezultata referenduma i zbog procjene investitora da u tom trenutku trgovina nosi veliki rizik. Medjutim, nakon okončanja refe-renduma i u junu ostvaren je izuzetno visok obim prometa i svi berzanski indeksi su u porastu.

Prema preliminarnim podacima nivo stranih direktnih inve-sticija u prvi šest mjeseci ove godine je iznosio 173 miliona eura. U pitanju je izuzetno visok nivo s obzirom da nije bilo značajnijih privatizacija. To znači da su od ove godine počele i u većem iznosu da se javljaju tzv. «green field» investicije,koje se smatraju izuzetno značajnim pokretačem privrednog rasta. Planirani iznos SDI za ovu godinu je 180 miliona eura i on je gotovo u potpunosti ostvaren u prvoj polovini godi-ne. Odliv stranih direktnih investicija iz Crne Gore je iznosio 18 miliona eura, tako da je neto priliv SDI iznosio 155 mili-ona eura.

Česte revizije podataka o robnom uvozu i izvozu otvaraju di-lemu u vjerodostojnost podataka, stoga je procjena deficitatekućeg računa platnog bilansa vrlo teška. Ono što možemo bez ikakve sumnje da zaključimo to je da je on relativno vi-sok. Realno je očekivati da će u odnosu na prethodnu godi-nu učešće deficita tekućeg računa platnog bilansa u BDP bitiviše za oko 2%. Za ovu tvrdnju postoji više razloga. Prvo, to je izuzetno visok nivo gradjevinskih radova, koje su sprovela strana gradjevinska preduzeća. Zatim, izuzetno visok priliv SDI utiče na rast uvoza, jer vlasnici preduzeća kupuju opremu potrebnu za osavremenjavanje preduzeća, enterijer, sirovine za pokretanje proizvodnje i sl. Takodje, treba imati u vidu i izuzetno visoke cijene naftnih derivata na svjetskim berza-ma, koje su značajno više od prošlogodišnjih.

1. REALNI SEKTOR

REALNI SEKTOR

13

Grafik br. 1.1 – Industrijska proizvodnja(godišnja stopa rasta)

Izvor: Monstat

Rast privredne aktivnosti u prvih šest mjeseci ove godine rezultirao je ostvarenjem bruto domaćeg proizvoda u iznosu od 755,7 miliona eura, što predstavlja realni rast od 6,5% u odnosu na isti period pret-hodne godine. Pored ovoga, karakteristiku posmatranog perioda čini i rast broja zaposlenih i smanjenje broja nezaposlenih lica, uz rast pro-sječne zarade.

Cijene na malo u prvih šest mjeseci ove godine rasle su po prosječnoj mjesečnoj stopi od 0,25%, pa je u junu u odnosu na kraj prethodne godine Monstat zabilježio rast cijena na malo za 1,6%.

1.1. Djelatnosti

Industrijska proizvodnja

Fizički obim industrijske proizvodnje u prvih šest mjeseci ove godine bio je veći za 2,9% u odnosu na isti period prethodne godine.

U sektoru Vađenja ruda i kamena, kao rezultat rasta proizvodnje u sve tri grane, ostvaren je veći nivo proizvodnje za 24,3% u odnosu na isti period prethodne godine. Visok nivo proizvodnje se djelimično može objasniti i niskom osnovicom za poređenje. Proizvodnja kamenog uglja, lignita i treseta je bila veća za 23%, proizvodnja rude metala za 19%, a proizvodnja ostalih ruda i kamena za 48%.

Sektor Prerađivačke industrije ostvario je niži nivo proizvodnje za 0,8% u odnosu na nivo proizvodnje ostvaren u istom periodu 2005. go-dine, kao posljedica manje proizvodnje u pet grana prerađivačke industri-je. Učešće ovih grana u ukupnoj industrijskoj proizvodnji iznosi 10,2%. Najveće zaostajanje zabilježeno je u proizvodnji duvanskih proizvoda (- 60,9%), pri čemu, po podacima Monstata nije bilo proizvodnje tokom dva mjeseca ove godine dok je u ostalim mjesecima proizvodnja bila veoma mala, zatim slijedi proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda (- 48,7%), proizvodnja proizvoda od gume i plastičnih masa (-45,3%), proizvodnja celuloze i papira (-18,7%) i proizvodnja odjevnih predmeta i krzna (-10,6%). Riječ je o granama koje su i u prvom kvartalu ove go-dine ostvarile manju proizvodnju, što ukazuje na veoma otežane uslove

u kojima ova preduzeća posluju. U ostalih dvanaest grana prerađivačke industrije, koje učestvuju sa 60,4% u ukupnoj industrijskoj proizvodnji, registrovan je rast proizvodnje. Rast se kretao od 0,6% (u proizvodnji proizvoda od ostalih nemetalnih minerala), do 134% (proizvodnja tek-stilnih tkanina), dok je u proizvodnji namještaja zabilježen rast od preko trinaest puta. Međutim, visoke stope rasta pojedinih grana rezultat su

14


veoma niske osnovice za poređenje, prije svega kod proizvodnje tekstil-nih tkanina koja je bila veoma mala u prvih šest mjeseci prošle godine, a slična je situacija i sa proizvodnjom namještaja. Proizvodnja osnovnih metala i metalnih proizvoda, koja ima najveće učešće u ukupnoj indu-strijskoj proizvodnji, ostvarila je rast od 4,9%, a nastavljen je i rast pro-izvodnje prehrambenih proizvoda i pića (9,2%) i proizvoda od drveta (99,4%). Ove tri grane imale su stabilan rast tokom prvih šest mjeseci ove godine, i učestvuju sa 46,7% u ukupnoj industrijskoj proizvodnji, pa treba očekivati da njihov rast u narednom periodu bude determni-nanta rasta ukupne industrijske proizvodnje.

Grafik br. 1.2 - Industrijska proizvodnja po sektorima, Ø 2000 = 100

Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG

Proizvodnja električne energije, gasa i vode povećana je za 8,8%. Kako je sredinom aprila počeo redovni godišnji remont Termoelektrane Plje-vlja, to se odrazilo na manju proizvodnju u tom mjesecu za 35,1%. Ter-moelektrana je bila van pogona do kraja maja, ali je na kumulativnom nivou proizvodnja bila veća i zbog niske osnovice za poređenje, jer u prvih šest mjeseci 2005. godine termoelektrana nije radila gotovo tri mjeseca. Takođe, hidroelektrane su u posmatranom periodu radile pu-nim kapacitetima i premašile planiranu proizvodnju za 18%.

Godišnja stopa rasta industrijske proizvodnje u junu ove godine izno-sila je 1,9%.

REALNI SEKTOR

15

Turizam

U sektoru turizma nastavljene su pozitivna kretanja iz prethodnih go-dina. Podaci Monstata ukazuju da je posjeta turista u prvih šest mje-seci ove godine bila veća za 10,2% u odnosu na isti period prethodne godine i iznosila je 196.492. Broj posjeta je bio veći u svim turističkim destinacijama, pri čemu je u primorskim mjestima povećan za 6,5%, a u planinskim mjestima za 26%.

Rast broja turista determinisali su strani turisti, čiji broj je bio veći za 40,7%, dok je broj posjeta domaćih turista i turista iz Srbije smanjen za 8,6%. Ovakva kretanja dovela su do poboljšanja strukture u smislu povećanja učešća stranih turista u ukupnom broju dolazaka. Tako je njihovo učešće povećano sa 38% (koliko je iznosilo u prvih šest mjese-ci 2005. godine), na 48,9%, a u aprilu i maju je po prvi put, nakon više godina, broj dolazaka stranih turista bio veći od broja domaćih i turista iz Srbije. Broj njihovih dolazaka u primorskim mjestima povećan je za 35% a u planinskim mjestima za 94%. Monstat je zabilježio veći broj dolazaka turista iz skoro svih zemalja, pri čemu je najviši rast registro-van kod turista iz Belgije i Portugalije (460%), a najveću zastupljenost imale su posjete turista iz Rusije kojih je u prvih šest mjeseci ove godine bilo 12 hiljada u Crnoj Gori.

Kao pozitivnim, ocjenjuje se visoko učešće turista iz zemalja članica Evropske unije, a kako ovi turisti uglavnom ostvaruju posjete u perio-dima prije i poslije glavne turističke sezone, to ovi pokazatelji ukazuju na mogućnost produženja turističke sezone.

Ova sezona je jasno pokazala da je došlo do promjene strukture tu-rista u korist turista više platežne moći. Za privredu Crne Gore takvo kretanje je povoljno, ali treba imati u vidu da ono dovodi i do određe-ne redistribucije prihoda od vlasnika manje luksuznih kapaciteta (pri-je svega vlasnika privatnih soba i hotela niže kategorije) ka vlasnicima luksuznijih kapaciteta.

U posmatranom periodu ostvareno je ukupno 968 hiljada noćenja, što je za 7,8% više nego u uporednom periodu. Najviše noćenja ostvareno je u primorskim mjestima, 89% od ukupnog broja noćenja, dok je u planinskim mjestima ostvareno 27 hiljada noćenja, ili 3% od ukupnog broja. Domaći turisti i turisti iz Srbije ostvarili su manji broj noćenja za 11%, dok su noćenja stranih turista povećana za 41%.

Navedeni pokazatelji ukazuju da su nadležne institucije uspješno pro-movisale turističku ponudu Crne Gore u inostranstvu. Prisustvo Crne

Grafik br. 1.3 - Dolasci turista u periodu januar - jun

Izvor: Monstat

Grafik br. 1.4 - Struktura dolazaka stranih turista uperiodu januar - jun

Izvor: Monstat

Grafik br. 1.5 - Struktura dolazaka stranih turista uperiodu januar – jun 2006. godine

Izvor: Monstat

16


Grafik br. 1.6 - Noćenja turista u periodu januar – jun

Izvor: Monstat

Gore na više turističkih sajmova širom Evrope pokazalo se kao veoma dobro. Ekonomskom politikom za 2006. godinu planirano je poveća-nje broja inostranih turista za 30% i njihovo učeće u ukupnom broju turista od 40%. Rezultati ostvareni u prvih šest mjeseci ove godine pokazuju da je realno očekivati da se planirani zadaci i realizuju. Kako je za domaće turiste i turiste iz Srbije karakterističan veći broj dolazaka i noćenja u julu i avgustu, za očekivati je da će se zaostajanje iz prvog polugođa nadoknaditi u narednim mjesecima. Ovome će doprinijeti i veoma aktivna promocija turističke ponude u većim gradovima Srbije koja se odvijala i u julu mjesecu.

Kvalitet i raznovrsnost turističke ponude je u stalnom poboljšanju, re-konstrukcija postojećih i otvaranje novih hotela će dati pozitivne rezul-tate na duži rok, kroz privlačenje turista visoke platežne moći, što će imati multiplikativni efekat na cjelokupnu privredu Crne Gore. Stoga vrlo ohrabrujuće djeluju najave o gradnji novih kapaciteta. Medjutim, prilikom gradnje takvih kapaciteta treba voditi računa o infrastrukturi. Postojeći sistem vodosnadbijevanja, elektrosnadbijevanja, komunalnih usluga i dr. nisu adekvatni ni za postojeće kapacitete. Bez otklanjanja ovih uskih grla novi kapaciteti bi dugoročno posmatrano mogli imati negativne efekte.

Međutim, kao osnovni problem turističke sezone koja je u toku ističe se loše planiranje dinamike realizacije određenih projekata iz oblasti saobra-ćajne infrastrukture, pa se u glavnu turističku sezonu ušlo sa pojedinim nesaniranim putnim dionicama. Slična situacija je bila i sa izvođenjem građevinskih radova u samim primorskim gradovima i nesređenim tro-toarima i ulicama. Ovo negativno utiče na stvaranje imidža Crne Gore kao atraktivne turističke destinacije. Pripreme za turističku sezonu je neophodno realnije planirati i nastojati da se glavni građevinski radovi završe prije početka glavne turističke sezone. Takođe, iako je poboljša-no, snadbijevanje vodom pojedinih primorskih mjesta još uvijek nije na zadovoljavajućem nivou, a postoji i neriješen problem otpadnih voda u priobalnom području. Problem čistoće još uvijek nije na zadovoljavaju-ći način riješen, a sve veći ograničavajući faktor daljeg razvoja turizma predstavljaju i ljudski resursi (nedovoljno kvalifikovanih menadžera,nedovoljno znanje stranih jezika, nedovoljna ljubaznost i sl.).

Potencijalnu opasnost može predstavljati i nedovoljan nivo konkuren-tnosti koji se manifestuje kroz više cijene u odnosu na neke konkurentske zemlje poput Bugarske, Egipta, Turske i sl. Razlozi viših cijena u Crnoj Gori su posljedica relativno kratke sezone, to jest činjenice da se visok stepen popunjenosti kapaciteta ostvaruje u samo tri ljetnja mjeseca, a prihodi ostvareni na ovaj način se moraju koristiti za pokriće troškova

tokom čitave godine. Stoga je jedina moguća strategija dugoročno odr-živog turizma produžavanje perioda sezone.

Šumarstvo

U oblasti šumarstva u prvih pet mjeseci ove godine proizvedeno je 40.0-56 m³ šumskih sortimenata, što je za 7% više u odnosu na isti period 2005. godine. Rast proizvodnje dijelom je rezultat veoma niske osno-vice za poređenje, jer u prvom kvartalu 2005. godine gotovo da nije ni bilo sječe šuma. Prodaja šumskih sortimenata u posmatranom periodu bila je veća od proizvodnje za 5%, da u odnosu na prodaju ostvarenu u prvih pet mjeseci prethodna godine za 44%.

Građevinarstvo

Građevinarstvo je sektor koji u ovoj godini bilježi najdinamičniji rast. Vrijednost izvršenih građevinskih radova u prvih pet mjeseci iznosila je 48 miliona eura, i nominalno je bila veća za 127%. Posmatrano kroz efektivne časove rada, proizvodnja je porasla za 73%. U prosjeku je bilo angažovano 3.409 radnika, ili 72% više nego u uporednom periodu. Po-red pozitivnog uticaja građevinarstva na investicije, treba očekivati i rast pojedinih grana industrijske proizvodnje, npr. proizvodnje proizvoda od nemetalnih minerala (kreč, beton, cigla, blokovi i sl.).

Saobraćaj

Obim saobraćajnih usluga tokom prvih pet mjeseci ove godine, pre-ma podacima Monstat – a, uglavnom je zabilježio pozitivne rezulta-te. Manji obim ostvaren je samo kod prevoza putnika željeznicom za

REALNI SEKTOR

17

15% i u gradskom saobraćaju za 36%. Prevoz robe željeznicom pove-ćan je za 85%.

Prevoz putnika u drumskom saobraćaju bio je u svim mjesecima ove godine veći u poređenju sa istim mjesecima prethodne godine, što je u kumulativu rezultiralo rastom od 57% (posmatrano kroz broj pre-vezenih putnika po jednom kilometru), dok je prevoz robe bio viši za 26% i samo je u maju prevoz bio nešto manjeg obima u odnosu na iste mjesece prethodne godine. Razlog većeg obima prevoza u drumskom saobraćaju je bolja putna infrastruktura, ali i povoljniji vremenski uslovi tokom zimskih mjeseci, u odnosu na prošlu godinu, pa nije bilo većih zastoja na glavnim putnim dionicama.

Vazdušni saobraćaj bilježi rastući trend tokom ove godine, i u prvih pet mjeseci prevoz putnika povećan za 25%, a prevoz robe za 27%. U mjesecima glavne tuističke sezone karakterističan je rast broja preve-zenih putnika, a imajući u vidu povećanje broja turista iz inostranstva, u narednim mjesecima treba očekivati nastavak pozitivnih tendecija u ovoj oblasti.

U pomorskom saobraćaju, prevoz robe posmatran kroz tonske milje, bio je veći za 96%. Ukupan promet u lukama iznosio je 811 hiljada tona što je za 11% više u odnosu na prvih pet mjeseci 2005. godine. Od ukupnog prometa na izvoz se odnosilo 62%, a na uvoz 38%.

Ministarstvo pomorstva i saobraćaja RCG uradilo je Nacrt Strategije ra-zvoja saobraćaja. Strategijom je planirana realizacija 25 projekata u na-rednih deset godina (po 4 projekta iz oblasti pomorskog i željezničkog saobraćaja, 16 projekata vezanih za drumski saobraćaj i 1 projekat za vazdušni saobraćaj). Donošenje strategije i realizacija definisanih projeka-ta je veoma bitna za cjelokupni razvoj crnogorske privrede. Saobraćajna infrastruktura nije pratila razvoj pojedinih privrednih grana u Crnoj Gori i predstavljala je osnovnu kočnicu razvoja onih privrednih grana koje su usko povezane sa sektorom transporta. Realzacija pojedinih projeka-ta, uz uvažavanje strukturnih promjena u privredi, stvoriće dugoročni preduslov za efikasno poslovanje privrede u cjelini.

Box br. 1.1 - Investicije u infrastrukturu

Investicije u infrastrukturu predstavljaju važan faktor privrednog razvoja jedne zemlje. One značajno podstiču ekonomsku akti-vnost zemlje, otvaraju mogućnost za kreiranje novih radnih mjesta i podstiču konkurentnost. Stanje infrastrukture u jednoj ze-mlji je značajna determinanta privlačenja stranih investicija. Nizak kvalitet i visoki troškovi transportnih i telekomunikacionih usluga mogu negativno da utiču na produktivnost i samim tim da umanje privlačnost zemlje za strane direktne investicije, što ima negativan uticaj na privredni rast i razvoj. Investicije u infrastrukturu potencijalno mogu da imaju jak uticaj na rast BDP. U prošlosti, investicije u infrastrukturu su bile svojstvene samo preduzećima u državnom vlasništvu. Danas se sve više povećava učešće privatnog sektora.

Od početka 2001. godine u zemljama u razvoju rastu privatne investicije u infrastrukturne projekte. U 2004. godini privatne inve-sticije u infrastrukturne projekte su se povaćale za 12% i iznosile su 64 milijarde dolara1. Međutim, ovaj rast je najvećim dijelom nastao zahvaljujući investicijama u telekomunikacije. Investicije u ovaj sektor su porasle za 35% i dostigle nivo od 45 milijardi dolara, dok su se investicije u ostale sektore smanjile za 20%.

U Crnoj Gori je učešće privatnih investicija slično kao i u ostalim zemljama u razvoju, relativno nisko. U toku 2005. godine i u pr-voj polovini 2006. godine Crna Gora je realizovala niz značajnih infrastrukturnih projekata od velikog značaja za njen razvoj. Do sada su realizovane značajne investicije u infrastrukturi, izgrađen je tunel «Sozina», aerodromi su modernizovani, poboljšana je putna infrastruktura.

1 Izvor: The World Bank and PPIAF

18


Grafik br. 1 - Privatne investicije u infrastrukturne projekte u zemljama u razvoju, 1990-2004. godina

Izvor: The World Bank and PPIAF, PPI Projects database

Tunel Sozina je izgrađen po najvišim međunarodnim standardima i opremljen je najsavremenijom tehnologijom. Ovaj projekat je najvećim djelom finansirala Crna Gora, uz kreditnu podršku Evropske investicione banke. Izgradnjom tunela stvorili su se uslo-vi za bolje korišćenje potencijala Luke Bar. U julu prošle godine je otvoren i granični prelaz između Crne Gore i Hrvatske Debeli brijeg. Izgradnju savremenih objekata na Debelom brijegu finansirala je Evropska agencija za rekonstrukciju i Vlada Crne Gore,a vrijednost radova je iznosila 2,2 miliona eura. U narednom periodu planira se izgradnja autoputa prema sjeveru Crne Gore.

Kapitalni izdaci predviđeni za 2006. godinu iznose 61,79 miliona eura i iznose 3,51% u BDP-u2. Za infrastrukturu od opšteg značaja su planirani izdaci u iznosu od 7,22 miliona eura i sa 20,7% učestvuju u ukupno planiranim sredstvima za kapitalne izdatke.

1.2. Cijene

Cijene na malo tokom prvih šest mjeseci ove godine porasle su za 1,6% u odnosu na kraj prethodne godine, čemu je doprinio rast cijena roba za 1,9% i cijena usluga za 0,4%. U odnosu na kraj prvog kvartala, ci-jene na malo su u drugom kvartalu ove godine povećane za 1,1 pro-centni poen.

Rast cijena je bio brži u odnosu na uporedni period za 0,4 procentna poena, pri čemu su cijene roba rasle brže za 0,7 procentnih poena, dok su cijene usluga znatno sporije rasle.

Rast cijena roba u ovoj godini bio je determinisan rastom cijena nafte na svjetskom tržištu, rastom cijena poljoprivrednih proizvoda i pro-mjenom fiskalne politike koja je uticala na cijene pojedinih prehram-benih proizvoda.

Najveći doprinos inflaciji u prvih šest mjeseci ove godine imale su cijenetečnih goriva i maziva, koje su povećane za 9,6% i učestvovale u uku-pnoj inflaciji sa 42%. Ovaj period je obilježio snažan rast cijena nafte nasvjetskom tržištu zbog sve veće političke napetosti vezane za nuklearni program Irana i zbog političkih nemira u Nigeriji. Na odlučnost Irana o vođenju nuklearnog programa, SAD su reagovale najavama mogućih vojnih intervencija, dok su i ostale zemlje nagovijestile mogućnost uvo-đenja sankcija prema Iranu. Iran predstavlja četvrtu zemlju izvoznicu na-fte u svijetu, pa strahovanja da se njihova manja proizvodnja ne može nadomjestiti većom proizvodnjom ostalih zemalja determinisalo je brzi rast cijena na svjetskom tržištu. Ovo je uticalo da cijene sirove nafte tipa Brent u aprilu prelazila nivo od 74 USD po barelu. Prosječna cijena nafte Brent u prvih šest mjeseci ove godine porasla je za 15,2% u odnosu na kraj prethodne godine. Takođe, cijene su bile determinisane i ubrzanim rastom privredne aktivnosti na svjetskom nivou, što je dovelo do pove-ćane tražnje za naftom koja je vršila pritisak na cijene.

2 Izvor: Bilten Ministarstva finansija

REALNI SEKTOR

19

Tabela br. 1.1 - Cijene na malo (procentualna promjena)

VI 2002XII 2001

VI 2003XII 2002

VI 2004XII 2003

VI 2005XII 2004

VI 2006XII 2005

UKUPNO INDEKS 7,2% 5,9% 1,6% 1,2% 1,6%

ROBE 7,8% 4,5% 0,7% 1,2% 1,9%

- Poljoprivredni proizvodi 23,4% 5,7% -2,6% 7,5% 6,5%

- Industrijski proizvodi 6,0% 4,5% 1,0% 0,8% 1,6%

- Piće 7,2% -0,5% 0,5% 6,4% -0,1%

USLUGE 7,9% 12,1% 5,5% 1,1% 0,4%

Izvor: Monstat

Grafik br. 1.7 – Cijene nafte, mjesečna stopa rasta

Izvor: Monstat i ‘’Monthly oil market reports’’, OPEC

Cijene poljoprivrednih proizvoda porasle su za 6,5% i njihov doprinos inflaciji od 1,6% iznosio je 0,3 procentna poena. Međutim, i pored rastaovih proizvoda, poređenjem sa istim periodom prethodne godine uoča-va se njihov sporiji rast za jedan procentni poen. Cijene poljoprivrednih proizvoda imaju izražen sezonski karakter. Tako su, pod uticajem sezo-ne, cijene poljoprivrednih proizvoda rasle u aprilu i maju, da bi u junu Monstat zabilježio pad ovih cijena od 0,8%. U julu mjesecu bi trebalo očekivati dalji pad cijena poljoprivrednih proizvoda, ali sa druge strane treba uzeti u obzir da je otpočet otkup povrća koji se plasira na tržište Srbije, što može uticati na manju ponudu, te samim tim i rast cijena. Otkup poljoprivrednih proizvoda omogućava poljoprivrednicima da se oslobode viška proizvoda i obezbijede od mogućnosti propadanja pro-izvoda i njihovog potpunog obezvrjeđivanja, ali sa druge strane utiče na ponudu i rast cijena.

Grafik br. 1.8 - Cijene poljoprivrednih proizvoda(mjesečna stopa rasta)

Izvor: Monstat

20


Cijene industrijskih prehrambenih proizvoda u prvih šest mjeseci ove godine bile su više za 2% u odnosu na kraj prethodne godine i ovim rastom se objašnjava 32% ukupne inflacije. Više cijene industrijskihprehrambenih proizvoda uzrokvane su primjenom poreza na dodatu vrijednost na osnovne prehrambene proizvode, što je objašnjeno u prethodnom Izvještaju Glavnog ekonomiste.

Cijene na malo u prvih šest mjeseci ove godine u odnosu na isti peri-od prethodne godine porasle su za 2,1%, dok je godišnja stopa rasta u junu iznosila 2,3%

Troškovi života tokom prvih šest mjeseci ove godine povećani su za 2,3%. Iznad prosjeka rasli su izdaci za saobraćaj i PTT usluge (3,5% jer ova kategorija obuhvata i tečna goriva), i izdaci za ishranu (3,5%). Rast ispod prosjeka zabilježen je kod izdataka za pokućstvo (0,2%), izdata-ka za odjeću i obuću (0,1%), za higijenu i zdravlje (0,1%) i za kulturu i razonodu (0,1%). Izdaci za duvan i piće bili su niži za 0,1%. Godišnja stopa rasta troškova života u junu iznosila je 3,1%.

Tabela br. 1.2 - Učešće pojedinih grupa (roba i usluga) u inflaciji

Ukupno Ponder Stopa rasta Učešće u uk. infl.

UKUPNO 10000 1,58% 100%

ROBE 8040 1,87% 95%

Poljoprivredni proizvodi 445 6,51% 18%

Industrijski proizvodi 7595 1,58% 76%

Industrijski prehr. proiz 2518 2,02% 32%

Pića 552 -0,13% -0,4%

Duvan 493 0,0% 0%

Industr. neprehr. proiz 4032 1,73% 44%

Tečna goriva i maziva 690 9,66% 42%

USLUGE 1960 0,39% 5%

Zanatske usluge 355 0,08% 0,2%

Stanbeno komunalne 303 0,0% 0,0%

Finansijske i druge 118 3,95% 3%

Usl. za obrazovanje 128 1,09% 0,9%

Usl.društvene zaštite 103 0,0% 0%

Saobr. i PTT usluge 953 0,1% 0,6%


Grafik br. 1.9 – Cijene na malo

Izvor: Monstat

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda u ovoj godini imale su brži rast od cijena na malo, i rasle su po prosječnoj mjesečnoj stopi od 0,4%. U junu su, u odnosu na kraj prethodne godine bile više za 2,6%, što je za 1,1 procentni poen više u odnosu na rast u prvom kvartalu.

REALNI SEKTOR

21

Najveći rast zabilježen je kod robe za ličnu potrošnju (5,5%), dok su cijene materijala za reporodukciju povećane za 1,1%, a cijene sredsta-va za rad su ostale na nivou decembra 2005. godine. Posmatrano po pojedinim sektorima, cijene u sektoru vađenja ruda i kamena poveća-ne su za 1,9%, u prerađivačkoj industriji za 3,2%, dok se u proizvodnji električne energije, gasa i vode cijene nijesu mijenjale. U prerađivačkoj industriji je u drugom kvartalu nastavljen rast cijena u pojedinim gra-nama, pa je u junu, u odnosu na kraj prethodne godine, rast cijena za-bilježen kod prozvodnje tekstila i tekstilnih tkanina (30,5%), mašina i uređaja (14,1%), proizvoda od drveta (8,9%), prehrambenih proizvoda i pića (4,7%) i hemikalija i hemijskih proizvoda (2,3%). Kako veći dio ovih proizvoda ulazi u obračun cijena na malo i troškova života, to će se odraziti na njihov nivo u narednom periodu.

Grafik br. 1.10 – Cijene proizvođačakih proizvoda

Izvor: Monstat

1.3. Tržište rada

Tokom prvih šest mjeseci ove godine, prema podacima Monstata, u Crnoj Gori je u prosjeku bilo zaposleno 148.044 lica, što je za 4% više nego u istom periodu prethodne godine. Broj zaposlenih lica u ovoj go-dini konstantno je rastao, pa je u junu iznosio 152.088, i bio je veći za 4,7% u odnosu na kraj prethodne godine. Posmatrano po sektorima i djelatnostima, najznačajniji rast broja zaposlenih ostvaren je u oblasti trgovine (22%), aktivnosti sa nekretninama (18%) i u oblasti hotela i restorana (4%). Manji broj zaposlenih Monstat je registrovao u oblasti saobraćaja (- 14%), u građevinarstvu (- 9%), poljoprivredi, šumarstvu i vodoprivredi (- 7%) i u oblasti obrazovanja (- 2%).

Struktura broja zaposlenih lica pokazuje da je najviše zaposlenih u se-ktoru usluga, 40% (trgovina, hoteli i restorani, saobraćaj, finansijskoposredovanje i aktivnosti sa nektretninama), u proizvodnim djelatno-stima je zaposleno 31%, dok je u javnom sektoru (državna uprava i socijalno osiguranje; zdravstveni i socijalni rad; obrazovanje; komunal-ne, društvene i lične uslužne aktivnosti) angažovano 29% od ukupnog broja zaposlenih lica.

Prema posljednjoj Anketi o radnoj snazi Monstata, objavljenoj u junu 2006. godine, a koja je rađena u oktobru 2005. godine, broj zaposlenih lica u Crnoj Gori iznosio je 178.815, od čega je učešće žena bilo 41%.

Na evidenciji Zavoda za zapošljavanje u prvih šest mjeseci ove godine u prosjeku je bilo registrovano 47.256 nezaposlenih lica. Broj registro-

Grafik br. 1.11 - Broj zaposlenih u RCG

Izvor: Monstat

vanih nezaposlenih lica u stalnom je padu, pa je u drugom kvartalu, u poređenju sa prethodnim kvartalom, njihov broj smanjen za 6,7%, dok je u junu, u odnosu na kraj prethodne godine broj nezaposlenih lica bio manji za 12,8%. Na kraju juna zabilježeno je 42.560 nezaposlenih lica, što je najniži nivo u posljednjih par godina. (Grafik br. 1.12)

Od ukupnog broja nezaposlenih lica, 43% se odnosilo na centralni regi-on (Podgorica, Nikšić, Cetinje i Danilovgrad), a najmanje nezaposlenih je bilo na jugu Republike (19%). (Grafik br. 1.13)

22


Grafik br. 1.12 - Broj nezaposlenih u RCG

Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG

Grafik br 1.13 - Nezaposleni po regionima

Tržište rada je u značajnoj mjeri sezonski determinisano, pa se u drugom i trećem kvartalu godine tražnja za radnom snagom povećava, pogoto-vu u oblastima turizma, ugostiteljstva, građevinarstva i poljoprivrede, što utiče na povećanje broja zaposlenih i smanjenje broja nezaposle-nih lica. Stoga u narednom kvartalu treba očekivati nastavak pozitivnih tendencija na tržištu radne snage.

Prosječna zarada bez poreza i doprinosa u prvih šest mjeseci ove godi-ne iznosila je 236,9 eura i bila je viša za 17,9% u odnosu na isti period

prethodne godine. Rast zarada je zabilježen u svim sektorima i obla-stima izuzev ribarstva gdje je ostvaren pad zarada bez poreza i dopri-nosa za 13%. Najviši rast je registrovan kod komunalnih, društvenih i ličnih usluga (50%), zatim u sektoru proizvodnje električne energije, gasa i vode (48%), u oblasti hotela i restorana (25%) i u oblasti finan-sijskog posredovanja (23%). Najveću zaradu u posmatranom periodu ostvario je sektor finansijskog posredovanja (512,2 eura), dok je najni-ža zarada ostvarena u oblasti ribarstva (82,2 eura) i u oblasti trgovine (141,8 eura).

Grafik br. 1.14 - Realne zarade (mjesečna stopa rasta)

Izvor: Monstat

2. MONETARNA KRETANJA PRELIMINARNI PODACI ZA JUN 2006. GODINE

MONETARNA KRETANJA

25

Opis/Period VI 2006.XII 2005.

VI 2006.VI 2005.

Novčana masa M21 + 16,7% + 39,4%

Bilansna suma banaka + 25,3% + 62,8%

Ukupni krediti + 48,9% + 66,31%

Krediti privredi + 43,5% + 58,0%

Krediti stanovništvu + 68,1% + 99,3%

Ukupni depoziti + 30,2% + 80,8%

Depoziti privrede + 33,5% + 75,7%

Depoziti stanovništva + 44,2% + 118,9%

Izdvojena obavezna rezerva + 55,5% + 121,3%

Tabela br. 2.1 - Stope rasta odabranih monetarnih indikatora

Prva dva kvartala 2006. godine karakterisao je konstantan rast depozita uz gotovo nepromijenjen nivo uzetih pozajmica iz inostranstva što je doprinijelo porastu kreditne aktivnosti banaka, novčane mase i izdvo-jene obavezne rezerve (Tabela br. 2.1).

Krediti banaka su konstantno rasli tokom prva dva kvartala ove godine, prosječno mjesečno za 6,9% što predstavlja intenzivniji rast u odnosu

na isti period prethodne godine kada je prosječna mjesečna stopa rasta iznosila 3%. Intenzivniji rast kredita omogućen je, prije svega, porastom depozita koji su, i pored sporijeg rasta (prosječni mjesečni rast od 4,5%) od rasta kredita, tokom cijelog posmatranog perioda bili iznad nivoa kreditnih potraživanja banaka. Pored toga, povećana kreditna aktivnost bila je omogućena kreditnim linijama iz inostranstva. Sa jedne strane bila je izražena tražnja za kreditima na čiji porast je uticala i ponuda novih, dugoročnih kredita, dok je, sa druge strane, povećana i ponuda banaka. Uz visoku naplatu kredita i dobru likvidnost banaka u posmatranom pe-riodu, na kraju juna evidentirano je i smanjenje aktivnih kamatnih sto-pa (prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa snižena je za 0,84 procentna poena u odnosu na kraj prethodne godine).

Kako je primjena nove odluke o obaveznoj rezervi stupila na snagu u aprilu ove godine, tokom drugog kvartala je zabilježen porast izdvojene obavezne rezerve koja je na kraju juna dostigla iznos za 55,5% viši od nivoa sa kraja prethodne godine, uz neznatno povećanje odnosa izdvo-jene obavezne rezerve i ukupnih depozita kod banaka (za 2,5 procentnih poena u odnosu na kraj prethodne godine, odnosno za 3,4 procentna poena u odnosu na kraj prvog kvartala o.g.).

Banke su imale položeno u inostranstvu 87,6 miliona eura depozita, a Centralna banka 161 milion eura na kraju juna.

2.1. Novčana masa

Novčana masa M21 je tokom prvih šest mjeseci ove godine rasla pro-sječno mjesečno za 2,64%, pri čemu je samo u januaru zabilježeno neznatno sniženje (za 0,41%), dok je najviši mjesečni porast zabilje-žen u junu (6,22%). Rast novčane mase M21 bio je posebno izražen u drugom kvartalu ove godine kada je prosječna mjesečna stopa ra-sta iznosila 5,02%. Na kraju juna, novčana masa M21 je dostigla iznos od 1.012,5 miliona eura, što predstavlja maksimalan iznos od kada se prati posmatrana serija podataka. Iznos dostignut na kraju juna bio je za 16,7% viši nego na kraju prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 39,4%.

Napomena: Monetarnu bazu (M0) čine depoziti banaka kod CBCG (obračunski račun banaka i izdvojena obavezna rezerva banaka, bez dijela koji banke drže u državnim zapisima) i procijenjeni iznos gotovog novca u opticaju. Monetarni agregat M1 čine M0, depoziti po viđenju nebankarskog sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama, isključujući depozite centralne Vlade. Monetarni agregat M11 čini M1 uvećan za depozite centralne Vlade po viđenju, u eurima i drugim valu-tama. Monetarni agregat M2 čine M1 i oročeni depoziti nebankarskog sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama, isključujući de-pozite centralne Vlade. Monetarni agregat M21 čini M11 uvećan za oročene depozite centralne Vlade, u eurima i drugim valutama.

26


Tabela br. 2.2 - Novčana masa M21, stanje na kraju mjeseca, u 000 000 eura

Opis/Period 2003. 2004. 2005. 2006. VI 2006. VI 2006.

VI XII VI XII VI XII VI XII 2005. VI 2005.

M0 289,2 284,9 283,7 290,9 307,4 351,3 369,8 5,3 20,3

M1 396,3 386,1 393,3 430,7 491,0 596,3 714,2 19,8 45,5

M0 289,2 284,9 283,7 290,9 307,4 351,3 369,8 5,3 20,3

Depoziti po viđenju u EUR 84,7 83,1 98,5 130,2 168,1 235,8 331,9 40,7 97,4

Depoziti po viđenju u drugim valutama 22,4 18,1 11,1 9,5 15,5 9,2 12,6 37,5 -18,6

M11 404,3 402,6 399,2 437,1 512,8 614,7 739,3 20,3 44,2

M0 289,2 284,9 283,7 290,9 307,4 351,3 369,8 5,3 20,3

Depoziti po viđenju u EUR 92,3 98,8 103,9 136,3 189,0 254,2 356,9 40,4 88,9

Depoziti po viđenju u drugim valutama 22,8 18,9 11,6 9,9 16,4 9,3 12,6 36,5 -22,9

M2 458,6 460,8 485,3 535,5 622,9 802,3 954,8 19,0 53,3

M1 396,3 386,1 393,3 430,7 491,0 596,3 714,2 19,8 45,5

Oročeni depoziti u EUR 59,1 71,2 85,9 98,1 125,7 199,6 236,0 18,2 87,8

Oročeni depoziti u drugim valutama 3,2 3,5 6,1 6,8 6,2 6,3 4,6 -28,0 -26,2

M21 478,0 494,3 497,3 546,5 726,3 867,3 1.012,5 16,7 39,4

M11 404,3 402,6 399,2 437,1 512,8 614,7 739,3 20,3 44,2

Oročeni depoziti u EUR 70,6 88,2 91,9 102,6 207,3 246,2 268,6 9,1 29,6

Oročeni depoziti u drugim valutama 3,2 3,5 6,1 6,8 6,2 6,3 4,6 -28,0 -26,2

Posmatrano u odnosu na kraj prvog kvartala ove godine, novčana masa M21 je na kraju drugog kvartala zabilježila porast za 15,8%.

U strukturi novčane mase M21 i dalje najveće učešće bilježi novčana masa M11 koja je na kraju juna iznosila 739,3 miliona eura ili 73% M21, dok se na oročene depozite, koje je karakterisao godišnji rast od 27,9%, odnosilo 27% novčane mase M21.

Grafik br. 2.1 - Novčana masa M21, u 000 000 eura

2.2. Likvidnost banaka

U prva dva kvartala 2006. godine bankarski sektor je karakterisala za-dovoljavajuća likvidnost, o čemu govori znatno viši nivo raspoloživih likvidnih sredstava banaka u zemlji i inostranstvu od izvršenih plaća-nja. Naime, ukupna sredstva banaka raspoloživa za plaćanje kretala

su se u intervalu od 151 do 247,2 miliona eura tokom prva dva kvar-tala ove godine i iznosila su prosječno 206,7 miliona eura, što je bilo znatno iznad prosjeka ostvarenog u istom periodu prethodne godine (99,8 miliona eura).

MONETARNA KRETANJA

27

Na kraju juna 2006. godine, raspoloživa sredstva za plaćanje iznosila su 232,6 miliona eura, što je za 3% bilo niže nego krajem decembra 2005. godine, pri čemu se na sredstva raspoloživa za plaćanje u zemlji odnosilo 60,5%, a na sredstva raspoloživa za plaćanje u inostranstvu 39,5%.

Izvršena plaćanja banaka konstantno su bila značajno niža od raspolo-živih sredstava za plaćanje i prosječno su iznosila 21,7 miliona eura to-kom prva dva kvartala ove godine, na osnovu čega je ostvarivan suficitu prosječnom iznosu od 185 miliona eura.3 U prilog zadovoljavajućoj likvidnosti je i činjenica da od maja prethodne godine nije bilo korišćenja obavezne rezerve za likvidnost. Pored toga, likvidna aktiva banaka (nov-čana sredstava i depoziti kod depozitarnih institucija) na dan 30.06.2006. godine iznosila je 250 miliona eura i u odnosu na jun prethodne godine je povećana za 93 milona eura ili 63%, dok je u odnosu na decembar

Tabela br. 2.3 - Prosjek raspoloživih likvidnih sredstava i izvršenih plaćanja banaka, u 000 eura

Opis/Period2005. 2006.

I kvartal II kvartal III kvartal IV kvartal I kvartal II kvartal

Prosjek raspoloživih sredstava za plaćanje 84.434 115.126 151.923 194.262 220.250 193.931

Prosjek izvršenih plaćanja 13.180 18.937 19.475 20.234 18.981 24.189

Prosjek: suficit 71.254 96.189 132.448 174.028 201.269 169.742

Tabela br. 2.4 - Raspoloživa sredstva i izvršena plaćanja banaka, stanje posljednjeg dana u mjesecu, u 000 eura


III VI IX XII III VI

Raspoloživa sredstva 101.620 142.239 184.531 239.903 209.902 232.589

Izvršena plaćanja 20.649 26.511 26.147 6.605 29.046 45.156

Suficit/deficit 80.971 115.728 158.384 233.298 180.856 187.433

2005. godine niža za 6%. Vrijednost koeficijenta likvidne u odnosu naukupnu aktivu iznosila je 28,7%, kao i u junu prethodne godine.

Pored navedenih pokazatelja i dobar odnos kredita i depozita (88,1%) ukazuje da je nivo likvidnosti na zadovoljavajućem nivou. Rast depozi-ta banaka od 80,8 prema junu prethodne godine prevazilazi ostvareni rast kredita 66,3%. (Prilog B, Tabela 11)

Tokom prva dva kvartala 2006. godine, nivo novčanih sredstava u odno-su na kratkoročne izvore4, za bankarski sistem u cjelini, bio je znatno iznad dekadnog minimuma utvrđenog za banke koje imaju viši iznos kredita od ukupnog iznosa depozita, kao i/ili visoko učešće nekvalite-tnih kredita u ukupnom kreditnom portfoliju (20%).

3 Izvor: Izvještaj o dnevnoj likvidnosti banaka4 Izvor: Dekadni izvještaji o likvidnosti banaka

28


2.3. Agregatni bilans stanja banaka

Bilansna suma banaka je nakon konstantnog rasta, koji je karakterisao prva dva kvartala ove godine, na kraju juna dostigla iznos od 872 mi-liona eura, što predstavlja maksimalan iznos od kada se prati posma-trana serija podataka. Iznos ostvaren na kraju drugog kvartala bio je za 25,3% viši nego na kraju prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 62,8%. Posmatrano u odnosu na kraj prvog kvartala ove godine bilansna suma je porasla za 19,2%.

Rastu bilansne sume banaka u odnosu na isti period prethodne godi-ne doprinio je porast svih bilansnih pozicija, pri čemu su najveći porast zabilježili ukupni depoziti (80,8%) čime je stvorena osnova za visok porast ukupnih kredita (66,3%). Takođe, posmatrano u odnosu na kraj prethodne godine, porastu bilansne sume banaka doprinio je porast svih bilansnih pozicija sa izuzetkom pozicije ,,Novčana sredstva i depoziti kod depozitnih institucija’’ koja je za pola godine snižena za 17 miliona eura, odnosno za 6,4%. Za razliku od prethodnog poređenja, najveći porast u odnosu na kraj prethodne godine zabilježili su ukupni krediti (48,9%), dok je porast depozita iznosio 30,2%. I pored nižeg porasta depozita od kredita, porast kreditne aktivnosti banaka obezbijeđen je i porastom sredstava iz inoizvora, opredijeljenih za kreditiranje.

Posmatrano u apsolutnom iznosu, bilansna suma banaka je na kraju drugog kvartala ove godine bila veća za 176,3 miliona eura u odnosu na kraj prethodne godine, dok je povećanje za godinu dana iznosilo 336,3 miliona eura.

Nijedna banka nije zabilježila sniženje bilansne sume na kraju drugog kvartala u odnosu na kraj prethodne godine, dok je u odnosu na isti pe-riod prethodne godine sniženje bilansne sume karakterisalo samo jednu banku (za 2,2 miliona eura ili 10%). Pri tome, godišnje povećanje bi-lansne sume banaka kretalo se od 2,3 miliona eura do 181 milion eura. Godišnji porast bilansne sume za više od 90% karakterisao je tri banke čemu je doprinio značajan porast depozita položenih kod ovih banaka (od 105,7% do 222,7%), pri čemu su najviše porasli depoziti privrednih društva u privatnom vlasništvu i stanovništva, što je imalo za rezultat i porast kreditne aktivnosti ovih banaka (od 57,7% do 91,3%).

Na kraju juna 71,2% bilansne sume banaka odnosilo se na tri, a 86,5% na pet banaka. Polazeći od nivoa bilansne sume za mjerenje koncen-tracije kredita i depozita zaključuje se da je kod tri banke bilo položeno 75,1%, a kod pet banaka 90,1% ukupnih depozita, odnosno da su tri banke odobrile 74%, a pet banaka 87,7% ukupnih kredita. Indeks tržišne

koncentracije banaka prema depozitima pokazuje da je došlo do porasta tržišnog učešća tri, odnosno pet banaka sa 65,3%, odnosno 85,4% ko-liko je iznosila na kraju juna prethodne godine. Do povećanja je došlo i ukoliko se uporede indeksi sa stanjem na kraju prethodne godine kada je kod tri banke bilo položeno 63,5%, a kod pet banaka 80,7% depozita. Takođe, u jednogodišnjem periodu je zabilježen i porast koncentraci-je kredita, odnosno jačanje dominacije pet banaka. Naime, učešće pet banaka u ukupno odobrenim kreditima povećano je sa 79,2% koliko je iznosilo na kraju juna prethodne godine, na 82,9% na kraju decembra prethodne godine, da bi na kraju juna ove godine pet banaka potraži-vale 86,5% ukupno odobrenih kredita.

2.3.1. Struktura bilansa stanja banaka

Tokom jednogodišnjeg perioda (jun 2005 – jun 2006. god.) struktura bilansa stanja nije bitnije promijenjena – i dalje najveće učešće na strani aktive bilježe ukupni krediti, a na strani pasive ukupni depoziti.

Na kraju drugog kvartala ove godine, posmatrano u odnosu na isti pe-riod prethodne godine, povećano je učešće ukupnih depozita u pasivi bilansa za 7,3 procentnih poena, dok je učešće kredita u aktivi bilansa, i pored većinskog učešća, neznatno povećano (za 1,4 procentnih poe-na). (Tabela br. 2.5).

Tabela br. 2.5 – Struktura bilansa stanja banaka, stanje na kraju perioda, u %

Opis/Period II kvartal 2005.

II kvartal 2006.

Novčana sredstva i dep. kod dep. institucija 28,7 28,7

Krediti 62,8 64,2

Hartije od vrijednosti 3,3 2,6

Ostala aktiva 7,8 6,4

Rezervisanja -2,6 -1,9

Ukupno aktiva 100,0 100,0

Depoziti 65,6 72,9

Pozajmice 11,9 9,7

Ostale obaveze 4,7 2,9

Ukupan kapital 17,8 14,6

Ukupno pasiva 100,0 100,0

MONETARNA KRETANJA

29

Struktura bilansa stanja banaka pokazuje da osnovni izvor za plasma-ne banaka predstavljaju depoziti, a da banke uglavnom svoja sredstva plasiraju u kredite, dok je učešće ulaganja u hartije od vrijednosti i dalje nisko što je opravdano s obzirom na visoku tražnju za kreditima, visoke kamatne stope, odnosno prihode banaka po ovom osnovu i činjenicu da su krediti u većem dijelu kratkoročni što za banku znači brži povra-ćaj sredstava.

Valutna struktura bilansa stanja banaka pokazuje dominanto učešće eura. Tako su krediti odobravani uglavnom u eurima, dok su u nezna-tnom iznosu (0,3% ukupnih kredita) kredite u drugim valutima kori-stili privredna društva u privatnom vlasništvu i Vlada RCG (u iznosima manjim od 1 miliona eura na kraju drugog kvartala o.g.). Pored toga, 97,2% ukupnih depozita bili su u eurima, kao i 98,9% pozajmica koje su banke koristile u posmatranom periodu.

Tabela br. 2.6 – Valutna struktura odabranih bilansnih pozicija, kraj juna 2006, u %

Opis Euro Druge valute

Novčana sredstva i depoziti kod depozitnih institucija 94,3 5,7

Krediti 99,7 0,3

Depoziti 97,2 2,8

Pozajmice banaka 98,9 1,1

2.3.2. Kreditna aktivnost banaka

Kreditna potraživanja banaka dostigla su iznos od 559,8 miliona eura na kraju drugog kvartala, uz ostvareni godišnji porast od 66,3%. Po-smatrano u apsolutnom iznosu, banke su po osnovu kredita potraživale 183,9 miliona eura više nego na kraju 2005. godine, što predstavlja rast od 48,9%. Krediti na kraju drugog kvartala činili su 32,7% procijenje-nog BDP za 2006. godinu, dok je porast kredita u prvom kvartalu činio 24,3% BDP ostvarenog u istom periodu ove godine. Ovakav odnos kre-dita i BDP-a je još uvijek relativno nizak i ne obezbjeđuje dovoljno sred-stava za rast investicija, neophodnih za dalji ekonomski razvoj. Realni porast BDP-a u prva dva kvartala je iznosio 6,5% i značajno više stope rasta kredita od BDP-a karakterišu period neposredno nakon oporav-ka bankarskog sektora, kada zapravo i počinje rast kreditne aktivnosti, sa niske osnove.

Najviše kredita i u posmatranom periodu odobreno je privrednim druš-tvima u privatnom vlasništvu i stanovništvu na koje se ukupno odnosilo 84,4% ukupnih kreditnih potraživanja na kraju drugog kvartala o.g. Na povećanje ukupnih kredita za 183,9 miliona eura za šest mjeseci ove godine najviše je uticao porast kreditiranja, odnosno rast tražnje za kreditima privrednih društava u privatnom valsništvu, koji su na kraju juna dugovali 91,1 miliona eura više nego na kraju prethodne godine, kao i porast kreditiranja stanovništvu koje je na kraju juna dugovalo 71,1 milion eura više nego šest mjeseci ranije. Istovremeno, depoziti privrednih duštava u privatnom vlasništvu i stanovništva čine osnovni izvor kreditnog potencijala banaka.

Mjereno stopom inflacije na kraju juna o.g. u odnosu na kraj 2005. go-dine (za 1,6% rast cijena na malo) zaključuje se da povećana kreditna aktivnost banaka nije uticala na nestabilnost na tržištu roba (cijene roba porasle su za 1,9% u posmatranom periodu). Međutim, s druge strane, osjetio se uticaj na povećanje privredne aktivnosti (realno povećanje za 6,5% u odnosu na isti period prethodne godine) jer je najveći korisnik kredita upravo sektor privrede (58,9% ukupnih kredita na kraju juna).

Krediti stanovništvu

Tokom prva dva kvartala ove godine zaduženost stanovništva kod ba-naka po osnovu uzetih kredita nastavila je rast i na kraju perioda do-stigla je iznos od 175,4 miliona eura. Rast u posmatranom periodu ove godine bio je intenzivniji nego u istom periodu prethodne dvije godine. Naime, krediti stanovništvu su rasli tokom prva dva kvartala ove godine po prosječnoj mjesečnoj stopi od 9,2%, što je više u odnosu na prosječni mjesečni rast ostvaren u 2004. (4,6%) i 2005. godini (2,9%).

Kreditna zaduženost stanovništva na kraju drugog kvartala ove godine u odnosu na procijenjini BDP za 2006. godinu iznosila je 10,3%, dok ovaj koeficijent iznosi 23,2% ukoliko se stave u odnos porast kredita stano-vništva za prva dva kvartala sa nivoom procijenjenog BDP-a ostvarenog u istom periodu ove godine.

S obzirom na godišnji porast kredita koje su banke odobrile stanovniš-tvu od 99,3% na kraju drugog kvartala ove godine zabilježen je i isto-vjetni porast zaduženosti stanovništva per capita, sa 141,9 eura koliko je iznosila na kraju drugog kvartala 2005., na 282,8 eura. S obzirom na to da se kod većine poslovnih banaka kreditno mogu zadužiti pojedin-ci koji imaju redovna primanja (zaposleni), stavljanjem u odnos iznosa duga stanovništva po osnovu kredita kod banaka i broja zaposlenih lica

30


zaključuje se da je svaki zaposleni na kraju drugog kvartala bio dužan 1.153,7 eura po ovom osnovu. U posmatranom jednogodišnjem periodu zaduženost po zaposlenom je porasla za 91,2% (sa 603,4 eura, koliko je iznosila na kraju drugog kvartala 2005. godine) čemu je doprinio zna-čajno veći porast kredita (99,3%) od porasta broja zaposlenih (4,2%). Istovremeno, neto zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 252,05 eura na kraju drugog kvartala, ili prosječno 236,9 eura u prva dva kvartala, dok je potrošačka korpa iznosila 275,28 eura.

Porast zaduženosti stanovništva tokom prva dva kvartala ove godi-ne rezultat je:

- atraktivnosti crnogorskog tržišta kapitala - u posmatranom periodu nemali broj stanovnika se zaduživao kod banaka kako bi sredstva iskoristili za ulaganja na tržištu kapitala i brzo sti-canje dobiti;

- blagog smanjenja kamatnih stopa na kredite odobrene sekto-ru stanovništva u odnosu na kraj trećeg kvartala prethodne godine, od kada se prati posmatrana serija podataka (za 0,32 procentna poena, efektivne kamatne stope);

- porasta ponude dugoročnih kredita, prije svega stambenih kredita po povoljnijim uslovima. Naime, u posmatranom perio-du banke su povećale ponudu dugoročnih, stambenih kredita. Pored toga, započet je i projekat Vlade RCG ‘’1.000 stambenih kredita’’ koji se realizuje u saradnji sa poslovnim banakama, a u cilju pomaganja određenom broju građana da riješe stambeno pitanje po povoljnijim uslovima (kamatna stopa je 6,4% na godišnjem nivou, uz rok otplate do 5, 10 i 20 godina, u izno-su do 5, 15 i 30 hiljada eura). Do kraja juna dodijeljeno je 595 kredita, od čega 301 kredit u iznosu do 30 hiljada eura.5

- ponuda lombardnih kredita koji omogućavaju odobravanje kredita bez žiranata, uz zalogu hartija od vrijednosti.

Na osnovu navedenih faktora koji su doprinijeli porastu kredita stano-vništvu, zaključuje se da je najveći uticaj na intenzivniji porast u prva dva kvartala ove u odnosu na isti period prethodne godine imala atra-ktivnost tržišta kapitala, posebno nakon referenduma, koja je uticala da se stanovništvo zadužuje kako bi ostvarila špekulativnu dobit.

Krediti stanovništvu povećavaju njihovu kupovnu moć tako da dio kre-dita stanovništvo koristi za finansiranje potrošnje što se odražava i na

robni deficit. Naime, stanovništvo kupuje proizvode iz inostranstva jerdomaća privreda ne nudi proizvode za zadovoljenje njihovih potreba. Samim tim, najveće učešće u crnogorskom uvozu imaju upravo robe široke potrošnje.

I pored navedenog porasta zaduženosti, stanovništvo je na kraju dru-gog kvartala predstavljalo neto štedišu, odnosno nivo njihovih depozita kod banaka bio je viši od nivoa njihovog duga po osnovu kredita. Tako je koeficijent krediti/depoziti stanovništva iznosio 0,69.

Krediti sektoru privrede

Sektor privrede je kontinuirano povećavao kreditnu zaduženost kod ba-naka tokom prva dva kvartala ove godine i na kraju juna dug je iznosio 330,1 milion eura.

Uz prosječni mjesečni rast od 6,2%, krediti sektoru privrede su za šest mjeseci ove godine povećani za 16,7 miliona eura. Uz ostvareno pove-ćanje, iznos duga na kraju posmatranog perioda bio je za 43,5% viši u odnosu na kraj prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 58%. Ukoliko se posmatra prosječna mjesečna promjena zaduženja se-ktora privrede u prvoj polovini ove godine, zaključuje se da se ovaj sektor više i intenzivnije zaduživao nego u istom periodu prethodne dvije godi-ne. Tako je prosječni mjesečni rast ove godine bio za 3,3 (2,7) procentnih poena viši nego u istom periodu 2005. (2004.) godine.

Rast zaduženja sektora privrede karakteriše period prije glavne turističke sezone, s obzirom da se najviše kredita, posmatrano po djelatnostima, koriste privredna društva koja se bave turizmom i trgovinom.

Međutim, i pored bržeg rasta duga sektora privrede tokom proteklog perioda ove u odnosu na isti period prethodnih godina, u istom periodu je primjetan i sporiji rast u odnosu na zaduženje sektora stanovništva. Prosječni mjesečni rast zaduženja stanovništva viši je od istog rasta zaduženja sektora privrede za 2,9 procentnih poena. Pored toga, po-rast duga sektora stanovništva na kraju dugog u odnosu na kraj prvog kvartala o.g. (36,2%) bio je za 17,2 procentna poena viši od porasta zaduženja sektora privrede u istom periodu (19%).

Navedeno zaduženje sektora privrede predstavlja samo dio ukupnog duga ovog sektora – zaduženje kod domaćih banaka. Međutim, mo-

5 Izvor: RCG – Ministarstvo finansija: Bilten IV, april-jun 2006.

MONETARNA KRETANJA

31

guće je zaduženje i u inostranstvu. Tako su u periodu 1.1-30.06. 2006. godine privredna društva koristila 106 miliona eura dugoročnih i 7,8 miliona eura kratkoročnih kredita iz inostranstva6. U istom periodu ot-plaćeno je 17,1 miliona eura dugoročnih i 5,0 miliona eura kratkoročnih kredita iz inostranstva, kao i 0,7 miliona eura po osnovu finansijskoglizinga korišćenog od lizing kompanija iz inostranstva.

Iako ročna struktura kredita sektoru privrede od domaćih banaka nije povoljna i navodi na zaključak da privredna društva kredite koriste uglavnom za prevazilaženje likvidnosnih problema, drugačija slika se dobija ukoliko se uzme u obzir i ročna struktura njihovog zaduženja u inostranstvu, koja pokazuje da sektor privrede sredstva za investiciona ulaganja, i samim tim rast, obezbjeđuju u inostranstvu.

Međutim, na činjenicu da se sektor privrede suočava sa likvidnosnim problemima govori i podatak da je na kraju drugog kvartala ove godine od 32.648 pravnih lica registrovanih u Centralnom registru računa7, njih 9.976 bilo u blokadi, pri čemu je ukupan iznos duga po osnovu kojeg je izvršeno blokiranje računa iznosilo 72,3 miliona eura. Broj pravnih lica koji su u blokadi povećan je na kraju dugog u odnosu na kraj prvog kvartala za 29,5%. Međutim, iznos duga po osnovu kojeg je izvršeno blokiranje računa nije značajno povećan u posmatranom uporednom periodu (za 2,3%). Pri tome, kod manjeg broja pravnih lica računi su blokirani u dužem vremenskom periodu. Tako je od 50 dužnika koji ima-ju najveći iznos duga, 32 u neprekidnoj blokadi, 12 dužnika u blokadi je preko 10 mjeseci sa povremenim prekidima, a preostalih 6 su u blokadi do 10 mjeseci, sa prekidima.

Naplata kredita od sektora privrede je zadovoljavajuća i na kraju juna o.g. dospjela potraživanja činila su 5,5% ukupnih kreditnih potraživa-nja od ovog sektora.

Kao što je već rečeno, dug sektora privrede po osnovu kredita za pr-vih šest mjeseci ove godine porastao je za 43,5%, dok je, istovreme-no, privredna aktivnosti zabilježila realni porast za 6,5%. Pored toga, industrijska proizvodnja je povećana za 2,9% u posmatranom periodu ove u odnosu na isti period prethodne godine, pri čemu je u pet grana prerađivačke industrije zabilježeno smanjenje proizvodnje, prije svega zbog otežanih uslova u kojima preduzeća posluju. Međutim, sami po-

daci o industrijskoj proizvodnji ne predstavljaju dobar reper za analizu efekata korišćenja kredita sektora privrede, posebno ako se ima u vidu da je crnogorska privreda uslužno orjentisana i da se najviše kredita upravo i koristi za djelatnosti turizma i trgovine, gdje se bilježi i najveći broj zaposlenih lica. Podaci o turizmu u prva dva kvartala ove godine ukazuju na nastavak pozitivnih kretanja iz prethodnih godina, dok po-daci o obimu trgovine nijesu raspoloživi.

Dug privrede ostvaren na kraju posmatranog perioda činio je 19,3% procijenjenog BDP za 2006. godinu, odnosno, porast kredita privre-di u prva dva kvartala ove godine činio je 43,7% BDP-a ostvarenog u istom periodu.

2.3.3. Depoziti

Prva dva kvartala ove godine karakterisao je uzlazni trend depozita položenih kod banaka koji su na kraju posmatranog perioda dostigli iznos od 635,5 miliona eura. Za pola godine depoziti su povećani za 147,5 miliona eura čemu je najviše doprinio porast depozita stanovniš-tva (za 77,6 miliona eura) i privrednih društava u privatnom vlasništvu (za 50,7 miliona eura), na koje se inače odnosi najveći dio ukupnih de-pozita (67% na kraju juna).

Uz prosječni mjesečni rast od 5% tokom prva dva kvartala ove godi-ne, iznos depozita dostignut na kraju juna bio je za 30,2% viši nego na kraju prethodne godine, dok je porast u odnosu na isti period pretho-dne godine iznosio 80,8%.

Ročna struktura depozita i dalje nije povoljna. Tako su najveće učešće u ukupnim depozitima na kraju drugog kvartala zabilježili depoziti po viđenju (56,8%). U okviru oročenih depozita najviše je bilo depozita oro-čenih na rok od 3 mjeseca do jedne godine (74,4%) i depozite oročene na rok do 3 mjeseca (17,9%), dok se na depozite oročene od jedne do tri godine odnosilo 6,5%, a na oročene na rok duži od tri godine 1,2% oročenih depozita.

Posmatrano po sektorima, najviše depozita odnosilo se na sektore sta-novništva (39,9%) i privrede (30,2%).

6 Krediti uzeti iz inostranstva koji su ušli u zemlju.7 Izvor: CBCG – Sektor za platni promet.

32


Depoziti stanovništva

Prva dva kvartala ove godine karakterisao je konstantan porast depo-zita stanovništva koji su na kraju juna iznosili 253,4 miliona eura, što je bilo za 44,2% više nego na kraju prethodne godine, odnosno za 118,9% više nego na kraju istog perioda prethodne godine. Rast ovih depozita posebno je bio izražen u drugom kvartalu kada je prosječna mjesečna stopa rasta iznosila 8,6%.

Ročna struktura depozita stanovništva ukazuje na veće učešće depozita po viđenju (56,8%) uz porast oročenih depozita. Oročeni depoziti sta-novništva rasli prosječno mjesečno za 5% tokom prva dva kvartala ove godine, pri čemu je najizraženiji mjesečni rast zabilježen u junu (15%). U okviru oročenih depozita stanovništva, najveće učešće su imali depoziti oročeni na rok od tri mjeseca do jedne godine (83,7%), dok je značajno manje učešće depozita oročenih do tri mjeseca (8,2%) i od jedne do tri godine (7,8%), a depoziti oročeni na rok duži od tri godine činili su svega 0,3% oročenih depozita stanovništva. Na i dalje nezadovoljavajuću ročnu strukturu depozita stanovništva najviši uticaj imaju niske kamatne stope na štednju koje nijesu stimulativne za porast štednje posebno u uslovi-ma atraktivnog tržišta kapitala na koje je veliki broj stanovnika izašao sa ciljem brzog postizanja dobiti na razlici u cijeni akcija.

Depoziti stanovništva per capita su iznosili 408,6 eura na kraju juna. S obzirom na to da je za šest mjeseci ove godine prosječna zarada bez poreza i doprinosa porasla za 17,9% u odnosu na isti period prethodne godine ona ne može predstvaljati osnovu porasta ukupnih depozita sta-novništva, posebno ako se ima u vidu da vrijednost potrošačke korpe nije ostavljala prostora za štednju stanovništva iz ovog izvora. Razloge rasta depozita stanovništva svakako treba tražiti na drugoj strani.

Porastu depozita stanovništva tokom prva dva kvartala ove godine doprinijeli su:

- prihodi od turizma, zbog čega je i najizraženiji rast ovih depo-zita zabilježen u junu, a što će biti i najznačajniji izvor porasta depozita stanovništva u narednom periodu;

- transferi iz inostranstva koji su povećani za 40 miliona eura u posmatranom periodu;

- prodaja nekretnina fizičkih lica, prije svega nerezidentima, uiznosu od 45 miliona eura u posmatranom periodu;

- prodaja HOV;- nastavak povlačenja novca iz vanbankarskih tokova i njihovog

ulaska u bankarski sistem.

Depoziti privrede

Depoziti privrede su iznosili 192 miliona eura na kraju drugog kvartala što je bilo za 33,5% više nego na kraju prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 75,7%. Najveće učešće u depozitima privrede bilježe privredna društva u privatnom vlasništvu, što je za očekivati s obzirom na stepen i broj privatizovanih preduzeća u Crnoj Gori. Preduzetnici ra-spolažu malim iznosom depozita (1,8 miliona eura na kraju juna), od čega je skoro cjelokupan iznos po viđenju. Depoziti državnih preduzeća su učestvovali sa 9,1% u ukupnim depozitima sektora privrede na kraju juna i bilježe pad u odnosu na kraj prethodne godine (za 14,4%), dok su u odnosu na isti period prethodne godine porasli za 11,1%.

Ročna struktura depozita privrede na kraju juna pokazuje da je veće učešće depozita po viđenju (76,5%), dok u okviru oročenih depozita najveće učešće imaju depoziti oročeni na rok od tri mjeseca do jedne godine. Ovakva ročna struktrura depozita privrede rezultat je i dalje izražene potrebe privrede za razvojem, postizanjem odgovarajućeg nivoa konkurentnosti i preciziranih standarda što ne ostavlja prostora za povećanje štednje na račun ulaganja u razvoj i dobrog pozicioniranja na domaćem i stranom tržištu.

Sektor privrede tokom cijelog posmatranog perioda predstavlja neto dužnika domaćih banaka, s obzirom na to da je nivo kredita značaj-no iznad nivoa njihovih depozita. Koeficijent krediti/depoziti privredeiznosio je 1,7 na kraju juna i bilježi sniženje u posljednje dvije godine, sa 2,0, koliko je iznosio na kraju juna 2004. god., odnosno 1,9 na kraju juna 2005. godine.

2.3.4. Pozajmice banaka

Dug banaka po osnovu uzetih pozajmica iznosio je 84,6 miliona eura na kraju drugog kvartala, od čega se na dug prema stranim bankama/finansijskim institucijama odnosilo 87,9%. U odnosu na kraj prethodnegodine zaduženje je uvećano za 4,4 miliona eura, pri čemu je dug prema inostranstvu po ovom osnovu uvećan za 2,3 miliona eura. Znači, u prvoj polovini godine, i pored značajnog rasta kreditne aktivnosti banaka nije došlo do značajnog povećanja zaduženja banaka- Ovo se opravdava ve-likim rastom depozita u posmatranom periodu, kao osnovnog izvora za plasmane banaka, kao i činjenicom da su zaduženja prema inostranstvu većim dijelom dugoročna, nastala u prethodnom periodu.

MONETARNA KRETANJA

33

2.3.5. Odnos krediti banaka – depoziti kod banaka– pozajmice bankama

I pored toga što je za prvih šest mjeseci ove godine zabilježen veći porast kredita (48,9%) od rasta depozita (30,2%) i pozajmica banaka (5,4%), krediti su na kraju juna bili niži od nivoa depozita i pozajmica. Koeficijentkrediti/(depoziti + pozajmice) iznosio je 0,78 na kraju juna, dok se koe-ficijent krediti/depoziti kretao od 0,79 do 0,90 tokom prva dva kvartalaove godine i na kraju juna je iznosio 0,88. Posmatrano po bankama, ovaj koeficijent se kretao u rasponu od 0,6 do 3,1 na kraju juna.

2.3.6. Kapital banaka

Ukupan kapital banaka iznosio je 126,9 miliona eura na kraju drugog kvartala ove godine, što je bilo za 19,2% više nego na kraju prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 32,9%. Pozitivan finansij-ski rezultat za bankarski sistem u cjelini iznosio je 4 miliona eura na kraju drugog kvartala.

2.4. Obavezna rezerva banaka

Drugi kvartal ove godine obilježila je primjena nove Odluke o obaveznoj rezervi banaka kod CBCG8, kojom su uvedene značajne izmjene u politici obavezne rezerve sniženjem, odnosno uvođenjem diferencirane stope, uz istovremeno širenje osnovice za obračun obavezne rezerve.

Tokom prva dva kvartala 2006. godine depoziti koji čine osnovicu za obračun obavezne rezerve kretali su se u intervalu od 252 do 592 miliona eura pa je osnovica za obračun u prosjeku iznosila 378,9 miliona eura. Pri tome, u drugom kvartalu su ovi depoziti bili za blizu dva puta viši nego u prvom kvartalu, što je pored rasta ukupnih depozita rezultat širenja osnovice za obračun obavezne rezerve. Posmatrano po mjesecima, naj-viši nivo depozita koji čine osnovicu za obračun obavezne rezerve u toku prva dva kvartala zabilježen je u junu (591,8 miliona eura). Istovremeno,

Tabela br. 2.7 - Prosječno stanje osnovice za obračun obavezne rezerve, u 000 000 eura

Opis/Priod2005. 2006.

I kvartal II kvartal III kvartal IV kvartal I kvartal II kvartal

Prosjek osnovice 147 178 215 255 261 495

depoziti koji ne ulaze u sastav osnovice za obračun prosječno su iznosili 142,8 miliona eura, a na kraju juna svega 25 milona eura, što je, takođe, rezultat pomenutih izmjena u politici obavezne rezerve.

Navedena kretanja su uticala da banke na dan 28.06.2006. godine izdvoje ukupno 95,9 miliona eura obavezne rezerve, što je za 34,2 miliona eura ili 55,5% bilo više nego krajem 2005. godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 121,3%. Rezultat svih pomenutih izmjena u politici obavezne je povećanje učešća izdvojene obavezne rezeve u ukupnim depozitima banaka, koje je sa 12,6%, koliko je iznosilo u decembru prethodne go-dine, povećano na 15,1% na kraju juna ove godine.

(Prilog B, Tabela 12)

8 »Sl.list RCG« br.14/06

34


Box br. 2.1 – Odnos izdvojene obavezne rzerve i depozita kod banaka

Izmjena instrumenta obavezne rezerve, koja je u drugom kvartalu dovela do značajnog porasta iznosa izdvojene obavezne re-zerve, nije značajno uticala na efektivnu stopu obavezne rezerve (odnos izdvojene obavezne rezerve i ukupnih depozita polo-ženih kod banaka).

Nivo izdvojene obavezne rezerve činio je 15,1% ukupnih depozita položenih kod banaka na kraju juna o.g. Ovaj odnos je povećan za 2,8 procentnih poena u odnosu na kraj juna prethodne godine, dok je porast u odnosu na kraj prethodne godine iznosio 2,5 procentnih poena. Istovremeno, nivo izdvojene obavezne rezerve činio je 11% ukupne pasive banaka, što predstavlja povećanje za 2,1 procentna poena u odnosu na kraj prethodne godine.

Posmatrano po bankama, odnos izdvojene obavezne rezerve i depozita kretao se od 8,8% do 19,3% na kraju juna, odnosno pro-sječno je iznosio 15,2%. (Tabela br. 1)

Tabela br. 1 – Odnos izdvojene obavezne rezerve i depozita po bankama, stanje na kraju mjeseca, u %


XII III VIMaximum 21,8 20,3 19,3Minimum 5,9 6,8 8,8Prosjek 13,3 12,3 15,2

Ukoliko se uporedi odnos izdvojene obavezne rezerve i depozita u Crnoj Gori sa stanjem u zemljama iz okruženja zaključuje se je samo u Makedoniji zabilježen niži nivo ovog pokazatelja. (Tabela br. 2)

Tabela br. 2 – Odnos izdvojene obavezne rezerve i depozita, stanje na kraju mjeseca, u %


XII III VBIH 28,6 29,9 29,0Crna Gora 12,6 11,7 14,8Hrvatska 27,7 28,9 29,2*Makedonija 4,9 4,6 n.aSrbija 43,4 48,0 58,1

* Podaci se odnose na april 2006. godineIzvor: centralne banke posmatranih zemalja

Od iznosa ukupno izdvojene obavezne rezerve na kraju drugog kvartala 2006. godine, na račun obavezne rezerve u zemlji izdvojeno je 48%, na računu Centralne banke u inostranstvu 46%, a u državnim zapisima 6% obračunate obavezne rezerve. Značajne izmjene u strukturi obavezne

rezerve u odnosu na prethodni kvartal uglavnom su rezultat smanjene mogućnosti banaka da dio sredstava obavezne rezerve izdvoje u drža-vne zapise RCG. (Tabela br. 2.8).

MONETARNA KRETANJA

35

Na 40% izdvojenih sredstava obavezne rezerve na računu obavezne rezerve kod CBCG, obračunata je kamata po stopi od 1% na godišnjem nivou i CBCG je ukupno platila 30.059,45 eura u junu 2006. godine.

Tabela br. 2.8 - Struktura izdvojene obavezne rezerve, kraj mjeseca, u %

Opis /Period2005. 2006.

III VI IX XII III VI

Račun obavezne rezerve u zemlji 44 64 74 43 54 48

U državnim zapisima 24 16 15 12 11 6

Račun CBCG u inostranstvu 32 20 11 45 35 46

U posmatranom periodu banke nijesu koristile sredstva obavezne re-zerve za likvidnost, dok je niži nivo obavezne rezerve od propisanog zabilježen ukupno četiri dana kod četiri banke (po jedna banka, jedan dan u toku mjeseca).

2.5. Aktivne kamatne stope

Od kraja trećeg kvartala 2005. godine, od kada se prati posmatrana serija podataka, primjetan je blag i gotovo konstantan trend pada pro-sječnih ponderisanih aktivnih kamatnih stopa. Tako su na kraju drugog kvartala 2006. godine prosječne ponderisane aktivne kamatne stope iznosile 10,33% (nominalna) i 11,27% (efektivna), što je svakako osje-tna razlika u odnosu na nivo aktivnih kamatnih stopa zabilježen na kra-ju trećeg kvartala 2005. godine: 11,24% nominalna i 12,57% efektivna aktivna kamatna stopa (Grafik br. 2.2).

Na pad kamatnih stopa uticali su sljedeći faktori:- liberalizacija kapitalno-finansijskih tokova sa inostranstvom,

čime je omogućeno zaduživanje pravnih i fizičkih lica u ino-stranstvu kod banaka/finansijskih institucija po kamatnimstopama nižim od kamatnih stopa crnogorskih banaka;

- dalje jačanje konkurencije na bankarskom/finansijskom tržištukroz pojavu novih finansijskih proizvoda i izvora finansiranja;

- porast ponude dugoročnih kredita;- rast depozita kao osnovnog izvora za kreditnu aktivnost.

Što se tiče aspekta ročnosti, za period septembar 2005 – jun 2006. godi-ne karakteristične su veće vrijednosti prosječnih ponderisanih efektivnih kamatnih stopa na kratkoročne kredite u odnosu na iste na dugoročne kredite, ali istovremeno postoji i prilično izražen pad prosječnih pon-derisanih efektivnih kamatnih stopa na kratkoročne kredite, te njihova konvergencija ka vrijednostima prosječnih ponderisanih efektivnih ka-matnih stopa na dugoročne kredite (Tabela br. 2.9).

Ukoliko posmatramo podatke o nivou prosječnih ponderisanih kama-tnih stopa po ključnim sektorima, za period septembar 2005 – jun 2006. godine može se primijetiti da kamatne stope na kredite odobre-ne državnom sektoru ne prate trend kretanja ostalih kamatnih stopa (da ostaju uglavnom nepromijenjene), kao i da su manje u odnosu na kamatne stope na kredite odobrene privatnom sektoru. Sa druge stra-ne, u posmatranom periodu postoji blag pad kamatnih stopa na kredite odobrene privatnom sektoru (Tabela 2.10).

Ukoliko za isti period uporedimo kamatne stope na kredite odobrene fizičkim i pravnim licima, mogu se uočiti “slična” kretanja kao kod serijakamatnih stopa pri podjeli na kredite odobrene državnom i privatnom

Grafik br. 2.2 – Prosječne ponderisane aktivnekamatne stope, u %, na godišnjem nivou

36


Tabela br. 2.9 – Prosječne ponderisane efektivne aktivne kamatne stope, kraj perioda, u %, na godišnjem nivou

Period/Opis

PPEKS9 na kratkoročne kredite PPEKS na dugoročne kredite

od 3 mjeseca

od 3 do 12 mjeseci

Ukupno do 12 mjeseci

od 13 do 36 mjeseci

od 37 do 60 mjeseci

preko 60 mjeseci

Ukupno preko 12 mjeseci

2005.III kvartal 17,61 13,55 14,10 13,45 9,98 9,96 11,68IV kvartal 14,74 13,10 13,38 13,90 9,62 8,91 11,402006.I kvartal 15,85 12,25 12,93 15,28 9,50 7,53 11,51II kvartal 13,66 11,30 11,60 15,26 9,46 7,46 11,10

Tabela br. 2.10 –Prosječne ponderisane aktivne kamatne stope po ključnim sektorima, u %, na godišnjem nivou


IX X XI XII I II III IV V VIDržavaPPKS10– nominalna 8,83 9,03 9,13 8,70 8,73 9,56 9,48 9,02 8,62 8,90PPKS – efektivna 8,50 9,43 10,01 10,41 10,34 11,25 11,28 10,41 9,69 10,07Privatni sektorPPKS – nominalna 11,66 11,54 11,42 11,24 11,27 11,18 11,16 10,99 10,78 10,56PPKS – efektivna 13,32 12,83 12,84 12,46 12,38 12,20 12,24 12,03 11,74 11,49

9 PPEKS – prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa.10 PPKS – prosječna ponderisana kamatna stopa.

sektoru (osim što su kamatne stope na kredite odobrene fizičkim licimaveće u odnosu na kamatne stope odobrene pravnim licima). Naime, ni prosječne ponderisane kamatne stope na kredite odobrene fizičkim li-

Tabela br. 2.11 – Prosječne ponderisane kamatne stope na kredite odobrene fizičkim i pravnim licima,u %, na godišnjem nivou


IX X XI XII I II III IV V VIFizička licaPPKS – nominalna 12,71 12,57 12,43 12,45 12,21 12,26 13,00 12,99 12,92 12,60PPKS – efektivna 14,58 14,31 14,23 14,23 13,95 13,82 14,79 14,80 14,62 14,26Pravna licaPPKS – nominalna 10,96 10,90 10,75 10,42 10,46 10,60 10,37 10,09 9,29 9,67PPKS – efektivna 12,20 11,94 11,97 11,67 11,56 11,63 11,39 10,97 9,64 10,42

cima ne ispoljavaju trend pada, dok iste na kredite odobrene pravnim licima gotovo konstantno bilježe blagi pad (Tabela br. 2.11).

MONETARNA KRETANJA

37

Takođe, treba primijetiti da se kretanje kamatnih stopa na kredite odo-brene privatnom sektoru, kao i kamatnih stopa na kredite odobrene pra-vnim licima poklapa sa kretanjem opšteg nivoa kamatnih stopa – što je i razumljivo, jer krediti odobreni privatnom sektoru, odnosno krediti odobreni pravnim licima imaju najveće učešće u ukupnim kreditima, te su njihovi ponderi najjači u determinisanju opšteg nivoa kamatnih stopa.

Posmatrajući prosječne ponderisane aktivne kamatne stope po djela-tnostima11 na kraju drugog kvartala ove godine, kao karakteristično se može izdvojiti sljedeće (Tabela br. 2.12):

1. kamatne stope odobrene na kredite u djelatnosti poljoprivrede, lova i ribolova su bile na najnižem nivou, prije svega kao rezul-tat realizacije programa Vlade koji je usmjeren na stimulisanje zapošljavanja i razvoja u oblasti poljoprivredne proizvodnje korišćenjem kreditnih linija putem banaka po nižoj kamatnoj stopi od bankarskih, dok su kod djelatnosti rudarstva bile na najvišem nivou;

2. konstantan pad kamatnih stopa na kredite odobrene u djelatno-sti građevinarstva, počev od januara 2006. godine. Od januara do maja povećana je vrijednost izvršenih građevinskih radova za 127%, a u istom periodu krediti odobreni za ovu djelatnost prosječno su učestvovali sa 5% u ukupnim kreditima domaćih banaka. Međutim, za prvih šest mjeseci ove godine, prema pre-liminarnim podacima o platnom prometu sa inostranstvom, u oblasti turizma korišćeno je preko 70 miliona eura kredita iz inostranstva, od čega je najveći dio uložen u izgradnju i reno-viranje turističkih objekata. Dobro poslovanje preduzeća koja se bave građevinarstvom i njihova relativno mala tražnja za kreditima kod domaćih banaka uticala je na opadajući trend kamatnih stopa na kredite odobrene za ovu djelatnost;

3. konstantan pad kamatnih stopa na kredite odobrene u djela-tnosti trgovine, počev od januara 2006. godine.;

4. u odnosu na kraj prvog kvartala 2006. godine jedino kama-tne stope na kredite u djelatnosti rudarstva bilježe rast, dok sve ostale kamatne stope bilježe pad. Pri tome, najizraženiji pad bilježe kamatne stope na odobrene kredite u djelatnosti energetike (za 1,89 procentnih poena);

5. najveći raspon između nominalnih i efektivnih stopa kroz čitav period septembar 2005 – jun 2006. godine jeste kod kredita odobrenih u djelatnosti energetike.

11 Ovdje se termin “djelatnost” odnosi na preovlađujuću (glavnu) djelatnost pravnog lica, onako kako je ova registrovana u MONSTAT-u. Stoga uvijek postoji mo-gućnost da iako je pravno lice pozajmilo sredstva za neku drugu namjenu (djelatnost), kredit (sa kamatnim stopama) statistički bude obuhvaćen prema glavnoj djelatnosti pravnog lica. Zbog svega, ovaj vid statistike o kamatnim stopama treba prihvatiti sa izvjesnom rezervom.

38


Tabela br. 2.12 – Prosječne ponderisane aktivne kamatne stope po djelatnostima, u %, na godišnjem nivou


IX X XI XII I II III IV VI VIPoljoprivreda, lov, ribolov

PPKS – nominalna 8,76 8,39 8,09 7,49 7,43 7,36 7,36 7,18 7,09 6,72

PPKS – efektivna 9,54 8,98 7,96 7,62 7,53 7,58 7,54 7,37 7,26 7,05

Rudarstvo

PPKS – nominalna 12,78 12,63 10,95 11,71 13,55 13,38 10,58 11,53 11,13 10,85

PPKS – efektivna 17,38 13,87 15,72 12,81 14,28 14,31 10,94 11,83 11,41 11,12

Proizvodnja

PPKS – nominalna 11,15 11,06 10,96 10,68 10,63 10,63 10,53 10,10 9,91 9,70

PPKS – efektivna 12,13 11,90 11,98 11,70 11,67 11,55 11,41 10,94 10,76 10,54

Energetika

PPKS – nominalna 9,65 9,70 9,98 10,45 10,24 10,62 10,49 10,40 9,39 9,33

PPKS – efektivna 14,82 11,81 14,83 14,17 13,38 13,26 13,30 13,84 11,70 11,41

Građevinarstvo

PPKS - nominalna 12,49 13,44 13,23 11,97 11,70 11,29 10,40 10,33 9,96 9,73

PPKS - efektivna 13,10 12,70 12,45 12,72 12,44 12,02 11,60 11,52 10,83 10,35

Trgovina

PPKS – nominalna 11,69 11,69 11,61 11,04 10,88 10,87 10,61 10,42 10,03 9,94

PPKS – efektivna 12,21 12,77 12,86 12,24 11,90 11,85 11,52 11,28 10,54 10,64

Usluge, turizam, ugostiteljstvo

PPKS – nominalna 9,85 9,84 9,82 9,78 10,04 9,67 9,86 9,78 10,03 9,49

PPKS – efektivna 15,31 10,93 11,03 11,06 10,98 10,25 10,42 9,85 11,18 9,65

Transport, skladištenje, ptt

PPKS – nominalna 10,25 10,41 10,50 9,78 9,94 9,95 9,73 9,50 9,59 9,33

PPKS – efektivna 11,94 11,76 11,52 10,81 10,73 10,33 10,19 9,92 10,31 10,09

Finansije

PPKS – nominalna 7,12 7,55 7,19 5,85 5,93 9,32 10,15 7,69 7,73 9,65

PPKS – efektivna 4,91 7,65 7,30 6,11 7,33 10,50 11,14 7,87 7,96 10,46

Trgovina nekretninama

PPKS – nominalna 11,55 10,71 10,86 11,74 11,44 11,38 11,39 11,07 11,12 10,14

PPKS – efektivna 12,95 12,60 12,84 13,04 12,08 12,09 12,05 11,68 12,26 11,09

Administracija i druge javne usluge

PPKS – nominalna 10,16 9,86 9,17 9,28 10,08 9,99 9,77 9,85 9,38 9,43

PPKS – efektivna 10,17 10,79 9,84 11,05 12,04 12,32 12,23 11,66 10,49 10,53

Ostalo

PPKS – nominalna 6,99 7,00 6,99 10,24 9,12 6,63 6,44 6,35 24,00 6,74

PPKS – efektivna 7,80 7,82 7,80 10,81 9,50 6,72 3,66 3,55 28,20 3,76

MONETARNA KRETANJA

39

Prva dva kvartala ove godine karakterisao je uzlazni trend aktivnosti mi-krofinansijskog sektora, čemu je doprinijela i pojava novih mikrokreditnihfinansijskih institucija na finansijskom tržištu Crne Gore12.

Bilansna suma mikrokreditnih finansijskih institucija (MFI) iznosila je23,8 miliona eura na kraju drugog kvartala, što je bilo za 5,2 miliona eura ili 27,8% iznad nivoa ostvarenog na kraju 2005. godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 45%. Pri tome, na kraju prvog kvartala 2006. godine, bilansna suma Agroinvesta činila je 63% ukupne bilan-sne sume MFI.

Struktura aktive MFI pokazuje dominantno učešće ukupnih kredita (95,6% na kraju drugog kvartala o.g.).

Potraživanja MFI po osnovu odobrenih kredita iznosila su 22,7 milio-na eura na kraju juna, što je bilo za 27,6% više nego na kraju pretho-dne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 43,6%, a broj aktivnih klijenata povećan je sa 16,7 hiljada na preko 18 hiljada. Od ukupnog

2.6. Mikrokreditne finansijske institucije

Tabela br. 2.13 - Bilansna suma MFI, stanje na kraju mjeseca, u 000 eura


III VI IX XII III VIAlter modus 4.783 5.437 5.587 5.999 7.009 7.873Agroinvest 9.847 10.968 11.464 12.612 14.949 14.981Montenegro investment credit 596Ozmont 342Ukupno 14.630 16.405 17.051 18.611 21.958 23.792

iznosa potraživanja po ovom osnovu 62% se odnosilo na potraživanja Agroinvest-a, a 38% na potraživanja ostalih mikrokreditnih finansij-skih organizacija.

Tokom prva dva kvartala ove godine krediti MFI su rasli po prosječnoj mjesečnoj stopi od 4,2%, pri čemu je intenzivniji porast zabilježen u drugom kvartalu. Naime, u prvom kvartalu ove godine prosječna mje-sečna stopa rasta ukupnih kredita iznosila je 2,5%, dok je odgovarajuća stopa rasta u drugom kvartalu iznosila 5,8%.

U strukturi kreditnog portfolija MFI po djelatnostima, dominantno je učešće kredita za poljoprivredu (65% na kraju juna ove godine).

U ročnoj strukturi kredita koje su odobrile MFI dominiraju dugoročni krediti (79% na kraju drugog kvartala ove godine). Pored toga, neto krediti, u iznosu od 22,5 miliona eura, činili su 98,8% ukupnih kredita MFI, dok se preostali dio odnosio na rezervisanja za potencijalne kredi-tne gubitke (263 hiljade eura).

Tabela br. 2.14 - Ukupni krediti MFI, stanje na kraju mjeseca, u 000 eura


III VI IX XII III VIAlter modus 4.783 5.350 5.027 5.885 6.859 7.841Agroinvest 8.562 10.494 11.073 11.946 12.352 14.040Montenegro investment credit 564Ozmont 300Ukupno 13.345 15.844 16.100 17.831 19.211 22.745

12 Početkom marta Centralna banka Crne Gore izdala je dozvolu za rad dvijema novim mikrokreditnim finansijskim institucijma: ,,OZMONT” doo Podgorica i,,MONTENEGRO INVESTMENT CREDIT” doo Podgorica.

40


Tabela br. 2.15 - Ukupni krediti MFI, po djelatnostima,stanje na kraju mjeseca, u 000 eura

Opis/period2005. 2006.

XII III VITrgovina 2.222 2.434 2.864Usluge 2.570 3.175 3.935Proizvodnja 838 901 862Poljoprivreda 12.201 12.701 14.630Ostalo 454Ukupno 17.831 19.211 22.745

Novčana sredstva MFI iznosila su 0,9 miliona eura ili 3,7% ukupne aktive MFI na kraju juna, dok su fiksna aktiva i ostala aktiva iznosile 438 hiljadaeura i činile 1,9% ukupne aktive.

Ukupne obaveze MFI, u iznosu od 12,1 miliona eura, činile su 50,9% uku-pne pasive, pri čemu su pozajmice i ostale obaveze iznosile 11,7 miliona eura, dok su bespovratna sredstva iznosila 0,4 miliona eura13.

Ukupan kapital MFI iznosio je 11,7 miliona eura ili 49,1% ukupne pasi-ve na kraju drugog kvartala 2006. godine. Od iznosa ukupnog kapita-la, 8,4 miliona eura ili 78,8% odnosilo se na kapital, 0,6 miliona eura ili 5% na donacije, dok je neraspoređena dobit iznosila 1,9 miliona eura ili 16,2% ukupnog kapitala. Na kraju juna 2006. pozitivan rezultat MFI iznosio je 1,1 milion eura.

13 Alter Modus

3. TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALA

TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALA

43

3.1. Tržište novca

U II kvartalu 2006. godine održane su četiri aukcije državnih zapisa i to dvije sa rokom dospijeća 91 i dvije sa rokom dospijeća 182 dana. Na njima je emitovano državnih zapisa u iznosu od 3,7 miliona eura. Uku-pan iznos emisija je prodat. Realizovano je gotovo 18% manje drža-vnih zapisa u odnosu na prethodni kvartal tekuće godine, i 86% manje nego u istom kvartalu prošle godine, kada je prodato zapisa u iznosu 26,5 miliona eura, što govori o značajnom padu zaduživanja budžeta po osnovu emisije državnih zapisa u ovoj godini.

Tražnja je premašila ponudu i iznosila je 5,3 miliona eura. Kupci na svim aukcijama državnih zapisa bile su banke, što je posledica mogućnosti izdvajanja dijela obavezne rezerve u vidu državnih zapisa.

Aukcije 91- dnevnih državnih zapisa

U II kvartalu održane su dvije aukcije 91- dnevnih državnih zapisa na kojima je emitovano i prodato zapisa u iznosu od 1,7 miliona eura, dok je tražnja za zapisima bila veća za oko 44% i iznosila je 2,4 miliona eura. Zabilježen je blagi porast kamatne stope, koji se i očekivao imajući u vidu niske kamatne stope ostvarene u prethodnom periodu, kao i negativnu

Grafik br. 3.1 - Kretanje prodatih iznosa i kamatnih stopa na 91 - dnevne državne zapise u II kvartalu2006. godine

Izvor : CBCG

realnu kamatnu stopu. U poređenju sa istim periodom prethodne godi-ne kada je realizovano zapisa u iznosu od 6,0 miliona eura i kada su se ostvarene kamatne stope kretale u rasponu od 5,59- 8,61 %, u II kvar-talu 2006. godine prodato je oko 70% manje ovih zapisa, po kamatnim stopama koje su niže od ostvarenih u istom kvartalu prethodne godine za od 4 do 6 procentnih poena.

Aukcije 182- dnevnih državnih zapisa

U II kvartalu održane su takođe dvije aukcije 182- dnevnih državnih za-pisa, na kojima je prodato 2,0 miliona zapisa, dok je tražnja za zapisima premašila ponudu iznoseći 2,9 miliona eura. U istom periodu prethodne godine realizovano je zapisa u iznosu od 4,0 miliona eura, na kojima su se kamatne stope kretale u rasponu od 8,69- 9,48%. U odnosu na isti period prethodne godine ostvaren je pad kamatnih stopa za oko 7 pro-centnih poena. U odnosu na prethodni kvartal ove godine realizovano je oko 28% manje zapisa. Od tada su kamatne stope u blagom porastu (u februaru ostvarena najniža kamatna stopa od kad se emituju ovi za-pisi, 0.49%), što je bilo za očekivati, jer bi u protivnom realna kamatna stopa bila negativna.

44


Box br. 3.1 - Zaduživanje država na tržištu novca

Smanjivanja zaduženosti budžeta, dio je Strategije Vlade Republike Crne Gore za upravljanja javnim dugom. Kao posledica imple-mentacije te strategije, ukupno zaduženje budžeta po osnovu državnih zapisa na kraju juna 2006. iznosilo je 6,5 miliona eura, što je na nivou zaduženosti prethodnih mjeseci ove godine, a u odnosu na jun prethodne godine manje je za oko 73%. Po Strategiji upravljanja javnim dugom alternativni izvor finansiranja budžetske nelikvidnosti mogu biti emitovanje srednjoročnih obveznicana međunarodnom tržištu kapitala (po kamatnoj stopi od 6%) ili uzimanje kredita od evropskih razvojnih banaka po Euriboru.

Grafik br. 1 - Neisplaćeni državni zapisi

Grafik br. 3.2 - Kretanje prodatih iznosa i kamatnih stopa na 182 - dnevne državne zapiseu II kvartalu 2006. godine

Izvor : CBCG

Izvor: Ministarstvo finansija RCG


45

3.2. Tržište kapitala

Za razliku od prethodnih godina kada je u drugom kvartalu, što se tiče prometa na berzama, bio evidentan sezonski uticaj na pad prometa, ove godine, na promet na berzama je upečatljivo uticao referendum o dr-žavno- pravnom statusu Crne Gore, tako da je do 22. maja jasno uočljiv pad prometa, a odmah nakon toga ostvaren je drastičan rast prometa, kapitalizacije i berzanskih indeksa, sa vrlo visokim stopama rasta, iako u posmatranom periodu nije bilo većih privatizacija.

Kvalitetan preduslov rastu prometa generalno predstavlja postignuta makroekonomska ravnoteža. Međutim, rast prometa i cijena akcija u II kvartalu ove godine bili su podstaknuti izglednim privatizacijama oče-kivanim u kraćem, odnosno srednjem roku. Period koji prethodi priva-tizacijama karakteriše ukrupnjavanje vlasništva koje generiše tražnju za akcijama, a kojoj se pridružuju “mali” investitori u namjeri da ostvare što veću zaradu. Ipak, u ovakvim uslovima prilikom investiranja potreban je izvjestan oprez, jer postoji opasnost od pucanja “mjehura” cijena, koje su ponekad vođene špekulativnim trgovinama, odnosno namjerama. Špekulativna trgovina bila je naročito izražena kod trgovanja investici-onim jedinicama investicionih fondova.

Grafik br. 3.3 - Promet na crnogorskim berzama u II kvartalu respektivno po godinama

Izvor: Montenegroberza i Nex Montenegro berza

Ukupan promet realizovan na crnogorskim berzama u II kvartalu 2006. godine iznosio je 43,04 miliona eura, što je 5,5% veći promet nego u istom periodu prethodne godine, i veći je od prometa ostvarenog na obje berze u čitavoj 2004. godini. Posmatrano pojedinačno po berzama, Montenegroberza je ostvarila 60% veći promet nego u istom periodu prethodne godine, dok je promet na Nex Montenegro berzi bio manji za 23%, što je uglavnom posljedica visokog prometa, koji je ostvaren prošle godine, nakon privatizacije “Telekoma” a.d. Podgorica.

Izmijenjena je i struktura ukupno ostvarenog prometa u odnosu na II kvartal 2005. godine, tako da je posebno zabilježen rast prometa in-vesticionim jedinicama privatizacionih fondova, pa je u ovom kvartalu njihovo učešće u ukupno ostvarenom prometu iznosilo blizu 20%, što predstavlja dvostruko veće učešće, u odnosu na učešće u ukupnom pro-metu u posmatranom periodu 2005. godine. U istom periodu ostvaren je pad prometa obveznicama stare devizne štednje u relativnom iznosu od 67%, kao i blagi pad prometa akcijama kompanija od 1,33%. U II kvartalu 2006. počela je trgovina obveznicama Fonda za obeštećenje, i njihov promet je u ukupno ostvarenom prometu iznosio 1,86%.

46


R. b. Opis

Ukupan promet u II kvartalu 2005.

Ukupan promet u II kvartalu 2006.

Promjena II kvart. 2006/II kvart. 2005

U eurima U % U eurima U % Apsolutna u eurima U %

1 Akcije 32,556,064 79.78 32,123,936 74.62 -432,128 -1.33

2 Obveznice stare devizne 4,948,491 12.13 1,629,953 3.79 -3,318,538 -67.06

3 Obveznice restitucije 0 0.00 799,534 1.86 799,534 0.00

4 Investicione jedinice 3,300,879 8.09 8,495,186 19.73 5,194,307 157.36

5 Ukupno 40,805,434 100.00 43,048,609 100.00 2,243,175 5.50

Tabela br. 3.1 - Upoređivanje strukture i ukupnog prometa, II kvartal 2005/ IIkvartal 2006.


Kapitalizacija je tokom II kvartala bilježila rast na obje berze. Na Mon-tenegroberzi kapitalizacija je u junu iznosila 1.285 miliona eura, što predstavlja rast u odnosu na aprilsku kapitalizaciju od 42%. U drugom kvartalu je na Nex Montenegro berzi ostvaren rast kapitalizacije od 21%, tako da je u junu iznosila 1.692 miliona eura.14

Grafik br. 3.4 - Kapitalizacija na crnogorskimberzama u II kvartalu 2006. u eurima


Grafik br. 3.5 - Ukupan promet i broj transakcija nacrnogorskim berzama u II kvartalu (po mjesecima)


Promet je ostvaren kroz nešto manji broj poslova, što znači da je pro-sječan iznos po transakciji bio oko 1.700 eura i bio je veći u odnosu na prosječan iznos po transakciji za isti period prošle godine za 9,7%.

14 Metodologija izračunavanja kapitalizacije na crnogorskim berzama je različita. Dok na Montenegro berzi kapitalizaciju računaju samo za hartije od vrijednosti kojima se u tekućem mjesecu trgovalo, na Nex Montenegro berzi kapitalizaciju računaju za sve hartije od vrijednosti sa njihovog listinga izuuzev one kojima se nije trgovalo u tekućem mjesecu, a čija kapitalizacija prelazi 20% ukupne mjesečne kapitalizacije berze.


47

Tabela br. 3.2 - Poređenje berzanskih indeksa crnogorskih berzi ( II kvartal 2005. i 2006.)

INDEKSI NEX20 NEXPIF MOSTE

Jun 2006/ April2006Apsolutna promjena +2831,49 +3335,96 +186,10

Procenat promjene +27,59 +39,94 +38,64

April-Jun2006Min vrijednost indeksa 10.068,70 8.114,65 482,97

Max vrijednost indeksa 13.116,98 11.668,05 673,82

Jun2005/Jun 2006Apsolutna promjena +8.281,10 +8.535,06 +390,74

Procenat promjene +172,06 +270,78 +138,03

Izvor: Centralna banka Crne Gore

Svi berzanski indeksi su u proteklom kvartalu bilježili rast.

Privremeno je (od 5. juna do 1. jula) stopirana trgovina obveznicama stare devizne štednje radi pripreme isplate treće serije obveznica, čija će rata iznositi između 500 i 2.000 eura.

Montenegroberza i Bečka berza su potpisali Memorandum o saradnji, koji će doprinijeti boljoj integraciji finansijskog tržišta Crne Gore i Jugo-istočne Evrope. Neke od najvećih i investitorima najinteresantnijih fir-mi naći će se na listingu i činjeće kompozitnu strukturu indeksa tržišta Jugoistočne evrope (SETX), koga čine najveće kompanije na berzama u Rumuniji, Sloveniji, Hrvatskoj i Bugarskoj.

Box br. 3.2 - Berzanski indeksi

Važnu informaciju o kretanju finansijskog tržišta i privrede u cjelini daju nam berzanski indeksi. Iako oni daju podatke o kreta-nju cijena akcija u prošlosti, na osnovu njihovog kretanja u prošlosti često se može anticipirati budućnost. Zbog taga oni igraju važnu ulogu u analizi berzanskog poslovanja i donošenju investicionih odluka.

Za investitora koji ima širi portfolio, promjene indeksa pojednostavljuju uvid u vrijednost njegovog portfolija, jer indeks pred-stavlja kumulativan izraz promjena i jednostavniji je za praćenje od praćenja cijena pojedinih hartija od vrijednosti, posebno u dužem vremenskom periodu. Na osnovu analize kretanja berzanskih indeksa u dužem vremenskom periodu mogu se uočiti veze između njih i čitavih sektora ekonomije, kao i različiti obrasci reagovanja tržišta u fazama rasta ili pada tržišta, što je korisno u predviđanju budućih smjerova kretanja.

Berzanski pokazatelji mogu biti prosjeci i indeksi.

Prosjeci predstavljaju artimetičku sredinu organičenog uzorka cijena akcija kompanija kojima se trguje na berzi ili na vanber-zanskom tržištu. Uzorak čini po jedna akcija kompanija sa liste, a ponder je definisan cijenom konkretne hartije od vrijednosti,tj. ukoliko je cijena hartije od vrijednosti veća on ima veći relativni uticaj na veličinu prosjeka. Na prosjek ne utiče veličina trži-šne vrijednosti kompanije, kao ni obim prodatih akcija, što svakakao predstavlja njegov nedostatak i čini ga manje pouzdanim. U slučaju skidanja s liste akcija usled prestanka rada kompanije ili usled spajanja kompanija, kao i u slučaju promjene veličine liste akcija na osnovu koje se utvrđuje prosjek ili u slučaju ukrupnjavanja ili usitnjavanja akcija do koje često dolazi kad nastupi trend rasta tržišta prosjek gubi na uporedivosti podataka.

48


Za razliku od prosjeka, indeksi su kompeksan pokazatelj, koji se izračunava na osnovu ponderisanih cijena akcija, ali i obima nji-hovog trgovanja. Izračunavaju se kao tržišna kapitalizacija u određenom vremenu (obično jedan dan) koja se dijeli odgovarajućim iznosom kapitalizacije na dan kada je indeks konstruisan, a dobijeni iznos se množi sa arbitrarno početno utvrđenom vrijedno-šću indeksa. On dakle zavisi od cijene akcija i od broja prodatih akcija i zbog toga je pouzdaniji izraz kretanja tržišta u odnosu na prosjek. Da bi indeks bio reprezentativan mora da zadovolji nekoliko uslova: da je veličina uzorka dovoljna da reprezentuje dati tržišni segment, da je uzorak reprezentativan, da su ponderi dobro utvrđeni i da se vodi računa o cilju zbog kojeg je indeks kon-struisan. Najčešće dva puta godišnje vrše se revizije indeksa, mada ponekad uslijed velikih promjena u kapitalizaciji, prometu, broju poslova mogu se vršiti i vanredne revizije indeksa, koje treba da doprinesu realnijem odrazu stvarnih kretanja tržišta.

Berzanske indekse nekad utvrđuju specijalizovane institucije, koje subjektino biraju koje će se hartije od vrijednosti naći u stru-kturi indeksa, ali one to mogu raditi i po objektivnoj procjeni. Najčešće berzanske indekse utvrđuju same berze. U svijetu se utr-vđuje i izračunava veliki broj indeksa od kojih su najpoznatiji su: Dow Jones, FTSE 100, Nikkei, DAX i drugi.

Stope rasta indeksa važan su pokazatelj investitorima za potencijalna ulaganja.

Tabela br. 3.3 - Stope rasta indeksa crnogorskih i nekih berzi iz okruženja

Naziv berze

Nex Montenegroberza Montenegroberza Beogradska berza Makedonska berza

NEX PIF NEX20 MOSTE BELEXfm BELEX15 BELEX sentiment MBI10 OMB

Stopa rasta u 2006. godini

44.38 33.87 45.52 14.61 0.35 -22.19 16.76

Uveden u toku ove godine, indeks obveznica

Izvor: Montenegro berza, Nex Montenegro berza, Beogradska berza, Makedonska berza

4. FISKALNI SEKTOR

FISKALNI SEKTOR

51

4.1. Prikaz Budžeta

Ukupni budžetski primici prema preliminarnim podacima Ministar-stva finansija u periodu januar-jun ove godine iznosili su 246,9 milionaeura (uključujući primitke od prodaje imovine, pozajmice i kredite, do-nacije i primitke od otplate kredita). U 2005. godini, ukupni budžetski prihodi bili su znatno viši i iznosili su 309,4 miliona eura, što je rezultat povećanih prihoda od privatizacije prodajom kontrolnog paketa drža-vnih akcija u Telekomu Crne Gore.

Struktura budžetskih primitaka pokazuje dinamičan rast tekućih prihoda sa učešćem 98% ili 241,7 miliona eura. Ovi prihodi ostvareni su 13,5% više od planiranog iznosa za januar-jun 2006. i u odnosu na isti period 2005. godine, bili su viši za 28,5%, što je rezultat povećanih prihoda od poreza. Primici od prodaje imovine iznosili su 2,4 miliona eura, dok su primici od otplate kredita iznosili 2,1 milion eura i bili su viši za skoro pet puta u odnosu na isti prošlogodišnji period. Istovremeno, prva dva kvartala 2006. godine, karakterisao je nizak nivo pozajmica i kredita u iznosu od 0,5 miliona eura (u istom periodu 2005. godine one su izno-sile 10,2 miliona eura). Prihodi po osnovu donacija i transfera bili su neznatni i iznosili su svega šesnaest hiljada eura.

Box br. 4.1 - Struktura budžetskih primitaka

Tekući prihodi budžeta formiraju se najvećim dijelom iz prihoda od poreza, koji su u drugom tromesječju ove godine nastavili trend rasta i iznosili su 221,4 miliona eura ili 92% izvornih budžetskih prihoda, što je za 19,7% više od plana za period jan-jun 2006 godine. Prihodi od poreza su u odnosu na isti period 2005 godine, povećani za 28,4% čemu je doprinio snažan priliv priho-da od poreza na dodatu vrijednost u ukupnom iznosu od 121,1 milion eura, što je za 46,2% veći iznos u odnosu na isti period u 2005. godini. U poređenju sa planom za prvih šest mjeseci ove godine, prihod od PDV-a je viši za 32% i učestvuje sa 55% u priho-dima od poreza ili 50,2% u tekućim budžetskim prihodima. Od akciza kao drugoj najvećoj prihodnoj kategoriji naplaćeno je 31,5 miliona eura što je 6% manje od plana, ali i 11% više u odnosu na ostvarenje u istom prošlogodišnjem periodu. U strukturi pore-za evidentno je povećanje kod svih kategorija poreza osim kod poreza na zarade zaposlenih kod kojih je ostvarenje bilo niže za svega 2%. Prihodi od poreza na dobit preduzeća iznosili su 7,8 miliona eura, što je 35% niže za isti period prošle godine, mada treba očekivati rast naplate prihoda po ovom osnovu, primjenom snižene stope od 9% od 01.januara.2006. godine. Ovome idu u prilog podaci Poreske uprave da je broj poreskih prijava o porezu na dobit preduzeća, od strane poreskih obveznika povećan za 6% u odnosu na 2004. godinu. U odnosu na uporedni period povećani su prihodi od poreza na međunarodnu trgovinu i transa-kcije (carine) za 40%, od poreza na promet nepokretnosti i prava 160% i ostali republički porezi za 26,4%.

Prihodi od taksi (administrativne, sudske, registracione, boravišne i ostale takse), raznih naknada i ostali republički prihodi u drugom kvartalu ove godine, iznosili 20 miliona eura i njihovo učešće u tekućim prihodima iznosilo je 8,3%, što je znatno više u odnosu na isti prošlogodišnji period.

52


Tabela br. 4.1 - Uporedni prikaz ostvarenja tekućih prihoda Budžeta RCG.

Izvor: Ministarstvo finansija

Ekonomska klasifikacija Vrsta primitka

Plan 01.01-30.06.2006. god.

Ostvareno 01.01-30.06.2006. god.

Ostvareno 01.01-30.06.2005. god.

Ostvareno u odnosu na plan

01.01-30.06.2006

%Ostvareno u odnosu na

2005

2 3

POREZI 184.910.362,73 221.411.066,62 172.389.163,56 119,74 128,44

7111 Porez na zarade zaposlenih 32.021.394,50 31.413.894,92 28.581.693,00 98,10 109,91

7112 Porez na dobit preduzeća 7.556.573,23 7.806.802,30 11.917.157,88 103,31 65,51

7113 Porez na promet nepokretnosti i prava 1.135.376,51 2.152.612,19 829.074,43 189,59 259,64

7114 Porez na dodatu vrijednost 91.983.900,41 121.105.714,96 82.823.784,72 131,66 146,22

7115 Akcize 33.538.368,37 31.495.895,38 28.430.080,85 93,91 110,78

7116 Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 17.004.876,30 25.367.003,75 18.170.354,10 149,17 139,61

7118 Ostali republički porezi 1.669.873,41 2.069.143,12 1.637.018,58 123,91 126,40

TAKSE 4.738.456,62 6.300.107,53 3.067.452,59 132,96 205,39

7131 Administrativne takse 3.885.714,29 3.727.944,10 2.277.393,19 95,94 163,69

7132 Sudske takse 816.042,28 2.526.729,91 775.814,03 309,63 325,69

7133 Boravišne takse 22.379,08 45.433,52 1.838,81 203,02 2470,81

7136 Ostale takse 14.320,97 12.406,56 0,00 0,00

NAKNADE 4.609.262,33 6.940.559.62 1.749.444,23 150,50 396,54

7141 Naknade za korišćenje dobara od opšteg interesa 435.168,42 364.264.60 1.749.444,23 82,93 20,63

7142 Naknade za korišćenje prirodnih dobara 1.471.659,67 804.914,91 54,69

7143 Ekološke naknade 664.318,96 1.059.671,77 159,51

7144 Naknade za priredjivanja igara na sreću 643.816,10 1.543.579,75 239,75

7148 Naknada za puteve 705.483,10 2.396.716,28 339,73

7149 Ostale naknade 688.816,08 771.412,31 111,99

OSTALI REPUBLIČKI PRIHODI 18.448.671,62 7.089.038.54 10.636.011,94 38,42 66,65

7151 Prihodi od kapitala 3.107.855,37 440.999.96 3.062.472,78 1,64 1,67

7152 Novčane kazne i oduzete imovinske koristi 3.017.171,50 2.632.899,19 87,26

7153 Prihodi koje organi ostvaruju vršenjem svoje djelatnosti 710.515,32 1.809.197,60 5.467.659,42 254,63 33,09

7155 Ostali prihodi 11.613.129,43 2.205.941.79 2.105.879,74 18,93 104,37

UKUPNO TEKUĆI PRIHODI 212.706.753,30 241.736.400.37 187.842.072,32 113,46 128,48

Rast budžetskih prihoda u prvih šest mjeseci bilježi kontinuitet što ukazuje na pozitivne efekte poreskih olakšica koje je Vlada Republike Crne Gore donijela tokom 2004. godine, smanjenjem stopa oporeziva-nja prihoda građana i preduzeća, kao i implementacijom više zakona

u oblasti fiskalne politike od januara 2006. godine. (Zakon o izmjena-ma i dopunama zakona o akcizama, Zakon o izmjenama i dopunama o PDV-u15, Zakon o carinskoj tarifi kao i Zakon o objedinjenoj registracijii sistemu izvještavanja o obračunu i naplati poreza i doprinosa). Zna-

15 Izmjenom ovog Zakona uvedeno je plaćanje PDV–a na proizvode na koje se PDV nije plaćao do 1. januara 2006. god. (proiz. za ljudsku ishranu, udžbenici i na-stavna sredstva, štampa, ljekovi, razne usluge i dr.)

FISKALNI SEKTOR

53

čajno povećanje prihoda po osnovu PDV-a za šest mjeseci ove godine, u odnosu na isti prošlogodišnji period govori o povećanju ekonomske aktivnosti, finansijske discipline, smanjenju sive ekonomije i efikasni-jem angažovanju poreskih i carinskih službi i potvrđuje činjenicu da je prihod od PDV-a značajan izvor budžetske likvidnosti i stabilnosti. Ta-kođe, očekuje se da će se kontinuirani rast prihoda od PDV-a nastaviti, i da će sa prihodima od poreza po drugim osnovima obezbjediti nado-knada smanjenja budžetskih prihoda po osnovu poreza na dohodak fi-zičkih lica. Naime predlogom Zakona o izmjenama i dopunama zakona o porezu na dohodak fizičkih lica predlaže se sniženje poreskih stopasa progresivnih 15, 19 i 23 odsto, na jedinstvenu od 9 odsto. Predlože-no je postepeno sniženje, i to u naredne dvije godine poreska stopa bi iznosila 15% u 2009. 12%, a u 2010. godini 9%. Uvođenje propocio-nalnog oporezivanja zarada zaposlenih imalo bi pozitivne efekte u cilju stvaranja povoljnih uslova za privredni razvoj, podsticaj preduzetništva, zapošljavanje novih radnika, što su i opredjeljenja sadržana u Agendi ekonomskih reformi.

Grafik br. 4.1 - Struktura budžetskih primitaka uperiodu 01.01.-30.06.2006. godine

Ukupni izdaci budžeta prema podacima Ministarstva finan-sija u periodu januar-jun 2006. godine iznosili su 258 miliona eura i u odnosu na isti period prethodne godine bili su viši za 1,2%, dok su u odnosu na plan niži za 14%. U odnosu na ostvarene primitke bili su viši za 11,7 miliona eura.

Box br. 4.2 - Struktura budžetskih izdataka

Struktura ukupnih izdataka pokazuje dominantno učešće tekućih izdataka budžeta u iznosu od 121 milion eura ili 47% i u odno-su na planirane (147 miliona eura), za šest mjeseci 2006 godine, bili su niži za 18%. Transferi institucijama, pojedincima, nevla-dinom i javnom sektoru i transferi za socijalnu zaštitu kumulativno su iznosili 75,2 miliona eura ili 29% ukupnih izdataka, što objezbjeđuje visok nivo socijalne, zdravstvene zaštite kao i uredno izmirivanje obaveza po osnovu penzijskog i invalidskog osi-guranja. Za kapitalne izdatke izdvojeno je 10 miliona eura, ili 4% ukupnih izdataka što je manje za 53% ili 11 miliona eura od planiranog iznosa, ali i povećanje za 29%, u poređenju sa istim periodom prošle godine. Niži nivo kapitalnih izdataka obezbije-dio je vraćanje kreditnih i neizmirenih obaveza iz prethodne godine. Država je otplatila duga od 11,4 miliona eura rezidentima i nerezidentima što je 162,5% više od plana, i istovremeno dala pozajmica i kredita u iznosu od 4,7 miliona eura, od čega nefi-nansijskim institucijama (2,5 mil.eura), pojedincima (0,9 mil.eura) i ostali pozajmice (1,3 mil.eura). Po osnovu garancija u zemlji i inostranstvu plaćeno je 1 milion eura, dok je za obaveze iz prethodnih godina država izdvojila 27 miliona eura ili 100% više od plana. Za budžetske rezerve (stalne i tekuće) izdvojeno je 8,2 milion eura, što je manje za dva miliona eura ili 48% planom utvr-đenih sredstava za period januar-jun 2006 godine.

Po osnovu bruto zarada i doprinosa kao najvećoj rashodnoj stavci i ostala lična primanja u periodu januar-jun 2006. godine, iz-dvojeno je 80 miliona eura što iznosi 31% ukupnih rashoda. Ostale kategorije na strani tekućih izdataka (rashodi za materijal i usluge, ostali izdaci, tekuće održavanje renta i subvencije), bilježe značajno smanjenje u odnosu na planirane izdatke za šest mjeseci 2006 godine, što je pozitivan trend. Ovi izdaci kumulativno iznosili su 31,4 miliona eura, sa učešćem od 12,2% u ukupnim rashodima. Za kamate je izdvojeno deset miliona eura ili 9% više od plana, dok su subvencije bile manje za 34% i iznosile su 2,7 miliona eura. Budžetska potrošnja u periodu januar-jun bila je niža za 14% od planirane, i finansirana je iz realnih izvora zahva-ljujući visokom rastu tekućih budžetskih prihoda.

54


Tabela br. 4.2 - Pregled izvršenja izdataka Budžeta RCG za period 01.01-30.06.2006. godine

O P I SPlan

jan-jun 2006. god.

Ostvarenjejan-jun

2006.god.

% ostvarenja u odnosu na

plan za jan-jun

Ostvarenje jan-jun

2005.god.

% ostvarenja u odnosu na

jan-jun 2005. god.

Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 84.230.793,72 75.391.895,60 89,51 66.324.733,05 113,67

Neto zarade 47.142.434,45 46.567.828,83 98,78 38.653.849,00 120,47

Porez na zarade 11.553.489,86 8.561.259,81 74,10 7.869.782,86 108,79

Doprinosi na teret zaposlenog 12.220.381,42 9.626.136,77 78,77 0,00

Doprinosi na teret poslodavca 11.537.937,97 9.197.203,81 79,71 19.801.101,19 46,45

Opštinski prirez 1.776.550,02 1.439.466,38 81,03

Ostala lična primanja 5.510.527,14 4.510.024,08 81,84 4.477.598,03 100,72

Rashodi za materijal i usluge 40.867.630,85 17.811.635,23 43,58 14.883.406,87 119,67

Tekuće održavanje 8.683.073,36 7.228.467,69 120,12

Kamate 9.040.348,10 9.822.405,10 108,65 10.163.412,13 96,64

Renta 1.630.683,90 1.103.864,80 67,69 778.586,51 141,78

Subvencije 3.944.592,87 2.662.618,00 67,50 2.353.316,73 113,14

Ostali izdaci 1.454.287,47 615.305,48 42,31 623.907,91 98,62

Transferi za socijalnu zaštitu 22.899.152,84 19.167.523,33 83,70 16.691.907,11 114,83

Prava iz oblasti socijalne zaštite 19.899.152,84 16.656.049,42 83,70

Sredstva za tehnološke viškove 3.000.000,00 2.511.473,91 83,72

Transferi institucijama pojedinicima nevladinom i javnom sektoru 72.587.301,05 55.746.638,48 76,80 34.200.632,34 163,00

Transferi javnim institucijama 13.717.767,94 9.449.507,96 68,89

Transferi nevladinim organizacijama 1.934.100,07 1.316.544,08 68,07

Transferi pojedincima 6.331.882,36 4.880.808,77 77,08

Transferi Republičkom fondu penzijskog i invalidskog osiguranja 41.443.050,69 33.519.274,03 80,88

Transferi Republičkom fondu za zdrav. osiguranje 4.700.000,00 3.525.000,00 75,00

Transferi zavodu za zapošljavanje 3.249.166,69 2.320.833,35 71,43

Transferi opštinama 1.069.249,99 734.670,29 68,71

Transferi budžetu države 142.083,31

Kapitalni izdaci 21.431.301,13 10.142.390,57 47,33 7.847.888,78 129,24

Kapitalni izdaci 21.431.301,13 10.142.390,57 47,33

Projektni zajmovi 0,00

Pozajmice i krediti 5.577.199,77 4.703.865,08 84,34 2.057.114,83 228,66

Otplata garancija 1.583.333,27 1.050.939,44 54,27 4.348.668,89 19,76

Otplata obaveza iz prethodnog perioda 13.489.906,92 26.929.704,87 199,62

Otplata dugova 7.019.308,31 11.405.493,23 162.48 64.929.637,24 17,56

Rezerve 10.056.419,61 8.167.334,73 81,22 5.730.616,71 142,52

Tekući izdaci 146.678.864,05 120.600.821,65 82,22 106.833.428,92 112,89

Rezervisani depoz.za restit. 11.106.957,49

UKUPNI IZDACI 301.322.786,95 257.914.621,33 85,59 253.746.852,31 101,64

Izvor:Ministarstvo finansija

FISKALNI SEKTOR

55

Posmatrajući iznos suficit/deficit kao razliku primitaka i izdataka, pričemu se primici umanjuju za pozajmice, primljene transfere, donacije i primitke od prodaje imovine, a izdaci za otplatu glavnice u zemlji i ino-stranstvu po osnovu duga nastalog uzimanjem kredita i emitovanjem hartija od vrijednosti, u periodu 01.01 – 30.06. 2006.g. Budžet Repu-blike je ostvario deficit 2,6 miliona eura.16

(Prilog D, Tabela 15)

Grafik br. 4.2 - Struktura budžetskih izdataka uperiodu 01.01 - 30.06.2006. godine

Box br. 4.3 - Zakon o kontroli državne pomoći

U skladu sa propisima EU Ministarstvo finansija uradilo je nacrt Zakona o konrtroli državne pomoći čijom primjenom, nakonusvajanja u Parlamentu RCG prestaje dosadašnja praksa dodjele državne pomoći na osnovu pojedinačnih akata, i uspostavlja se jedinstvena regulativa zasnovana na tržišnim principima. Zakonom se uređuju opšti uslovi i pravila za pripremu, dodjelu, kontrolu dodjele i korišćenja državne pomoći, kao i povraćaj državne pomoći, čime se obezbjeđuje ukidanje svih vrsta pomoći koje narušavaju ili prijete narušavanju tržišne konkurencije davanjem prednosti određenim subjektima ili proizvodima. Zakon jasno određuje pojam državne pomoći, davaoce, primaoce državne pomoći, kao i programe kojima se odobrava državna pomoć, sa ciljem unapređenja ekonomskog razvoja. Ovim zakonom postiže se transparentnost kontrole državne pomoći, bez obzira u kom obliku pomoć bila (subvencije, poreske olakšice, socijalne pomoći, zajmovi, garancije) kao i druge naknade odobrene pri-vrednim, vanprivrednim subjektima i regijama, što ima značajne efekte u planiranju državnog budžeta, kao i upravljanjem bu-džetskim deficitom.

Ovaj zakon je u skladu sa regulativom EU u oblasti konkurencije i stoga će predstavljati korak više na planu harmonizacije.

Republički fond penzijskog i invalidskog osiguranja u prvih šest mjeseci 2006. godine, ostvario je deficit od 0,8 miliona eura. Ukupniprihodi iznosili su 91,7 miliona eura i bili su viši za 18% u odnosu na isti prošlogodišnji period. Od doprinosa kao najvažnijeg izvora finansiranja

4.2. Prikaz budžetskih fondova u periodu januar – jun 2006. godine

fonda PIO prihodovano je 61 milion eura, što predstavlja povećanje od 60% u odnosu na isti period 2005. godine, čime se obezbjeđuje likvi-dnost fonda i uredno servisiranje obaveza. Osim rasta prihoda od do-prinosa, na finasijsku stabilnost Fonda, pozitivan uticaj imali su prihodi

16 Metodologija obračuna suficita/deficita »Sl.list RCG«, 71/05.

56


od prodaje akcija iz portfelja fonda, transferi iz budžeta kao i interna ekonomija, odnosno unutrašnja racionalizacija poslovanja Fonda. Tran-sferi iz budžeta iznosili su 28 miliona eura ili 30,4%, prihodi od akcij-skog kapitala 2,5 miliona eura ili 2,7%, dok su ostali primici iznosili 0,6 miliona eura. Prema podacima Fonda u tekućem periodu ove godine, Fond nije povlačio sredstva iz depozita i nije koristio sredstva iz kredita kod poslovnih banaka.

Ukupni izdaci Fonda PIO u posmatranom periodu iznosili su 92,5 mili-ona eura, što je više za 22% u odnosu na isti period 2005. Najznačaj-niji udio imali su rashodi za penzije, koji su iznosili 74 miliona eura ili 80%. Po osnovu naknada, dodatka, doprinosa za zdrastveno osiguranje i penzija u stranim zemljama Fond je utrošio 13 miliona eura ili 14% ukupnih rashoda. Operativni izdaci koji obuhvataju: tekuće i kapitalne izdatke, pozajmice i kredite i transfere iznosili su 2,6 miliona eura ili 2,9% ukupnih rashoda. Za obaveze iz prethodne godine Fond je izdvo-jio 0,9 miliona eura ili 1%, dok je po osnovu povraćaja kredita utrošeno 0,5 miliona eura. Fond je izdvojio 1,8 miliona eura kod poslovne banke, kao oročeni depozit.

Republički fond zdravstva na bazi procjene fonda u periodu januar-jun 2006. godine, ostvario je deficit od 1 milion eura. Prihodi fonda uposmatranom periodu iznosili su 48,7 miliona eura i bili su viši za 13,5% u odnosu na 2005, kao rezultat bolje naplate prihoda od doprinosa. U ukupnim prihodima 73,5% ili 35,8 miliona eura učestvovali su prihodi od doprinosa , dok su ostali prihodi, prihodi od zemljoradnika i prihodi od zavoda za zapošljavanje iznosili 0,5 miliona eura. Učešće prihoda od Fonda PIO iznosilo je 9 miliona eura, a po osnovu transfera iz Budžeta prihodovano je 3,4 miliona eura. Rashodi fonda zdravstva iznosili su 49,7 miliona eura, u kojima su najveće učešće imali izdaci za redovnu djela-tnost i nabavku lijekova u iznosu od 47,2 miliona eura ili 95%.

Zavod za zapošljavanje Republike Crne Gore, u periodu januar-jun 2006. ostvario je ukupne primitke u iznosu od 15,1 milion eura (uklju-čujući sredstva prenesena iz prethodne godine u iznosu od 4,7 miliona eura). Tekući primici (doprinosi, takse i ostali prihodi ) iznosili su 5,5 miliona eura, što je za 100% više u odnosu na isti period prethodne godine. Od transfera iz budžeta prihodovano je 2,3 miliona eura, do-nacija trideset hiljada eura, i od otplate datih kredita 1,3 miliona eura. U posmatranom periodu zavod je po osnovu prihoda od prodaje imovine ostvario 1,1 milion eura. miliona eura.

Izdaci zavoda u prvih šest mjeseci 2006. godine, iznosili su 13,2 mili-ona eura od čega se 3,4 miliona eura odnosilo na tekuće izdatke, dok su transferi za socijalnu zaštitu i transferi pojedincima, institucijama, i javnom sektoru iznosili 6,9 miliona eura. Za kapitalne izdatke izdvoje-no je 0,3 miliona eura, dok su neto pozajmice iznosile 1,3 miliona eura, jer su pozajmice i krediti iznosili 2,6 miliona eura, a primici od otplate kredita 1,3 miliona eura. Zavod je u periodu januar- jun poslovao sa su-ficitom od 1,9 miliona eura.

Fond za razvoj je u periodu januar-jun 2006 godine, realizovao pri-hode u iznosu od 0,6 miliona eura, što je u poređenju sa istim periodom 2005 više za dva puta kao rezultat povećanih prihoda ( od kamata, kre-dita,dividende ) dok su rashodi iznosili 0,3 miliona eura, pa je realizovan suficit od 0,3 miliona eura.

(Prilog D, Tabela br. 16).

EKSTERNI SEKTOR

57

5. EKSTERNI SEKTOR

EKSTERNI SEKTOR

59

Preliminarni podaci iz platnog bilansa Republike Crne Gore pokazuju da je tokom prva tri mjeseca 2006. godine deficit na tekućem računuiznosio 124,1 miliona eura ili 33,4% BDP. Pokrivenost spoljnotrgovinskog deficita suficitom ostvarenim na ostalim podračunima tekućeg računaiznosila je 22,4% ili za 6,7 indeksnih poena manje od pokrivenosti to-kom prva tri mjeseca 2005. godine (29,1%).

Ukupno ostvarena robna razmjena iznosila je 350,3 miliona eura ili 36,6% više nego u istom periodu 2005. godine.

Stepen pokrivenosti uvoza izvozom roba iznosio je 41,8%, što je za 1 indeksni poen više nego u istom periodu 2005. godine.

Tabela br. 5.1 - Kvartalni podaci za period 2004-2006. godine

2004 2005 2006

I II III IV I II III IV I

A. TEKUĆI RAČUN (1+2+3+4) -74,331 -16.045 89.791 -119.057 -78.712 -81.699 65.204 -105.599 -124.141

1. ROBE -103.453 -66.246 -95.525 -151.212 -108.100 -140.664 -162.521 -150.485 -143.871

1.1. Izvoz 102.005 121.338 115.805 113.000 74.200 102.236 117.954 120.606 103.223

1.2. Uvoz 205.458 187.584 211.330 264.212 182.300 242.900 280.475 271.091 247.094

2. USLUGE -4.618 21.159 141.860 -10.225 -2.116 23.354 169.463 -578 -12.477

2.1. Prihodi 16.813 46.520 169.066 17.130 22.683 53.695 204.869 34.615 33.713

2.2. Rashodi 21.431 25.361 27.206 27.355 24.799 30.341 35.406 35.193 46.190

3. DOHOCI 14.837 14.077 29.573 27.756 7.641 23.671 41.150 28.573 1.066

3.1. Prihodi 26.198 29.470 36.020 43.768 10.843 47.141 49.195 48.469 7.875

3.2. Rashodi 11.361 15.393 6.447 16.012 3.202 23.470 8.045 19.896 6.809

4. TEKUĆI TRANSFERI 18.903 14.966 13.883 14.624 23.863 11.940 17.112 16.891 31.141

4.1. Transferi u Crnu Goru 21.538 17.412 16.886 17.657 27.080 16.636 21.410 21.356 36.231

4.2. Transferi iz Crne Gore 2.635 2.446 3.003 3.033 3.217 4.696 4.298 4.465 5.090

B. KAPITALNI I FINANSIJSKI RAČUN 44.877 39,347 -116.834 91,315 62.171 80,183 -114.770 159,204 150.330

1. RAČUN KAPITALA -9,648

2. FINANSIJSKI RAČUN (1+2+3+4+5) 44.877 39,347 -116.834 91,315 62.171 80,183 -114.770 159,204 159.978

1. Direktne investicije-neto 9,343 21.467 5,575 14.182 161,124 51.487 46,847 115.153 58,564

2. Portfolio investicije-neto 149 607 1.222 3,546 7,883 2,855 -4,838 -1,084 -156

3. Ostale investicije-neto 16,194 1,625 -89,924 52,506 -673 29,851 -126,587 83,066 48,038

4. Promjene neto strane aktive kom. b. 19,793 21,629 -22,481 12,879 3,497 -18,639 -31,545 -18,751 21,165

5. Promjena rezervi CBCG -602 -5,981 -11,226 8,202 -109,660 14,629 1,353 -19,180 32,367

C. NETO GREŠKE I OMAŠKE (A+B) -29,454 23,302 -27,043 -27,742 -16,541 -1,516 -49,566 53,605 26,189

Na nerobnim podračunima tekućeg računa u prvom kvartalu 2006. go-dine zabilježen je rast suficita na računu tekući transferi za 30,5%.

Priliv direktnih stranih ulaganja u Crnu Goru, u prvom kvartalu ove go-dine, iznosio je 63,5 miliona eura. Ovo je značajan priliv imajući u vidu činjenicu da u ovom periodu nije bilo većih privatizacija. Priliv portfolio investicija iznosio je 4,7 miliona eura, a odliv sredstava po ovom osno-vu 4,9 miliona eura.

Priliv sredstava po osnovu zajmova iznosio je 70,8 miliona eura, dok je istovremeno odliv iznosio 20,5 miliona eura. U ukupnom iznosu uzetih kredita značajan dio čine sredstva koja se ulažu u oblast turizma. Sal-do na računu Ostale investicije za prvi kvartal 2006. godine iznosio je 48 miliona eura.

60


5.1. Tekući račun platnog bilansa

Prema preliminarnim podacima o platnom bilansu, deficit na tekućemračunu u periodu januar-mart 2006. godine iznosio je 124 miliona eura, što predstavlja povećanje za 45,4 miliona eura u odnosu na isti period 2005. godine. Povećanje deficita tekućeg računa je posledica povećanjatrgovinskog deficita i deficita usluga. Značajno povećanje deficita uslugaje posledica velikih investicionih radova. Pokrivenost spoljnotrgovinskog deficita suficitom ostvarenim na ostalim podračunima tekućeg računaiznosila je 22,4% ili za 6,7 indeksnih poena manje od pokrivenosti to-kom prva tri mjeseca 2005. godine (29,1%).

Posmatrano kao procenat BDP, deficit tekućeg računa u prva tri mjeseca2006. godine iznosio je 33,4%. Na podračunu roba ostvareni je deficit uiznosu od 38,7% BDP, dok je saldo usluga činio 3,4% BDP.

Upoređujući saldo tekućeg računa prvog kvartala 2006. godine sa istim kvartalom 2005. godine evidentan je rast deficita u 2006. godiniza 57,7%. Osnovni razlog jeste porast deficita roba i usluga u odnosuna isti period 2005. godine. Robni deficit u prvom kvartalu 2006. go-dine bio je za 35,8 miliona eura veći od robnog deficita u istom kvar-talu 2005. godine, dok je deficit usluga bio veći za 10,4 miliona eura.Suficit na preostala dva podračuna tekućeg računa u prvom kvartalu2006. godine iznosio je 32,2 milion eura i bio je veći za 0,7 miliona eura u odnosu na 2005. godinu.

Tabela br. 5.2 - Tekući račun bilansa plaćanja u odnosu na BDP, 000 EUR

Izvor: Centralna banka Crne Gore, preliminarni podaci

Q1 2005. Q1 2006. Index % BDP

A. TEKUĆI RAČUN (1+2+3+4) -78,712 -124,141 157.72 -33.41

1. ROBE -108,100 -143,871 133.09 -38.72

1.1. Izvoz 74,200 103,223 139.11 27.78

1.2. Uvoz 182,300 247,094 135.54 66.49

2. USLUGE -2,116 -12,477 589.66 -3.36

2.1. Prihodi 22,683 33,713 148.63 9.07

2.2. Rashodi 24,799 46,190 186.26 12.43

3. DOHOCI 7,641 1,066 13.96 0.29

3.1. Prihodi 10,843 7,875 72.63 2.12

3.2. Rashodi 3,202 6,809 212.65 1.83

4. TEKUĆI TRANSFERI 23,863 31,141 130.50 8.38

4.1. Transferi u Crnu Goru 27,080 36,231 133.79 9.75

4.2. Transferi iz Crne Gore 3,217 5,090 158.23 1.37

B. KAPITALNI I FINANSIJSKI RAČUN 62,171 150,330 241.80 40.45

1. RAČUN KAPITALA -9,648 -2.60

2. FINANSIJSKI RAČUN (1+2+3+4+5) 62,171 159,978 257.32 43.05

2.1. Direktne investicije-neto 161,124 58,564 36.35 15.76

2.2. Portfolio investicije-neto 7,883 -156 -1.97 -0.04

2.3. Ostale investicije-neto -673 48,038 -7,137.86 12.93

2.4. Promjene neto strane aktive kom. b. 3,497 21,165 605.23 5.70

2.5. Promjena rezervi CBCG -109,660 32,367 -29.52 8.71

C. NETO GREŠKE I OMAŠKE (A+B) -16,541 26,189 -158.33 7.05

EKSTERNI SEKTOR

61

Grafik br. 5.1. - Podračuni tekućeg računa pokvartalima u 2005. i 2006. godini

5.1.1. Robna razmjena

Crna Gora je, prema preliminarnim podacima, u prvom kvartalu 2006. godine ostvarila ukupnu robnu razmjenu sa inostranstvom u iznosu od 350,3 miliona eura, od čega je izvoz iznosio 103,2 miliona eura, a uvoz 247,1 miliona eura. Ostvareni obim spoljnotrgovinske razmjene u 2006. godini bio je za 36,6% veći nego u istom periodu 2005. godine. Spoljnotrgovinski deficit iznosio je 143,9 miliona eura, što je za 33,1%više nego u prvom kvartalu 2005. godine. Pokrivenost uvoza izvozom iznosila je 41,8% i bila je za 1 indeksni poen veća u odnosu na isti pe-riod prethodne godine.

Učešće spoljnotrgovinskog deficita u ukupnoj robnoj razmjeni, u prva trimjeseca ove godine, iznosilo je 41,1%, što je za 1 indeksni poen manja nego u istom periodu 2005. godine (42,1%).

Raspoloživi podaci o robnom izvozu, pokazuju da je tokom prva tri mjeseca 2006. godine izvoz porastao za 39,1% u odnosu na pretho-dnu godinu.

Uvoz roba, u periodu januar – mart 2006. godine, iznosio je 247,1 mi-liona eura i bio je veći za 35,5% u odnosu na prethodnu godinu.17

Grafik br. 5.2. - Pokrivenost uvoza izvozom,2004 – 2006, u %

Grafik br. 5.3 - Kvartalni uvoz i izvoz roba,2004 – 2006, 000 EUR

Grafik br. 5.4 - Kvartalna stopa rasta uvoza i izvozaroba, 2004 – 2006, u %

17 Analizu strukture uvoza/izvoza po robama nije moguće uraditi jer Monstat, u čijoj je nadleznosti obrada podataka o strukturi uvoza/izvoza po robama, jos uvijek nije dostavio potrebne podatke za njenu izradu.

62


5.1.2. Usluge

Pored robne razmjene, sastavni dio tekućeg računa predstavljaju tran-sakcije sa inostranstvom po osnovu usluga.

Ukupni obim razmjene usluga u periodu januar – mart 2006. godine iznosio je 79,9 miliona eura ili 68,3% više nego tokom prva tri mjeseca 2005. godine. Sve govori u prilog snažnijem nastavku rasta obima transakcija u ovoj oblasti.

Prihodi od usluga u prvom kvartalu 2006. godine iznosili su 33,7 miliona eura i povećani su za 11 miliona eura ili 48,6% u odnosu na isti period prethodne godine.

Rashodi od usluga, istovremeno su iznosili 46,2 miliona eura i po-većani su za 21,4 miliona eura ili 86,3%, a osnovni razlog jeste značaj-no povećanje investicionih radova što će imati pozitivan uticaj na dalji privredni rast i razvoj.

Saldo usluga u posmatranom periodu je bio negativan i iznosio je 12,5 miliona eura i veći je od deficita koji je ostvaren u istom periodu 2005.godine za 10,4 miliona eura. Najveći uticaj na deficit imale su građevin-ske usluge, ostale poslovne usluge i usluge osiguranja.

Transportni prihodi su nastavili da rastu u visokom procentu - za prva tri mjeseca 2006. godine iznosili su 13,6 miliona eura što predsta-vlja povećanje od 29,3% u odnosu na isti period 2005. godine (krajem 2005. godine, posmatrano u odnosu na cijelu 2004. godinu procenat porasta prihoda od transporta iznosio je 34%). Kao i tokom 2005. godine, najveći prihodi su ostvareni u oblasti pomorskog saobraćaja – 67,6%, zatim vazdušnog – 17,3% i željezničkog saobraćaja – 8%.

Grafik br. 5.5 - Kretanje obima razmjene usluga

Grafik br. 5.6 - Struktura prihoda od usluga,u periodu I - III 2006. godine

Grafik br. 5.7 - Struktura rashoda od usluga,u periodu I - III 2006. godine

Grafik br. 5.8 - Saldo usluga, u periodu I - III 2006.godine

EKSTERNI SEKTOR

63

U prvom kvartalu 2006. godine nastavljen je trend rasta transportnih prihoda iz prethodne godine, u oblasti pomorskog i željezničkog sao-braćaja. Osnovni razlozi tome, pored snaženja domaće pomorske kom-panije, jesu povećanje obima pruženih usluga u ovim oblastima (usluge skladištenja, pretovara, te provizije i honorari isplaćeni agentima koji su povezani sa putničkim i tovarnim prevozom), zatim povećanje obima poslova sa Srbijom (sklopljeni sporazum željeznica Crne Gore i Srbije

Tabela br. 5.3 - Transportni prihodi u periodu I – III 2005/2006, 000 EUR

Vrsta saobraćaja I-III 2005. % učešća I-III 2006. % učešća 2006/2005 Razlika Pomorski 7.936 75,68 9.167 67,59 115,51 1.231Željeznički 273 2,60 1.086 8,01 397,80 813Vazdušni 2.145 20,46 2.342 17,27 109,18 197Drumski 132 1,26 383 2,82 290,15 251Ostalo 0 0 584 4,31 584UKUPNO 10.486 100 13.562 100 129,33 3.076

Izvor: ITRS CBCG

Tabela br. 5.4 - Struktura transportnih prihodi u periodu I – III 2006. godine, 000 EUR

Vrsta saobraćajaVrsta transportne usluge

Ukupno % učešćaPutnički transport Transport robe Ostalo

Pomorski 302,46 1.302,21 7.561,92 9.166,59 67,59Željeznički 1,83 1.068,66 15,44 1.085,93 8,01Vazdušni 1.453,49 2,61 885,91 2.342,01 17,27Drumski 34,93 293,49 54,98 383,41 2,83Ostalo 0 0 0,58 0,58 0UKUPNO 1,792.71 2,666.95 9.102,16 13.561,81 100% učešća 13.22 19,67 67,12 100

Izvor: ITRS CBCG

sa Lukom Bar o kontejnerskom prevozu roba i sa kompanijom US Steel Serbia, nekada najvažnijim poslovnim partnerom Luke Bar).

Ukupni transportni rashodi su iznosili 9,1 miliona eura i poveća-ni su za 36,3% za tri mjeseca 2006. godine u odnosu na isti period 2005. godine.

Tabela br. 5.5 - Transportni rashodi u I – III 2005/2006, 000 EUR

Vrsta saobraćaja I-III 2005. % učešća I-III 2006. % učešća 2006/2005 Razlika Pomorski 1.158 17,29 1.576 17,26 136,10 418Željeznički 868 12,96 489 5,36 56,34 -379Vazdušni 2.942 43,93 3.875 42,44 131,71 933Drumski 1.729 25,82 2.910 31,87 168,31 1.181Ostalo 0 0 280 3,07 280UKUPNO 6.697 100 9.130 100 136,33 2.433

Izvor: ITRS CBCG

64


Osnovni razlog povećanja rashoda rezultat je većeg prevoza putnika u vazdušnom saobraćaju i roba u drumskom i željezničkom saobra-ćaju (korišćenje usluga drugih željeznica, te inostranih transportnih preduzeća).

Saldo transportnih usluga, u prvom kvartalu 2006.godine, bio je pozitivan i iznosio je 4,4 miliona eura, što je za 17% više u odnosu na isti period 2005. godine.

Tabela br. 5.6 - Struktura transportnih rashoda u I – III 2006. godine 000 EUR

Vrsta saobraćajaVrsta transportne usluge

Ukupno % učešćaPutnički transport Transport robe Ostalo

Pomorski 91,89 613,12 870,62 1.575,64 17,26Željeznički 1,33 195,43 292,09 488,84 5,35Vazdušni 1.453,96 119,04 2.302,35 3.875,35 42,44Drumski 77,50 2.756,72 75,86 2.910,08 31,87Ostalo 0,00 0 0,28 0,28 0UKUPNO 1.624,68 3.684,32 3.821,48 9.130,48 100% učešća 17,79 40,35 41,85 100

Izvor: ITRS CBCG

Prihodi od putovanja – turizam računaju se od procijenjenih prihoda od turizma, i dopunjuju se podacima o pruženim zdravstveno-rekrea-tivnim uslugama i potrošnji u cilju školovanja. U prva tri mjeseca 2006. godine procijenjeni prihodi od turizma iznosili su 5,9 miliona eura, što je za 1,7 miliona eura ili 40,5% više nego u istom periodu 2005. godine (4,2 miliona eura). Suficit ostvaren u ovoj oblasti tokom posmatranogperioda 2006. godine iznosio je 3,7 miliona eura.

Box br. 5.1 - Investicije u turizmu

Turizam u Crnoj Gori predstavlja najznačajniju granu koja ima realne mogućnosti za razvoj, sa multiplikativnim efektima. Pre-ma izvještaju Svjetskog savjeta za putovanja i turizam, crnogorski turizam se nalazi na prvom mjestu u svijetu po dugoročnom rastu (u poslednjih deset godina).

Osnovni ciljevi u politici razvoja turizma u Crnoj Gori su brza privatizacija i stvaranje pretpostavki za strane direktne investicije. Do sada je u Crnoj Gori privatizovano više od 20 hotela, a očekuje se da će tokom ove godine privatizovati oko 95% turističkih kapaciteta. Glavni cilj privatizacije u turizmu je stvaranje jakih, zdravih i konkurentnih kompanija, ne samo na domaćem već i na međunarodnom tržištu. Prilikom privatizacije velika pažnja se poklanja osnovnim ciljevima turizma, a to su: zapošljavanje, prihod države od poreza i plasman domaćih proizvoda.

Rezultati investicija u turizmu u Crnoj Gori su relativno dobri. Do sada je rekonstruisan i izgrađen veliki broj hotela, povećana je efikasnost turističkih objekata i atraktivnost Crne Gore kao turističke destinacije. Broj turista se iz godine u godinu povećava.Tokom prethodne godine Crnu Goru je posjetilo više od 800 000 turista, dok je broj stranih turista bio za 50% veći nego pret-hodne godine. Turizam u Crnoj Gori predstavlja najveći izvor strane valute (eura). Crna Gora ima veliki potencijal za greenfieldinvesticije u oblasti turizma, što treba iskoristiti za privlačenje renomiranih kompanija, jer sa njima dolazi i veliki broj turista. Lokacije predviđene za greenfield investicije (nove investicije) u primorskom regionu su Ada Bojana, Velika Plaža, Valdanos, Bu-ljarica, Lučice, Jaz, Tivat-Kalardovo i Njivice.

EKSTERNI SEKTOR

65

Grafik br. 1 - Kretanja broja dolazaka turista u Crnoj Gori

Pored hotela, putna infrastruktura i bezbjedna dostupnost turističke destinacije imaju veliki uticaj na turistički razvoj. Stanje crnogorske putne infrastrukture počelo je da se popravlja poslednjih godina, većinom kroz donacije i povoljne kredite. Do sada su realizovane značajne investicije u infrastrukturi: izgrađen je tunel »Sozina«, modernizovani su aerodromi, poboljšana je pu-tna infrastruktura, itd.

Osnovu za razvoj crnogorskog turizma čini Master plan razvoja turizma do 2020. godine18. Master planom su jasno definisanikvalitativni i kvantitativni ciljevi politike privlačenja turističkih investicija. Prema kvantitativnim ciljevima, predviđenim Ma-ster planom, do 2010. godine Crna Gora treba da ostvari nivo od 11,4 miliona noćenja – koji odgovara nivou iz osamdesetih go-dina. Udio stranih gostiju treba da se poveća sa 25% iz 1985. godine na 45% u 2010. godini. Udio hotela u kapacitetima noćenja treba sa 30%, koji odgovara nivou iz osamdesetih godina, da poraste na 57% u 2010.godini. Ovi ciljevi mogu biti ostvareni uz pretpostavku da novi hoteli do 2010.godine ostvare popunjenost kapaciteta 150 dana tj. 41% nezavisno od sezone. Kvalitatvni ciljevi se ogledaju u kreiranju novih radnih mjesta, povećanju prihoda od turizma i očuvanju kulturnih, istorijskih i prirodnih potencijala Crne Gore.

Strateški cilj razvoja Crnogorskog turizma je stvaranje održivog i visoko kvalitetnog turizma. Svjetski savjet za putovanja i turi-zam predviđa da će turizam postati vodeći izvozni sektor u Crnoj Gori, koji ostvaruje najveće prihode i ima potencijal da stimuliše preduzetništvo i kreira veliki broj radnih mjesta.

U oblasti Komunikacijskih usluga, u prvom kvartalu 2006. godine ostvaren je prihod od 4,1 miliona eura i to najviše zahvaljujući uslugama pruženim u oblasti telekomunikacija. Rashodi po ovim osnovima su iznosili 0,9 mi-liona eura što je dovelo do ostvarenja suficit od 3,2 miliona eura.

Prihodi od Ostalih poslovnih usluga tokom tri mjeseca ove godine do-stigli su nivo od 4,4 miliona eura, dok su istovremeno rashodi iznosili 9,2 milion eura. Najviše je prihodovano od trgovinskih usluga pruženih

nerezidentima (1 milion eura za prvi kvaral), zatim, kotizacija za poslo-vne skupove i preduzetničkog konsaltinga (1 milion eura), propagandu i istraživanje tržišta kao i za pružanja pravnih i računovodstvenih usluga nerezidentima. Na strani rashoda za angažovanje stranih stručnjaka iz oblasti prava, računovodstva i konsaltinga, za čije usluge je u prva tri mjeseca 2006. godine plaćeno 2,9 miliona eura. Sa porastom stranih direktnih investicija, povećanjem radova u oblasti građevinarstva porasla je potreba za uslugama iz oblasti arhitektonskog dizajna razvojnih proje-

18 Master plan za razvoj turizma do 2020. godine, Ministarstvo tuirzma u Vladi Crne Gore, novembar 2001. godina

66


kata, planiranja i nadgledanja izgradnje objekata, istraživanja, testiranja i izdavanja dozvola za upotrebu tih proizvoda i objekata. Za te namjene, u periodu januar – mart 2006. godine, plaćeno je nerezidentima milion eura. Troškovi promocije domaćih proizvoda i usluga na inostranim saj-movima, kupovine reklamnog materijala, istraživanja tržišta i za ostale vrste medijskog plasmana, u prvom kvartalu ove godine, iznosili su 1,4 miliona eura. Rast investicija i agresivnija propaganda domaćih proizvoda i usluga rezultirali su ostvarnim deficitom u ovoj oblasti od 3,7 milionaeura. Ostvareni deficit rezultat je većeg investiranja u ovoj oblasti , kojeće, kroz povećanje obučenosti domaćeg kadra i porast kvalitata domaće ponude, direktno uticati na dalji privredni rast i razvoj.

Rad na građevinskim projektima i instalacijama domaćih preduzeća van Crne Gore kao i u Crnoj Gori (u slučajevima angažmana od strane nerezidenta koji izvodi radove u Crnoj Gori) obezbjedio je, tokom ove godine, priliv sredstava na račune rezidenata, u iznosu od 3,9 miliona eura. Rashodi po osnovu angažovanja nerezidenata u oblasti građevi-narstva u prvom kvartalu ove godine iznosili su 21 miliona eura, pa je deficit u oblasti građevinskih usluga u 2006. godini iznosio 17,1 milionaeura. Rekonstrukcija aerodroma i izgradnja puteva čine 85% ukupnih rashoda u ovoj oblasti.

Za međunarodne usluge osiguranja rezidenti Crne Gore su, u prvom kvartalu ove godine, izdvojili 1,6 miliona eura što je rezultiralo defici-tom od 1 milion eura. Posmatrano u odnosu na isti period 2005. godine rashodi po osnovu usluga su veći za 21,6%.

5.1.3. Dohodak

Treći podbilans bilansa tekućih transakcija čine prihodi i rashodi ostva-reni po osnovu vlasništva nad faktorima proizvodnje. Time su obuhva-ćene kompenzacije zaposlenima (plate, nadnice), te prihodi i rashodi

od kamata, investicija, odnosno dividende. Novim Zakonom o tekućim i kapitalnim transakcijama za pojam rezidentnosti fizičkih lica definisanje vremenski period od 6 mjeseci, što je dovelo do promjene u klasifika-ciji većine priliva od strane naših radnika u inostranstvu. Naime, obično veliki broj radnika na privremenom radu u inostranstvu provodi manje od godine dana, ali više od šest mjeseci (na primjer pomorci). Zarade tih radnika poslate njihovim familijama sada se tretiraju kao transferi umje-sto kao faktorski dohoci, kako su klasifikovani do januara 2006.

Prihodi po ovom osnovu za tri mjeseca 2006. godine, ostvareni su u iznosu od 7,9 miliona eura, od čega 7,2 miliona eura čine kompenzacije zaposlenih, a 0,7 miliona eura je prihod od međunarodnog ulaganja.

Rashodi po osnovu dohotka u posmatranom periodu 2006. godine iznosili su 6,8 miliona eura, od čega se 1,9 miliona eura odnosi na plate nerezidenata, a 4,8 na Ostala ulaganja, odnosno kamatu na dugoročne i kratkoročne kredite date Crnoj Gori.

Saldo dohotka u periodu januar – mart 2006. godine bio je pozitivan i iznosio je 1,1 milion eura.

5.1.4. Tekući transferi

Ukupni priliv po osnovu tekućih transfera u prvom kvartalu 2006. godi-ne iznosio je 36,2 miliona eura. Od toga 1,2 miliona eura se odnosilo na sektor Država, a 34,9 miliona na Ostale sektore. U okviru ostalih sektora priliv po osnovu radničkih isplata iznosio je 33 miliona eura (od toga 4,4 miliona po osnovu penzija, invalidnina i drugih socijalnih primanja). Priliv ostalih transfera je iznosio 2 miliona eura. U istom periodu odliv tekućih transfera iznosio je 5,1 miliona eura, od čega Ostali sektori čine 4,8 miliona eura. Saldo tekućih transfera za prvi kvartal 2006. godine iznosio je 31,1 miliona eura.

U okviru kapitalno-finansijskog bilansa nastavljen je značajan priliv stra-nih direktnih ulaganja. Vrijednost neto direktnih investicija (priliv minus odliv) u periodu januar – mart 2006. godine iznosila je 58,6 miliona eura. Tokom prvog kvartala 2005. godine neto direktne investicije su iznosi-le 161 milion eura, najviše zahvaljujući prodaji Telekoma od 151 milion eura. Ukupan priliv SDI u 2006. godini iznosio je 63,5 miliona eura, od čega se 31,8 miliona eura odnosilo na prodaju nekretnina.

5.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija

Priliv portfolio investicije iznosio je 4,7 miliona, a u nešto većem izno-su je ostvaren odliv sredstava po ovom osnovu u iznosu od 4,9 mili-ona eura.

Kod ostalih investicija priliv sredstava po osnovu zajmova iznosio je 1,2 miliona eura (u istom periodu 2005. godine priliv je bio 8,7 milio-na eura), dok je istovremeno odliv iznosio 3 miliona eura (9,4 miliona

EKSTERNI SEKTOR

67

Grafik br. 5.9 - Priliv stranih direktnih investicija pokvartalima u 2005. i 2006. godini

eura u prvom kvartalu 2005. godine). Saldo Ostalih investicija u prvom kvartalu 2006. godine iznosio je 48 milion eura.

Neto strana aktiva banaka u prva tri mjeseca 2006. godine bila je ma-nja za 21,2 miliona eura u odnosu na 31. decembar 2005. Istovreme-no novčana sredstva CBCG na inoračunima i u trezoru, na dan 31. mart 2006. godine bile su manje za 32,4 miliona eura u odnosu na 31. de-cembar 2005.

6. TEMA BROJA

TEMA BROJA

71

Analiza uticaja obavezne rezerve

Imajući u vidu relativno ograničen broj instrumenata monetarne poli-tike kojima raspolaže CBCG, jedno od ključnih pitanja je kako obavezna rezerva utiče na najvažnije varijable poput depozita, kredita, pozajmica banaka iz inostranstva i aktivne kamatne stope. Stoga smo sproveli eko-nometrijsko testiranje uticaja obavezne rezerve na pomenute varijable. U testiranju su primjenjena dva modela: model najmanjih kvadrata (OLS) koji posmatra dugoročni uticaj i Mehanizam korekcije grešaka (ECM) koji posmatra kratkoročne efekte, kao i dinamiku prilagođavanja vari-jabli njihovom dugoročnom odnosu (ekvilibrijumu).

Osnovne hipoteze koje smo tesitrali su: • Da li povećanje stope obavezne rezerve utiče na smanjenje

nivoa kredita i povećanje aktivne kamatne stope,• Da li povećanje stope obavezne rezerve utiče na promjenu

ročne strukture depozita i• Postojanje korelacije između stope obavezne rezerve i pozaj-

mica iz inostranstva.

U analizi su korišćeni mjesečni podaci za period mart 2002 – jun 2006, tako da je svaka posmatrana varijabla imala 50 observacija. Činjenica da su bile dostupne relativno kratke vremenske serije predstavlja značajno ograničenje modela. U modelu je korišćeno ukupno 26 varijabli koje su prikazane u tabeli br. 6.1.

Model je došao do zaključka da promjena politike obavezne rezerve ima kratkoročan uticaj na posmatrane varijable. U dugom roku kretanje kredita i depozita više zavisi od kretanja u realnom sektoru ekonomije, nego od kretanja obavezne rezerve. Sa druge strane, kretanje aktivne kamatne stope se pokazalo da je u velikoj mjeri nezavisno od varijabli koje je model testirao: nivo rizika zemlje, nivo depozita, nivo kredita i pozajmice iz inostranstva. Razlozi za to su, po svemu sudeći, da na nivo aktivne kamatne stope utiču određene varijable koje nije bilo moguće

ekonometrijski testirati, poput: visoke i neelastične tražnje za krediti-ma, efekta ugledanja banaka, sporosti u rješavanju privrednih sporova, kredibiliteta zajmoprimaca i dr.

Model je utvrdio da povećanje stope rasta obavezne rezerve od 1% dovodi do kratkoročnog pada stope rasta kredita od 0,11%. Takođe, utvrđeno je da promjena stope obavezne rezerve nema statistički signifikantanuticaj na kretanje pozajmica iz inostranstva. Uticaj na kretanje pozajmica iz inostranstva ima kretanje odobrenih kredita, tako da je model utvrdio da povećanje stope rasta kredita od 1% utiče na dugoročan rast pozaj-mica iz inostranstva za 1,22%. Takođe je utvrđeno da na kretanje nivoa pozajmica iz inostranstva u tekućem periodu utiče kretanje pozajmica iz prethodnog perioda, odnosno da povećanje stope rasta pozajmica iz inostranstva od 1% indukuje porast stope rasta pozajmica od 0,5% u narednom mjesecu. Razlog za ovakvo kretanje se nalazi u činjenici da banke faktički refinansiraju pozajmice iz inostranstva.

Model nije potvrdio hipotezu da rast stope obavezne rezerve utiče na poboljšanje ročne strukture depozita, to jest na rast dugoročnih depo-zita. Ovakav zaključak je u velikoj meri rezultat polazne pretpostavke kojom se kao kratkoročni depoziti definišu depoziti oročeni do godinudana. Naime, do aprila ove godine obavezna rezerva se nije obračuna-vala na depozite oročene preko 30 dana, tako da je modelski posma-trano rast stope obavezne rezerve stimulisao oročavanje samo preko mjesec dana, što je uglavnom ulazilo u kategoriju kratkoročnih depo-zita. Nova politika obavezne rezerve prema kojoj se obavezna rezerva ne primjenjuje na depozite oročene preko godinu dana je isuviše kratak vremenski period u primjeni da bi se utvrdila statistička signifikantnost(ona obuhvata samo tri od pedeset opservacija). Vrlo je vjerovatno da, ukoliko se ovo istraživanje ponovi kroz godinu dana, da bismo dobili drugačiji zaključak, to jest mnogo veći uticaj obavezne rezerve na ro-čnu strukturu depozita.

72


Naziv varijable Opis varijable Tip varijable

Krediti Nivo kredita Endogena

Depoziti Nivo depozita Endogena

DPV Nivo depozita po viđenju Endogena

DPV3MJ Nivo depozita ročnosti do 3 mjeseca Endogena

DPV31 Nivo depozita ročnosti do 1 godine Endogena

DPV13 Nivo depozita preko 1 godine Endogena

RSD Racio ročne strukture depozita =(dpv+dp3mjeseca+dp3mjeseca do 1 god)/(dp1-3god+dp 3+god)*100 Endogena

Pozbank Nivo pozajmica bankama iz inostranstva Endogena

Obrez Nivo obavezne rezerve EgzogenaDummyob1, Dummyob2, Dummyob3, Dummyob4,Dummyob5

Dummy varijable za dinamiku promjene stope obavezne rezerve

Dummy predeterminisane varijable

Aks Ponderisani nivo aktivne kamatne stope EndogenaDummyks1, Dummyks2, Dummyks3

Dummy varijable za dinamiku promjene kreditnog rizika zemlje19

Dummy predeterminisane varijable

Prnberzi Nivo ostvarenog prometa na berzi Endogena

Nexpif Lancani indexi na Nex Montengro berzi Endogena

Moste Lančani indexi na Montengro berzi Endogena

Nex20 Lančani indexi na Nex Montengro berzi Endogena

sdi Nivo stranih direktnih investicija Endogena

Ks28Ponderisana kamatna stopa na krtakoročne državne HOV ročnosti 28 Endogena



Ks182Ponderisana kamatna stopa na kratkoročne državne HOV ročnosti 182 Endogena

Tabela br. 6.1 - Pregled varijabli korišćenih u ECM I OLS regresijama

U skladu sa očekivanjima model je i potvrdio da porast depozita utiče na rast kredita, odnosno porast stope rasta depozita od 1% dovodi do porasta stope rasta kredita od 0,82% u narednom mjesecu.

Model je pokazao da u dugom roku stopa obavezne rezerve ne utiče na kretanje aktivnih kamatnih stopa. U dugom roku aktivna kamatna stopa najviše zavisi od nivoa u prethodnom periodu, to jest pad stope rasta aktivne kamatne stope od 1% utiče na dugoročni pad stope rasta aktivne kamatne stope od 0,3% na mjesečnom nivou.

Modelom je utvrđeno da postoji uticaj rasta prometa na berzi na nivo odobrenih kredita. Uticaj nije veliki, ali je statistički signifikantan i po-kazuje da porast stope rasta prometa na berzi od 1% utiče na porast stope rasta kredita od 0,03%. Ovakvo kretanje nas upućuje na zaključak da je dio trgovine na berzi finansiran iz bankarskih kredita.

Identična korelacija je utvrđena i kada su u pitanju strane direktne inve-sticije, to jest povećanje stope rasta stranih direktnih investicija od 1% utiče na rast bankarskih kredita od 0,03%. Zaključak je sasvim logičan i

19 Za proxy je uzeta promjena ocjene S&P long-term sovereign risk za Crnu Goru. Izvor: Ministarstvo finansija

TEMA BROJA

73

očekivan, jer do sada najveći dio stranih investicija je došao kroz proces privatizacije, tako da novi vlasnici najčešće ulažu značajna sredstva u osavremenjavanje preduzeća, a finansiranje jednog dijela tih sredstavaobjezbeđuju kroz bankarske kredite.

NAPOMENA: Svi zaključci i kompletna metodologija su prikazani u radnoj studiji br. 5. Empirijsko istraživanje uticaja obavezne rezerve na osnovne finansijske varijable u Crnoj Gori, koja se nalazi na web sajtu CBCG.

7. EU TEME

EU TEME

77

7.1. Evropska investiciona banka

Evropska investiciona banka (u daljem tekstu: EIB) osnovana je Rimskim ugovorom (1957. god.) kao finansijska institucija Evropske unije sa ci-ljem da doprinese integracijama, uravnoteženom razvoju, ekonomskoj i socijalnoj jednakosti u okviru Unije. Sjedište EIB je u Luksemburgu, a članice su 25 zemalja EU. Učešće zemalja članica u ukupnom kapitalu EIB određuje se prema njihovoj ekonomskoj snazi, mjerenom visinom GDP- a. EIB raspolaže sa značajnim iznosom sredstava koje pod povolj-nim uslovima i u okviru dugoročnih aranžmana plasira za finansiranjeprojekata koji su u skladu sa ciljevima EU.

EIB odobrava zajmove za razvoj nedovoljno razvijenih regija, obnovu i izgradnju infrastrukture, telekomunikacionih energetskih mreža itd. Takođe EIB finansira i projekte izvan granica EU u skladu sa sporazumi-ma koje sklapa sa zemljama koje su pretendenti na članstvo ili primao-ci pomoći EU. Za Crnu Goru je važno, da je finansiranje EIB usmjereno,između ostalog i na podršku zemljama koje su u postupku pridruživa-nja Evropskoj uniji.

Upravljačku strukturu EIB čine:- Savjet guvernera (ministri finansija država članica), koji daje

smjernice za kreditnu politiku i sastaje se jednom godišnje;- Odbor direktora (25 direktora sa petogodišnjim mandatom koje

imenuje Savjet guvernera), koji odlučuje o dodjeli zajmova i garancija, povećanju fonda i o fiksiranju kamatnih stopa;

- Upravni odbor (izvršno tijelo sa predsjednikom i sedam pot-presjednika sa šestogodišnjim mandatom) koji je zadužen za tekuće poslove i za primjenu i izvršenje odluka Odbora dire-ktora.

EIB sredstva pozajmljuje sa tržišta kapitala, gdje joj njen dobar kreditni rejting (AAA) omogućuje uzimanje povoljnih kredita koje zatim dalje plasira. Zajmovi i garancije koje odobrava EIB se daju na bazi kvalite-ta projekata i raspoloživih sredstava bez razlike da li projekte podnose privatne kompanije ili državne institucije.

U EU, EIB funkcioniše kao važno sredstvo usmjeravanja kapitala iz ze-malja koje imaju višak raspoloživih finansijskih sredstava ka onima kojeimaju manjak.

Tabela br. 7.1 - Učešće pojedinih zemalja u kapitalu EIB u eurima

Zemlje Iznos kapitalaNjemačka 26 649 532 500Francuska 27 649 532 500Italija 28 649 532 500UK 29 649 532 500Španija 15 989 719 500Belgija 7 387 065 000Norveška 7 387 065 000Švedska 4 900 585 500Danska 3 740 283 000Austrija 3 666 973 500Poljska 3 411 263 500Finska 2 106 816 000Grčka 2 003 725 500Portugalija 1 291 287 000Češka 1 258 785 500Mađarska 1 190 868 500Irska 935 070 000Slovačka 428 490 500Slovenija 397 815 000Litvanija 249 617 500Luksemburg 187 015 500Kipar 183 382 000Latvia 152 335 000Estonija 117 640 000Malta 69 804 000Ukupno 163 653 737 000

Izvor: EIB

78


U prethodnom periodu EIB se pojavljuje kao značajan kreditor na Zapa-dnom balkanu počev sa Albanijom (1994), Makedonijom (1998), BIH (1999), Hrvatskom (2000) i Srbijom i Crnom Gorom (2001). Primarni fokus EIB je finansiranje bazične infrastrukture (transport i energija) uskladu sa strukturnim reformama pojedinih zemalja uključujući pro-ces privatizacije.

Evropska investiciona banka je Crnoj Gori od 2001. godine odobrila veliki

Grafik br. 7.1 - Procentualno učešće članica EIB u ukupnom kapitalu

Izvor: EIB

Tabela br. 7.2 - Iznosi sredstava odobrenih od EIB izabranim zemljama po sektorima (od 2001 do 2005.g.).

Zemlje UkupnoSektori

Energija Komunikacije Voda Industrija Zdravstvo Kreditne linije bankama20

Srbija i Crna Gora 877 92 535 25 75 150

Hrvatska 701 90 335 200 76

BIH 276 191 25 60

Albanija 149 70 52 27

Makedonija 33 13 20

Izvor: EIB

broj zajmova za projekte kao što su modernizacija aerodroma, sanacija puteva, rekonstrukcija željeznice, energetika, zdravstvo, itd.

U periodu 2001.-2002. godine Crna Gora je sa Evropskom investicionom bankom ugovorila finansiranje više različitih infrastrukturnih projekata:(hitna sanacija saobraćaja21) u iznosu od 16 mil. eura, rekonstrukcija že-ljeznice u iznosu od 15 mil. eura i rekonstrukcija energetskog sektora u iznosu od 11 mil. eura.

20 Kreditne linije EIB komercijalnim bankama, a koje odobravaju kredite za razvoj malih i srednjih preduzeća.21 Ovaj kredit namijenjen je za sanaciju, rekonstrukciju, izmještanje trase, zaštitu klizišta, stabilizaciju nagiba i proširivanje dionica puteva u iznosu od 10 miliona

eura i rekonstrukciju glavnog lukobrana Luke Bar u iznosu od 6 miliona eura.

EU TEME

79

Tokom 2004. i 2005. godine Crna Gora je sa EIB potpisala Ugovor o kre-ditu za modernizaciju aerodroma u iznosu od 12 miliona eura, Ugovor o finansiranju projekta Evropski putevi, odnosno za izgradnju tunelaSozina u iznosu od 24 mil. eura, Ugovor za modernizaciju sistema za kontrolu letenja u iznosu od 2,8 mil. eura.

Kao što je u prethodnoj tabeli navedeno, u okviru novih zaduženja od EIB, do kraja 2005. godine ukupno povučena sredstva po osnovu odo-brenih kredita, bez javnih preduzeća, iznose 41,2 mil.eura, i to: 6 mil. eura po osnovu kredita za sanaciju lukobrana, 10,0 mil. eura po osno-vu kredita za brzu sanaciju puteva, 24,0 mil. eura kredita za projekat

Tabela br. 7.3 - Struktura spoljnog duga Crne Gore na dan 31.12.2005. god. (u mil. eura)

Kreditor stanje duga % učešće ino duga u GDP

Međunarodna banka za obnovu i razvoj 267,9 16,3

Međunarodna finansijska organizacija 10,8 0,7

Zemlje članice Pariskog kluba 151,6 9,2

Međunarodna organizacija za razvoj 25,2 1,5

EIB 41,2 2,5

EBRD 1,6 0,1

Razvojna banka Savjeta evrope 3,9 0,2

Evropska zajednica 5,5 0,3

Bank Handlowy 0,3 0

Kreditna banka za obnovu 4,3 0,3

Anglo Yugoslav banka 1 0,1

Ukupno 513,3 31,2

Izvor: Ministarstvo finansija RCG

Evropski putevi i 1,2 mil. eura je iznos starog duga. Dug Crne Gore pre-ma EIB iznosi 41,2 mil. eura22.

U saradnji sa Evropskom komisijom, Svjetskom bankom, Evropskom bankom za obnovu i razvoj i Savjetom Evrope, EIB je razvila kriterijume (kao što su usklađenost sa standardima ekonomske, tehnološke i ekolo-ške opravdanosti, regionalni značaj projekta i finansijska zaokruženost)za izbor projekata koji se predlažu. Projekti koje EIB finansira u našemregionu uglavnom se tiču rekonstrukcije i rehabilitacije puteva, željeznica i elektrana koji su prethodnih godina znatno zanemareni ili oštećeni.

Evropska banka za obnovu i razvoj (u daljem tekstu EBRD) osnovana je 1991. godine sa ciljem da pomogne strukturnim reformama, tranzi-ciji ka tržisnoj privredi i razvoju preduzeća i infrastrukture u zemljama Centralne i Istočne Evrope. Sjediste EBRD je u Londonu i ima 60 članica (58 zemalja, Evropsku zajednicu i Evropsku investicionu banku). EBRD ima za cilj da pomogne u sprovođenju procesa privatizacije, demo-

7.2. Evropska banka za obnovu i razvoj

nopolizacije, decentralizacije vodeći računa o pojedinačnim potreba-ma zemalja koje se nalaze na različitim nivoima tranzicije. Finansijska sredstava su primarno usmjerena na finansiranje privatnih ili državnihpreduzeća u kojima se sprovodi proces privatizacije, kao i na stvaranje novih kompanija, uključujući zajednička ulaganja sa međunarodno strateškim investitorima.

22 Kurs na dan 11.01.2006. god.

80


Inicijalni kapital EBRD je iznosio 10 milijardi eura, od kojih je 30% bilo uplaćeno odmah kao akcijiski kapital, dok je ostatak garancijski kapi-tal (akcije po pozivu). Revizija veličine kapitala se razmatra svakih pet godina.

Box br. 7.1 - Kamatne stope EBRD

EBRD nudi fleksibilnost u izboru kamatne stope. Zajmovi se mogu dati na bazi fiksne kamatne stope, fluktuirajuće kamatnestope (LIBOR) ili na bazi fluktuirajuće kamatne stope koja ima gornju granicu („Cap“) ili ima i gornju i donju granicu („Collar“).Izbor između finansiranja na bazi fiksne ili fluktuirajuće kamatne stope vrši se uzmajući u obzir osjetljivost klijenta i projektana kretanja kamatnih stopa.

- Zajam na bazi fiksnih kamatnih stopa: Izvedena je iz stopa koje Trezor EBRD dobija na međubankarskim svop tržištima i trži-štima opcija. Jednom kada se kamatna stopa fiksira, ona se ne mijenja sve do dospijeća zajma. Imajući u vidu da svop tržištaobezbjeđuju mogućnost finansiranja na bazi ovakvih zajmova sa rokom dospijeća do 10 godina, kod zajmova na bazi fiksnihkamatnih stopa koji imaju rok dospijeća preko 10 godina trebalo bi ponovo fiksirati kamatnu stopu nakon određenog vre-menskog perioda. Kamata na bazi fiksnih kamatnih stopa se povećava iz dana u dan na neizmireni dio duga i računa se nabazi 365 dana u godini.

Zajmovi na bazi fluktuirajućih kamatnih stopa: Kamata se određuje na bazi LIBOR na 3 ili 6 mjeseci plus kreditna marža. Plaćanje kamate po osnovu LIBOR se računa na bazi uslova koji postoje na tržištu novca. Kamata koju klijent treba da plati povećava se iz dana u dan na neizmireni iznos zajma, na bazi 360 dana u godini, za stvarni broj dana u kamatnom periodu.

- Zajam na bazi fluktuirajućih kamatnih stopa koje imaju gornju granicu: Kao osiguranje od porasta kamatnih stopa, EBRD može obezbjediti zajmove sa fluktuirajućim kamatnim stopama koje imaju gornju granicu. Ova gornja granica, kao i svakoosiguranje, ima svoju cijenu, premiju osiguranja. Premija može biti plaćena unaprijed ili alternativno. Banka može pozaj-miti zajmoprimcu premiju sa ciljem da se plate troškovi gornje granice. Premija bi se finansirala iz početnih prihoda zajma,a otplatila bi se u toku vijeka trajanja zajma. Ovakvi zajmovi se mogu obezbjediti uz razumnu gornju granicu: niža gornja granica, viši troškovi premije.

- Zajmovi na bazi fluktuirajućih kamatnih stopa sa gornjom i donjom granicom: Obezbjeđivanjem ovih zajmova, EBRD osigurava da se plaćanja klijenta zadrže u određenom opsegu: gornja granica predstavlja maksimalnu, a donja minimalnu kamatnu stopu koju klijent mora da plati na zaostali dio zajma. Kod ovog zajma klijent nema dodatnih troškova s obzirom da premi-ja po osnovu donje granice nadoknađuje premiju po osnovu gornje granice kamatne stope. Što je viši nivo gornje granice kamatne stope, to se može odrediti niži nivo donje granice.

- Zajmovi sa participirajućom fiksnom kamatnom stopom: EBRD može obezbjediti zajam koji kombinuje osobine zajma sa fik-snom kamatnom stopom i zajma na bazi fluktuirajuće kamatne stope sa gornjom granicom. Kod ovog zajma se određujefiksna kamatna stopa iznad koje troškovi zajma neće rasti, ali se zajmoprimcu omogućuje i da ostvari prednosti od fluku-tuirajuće kamatne stope koja se određuje ispod fiksne kamatne stope.

EBRD može da odobrava zajmove, participira u akcijama i obezbjeđuje garancije. Ukupan iznos odobrenih kredita ne može preći iznos kapitala koji je uvećan za iznos rezervi. Za ovu namjenu EBRD pozajmljuje sred-stva na međunarodnim tržištima kapitala i kao ostale razvojne banke ona ima trostruki A rejting.

EU TEME

81

Srbija i Crna Gora su obnovile članstvo u EBRD 19. januara 2001. godine, a osnivački ulog iznosio je 93,5 mil. eura.

EBRD je u prethodnom periodu imala značajnu ulogu u tranzicionim reformama u Crnoj Gori preko direktnih ulaganja i kroz projekte te-hničke pomoći.

Crna Gora je sa EBRD potpisala 2004. godine Ugovor o kreditu namijenjen modernizaciji aerodroma u Podgorici i Tivtu u ukupnom iznosu od 11 mil. eura, a povučeno je 1,7 mil. eura i Ugovor o predprivatizacionom zajmu za Kombinat aluminijuma u iznosu od 3 mil. eura – povučeno 1,3 mil. eura. U 2005. godini potpisani su Ugovor za rekonstrukciju regionalnih puteva u Crnoj Gori (Put M-2 Mioska-Kolašin i Put-M3 Cetinje-Budva) u iznosu od 11,5 mil. eura i Ugovor za modernizaciju kontrole leta Sr-bije i Crne Gore, od čega se na Crnu Goru odnosi 8% garancije shodno učešću u osnivačkom kapitalu agencije ili 2,68 mil. eura.

Tabela br. 7.4 - Pregled nekoncesionih kredita, potpisanih u 2005. godini u mil.eura24

Kredit Datum potpisivanja Iznos

1 EBRD kredit za rekonstrukciju regionalnih puteva 15.07.2005. 11.50

2 EBRD kredit za modernizaciju kontrole letenja 27.02.2005. 2.68

3 EIB kredit za modernizaciju kontrole letenja 10.06.2005. 2.72

4 EIB kredit za sanaciju puteva i mostova 12.12.2005. 9.00

UKUPNO: 25.90

Izvor: Ministarstvo finansija

Stanje duga Crne Gore prema EBRD iznosi 1,6 mil eura23 (tabela br. 7.3).

U 2005. godini ispoštovan je limit zaduženja Crne Gore po osnovu ne-koncesionih kredita, koji je MMF utvrdio na iznos od 32 mil.USD, ili 26.5 mil.eura, što je dato u narednoj tabeli:

Jedna od velikih prednosti EBRD je što može da djeluje i u privatnom i u državnom sektoru. Ona povezuje praksu i principe komercijalnog i razvojnog bankarstva obezbjeđujući izvore finansiranja za privatna ijavna preduzeća.

Nakon ostvarenja nezavisnosti Crne Gore i postizanja sporazuma sa Srbijom o regulisanju članstva u međunarodnim finansijskim organi-zacijama i razgraničenju finansijskih prava i obaveza, slijede aktivnostivezane za učlanjenje Crne Gore u EBRD.

7.3. Banka za razvoj Savjeta Evrope

Banka za razvoj Savjeta Evrope osnovana je 1956. godine (u daljem tek-stu: CEB), kao najstarija međunarodna finansijska institucija u Evropi ijedina koja ima isključivo socijalnu dimenziju. Ciljevi CEB se mogu po-dijeliti u tri grupe: 1) jačanje socijalne integracije 2) upravljanje čovje-kovom okolinom 3) razvoj humanog kapitala. Ona odobrava zajmove i garancije lokalnim vlastima ili finansijskim institucijama.

CEB ima 38 članica, a učešće pojedinih članica u kapitalu banke dato je u tabeli br. 7.5.

23 Kurs na dan 11.01.2006. god.24 Krediti potpisani u 2005. god. nisu povučeni i uključeni u spoljni dug Crne Gore na 31.12.2005. godine.

82


Tabela br. 7.5 - Učešće članica CEB u ukupnom kapitalu

Članice God. prijema u članstvo

% učešće u kapitalu

Belgija 1956 2,995

Francuska 1956 16,690

Njemačka 1956 16,690

Grčka 1956 2,995

Irska 1956 0,185

Italija 1956 16,690

Luksemburg 1956 0,633

Turska 1956 7,077

Kipar 1962 0,362

Malta 1973 0,185

Vatikan 1973 0,002

Švajcarska 1974 1,634

Linheštajn 1976 2,536

Portugal 1976 2,536

Švedska 1977 3,623

Norveška 1978 10,885

Danska 1978 1,634

San Marino 1989 0,089

Finska 1991 1,272

Slovenija 1994 0,224

Bugarska 1994 1,138

Litvanija 1996 0,229

Rumunija 1996 1,092

Hrvatska 1997 0,390

Makedonija 1997 0,232

Mađarska 1998 0,816

Estonija 1998 0,232

Moldavija 1998 0,100

Poljska 1998 2,338

Latvija 1998 0,233

Slovačka 1998 0,346

Češka 1999 0,784

Albanija 1999 0,244

BIH 2003 0,177

Srbija 2006 0,417

Izvor: CEB

Upravljačku strukturu CEB čine sljedeći organi:

- Upravni odbor koji se sastoji od predstavnika zemalja članica, a daje upravljačke smjernice, donosi odluke o uvećanju kapitala itd;

- Administrativni savjet koji je sastavljen od Predsjednika (bira se od strane Upravnog odbora) i predstavnika zemalja člani-ca. Uloga Savjeta se odnosi na sprovođenje odluka Upravnog odbora, sprovođenje investicionih projekata;

- Guverner koji predstavlja pravnog reprezenta banke i odgo-voran je za operativne aktivnosti banke i zaposlene;

- Revizorski odbor koji se sastoji od tri člana izabranih od strane Upravnog odbora, a zadatak mu je da vrši reviziju godišnjih računa i prezentira javnosti.

U periodu od 2001. do 2005. godine Srbija i Crna Gora su iskoristile 29,6 mil eura od CEB ili 0,3% od ukupnih sredstava koja je u posmatranom periodu CEB plasirala. Od tog iznosa na zaštitu životne sredine odnosilo se 9,6 mil eura, a ostatak na povratak izbjeglica, migracije, domaćinstva itd. Korisnici ovih sredstava bile su Vlade Srbije i Crne Gore.

Posredstvom CEB u Crnoj Gori je završen značajan broj socijalnih proje-kata, projekata zaštite životne sredine i pomoć izbjeglicama. Dug Crne Gore prema CEB iznosi 3,9 mil eura (tabela br. 7.3).

U narednom periodu slijede aktivnosti na učlanjenju Crne Gore u CEB.

8. MEĐUNARODNA EKONOMIJA

MEĐUNARODNA EKONOMIJA

85

Globalna ekonomija je nastavila sa visokim rastom i u drugom kvartalu 2006. godine, ali je stopa rasta bila nešto niža u odnosu na prvi kvar-tal zbog sporijeg ekonomskog rasta SAD-a. Sa druge strane ekonomije

Azije su nastavile s ekonomskom ekspanzijom iznad globalnog prosjeka pri čemu je kineska ekonomija ostvarila jos viši rast u drugom kvartalu. Inflacija je i dalje bila pod uticajem cijena nafte.

8.1. Konjukturna kretanja

8.1.1. Razvijene zemlje

Ekonomski rast u SAD-u drugom kvartalu 2006. godine je bio sporiji nego u prvom kvartalu. Rast BDP-a u drugom kvartalu je bio 2,5% za razliku od prethodnog kvartala kada je iznosio 5,6%. Smanjena potro-snja domacinstava je bila razlog usporavanja rasta BDP-a. Niže fiksneinvesticije uz snižena investiranja u nekretnine i smanjeni izdaci za IT sektor su takođe uticali da rast BDP-a bude sporiji u drugom kvartalu. Inflacija je i dalje relativno niska i u junu je iznosila 2,6% na godišnjemnivou. Kamatne stope su rasle i po sedamnaesti put za redom od juna 2004. godine za 25 bazičnih poena (sa 5,0% na 5,25%).

Podaci Banke Japana (BoJ) govore da je oporavak pozitivan i stabilan. Kapitalna potrošnja se očekuje da dostigne dvocifrenu stopu u 2006. godini. Industrijska proizvodnja je porasla za 4,8% na godišnjoj osno-vi. CPI je rastao 1,0% na godišnjem nivou u junu tako da je po svemu sudeći okončan period deflacije. Kamatne stope su u ovom kvartaluostale nepromijenjene.

Ekonomski rast Eurozone je u drugom kvartalu 2006. god. bio najvi-ši za poslednjih šest godina što i jasna je naznaka o napretku zemalja eurozone. BDP je porastao za 0,9% u drugom kvartalu sto su ponajviše podpomogle ekonomije Njemacke25 i Francuske. Rast u eurozoni pred-stavlja takođe i ciklicni oporavak. Rast BDP-a EU25 je takođe bio 0,9%.

Kamatne stope su rasle na 2,75% sa 2,5%. Pod uticajem rasta cijena nafte i hrane, inflacija je u junu iznosila 2,5% na godisnjem nivou. Ne-zaposlenost je u junu 2006. god iznosila 7,9% za eurozonu.

Velika Britanija je ostavrila veci rast u drugom kvartalu u odnosu na prvi i to sa 0,7% na 0,8% sto je iznad dugoročnog trenda. Malopro-daja i potrošnja domaćinstava je porasla. Nezaposlenost je porasla na 5,4%. Inflacija26 je ostala na rastućem trendu od 2,5% u junu 2006. u odnosu na isti period prethodne godine pri čemu su visoke cijene stru-je i plina uticale na rast hrane. Cijene na trzistu nekretnina su nastavile sa snažnim rastom. Ovakav ekonomski rast bi trebao da nastavi istim tempom i u sledećem kvartalu.

U mnogim novim članicama EU rast je pomognut snaznim izvozom stranih direktnih investicija iz prethodnog perioda, a taj trend se oče-kuje i ubuduće uglavnom vođem domaćom tražnjom. Rast BDP-a u Republici Češkoj i Mađarskoj je ostao nepromijenjen u odnosu na prvi kvartal i iznosio je 2,0% i 1,0% respektivno, dok je u Poljskoj ostvaren blagi pad na 1,2%. Inflacija je u najvećim novim članicama EU bila sta-bilna. U Mađarskoj je HICP inflacija iznosila 2,9%, Poljskoj 1,5%, dok jeu Češkoj korigovana na 2,3%.

25 Moguć uticaj nedavnog fudbalskog prvenstva26 HICP

86


8.1.2. Zemlje u razvoju

Azijske zemlje

Podaci za ovaj kvartal pokazuju da je trend iz drugog dijela 2005 nasta-vljen i u prvom dijelu 2006. godine. Razlog tome je rast domaće tražnje i izvoza. Visoke cijene nafte su uticale na rast inflacije u nekim zemljama(Indija, Indonezija i Tajland).

U Kini je godišnji BDP porastao sa 10,3% u prvom kvartalu na 11,3% u drugom vođen velikim izvozom i investicijama. Trgovinski suficit sepovećao na 5,4% BDP-a u prvoj polovini 2006. godine sa 4,1% u istom periodu 2005. dogine. Inflacija je u junu bila 1,5%. Ekonomski rast uJužnoj Koreji se smanjio na 5,3% u drugom kvartalu zbog slabijih in-vesticija. Godisnja CPI inflacija je iznosila 2,6% u junu.

Latinska Amerika

Snažan ekonomski rast je rezultat rasta domaće tražnje.

U Meksiku je industrijska proizvodnja porasla za 5,7% u maju u odnosu na isti period prethodne godine. Inflacija je uprkos trendu pada u prvomkvartalu porasla u drugom i iznosila 3,2% na godišnjem nivou.

U Brazilu je industrijska proizvodnja porasla za 4,8% na godišnjem nivou u maju. Pritom je inflacija nastavila da pada dostižući 4% u junu.

U Argentini je industrijska proizvodnja porasla za 8,7% na godisnjem nivou reflektujuci snazan rast u proizvodnji automobila i cementa. Go-dišnja inflacija je u Argentini i dalje ostala visoka na 11%.

8.2. Kamatne stope

FED

Kamatne stope su u drugom kvartalu 2006. godine rasle dva puta za po 25 bazičnih poena i to 10. maja sa 4,75% na 5,0% i 29. juna na 5,25%.

ECB

Evropska centralna banka je takođe podizala kamatne stope što je uči-njeno 15. juna za 25 bazičnih poena sa 2,5% na 2,75%.

Banka Japana je u ovom kvartalu ostala pri politici nultnih kamatnih stopa.

Tabela br. 8.1 – Rast kamatnih stopa u SAD-u za 2006. godinu

Datum Promjena (bazicnih poena)

Rast Smanjenje Iznos (%)

29. jun 2006. 25 ... 5,25

10. maj2006. 25 ... 5,00

28. mart 2006. 25 ... 4,75

31. januar 2006. 25 ... 4,50

Izvor: FED

Tabela br. 8.2 – Rast kamatnih stopa u EU za 2006 godinu, (godisnji procentualni iznosi)

Datum sa početkom od

Depozitarne mogućnosti

Glavne operacije refinansiranjaMarginalne pozajmne

mogućnosti Fiksna stopa Minimalne varijabilne stope

Iznos Iznos Iznos Iznos

2006.

9. avg. 2.00 - 3.00 4.00

15. juna 1,75 - 2,75 3,75

8. marta 1,5 - 2,5 3,5

2005. 6. dec. 1,25 - 2,25 3,25

Izvor: ECB

MEĐUNARODNA EKONOMIJA

87

8.3. Kretanje deviznih kurseva

USD/EUR

Rapidan rast eura u odnosu na dolar je zabilježen u periodu do 12. maja kada je euro iznosio 1,2914 USD da bi 05. juna dostigao rekord za drugi kvartal iznoseći 1,2958 USD, u velikoj mjeri pod uticajem vijesti o neza-poslenosti tj. neočekivano znatno manjem broju novokreiranih radnih mjesta od 75000. Posljednji dio ovog kvartala je bio okarakterisan veli-kim fluktuacijama izazvanim spekulacijama da bi FED trebalo da nastavisa rastom kamatnih stopa za 25 bazičnih poena (sa 5,0% na 5,25%), kao i podacima o manjem rastu trgovinskog deficita sto je pozitivno iznacajno uticalo na dolar. Američka valuta je blago porasla usljed vje-rovanja investitora u rast kamatnih stopa sto se i obistinilo. Međutim, informacija o dvogodisnjoj restriktivnoj monetarnoj politici i glasine iz ECB o realno mogućem povećanju referentne kamatne stope učinile su da dolar nastavi sa depresijacijom. (Grafikoni 8.1 i 8.2).

JPY/EUR

Trend rasta eura u odnosu na jen je nastavljen i u drugom kvartalu pri najvećoj cijeni krajem kvartala od 146,42 jena. Japanska valuta je uprkos kratkom “oporavku” u maju, usljed pozitivnih informacija o rastu eko-nomije i rejtinga od S&P, nastavila sa padom prouzrokovanim vijestima o širenju ptičjeg gripa u Indoneziji, kao i zbog podataka o japanskom indeksu potrošačkih cijena za april. (Grafikoni 8.3 i 8.4).

Valute EU članica

Većina valuta koje participiraju u ERM II27 su se trgovale po približno srednjem kursu bez mnogo fluktuacija. Slovačka kruna je izgubila navrijednosti čemu je razlog bila zabrinutost tržista oko fiskalne politikenakon parlamentarnih izbora.

Odnos funte i eura je bio promjenljiv. Naime, euro je slabio sve do 18. maja kada je bio mijenjan za 0,67755 sto je najniža vrijednost za drugi kvartal 2006. godine da bi do kraja kvartala rastao.

Euro je nastavio trend depresijacije u odnosu na švedsku krunu ali je apresirao u odnosu na valute najvećih novih članica EU. Mađarska forinta je najviše pala u junu čak 6,8% što je bilo prouzrokovano zabrinutošću oko fiskalne politike. Euro je apresirao u odnosu na poljsku zlotu i ceskukrunu od 2,2% i 0,9% respektivno u istom periodu. (Grafik br. 8.5).

Grafik br. 8.1 - Godisnje kretanje kursa USD/EUR(septembar 2005-avgust 2006)

Izvor: ECB

Grafik br. 8.2 - Kretanje kursa USD/EUR u drugomkvartalu 2006 god.

Izvor: Bloomberg

Grafik br. 8.3 - Godišnje kretanje kursa JPY/EUR(septembar 2005-avgust 2006.)

Izvor: ECB

27 European Exchange Rate Mechanism - Evropski mehanizam za devizni kurs. U ERM II spadaju Danska Slovacka, Slovenija, Litvanija, latvija, Estonija, Kipar i Malta

88


Grafik br. 8.4 - Kretanje kursa JPY/EUR i GBP/EUR,u drugom kvartalu 2006. god.

Izvor: ECB

Grafik br. 8.5 - Kretanje kursa Eura i nekih valuta EUčlanica

Izvor: ECB

Globalna ekspanzija zemalja članica EU će imati pozitivan uticaj, jer EU predstavlja najvažnijeg spoljnotrgovinskog partnera Crne Gore.

Cijene nafte su nastavile rastući trend i u drugom kvartalu 2006. god dostižući najviši nivo 3. maja od 74,4 USD po barelu. Ovaj trend je po-sljedica visokog rasta tražnje, kao i političke nestabilnosti na Bliskom istoku. Nastavak ovih tendencija bi mogao negativno uticati na inflacijui deficit tekućeg računa platnog bilansa.

8.4. Uticaj međunarodnog okruženja na Crnu Goru

Zbog nastavljene velike tražnje, limitiranog rasta proizvodnje i tehno-loškog napretka cijene metala su znatno rasle u drugom kvartalu. Ci-jene su samo u maju bile više za oko 33% nego na početku godine. Generalne perspektive za ostatak godine su pozitivne, ali bi potrošnja mogla biti usporena sporenjem američke ekonomije. Očekuje se da će i svjetska potrošnja i proizvodnja primarnog aluminijuma porasti za 5-6 procenata što je pozitivna vijest za Crnu Goru znajući da proizvodnja aluminijuma čini veliki udio BDP-a.

9. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI

NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI

91

Najznačajniji događaji u aprilu 2006. godine

Crnogorska Vlada usvojila je Uredbu o poreskim olakšicama za poslo-davce koji zaposle invalide, tehnološke viškove i radnike sa najmanje 50 godina starosti, invalide rada, nezaposlene koji su više od pet godina na biroima rada, sezonce, i radnike angažovane u javnim radovima.

Crnogorska Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća pozvala je iseljenike iz Crne Gore da se prijave za ukupno 500 hiljada eura vrije-dne kredite koje će im odobravati u saradnji sa Crnogorskom komer-cijalnom bankom.

Predstavnici Srbije i Crne Gore, crnogorske Vlade i Evropske investicione banke potpisali su finansijski protokol o zajmu za regulisanje otpadnihvoda i snabdijevanje vodom u Crnoj Gori.

Hypo Alpe Adria banka, potpisivanjem ugovora sa crnogorskom Vladom, uključila se u realizaciju projekta “Hiljadu stambenih kredita”.

Predstavnici crnogorske i Vlade Poljske potpisali su u Varšavi ugovor o kreditu za Crnu Goru, vrijedan 15 miliona dolara, koji će biti iskorišten za rehabilitaciju željeznice i razvoj poljoprivrede.

Vlada Crne Gore usvojila je Predlog zakona o javnim nabavkama, usagla-šen sa pravom Evropske unije u ovoj oblasti, koji domaćim ponuđačima neće dati traženi privremeni povlašćeni status u odnosu na strane.

Zavod za zapošljavanje, Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća i Fond za razvoj uručili su 530 odluka o dodjeli kredita preduzetnicima, malim i srednjim preduzećima ukupne vrijednosti oko 5 miliona eura.

Poslanici crnogorske Skupštine usvojili su Zakon o porezu na igre na sre-ću, Zakon o komunalnim taksama, Zakon o vanparničnom postupku, kao i izmjene dopune Zakona o radu i eksproproprijaciji.

Najznačajniji događaji u maju 2006. godine

U Crnoj Gori je 21. maja održan referendum o državnom statusu. Cr-nogorsku nezavisnost podržalo je 55,4% izašlih birača, a time je Crna Gora i zvanično postala nezavisna država. Vlada Crne Gore je odmah nakon proglašenja nezavisnosti u Skupštini počela procedure za učla-njenje u međunarodne finansijske organizacije, za koje je potrebno do-staviti zahtjev za članstvo.

Na Cetinju je održana proslava povodom 100 godina crnogorskog dr-žavnog novca. Proslavi u organizaciji Centralne banke Crne Gore prisu-stvovali su predstavnici velikog broja centralnih banaka, kao i najviši državni zvaničnici.

U Crnoj Gori je došlo do poskupljenja goriva, čije su cijene najveće od početka godine, što bi moglo biti zabrinjavajuće ukoliko se njihov rast nastavi.

Austrijska kovnica poklonila je crnogorskoj Centralnoj banci jedinu preo-stalu od nekoliko mašina na kojima je prije 100 godina kovan prvi novac države Crne Gore – perper.

Stupio je na snagu novi Sporazum o slobodnoj trgovini između Srbije i Crne Gore i Makedonije, koji je nakon sedam rundi razgovora usaglašen krajem maja prošle godine.

Najboljom crnogorskom kompanijom za prošlu godinu, na osnovu pr-vog takvog konkursa koji je raspisala Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća, proglašena je podgorička “Cijevna komerc”.

92


Najznačajniji događaji u junu 2006. godine

Ministri finansija i guverneri centralnih banaka Srbije i Crne Gore, načelnosu se dogovorili da članstvo bivše Državne zajednice u međunarodnim finansijskim institucijama naslijedi Srbija, sa postojećim članskim ulo-gom, od čega će Crnoj Gori biti refundiran dogovoreni iznos.

Na ministarskoj konferenciji u Beču usvojena je Deklaracija o kreira-nju investicionog okvira za stvaranje jedinstvenog regiona, za koju se očekuje da će dovesti do dodatnog rasta obima investicija u jugoisto-čnoj Evropi.

Crnogorsko Ministarstvo finansija pripremilo je Nacrt dopuna Zakona oregulisanju obaveza i potraživanja po osnovu ino-duga i devizne šte-dnje građana, koji će štedišama iz Crne Gore omogućiti vraćanje uloga u bankama koje su imale sjedište u Srbiji.

Crnogorska Vlada usvojila je predlog inicijalne ponude za robu, jedan od glavnih dokumenata za pregovore o pristupanju Svjetskoj trgovinskoj organizaciji. Usvojena je , takođe, i Strategija sektora elektronskih komu-nikacija, sa ciljem da tu oblast učini atraktivnom za investitore.

Nakon što je u Podgorici potpisan ugovor o prodaji kontrolnog paketa akcija Pljevaljske banke, Crna Gora je prva država na Balkanu koja se pri-bližava potpuno privatnom bankarskom sektoru i tržištu kapitala.

Crnogorska Agencija za telekomunikacije i poštanske usluge pripremila je Nacrt pravilnika o uslovima i načinu pružanja javnog servisa prenosa govora preko mreža baziranih na Internet protokolu, u cilju podsticanja konkurencije, liberalizacije i praćenja novih tehnologija u toj oblasti.

Na tender za prodaju 59,45% državnog kapitala hotelsko turističkog preduzueća “Boka”, stigle su četiri ponude, dok se za kupovinu 51,36% UTIP-a Crna Gora prijavio samo podgorički “Normal company”.

Agencija za prestrukturiranje privrede i strana ulaganja objavila je poziv za prodaju 30,92% akcijskog kapitala podgoričkog “Crnagoraputa”, uz obavezu dokapitalizacije.

PRILOZI

PRILOZI

95

Učešće u 2005.

ø 2004 = 100 INDEX NIVOA

2005. 2006. VI 2006V 2005

VI 2006VI 2005

I - VI 2006I - VI 2005V VI I -VI V VI I -VI

Industrija ukupno 100,0 98,0 100,2 97,8 100,5 102,1 100,6 101,6 101,9 102,9

Vađenje ruda i kamena 6,1 76,7 117,8 77,8 98,1 104,6 96,7 106,6 88,8 124,3

Vađenje energ.sirovina 2 54,5 101,3 77,1 78,3 117,6 97,4 150,2 116,1 126,3

Vađenje kamenog uglja, lignita i treseta 2 54,5 101,3 77,1 78,3 117,6 97,4 150,2 116,1 126,3

Vađenje ostalih sirovina i mat. 4,1 87,8 126,1 78,1 107,9 98,2 96,3 91 77,9 123,3

Vađenje ruda metala 3,2 92,8 142,8 85,4 108,3 100,7 101,7 93,0 70,5 119,1

Vađenje ostalih ruda i kamena 0,9 69,3 64,1 51,4 106,6 88,8 76,3 83,3 138,5 148,4

Prerađivačka industrija 70,6 100,8 101,0 95,3 100,4 103,0 94,5 102,6 102,0 99,2

Prehrambeni proizvodi, pića i duvan 9 115,1 108,7 94,0 99,5 130,4 82,3 131,1 120 87,6

Proizvodnja prehr.proiz. i pića 7,1 106,5 114,5 82,2 114,9 117,6 89,8 102,3 102,7 109,2

Proizvodnja duvanskih proizvoda 1,9 147,2 86,9 138,7 41,3 178,6 54,2 432,4 205,5 39,1

Proizvodnja tekstila i tekst.proizvoda 1,2 154,2 124,7 116,1 166,5 108,6 106,5 65,2 87,1 91,7

Proizvodnja tekstilnih tkanina 0,1 105,0 64,7 36,4 122,1 191,3 85,4 156,7 295,7 234,6

Proizvodnja odjevnih predmeta i krzna 1,1 156,9 128,0 120,4 168,9 104,1 107,6 61,6 81,3 89,4

Proizvodnja kože i predmeta od kože 0,1 339,8 56,6 180,6 86,7 153,2

Prerada drveta i proizvodi od drveta 2,2 78,8 60,1 33,0 110,6 168,5 65,8 152,4 280,4 199,4

Proizvodnja papira, izdavanje i štampanje 1 118,3 190,0 97,2 107,4 133,5 97,9 124,3 70,3 100,7

Proiz.celuloze, papira i prerada papira 0,4 144,2 332,7 104,5 95,7 156,4 85,0 163,4 47,0 81,3

Izdavanje štampanje i reprodukcija 0,6 102,7 104,0 92,7 114,5 119,6 105,7 104,5 115,0 114,0

Proizv.hemijskih proizvoda i vlakana 6,7 74,3 77,0 99,8 20,1 29,9 51,2 148,8 38,8 51,3

Proizvodnja proizv od gume i plast. masa 0,1 114,0 105,9 95,8 70,1 47,5 52,4 67,8 44,9 54,7

Proiz.proizv od ost.nemetalnih minerala 6,1 101,1 102,0 98,2 106,1 97,1 98,8 91,5 95,2 100,6

Proizv. Osnovnih metala i met.proizvoda 42,6 102,2 102,3 97,2 108,7 102,5 102,0 94,3 100,2 104,9

Proizvodnja osnovnih metala 40,7 101,0 101,1 97,5 107,6 101,5 102,1 94,3 100,4 104,7

Proizvodnja metalnih proizvoda osim mašina 1,9 125,6 127,8 91,8 133,3 123,4 98,2 92,6 96,6 107,0

Proizvodnja mašina i uređaja, ostala 0,8 75,1 93,8 99,3 130,8 248,8 206,1 190,2 265,2 207,6

Proizvodnja maš. uređaja i apar. za domać. 0,1 86,3 77,7 90,7 120,9 120,9 115,1 100,0 155,6 126,9

Proizvodnja saobraćajnih sredstava 0,6 61,1 119,1 85,5 122,1 103,8 103,3 85,0 87,2 120,8

Prerađivačka industrija, ostala 0,1 26,5 6,9 34,2 460,3 268,6 465,6 58,4 3892,8 1361,4

Proizvodnja električne energije, gasa i vode 23,3 95,0 93,1 110,5 101,5 98,6 120,2 97,1 105,9 108,8

Prilog A. Realna kretanja

Tabela br. 2 - Industrijska proizvodnja

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

Tabela br. 1 - Pregled makroekonomskih kretanja

2005 2006 (lančani indeks)

OPIS XII/XI I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Industrijska proizvodnja (index) 102,2 97,9 90,5 111,3 86,3 109 101,6

Troškovi života (index) 100,2 100,3 100,3 100,2 100,7 100,7 100,1

Cijene na malo (index) 100,1 100,2 100,1 100,1 100,6 100,3 100,2

96




Ukupno Vađenje ruda i kamena Prerađivačka industrija Proiz. el. energije, gasa i vode

2000=100Godšnja

stopa rastaMjesečna

stopa rasta 2000=100Godšnja


stopa rasta 2000=100Godšnja


stopa rasta 2000=100 Godšnja stopa rasta

Mjesečna stopa rasta

2001. 99,3 -0,7 88,5 -11,5 101,6 1,6 93,9 -6,12002. 99,9 0,6 95,1 7,5 103,9 2,3 87,7 -6,62003. 102,3 2,4 96,5 1,4 101,8 -2,1 103,1 17,52004. 116,4 13,8 91,5 -5,1 115,1 13,1 124,7 21,0

2002.

Jan. 78,2 -16,0 -33,8 74,9 52,9 -39,3 76,2 -5,6 -31,2 87,3 -38,0 -39,6Feb. 87,4 -17,2 14,0 90,0 51,8 20,1 99,5 -1,4 30,7 56,7 -57,2 -28,8Mar. 99,6 -12,8 11,8 72,7 -8,4 -19,2 107,1 1,3 7,6 87,8 -40,8 45,0Apr. 94,1 3,2 -5,6 49,6 57,1 -32,8 114,4 14,4 6,8 51,9 -39,2 -40,8Maj 80,6 -21,6 -14,3 71,9 -18,4 44,8 104,5 -4,0 -8,6 17,2 -81,0 -66,9Jun 95,5 2,2 18,3 100,4 10,6 39,6 108,2 2,8 3,5 58,5 -4,6 240,4Jul 105,5 24,5 10,5 113,0 61,9 12,5 111,4 9,6 2,8 86,9 103,1 148,6Avg. 93,5 5,2 -11,2 133,0 23,4 17,7 95,6 -11,6 -14,1 75,7 150,6 -12,9Sep. 107,6 18,2 15,0 126,1 -18,6 -5,1 110,5 11,1 15,6 93,7 95,7 23,7Okt. 117,8 17,4 9,5 120,8 2,7 -4,3 111,3 4,0 0,6 134,9 75,7 44,0Nov. 116,3 10,0 -1,4 122,2 35,6 1,1 108,4 7,8 -2,6 135,8 9,1 0,6Dec. 120,1 1,6 3,3 66,0 -46,5 -45,9 99,7 -0,6 1,6 164,0 19,7 20,7

2003.

Jan. 100,9 29,0 -16,0 46,3 -38,2 -29,9 86,2 13,1 -21,8 124,2 42,3 -26,3Feb. 111,7 27,9 13,3 66,8 -25,8 44,1 97,2 -2,3 13,1 163,9 189,3 10,7Mar. 113,8 14,3 -0,3 77,0 5,9 15,2 107,3 0,2 10,1 144,1 64,1 -17,8Apr. 83,5 -11,3 -26,8 56,4 13,6 -26,8 95,6 -16,4 -11,0 58,8 13,2 -59,1Maj 80,9 0,4 -3,1 56,1 -22,0 -0,5 98,4 -5,9 3,1 40,2 134,2 -31,6Jun 102,6 7,5 26,9 98,1 -2,3 74,2 111,7 3,2 13,5 79,2 35,4 96,7Jul 107,0 1,5 -1,3 100,7 -10,9 3,0 105,6 -5,2 -5,4 89,7 3,2 13,4Avg. 100,0 6,9 -1,3 210,7 58,4 109,3 97,8 2,3 -7,3 71,9 -5,0 -19,7Sep. 106,4 -1,1 -3,3 177,3 40,6 15,8 98,8 -10,6 1,0 66,4 -29,2 -7,9Okt. 104,7 -11,1 8,4 103,9 -14,0 -41,4 113,2 1,7 14,6 166,8 23,6 10,1Nov. 103,7 -10,8 -1,0 88,6 -27,5 -14,8 104,5 -3,6 -7,7 105,9 -22,0 29,2Dec. 122,0 1,6 17,7 75,1 13,8 -15,3 101,9 2,2 6,9 164,8 0,5 55,7

2004.

Jan. 100,8 -0,1 -17,4 56,3 21,5 -25,2 85,0 -1,4 -23,9 124,2 0,0 -4,1Feb. 107,8 -3,5 9,4 71,7 7,4 27,6 95,4 -1,8 12,7 151,5 -7,6 2,3Mar. 112,6 -1,1 2,3 46,1 -40,1 -35,6 123,3 14,9 28,9 103,9 -27,9 -35,9Apr. 120,8 44,7 7,0 58,3 3,4 26,3 117,2 22,5 -5,3 150,3 155,7 45,1Maj 118,1 46,0 -2,2 53,8 -4,1 -7,8 113,3 15,2 -3,0 190,8 374,2 0,2Jun 119,5 16,5 -0,3 101,4 3,3 87,6 117,6 5,3 1,6 129,6 63,7 -13,9Jul 113,6 6,1 -9,3 100,0 -0,7 -1 119,3 13,0 2,8 77,0 -14,2 -40,6Avg. 100,2 0,2 -6,2 90,4 -57,1 -9,6 114,0 16,5 -3,8 65,2 -9,3 -15,1Sep. 121,9 14,6 10,6 164,3 -7,3 82,1 118,2 19,6 3,6 74,5 12,3 13,9Okt. 112,3 7,3 1,4 102,1 -1,7 -37,9 123,4 9.0 4,5 173,3 3,9 14,4Nov. 123,8 19,4 10,1 88,3 -0,3 -3,7 121,6 16,3 -1,5 140,4 32,5 64,7Dec. 156,5 28,3 26,6 166,9 122,1 88,2 128,1 25,7 15,4 198,4 20,4 41,5

2005.

Jan. 114,2 13,3 -27 61,5 9,3 -63 101,1 19 -27,8 130,6 5,1 -16,3Feb. 101,9 -5,5 -8,7 42,8 -40,4 -30,4 104,2 9,2 3,4 114,1 -24,7 -26,7Mar. 117,6 4,5 13,1 83,8 81,7 96,1 117,6 -4,6 12,6 129,2 24,4 5,8Apr. 105,8 -12,4 -10,3 61,6 5,7 -26,5 114,6 -2,2 -2,9 95,3 -36,6 -26,1Maj 111,4 -5,7 5,4 70,3 30,8 14,3 119,2 5,2 4,3 129,5 -32,1 7,5Jun 115,7 -3,2 2,3 108,4 7 53,4 122,0 3,7 0,2 100,3 -22,6 -1,9Jul 125,0 10,1 4,1 106,0 6,0 -1,9 137,1 14,9 13,9 79,0 2,7 -21,1Avg. 116,7 16,5 -1,5 129,4 43,1 22 133,0 16,7 10,1 67,8 4,0 11,7Sep. 133,2 9,3 3,8 146,1 -11,1 13,1 129,1 9,2 -3,1 92,1 23,6 35,3Okt. 110,2 -1,9 -9 101,2 -0,9 -30,7 120,1 -2,7 -6,9 175,4 1,2 -11,5Nov. 120,9 -2,4 9,3 74,3 -15,9 -26,7 118,1 -2,9 -6,9 142,3 1,4 65,0Dec. 123,4 -21,2 2,2 116,1 -30,4 55,5 111,4 -13 3,3 129,4 -34,8 -9,0

2006.

Jan 120,7 5,7 -2,1 93,0 51,3 -19,5 100,5 -0,6 -17,6 144,9 11 42,5Feb 106,7 4,7 -9,5 91,8 114,8 -1,3 96,0 -7,9 -4,1 139,8 22,6 -19,0Mar 121,2 3,0 11,3 90,5 8,0 -1,4 118,8 1,0 23,3 138,7 7,3 -7,4Apr 105,0 -0,8 -13,7 70,8 14,9 -21,8 114,2 -0,3 -4,1 89,8 -5,8 -35,1Maj 114,3 2,6 9,0 90,0 27,9 27,1 118,7 -0,4 4,1 138,3 6,8 21,8Jun 117,9 1,9 1,6 96,3 -11,2 6,6 124,4 2,0 2,6 106,2 5,9 -2,9

PRILOZI

97

Izvor: Monstat


Tabela br. 5 - Cijene na malo

Tabela br. 7 - Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

Tabela br. 6 - Troškovi života

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 97,9 90,5 111,3 86,3 109,0 101,6

ø 2005 = 100 106,1 96,0 106,8 92,2 100,5 102,1

U odnosu na isti mjesec preth. god. 105,7 104,7 103,0 99,2 102,6 101,9Period tekuće prema istom preth. god. 105,2 104,4 103,2 103,1 102,9


Lančani index 100,2 100,1 100,1 100,6 100,3 100,2

ø 2005 = 100 101,2 101,3 101,4 102,0 102,4 102,5

U odnosu na isti mjesec preth. god. 102,6 102,3 102 102,1 102,2 102,3Period tekuće prema istom preth. god. 102,5 102,3 102,3 102,2 102,1Decembar 2005 = 100 100,1 100,4 100,5 101,1 101,4 101,6


Lančani index 100,3 100,3 100,2 100,7 100,7 100,1

ø 2005= 100 102,1 102,4 102,6 103,3 104,0 104,1

U odnosu na isti mjesec preth.god. 102,9 102,9 102,8 103,1 103,3 103,1Period tekuće prema istom preth. god. 102,9 102,9 102,9 102,9 102,7Decembar 2005 = 100 100,3 100,6 100,8 101,5 102,2 102,3


Lančani index 100,1 100,4 101,0 100,4 100,2 100,5

ø 2005= 100 101,3 101,7 102,8 103,2 103,4 103,9

U odnosu na isti mjesec preth. god. 103,1 97,2 102,3 103,8 103,9 103,6Period tekuće prema istom preth. god. 97,1 102,8 103,1 103,3 103,3Decembar 2005 = 100 100,1 100,4 101,5 101,9 102,1 102,6

98


Izvor: Monstat

Tabela br. 8 - Cijene

Cijene na malo Troškovi života Cijene proizv. ind. proizvoda

Ukupno Robe Usluge Ukupno UkupnoGodšnja


stopa rastaGodšnja


stopa rastaGodšnja


stopa rastaGodšnja


stopa rastaGodšnja


stopa rasta

2001.

Jun 21.9 3.2 19.3 0.9 34.4 14.1 22.1 3.0 13.1 0.3Jul 23.4 2.4 18.6 0.5 45.3 10.4 21.5 0.4 15.5 1.1Avg. 24.8 2.7 20.5 3.2 44.9 1.1 23.3 2.7 19.7 1.6Sep. 25.6 2.0 21.4 2.0 45.3 1.8 23.5 1.3 18.6 -1.2Okt. 25.1 0.5 20.9 0.6 44.8 0.1 22.8 0.5 19.4 -0.5Nov. 25.0 2.8 21.5 3.5 41.5 0.0 24.3 3.7 12.7 1.2Dec. 28.0 3.5 25.6 4.0 39.5 1.7 26.5 2.5 15.1 4.1

2002.

Jan. 20.3 1.7 19.0 0.6 26.5 6.9 18.3 1.3 7.3 0.6Feb. 19.7 0.9 18.7 1.1 24.5 0.3 18.0 1.3 6.0 1.1Mar. 19.8 0.6 19.2 0.8 22.3 0.0 18.2 0.9 7.9 1.0Apr. 20.8 1.6 20.6 2.0 21.6 0.1 19.7 2.0 7.1 -0.2Maj 21.3 1.4 21.1 1.6 21.9 0.3 19.4 1.7 6.6 0.4Jun 20.7 0.8 21.2 0.9 18.2 0.2 19.1 0.8 3.8 -2.4Jul 19.4 0.1 20.7 0.1 13.5 0.2 17.6 -1.0 2.4 -0.3Avg. 17.3 0.3 18.2 0.3 13.0 0.8 15.8 0.4 0.9 -0.6Sep. 16.1 0.9 16.9 0.8 12.6 1.4 15.5 0.9 3.8 1.4Okt. 15.7 0.3 16.4 0.3 12.7 0.2 15.1 0.2 4.2 -0.1Nov. 12.8 0.3 12.4 0.0 14.7 1.9 11.0 0.1 3.9 0.1Dec. 9.4 0.1 8.7 0.1 12.7 0.0 9.2 0.5 0.7 -0.3

2003.

Jan. 8.4 0.8 8.4 0.3 8.4 2.8 8.4 0.5 -0.7 -0.1Feb. 8.0 0.5 7.5 0.2 10.3 2.1 7.2 0.1 -1.5 0.0Mar. 8.0 0.6 6.8 0.1 13.8 3.2 6.5 0.2 -0.7 1.8Apr. 9.7 3.2 8.1 3.2 17.3 3.2 7.7 3.1 3.8 3.8Maj 8.5 0.2 6.6 0.2 17.4 0.4 6.1 0.2 2.9 0.0Jun 8.0 0.3 6.0 0.4 17.1 0.0 6.6 1.3 6.7 0.9Jul 8.3 0.3 5.8 -0.2 19.8 2.4 6.9 -0.8 7.2 0.2Avg. 8.0 0.1 5.7 0.1 18.9 0.0 6.7 0.2 7.9 0.0Sep. 7.4 0.3 5.2 0.4 17.4 0.2 6.3 0.5 6.7 0.4Okt. 7.1 0.1 5.0 0.1 17.2 0.0 6.3 0.2 7.0 0.1Nov. 6.8 0.0 5.0 0.0 15.1 0.0 6.4 0.1 7.3 0.2Dec. 6.7 0.0 5.1 0.2 14.3 -0.7 6.2 0.3 8.2 0.6

2004.

Jan. 5.2 0.1 4.2 0.1 10.3 0.2 5.2 0.1 6.3 -0.2Feb. 5.7 0.5 4.5 0.2 11.1 2.3 5.4 0.2 6.9 0.5Mar. 5.5 0.1 4.9 0.1 8.4 0.2 5.8 0.1 8.7 3.3Apr. 2.3 0.1 1.7 0.2 5.0 0.0 2.6 0.0 6.3 0.6Maj 2.7 0.6 1.7 0.2 7.4 2.6 2.8 0.4 6.7 0.3Jun 2.4 0.0 1.3 0.0 7.5 0.1 0.9 -0.6 5.5 -0.4Jul 2.1 0.0 1.5 -0.1 5.0 0.1 0.9 -0.7 5.7 0.2Avg. 2.1 0.1 1.4 0.1 5.0 0.0 0.8 0.1 6.0 0.3Sep. 2.0 0.2 1.2 0.1 5.2 0.3 0.3 0.0 4.9 -0.6Okt. 2.4 0.5 1.3 0.2 7.1 1.8 0.3 0.3 4.6 -0.1Nov. 2.5 0.1 1.2 0.1 7.8 0.0 -0.1 0.1 4.0 0.0Dec. 4.3 1.8 1.1 -0.1 18.1 9.5 1.5 1.6 3.6 -0.4

2005.

Jan. 3.7 0.1 0.9 0.1 16.5 0.0 1.2 0.1 3.6 0.1Feb. 3.5 0.1 0.9 0.1 15.0 0.0 1.2 0.1 3.3 0.2Mar. 3.6 0.2 1.0 0.2 15.2 0.2 1.3 0.2 2.5 2.2Apr. 3.9 0.4 1.3 0.4 15.6 0.3 1.8 0.5 0.4 -1.5Maj 3.6 0.2 1.4 0.3 12.8 0.1 2.0 0.6 0.5 0.5Jun 3.8 0.2 1.6 0.2 13.2 0.4 2.9 0.3 1.7 0.8Jul 3.5 -0.2 1.3 -0.3 13.1 0.0 2.7 -1.0 1.5 0.0Avg. 3.5 0.1 1.3 0.1 13.1 0.0 2.7 0.2 1.3 0.1Sep. 3.7 0.3 1.4 0.3 13.2 0.3 3.2 0.4 2.1 0.2Okt. 3.3 0.2 1.4 0.2 11.4 0.3 3.2 0.3 2.1 -0.1Nov. 3.4 0.1 1.5 0.1 11.4 0.0 3.8 0.6 2.2 0.1Dec. 1.8 0.1 1.8 0.1 1.8 0.0 2.4 0.2 3.5 0.8

2006.

Jan 2,6 0,2 2,8 0,3 1,6 0,0 2,9 0,3 3,1 0,1Feb 2,3 0,1 2,5 0,2 1,6 0,0 2,9 0,3 -2,8 0,4Mar 2,0 0,1 2,2 0,1 1,5 0,1 2,8 0,2 2,3 1,0Apr 2,1 0,6 2,3 0,7 1,0 0,1 3,1 0,7 3,8 0,4Maj 2,2 0,3 2,5 0,4 0,9 0,0 3,3 0,7 3,9 0,2Jun 2,3 0,2 2,6 0,2 0,8 0,1 3,1 0,1 3,6 0,5

PRILOZI

99

Tabela br. 9 - Turizam

Izvor: Monstat

Tabela br. 10 - Broj zaposlenih i nezaposlenih lica

* Izvor: Monstat;** Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG*** Primijenjena nova metodologija

2005. 2006. IndexStruktura

VI I - VI VI I - VII - VI ‘06. I - VI ‘05.

Dolasci

Ukupno 90.015 178.270 90.158 196.492 110,2 100,0

Domaći 57.441 110.275 47.521 100.834 91,4 51,3

Strani 32.574 67.995 42.637 95.658 140,7 48,7

Noćenja

Ukupno 545.935 897.775 547.492 968.225 107,8 100,0

Domaći 355.949 575.159 286.774 512.124 89,0 52,9

Strani 189.986 322.616 260.718 456.101 141,4 47,1


Br. zaposlenih*

2001. g. 114.536 113.500 113.542 113.663 113.943 114.137 114.106 114.024 115.077 114.755 114.170 113.744

2002. g. 113.594 113.597 113.953 113.663 113.943 114.137 114.422 113.684 113.526 113.676 113.679 113.425

2003. g. 112.637 112.846 112.317 112.132 111.738 112.648 112.905 112.647 111.461 110.911 110.387 109.639

2004. g. 108.562 107.359 108.634 109.623 109.642 109.863 110.886 111.158 110.049 109.696 110.055 108.228

2004. g.*** 142.081 142.834 142.361 143.224 143.845 146.696 145.160 142.634 143.447 143.113 143.992 142.438

2005. g.*** 142.145 142.072 141.298 140.959 142.248 145.852 148.528 146.744 145.739 145.923 145.528 145.261

2006. g.*** 145.388 146.163 146.964 147.927 149.731 152.088

Br. nezaposlenih**

2001. g. 81.238 82.158 82.453 83.091 82.629 82.140 81.823 80.686 80.952 80.668 80.440 81.069

2002. g. 80.385 81.360 81.510 81.961 81.602 81.041 81.116 80.830 80.809 80.183 79.894 76.293

2003. g. 76.584 76.077 76.165 74.976 73.520 69.735 66.951 66.277 67.664 71.023 72.544 68.625

2004. g. 69.573 71.419 72.378 72.202 68.993 64.572 60.993 60.771 60.447 59.930 59.387 58.950

2005. g. 59.115 58.774 58.075 57.557 56.772 55.199 53.683 52.494 51.843 51.266 49.886 48.825

2006. g. 48.639 48.656 49.388 48.651 45.640 42.560

100


Izvor

: Izvje

štaji b

anak

a* P

relim

inar

ni po

daci

Tabe

la b

r. 11

- Bi

lans

sta

nja

licen

cira

nih

bana

ka, u

000

eur

aPrilog B

2005

2006

Stru

ktur

a u

%,

30.0

6.

31.0

3.30

.06.

30.0

9.31

.12.

31.0

1.28

.02.

31.0

3.30

.04.

31.0

5.30

.06.

*In

dex

Inde

x

12

34

56

78

910

1111

:10

11:5

AK

TIVA

1. N

ovča

na sr

edst

va i

dep.

kod

dep

. ins

tituc

ija11

0.69

115

3.64

120

2.76

526

7.019

253.

049

242.

103

223.

348

224.

891

223.

696

249.

962

112

9428

,7

2. K

redi

ti30

3.86

033

6.63

133

9.60

937

5.94

138

7.996

416.

252

456.

449

486.

347

526.

844

559.

844

106

149

64,2

2.1.

Rez

erve

za

kred

itne

gubi

tke

-10.

573

-12.

923

-12.

951

-13.

511

-13.

659

-13.

724

-13.

550

-13.

704

-14.

247

-15.

094

106

112

-1,7

2.2

. N

eto

kred

iti29

3.28

732

3.70

832

6.65

736

2.43

037

4.33

640

2.52

744

2.89

847

2.84

351

2.59

754

4.75

010

615

062

,5

3. H

artij

e od

vrij

edno

sti

23.8

4917

.660

16.12

716

.941

15.6

8115

.979

16.0

5616

.023

17.8

1622

.724

128

134

2,6

4. O

stal

a ak

tiva

40.0

0641

.574

51.0

6151

.128

52.5

4952

.756

50.7

5957

.059

55.3

7656

.223

102

110

6,4

5. R

ezer

visa

nja

-849

-833

-1.16

7-1

.762

-1.7

75-1

.797

-1.7

77-1

.772

-1.7

93-1

.615

9092

-0,2

6. U

KUPN

O A

KTI

VA46

6.98

453

5.75

059

5.44

469

5.75

669

3.84

071

1.56

973

1.28

576

8.84

480

7.69

287

2.04

410

812

510

0,0

PASI

VA

1. D

epoz

iti29

9.06

835

1.44

140

6.04

148

7.917

491.

417

506.

116

513.

937

544.

709

586.

081

635.

463

108

130

72,9

1

.1. D

epoz

iti p

o vi

|enj

u16

5.27

419

7.010

240.

192

260.

729

272.

120

274.

994

273.

659

291.

391

327.5

3136

0.80

811

013

841

,4

1

.2. O

roče

ni d

epoz

iti13

3.79

415

4.43

016

5.84

922

7.188

219.

298

231.1

2224

0.27

825

3.31

825

8.55

027

4.65

510

612

131

,5

2.Kr

atko

ročn

e po

zajm

ice

od c

entr

alni

h

ba

naka

, ban

aka

i fina

nsijs

kih

inst

ituci

ja9.

477

9.18

79.

185

8.92

18.

123

7.737

7.508

2.01

03.

010

1.84

161

210,

2

3 O

stal

e po

zajm

ice

51.3

2454

.483

55.9

1671

.373

70.8

9570

.931

71.2

4077

.565

76.7

8482

.818

108

116

9,5

4. O

stal

e ob

avez

e18

.268

25.13

923

.856

21.0

8216

.673

19.0

1021

.043

26.0

1620

.716

25.0

0812

111

92,

9

5. U

kupa

n ka

pita

l88

.847

95.5

0010

0.44

610

6.46

310

6.73

210

7.775

117.5

5711

8.54

412

1.101

126.

914

105

119

14,6

5

.1. K

apita

l i re

zerv

e90

.762

89.8

2792

.317

102.

280

106.

457

106.

368

117.4

6611

7.22

611

9.03

012

2.86

410

312

014

,1

5

.2. D

obita

k / G

ubita

k (+

,-) iz

teku

ce g

odin

e-1

.915

5.67

38.

129

4.18

327

51.

407

911.

319

2.07

14.

050

196

970,

5

6. U

KUPN

O P

ASI

VA46

6.98

453

5.75

059

5.44

469

5.75

669

3.84

071

1.56

973

1.28

576

8.84

480

7.69

287

2.04

410

812

510

0,0

PRILOZI

101

Tabe

la b

r. 12

- Pr

egle

d ob

raču

nate

i iz

dvoj

ene

obav

ezne

reze

rve

, u 0

00 e

ura

Izvor

: CBC

G

LICE

NCI

RAN

E BA

NKE

12

34

56

78

910

11U

KUPN

O

(1-1

1)H

ipot

ekar

na

bank

aPo

dgor

ička

ba

nka

Crno

g. k

om.

bank

aN

LB

Mon

tene

grob

.N

ikši

ćka

bank

aPl

jeva

ljska

ba

nka

Atla

smon

t ba

nka

Euom

arke

t ba

nka*

Opp

ortu

nity

ba

nkKo

m. b

an. -

Bu

dva

Hip

o A

lpe

-A

drija

Ban

k

2005

Jun

1.41

06.

473

16.4

925.

631

517

238

4.11

73.

597

1.90

12.

711

43.0

87

1.49

05.

909

17.2

855.

626

635

229

4.28

13.

698

1.78

02.

758

43.6

91

1454

5.75

617

.492

6.04

458

523

14.

509

3.69

21.

912

2706

44.3

81

1483

5.72

116

.424

5.58

060

032

24.

789

3.93

61.

999

2780

43.6

34

1.42

95.

677

15.7

865.

820

609

379

4.35

64.

417

2.11

22.

763

43.3

48

Dec

emba

r

1.62

28.

387

24.9

094.

265

1.134

291

5.11

57.

299

3.83

93.

411

60.2

72

1.64

410

.404

23.5

274.

239

970

293

4.46

47.

207

3.95

63.

321

60.0

25

1.57

88.

240

24.0

964.

193

1.00

230

05.

550

8.07

94.

020

3.44

760

.505

1.56

06.

722

26.7

734.

152

913

329

5.77

07.

868

3.99

63.

607

61.6

90

2006

Jun

1.37

99.

749

44.9

6513

.303

1.64

977

46.

642

6.77

74.

367

600

90.2

05

1.33

29.

303

45.2

8213

.103

1.66

180

46.

730

6.77

84.

383

646

90.0

22

1.40

69.

268

45.5

7312

.908

1.79

077

96.

378

7.30

34.

440

878

90.7

23

1.38

19.

639

47.8

1614

.039

1.67

586

97.

677

7.586

4.34

490

695

.932

* Od 1

.01.2

006.

g. Eu

rom

arke

t ban

ka i M

onte

negr

oban

ka zb

og sp

ajan

ja po

sluju

pod z

ajed

ničk

im im

enom

NLB

Mon

tene

grob

anka

102


Prilog C: Pregled održanih aukcija u periodu januar-jun 2006. godine

Tabela br. 14 - Realizacija aukcija 182-dnevnih državnih zapisa

Izvor: CBCG

Tabela br. 13 - Realizacija aukcija 91-dnevnih državnih zapisa

Broj aukcija Datum Emitovano Prodato Tražnja Najniža stopa

Najviša stopa

Ponderisana stopa

XXII AUKCIJA 18.01.2006. 700.000,00 700.000,00 2.220.000,00 0,49 0,49 0,49

XXIII AUKCIJA 22.03.2006. 1.000.000,00 1.000.000,00 1.190.000,00 0,80 1,00 0,97

XXIV AUKCIJA 19.04.2006. 700.000,0 700.000,00 700.000,00 0,95 5,00 2,52

XXV AUKCIJA 21.06.2006 1.000.000,00 1.000.000,00 1.750.000,00 1,25 5,00 1,48

UKUPNO januar - jun 2006. g. 3.400.000,00 3.400.000,00 5.860.000,00

Broj aukcija Datum Emitovano Prodato Tražnja Najniža stopa

Najviša stopa

Ponderisana stopa

XIV AUKCIJA 09.01.2006. 1.500.000,00 1.500.000,00 3.161.000,00 0,69 0,69 0,69

XV AUKCIJA 22.02.2006. 1.300.000,00 1.300.000,00 2.715.000,00 0,45 0,49 0,46

XVI AUKCIJA 06.04.2006. 1.000.000,00 1.000.000,00 1.900.000,00 0,75 1,00 0,91

XVII AUKCIJA 23.05.2006 1.000.000,00 1.000.000,00 1.013.000,00 0,90 5,50 2,96

UKUPNO januar - jun 2006.g. 4.800.000,00 4.800.000,00 8.789.000,00

PRILOZI

103

Tabe

la b

r. 15

- O

stva

renj

e bu

džet

skih

pri

hoda

i iz

vrše

nje

budž

etsk

ih ra

shod

a u

2006

. god

ini,

u eu

rim

a

Izvor

: Min

istar

stvo fi

nans

ijaRC

G

Prilog D

PRI

MIC

IPl

an. z

a 20

06.

g.Ku

mul

ativ

no

Janu

ar

Febr

uar

Mar

t A

pril

Maj

Ju

n 01

.01.

- 31

.12.

2006

. g.

OPI

S Iz

nos

Izno

s Iz

nos

Izno

s Iz

nos

Izno

s Iz

nos

Izno

s %

izvr

šenj

a

Sred

stva

pre

nije

ta iz

pre

thod

ne g

odin

e 0,

00

Pore

zi42

4.59

7.690

,87

25.6

26.9

30,6

231

.340

.697

,21

37.6

21.6

90,9

137

.658

.355

,58

45.3

70.0

10,13

43.7

93.3

82,17

221.

411.

066,

6252

,15

Pore

z na

doh

odak

gra

đana

70.3

76.15

5,20

2.79

5.71

2,96

5.17

0.58

3,92

5.80

7.139

,92

6.00

7.28

0,01

5.27

0.95

2,24

6.36

2.22

5,87

31.4

13.8

94,9

244

,64

Pore

z na

dob

it p r

eduz

eća

16.0

43.4

15,6

864

3.60

5,36

1.129

.716

,45

1.99

8.23

6,92

2.46

6.27

0,01

995.

808,

4157

3.16

5,15

7.80

6.80

2,30

48,6

6

Pore

z na

imov

inu

2.45

8.84

7,06

124.

759,

2331

5.56

4,47

444.

426,

7732

1.72

5,33

472.

854,

0147

3.28

2,38

2.15

2.61

2,19

87,5

5

Pore

z na

dod

atu

vrije

dnos

t i a

kciz

e29

2.66

1.46

9,94

19.4

37.2

93,6

820

.897

.712

,43

24.8

99.6

92,6

324

.248

.012

,78

32.5

15.3

81,3

530

.603

.517

,47

152.

601.

610,

3452

,14

Pore

z na

me đ

unar

odnu

trgo

vinu

i tr

ansa

kcije

39.7

18.0

56,18

2.38

2.70

7,76

3.49

6.09

4,40

4.13

4.08

8,62

4.25

3.31

0,61

5.69

1.07

3,38

5.40

9.72

8,98

25.3

67.0

03,7

563

,87

Ost

ali p

orez

i3.

339.

746,

8124

2.85

1,63

331.

025,

5433

8.10

6,05

361.

756,

8442

3.94

0,74

371.

462,

322.

069.1

43,12

61,9

6

Tak

se10

.548

.639

,97

630.

473,

4892

3.12

9,67

1.09

5.17

8,48

1.08

6.37

0,23

1.39

5.67

8,69

1.169

.276

,98

6.30

0.10

7,53

59,7

2

Ost

ali r

epub

lički

prih

odi

44.9

58.5

49,6

01.

044.

926,

612.

221.

565,

862.

580.

737,0

22.

852.

234,

712.

535.

832,

212.

789.

929,

8114

.025

.226

,22

31,2

0

Teku

ći p

rihod

i48

0.10

4.88

0,44

27.3

02.3

30,7

134

.485

.392

,74

41.2

97.6

06,4

141

.596

.960

,52

49.3

01.5

21,0

347

.752

.588

,96

241.

736.

400,

3750

,35

Prih

odi o

d pr

odaj

e im

ovin

e7.0

00.0

00,0

02.

302,

610,

0064

5.96

9,80

0,00

53.3

45,3

61.

654.

877,9

22.

356.

495,

6933

,66

Prim

ici o

d ot

plat

e kr

edita

21.19

5.44

5,82

3.40

0,00

557.1

03,9

917

3.62

1,64

1.00

1.79

6,22

221.

567,2

125

1.70

0,76

2.20

9.189

,82

10,4

2

Don

acije

i tr

a nsf

eri

5.50

3.62

5,00

0,00

0,00

3.79

8,78

0,00

32,3

411

.899

,32

15.7

30,4

40,

29

Poz

ajm

ice

i kre

diti

5.10

8.23

4,00

32.8

08,2

394

.323

,06

148.

718,

6955

.576

,1195

.149,

3411

9.35

0,11

545.

925,

5410

,69

UKU

PNI P

RIM

ICI

518.

912.

185,

2627

.340

.841

,55

35.1

36.8

19,7

942

.269

.715

,32

42.6

54.3

32,8

549

.671

.615

,28

49.7

90.4

17,0

724

6.86

3.74

1,86

47,5

7

I Z D

A C

I

Uku

pni t

eku ć

i izd

aci

266.

178.

055,

4910

.697

.469

,76

11.9

02.2

92,7

828

.705

.519

,93

21.0

97.9

91,5

821

.681

.016

,08

26.5

16.5

31,8

112

0.60

0.82

1,94

45,3

1

Brut

o za

rade

zap

osle

nih

163.

318.

420,

737.1

60.2

82,3

96.

124.

878,

0719

.640

.253

,68

14.4

97.3

61,6

212

.767

.082

,1315

.202

.038

,01

75.3

91.8

95,9

046

,16

Ost

ala

prim

. i n

akna

de z

apos

.8.

346.

715,

2982

.965

,04

1.193

.807

,1313

7.692

,28

1.53

4.49

2,62

293.

206,

611.

267.

860,

404.

510.

024,

0854

,03

Rash

odi z

a m

ater

ijal i

usl

uge

48.74

7.21

2,40

1.91

0.88

8,92

2.34

4.54

0,22

3.70

1.33

4,99

2.72

8.37

3,49

3.93

6.71

0,22

3.18

9.78

7,39

17.8

11.6

35,2

336

,54

Kam

ate

15.4

97.7

39,5

946

5.28

6,61

92.3

24,8

43.

446.

993,

7021

6.98

6,28

391.

087,5

95.

209.

726,

089.

822.

405,

1063

,38

Rent

a2.

621.

787,1

296

.930

,91

181.

813,

4442

1.90

1,64

103.

018,

9116

0.94

0,27

139.

259,

631.1

03.8

64,8

042

,10

Subv

enci

je6.

075.

000,

0026

6.73

2,51

332.

004,

1941

4.21

2,20

579.

075,

7084

4.37

9,80

226.

213,

602.

662.

618,

0043

,83

Ost

ali i

zdac

i2.

459.

262,

0054

.597

,06

87.3

44,8

680

.591

,07

139.

452,

8983

.708

,60

169.

611,

0061

5.30

5,48

25,0

2

Teku

će o

drža

vanj

e19

.111.

918,

3665

9.78

6,32

1.54

5.58

0,03

862.

540,

371.

299.

230,

073.

203.

900,

861.1

12.0

35,7

08.

683.

073,

3545

,43

Kapi

taln

i izd

aci

35.0

78.6

25,15

787.4

99,16

1.47

9.71

5,86

986.

425,

192.

048.

574,

262.

479.

301,

372.

360.

874,

7310

.142.

390,

5728

,91

UKU

PNI R

ASH

OD

I0,

00

Tran

sfer

i i p

rava

iz s

oc.z

a štit

e 15

6.80

2.26

8,07

11.3

53.4

92,9

512

.356

.544

,71

10.9

97.0

91,2

411

.668

.817

,61

14.5

68.2

09,12

13.9

70.0

06,18

74.9

14.16

1,81

47,7

8

Dat

e po

zajm

ice

i kre

diti

6.32

0.00

0,00

351.

900,

0081

7.25

4,54

954.

154,

6394

3.71

5,87

1.28

9.42

0,02

347.4

20,0

24.

703.

865,

0874

,43

Otp

lata

dug

ova

12.0

33.10

0,00

3.13

2.73

8,70

739.

414,

681.

265.

949,

6654

3.14

1,03

1.39

9.52

7,67

4.32

4.72

1,49

11.4

05.4

93,2

394

,78

Otp

lata

gar

anci

ja2.

000.

000,

0019

1.66

6,66

191.

666,

660,

0019

1.66

6,66

0,00

475.

939,

461.

050.

939,

4452

,55

Otp

lata

oba

veza

iz p

reth

.god

.24

.471

.042

,98

3.65

8.49

6,93

4.49

7.608

,58

8.69

8.04

6,13

3.78

1.35

6,85

5.10

0.91

6,20

1.193

.280

,1826

.929

.704

,87

110,

05

Stal

na b

udže

tska

reze

rva

5.00

0.00

0,00

0,00

0,00

0,00

2.85

7.22

0,00

1.24

0.00

0,00

0,00

4.09

7.22

0,00

81,9

4

Teku

ća b

udze

tska

reze

rva

11.0

29.0

93,5

747

9.07

0,43

613.

916,

2998

9.112

,80

573.

152,

4162

8.68

9,05

786.

173,

754.

070.

114,

7336

,90

UKU

PNO

IZD

ACI

518.

912.

185,

2630

.652

.334

,59

32.5

98.4

14,1

052

.596

.299

,58

43.7

05.6

36,2

748

.387

.079

,51

49.9

74.9

47,6

225

7.91

4.71

1,67

49,7

0

Sufic

it/(

defic

it)*

-213

.865

,18

3.18

3.49

7,31

-9.8

59.1

21,8

7-5

63.7

38,5

02.

535.

536,

402.

354.

063,

59-2

.563

.628

,25

104


Tabela br. 16 - Pregled prihoda i rashoda fondova Republike Crne Gore, u 0000 000 eura

Izvor: Republički fondovi u Crnoj Gori

OPIS / mjesec 01.01.-31.12. 2006. g.

2005. g. I II III IV V VI Kumulativno

PRIHODI

Republički fond PIO 201,6 13,37 14,62 14,24 14,56 16,00 18,93 91,7

Republički fond za zdravstvo 102,2 5,33 7,95 7,43 8,15 10,38 9,49 48,7

Zavod za zapošljavanje 23,6 1,8 2,5 1,8 1,3 1,9 0,9 10,3

Fond za razvoj 0,531 0,089 0,078 0,094 0,075 0,103 0,142 0,580

RASHODI

Republički fond PIO 201,6 14,19 14,61 14,26 14,54 16,01 18,91 92,5

Republički fond za zdravstvo 99,9 6,8 7,8 8,3 8,7 9,0 9,0 49,7

Zavod za zapošljavanje 18,8 1,9 2,9 2,2 1,7 2,4 2,1 13,2

Fond za razvoj 0,319 0,030 0,020 0,040 0,026 0,054 0,091 0,260

SUFICIT / DEFICIT

Republički fond PIO 0,05 -0,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 -0,79

Republički fond za zdravstvo 2,36 -1,5 0,1 -0,9 -0,6 1,4 0,5 -0,99

Zavod za zapošljavanje 5,00 -0,1 -0,4 -0,4 -0,4 -0,4 -1,2 -2,85

Fond za razvoj 0,212 0,059 0,058 0,054 0,049 0,049 0,052 0,320

Documents

IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE JUN 2006. GODINE · 2007-11-13 · 10 IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE JUN 2006. GODINE Nivo industrijske proizvodnje (indeks ﬁzičkogobima)upr-vih šest