IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE JANUAR-SEPTEMBAR

2007. GODINE

Podgorica, 2007. godine

IZDAVAČ: CentralnabankaCrneGore BulevarSvetogPetraCetinjskog6 81000Podgorica Telefoni:081665331 Fax:081665336

WEBADRESA: http://www.cb-cg.org

SAVJETCENTRALNEBANKE: MrLjubišaKrgović,predsjednik MrMilojicaDakić MrGoranKnežević PetarDrakić KrunislavVukčević RadmilaSavićević Prof.drFranjoŠtiblar

PRIPREMA: Glavniekonomisatdr.NikolaFabris, Direkcijazamonetarnupolitikuifiskalnaistraživanja, Direkcijazaplatnibilansirealnisektor

UizvještajujeuključeniprilogkojipripremaDirekcijaza međunarodnusaradnjuiEI

GRAFIČKIUREDNIK: AndrijanaVujović

MolimokorisnikeovepublikacijedaprilikomkorišćenjapodatakaizIzvještajaobaveznonaveduizvor

MAKROEKONOMSKA KRETANJA 7

1. REALNI SEKTOR 9

1.1. Bruto domaći proizvod 11

1.2. Djelatnosti 12

1.3. Cijene 17

1.4. Tržište rada 20

2. MONETARNA KRETANJA 25

2.1. Novčana masa 27

2.2. Likvidnost banaka 28

2.3. Agregatni bilans stanja banaka 29

2.4. Obavezna rezerva banaka 40

2.5. Mikrokreditne finansijske institucije (MFI) 41

3. TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALA 43

3.1. Tržište novca 45

3.2. Tržište kapitala 45

4. FISKALNI SEKTOR 49

4.1. Prikaz Budžeta 51

4.2. Prikaz budžetskih fondova u periodu januar – septembar 2007. godine 55

5. EKSTERNI SEKTOR 57

5.1. Tekući račun platnog bilansa 60

5.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija 70

6. TEMA BROJA 73

7. EU TEME 81

8. MEĐUNARODNA EKONOMIJA 85

8.1. Konjukturna kretanja 87

8.2. Kamatne stope 91

8.3. Kretanje deviznih kurseva 92

8.4. Prognoza za naredni period 94

9. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI 95

10. PRILOZI 99

SADRžAJ

Pregled makroekonomskih pokazatelja

*Procjena Sekretarijata za razvoj

2006 IX 2007

REALNI SEKTORGDP (u tekućim cijenama, u milionima eura)* 1.970,0 1.562,9 %

Industrijska proizvodnja (u odnosu na isti period perthodne godine) 1,0% -4,3% ---Šumarstvo (u odnosu na isti period perthodne godine) 15% -18.3% ---Građevinarstvo (u odnosu na isti period perthodne godine) 46,3% -2,5% ---

ZaposlenostBroj zaposlenih 150,746 158.164Broj nezaposlenih 38.876 31.156 -19,9

Stopa inflacijeTroškovi života (u odnosu na decembar prethodne godine) 2,8% 5,5% ---Cijene na malo (u odnosu na decembar prethodne godine) 2,0% 6,1% ---

Prosječna zarada (EUR-bez poreza i doprinosa) 282 345 22,3MONETARNI SEKTORM11(umilionima eura) 1.098,5 1.436,2 30,7Ukupni depoziti (u milionima eura) 1.075,8 1.819,7 69,2

Depoziti privrede 321,0 551,4 71,8Depoziti države 113,5 148,3 30,7

Centralna vlada 21,0 23,8 13,2Institucije i agencije centralne Vlade 20,1 32,5 61,8Fondovi i opštine 72,4 91,9 27,0

Depoziti finansijskih institucija 75,1 117,3 56,3Depoziti stanovništva 499,4 923,2 84,9Depoziti - ostalo 66,8 68,1 1,9

Ukupni krediti (u milionima eura) 847,2 1.810,6 113,7Krediti privredi 471,3 1.085,5 130,3Krediti državi 42,9 41,2 -3,9

Centralna vlada 12,2 8,0 -34,2Institucije i agencije centralne Vlade 3,7 8,8 137,9Fondovi i opštine 27,0 31,5 16,6

Krediti bankama i finansijskim institucijama 6,5 11,1 71,1Krediti stanovništvu 311,2 651,1 109,2Krediti - ostalo 15,3 21,5 40,4

Promet na berzama (u milionima eura) 377,0 614,30 ---NEX berza 135,70 402,50 ---Montenegro berza 241,30 211,80 ---

Berzanski indexi NEX20 18.050,8 36902,99 104,4NEX PIF 17.763,6 40.767,2 129,5MOSTE 918,9 1.825,2 98,6Prosječna kamatna stopa na 28-dnevne državne zapise, poslednja nije bilo aukcija ---Prosječna kamatna stopa na 56-dnevne državne zapise, poslednja nije bilo aukcija ---Prosječna kamatne stope na 91-dnevne državne zapise, poslednja nije bilo aukcija ---Prosječna kamatna stopa na 182-dnevne državne zapise, poslednja nije bilo aukcija ---

FISKALNI SEKTOR(u milionima eura)Izvorni prihodi 567,2 572,7Ukupni rashodi i Neto pozajmice 532,5 391,1

Suficit/deficit države 34,6 181,6Finansiranje -32,1 -51,1

Grantovi 0,1Prihodi od privatizacije 6,3 5,1Neto zaduženje -38,5 -56,2

EKSTERNI SEKTORSaldo tekućeg računa (u milionima EUR) -511,9 -511,1Trgovinski bilans -849,3 -1.005,6Bilans usluga 216,4 438,7

%pokrića trgovinskog deficita sa ostalim saldima 39,7 49,2 ---Saldo tekućeg računa u % od GDP 26,0 32,7 ---Eksterni dug (u milionima eura) 504 ---Unutrašnji dug (u milionima eura) 197,1 ---

�

MAK

ROEK

ON

OM

SKA

KRET

ANJA

Po svemu sudeći 2007. godina će predstavljati nastavak ekspan-zije iz posljednjih nekoliko godina. Rast ekonomske aktivnosti je visok i u prvih devet mjeseci ove godine BDP je povećan za 7,1%. Strane direktne investicije su u porastu, budžetski suficit će biti rekordan, u porastu je i broj zaposlenih, a iza nas je i izuzetno uspješna turistička sezona. Stope rasta kredita, depozita i šte-dnje gradjana su takodje rekordne. Sa druge strane faktori koji sugerišu da je potrebno oprezno upravljati ekspanzijom su: rast inflacije, rast spoljnotrgovinskog deficita i previsoka stopa rasta kredita. Istovremeno nivo diverzifikacije crnogorske privrede je nizak i privreda je u velikom stepenu zavisna od dva strateška proizvoda – aluminijuma i turizma – što može biti i potencija-lan izvor „ranjivosti” crnogorske privrede.

Inflacija je u porastu. Mjerena indeksom troškova života na kra-ju septembra u odnosu na kraj prethodne godine povećana je za 5,5%. Prosječna stopa inflacije (januar-septembar 2007. u odnosu na januar-septembar 2006. godine) je iznosila 3,2%. Uzroci inflacije se mogu podijeliti u dvije grupe: interne i ek-sterne. Interni uzroci inflacije su prije svega posljedica otklanja-nja cjenovnih dispariteta, to jest rasta cijena električne energije i rasta cijena fiksnih telekomunikacija, kao i previsokog nivoa agregatne tražnje. Visoka agregatna tražnja je posljedica real-nog rasta zarada, visokog iznosa odobrenih kredita, prihoda po osnovu prodaje nekretnina, privatizacije i dr. Eksterni faktori koji su uticali na inflaciju su povezani sa rekordnim cijenama nafte na svjetskim berzama, kao i sa izuzetno visokim cijenama poljopri-vredno-prehrambenih proizvoda na svjetskim tržištima, koji su rezultat nepovoljnih klimatskih uslova i rasta svjetske tražnje za ovom kategorijom proizvoda.

Iako se još uvijek u metodologiji ne prati, izvjesno je da je bazi-čna stopa inflacije u Crnoj Gori relativno niska. Kad god postoji značajna razlika izmedju tekuće i bazične stope inflacije, kao što je to sada slučaj u Crnoj Gori, onda postoje ograničene mo-gućnosti za uticaj ekonomske i monetarne politike na kretanje inflacije. U takvim uslovima ekonomska politika može djelovati u dva pravca. Prvi potencijalan pravac se odnosi na ograniča-vanje rasta agregatne tražnje, a drugi se odnosi na eventualno

snižavanje poreza za odredjene kategorije proizvoda koje su porasle pod uticajem eksternih faktora. U sklopu svog delo-kruga CBCG je reagovala mjerama koje će ograničiti kreditnu ekspanziju i na taj način uticati na agregatnu tražnju. U okviru svojih mjera Vlada je predložila smanjenje stope PDV kao i uvo-đenje nulte stope za određene proizvode koja bi trebala imati privremeni karakter. Medjutim, najavljeno značajno povećanje javnih rashoda, predlogom budžeta za 2008. godinu, će djelo-vati u suprotnom smjeru.

Novčana masa, odobreni krediti, depoziti gradjana i štednja su dostigli rekordne iznose. U poslednjih dvanaest mjeseci odo-breni krediti su povećani za 177,3%, depoziti za 124,8%, a šte-dnja gradjana za 162,4%. Ovako visok nivo aktivnosti bankar-skog sektora je predstavljao veliki podsticaj razvoju privrede. Ipak, stopa rasta kredita je previsoka i toliko visoka stopa nije održiva u sljedećoj godini. Naime, ona može dovesti do jača-nja ročne neuskladjenosti izvora sredstava i plasmana banaka i vršiti pritisak na dodatno zaduživanje banaka u inostranstvu. Takodje, ona utiče i na previsok nivo agregatne tražnje, koji sa jedne strane doprinosi inflacionom pritisku i opasnosti „pregri-javanja ekonomije“, a sa druge strane utiče na dalje povećanje, već i onako previsokog deficita tekućeg računa platnog bilansa. Zbog toga su bile nužne mjere CBCG usmjerene na ograničava-nje kreditne ekspanzije. Novčana masa (najširi agregat M21) je dostigla iznos od 2,5 milijarde eura i u posljednjih godinu dana se gotovo udvostručila.

Industrijska proizvodnja je u opadanju. U prvih devet mjeseci ove godine u odnosu na prvih devet mjeseci prethodne godine nivo industrijske proizvodnje je bio niži za 4,3%. Medjutim, kada je u pitanju industrija glavni problemi su skoncentrisani u sektoru proizvodnje električne energije. U prvih devet mjeseci u odnosu na isti period prethodne godine ostvaren je niži nivo proizvodnje u ovom sektoru za čak 40,3%. Razlozi ovako loših performansi se nalaze u nepovoljnoj hidrometeorološkoj situaciji i u zastoji-ma u radu TE Pljevlja, koji su prouzrokovani nestašicama uglja i remontima. Da je proizvodnja u sektoru električne energije bila ista kao prethodne godine nivo industrijske proizvodnje bi

MAKROEKONOMSKA KRETANJA

�

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

u odnosu na prethodnu godinu bio viši za 5,6%. Visoke stope rasta u preradjivačkoj industriji ukazuju da je moguće očekivati smanjivanje zaostajanja ove grane do kraja godine.

U oblasti fiskalne politike ostvaren je izuzetno visok budžetski suficit. Izuzetno je važno adekvatno upravljanje suficitom i izbje-ći situaciju da se on u potpunosti prelije u potrošnju. Trebalo bi nastojati da se veći dio ovog suficita preusmjeri na kapitalne in-vesticije i prevremenu otplatu spoljnog duga. Njegovo usmjera-vanje u potrošnju bi moglo dovesti do „pregijavanja ekonomije” sa jakim inflacionim pritiskom. Takodje, treba imati u vidu da je visok suficit u značajnoj mjeri posljedica specifične ekonomske situacije (visokog rasta uvoza i visokog obima prometa nekre-tninama) koja vjerovatno neće biti dugoročne prirode.

Broj turista koji je posjetio Crnu Goru u prvih devet mjeseci ove godine u odnosu na isti period prethodne godine je povećan za 19,1%. Veliki potencijal za razvoj turizma se nalazi u širenju tu-rističke ponude izvan primorskog dijela, kao i u produžavanju trajanja sezone. Medjutim, da bi se obezbijedio dugoročno održiv razvoj turizma neophodno je riješiti infrastrukturne probleme i nedostatak kvalifikovanog kadra.

Izuzetno visok rast aktivnosti je ostvaren u saobraćaju. Rast je registrovan u svim vidovima saobraćaja. Stope rasta u ovoj grani su se kretale od 8,5% koliko je iznosilo povećanje prevoza roba u željezničkom saobraćaju do 29,4% koliko je iznosilo povećanje broja prevezenih putnika u drumskom saobraćaju. Negativna stopa rasta je zabilježena u šumarstvu, što je uglavnom poslje-dica kašnjenja u zaključivanju ugovora o koncesijama. Takodje, negativna stopa rasta je zabilježena i u oblasti gradjevinarstva, ali to nije zabrinjavajuća tendencija. Razlog tome je izuzetno vi-sok nivo aktivnosti u ovom sektoru u prethodnoj godini (stopa rasta 46,3%) kada su renovirana dva aerodroma, zatim visoke investicije u saobraćajnu infrastrukturu, kao i ulaganja u hotel-ske komplekse.

Na tržištu kapitala su prisutne korekcije cijena. Obim ostvarenog prometa je u trećem kvartalu bio upola manji u odnosu na obim prometa iz prethodnog kvartala. Kraj trećeg kvartala je obilježilo i opadanje svih berzanskih indeksa.

Deficit tekućeg računa je u porastu. Prema preliminarnim poda-cima na kraju septembra je dostigao iznos od 512 miliona eura i bio je za 61% viši u odnosu na prethodnu godinu. Deficit robne razmjene je dostigao iznos od preko jedne milijarde eura. Suficit u sektoru usluga je iznosio 411 miliona eura i udvostručen je u odnosu na prethodnu godinu. Suficit je ostvaren i na dva preo-stala podbilansa tekućeg računa platnog bilansa, ali je smanjen u odnosu na isti period prethodne godine.

Razloga zbog kojih je ostvaren visok deficit tekućeg računa pla-tnog bilansa ima dosta. Svakako jedan od najznačajnijih faktora je niska konkurentnost crnogorske privrede. Izvoz je povećan za svega 2%, a uvoz za čak 37%. Sledeći razlog visokog deficita je prekomjerna potrošnja, koja se najčešće manifestuje uvozom proizvoda široke potrošnje. Razlozi visoke potrošnje su: visoki prihodi dijela stanovništa po osnovu prodaje nekretnina, prihodi po osnovu privatizacije, visok nivo kredita odobren sektoru sta-novništva, visok iznos sredstava povučen po osnovu lizinga, rast realnih primanja sektora stanovništva i dr. Sledeći razlog visokog deficita tekućeg računa je povezan sa izuzetno visokim prilivom stranih direktnih investicija, jer da bi pokrenuli proces proizvodnje strani investitori kupuju novu opremu, sirovine, uvoze namještaj i enterijer za modernizaciju hotela i dr. Razlog visokog uvoza je i visoka uvozna zavisnost crnogorske privrede, jer kad god imamo visoku stopu ekonomskog rasta, kao što je to slučaj ove godine, tada dolazi i do porasta uvoza. Zatim izuzetno visok uvoz ener-genata. On je sa jedne strane posljedica rekordne cijene koju je nafta postigla na medjunarodnim berzama, a sa druge strane visokog uvoza električne energije, jer je za prvih devet mjeseci ove godine u odnosu na isti period prethodne godine proizvo-dnja električne energije bila niža za 40,3%.

Priliv stranih direktnih investicija je u porastu. Neto priliv stranih direktnih investicija u periodu januar - septembar 2007. godine iznosio je 337,6 miliona eura, i u odnosu na isti period 2006. go-dine povećan je za 38,8%. Prilivom stranih direktnih investicija pokriveno je dvije trećine deficita tekućeg računa platnog bilansa, dok je ostatak finansiran putem zaduživanja. U ovoj godini se po prvi put u većem obimu javljaju i crnogorska preduzeća kao strani investitori. Tako su u prvih devet mjeseci ove godine crnogorska preduzeća investirala u inostranstvu 44,6 miliona eura.

REALNI SEKTOR1

11

REAL

NI S

EKTO

R

1.1. Bruto domaći proizvod

Prema podacima Sekretarijata za razvoj RCG, u prvih devet mje-seci 2007. godine ostvaren je bruto domaći proizvod u iznosu od 1.562,9 miliona eura, što predstavlja realni rast od 7,1% u odnosu na isti period prethodne godine. Pored navedenog, ka-rakteristiku posmatranog perioda čini i rast broja zaposlenih i smanjenje broja nezaposlenih lica.

Troškovi života u prvih devet mjeseci ove godine rasli su po pro-sječnoj mjesečnoj stopi od 0,6%, pa je u septembru u odnosu na kraj prethodne godine zabilježen rast troškova života za 5,5%. Istovremeno su cijene na malo zabilježile rast od 6,1% u odnosu na kraj prethodne godine.

Tabela br. 1.1 – Ostvareni bruto domaći proizvod, u milionima eura

2006.I-IX

2007.I-IX

Realna stopa rasta

BDP 1.414,1 1.562,9 7,1%

Izvor: procjene Sekretarijata za razvoj RCG

Boks br. 1.1 - Reformski progres u Crnoj Gori prema ocijeni EBRD-a

U svom najnovijem “Transition Report”-u EBRD je ocijenijivala progres u tranziciji 29 zemalja. U nastavku teksta iznosimo najvažnije ocijene o tranziciji Crne Gore.

U izvještaju se konstatuje da je i pored impresivnih rezultata u pogledu ekonomskog rasta, inflacije i budžeta eko-nomija “ranjiva” i u kratkoročnom i u srednjoročnom periodu. Kao potencijalni rizici navedene su činjenice da je ekonomija u velikoj mjeri zavisna od dva strateška proizvoda – “aluminijuma i turizma”. Rizici se ogledaju u tome da se cijena aluminijuma formira na svjetskim berzama i da može u velikom stepenu varirati, a potencijalnu opa-snost za razvoj turizma može predstavljati eventualna regionalna kriza, uzrokovana rješavanjem “Kosovskog pita-nja”. Kao rizik za razvoj turizma ističe se i činjenica da infrastruktura (prije svega vodosnadbijevanje i snadbijevanje električnom energijom) može biti kočnica daljem razvoju. Kao treći potencijalni rizik navedena je mogućnost da se Vlada može suočiti sa velikim obavezama po osnovu isplate obaveza za restituciju i sugeriše se pažljivo upravljanje budžetskim suficitom da bi se obezbijedio dugoročno održiv razvoj.

Kao dobre strane istaknut je ekonomski rast, makroekonomska stabilnost, progress u pristupanju EU i visok priliv SDI. U izveštaju se ističe i da su performanse bankarskog sistema i supervizije CBCG značajno unaprijedjene posle-dnjih godina. Kada je u pitanju tržište kapitala ističe se da je i pored velikog rasta kapitalizacije uticaj ovog tržišta na razvoj ekonomije ostao mali. ”Tržište kapitala i nebankarske finansijske institucije” sa ocijenom dva minus (kao i politika konkurencije) je najlošije ocijenjena oblast.

12

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

1.2. Djelatnosti

1.2.1. Industrijska proizvodnja

Industrijska proizvodnja u prvih devet mjeseci ove godine je niža je za 4,3% u odnosu na isti period prethodne godine. Na sma-njenje obima industrijske proizvodnje uticao je, prije svega, pad u sektoru električne energije, gasa i vode i sektoru vađenja ruda i kamena. Povećanje poroizvodnje u odnosu na isti period pret-hodne godine bilježi samo sektor prerađivačke industrije.

Zamjerke Crnoj Gori su upućene kada je u pitanju politika konkurencije, koja predstavlja oblast koja je najlošije ocijenjena, ali i oblast u kojoj je ostvaren najveći progres u poslednjih dvanaest mjeseci. Takodje je ukazano da je značajano unapredjenje potrebno kod svih vidova infrastrukture, osim u slučaju telekomunikacija. U oblasti in-frastrukture se sugeriše smanjivanje državnih subvencija, kao i veće uključivanje privatnog sektora. Ističe se i ne-ophodnost nastavka borbe protiv korupcije i unaprijedjenje procesa registracije preduzeća.

Grafik br. 1.1 – Industrijska proizvodnja

Izvor: Monstat

U sektoru vađenja ruda i kamena, proizvodnja je bila niža za 6,5%, kao posljedica manje proizvodnje kamenog uglja, lignita i treseta za 32,9% i proizvodnje u oblasti vađenja ruda metala za 1,3%. Proizvodnja ostalih ruda i kamena bila je viša za 50,6%.

Rast proizvodnje deset industrijskih oblasti u okviru prerađiva-čke industrije, koje čine 64,3% ukupne industrijske proizvodnje uticao je na rast proizvodnje u ovom sektoru za 8,6%.

Najveći rast zabilježen je u proizvodnji predmeta od kože i obuće 140,5%, ali je ovaj rast rezultat veoma niske osnovice, jer prema podacima Monstata, u prvom kvartalu prošle godine proizvodnje u ovoj djelatnosti nije ni bilo. Visok rast bilježe i proizvodnja elek-tričnih mašina i uređaja i aparata, bez aparata za domaćinstvo od 64,3%, proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda, 54,9%, kao i proizvodnja celuloze, papira i prerada papira 50,9%.

Industrijske oblasti koje su zabilježile rast u prošloj godini na-stavile su rast i u ovoj godini. Tako je proizvodnja metalnih pro-izvoda, osim mašina, bila viša za 58,7%, proizvodnja osnovnih metala za 6%, a proizvodnja prehrambenih proizvoda i pića za 2,8%. Učešće ovih industrijskih oblasti u ukupnoj industrijskoj proizvodnji iznosi 51,6%.

Sedam oblasti prerađivačke industrije ostvarilo je manju pro-izvodnju u posmatranom periodu. Zaostajanje se kretalo od -0,4% u proizvodnji proizvoda od drveta, plute i sl., do -26,9%, kod proizvodnje tekstilnih tkanina.

Proizvodnja u sektoru električne energije, gasa i vode u prva tri kvartala ove godine bila je manja za 40,3% u odnosu na isti period prethodne godine. Razlog ovog smanjenja je veoma mala proizvodnja početkom ove godine, zbog loše hidrološke situacije i nedovoljnih akumulacija, kao i zbog zastoja u radu TE “Pljevlja”, izazvanog nedostatkom uglja i remontom. Iako je situacija poboljšana u periodu februar-april, to nije bilo dovolj-no da se nadoknadi zaostajanje sa početka godine. Pored toga, kapitalni remont TE “Pljevlja”, koji je počeo 18. maja ove godi-ne i trajao skoro četiri mjeseca (do 10. septembra), uticao je da je ukupno smanjenje proizvodnje u ovom sektoru u prvih devet mjeseci bude više od 40 odsto. Posmatramo po mjesecima, u prva tri kvartala ove godine, samo je u martu i aprilu zabilježen viši nivo proizvodnje električne energije nego u prethodnoj godini.

13

REAL

NI S

EKTO

R

Fizički obim industrijske proizvodnje u septembru ove godine, u odnosu na isti mjesec prethodne godine, bio je manji za 1,8%, pri čemu je osvaren pad u sektoru vađenja ruda i kamena od 5,8% i u sektoru proizvodnje električne energije, gasa i vode od 49,3%, dok je prerađivačka industrija ostvarila veću proi-zvodnju za 8,2%.

1.2.2. Turizam

U prvih devet mjeseci ove godine Crnu Goru je posjetilo 1.06-6,7 hiljada turista, što je za 19,13% više nego u istom periodu prethodne godine, ali još uvijek nije dostignut broj dolazaka iz rekordne 1989. godine, kada je Crnu Goru za devet mjeseci po-sjetilo 1.097,9 hiljada turista. Naime, poređujući te dvije godine može se konstatovati da je broj dolazaka turista u 2007. godini bio značajno viši samo u trećem kvartalu za oko 5% u odnosu na isti period 1989. godine.

Od ukupnog broja dolazaka za devet mjeseci tekuće godine – na primorska mjesta se odnosi 90,9%, odnosno, od ukupnog

Grafik br. 1.2 – Industrijska proizvodnja po sektorima, Ø 2000 = 100

broja noćenja 96% se odnosi na primorska mjesta. Planinska mjesta posjetilo je 50,7% turista više nego u istom periodu prethodne godine.

Grafik br. 1.3 – Dolasci turista, I – IX 2007. godine

Izvor: Monstat

14

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Broj noćenja ostvarenih u prvih devet mjeseci (7.036,1 hiljada) i bio je za 23,2% viši nego u istom periodu prethodne godine, ali nijesu dostignute cifre iz 1989. godine kada je samo u avgustu mjesecu ostvareno preko 3 miliona noćenja.

U trećem kvartalu je zabilježen i rekordan broj noćenja turista iz Mađarske (za 149,0 hiljada više nego u istom periodu prethodne godine) i Italije (za 133,5 hiljada više), a značajno je povećan broj noćenja turista iz Skandinavije. U slučaju ove tri kategorije broj

Grafik br. 1.4 – Noćenja turista, I – IX 2007. godine

Izvor: Monstat

Boks br. 1.2 – Procjene WTTC-a u saradnji sa istraživačkim partnerom Oxford Economic Forecasting

Kako WTTC/Oxford Economics predviđa, godišnji rast turizma Crne Gore za 2007. godinu je takav da će zaostajati samo za prognoziranim rastom za Kinu (+9,1%), ali će premašiti Indiju (+7,9%) i biće ispred Hrvatske i Rumunije, koje su jedine preostale evropske zemlje rangirane među prvih deset prema WTTC.

Ako se posmatra zaposlenost u široj ekonomiji generisanoj turizmom, Crna Gora se nalazi na 34. mjestu na listi WTTC-a. Ukoliko pretpostavimo nastavak pozitivnih trendova u ovoj djelatnosti, postoji potencijal da se tokom naredne decenije povećava zaposlenost u turizmu godišnjom stopom od 4,1% između 2007. i 2017. godine pa je po tom osnovu Crna Gora rangirana na 12. mjestu među 176 zemalja koje prati WTTC/Oxford Economics.

Prema podacima iz jula mjeseca ove godine u djelatnosti Hoteli i restorani bilo je 12.923 zaposlenih, što je 8,1% od ukupnog broja zaposlenih u tom mjesecu, a WTTC projekcije za 2007. godinu su 14.900 zaposlenih u djelatno-sti turizma.

ostvarenih noćenja se približio rekordnom broju iz 1989. godine što govori da Crna Gora postaje ponovo atraktivna destinacija za turiste iz razvijenih zemalja Evrope. Bez obzira na prisutnost turističke ponude na «ITB» u Berlinu, koja je jedna od najjačih berzi ovoga tipa, broj noćenja turista iz Njemačke je opao za oko 21% u odnosu na treći kvartal prethodne godine. Porast od oko 21% je ostvaren kod turista iz Češke što se može okarakterisa-ti kao odraz dobrog promovisanja turizma na sajmu u Pragu u okviru «Holiday World 2007».

Grafik br. 1.5 – Struktura dolazaka po mjestima, I – IX 2007. godine, u %

Izvor: Monstat

15

REAL

NI S

EKTO

R

Broj zaposlenih u ovoj djelatnosti skoro da je identičan prognozi datoj u Strategiji razvoja ljudskih resursa u oblasti turizma (12.000 za 2006. godinu), koja je urađena uz pomoć Njemačkog društva za tehničku saradnju (GTZ), a koja se odnosi na potrebe za kvalifikovanim stručnim kadrovima u turističkom sektoru 2006-2016. godine.

U ovom periodu NTO Crne Gore je, između ostalog, predsta-vila svoju ponudu na sajmu RDA u Kelnu koji je, inače, najveći evropski sajam specijalizovanog autobuskog turizma s namje-rom da dobrom turističkom ponudom obezbijedi sklapanje ugovora sa različitim agencijama o posjetama kružnih autobu-skih tura Crnoj Gori.

Prezentovane su tekuće i planirane aktivnosti na realizaciji pro-jekta «Hiking & Biking». Naime, «Wilderness Hiking and Bi-king» bi trebao biti novi turistički proizvod za planinski region. Ovo je, u suštini, novi segment turističke ponude usmjeren na turiste koji svoj odmor aktivno provode u prirodi. Aktivnosti u okviru ovog projekta usmjerene su na kreiranje takvog turi-stičkog “proizvoda“, koji će biti u skladu sa standardima kao i očekivanjima ciljnih grupa koje su uglavnom visoko platežne i visoko obrazovane.

U okviru novih projekata posvećenih razvoju održivog turizma na sjeveru, poseban značaj biće usmjeren na trening i edukaciju kadrova zaposlenih u sektoru turističke industrije, što je inače naglašeno u Strategiji razvoja ljudskih resursa u oblasti turizma Crne Gore, gdje su predviđene potrebe za kvalifikovanim stru-čnim kadrom u turističkom sektoru prema branšama, nivoima i prioritetima.

Pored toga što su izvršene obimne pripreme i što je ova sezona po broju dolazaka bila jedna od najboljih u zadnjih dvadeset go-dina, ipak i dalje postoje infrastrukturni problemi koji otežavaju razvoj turizma kao buduće značajne privredne grane. I ova se-zona je bila prepoznata po loše rješenom pitanju čvrstog otpa-da i otpadnih voda, po problemima vodosnabdijevanja u jeku turističke sezone, nedovoljnim brojem parking mjesta i nizom drugih nedostataka.

Kampanjama «Neka bude čisto» i «Registrujte smještaj» na-pravljeni su određeni pomaci u odnosu na prethodni period. Registrovano je više ležajeva u privatnom smještaju, ali to nije eliminisalo sivu ekonomiju u tom dijelu. Pošto je turizam dje-latnost koja generiše niz drugih komplementarnih djelatnosti

kao što su transport, trgovina, poljoprivreda, neophodno je na adekvatan način voditi računa o njegovom daljem unapređenju. Kontinuirano se treba raditi na kvalitetu i obogaćivanju turističke ponude. Izrada projekata alternativnih vidova turizma (planina-renje, paraglajding, speleologija, bird watching i dr.), kao i izrada Programa za revitalizaciju starih puteva, kao što je predviđeno u Nacionalnoj strategiji integralnog upravljanja obalnim područjem (NS IUOP) Republike Crne Gore, sigurno će pozitivno uticati na razvoj ukupnog turizma.

1.2.3. Šumarstvo

U oblasti šumarstva, u prvih devet mjeseci ove godine proi-zvedeno je ukupno 194.571 m³ šumskih sortimenata, što je za 18,3% manje nego u istom periodu prethodne godine. Razlog smanjene sječe šuma je kašnjenje u zaključivanju ugovora koji-ma se daju koncesije na korišćenje državnih šuma preduzećima koja se bave ovom djelatnošću. Naime, tek početkom drugog kvartala ove godine potpisan je ugovor kojim su date dugogo-dišnje, povoljne koncesije, na eksploataciju 135.000 m3 bruto drvne mase godišnje, iz pljevaljskih šuma, a neki ugovori po-tpisani su još kasnije, u junu i avgustu.

1.2.4. Građevinarstvo

Vrijednost izvršenih građevinskih radova u prva tri kvartala izno-sila je 128,5 miliona eura1, i bila je niža za 11,1% u odnosu na uporedni period. Sa druge strane, građevinska aktivnost mje-rena efektivnim časovima rada smanjena je za 2,5%. Posma-trano po kvartalima, vrijednost izvršenih građevinskih radova u trećem kvartalu bila je viša za 4,2% u odnosu na drugi kvartal ove godine, dok je u odnosu na treći kvartal prethodne godine bila niža za 27,6%.

Po evidenciji Monstata, novi ugovori na zgradama, koji podrazu-mijevaju zaključene ugovore za izgradnju novih i rekonstrukciju

1 Preliminarni podaci Monstata.

16

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

postojećih stambenih zgrada smanjeni su u prvih devet mjeseci ove godine u odnosu na uporedni period za 26,4%, a ugovori na ostalim građevinama (po definiciji, sve konstrukcije povezane sa tlom izuzev stambenih zgrada, svaka podzemna i nadzemna gra-dnja, kao i vodogradnja) porasli su za 12,1%. Ipak, pad aktivnosti u građevinarstvu nije nešto što bi trebalo da zabrinjava imajući u vidu izuzetno visoku osnovicu iz prethodne godine.

1.2.5. Saobraćaj

U prvih devet mjeseci ove godine ostvareni su pozitivni rezultati kada je riječ o pružanju saobraćajnih usluga. Posmatrano kroz broj prevezenih putnika po jednom kilometru u drumskom sao-braćaju, ostvaren je rast od 29,4% za prvih devet mjeseci tekuće godine, u odnosu na isti period prethodne godine. Kod prevoza robe u drumskom saobraćaju zabilježen je rast od 20,9%.

U ovom periodu je urađena Analiza o stanju lokalnih puteva u Crnoj Gori. Jedan od osnovnih ciljeva ove Analize je sagleda-vanje stanja lokalne putne mreže radi identifikacije određenih problema, kao i pronalaženje efikasnih mehanizama za rješa-vanje tih problema (finansiranje, održavanje lokanih puteva i sl.). Na ovaj način bi se podigao stepen saobraćajnih usluga i omogućilo kvalitetno i bezbjedno odvijanje putnog saobraćaja. U Analizi je dat i prijedlog mjera za poboljšanje stanja lokalnih puteva u Crnoj Gori.

Predstavnici crnogorske vlade i francuske kompanije «Luj Berže» potpisali su ugovor o izradi studije izvodljivosti za izgradnju dva autoputa. Izabrani konsultant treba da pripremi studiju do kraja aprila naredne godine, a ugovorena cijena za izradu je 1,3 miliona eura. Prilikom izrade studije veća pažnja će se posvetiti izgradnji autoputa od Bara do Boljara, a prioritetna dionica na ovom prav-cu je Podgorica-Mateševo. Početkom naredne godine trebao bi biti poznat i plan dinamike gradnje autoputeva.

Upoređujući podatke o prevozu putnika u željezničkom sao-braćaju za prvih devet mjeseci tekuće godine u odnosu na isti period prethodne godine ostvaren je rast od 17,9%. Produžena turistička sezona značajno je uvećala broj prevezenih putnika pa je samo treći kvartal u odnosu na isti iz prethodne godine bio veći za 22,8%. Prevoz robe u posmatranom periodu bio je veći za 8,5%.

Grafik br. 1.6 – Prevoz putnika u drumskom saobraćaju

Izvor: Monstat

Intezivirane su određene aktivnosti koje se odnose na pokretanje kontejnerskog voza od Bara do Budimpešte. Na ovaj način bi se povećao promet roba u željezničkom saobraćaju, a Luka Bar preko Budimpešte povezala sa Srednjom i Istočnom Evropom. Predvi-đa se da bi kontejnerski prevoz mogao biti u funkciji već krajem ove godine. Savremeno poslovanje dva velika sistema kao što su Željeznica i Luka Bar, usmjereno je na međunarodno tržište. Preopterećenost luka u sjevernom dijelu daje dobru priliku Luci Bar da iskoristi svoj potencijal i strateški položaj, kako bi teret koji dolazi u ovu luku mogao biti plasiran na tržište istočne Evrope.

Pozitivne rezultate bilježi i vazdušni saobraćaj pa je tako u prvih devet mjeseci ove godine prevezeno 863 hiljade putnika, što je za 23,3% više nego u istom periodu prethodne godine. Na ovo povećanje značajno je uticala dobra turistička sezona, sve veći broj organizovanih čarter letova, kao i dobro sklopljeni aran-žmani u predsezoni za korištenje avio linija za prevoz putnika sa udaljenih destinacija. Prevoz robe u vazdušnom saobraćaju u ovom periodu je bio veći za 18,9% ako se posmatra isti pe-riod prošle godine.

Ukupan promet u lukama je za prvih devet mjeseci tekuće go-dine iznosio 1,6 miliona tona i bio je veći za 8,6% u odnosu na isti period prethodne godine. U odnosu na ukupan promet, na izvoz se odnosilo 38,5% i on je smanjen za 23,7%, dok se na uvoz odnosilo 61,0% i bio je povećan za 51,2% u odnosu na isti period iz prethodne godine. Prevoz robe posmatran kroz tonske milje bio je veći za 9,7%.

1�

REAL

NI S

EKTO

R

Grafik br. 1.7 – Prevoz putnika u vazdušnom saobraćaju

Izvor: Monstat

1.3. Cijene

U septembru 2007. godine, u odnosu na kraj prethodne go-dine, cijene su mjerene indeksom troškova života porasle za 5,5%, pri čemu su cijene roba porasle za 4,8%, a cijene usluga za 11,9%. Na godišnjem nivou, cijene su u septembru bile više za 6,5%. Na mjesečnom nivou, u septembru je zabilježena in-flacija od 2,1%.

Grafik br. 1.8 – Troškovi života

Izvor: Monstat

Za prvih devet mjeseci 2007. godine rast su zabilježile prosječne cijene svih glavnih kategorija roba i usluga koje ulaze u Monstatov obračun ukupnog indeksa troškova života. Ipak, kretanju cijena u posmatranom periodu najviše su doprinijele cijene prehram-benih proizvoda, roba i usluga iz kategorije “stanovanje”, kao i cijene roba i usluga iz kategorije “saobraćaj i PPT”.

Tabela br. 1.2 – Učešće kretanja cijena pojedinih kategorija proizvoda u ukupnoj inflaciji

ponder IX ‘07/XII ‘06. stopa rasta doprinos učešće u uk. inflaciji

UKUPNO 10.000 105,54 5,54 5,54 100,00Ishrana 5.046 104,02 4,02 2,03 36,62

svježe i prerađeno povrće 629 110,84 10,84 0,68 12,31

svježe i prerađeno voće 478 111,01 11,01 0,53 9,50

Duvan i piće 694 100,32 0,32 0,02 0,40

Odjeća i obuća 845 101,05 1,05 0,09 1,60

Stanovanje 1.259 115,68 15,68 1,97 35,64

električna energija 605 130,92 30,92 1,87 33,77

Higijena i zdravlje 712 100,56 0,56 0,04 0,72

Obrazovanje, kultura 460 102,75 2,75 0,13 2,28

Saobraćaj i PTT 984 113,09 13,09 1,29 23,25

tečna goriva i maziva 400 106,90 6,90 0,28 4,98

saobraćajne i ptt usluge 414 123,66 23,66 0,98 17,68

Robe 8.994 104,83 4,83 4,34 78,42Usluge 1.006 111,88 11,88 1,20 21,58

Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG

1�

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Cijene prehrambenih proizvoda su porasle 4%, ali je učešće nji-hovog rasta u ukupnim troškovima života iznosilo 36,6%. Ovakav uticaj cijena prehrambenih proizvoda je razumljiv, jer one imaju i najveći ponder (50,46%) u ukupnoj korpi roba i usluga na osno-vu koje se obračunava indeks troškova života. Prosječne cijene svih osnovnih grupa prehrambenih proizvoda, osim svježih jaja, zabilježile su rast. Najveće učešće u ukupnoj inflaciji ostvaruju cijene svježeg i prerađenog povrća (12,3%, uz rast od 10,8%), svježeg i prerađenog voća (9,5%, rast od 11%) i proizvoda iz grupe “masnoća” (6,4%, rast od 12,1%).

Iz kategorije “stanovanje”, najjači uticaj na ukupnu inflaciju imaju više cijene električne energije. Cijene struje su ostvarile skok od 30,9%, a tim skokom se objašnjava 33,8% ukupne in-flacije. Međutim, podatak o višim cijenama struje treba tretirati sa određenom rezervom. Naime, Monstat je više cijene struje ukalkulisao tek u julu mjesecu ove godine, iako su se stvarne promjene cijena dešavale i ranije.

Iz kategorije “saobraćaj i PTT”, najjači uticaj na ukupnu inflaciju imaju više cijene saobraćajnih i PTT usluga, koje uz porast od 23,7%, imaju učešće u ukupnoj inflaciji od 17,7%. Iz saobra-ćajnih i PTT usluga se izdvaja porast cijena telefonskih implu-sa, od 20,7%, kojim se objašnjava 9,1% ukupne inflacije, kao i poskupljenje telefonske pretplate od 100%, čime se objašnjava 7,4% ukupne inflacije.

Iz kategorije “saobraćaj i PTT”, na drugom mjestu po uticaju na ukupnu inflaciju su cijene tečnih goriva i maziva, čije se kretanje duguje kretanju cijena nafte u svijetu. Cijene nafte u svijetu su tokom prvih devet mjeseci ove godine izrazito porasle, pretežno zbog geopolitičkih napetosti i špekulativnih ulaganja na tržištu nafte. Pad cijena nafte je zabilježen polovinom januara, da bi do kraja septembra, iako uz oscilacije, cijene u prosjeku rasle (osim pada u avgustu u odnosu na jul). Tako je tokom januara cijena referentne korpe OPEC-a u prosjeku koštala 50,7 US$/barrel, što je i najniži mjesečni prosjek od maja 2005. godine, dok je u septembru prosječna cijena OPEC-ove korpe iznosila rekordno visokih 74,18 US$/barrel.

Pod uticajem svjetskog tržišta, cijene grupe “tečna goriva i maziva” u Crnoj Gori zabilježile su pad u januaru, mada on nije statistički registrovan u januaru već u februaru, jer Monstat vrši snimanje cijena industrijskih neprehrambenih proizvoda do 10. u tekućem mjesecu, a značajniji pad cijena na svjetskom tržištu je ostvaren u drugoj polovini januara. Nakon februara, pa do kraja septembra (osim pada u avgustu u odnosu na jul), cijene tečnih goriva i maziva u Crnoj Gori konstantno bilježe rast na mjesečnom nivou. U septembru, u odnosu na decembar 2006. godine, cijene grupe “tečna goriva i maziva” porasle su za 6,9%, uz učešće in-flacije ove grupe proizvoda na ukupnu inflaciju od 5%.

Grafik br. 1.9 – Cijene nafte, mjesečna stopa rasta

Izvor: Monstat i ‘’Monhly Oil Market Reports’’, OPEC

19

REAL

NI S

EKTO

R

Boks br. 1.3 – Inflacija: poređenje sa zemljama okruženja, EMU i EU

Ukoliko pogledamo godišnje stope inflacije (potrošačke cijene) zemalja u regionu, u septembru 2007. godine, mo-žemo konstatovati da je došlo do porasta inflacije u svim zemljama ovog regiona osim u Bosni. Inflacija u Ekonom-skoj i monetarnoj uniji (Euro zoni) je bila 2,1%, a u EU-27 je iznosila 2,2%, tako da je i u ovom regionu bila nešto viša u odnosu na prethodnu godinu. Takođe, kod gotovo svih posmatranih zemalja se može primijetiti porast godišnje stope inflacije u trećem kvartalu.

Tabela br. 1 – Inflacija u zemljama okruženja, % (rangiranje prema posljednjoj koloni)

Zemlja XII ’06/XII ’05. VII ’07/VII ’06. VIII ’07/VIII ’06. IX ’07/IX ’06.

Bugarska 6,5 8,4 12,0 13,1

Srbija 6,0 4,2 6,5 8,0

Crna Gora 2,8 4,3 4,6 6,5

Rumunija 4,9 4,0 5,0 6,0

Albanija 2,5 2,1 4,2 4,4

Hrvatska 2,0 2,1 2,6 3,9

Makedonija 2,9 1,3 2,2 3,6

Slovenija 2,8 3,8 3,5 3,5

Bosna i Hercegovina 4,6 0,3 0,9 1,6

EU-27 2,2 2,0 1,9 2,2

EMU (Euro zona) 1,9 1,8 1,7 2,1

Izvor: zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja

Poređenje stope rasta cijena u prvih devet mjeseci ove i prošle dvije godine, ukazuje da su cijene mnogo brže rasle u ovoj go-dini. Osim cijena duvana i pića, koje su zabilježile manju stopu rasta, sve ostale kategorije cijena bilježe viši rast u odnosu na uporedne periode iz prethodne dvije godine. Najizrazitija je razli-ka kod rasta izdataka za ogrijev i osvjetljenje, cijena iz kategorije “saobraćaj i PTT” i cijena prehrambenih proizvoda. Vidi se i da su cijene usluga brže rasle od cijena roba, uglavnom zbog po-menutog skoka cijena telefonskih impulsa i pretplate, iz grupe saobraćajnih i PTT usluga.

Cijene na malo su tokom prvih devet mjeseci porasle za 6,1%, usljed rasta poljoprivrednih proizvoda za 11,9%, industrijskih pro-izvoda za 5,3%, dok su cijene usluga bile više za 8%. Godišnja stopa rasta cijena na malo u septembru je iznosila 6,4%.

Tabela br. 1.3 – Troškovi života, stope rasta

IX ‘05XII ‘04.

IX ‘06XII ‘05.

IX ‘07XII ‘06.

UKUPNO 1,3 1,7 5,5Ishrana 0,4 2,2 4,0Duvan i piće 6,3 0,4 0,3Odjeća i obuća 0,6 0,2 1,0Stan 0,9 3,3 3,7Ogrijev i osvjetljenje 0,1 1,0 25,3Pokućstvo -0,3 0,4 0,7Higijena i zdravlje 0,4 0,5 0,6Obrazovanje, kultura 0,8 2,2 2,8Saobraćaj i PTT 7,0 2,9 13,1Robe 1,3 1,8 4,8Usluge 0,9 1,2 11,9

Izvor: Monstat

20

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su tokom pr-vih devet mjeseci porasle za 10,8%, dok je godišnja stopa rasta u septembru iznosila 9,9%. Mjesečna stopa rasta ovih cijena u septembru je iznosila 0,2%.

Prosječna stopa rasta troškova života (januar-septembar 2007. godine u odnosu na januar-septemar 2006. godine) je iznosi-la 3,2%.

Boks br. 1.4 – Godišnja i prosječna inflacija

Kao pokazatelj inflacije mogu se koristiti različiti indikatori: stopa rasta cijena na malo, indeks troškova života, in-deks potrošačkih cijena, harmonizovani indeks potrošačkih cijena i dr. Kao najčešći pokazatelj inflacije u Evropi se koristi indeks potrošačkih cijena ili harmonizovani indeks potrošačkih cijena. Centralna banka Crne Gore se opre-dijelila da kao pokazatelj inflacije koristi indeks troškova života. Medjutim, kada je u pitanju ovaj indeks dileme se mogu javiti zato što je u odnosu na kraj godine ovaj indeks porastao za 5,5%, a ukoliko poredimo prvih devet mjeseci ove godine sa prvih devet mjeseci prethodne godine, onda je porastao za 3,2%. U pitanju je različita me-todologija tzv. godišnje stope inflacije i prosječne godišnje stope inflacije. U metodologiji obračuna godišnje stope inflacije poredi se koliko je neki proizvod koštao 31. decembra prethodne godine u odnosu na 31. decembar tekuće godine. U metodologiji prosječne godišnje stope inflacije poredi se koliko je iznosila prosječna cijena posmatranog proizvoda u određenom vremenskom periodu tekuće godine u odnosu na prosječnu cijenu tog proizvoda u istom vremenskom periodu prethodne godine.

Da bi bila jasnija razlika metodologije obračuna prikazaćemo je preko jednog prostog primjera, koji polazi od pre-tpostavke da postoji samo jedan proizvod u privredi. Poći ćemo od pretpostavke da je cijena posmatranog proizvo-da povećana sa 1 eura (koliko je ovaj proizvod koštao tokom čitave 2006. godine) na 1,5 euro u septembru 2007. godine i da se njegova cijena neće mijenjati tokom 2008. godine. Prema koncepciji godišnje stope inflacije („end year“), ovaj proizvod je koštao 1,5 euro na kraju 2007 godine i 1 euro na kraju 2006. godine, tako da je godišnja inflacija 50%. S obzirom da se cijena ovog proizvoda neće mijenjati tokom 2008. godine u 2008. godini godišnja stopa inflacije će iznositi 0%.

Prema koncepciji prosječne („average“) stope inflacije ovaj proizvod je tokom 8 mjeseci ove godine koštao jedan euro, a tokom četiri mjeseca ove godine je koštao 1,5 euro. To znači da je njegova prosiječna cijena u 2007. godini 1,16 eura.2 S obzirom da je tokom čitave prethodne godine ovaj proizvod koštao jedan euro, to znači da je prosiječna godišnja stopa inflacije u 2007. godini iznosila 16%. Medjutim, kako je cijena posmatranog proizvoda tokom 2008. godine 1,5 eura, a prosiječna cijena tokom 2007. godine je iznosila 1,16 eura, to znači da će prosiječna godišnja stopa inflacije u 2008. godini iznositi 29,3%, odnosno došlo je do tzv. efekta prenošenja inflacije u 2008. godinu.

1.4. Tržište rada

Broj zaposlenih u prvih devet mjeseci ove godine u prosjeku je iznosio 155.830, i bio je viši za 4% u odnosu na isti period pret-hodne godine. Posmatrano po pojedinim sektorima, najveći rast je zabilježen u oblasti državne uprave i socijalnog osiguranja

(79,5%), ali je on rezultat promijenjenog obuhvata koji primje-njuje Monstat. Odnosno, od ove godine statistički se obuhva-taju i zaposleni u Ministarstvu unutrašnjih poslova i vojsci, ali promjena nije primijenjena retroaktivno na prethodnu godinu,

2 Prosiječna cijena se dobije kada se zbir mjesečnih cijena proizvoda podijeli sa 12.

21

REAL

NI S

EKTO

R

što otežava analizu i poređenje. Od ostalih sektora, rast broja zaposlenih ostvaren je u sektoru trgovine i opravke, za 5,9%, i kod zaposlenih u hotelima i restoranima, za 0,2%. U svim dru-gim sektorima zabilježen je pad broja zaposlenih. Međutim, metodološka promjena Monstata, kao i pomenuti porast bro-ja zaposlenih u sektoru trgovine i opravke, u kom radi gotovo petina od ukupnog broja zaposlenih, nadjačali su uticaj pada broja zaposlenih u ostalim sektorima, tako da je ukupan broj zaposlenih ostvario rast.

Posmatrajući strukturu zaposlenih kroz tri osnovna sektora – proizvodnja, usluge i javni sektor, uočava se da je u septembru (i dalje) najviše zaposlenih u sektoru usluga, zatim u javnom sektoru, pa u sektoru proizvodnje.

Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvih devet mjeseci ove godine u prosjeku je iznosio 35.325, ili -20,9% manje nego u istom periodu prethodne godine. U septembru je na eviden-ciji Zavoda za zapošljavanje bilo registrovano 31.156 lica koja traže zaposlenje.

U četvrtom kvartalu ove godine treba očekivati usporavanje pozitivnih tendencija na tržištu rada iz prethodnih kvartala, zbog prestanka efekta sezonskog zapošljavanja tokom ljetnje turističke sezone.

U oblasti tržišta rada donijeto je nekoliko strateških dokumena-ta: Nacionalna strategija zapošljavanja za period 2007 – 2010 godine, Nacionalni akcioni plan zapošljavanja za period 2007 – 2008. godine i Program zapošljavanja za 2007. godinu. Ovim dokumentima definisani su zadaci i kompleksan set mjera koje treba sprovoditi i koje uvažavaju strukturne promjene u privredi, a u cilju smanjenja nezaposlenosti, prije svega dugoročne. Re-alizacija zadataka definisanih ovim dokumentima imaće pozi-tivne efekte na sve segmente crnogorske privrede. Takođe, sve zemlje Evropske unije, kao i zemlje kandidati, dužne su da svake godine pripremaju nacionalne akcione planove zapošljavanja po jedinstvenoj proceduri i metodologiji. Stoga, imajući u vidu da je strateško opredjeljenje Crne Gore pristupanje Evropskoj uniji, izrada ovog dokumenta još više dobija na važnosti, pogotovu ako se zna da postoji ograničena mogućnost finansiranja definisanih mjera od strane Vlade RCG, pa se na ovaj način otvara mogućnost korišćenja sredstava iz fondova Evropske unije.

Grafik br. 1.10 – Broj zaposlenih

Izvor: Monstat

Grafik br. 1.11 – Struktura zaposlenih

Izvor: Monstat

Grafik br. 1.12 – Broj nezaposlenih

Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG

22

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Zarade

Početkom ove godine Monstat je promijenio način obračuna prosječne zarade. Prethodno, prosječna zarada se obračunavala tako što se masa zarada isplaćena u izvještajnom mjesecu di-jelila s brojem zaposlenih na kraju izvještajnog mjeseca, prema podacima iz kadrovske evidencije, bez obzira da li su zaposleni u tom mjesecu primili zaradu ili nijesu. Od januara ove godine ukupno isplaćena masa zarada za mjesec dijeli se brojem zapo-slenih na koje se izvršene isplate odnose. Promijenjena meto-dologija primijenjena je i za obračun prosječnih zarada za 2006. godinu, pa je prosječna zarada u 2006. godini iznosila 433 eura (umjesto prethodno objavljenih 377 eura), dok je zarada bez poreza i doprinosa iznosila 282 eura (umjesto prethodno obja-vljenih 245 eura).

U prvih devet mjeseci 2007. godine prosječna zarada u Crnoj Gori iznosila je 483 eura i bila je viša za 12,3% u odnosu na isti period prethodne godine. Zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 328 eura, što predstavlja rast od 17,1%. Najveće zarade bez poreza i doprinosa zabilježene su u oblasti finansijskog posre-dovanja (736 eura), dok i dalje najmanju zaradu bilježe zaposleni u oblasti ribarstva (137 eura), gdje je registrovan pad zarada za 13,8%. Najviši rast zarada bez poreza i doprinosa zabilježen je u oblastima građevinarstva (36,2%), finansijskog posredovanja (31,4%), i turizma (26,6%), što su oblasti koje su i zabilježile na-jbrži rast u prošloj i ovoj godini.

Rast zarada bez poreza i doprinosa objašnjava se, pored rasta privredne aktivnosti, i primjenom proporcionalnog oporeziva-nja zarada po stopi od 15%, kao i povećanjem minimalne cijene rada sa 50 eura na 55 eura.3

Vlada RCG, Savez sindikata CG i Unija poslodavaca CG potpisali su sporazum oko utvrđivanja najniže cijene rada, na osnovu koje je donijeta i Odluka o najnižoj cijeni rada (“Sl. list RCG”, br. 02/07), kojom se utvrđuje najniža cijena rada u 2007. godini, i to:

- u prvom kvartalu 2007. godine (od 1. januara) u iznosu od 52 eura;

- u drugom kvartalu 2007. godine (od 1. aprila) u iznosu od 53 eura;

- u trećem i četvrtom kvartalu 2007. godine (od 1. jula) u iznosu od 55 eura.

Takođe, zarade zaposlenih u sektoru zdravstvenog i socijalnog rada su u septembru povećane za 30%. Zarade su u septembru povećane i sudijama za 30%. Međutim, ovaj rast nije statistički obuhvaćen, jer se same isplate zarada nijesu desile u septem-bru, već kasnije. Najavljeno je i revidiranje Granskog kolekti-vnog ugovora za zaposlene u prosvjeti, nauci i kulturi. Prema ugovoru, zarade zaposlenih u tom sektoru biće povećane za 30%, od čega 20% u oktobru, a 10% u januaru sljedeće godi-ne. Tako da po ovim osnovama treba očekivati rast zarada i u četvrtom kvartalu.

Boks br. 1.5 – Prosječne plate po zemljama bivše Jugoslavije, septembar 200�. godine

Iz podataka o prosječnim platama po zemljama bivše Jugoslavije, može se primjetiti da u septembru ove godine Crna Gora zauzima četvrto mjesto, tj. iznad je Bosne i Hercegovine i Makedonije. Istina, podatke treba uzeti za određe-nom rezervom, zbog izvjesnih metodoloških razlika u obračunima, ali to ni slučajno ne može narušti okvirnu ocje-nu o razlikama u nivoima plata. Slovenija i dalje prednjači, a Hrvatska je na drugom mjestu. Zatim se na sličnom nivou nalaze Srbija, Crna Gora i Bosna i Hercegovina, dok je Makedonija na začelju tabele.

3 Treba imati u vidu da se u velikom broju firmi zarada dobija množenjem najniže zarade sa određenim koeficijentom.

23

REAL

NI S

EKTO

R

Tabela br. 1 – Plate u zemljama bivše Jugoslavije, u eurima (rangiranje prema neto iznosu)

Izvor: zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja

Zemlja Neto plate Bruto plate

Slovenija 820 1,259

Hrvatska 651 946

Srbija 357 498

Crna Gora 345 508

Bosna i Hercegovina 333 493

Makedonija 246 408

MONETARNA KRETANJA 2

2�

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Opis/PeriodIX 2007.XII 2006.

IX 2007.IX 2006.

Novčana masa M21 +57,6% +98,4%

Aktiva banaka +76,8% +129,6%

Ukupni krediti +113,7% + 177,3%

Krediti privredi +130,3% +204,1%

Krediti stanovništvu +109,2% +181%

Ukupni depoziti +69,1% +124,8%

Depoziti privrede +71,8% +120,1%

Depoziti stanovništva +84,9% +162,4%

Izdvojena obavezna rezerva +48,5% +99,2%

Prvih devet mjeseci ove godine obilježila je kreditna ekspanzija: krediti na kraju septembra bili su više od dva puta iznad nivoa kredita sa kraja prethodne godine, dok su u odnosu na isti peri-od prethodne godine uvećani 2,8 puta. Prosječni mjesečni rast kredita tokom prvih devet mjeseci ove godine iznosio je 8,8%, što je bilo značajno iznad prosječnog rasta kredita zabilježenog prethodnih godina. Pored toga, posmatrano po bankama, krediti su za prvih devet mjeseci ove godine uvećani i do 4,5 puta, dok je uvećanje za godinu dana iznosilo čak i do 8,6 puta.

Povećanu tražnju za kreditima, posebno tražnju za dugoročnim kreditima, banke nijesu mogle zadovoljiti iz depozita i pored njihovog izuzetno visokog rasta koji je prosječno iznosio 6,1% tokom prvih devet mjeseci, naročito zbog problema ročne ne-usklađenosti izvora sredstava i plasmana, tako da su povećale korišćenje kreditnih linija iz inostranstva. Zaduženost banaka iz inostranstva dostigla je na kraju septembra ove godine iznos za 149,6% viši od duga sa kraja prethodne godine, dok je godišnji rast iznosio 223,6%.

Sektor privrede i stanovništva predstavljaju i dalje najveće du-žnike banaka, ali i najveće deponente banaka, pri čemu sektor stanovništva predstavlja neto štedišu, a sektor privrede neto dužnika u odnosu sa bankama.

2.1. Novčana masa

Uz ostvareni prosječni mjesečni porast od 5,2% tokom pr-vih devet mjeseci ove godine, novčana masa M21 dostigla je iznos od 2,5 milijardi eura na kraju septembra. Za devet mjese-ci ove godine, novčana masa M21 uvećana je za 913,5 miliona eura (57,6%), dok je godišnji porast iznosio 1,2 milijarde eura (98,4%). (Tabela br. 2.2)

Napomena: M0 čine depoziti banaka kod CBCG (obračunski ra-čun banaka i izdvojena obavezna rezerva banaka, bez dijela koji

Tabela br. 2.1 – Osnovni monetarni pokazatelji

banke drže u državnim zapisima) i procijenjeni iznos gotovog novca u opticaju. Monetarni agregat M1 čine M0, depoziti po viđenju nebankarskog sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama, isključujući depozite centralne Vlade. Mone-tarni agregat M11 čini M1 uvećan za depozite centralne Vlade po viđenju, u eurima i drugim valutama. Monetarni agregat M2 čine M1 i oročeni depoziti nebankarskog sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama, isključujući depozite cen-tralne Vlade. Monetarni agregat M21 čini M11 uvećan za oročene depozite nebankarskog sektora uključujući i depozite centralne Vlade, u eurima i drugim valutama.

U strukturi novčane mase M21 i dalje veće učešće bilježi novčana masa M11 (57,4%) uz porast učešća oročenih depozita. U perio-du septembar 2006-septembar 2007. godine, učešće oročenih depozita u M21 je uvećano sa 31,3% na 42,6%.

Porastu novčane mase M21 više su doprinijeli oročeni depoziti, koji su za godinu dana povećani za 169,9%, odnosno za 118% za prvih devet mjeseci ove godine. Porastu oročenih depozita uključenih u novčanu masu M21 najviše su doprinijeli oročeni depoziti centralne Vlade kod CBCG koji su za godinu dana uve-

2�

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Tabela br. 2.2 – Novčana masa, u 000 000 eura

Opis/Period2006. 2007.

III VI IX XII III VI IX

M0 335,3 369,8 402,1 483,9 483,1 516,7 542,2

M1 589,0 714,3 832,1 1.078,8 1.165,7 1.324,7 1.404,4

M0 335,3 369,8 402,1 483,9 483,1 516,7 542,2

Depoziti po viđenju 253,7 344,6 430,0 594,9 682,6 808,1 862,2

M11 617,8 739,4 865,7 1.098,5 1.200,2 1.358,0 1.436,3

M0 335,3 369,8 402,1 483,9 483,1 516,7 542,2

Depoziti po viđenju 282,5 369,6 463,6 614,6 717,1 841,4 894,1

M2 809,1 954,9 1.170,9 1.507,1 1.721,4 2.028,7 2.283,3

M1 589,0 714,3 832,1 1,078,8 1.165,7 1.324,7 1.404,4

Oročeni depoziti 220,1 240,6 338,8 428,3 555,7 704,0 878,9

M21 874,1 1.012,6 1.259,9 1.586,7 1.834,3 2.194,0 2.500,2

M11 617,8 739,4 865,7 1,098,5 1.200,2 1.358,0 1.436,3

Oročeni depoziti 256,3 273,2 394,2 488,1 634,1 836,0 1.063,9

ćani za 129,4 miliona eura, ili 250,2%. Istovremeno, novčana masa M11 zabilježila je godišnji porast za 65,9%, dok je porast za devet mjeseci ove godine iznosio 30,7%.

2.2. Likvidnost banaka

Tokom prvih devet mjeseci ove godine, prema osnovnim po-kazateljima likvidnosti4, banke su uredno servisirale tekuće obaveze.

Raspoloživa likvidna sredstava banaka u zemlji i inostranstvu kre-tala su se u intervalu od 366 do 612 miliona eura u prvih devet mjeseci ove godine i iznosila su prosječno 456,6 miliona eura,

Tabela br. 2.3 - Prosjek raspoloživih likvidnih sredstava i izvršenih plaćanja banaka, u 000 eura

Opis/Period2006. 2007.

I kvartal

II kvartal

III kvartal

IV kvartal

I kvartal

II kvartal

III kvartal

Raspoloživa sredstva za plaćanje 220.250 193.931 277.728 371.738 414.887 435.808 517.250

Izvršena plaćanja 18.981 24.189 29.239 36.014 38.437 51.020 48.966

Suficit 201.269 169.742 248.489 335.724 376.450 384.788 468.284

što je bilo znatno više od prosjeka ostvarenog u istom periodu prethodne godine (230 miliona eura).

Izvršena plaćanja banaka konstantno su bila značajno niža od raspoloživih sredstava za plaćanje i prosječno su iznosila 46,2 miliona eura u prvih devet mjeseci ove godine. Na osnovu kre-tanja raspoloživih sredstava i izvršenih plaćanja ostvarivan je suficit u prosječnom iznosu od 410,4 miliona eura.5

Na kraju septembra ove godine, raspoloživa sredstva za plaćanje iznosila su 484 miliona eura, što je za 22,6% bilo više u odno-su na kraj 2006. godine, odnosno za 75,6% više nego godinu dana ranije. Pri tome se na sredstva raspoloživa za plaćanje u zemlji odnosilo 48%.

4 Nerazmatrajući aspekt upravljanja likvidnošću.5 Izvor: Izvještaj o dnevnoj likvidnosti banaka

29

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Na kraju septembra ove godine, likvidna aktiva banaka je iznosila 647 miliona eura i u odnosu na isti mjesec prethodne godine je povećana za 264 milona eura ili 69%, dok je u odnosu na kraj prethodne godine povećana za 26,4%. Učešće likvidne u uku-pnoj aktivi iznosilo je 25,6% i niže je u odnosu na kraj prethodne godine (35,8%) i septembar prethodne godine 34,8%.

Podaci iz dekadnih izvještaja o likvidnosti banaka pokazuju da je tokom prva tri kvartala ove godine nivo novčanih sredstava u odnosu na kratkoročne izvore6, za bankarski sistem u cjelini, konstantno bio iznad dekadnog minimuma (20%) propisanog za banke koje imaju viši iznos kredita od ukupnog iznosa de-pozita, kao i/ili visoko učešće nekvalitetnih kredita u ukupnom kreditnom portfoliju.

Koeficijent likvidna aktiva/kratkoročne obaveze bilježi pad u periodu septembar 2006-septembar 2007. godine, sa 58% na

Tabela br. 2.4 - Raspoloživa sredstva i izvršena plaćanja banaka, stanje posljednjeg dana u mjesecu, u 000 eura

Opis/Period2006. 2007.

I kvartal

II kvartal

III kvartal

IV kvartal

I kvartal

II kvartal

III kvartal

Raspoloživa sredstva 209.902 232.589 275.690 394.757 385.662 432.363 484.024

Izvršena plaćanja 29.046 45.156 3.406 9.191 3.274 26.202 6.801

Suficit 180.856 187.433 272.284 385.566 382,.388 406.161 477.223

Grafik br. 2.1 - Raspoloživa sredstva i izvršena plaćanja banaka, stanje posljednjeg dana u mjesecu, u 000 000 eura

44%, a isto kretanje karakteriše i koeficijent likvidna aktiva/uku-pne obaveze – pad sa 39,5% na 27,9%.

2.3. Agregatni bilans stanja banaka

Na kraju trećeg kvartala, aktiva banaka je iznosila 2.530,6 miliona eura. Za prvih devet mjeseci ove godine aktiva banaka je uve-ćana za 1.099,2 miliona eura, ili 76,8%, dok je porast za godinu dana iznosio 1.428,4 miliona eura, ili 129,6%.

Posmatrano po bankama, za prvih devet mjeseci ove godine sve banke bilježe porast aktive, pri čemu se rast u apsolutnom izno-su kretao od 6,8 miliona eura do 385,9 miliona eura, odnosno, izraženo kroz stope rasta, od 18,5% do 234,5%. Od kraja trećeg kvartala prethodne godine do kraja trećeg kvartala ove godine, takođe, sve banke karakteriše porast aktive, pri čemu se porast kreće od 6,8 miliona eura do 470,3 miliona eura, odnosno od 31,7% do preko osam puta.

Učešće prihodonosne aktive u ukupnoj aktivi uvećano je za 6,9 procentnih poena za godinu dana (IX 2006-IX 2007.). Na kra-ju septembra ove godine, prihodonosna aktiva je činila 83,8% ukupne aktive.

Učešće nekvalitetne aktive7 u ukupnoj aktivi na kraju septembra ove godine bilo je na nivou učešća zabilježenog na kraju istog perioda prethodne godine (2,66%), dok je odnos nekvalitetne aktive i kapitala uvećanog za rezerve iznosio 25,9% i ovaj ko-eficijent je uvećan u odnosu na isti period prethodne godine, kada je iznosio 18,83%.

6 Izvor: Dekadni izvještaji o likvidnosti banaka7 Aktiva klasifikovana u kategorije C, D i E.

30

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Tabela br. 2.5 – Osnovni monetarni pokazatelji i BDP

Opis/Period 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006. IX 2007.

Porast (ostvarenje)

XII 2006- IX 2007.

u 000 000 eura

Krediti 81,7 94,3 124,7 200,6 281,5 375,9 847,2 1.810,6 963,4

Depoziti 155 176 206 211 273 488 1,076 1.820 743,9

Štednja (depoziti stanovništva) 4 11 22 45 79 176 499 923 423,8

BDP8 1.022 1.245 1.302 1.392 1.651 1.785 1.970 1.563 1.563

u %

Krediti/BDP 8,0 7,6 9,6 14,4 17,0 21,1 43,0 115,8 61,6

Depoziti/BDP 15,2 14,1 15,8 15,2 16,5 27,3 54,6 116,4 47,6

Štednja (depoziti stanovništva)/BDP 0,4 0,9 1,7 3,2 4,8 9,8 25,4 59,1 27,1

Koeficijent koncentracije banaka prema aktivi pokazuje smanje-nje koncentracije (Tabela br. 2.6)

Na kraju septembra ove godine, najveće učešće u aktivi bilansa stanja banaka bilježe ukupni krediti (71,5%), a u pasivi ukupni depoziti (71,9%). Sa izuzetkom ulaganja u hartije od vrijednosti, sve pozicije bilansa stanja banaka bilježe porast, kako u odnosu na kraj prethodne godine, tako i u odnosu na isti period pret-hodne godine.

2.3.1. Kreditna aktivnost banaka

Tokom prvih devet mjeseci ove godine, kreditna aktivnost ba-naka bila je izuzetno izražena: prosječni mjesečni rast kredita bio je značajno viši, kako u odnosu na prosječni rast ostvaren u istom periodu prethodnih godina, tako i u odnosu na prosječni mjesečni rast ostvaren u dvanaest mjeseci prethodnih godina. Takođe, godišnje stope rasta zabilježene u posmatranom pe-riodu ove godine bile su značajno više od onih zabilježenih u prethodnim godinama (Tabela br. 2.7).

Uz prosječno mjesečno povećanje kredita za 107 miliona eura, ili 8,8%, tokom prvih devet mjeseci ove godine, ukupni krediti su dostigli iznos od 1.810,6 miliona eura na kraju septembra, što je bilo za 177,3% više nego godinu dana ranije, dok je porast za prvih devet mjeseci ove godine iznosio 113,7%.

Tabela br. 2.6 – Koeficijent koncentracije prema aktivi banaka

IX 2006. XII 2006. IX 2007.

1 banka 0,42 0,38 0,37

3 banke 0,69 0,64 0,64

5 banaka 0,85 0,80 0,82

Tabela br. 2.7– Rast ukupnih kredita, u %

Period/Opis

Prosječni mjesečni

rast (I-IX)

Prosječni mjesečni

rast (I-XII)

Godišnji porast

(kraj perioda)

2003. 3,4 4,1 60,9

2004. 2,0 2,9 40,3

2005. 2,1 2,5 33,6

2006. 6,3 7,0 125,3

2007. 8,8 177,3

Podaci o ostvarenim godišnjim stopama rasta ukupnih potra-živanja od domaćih sektora na kraju septembra 2007. godine u zemljama iz okruženja pokazuju da Crna Gora prednjači kada je rast ovih potraživanja9 u pitanju. (Grafik br. 2.2).

8 Izvor: MOSTAT i procjene Sekretarijata za razvoj CG.9 U slučaju Crne Gore ukupna potraživanja čine krediti odobreni domaćim sektorima.

31

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Posmatrano po bankama, tokom devet mjeseci ove godine samo jedna banka bilježi smanjenje kredita, dok su ostale banke po-većale kreditnu aktivnost, a stopa rasta se kretala u intervalu do 35,1% do 358,6%. Isto kretanje je zabilježeno u jednogodišnjem periodu: jedna banka bilježi smanjenje kredita, dok se porast kre-dita kod ostalih banaka kretao od 52% do 761%. Posmatrano u apsolutnom iznosu, najviši porast kredita koji je jedna banka zabilježila za devet mjeseci ove godine iznosio je 303,5 miliona eura, dok je najviši godišnji porast iznosio 366,1 milion eura.

Koeficijent koncentracije banaka prema kreditima pokazuje sma-njenje koncentracije jedne i tri banke, kao i porast koncentracije

Grafik br. 2.2 – Rast ukupnih potraživanja od domaćih sektora10, u %

Izvor: centralne banke posmatranih zemalja i kalkulacije CBCG

Tabela br. 2.8 – Koeficijent koncentracije prema kreditima

IX 2006. XII 2006. IX 2007.

1 banka 0,40 0,38 0,35

3 banke 0,71 0,67 0,66

5 banaka 0,84 0,84 0,86

pet banaka koje su odobrile 86% ukupnih kredita na kraju se-ptembra ove godine (Tabela br. 2.8)

Posmatrano po sektorima, najviši dug karakteriše sektore pri-vrede i stanovništva. Od ukupnih kredita na kraju septembra ove godine, na sektor privrede se odnosilo 59,9%, a na sektor stanovništva 35,9%. Istovremeno, ova dva sektora karakteriše i najviši godišnji i devetomjesečni porast: krediti sektoru privrede za godinu dana su uvećani za 204,1%, a za devet mjeseci ove godine 130,3%, dok su krediti sektoru stanovništva za godinu dana porasli za 181%, a za prvih devet mjeseci ove godine za 109,2%. Samim tim, njihov doprinos ukupnom rastu kredita bio je najveći: sektor privrede je sa 111,6 procentnih poena doprinio rastu kredita za godinu dana, odnosno učešće ovog sektora u stopi rasta ukupnih kredita iznosilo je 62,9%. Sektor stanovniš-tva je sa 64,2 procentna poena doprinio godišnjem rastu kredita i ostvario učešće od 36,2% u stopi rasta ukupnih kredita. Slično učešće ova dva sektora su ostvarili i u stopi rasta ukupnih kredita za prvih devet mjeseci ove godine (Tabela br. 2.9).

Tabela br. 2.9 – Sektorska struktura ukupnih kredita - doprinosi i učešća u rastu

Opis

Godišnji rast (IX 2007 / IX 2006) Devetomjesečni rast (IX 2007 / XII 2006)

Ponder11

%

Stopa rasta

%

Doprinos stopi

rasta, pp

Učešće u stopi rasta, %

Ponder12

%

Stopa rasta

%

Doprinos stopi

rasta, pp

Učešće u stopi rasta, %

Privreda 54,7 204,1 111,6 62,9 55,6 130,3 72,5 63,7

Fizička lica 35,5 181,0 64,2 36,2 36,7 109,2 40,1 35,3

Opšta Vlada 7,1 -10,6 -0,7 -0,4 5,1 -3,7 -0,2 -0,2

Ostalo 2,7 79,2 2,2 1,3 2,6 50,2 1,3 1,1

Ukupno 100,0 177,3 177,3 100,0 100,0 113,7 113,7 100,0

Izvor: Kalkulacije Centralne banke Crne Gore

10 Podaci za Hrvatsku odnose se na avgust 2007. godine. Podaci za Makedoniju uključuju potraživanja od svih sektora, osim države.11 Ponderi predstavlja učešća kredita pojedinih sektora u ukupnim kreditima u baznom mjesecu (septembar 2006. godine).12 Ponderi predstavlja učešća kredita pojedinih sektora u ukupnim kreditima u baznom mjesecu (decembar 2006. godine).

32

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Tabela br. 2.10 – Ročna struktura kredita, u %

Period/Opis Do 3 mjeseca Od 3 mjeseca do 1 godine

Od 1 do 3 godine

Preko 3 godine Ukupno

IX 2006. 12,9 30,4 21,3 35,4 100

XII 2006. 4,3 27,7 30,0 38,0 100

IX 2007. 8,1 19,3 22,9 49,7 100

Ročna struktura kredita je promijenjena u korist dugoročnih kre-dita. Njihovo učešće u ukupnim kreditima je uvećano sa 56,7%, koliko je iznosilo na kraju septembra prethodne godine, odnosno 68% na kraju decembra prethodne godine, na 72,6% na kraju septembra ove godine. (Tabela br. 2.10)

Pored toga, u strukturi oročenih kredita povećano je učešće kredita ročnosti duže od tri godine i to sa 55,8%, koliko je izno-silo na kraju prethodne godine, na 68,4% na kraju septembra ove godine.

Sa aspekta ročne strukture, najveći rast u periodu septembar 2006-septembar 2007. karakterisao je kredite ročnosti duže od tri godine koji su na kraju septembra ove godine iznosili 900-,5 miliona eura i uvećani su za godinu dana za blizu četiri puta. Zatim, krediti odobreni na rok od jedne do tri godine uvećani su za 197,7%, krediti ročnosti od tri mjeseca do jedne godine za 76%, a krediti ročnosti do 3 mjeseca za 73,5%. Istovreme-no, učešće kredita ročnosti do 3 mjeseca u ukupnim krediti-ma je za godinu dana smanjeno za 4,8 procentnih poena, dok je učešće kredita ročnosti duže od tri godine uvećano za 14,3 procentnih poena.

Promjena ročne strukture kredita u korist dugoročnih kredita i sektorska struktura kredita, koja pokazuje da je najveći dio kre-dita usmjeren sektoru privrede, predstavljaju pozitivne poka-zatelje s obzirom na to se da se dugoročni krediti usmjeravaju na investicije.

Krediti koji kasne sa otplatom činili su 5,1% ukupnih kredita na kraju septembra ove godine, što je više nego na kraju istog pe-rioda prethodne godine (4,61%).

2.3.2. Depoziti

Depoziti su tokom prvih devet mjeseci ove godine prosječno mje-sečno rasli za 82,6 miliona eura, ili 6,1%, i na kraju septembra su

dostigli iznos od 1.819,7 miliona eura, što je značajno više nego u istom periodu prethodnih godina (Grafik br. 2.3).

Depoziti na kraju septembra ove godine bili su za 1.010,3 mi-liona eura, ili 124,8%, viši nego na kraju septembra prethodne godine, dok je porast za prvih devet mjeseci ove godine iznosio 743,9 miliona eura, ili 69,1%.

Posmatrano po bankama, dvije banke su imale neznatno manje depozita na kraju septembra ove godine u odnosu na kraj pret-hodne godine (za 1,6 miliona eura, odnosno 1,3 miliona eura), dok su u ostalim bankama uvećani depoziti, pri čemu se porast depozita ostvaren u prvih devet mjeseci ove godine kretao od 15,5 miliona eura do 299,6 miliona eura. U jednogodišnjem periodu (IX 2006-IX 2007), samo jedna banka bilježi smanjenje depo-zita (za 2,3 miliona eura), dok se uvećanje depozita kod ostalih banaka kretalo od 8,6 miliona eura do 377 miliona eura.

Koeficijent koncentracije banaka prema depozitima pokazuje smanjenje koncentracije (Tabela br. 2.11)

Posmatrano po sektorima, najviše depozita pripada sektoru stanovništva i privrede. Od ukupnih depozita na kraju septem-

Grafik br. 2.3 – Depoziti, stanje na kraju mjeseca, u 000 000 eura

33

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Tabela br. 2.11 – Koeficijent koncentracije prema depozitima

IX 2006. XII 2006. IX 2007.

1 banka 0,47 0,43 0,42

3 banke 0,72 0,68 0,71

5 banaka 0,87 0,83 0,85

bra ove godine, na sektor stanovništva se odnosilo 50,7%, a na sektor privrede 30,3%. Istovremeno, ova dva sektora karakte-riše i najviši godišnji i devetomjesečni porast: depoziti sektora stanovništva za godinu dana su uvećani za 162,4%, a za devet mjeseci ove godine 84,9%, dok su depoziti sektora privrede za godinu dana porasli za 120,1%, a za prvih devet mjeseci ove godine za 71,8%. Samim tim, njihov doprinos ukupnom rastu depozita bio je najveći: sektor stanovništva je sa 70,6 procen-tnih poena doprinio rastu depozita za godinu dana, odnosno

Tabela br. 2.12 – Sektorska struktura ukupnih depozita - doprinosi i učešća u rastu

Opis

Godišnji rast (IX 2007 / IX 2006) Devetomjesečni rast (IX 2007 / XII 2006)

Ponder13

%

Stopa rasta

%

Doprinos stopi

rasta, pp

Učešće u stopi rasta, %

Ponder14

%Stopa

rasta %

Doprinos stopi

rasta, pp

Učešće u stopi rasta, %

Privreda 31,0 120,1 37,2 29,8 29,8 71,8 21,4 31,0

Fizička lica 43,5 162,4 70,6 56,6 46,4 84,9 39,4 57,0

Opšta Vlada 13,3 38,2 5,1 4,1 10,5 30,6 3,2 4,7

Ostalo 12,2 97,2 12,0 9,6 13,3 38,7 5,1 7,4

Ukupno 100,0 124,8 124,8 100,0 100,0 69,1 69,1 100,0

Izvor: Kalkulacije Centralne banke Crne Gore

učešće ovog sektora u stopi rasta ukupnih depozita iznosilo je 56,6%. Sektor privrede je sa 37,2 procentna poena doprinio go-dišnjem rastu depozita i ostvario učešće od 29,8% u stopi rasta ukupnih depozita. Slično učešće ova dva sektora su ostvarila i u stopi rasta ukupnih depozita za prvih devet mjeseci ove go-dine (Tabela br. 2.12).

Ročna struktura ukupnih depozita pokazuje smanjenje učešća depozita po viđenju i porast oročenih depozita u periodu septem-bar 2006-septembar 2007. godine. (Tabela br. 2.13).

Međutim, i pored porasta učešća oročenih depozita, ročna stru-ktura je i dalje nepovoljna sa aspekta finansiranja tražnje za du-goročnim kreditima, tj. finansiranja investicija: depoziti ročnosti duže od tri godine i dalje imaju neznatno učešće u ukupnim de-pozitima (Grafik br. 2.4).

Tabela br. 2.13 – Ročna struktura ukupnih depozita, kraj mjeseca, %

Period/Opis Po vidjenjuOročeni

UkupnoDo 3 mjeseca

Od 3 mjeseca od 1 godine

Od 1 do 3 godine

Preko 3 godine

IX 2006. 55,44 6,98 34,73 2,40 0,45 100

XII 2006. 56,76 6,64 23,19 13,00 0,41 100

IX 2007. 48,59 14,85 20,05 16,14 0,37 100

13 Ponderi predstavlja učešća kredita pojedinih sektora u ukupnim kreditima u baznom mjesecu (septembar 2006. godine).14 Ponderi predstavlja učešća kredita pojedinih sektora u ukupnim kreditima u baznom mjesecu (decembar 2006. godine).

34

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Na kamatonosne depozite se odnosilo 89,19% ukupnih depozita na kraju septembra ove godine, što je za 5,34 procentna poena više nego u istom periodu prethodne godine.

2.3.3. Pozajmice banaka

Zbog neadekvatne usklađenosti ročne strukture depozita i kredita, banke za zadovoljenje tražnje za dugoročnim kreditima najviše koriste kredite iz inostranstva, uglavnom od matičnih banaka. Tako se od iznosa ukupnih pozajmica koje su banke koristile na kraju septembra ove godine (414,8 miliona eura) 94,1% odno-silo na pozajmice iz inostranstva.

Pozajmice iz inostranstva su iznosile 390,6 miliona eura na kraju septembra ove godine Za godinu dana su uvećane za 269,8 mili-ona eura ili više od tri puta, dok je porast za prvih devet mjeseci ove godine iznosio 234,1 milion eura, ili 149,6%. Porast pozajmica iz inostranstva rezultat je porasta tražnje za kreditima. Tražnja

Grafik br. 2.4 – Krediti i oročeni depoziti, IX 2007. godine, u 000 000 eura

Tabela br. 2.14 – Depoziti, krediti, pozajmice iz inostranstva, kraj mjeseca, u 000 000 eura

2006. 2007. PromjenaXII 2006-IX 2007.

PromjenaIX 2006- IX 2007.

IX XII III VI IX mil. eura % mil. eura %Krediti 653,1 847,2 1.152,8 1.502,4 1.810,6 963,4 113,7 1.157,6 177,3

Depoziti 809,4 1.075,8 1.299,7 1.581,5 1.819,7 743,9 69,1 1.010,3 124,8

Pozajmice iz inostranstva

120,7 156,5 191,2 254,3 390,6 234,1 149,6 269,8 223,6

za kreditima i dobreni krediti više su rasli od depozita, tako da su banke razliku u izvorima sredstava i plasmanima premošćavale zaduživanjem u inostranstvu (Tabela br. 2.14).

Takođe, bitan faktor koji je uticao na porast zaduženja banaka u inostranstvu jeste ročna neusklađenost kredita i depozita: u strukturi kredita dominiraju dugoročni krediti, a u strukturi de-pozita kratkoročni depoziti (Tabela br. 2.15).

Za poređenje zaduženja iz inostranstva banaka u Crnoj Gori sa zemljama iz okruženja korišteni su podaci o stranoj pasivi ba-naka, kako bi se izbjegle razlike u obuhvatnosti i dobile upore-dive serije podataka. Prema rastu strane pasive, koja obuhvata sve obaveze banaka prema nerezidentima, Crna Gora je na pr-vom mjestu. Rast strane pasive za prvih devet mjeseci ove go-dine iznosio je 101,3%, dok je godišnji rast iznosio 182,4%. U strukturi strane pasive, krediti iz inostranstva su učestvovali sa 61,5%, dok se preostali dio odnosio na depozite nerezidenta i obaveze po osnovu prodatih hartija od vrijednosti nereziden-tima. Negativne stope rasta strane pasive banaka u Hrvatskoj i Srbiji rezultat su mjera koje su centralne banke ovih zemalja preduzele u cilju smanjenja kreditnog rasta i ino-zaduženja ze-mlje (Grafik br. 2.5).

Tabela br. 2.15 – Ročna struktura depozita, kredita, pozajmica iz inostranstva, IX 2007, u %

Krediti Depoziti Pozajmice iz inostranstva

Dugoročni (> 1 godine)

72,6 16,5 95,6

Kratkoročni (< 1 godine)

27,4 83,5 4,4

35

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Grafik br. 2.5 – Rast strane pasive banaka, u %

2.3.4. Odnos kredita banaka i depozita kod banaka (i pozajmica bankama)

Odnos kredita i depozita na kraju septembra ove godine nije zadovoljavajući: ukupni krediti su neznatno niži od ukupnih depozita tako da je koeficijent krediti/depoziti bio neznatno niži od 1 i iznosio je 0,995. Vrijednost ovog koeficijenta je po-goršana s obzirom na to da je na kraju septembra 2006. godi-ne iznosio 0,81.

Pored toga, i koeficijent krediti/depoziti uvećani za pozajmice je uvećan za godinu dana, sa 0,69 (septembar 2006) na 0,81 (septembar 2007).

2.3.5. Sektor stanovništva

Dug sektora stanovništva prema bankama, po osnovu kredita, iznosio je 651,1 milion eura na kraju III kvarala ove godine Za prvih devet mjeseci ove godine krediti sektoru stanovništva su uvećani za 339,9 miliona eura, ili 109,2%, dok je za godinu dana dug ovog sektora uvećan za 419,4 miliona eura, ili 181%.

Podaci o ukupnim potraživanjima banaka od domaćeg sektora stanovništva na kraju septembra 2007. godine u zemljama iz okruženja pokazuju da se Crna Gora po dugu stanovništva po zaposlenom nalazi iza Hrvatske i Slovenije, a ispred Bosne i Her-cegovine, Srbije i Makedonije. (Grafik br. 2.6).

Istu poziciju Crna Gora ima i kada je u pitanju dug domaćeg sta-novništva per capita (Grafik br. 2.7).

Grafik br. 2.6 – Potraživanja banaka od domaćeg stanovništva po zaposlenom, IX 200715, u EUR

Ročna struktura kredita stanovništvu izmijenjena je posljednjih godinu dana u korist dugoročnih kredita, ročnosti duže od tri go-dine. Tako su na kraju III kvartala prethodne godine dominirali krediti ročnosti do tri godine (52,3%), dok većinsko učešće na kraju III kvartala ove godine bilježe krediti ročnosti duže od tri godine (60,8%). Dok je za godinu dana učešće kredita ročnosti preko tri godine uvećano za 13,1 procentni poen, u odnosu na kraj prethodne godine uvećano je za 5,1 procentni poen. (Ta-bela br. 2.16)

Grafik br. 2.7 – Potraživanja banaka od domaćeg stanovništva per capita, IX 200716, u EUR

15 Podaci za Hrvatsku se odnosi na avgust 2007. godine, a za Make-doniju uključuju potraživanja od domaćih i stranih fizičkih lica.

16 Podaci za Hrvatsku se odnosi na avgust 2007. godine, a za Make-doniju uključuju potraživanja od domaćih i stranih fizičkih lica.

36

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Tabela br. 2.16 - Ročna struktura kredita sektoru stanovnistva, u %

Opis/Period Do 3 mjeseca Od 3 mjeseca do 1 godine

Od 1 do 3 godine Preko 3 godine Ukupno

III kvartal 2006. 3,0 8,5 40,8 47,7 100

IV kvartal 2006. 2,3 7,7 34,2 55,7 100

III kvartal 2007. 3,6 11,4 24,2 60,8 100

Na porast učešća dugoročnih kredita uticala je povoljnija ponuda stambenih kredita, koju su banke realizovale u okviru programa Vlade Crne Gore koji se odnosi na rješavanje stambenih pitanja građana po povoljnijim uslovima.

Depoziti stanovništva su rasli prosječno mjesečno za 47,1 mi-lion eura, ili 7,1%, tokom prvih devet mjeseci ove godine i na kraju septembra su iznosili 923,2 miliona eura. Za devet mjese-ci ove godine, depoziti stanovništva su uvećani za 423,8 milio-na eura, ili 84,9%, dok godišnje uvećanje iznosi 571,4 miliona eura, ili 162,4%.

Ročna struktura depozita stanovništva, iako promijenjena u ko-rist dugoročnih depozita, i dalje je nezadovoljavajuća (Tabela br. 2.17). Depoziti po viđenju i dalje dominiraju iako je njihovo učešće u depozitima stanovništva smanjeno za 7,3 procentna poena u periodu septembar 2006-septembar 2007. godine. Istovremeno, učešće depozita oročenih na rok od jedne do tri godine je uve-ćano za 8,4 procentnih poena, dok je učešće depozita ročnosti preko tri godine i dalje izuzetno nisko.

Depoziti domaćeg stanovništva po zaposlenom iznosili su 4.863 eura na kraju septembra ove godine, po čemu je Crna Gora zna-čajno iza Slovenije i Hrvatske, ali i ispred BiH, Makedonije i Sr-bije (Grafik br. 2.8).

Tabela br. 2.17 – Ročna struktura depozita stanovništva, %

Opis/period Depoziti po viđenju

Oročeni depozitiUkupnoDo 3

mjesecaOd 3 mjeseca do 1 godine

Od 1 do 3 godine

Preko 3 godine

30.09. 2006. 59,2 4,2 34,0 2,3 0,2 100

31.12.2006. 59,0 5,2 22,8 13,0 0,1 100

30.09.2007. 51,9 13,6 23,7 10,7 0,1 100

Istu poziciju Crna Gora zauzima i kada su depoziti domaćeg sta-novništva per capita u pitanju (Grafik br. 2.9)

Sektor stanovništva konstantno ima poziciju neto štediše u odnosu prema bankama. Neto štednja ovog sektora iznosila je 272,1 milion eura na kraju septembra ove godine

Ukoliko iz kredita i depozita sektora stanovništva isključimo one koji se odnose na strana fizička lica, onda je neto štednja rezi-dentnog stanovništva iznosila 121,9 miliona eura.

Grafik br. 2.8 – Depoziti domaćeg stanovništva po zaposlenom, IX 200717, u eurima

17 Podaci za Hrvatsku se odnosi na avgust 2007. godine, a za Makedoniju uključuju depozite domaćih i stranih fizičkih lica.

3�

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Grafik br. 2.9 – Depoziti domaćeg stanovništva per capita, IX 200718, u eurima

I u ostalim zemljama okruženja, izuzev Bosne i Hercegovine, rezi-dentno stanovništvo predstavlja neto štedišu. (Grafik br. 2.10)

Grafik br. 2.10 – Neto štednja sektora rezidentnog stanovništva, u 000 000 eura, IX 2007. godine

Izvor: centralne banke posmatranih zemalja i kalkulacije CBCG

2.3.6. Sektor privrede

Sektor privrede je karakterisao porast zaduženosti. Krediti ovom sektoru rasli su prosječno mjesečno za 9,8% tokom prvih devet mjeseci ove godine, što je više od prosječnog mjesečnog rasta ostvarenog u istom periodu prethodnih godina (2,5% u 2004, 2% u 2005, 5% u 2006). Mjesečni porast je bio posebno izražen

u mjesecima prije glavne turističke sezone koju, s druge strane, karakteriše manja tražnju za kreditima, praćena porastom de-pozita. (Grafik br. 2.11)

Zbog sezonskog karaktera kredita i depozita ovog sektora, u če-tvrtom kvartalu je realno očekivati dalji porast kredita. Sezonski karakter ovih kredita potvrđuje i struktura kredita prema dje-latnostima. Tako se najviše kredita odobrava za trgovinu, gra-đevinarstvo i usluge, turizam i ugostiteljstvo (ukupno 72,3% na kraju septembra 2007., odnosno 82,7% na kraju septembra 2006. godine).

Dug sektora privrede prema domaćim bankama po osnovu kre-dita iznosio je 1.085,5 miliona eura na kraju trećeg kvartala ove godine Za prvih devet mjeseci ove godine, dug sektora privrede je uvećan za 614,2 miliona eura ili 130,3%, dok je godišnji porast iznosio 728,6 miliona eura ili 204,1%.

Grafik br. 2.11 – Mjesečne stope rasta kredita sektoru privrede, u %

Grafik br. 2.12 – Krediti sektoru privrede, stanje na kraju mjeseca, u milionima eura

18 Podaci za Hrvatsku se odnosi na avgust 2007. godine, a za Make-doniju uključuju depozite domaćih i stranih fizičkih lica.

3�

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Struktura kredita sektoru privrede prema obliku vlasništva poka-zuje da su najveći korisnici kredita privredna društva u privatnom vlasništvu, što je opravdano stepenom privatizacije crnogorske ekonomije. Po ovom kriterijumu, od ukupnog duga sektora pri-vrede po osnovu kredita od banaka u zemlji, 96,5% se odnosi na dug privrednih društava u privatnom vlasništvu, 2,9% na dug privrednih društava u većinskom vlasništvu države, a preostali dio na dug preduzetnika. Privredna društva u privatnom vlasniš-tvu karakteriše i najveći godišnji porast duga po osnovu kredita. Tako su krediti ovim društvima uvećani za 214,2%, privrednim društvima u većinskom državnom vlasništvu za 73,4%, a pre-duzetnicima za 16,4%.

Ročna struktura kredita odobrenih sektoru privrede promije-njena je u posljednjih godinu dana u korist dugoročnih kredita (Grafik br. 2.13). Njihovo učešće je uvećano sa 41,2%, koliko je iznosilo na kraju septembra prethodne godine, odnosno 55,3%, koliko je iznosilo na kraju decembra prethodne godine, na 66,7% ukupnih kredita odobrenih sektoru privrede na kraju septem-bra ove godine. Pri tome, navjeći dio dugoročnih kredita ovom sektoru odnosio se na kredite sa rokom dospijeća dužim od tri godine (preko 65%). Promjena ročne strukture kredita sektoru privrede svakako predstavlja pozitivnu i poželjnu promjenu, jer se dugoročni krediti, po pravilu, koriste za investiciona ulaganja, a ne tekuću potrošnju.

U cilju poređenja kredita sektoru privrede u Crnoj Gori sa zemlja-ma regiona koristili smo tzv. prilagođenu godišnju stopu rasta19 za Crnu Goru kako bi obezbijedili uporedive serije podataka. Pri-lagođena godišnja stopa rasta kredita privredi na kraju septembra ove godine iznosila je 206,9% u Crnoj Gori što Crnu Goru stavlja daleko ispred ostalih zemalja regiona (Grafik br. 2.14).

Depoziti sektora privrede iznosili su 551,4 miliona eura na kra-ju septembra ove godine. Za devet mjeseci ove godine depoziti privrede su uvećani za 230,4 miliona eura, ili 71,8%, dok je go-dišnji porast iznosio 300,9 miliona eura, ili 120,1%.

Struktura depozita sektora privrede po djelatnostima pokazuje na najveće učešće depozita privrednih subjekata iz oblasti trgovine,

Grafik br. 2.13 – Ročna struktura kredita sektoru privrede, u 000 eura, stanje na kraju perioda

Grafik br. 2.14 - Godišnji rast kredita sektoru privrede, u %, IX 200720

transporta, skladištenja i ptt komunikacija i usluga, turizma i ugo-stiteljstva (ukupno 79,8% na kraju septembra ove godine).

U odnosu sa bankama, sektor privrede konstantno zauzima poziju neto dužnika: depoziti ovog sektora su značajno niži od kredita koje koristi od banaka. Neto dug sektora privrede izno-sio je prosječno 354,4 miliona eura tokom prvih devet mjeseci ove godine, a na kraju septembra ove godine 534 miliona eura. U zemljama koje se ubrzano razvijaju uobičajena je situacija da se sektor privrede nalazi u poziciji neto dužnika, a sektor sta-

19 Za izračunavanje prilagođene stope rasta kredita privredi od iznosa kredita odorenih sektoru privrede isključeni su krediti odobreni predu-zetnicima.

20 Podaci za Hrvatsku odnose se na avgust 2007. godine.

39

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

novništva u poziciji neto štediše. Situacija da se privreda nala-zi u poziciji neto štediše bio bi znak da privreda ide ka recesiji i da se preduzeća uzdržavaju da investiraju sredstva sa kojima raspolažu, procjenjujući da postoje slabe tržišne perspektive za ostvarenje profita.

Tabela br. 2.18 – Neto štednja stanovništva i privrede, u 000 000 eura, kraj perioda

Opis/Period2006. 2007.

IX XII IXNeto štednja stanovništva

120 188 272

Neto štednja privrede - 106 - 150 - 534

2.3.7. Kapital banaka

Ukupan kapital banaka iznosio je 210,8 miliona eura na kraju trećeg kvartala ove godine. Za prvih devet mjeseci ove godine, ukupan kapital je uvećan za 62,1 milion eura, ili 41,7%, dok je za posljednjih dvanaest mjeseci uvećan za 78,8 miliona eura, ili 59,7%. U strukturi ukupnog kapitala, kapital i rezerve su uče-stvovali sa 93,6%, dok se preostalih 6,4% odnosilo na pozitivan finansijski rezultat iz tekućeg perioda.

Posmatrano po bankama, u jednogodišnjem periodu (septembar 2006 – septembar 2007. godine) samo jedna banka je zabilježi-la smanjenje ukupnog kapitala (nakon nove procjene ulaganja), dok se porast kapitala ostalih banaka kretao od 519 hiljada eura do 18,5 miliona eura, odnosno od 8% do 201,4%. Za prvih de-vet mjeseci ove godine dvije banke bilježe smanjenje ukupnog kapitala, pri čemu jedna banka zbog umanjenja revalorizacionih rezervi nakon nove procjene imovine, a druga zbog negativnog finansijskog rezultata ostvarenog u posmatranom periodu. Po-smatrano u apsolutnom iznosu, porast kapitala za prvih devet mjeseci ove godine kretao se od 65 hiljada eura do 16,9 miliona eura, dok su se devetomjesečne stope rasta ukupnog kapitala kretale od 0,9% do 156,2%.

Tokom prva tri kvartala, šest banaka su izvršile emisiju akcija. Pri tome, najveći dio (59,7%) je realizovan kroz ponudu postojećim akcionarima po osnovu prava preče kupovine (Tabela br. 2.19).

Pozitivan finansijski rezultat ostvaren za prvih devet mjeseci ove godine iznosio je 13,4 miliona eura za bankarski sistem u cjelini. Pri tome, samo jedna banka je ostvarila negativan finan-sijski rezultat, dok se dobit ostalih banaka kretala od 2 hiljade eura do 7,1 milion eura.

Povraćaj na prosječnu aktivu iznosio je 1,02% na kraju trećeg kvartala ove godine i bilježi blagi pad kako u odnosu na kraj prethodne godine, tako i u odnosu na isti period prethodne godine (Tabela br. 2.20).

Povraćaj na prosječni kapital iznosio je 8,37% na kraju trećeg kvartala ove godine i bilježi porast kako u odnosu na isti period prethodne godine, tako i u odnosu na kraj prethodne godine (Tabela br. 2.21).

Tabela br. 2.19 – Realizovane emisije akcija banaka, u 000 000 eura

Opis/Period I – IX 2007.

Emisije akcija javnom ponudom 16,2

Emisije akcija postojecim akcionarima po osnovu prava preče kupovine

34,3

Emisije akcija po osnovu pretvaranja dobiti u akcije - raspodjela dobiti

5,7

Emisija akcija zatvorenom ponudom 1,2

Ukupno 57,4

Izvor: Komisija za hartije od vrijednosti CG

Tabela br. 2.20 – Povraćaj na prosječnu aktivu, agregatni nivo, %

Opis/Period2006. 2007.

IX XII IXPovraćaj na prosječnu aktivu (ROA)

1,11 1,07 1,02

Tabela br. 2.21 – Povraćaj na prosječni kapital, agregatni nivo, %

Opis/Period2006. 2007.

IX XII IXPovraćaj na prosječni kapital (ROE)

6,78 6,82 8,37

40

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Vlasnička struktura kapitala pokazuje dominantno učešće ka-pitala u stranom vlasništvu - 74,7%, dok se na domaći privatni kapital odnosilo 22,8%, a državni kapital 2,5%. Pri tome, sedam banaka su u većinskom stranom vlasništvu, od čega njih četiri bilježe 100% učešće kapitala u stranom vlašnistvu, dok tri banke bilježe većinsko učešće domaćeg privatnog kapitala. Tržišno uče-šće banaka (mjereno aktivom) u većinskom stranom vlasništvu iznosilo je 80,2% na kraju septembra ove godine

Posmatrano na agregatnom nivou, koeficijent solventnosti ka-pitala je iznosio 16,44% na kraju septembra ove godine i ne-znatno je izmijenjen u odnosu na isti period prethodne godine (Tabela br. 2.22).

Tabela br. 2.22 – Koeficijent solventnosti kapitala, agregatni nivo, %

Opis/Period2006. 2007.

IX XII IXKoeficijent solventnosti kapitala 16,85 21,28 16,44

2.4. Obavezna rezerva banaka

Tokom prvih devet mjeseci 2007. godine, depoziti koji su činili osnovicu za obračun obavezne rezerve kretali su se u intervalu od 1.002 do 1.601 milion eura, pa je osnovica za obračun u prosjeku iznosila 1.301 milion eura. Znatno viši nivo osnovice za obračun obavezne rezerve u prvih devet mjeseci ove godne u odnosu na

Tabela br. 2.23 - Prosječno stanje osnovice za obračun obavezne rezerve, u 000 000 eura

Opis /Period2006. 2007.

I kvartal II kvartal III kvartal IV kvartal I kvartal II kvartal III kvartal

Prosjek osnovice 260 495 702 863 1.085 1.291 1.517

isti period 2006. godine (2,7 puta), pored rasta ukupnih depo-zita, rezultat je šire osnovice za obračun obavezne rezerve koja se primjenjuje od aprila prethodne godine.

Posmatrano po mjesecima, najviši nivo depozita koji čine osnovi-cu za obračun obavezne rezerve u prva tri kvartala 2007. godine zabilježen je u septembru (prosječno 1.601 miliona eura).

U prvih devet mjeseci depoziti koji ne ulaze u sastav osnovice za obračun prosječno su iznosili 118 milion eura.

Navedena kretanja su uticala da banke na dan 26.09.2007. godi-ne izdvoje ukupno 256,5 miliona eura na ime obavezne rezerve, što je za 83,7 miliona eura ili 48,5% bilo više nego krajem 2006. godine, dok je stopa rasta prema septembru pethodne godine iznosila 99,2%. (Prilog B, Tabela 12)

Struktura izdvojene obavezne rezerve na kraju septembra 2007. godine značajno je izmijenjena u odnosu na isti period 2006. godine, tako da je na račun obavezne rezerve u zemlji izdvoje-no je 7,1%, a na računu Centralne banke u inostranstvu 92,9% obračunate obavezne rezerve. Značajne izmjene u strukturi oba-vezne rezerve, u odnosu na raniji period, rezultat su prije svega opredjeljenja većine banaka da pretežan dio sredstava izdvoje na račune CBCG u inostranstvu. Pored toga, u prvih devet mje-seci ove godine izvršene su samo dvije aukcije državnih zapisa, devetog januara i dvadeset drugog februara, sa rokom dospije-ća 182 dana, tako da nakon dospijeća ovih zapisa banke nijesu imale mogućnost da dio sredstava obavezne rezerve izdvoje u državne zapise. (Tabela br. 2.24).

Tabela br. 2.24 - Struktura izdvojene obavezne rezerve, kraj mjeseca, u %

Opis/perid2006. 2007.

I kvartal II kvartal III kvartal IV kvartal I kvartal II kvartal III kvartalRačun obavezne rezerve u zemlji 54,0 48,0 52,0 9,3 8,6 9,2 7,1

Izdvojeno u državnim zapisima 11,0 6,0 4,0 1,9 1,4 0,8 –

Obavezna rezerva na računu CB u inostranstvu

35,0 46,0 44,0 88,8 90,0 90,0 92,9

41

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Na 40% izdvojenih sredstava obavezne rezerve na računu oba-vezne rezerve kod CBCG, CB je obračunavala kamatu po stopi od 1% na godišnjem nivou i ukupno platila 643.384 eura u prvih de-vet mjeseci 2007. godine. U posmatranom periodu jedna banka je koristila sredstva obavezne rezerve za likvidnost sedam dana, dok je kod dvije banke, tri dana, zabilježen niži nivo izdvojene obavezne rezerve od propisanog.

2.5. Mikrokreditne finansijske institucije (MFI)

Prvih devet mjeseci ove godine karakterisao je rast aktivnosti mikrofinansijskog sektora i povećanje broja mikrokreditnih fi-nansijskih institucija, tako da u Crnoj Gori trenutno posluje uku-pno pet mikrokreditnih institucija21.

Ukupna aktiva MFI u Crnoj Gori, iznosila je 48,9 miliona eura na kraju septembra ove godine, što je bilo za 14,8 miliona eura ili

Tabela br. 2.25 - Bilansna suma MFI, stanje na kraju mjeseca, u 000 eura

Opis/Period2006. 2007.

I kvartal II kvartal III kvartal IV kvartal I kvartal II kvartal III kvartalAlter modus 7.009 7.873 7.854 9064 10.584 11.403 11.038

Agroinvest 14.949 14.981 16.990 23.027 29.820 32.590 34.668

Monetenego Investment credit 596 981 1.017 1059 1.354 1.708

Ozmont 342 411 705 953 994 1.203

Klikloan 301

Ukupno 21.958 23.792 26.236 33.813 42.416 46.341 48.917

44,7% iznad nivoa ostvarenog na kraju prethodne godine, dok je godišnji porast iznosio 22,7 miliona eura (86,5%).

U prvih devet mjeseci ove godine je nastavljen porast kreditne aktivnosti MFI koje su na kraju septembra potraživale ukupno 45,3 miliona eura po ovom osnovu. Za prvih devet mjeseci ove godine krediti su porasli za 39,6%, dok je porast u odnosu na septembar prethodne godine iznosio 78,4%. Prosječna mjesečna stopa rasta iznosila je 3,8% tokom prva tri kvartala ove godine.

U strukturi kreditnog portfolija MFI po djelatnostima, dominantno je učešće kredita za poljoprivredu - 68,5% na kraju septembra 2007. godine. (Tabela br. 2.27)

U ročnoj strukturi kredita koje su odobrile MFI, dominiraju du-goročni krediti, koji su u posmatranom periodu činili 92,8% ukupnih kredita. Kreditni porfolio tokom posmatranog perioda uglavnom je pokazivao zanemarljivo učešće kredita koji preko-račuju rok vraćanja, koje je iznosilo manje od 1%.

Tabela br. 2.26 - Ukupni krediti MFI, stanje na kraju mjeseca, u 000 eura

Opis/Period2006 2007

I kvartal II kvartal III kvartal IV kvartal I kvartal II kvartal III kvartalAlter modus 6.859 7.841 7.586 8.658 9.704 10.967 10.761

Agroinvest 12.352 14.040 16.582 22.285 26.300 29.797 31.873

Montenegro Investment credit 564 837 906 980 1.307 1.545

Ozmont 300 403 624 817 891 1.090

Klikloan 48

Ukupno 19.211 22.745 25.408 32.473 37.801 42.962 45.317

21 U posmatranom periodu počela je sa radom nova MFI ,,Klikloan” doo Podgorica.

42

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Tabela br. 2.27 - Krediti MFI, po djelatnostima, stanje na kraju perioda

Opis/period2006. 2007. Struktura

III kvartal I kvartal II kvartal III kvartal IV kvartal I kvartal II kvartal III kvartalu 000 eura u %

Trgovina 2.434 2.864 3.050 3.565 3.978 4.656 4.799 10,6

Usluge 3.175 3.935 3.932 4.693 5.868 7.168 6.881 15,2

Proizvodnja 901 862 905 838 873 998 913 2,0

Poljoprivreda 12.701 14.630 16.781 22.570 26.152 28.849 31.061 68,5

Ostalo 454 740 807 930 1.291 1.663 3,7

Ukupno 19.211 22.745 25.408 32.473 37.801 42.962 45.317 100

U ukupnim potraživanjima MFI po osnovu odobrenih kredi-ta, na neto kredite, u iznosu od 44,6 miliona eura, odnosilo se 98,4%, a preostali dio odnosio se na rezervisanja za potencijal-ne kreditne gubitke.

Novčana sredstva MFI iznosila su, na kraju septembra 2007. godine 3,5 miliona eura ili 7,1% ukupne aktive MFI, dok su fik-sna aktiva i ostala aktiva iznosile 0,9 miliona eura i činile 1,7% ukupne aktive.

U pasivi MFI ukupne obaveze (obaveze po uzetim kreditima i pozajmicama, kondicioni grantovi, subordinisani dugovi i osta-le obaveze), iznosile su 33,8 miliona eura ili 69% ukupne pasi-ve MFI. Izvor sredstava mikrokreditnih organizacija uglavnom je inostrani kapital koji se mikrokreditnim linijama usmjerava po-ljoprivrednim proizvođačima, preduzetnicima iz oblasti usluga, sitne proizvodnje, trgovine i sl.

Ukupan kapital MFI iznosio je 15,2 miliona eura ili 31% ukupne pasive MFI na kraju septembra 2007. godine. Od iznosa ukupnog kapitala, 9,5 miliona eura ili 62,6% odnosilo se na kapital iz do-nacija, 0,6 miliona eura ili 4,1% na donacije, dok je neraspore-đena dobit iznosila 4,8 miliona eura ili 31,1% ukupnog kapitala. Na kraju trećeg kvartala 2007.godine, MFI su ostvarile pozitivan rezultat u ukupnom iznosu od 1,8 miliona eura.

TRžIŠTE NOVCA I KAPITALA 3

45

TRŽI

ŠTE

NOV

CA I

KAP

ITAL

A

3.1. Tržište novca

U proteklom kvartalu nije održana nijedna aukcija državnih zapisa, a kompletan dug po osnovu emitovanih zapisa Vlada je otplatila.

3.2. Tržište kapitala

Karakteristika III kvartala je evidentan pad prometa i obima ostvarenih transakcija na crnogorskim berzama. Ipak, za prvih devet mjeseci ove godine ostvaren je ukupan promet u iznosu od 614,3 miliona eura, što je za 62,9% više u odnosu na ukupan promet prethodne godine.

U trećem kvartalu ove godine ostvaren je promet od 132,3 mi-liona eura, što predstavlja petinu prometa realizovanog ove go-dine. Promet je bio upola niži od ostvarenog u drugom kvartalu o.g (260,7 miliona eura), a za 22,6% viši nego u istom kvartalu prethodne godine. Realizovan je kroz 49,5 hiljada transakcija, čime je zabilježen pad broja registrovanih transacija od 40,2% u odnosu na prethodni kvartal o.g.. U odnosu na treći kvartal prethodne godine ostvarena je 281 transakcija više.

Veći dio prometa i poslova realizovan je preko Nex Montene-groberze (63,9% ukupnog prometa i 72,8% ukupno ostvarenih transakcija), a manji preko Montenegro berze (36,1% ukupnog prometa i 27,2% transakcija). Najveći dio prometa ostvaren je kroz sekundarnu trgovinu 95%, dok se na primarnu trgovinu odnosilo svega 5%.

Grafik br. 3.1 - Promet na crnogorskim berzama u devet mjeseci 2005, 2006, 2007. g.

Izvor: Montenegroberza i Nex Montenegro berza

Tabela br. 3.1 - Uporedni rast prometa na crnogorskim berzama (relativne promjene)

Period Q3 / Q2 2007Q3 2007Q3 2006

Q3 2007Q3 2005

I-IX 2007I -IX 2006

I –IX 2007I –IX 2005

Ukupan promet na crnogorskim berzama - 49,3% +22,6% +372,3% + 234,6% + 390%

Kalkulacije: CBCG

Grafik br. 3.2 - Promet na crnogorskim berzama u III kvartalu ( po mjesecima) u 2005, 2006, 2007. godine

Izvor: Montenegroberza i Nex Montenegro berza

46

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Struktura prometa

U strukturi trgovine u posmatranom periodu (treći kvartal o.g.), dominanatno je bilo učešće prometa akcijama kompanija (73,9%), zatim akcijama investicionih fondova (23,8%), dok učešće raznih vrsta obveznica u ukupnom prometu iznosilo 2,3%.

Slično učešće u strukturi prometa zabilježeno je i u referentnom periodu prethodnih godina. (Tabela br. 3.2).

Akcije kompanija

Ukupan promet akcijama crnogorskih kompanija od 486,7 miliona eura u devet mjeseci tekuće godine ostvaren je kroz 144 hiljade transakcija, čime je ostvareno učešće od 79,2% u ukupnom pro-metu i 73,2% u ukupnim transakcija. Ostvareni promet akcijama kompanija bio je za 253,3% viši nego u istom periodu prethodne godine, i ostvaren je kroz 264,8% više transakcija.

Akcije FZU

Promet akcija fondova zajedničkog ulaganja (FZU) u prvih de-vet mjeseci 2007. godine je iznosio 114,5 miliona eura kroz 38,6 hiljada transakcija. U odnosu na isti period prethodne godine ostvarne je rast za 247,3%, dok je broj registrovanih transakci-ja ovom vrstom tržišnog materijala bio viši za 12,1% u upore-dnom periodu.

Grafik br. 3.3 - Struktura prometa na crnogorskim berzama u III kvartalu 2007. godine

Izvor: Montenegroberza i Nex Montenegro berza

Tabela br.3.2 - Ukupan promet i struktura prometa u III kvartalu 2007, 2006, 2005 godine

Struktura prometa u III kvartalu

2005 2006 2007Apsolutni

iznos% ukupnog

prometaApsolutni

iznos% ukupnog

prometaApsolutni

iznos% ukupnog

prometaAkcije 22,339,229 79.8 81,207,777 75.3 97,757,545 73.9

Akcije FZU 3,113,971 11.1 18,232,432 16.9 31,407,583 23.8

Obveznice 2,552,081 9.1 8,451,340 7.8 3,101,625 2.3

Ukupno 28,005,281 100.0 107,891,549 100.0 132,266,755 100.0

Izvor: Montenegroberza i Nex Montenegro berza

Grafik br. 3.4 - Kretanje prometa i broja transakcija akcijama kompanija na crnogorskim berzama u 2007. godini.

Izvor: Montenegroberza i Nex Montenegro berza

4�

TRŽI

ŠTE

NOV

CA I

KAP

ITAL

A

Obveznice

Raznim vrstama obveznica ( stare devizne štednje, municipalnih, restitucije i za sanaciju puteva), u devet mjeseci tekuće godine, trgovalo se nešto više nego u istom periodu prethodne, tako da je zabilježen rast prometa ovom vrstom tržišnog materijala za 1,5%, dok je broj poslova preko kojih je promet realizovan bio za 47,9% niži.

Indeksi

U III kvartalu je, u odnosu na prethodni kvartal, ostvaren pad dva indeksa crnogorskih berzi. Indeks Moste je zabilježio u odnosu na kraj prethodnog kvartala apsolutni pad od 275,3 indeksnih

Grafik br. 3.5 - Kretanje prometa i broja transakcija akcijama FZU na crnogorskim berzama u 2007. godini.

Izvor: Montenegroberza i Nex Montenegro berza

Grafik br. 3.6 - Kretanje prometa i broja transakcija obveznicama na crnogorskim berzama u 2007. godini.

poena, ili 12,6%, a indeks NEX20 je pao za 1.040,63 indeksnih poena ili 2,6%. Jedino je indeks NEXPIF zabilježio u ovom kvar-talu rast od 408,76 indeksnih poena, ili 0,93%, ali je i on ostvario pad od 8,7% u odnosu na maksimalnu vrijednost koju je ostvario sredinom avgusta. Ipak, bez obzira na pad cijena u poslednjem kvartalu, od početka godine sva tri indeksa su zabilježila rast: Moste za 108,4%, NEX20 za 118,2% i NEX PIF za 148,9%.Izvor: Montenegroberza i Nex Montenegro berza

Posmatrano po mjesecima: samo je u avgustu ostvaren rast sva tri indeksa (Moste 7,6%, NEX20 9,1% i NEXPIF 14,0%), u julu i septembru su sva tri indeksa ostvarila pad ( u julu: Moste je pao za 6,7%, NEXPIF za 3,5%, a NEX20 1,8%, u septembru: Moste je pao za 12,9%, NEX20 9,1% i NEXPIF za 8,2%).

Izvor: Montenegroberza i Nex Montenegro berza

Tabela br. 3.3 - Opšti podaci o indeksima

MOSTE NEX 20 NEXPIF

Vrijednost na 30. Septembar 2007. 1.914,51 39.393,33 44.205,77

Apsolutva promjena u III kvartalu 2007. -234,0 -1.040,3 +408,8

Početna vrijednost indeksa 100,0 1000,00 1000,00

Maksimalna vrijednost u 2007. 2.455,4 07.05.2007 48.617,88 17.05.2007 50.780,54 17.08.2007

Maksimalna istorijska vrijednost 2.455,4 07.05.2007 48.617,88 07.05.2007. 50.780,54 17.08.2007

Minimalna istorijska vrijednost 94,8 23.06.2004 918,57 14.04.2003 959,53 02.04.2003

Rast od 31. Juna 2007. do 30. Septembra 2007. -12,6% -2,57% 0,93%

4�

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Grafik br. 3.7 - Kretanje indeksa MOSTE u 2007. godini

Izvor: Montenegroberza

Grafik br. 3.8 - Kretanje indeksa NEX20 i NEXPIF u 2007. godini

Izvor: Nex Montenegro berza

Blok trgovine

U III kvartalu 2007. godine u blok trgovinama ostvaren je pro-met od 2,9 miliona eura.

Kapitalizacija

Na Nex Montenegro berzi ostvarena tržišna kapitalizacija na kra-ju III kvartala bila je za 7,3% viša nego na kraju II kvartal tekuće godine, dok je u istom periodu na Montengroberzi zabilježen rast tržišne kapitalizacije od 7,9%. Pritom je, u trećem kvartalu mjesečni rast kapitalizacije na obje berze ostvaren samo u avgu-stu (Nex Montenegroberza 18,1% i Montenegroberza- 13,6%), dok je u julu i septembru ostvaren pad tržišne kapitalizacije (na Nex Montenegro berzi u julu 2%, a u septembru 7,3%, na Mon-tenegroberzi - u julu 1,8% i septembu 3,3%) .

FISKALNI SEKTOR4

51

FISK

ALN

I SEK

TOR

4.1. Prikaz Budžeta

U prva tri kvartala 2007. godine zabilježen je kontinuirano visok priliv tekućih budžetskih prihoda, pa je kao rezultat ostvaren vi-sok budžetski suficit.

Ukupni budžetski primici prema preliminarnim podacima Ministarstva finansija, u prvih devet mjeseci ove godine, iznosili su 579,7 miliona eura i u odnosu na plan viši su za 25%. U po-ređenju sa istim periodom prethodne godine budžetski prihodi zabilježili su rast od 42%.

U prva tri kvartala struktura budžetskih prihoda pokazuje nasta-vak vrlo dinamičnog rasta tekućih prihoda koji su iznosili 572,5 miliona eura i predstavljali su 98,8% budžetskih primitaka. U odnosu na isti period 2006. godine, tekući prihodi su povećani za 42%, kao rezultat rasta svih poreskih i ostalih budžetskih pri-hoda (prihoda od kapitala, taksi i raznih naknada).

Primici od prodaje imovine (finansijske i nefinasijske) iznosili su 0,9% ukupnih prihoda, ili 5 miliona eura i za 59,4% su niži od plana, ali i 43% viši u odnosu na isti period prethodne godine, kao rezultat povećanih primitaka od prodaje akcija. Primici od otplate kredita koji su dodijeljeni pojedincima, javnim preduze-ćima i drugim institucijama iznosili su 3,8 miliona eura i za 8% su manji od planiranog iznosa, ali su i za 45,2% manji u odnosu na prvih devet mjeseci 2006. godine. U posmatranom perio-du pozajmice i krediti iz inostranih izvora iznosile su 2 miliona eura ili 83% manje od planiranog iznosa, ali i 108% više u po-ređenju sa istim periodom prethodne godine. Po osnovu dona-cija i transfera, prihodi su znatno niži od planiranih i iznosili su šesdest dvije hiljade eura, ali su u odnosu na isti period 2006. godine viši za 33%.

Boks br. 4.1 - Struktura budžetskih primitaka

U strukturi tekućih prihoda i dalje najveće učešće od 89,4% imaju prihodi od poreza, koji su kontinuirano rasli tokom svih devet mjeseci ove godine i iznosili su 508,5 miliona eura, što je za 40,3% više u odnosu na isti period prethodne godine. Najveći uticaj na povećanje prihoda od poreza imalo je povećanje prihoda od PDV-a za 43,5% i akciza za 25%. Rastu ovih prihoda doprinijele su povećane ekonomske i privredne aktivnosti tokom ljetnih mjeseci, poboljšana finasijska disciplina i efikasniji rad poreskih i carinskih službi. Učešće PDV-a u prihodima od poreza iznosi 56,3%, a u tekućim prihodima 50%, dok akcize ostvaruju učešće od 11,8%. U ovom periodu evidentno je povećanje i ostalih kategorija indirektnih i direktnih poreza. u odnosu na plan, ali i u odnosu na uporedni period prethodne godine. Značajno povećanje od 218% bilježe prihodi od poreza na dobit preduzeća, kao rezultat pojačane privredne akti-vnosti, osnivanja novih firmi i povećanog broja poreskih obveznika. U tekućim primicima učešće ovih poreza iznosi 5,7%. Povećani broj uposlenih lica, posebno sezonskih radnika u građevinskoj i turističkoj djelatnosti, kao i poreske olakšice za novozaposlene uticali su na porast prihoda od poreza na dohodak fizičkih lica za 9,4% i njihovo učešće u ukupnim primicima iznosi 9,7%. Visok rast od 236% ostvarili su porezi na imovinu, uslijed nastavka ekspanzije prodaje nekretnina po svim osnovama. Povećani su prihodi od poreza na međunarodnu trgovinu i transakcije (cari-ne) za 19,4% i njihovo učešće iznosi 8,7% u ukupnim prihodima. Na rast ovih prihoda uticali su povećani uvoz roba, kao rezultat značajnih ulaganja u investicione svrhe, uslijed ubrzanog privrednog razvoja. Ostali republički porezi povećani su za 44% i rezultat su povećanih prihoda od poreza na motorna vozila i premija osiguranja.

52

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Prihodi od raznih taksi su za 39% viši u odnosu na uporedni period sa evidentnim rastom svih kategorija. Kao re-zultat uspješne turističke sezone povećani su prihodi od boravišne takse za 48%, i iznosili su 0,5 miliona eura. U odnosu na plan prihodi od taksi su ipak bili niži za 6%, a razlog je lošija naplata administrativnih taksi. Pozitivan trend ostvarili su prihodi od raznih naknada sa učešćem od 2,8% i ostali republički prihodi sa učešćem od 5,2% u tekućim budžetskim prihodima, što je značajno više u odnosu na isti period prethodne godine. Posebno veća na-plata od 314% ostvarena je kod naknada za korišćenje dobara od opšteg značaja i prihoda od kapitala za šesnaest puta, a koji nijesu planirani za 2007. godinu.

Tabela br.4.1- Uporedni prikaz ostvarenja tekućih prihoda Budžeta RCG.

Vrsta primitka Plan jan-sep. 2007.

god.

Ostvareno

jan-sep. 2007.god.

Ostvareno jan-sep

2006.god.

% Ostvareno u odnosu

na plan jan-sep. 2007

% Ostvareno u odnosu na 2006

3

POREZI 397.35 508.51 362.50 127.98 140.28

Porez na zarade zaposlenih 48.13 55.00 50.27 114.27 109.41

Porez na dobit preduzeća 11.37 32.34 10.18 284.43 317.68

Porez na imovinu 4.94 13.66 4.06 276.52 336.45

Porez na dodatu vrijednost 222.62 286.45 199.59 128.67 143.52

Akcize 59.27 67.03 53.81 113.09 124.57

Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 47.55 49.33 41.32 103.74 119.39

Ostali republički porezi 3.47 4.70 3.27 135.45 143.73

TAKSE 14.66 13.76 9.90 93.86 138.99

Administrativne takse 9.97 6.95 5.56 69.71 125.00

Sudske takse 4.31 6.35 4.03 147.33 157.57

Boravišne takse 0.38 0.46 0.31 121.05 148.39

NAKANDE 14.50 16.54 12.79 114.07 129.32Naknade za korišćenje dobara od opšteg interesa 0.71 2.73 0.66 384.51 413.64

Naknade za korišćenje prirodnih dobara 3.01 2.18 2.55 72.43 85.49

Ekološke naknade 1.38 1.45 1.49 105.07 97.32

Naknade za priredjivanja igara na sreću 2.73 3.17 2.42 116.12 130.99

Naknada za puteve 4.66 4.77 4.01 102.36 118.95

Ostale naknade 2.01 2.24 1.66 111.44 134.94

OSTALI REPUBLIČKI PRIHODI 11.84 29.93 11.79 252.79 253.86

Prihodi od kapitala 13.96 0.82 0.00 1702.44

Novčane kazne i oduzete imovinske koristi 5.31 6.99 5.17 131.64 135.20Prihodi koje organi ostvaruju vršenjem svoje djelatnosti 2.96 2.90 2.80 97.97 103.57

Ostali prihodi 3.57 6.08 3.00 170.31 202.67

UKUPNOTEKUĆI PRIHODI 438.35 568.74 396.98 129.75 143.27

Primici od otplate kredita 4.13 3.76 6.88 91.04 54.65

Izvor:Ministarstvo finansija

53

FISK

ALN

I SEK

TOR

Ukupni izdaci budžeta prema preliminarnim podacima Mini-starstva finansija u periodu januar-septembar 2007. godine izno-sili su 448,8 miliona eura, što je 10% više u poređenju sa istim periodom prethodne godine. Budžetska potrošnja u odnosu na plan bila je niža za 6%, kao rezultat smanjenih tekućih, kapital-nih izdataka i transfera.

Grafik br. 4.1 - Struktura budžetskih primitaka u periodu 01.01.-30.09.2007. god.

Boks br. 4.2 - Struktura budžetskih izdataka

U strukturi ukupnih budžetskih izdataka najveće učešće od 228,8 miliona eura ili 51% imaju tekući izdaci, koji su za 22% povećani u odnosu na uporedni period prethodne godine. Po osnovu transfera institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru i transfera za socijalnu zaštitu isplaćeno je 26,4% ukupnih izdataka, ili 120,2 milio-na eura. U strukturi ovih izdataka, više sredstava u odnosu na devet mjeseci prethodne godine, izdvojeno je ne-vladinim organizacijama, Zavodu za zapošljavanje, a manje Fondu PIO, u oblasti socijalne i zdravstvene zaštite, opštinama i za tehnološke viškove. Za kapitalne izdatke izdvojeno je više sredstava u odnosu na uporedni period za 58%, ili 7,5% ukupnih izdataka, i najveći dio sredstava opredijeljen je za infrastrukturu od opšteg značaja i za građevinske objekte i njihovo održavanje. U odnosu na plan ova sredstva su bila znatno manja, uz napomenu da se strateški investicioni projekti koji zahtijevaju veća sredstva finansiraju iz kapitalnog budžeta, koji je u primjeni od januara ove godine, kao i lošije dinamike u realizaciji započetih radova. Za pozajmice i kredite odobrene nefi-nasijskim institucijama, pojedincima i ostale pozajmice izdvojeno je 1% budžetskih izdataka, što je manje za 23% od prošlogodišnjih, a najveći iznos ovih sredstava koristili su pojedinci. Istovremeno po osnovu otplate odobrenih kredita primici su iznosili 3,8 miliona eura, i budžet je po ovom osnovu ostvario deficit od 0,5 miliona. Država je po osnovu otplate duga za devet mjeseci izdvojila 58,3 miliona eura ili 13% ukupnih izdataka, od čega je rezidentima vraćeno približno četiri puta više sredstava u odnosu na isti period prethodne godine, a povećana je i otplata ne-rezidentima, dok je otplata obaveza iz ranijeg perioda bila manja u odnosu na uporedni period, jer su ove obave-ze uredno servisirane tokom prošle godine. U posmatranom periodu nije bilo plaćanja po osnovu datih garancija, dok je za budžetske rezerve (stalne i tekuće) izdvojeno svega 1% budžetskih sredstava ili 68% manje u odnosu na isti period prethodne godine.

U tekućim budžetskim izdacima u posmatranom periodu najviše sredstava utrošeno je za bruto zarade i doprinose na teret poslodavca., sa učešćem od 57% (131 milion eura), što je 16% više u odnosu na isti period 2006. godine. Bruto zarade su predstavljale 30% ukupnih izdataka i njihovo učešće u BDP-u iznosilo je 8,4%. U posmatranom periodu 43% od ukupnih izdataka odnosilo se na ostale kategorije tekućih izdataka (rashodi za materijal i usluge, ostali izdaci, tekuće održavanje, renta, subvencije i kamate). Ovi izdaci su bili niži od planiranih za prva tri kvarta-la, ali su u poređenju sa uporednim periodom 2006. godine viši za 24%. Najveći izdaci bili su za rentu, materijal i usluge i ostale izdatke.

54

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Tabela br. 4.2 - Pregled izvršenja izdataka Budžeta RCG za period 01.01-30.09 2007. godine

OPIS Plan jan-sep 2007

Ostvarenjejan-sep

2007

% astvarenja u odnosu na plan

za jan-sep

Ostvarenjejan-sep 2006.

god.

% ostvarenja u odnosu na jan-sep 2006.

god.Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca

134.84 131.02 97.17 112.71 116.25

Neto zarade 78.55 77.50 98.66 66.28 116.93

Porez na zarade 14.62 14.22 97.26 13.76 103.34

Doprinosi na teret zaposlenog 21.95 20.38 92.85 15.56 130.98

Doprinosi na teret poslodavca 17.66 16.97 96.09 14.95 113.51

Opštinski prirez 2.06 1.95 94.66 2.16 90.28

Ostala lična primanja 16.62 13.56 81.59 7.36 184.24

Rashodi za materijal i usluge 56.50 41.69 73.79 29.82 139.81

Tekuće održavanje 15.24 13.51 88.65 14.26 94.74

Kamate 14.76 17.39 117.82 14.91 116.63

Renta 4.11 3.74 91.00 1.79 208.94

Subvencije 7.15 5.23 73.15 4.43 118.06

Ostali izdaci 4.30 2.61 60.70 1.60 163.13

Transferi za socijalnu zaštitu 34.19 31.99 93.57 28.81 111.04

Prava iz oblasti socijalne zaštite 26.53 28.07 105.80 25.31 110.90

Sredstva za tehnološke viškove 7.66 3.92 51.17 3.50 112.00

Transferi institucijama pojedinicima nevladinom i javnom sektoru

90.14 86.64 96.12 89.75 96.53

Transferi javnim institucijama 18.90 16.86 89.21 17.25 97.74

Transferi nevladinim organizacijama 4.62 4.75 102.81 2.11 225.12

Transferi pojedincima 5.79 5.27 91.02 8.48 62.15

Transferi Republičkom fondu penzijskog i invalidskog osiguranja

48.25 47.69 98.84 50.83 93.82

Transferi Republičkom fondu za zdrav. osiguranje

5.16 5.16 100.00 5.87 87.90

Transferi zavodu za zapošljavanje 4.93 5.95 120.69 4.18 142.34

Transferi opštinama 1.56 0.67 42.95 1.03 65.05

Transferi javnim preduzećima 0.93 0.29 31.18

Kapitalni izdaci 58.57 33.59 57.35 21.22 158.29

Kapitalni izdaci 58.57 33.59 57.35 21.22 158.29

Projektni zajmovi

Pozajmice i krediti 4.56 4.34 95.18 5.66 76.68

Otplata garancija 1.58 0.00 0.00 1.05 0.00

Otplata obaveza iz prethodnog perioda i stara dev. Štednja

11.56 28.00 242.21 44.79 62.51

Otplata dugova 17.39 30.06 172.86 11.88 253.03

Rezerve 4.48 5.19 115.85 16.24 31.96

Tekući izdaci 253.52 228.75 90.23 186.88 122.40

UKUPNI IZDACI 475.99 448.56 94.24 406.28 110.41

izvor:Ministarstvo finansija

55

FISK

ALN

I SEK

TOR

Posmatrajući iznos suficit/deficit kao razliku primitaka i izda-taka, pri čemu se primici umanjuju za pozajmice, primljene tran-sfere, donacije i primitke od prodaje imovine, a izdaci za otplatu glavnice u zemlji i inostranstvu po osnovu duga nastalog uzima-njem kredita i emitovanjem hartija od vrijednosti, u periodu 01.01 – 30.09. 2007.g. primarni budžet Republike je ostvario suficit od 182 miliona eura22, (Prilog D, Tabela 14) umjesto planiranih 4,5 miliona eura deficita za isti period. U odnosu na uporedni peri-od 2006. godine, suficit budžeta je viši za približno tri i po puta, i značajno veći od projektovanog za cijelu 2007. godinu, koji je iznosio 10,7 miliona eura. Učešće suficita u BDP-u ostvarenom za devet mjeseci iznosi 11,6%.

Ukoliko suficit posmatramo kao razliku između primitaka i izda-taka onda je iznosio 131,1 milion eura.

Grafik br. 4.2 - Struktura budžetskih izdataka u periodu 01.01 – 30.09.2007. god.

Tabela br. 4.3 - Kretanje budžetskog suficita

O P I S Januar Februar Mart April Maj Jun Jul Avgust Septembar Jan-Sep 07 Jan-Sep 06

UKUPNI PRIMICI 38,20 44,19 59,57 67,81 65,38 70,17 72,28 94,11 67,98 579,71 408,54

UKUPNO IZDACI 33,75 39,42 49,45 52,30 44,29 65,55 56,36 52,74 54,91 448,78 406,30

Suficit/(deficit)* 6,61 55,35 9,37 23,88 25,84 23,08 24,66 46,41 16,62 182,01 53,45

Republički fond penzijskog i invalidskog osiguranja (podaci fonda) u prva tri kvartala ove godine, ostvario je ukupne primitke u iznosu 166,4 miliona eura, što je 15% više u odnosu na isti period prethodne godine. Izvorni primici fonda iznosili su 160,2 miliona eura i bili su za 15% viši u odnosu na isti period prethodne godine, zahvaljujući visokom stepenu naplate prihoda po osnovu doprinosa. Od doprinosa kao osnovnog izvora finan-siranja fonda PIO prihodovano je 111 miliona eura, što predsta-vlja povećanje od 15% u odnosu na devet mjeseci prethodne godine, čime je objezbjeđena likvidnost fonda i uredno servi-siranje obaveza. Struktura doprinosa pokazuje rast prihoda po svim kategorijama, iz privrede, vanprivrede, samostalne djela-tnosti i poljoprivrede. U ukupnim prihodima doprinosi učestvuju

4.2. Prikaz budžetskih fondova u periodu januar – septembar 200�. godine

sa 67%, a u izvornim prihodima sa 69%, što ukazuje na njihov trend rasta i rezultat je rasta broja poreskih obveznika, zaposle-nih lica i poboljšane finasijske discipline. Na finasijsku stabilnost Fonda, osim prihoda od doprinosa pozitivan uticaj imali su tran-sferi iz državnog budžeta, prihodi od akcijskog kapitala i interna ekonomija Fonda. Transferi iz budžeta iznosili 47,7 miliona eura ili 29% ukupnih prihoda, dok su ostali primici bili viši za 93% i iznosili su 1,4 miliona eura. U prvih devet mjeseci ove godine, Fond je prihodovao po osnovu akcijskog kapitala 3,3 miliona eura ili 13% manje u odnosu na uporedni period prethodne godine, iz depozita je povukao 1 milion eura, a po osnovu kredita kod poslovnih banka 2 miliona eura.

22 Metodologija obračuna suficita/deficita »Sl.list RCG«, 71/05

56

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Ukupni izdaci Fonda PIO u prva tri kvartala 2007. godine, iznosili su 163,6 miliona eura, što je za 12% više u odnosu na isti period 2006. godine. U odnosu na plan izdaci su bili viši za 7%. Najzna-čajniji rashod predstavljaju izdaci za penzije, koji su iznosili 123-,5 miliona eura ili 75,5% ukupnih izdataka. Po osnovu naknada, dodatka, doprinosa za zdrastveno osiguranje, isplate penzija u insotranstvu i vojnih penzija Fond je utrošio 32,8 miliona eura ili 20% ukupnih rashoda. Izdaci po osnovu bruto penzija su po-većani za 17% u odnosu na uporedni period zbog usklađivanja rasta penzija u polugodišnjim intervalima 01. januara i 01.jula i redovnih isplata svih prava. Operativni izdaci koji obuhvataju: tekuće i kapitalne izdatke, pozajmice i kredite i transfere pojedin-cima, institucijama, javnom i nevladinom sektoru iznosili su 4,3 miliona eura ili 1,5% ukupnih izdataka i za 4% su niži u odnosu na isti period prethodne godine. Po osnovu povraćaja kredita Fond je izdvojio 2 miliona eura, a posjeduje i oročeni depozit u iznosu od 1 miliona eura. Poredeći ostvarene tekuće prihode i izvršene izdatke Fond je u periodu januar – septembar 2007. godine ostvario deficit od 0,5 miliona eura.

Republički fond zdravstva, na bazi procjene fonda, u prvih devet mjeseci 2007. godine, ostvario je ukupne primitke u iznosu od 87,7 miliona eura ili 12,3% više u odnosu na isti period pret-hodne godine, što je rezultat povećane naplate doprinosa po svim kategorijama. Prihodi od doprinosa kumulativno su iznosili 82,2 miliona eura ili 93,7% ukupnih prihoda, što je 12,45% više u odnosu na isti period prethodne godine. Po osnovu transfera iz budžeta prihodovno je 5,2 miliona eura, dok su ostali primici povećani za 18% i iznosili su 0,3 miliona eura.

Ukupni izdaci Fonda zdravstva, u periodu januar-septembar ove godine, iznosili su 87 miliona eura i za 18,3% su bili viši u po-ređenju sa istim periodom prethodne godine. Najveće učešće u ukupnim izdacima 83,4 miliona eura ili 96% odnosilio se na izdatke po osnovu redovne djelatnosti i nabavku ljekova, dok je 4% sredstava utrošeno za rad Fonda. Poredeći ukupne primitke i realizovane izdatke za period januar-septembar 2007. godine, fond je ostvario suficit od 0,7 miliona eura .

Prema podacima Zavoda za zapošljavanje Republike Crne Gore, ova institucija je periodu januar-septembar ostvarila uku-pne primitke u iznosu od 17,3 miliona eura. Tekući primici (do-prinosi, takse, ostali prihodi i primici od otplate kredita) iznosili su 10,6 miliona eura, i bili su viši za 12,3% u odnosu na plan. Od transfera iz budžeta prihodovano je 5,9 miliona eura, dok su donacije iznosile 0,2 miliona eura. Primici od prodaje imovine u posmatranom periodu, iznosili su 0,5 miliona eura što je zna-čajno manje u odnosu na plan, ali i u odnosu na uporedni peri-od prethodne godine.

Izdaci zavoda u prva tri kvartala 2007. godine, iznosili su 17,4 miliona eura od čega se 5,1 milion eura odnosilo na tekuće izda-tke, dok su transferi za socijalnu zaštitu i transferi pojedincima, institucijama, i javnom sektoru iznosili 11,2 miliona eura. Za kapitalne izdatke izdvojeno je pedesetšest hiljada eura, dok su pozajmice iznosile 1,1 milion eura. U istom periodu primici od otplate odobrenih kredita iznosili su 3,1 milion eura, i Zavod je po ovom osnovu ostvario suficit od 2 miliona eura.

Poredeći primitke umanjene za iznos donacija i privatizacione prihode, i ostvarene izdatke u periodu januar-septembar zavod je poslovao sa deficitom od 0,8 miliona eura.

Fond za razvoj je, u prvih devet mjeseci 2007. godine, reali-zovao prihode u iznosu od 1,4 miliona eura, što je u poređenju sa istim periodom 2006. više za 40%, kao rezultat povećanih prihoda (kamata po osnovu odobrenih kredita, transakcija na tržištu kapitala i dividendi), dok su rashodi iznosili 0,4 miliona eura, pa je u posmatranom periodu ostvaren suficit u iznosu od jedan milion eura. (Prilog D, Tabela br. 15).

EKSTERNI SEKTOR5

59

EKST

ERN

I SEK

TOR

Deficit na tekućem računu platnog bilansa nastavio se, nakon rekordnog iznosa registrovanog u 2006. godini, povećavati u 2007. godini. To je pogoršanje posljedica rasta deficita u raz-mjeni roba, koji se uglavnom može pripisati povećanju rasta uvoza roba. S druge strane na ostalim podračunima tekućeg računa ostvareni su suficiti koji su tek djelimično ublažili nega-tivne trendove u robnoj razmjeni.

Prema preliminarnim podacima u prva tri kvartala 2007. godine deficit na tekućem računu platnog bilansa iznosio je 511,1 milion eura ili 32,7% BDP, i bio je za 60,8% viši nego u istom perio-du prethodne godine. Pokrivenost spoljnotrgovinskog deficita suficitom ostvarenim na ostalim podračunima tekućeg računa iznosila je 49,2%, što je za 0,6 procentnih poena veća pokrive-nost u odnosu na isti period 2006. godine.

Ukupan obim robne razmjene tokom devet mjeseci 2007. godine veći je za 27,1% u odnosu na isti period 2006. godine. Ostvareni stepen pokrivenosti uvoza izvozom roba u periodu januar - se-ptembar 2007. godine iznosio je 32,6%, što je za 10,5 procentnih poena manje nego u istom periodu 2006. godine.

Obim razmjene usluga, u periodu januar - septembar 2007. go-dine, iznosio je 750 miliona eura ili 39% više nego u istom perio-du 2006. godine. U posmatranom periodu na podračunu usluga ostvaren je suficit u iznosu od 438,7 miliona eura. U istom periodu 2006. godine suficit je iznosio 207,1 milion eura.

Na računu faktorskih dohodaka u prvih devet mjeseci 2007. godine ostvaren je suficit od 15,6 miliona eura ili 25,7% manje nego u istom periodu 2006. godine.

Priliv stranih direktnih investicija u Crnu Goru, u periodu januar - septembar 2007. godine, iznosio je 708,1 milion eura, dok je istovremeno odliv iznosio 370,6 miliona eura.

Kod portfolio investicija u posmatranom periodu zabilježen je priliv od 103,6 miliona eura, dok je istovremeno odliv sredstava po ovom osnovu iznosio 93,9 miliona eura.

Priliv sredstava po osnovu Ostalih investicija, u periodu januar – septembar 2007. godine iznosio je 754,9 miliona eura, dok je istovremeno odliv iznosio 605,1 miliona eura.

60

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

5.1. Tekući račun platnog bilansa

Prema preliminarnim podacima, deficit na tekućem računu u periodu januar – septembar 2007. godine iznosio je 511,1 mi-lion eura. Učešće spoljnotrgovinskog deficita u BDP-u za de-vet mjeseci ove godine iznosilo je 64,3% procijenjenog BDP-a ili za 20,5 procentnih poena više nego što je iznosilo učešće u istom periodu prethodne godine. Kod usluga u periodu januar – septembar 2007. godine zabilježen je suficit od 438,7 miliona eura ili 28,1% BDP-a. Na podračunu faktorskih dohodaka, kao

Tabela br. 5.1 - Platni bilans, u hiljadama EUR i kao procenat BDP-a

  Jan.- Sept. 2006.

Jan.- Sept. 2007.

Promjena u % % BDP

A. TEKUĆI RAČUN -317.832 -511.112 160,81 -32,70

ROBE -618.440 -1.005.612 162,60 -64,34

1. Prihodi 468.722 486.084 103,70 31,10

1.1 Izvoz u spoljnotrgovinskoj statistici 454.588 463.542 101,97 29,66

1.2 Prilagođavanje obuhvata 14.134 22.542 159,49 1,44

2. Rashodi 1.087.162 1.491.696 137,21 95,44

1.1 Uvoz u spoljnotrgovinskoj statistici 1.077.352 1.478.154 137,20 94,58

1.2 Prilagođavanje obuhvata 9.810 13.542 138,04 0,87

USLUGE 207.063 438.695 211,87 28,07

1. Prihodi 373.236 594.346 159,24 38,03

2. Rashodi 166.173 155.651 93,67 9,96

DOHOCI 21.030 15.629 74,32 1,00

1. Prihodi 44.423 64.193 144,50 4,11

2. Rashodi 23.393 48.563 207,59 3,11

TEKUĆI TRANSFERI 72.514 40.176 55,40 2,57

1. Transferi u Crnu Goru 83.368 70.201 84,21 4,49

2. Transferi iz Crne Gore 10.853 30.025 276,64 1,92

B. KAPITALNI I FINANSIJSKI RAČUN 236.941 522.547 220,54 33,43

1. RAČUN KAPITALA -12.746 -1.338 10,49 0,09

2. FINANSIJSKI RAČUN 249.687 523.884 209,82 33,52

2.1. Direktne investicije-neto 243.252 337.565 138,77 21,60

2.2. Portfolio investicije-neto 6.565 9.636 146,78 0,62

2.3. Ostale investicije-neto 23.365 149.817 641,19 9,59

2.4. Promjene neto strane aktive kom. b. 38.253 234.025 611,78 14,97

2.5. Promjena rezervi CBCG -61.748 -207.159 335,49 -13,25

C. NETO GREŠKE I OMAŠKE (A+B) -80.892 11.435

Izvor: CBCG

i kod tekućih transfera, evidentiran je pad neto priliva u odno-su na isti period 2006. godine. Pokrivenost spoljnotrgovinskog deficita suficitom ostvarenim na ostalim podračunima tekućeg računa iznosila je 49,2%. Visok deficit tekućeg računa u posma-tranom periodu finansirao se iz neto priliva stranih direktnih in-vesticija, koji je iznosio 21,6% BDP, i ostalih investicija koje su iznosile 9,6% BDP-a.

61

EKST

ERN

I SEK

TOR

Tabela br. 5.2 - Tekući račun, u hiljadama EUR

2004. 2005. 2006. Jan-Sep. 2006.

Jan-Sep. 2007.

PromjenaJan-Sep. 07/06

TEKUĆI RAČUN -119.642 -154.045 -511.902 -317.832 -511.112 160,81 1. ROBE -416.436 -513.653 -849.325 -618.440 -1.005.612 162,60 1.1. Prihodi 452.148 460.648 648.327 468.722 486.084 103,70

1.2. Rashodi 868.584 974.301 1.497.651 1.087.162 1.491.696 137,21

2. USLUGE 148.176 195.540 216.403 207.063 438.695 211,87 2.1. Prihodi 249.529 329.765 433.550 373.236 594.346 159,24

2.2. Rashodi 101.353 134.225 217.147 166.173 155.651 93,67

3. DOHOCI 86.242 17.512 30.800 21.030 15.629 74,32 3.1. Prihodi 135.455 62.291 65.334 44.423 64.193 144,50

3.2. Rashodi 49.213 44.779 34.534 23.393 48.563 207,59

4. TEKUĆI TRANSFERI 62.376 146.556 90.220 72.514 40.176 55,40 4.1. Transferi u Crnu Goru 73.493 163.455 108.555 83.368 70.201 84,21

4.2. Transferi iz Crne Gore 11.117 16.899 18.336 10.853 30.025 276,64

Izvor: CBCG

Grafik br. 5.1 - Podračuni tekućeg računa po kvartalima, 2004.- 2007, u hiljadama EUR

Izvor: CBCG

5.1.1. Robna razmjena23

Trend rasta spoljnotrgovinskog deficita nastavljen je i u 2007. godini. Povećana domaća potrošnja i potražnja za uvoznim ro-bama, kao i priliv stranih direktnih investicija odnosno porast investicione potrošnje, uticali su na rast robnog deficita. Posma-trano po kvartalima, značajan rast robnog deficita zabilježen je u drugom kvartalu 2007. godine, kada je ostvaren najveći uvoz u 2006. i 2007. godini.

Grafik br. 5.2 –Izvoz i uvoz roba u 2006. i 2007. godini po kvartalima, u hiljadama EUR

Izvor: Monstat

23 METODOLOŠKE NAPOMENE: Podaci o izvozu i uvozu robe u skladu sa metodologijom BPM5 (Balance of Payments Manual, Fifth edition, IMF, 1993). Metodološke razlike nametnule su obavezu prilagođavanja podataka dobijenih od statistike spoljne trgovine za potrebe platnog bilansa, usled čega se i podaci o izvozu i uvozu robe u tabeli platnog bilansa ne podudaraju sa podacima o robnoj razmeni Monstata.

62

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Prema podacima MONSTAT-a, u prvih devet mjeseci 2007. godine ukupno je izvezeno robe u vrijednosti od 463,5 miliona eura, dok je uvezeno robe u vrijednosti od 1.478,1 miliona eura. Značajan rast uvoza roba doveo je do daljeg povećanja spoljnotrgovinskog deficita, koji je dostigao nivo od 1.014,6 miliona eura.

Kao posljedica bržeg rasta ukupnog robnog uvoza u odnosu na izvoz, pokrivenost uvoza izvozom smanjila se sa 42,2% u prvih devet mjeseci 2006. godine na 31,4% u istom periodu 2007. godine.

Grafik br. 5.3 - Stepen pokrivenosti uvoza izvozom po kvartalima, 2005 – 2007, u %

Izvor: Monstat i CBCG

Grafik br. 5.4 - Spoljna trgovina Crne Gore, 2004 – 2007, u hiljadama EUR

Izvor: CBCG i MONSTAT

Tabela br. 5.3- Struktura izvoza po proizvodima, januar – septembar 2007, u hiljadama EUR

OPIS Vrijednost % učešća

Aluminijum i proizvodi od aluminijuma 238 564,54 51,47

Gvožđe i čelik 43 851,32 9,46

Mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi njihove destilacije;bitumenozne materije; mineralni voskovi

40 188,13 8,67

Pića, alkoholi i sirće 20 551,98 4,43

Duvan i proizvodi zamjene duvana 15 253,09 3,29

Drvo i proizvodi od drveta;drveni ugalj 15 350,78 3,31

Voće za jelo, uključujući jezgrasto voće; kore agruma ili dinja i lubenica 12 745,40 2,75

Proizvodi od gvožđa i čelika 12 342,23 2,66

Izvor: MONSTAT

Podaci MONSTAT-a o robnom izvozu, pokazuju da je u prva tri kvartala 2007. godine izvoz porastao za 2% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je istovremeno uvoz pove-ćan za 37,2%.

Na strukturu robnog izvoza značajno je uticao izvoz aluminijuma i njegovih proizvoda sa učešćem u ukupnom izvozu od 51,5%. Na drugom mjestu nalazi se izvoz gvožđa i čelika (9,5%), zatim slijede mineralna goriva i ulja (8,7%) i pića i alkohol (4,4%). Alu-minijum se najviše izvozio u Italiju u vrijednosti od 115,6 milio-na eura, što čini 29,6% izvoza, zatim u Grčku 59 miliona eura i Mađarsku 56,8 miliona eura.

63

EKST

ERN

I SEK

TOR

Tokom prvih devet mjeseci 2007. godine, prema podacima MONSTAT-a, ukupno je uvezeno robe u vrijednosti od 1.478,1 miliona eura ili 94,6% procijenjenog BDP za ovaj period. Naj-značajniji uvozni proizvod bili su putnička vozila sa učešćem od 12,3% u ukupnom uvozu, zatim slijede mineralna goriva i mineralna ulja 8,7%, razni reaktori, kotlovi i mehanički uređaji 9,4%. Uvoz putničkih automobila u septembru značajno je sma-njen u odnosu na avgust, kada je počela da važi Vladina uredba o uvozu vozila koja ispunjavaju norme Euro 3. U posmatranom periodu najviše putničkih automobila uvezeno je iz Njemačke, Francuske i Japana.

Najznačajniji izvozni partneri Crne Gore bili su Italija, Srbija, Ma-đarska i Grčka, dok su na uvoznoj strani u posmatranom peri-

Tabela br. 5.4 Struktura uvoza po proizvodima, januar – septembar 2007, u hiljadama EUR

OPIS Vrijednost % učešća

Vozila, osim željezničkih ili tramvajskih šinskih vozila i njihovi djelovi i pribor

182 478,93 12,35

Mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi njihove destilacije;bitumenozne materije; mineralni voskovi

156 617,61 10,60

Reaktori, kotlovi, mašine i mehanički uredjaji i njihovi djelovi 138 540,79 9,37

Električne mašine i oprema i njihovi djelovi; aparati za snimanje i reprodukciju zvuka; televizijski aparati za snimanje i reprodukciju slike i zvuk, djelovi i pribor za te proizvode

125 439,14 8,49

Proizvodi od gvožđa i čelika 54 985,84 3,72

Namještaj, posteljina, madraci, nosači madraca, jastuci i slični punjeni proizvodi; lampe i druga svijetleća tijela, na drugom mjestu nepomenuti ili uključeni; osvijetljeni znaci, osvijetljene pločica imenima i slično, montažne zgrade

52 898,47 3,58

Gvožđe i čelik 47 733,93 3,23

Plastične mase i proizvodi od plastičnih masa 43 116,01 2,92

Izvor: MONSTAT

odu najznačajniji partneri bili Srbija, Njemačka i Italija. Podaci o spoljnoj trgovini pokazuju da je Crna Gora u prva tri kvartala najviše prometa ostvarila sa zemljama Evropske unije. U prvih devet mjeseci 2007. godine izvoz u zemlje Evropske unije izno-sio je 291,6 miliona eura (62,9% ukupnog izvoza), dok je uvoz iznosio 670,7 miliona eura (45,4%).

Izvoz u zemlje jugoistočne Evrope u posmatranom periodu iznosio je 160,7 miliona eura ili 34,7% ukupnog izvoza, dok je uvezeno robe u vrijednosti od 562,2 miliona eura, što čini 38% ukupnog uvoza. Posmatrano po zemljama, 86% ukupnog izvoza roba realizovano je na tržištu Italije, Srbije, Mađarske, Grčke i Bosne i Hercegovine, dok na uvoznoj strani Srbija, Italija, Njemačka, Hr-vatska i Kina učestvuju sa 57% ukupne robne razmjene.

64

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Tabela br. 5.5 – Struktura izvoza i uvoza po zemljama, jan. – sept. 2007, u hiljadama EUR

ZEMLJA IZVOZ % učešća UVOZ % učešća

UKUPNO 463 542,36 100 1 478 153,77 100

UKUPNO EU 291 602,66 62,91 670 710,95 45,37

Italija 137 462,36 29,65 152 780,97 10,34

Mađarska 61 585,00 13,29 13 544,46 0,92

Grčka 59 197,55 12,77 49 811,33 3,37

Slovenija 16 617,44 3,58 52 183,84 3,53

Njemačka 6 633,40 1,43 155 859,20 10,54

Velika Britanija 1 989,99 0,43 17 390,69 1,18

Češka Republika 1 561,10 0,34 17 920,00 1,21

Holandija 1 495,64 0,32 12 364,41 0,84

Turska 883,18 0,19 17 781,97 1,20

Ruska federacija 7 319,08 1,58 12 585,49 0,85

Austrija 1 986,12 0,43 37 193,42 2,52

Francuska 131,39 0,03 40 015,08 2,71

ZEMLJE JIE 160 717,71 34,67 562 167,23 38,03

Srbija 116 257,4 25,08 410 632,73 27,78

BiH 22 155,62 4,78 51 036,17 3,45

Albanija 12 027,46 2,59 8 183,16 0,55

Hrvatska 9 144,12 1,97 60 084,84 4,06

Makedonija 706,11 0,15 16 476,63 1,11

Rumunija 126,23 0,03 10 142,02 0,69

Bugarska 300,77 0,06 5 611,68 0,38

OSTALE ZEMLJE 11 221,99 2,42 245 275,59 16,59

Izvor: MONSTAT

Boks br. 5.1 – Klasteri kao oblik povezivanja preduzeća

Klasteri predstavljaju grupe međusobno povezanih preduzeća iz istih ili srodnih privrednih sektora koji se nalaze na određenom geografskom području. Osnovni cilj povezivanja preduzeća je povećanje produktivnosti, veća fleksibil-nost, dostizanje tržišnih standarda i veća konkurentnost na inostranim tržištima. Razlikuju se dva oblika klastera: horizontalni – povezivanje unutar iste djelatnosti i vertikalni – povezivanje između srodnih grupa djelatnosti.

Koristi od formiranja klastera su velike, kako za kompanije tako i za zemlju u kojoj su formirani. U Crnoj Gori je značajno formiranje klastera u poljoprivrednoj proizvodnji i prehrambenoj industriji, posebno u proizvodnji vi-sokokvalitetne organske hrane, u čemu Crna Gora ima komparativne prednosti. Evropski standardi u ovoj oblasti izuzetno su visoki i za njihovu primjenu potrebna su velika ulaganja kako bi se zadovoljili propisi Evropske unije i proizvodi izvozili na inostrano tržište. Razvojem klastera u Crnoj Gori stvorili bi se bolji uslovi za pristup faktorima proizvodnje, smanjili bi se troškovi, omogućio bi se sigurniji i veći plasman proizvoda na inostrano tržište, što bi samim tim uticalo na smanjenje spoljnotrgovinskog deficita.

65

EKST

ERN

I SEK

TOR

Pri formiranju klastera važna je i aktivna uloga vlade i podsticanje njihovog razvoja u sektorima koji su prioritetni, odnosno imaju komparativne prednosti. Aktivna uloga vlade ogleda se u kreiranju povoljnog okruženja za razvoj (investiranje u obrazovanje, razvoj institucija istraživačkog karaktera, i sl.). Vlade mnogih zemalja koriste klaste-re kao sredstvo za privlačenje stranih investicija i često su promotivne aktivnosti u cilju podsticanja investicija u svijetu povezane su sa klasterima.

5.1.2. Usluge

U prva tri kvartala 2007. godine u sektoru usluga ostvaren je značajan rast obima razmjene usluga sa inostranstvom. Ukupni obim razmjene usluga iznosio je 750 miliona eura, što je za 39% više u odnosu na isti period 2006. godine.

Prihodi od usluga u periodu januar - septembar 2007. godine iznosili su 594,3 miliona eura i povećani su za 59,2% u odnosu na isti period prethodne godine. Najveći prihodi ostvareni su po osnovu putovanja 443,6 miliona eura, zatim transporta 54,1 milion eura, građevinskih usluga 38 miliona eura i ostalih po-slovnih usluga 32,7 miliona eura.

U periodu januar - septembar rashodi od usluga iznosili su 155,6 miliona eura, što predstavlja smanjenje za 6,3% u odnosu na isti period 2006. godine. Smanjenju rashoda od usluga zna-čajno je doprinijelo smanjenje rashoda po osnovu građevinskih usluga za 59,8%.

Grafik br. 5.5 – Kretanje obima razmjene usluga u procentima

Izvor: CBCG

Grafik br. 5.6 - Struktura prihoda od usluga, u periodu januar - septembar 2007. godine

Izvor: CBCG

Grafik br. 5.7 - Struktura rashoda po osnovu usluga, u periodu januar - septembar 2007. godine

Izvor: CBCG

Posmatrajući strukturu, najveći rashodi ostvareni su u oblasti transporta 40,2 miliona eura, zatim ostalih poslovnih usluga 34,4 miliona eura i građevinskih usluga 26,8 miliona eura. To-kom prva tri kvartala 2007. godine na računu usluga ostvaren je suficit u iznosu od 438,7 miliona eura. Posmatrano po vrsta-ma uslugama, najveći suficit ostvaren je u oblasti putovanja (424,9 miliona eura).

66

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

U periodu januar – septembar 2007. godine transportni pri-hodi iznosili su 54,1 milion eura, što je za 25,1% više u odnosu na isti period 2006. godine. Rast uvoza roba značajno je uticao na porast prihoda od pruženih transportnih usluga. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti pomorskog saobraćaja 23,1 milion eura ili 43% ukupnih transportnih prihoda, zatim u oblasti vazdušnog saobraćaja 18,9 miliona eura ili 34,9% ukupnih transportnih prihoda. Povećanje prihoda u vazdušnom saobraćaju rezultat je povećanja broja letova na postojećim međunarodnim linijama i uvođenje novih međunarodnih linija. U ovoj godini aerodrom »Po-dgorica« proglašen je za najbolji aerodrom u Evropi u kategoriji do milion putnika od strane Međunarodne asocijacije aerodroma, što predstavlja značajnu promociju Crne Gore na međunarodnom tržištu. U posmatranom periodu u oblasti vazdušnog saobraćaja zabilježen je i rast navigacijskih prihoda (prihodi po osnovu kon-signacija, zakupa, reklama, parkinga i trgovine).

U pomorskom saobraćaju u prvih devet mjeseci 2007. godine došlo je do rasta obima pruženih usluga u oblasti prevoza uvo-

Tabela br. 5.6 - Transportni prihodi u periodu januar - septembar 2006/2007 000 EUR

Vrsta saobraćaja I-IX 2006. % učešća I-IX 2007. % učešća I-IX 2007I-IX 2006. Razlika

Pomorski 22.069 50,99 23.074 42,61 104,55 1.005

Željeznički 2.272 5,25 3.364 6,21 148,06 1.092

Vazdušni 14.777 34,14 18.931 34,96 128,11 4.154

Drumski 1.901 4,39 4.457 8,23 234,46 2.556

Ostalo 2.265 5,23 4.329 7,99 191,13 2.064

UKUPNO 43.284 100,00 54.155 100,00 125,12 10.871

Izvor: CBCG

Tabela br. 5.7 - Struktura transportnih prihoda u periodu januar - septembar 2007. godine, 000 EUR

znih i izvoznih roba, kao i robe u tranzitu, što je uticalo na rast prihoda od pomorskog saobraćaja. Aktivnosti Luke Bar na među-narodnom tržištu i porast kontejnerskog prevoza robe značajno su doprinijeli razvoju ove oblasti i porastu prihoda. U narednom periodu planira se otvaranje novih kontejnerskih brodskih linija iz drugih distributivnih luka za Bar i otvaranje direktne kontejnerske linije iz Kine (Luka Bar će postati distributivni centar za kinesku robu namijenjenu tržištu jugoistočne i srednje Evrope). Porast prihoda u oblasti pomorskog i željezničkog saobraćaja takođe je rezultat povezivanja luke i željeznice na međunarodnom planu i porasta prevoza izvozne robe za Srbiju, Mađarsku i Albaniju. Po-rast prevoza robe u željezničkom saobraćaju uticao je na porast prihoda u ovoj oblasti za 48,1% u odnosu na isti period 2006. godine. Najveći procentualni rast prihoda u posmatranom pe-riodu ostvaren je u oblasti drumskog saobraćaja za 134,6%, što je rezultat kako rasta i razvoja same ekonomije Crne Gore, tako i intenziviranja aktivnosti na poboljšanju putne infrastrukture i veće frekventnosti saobraćaja u toku turističke sezone.

Vrsta saobraćajaVrsta transportne usluge

Ukupno % učešćaPutnički Robni Ostalo

Pomorski 2.463 345 20.267 23.075 42,61

Željeznički 0 3.356 9 3.365 6,21

Vazdušni 13.329 335 5.268 18.932 34,96

Drumski 607 3.659 190 4.456 8,23

Ostalo 0 -1 4.328 4.327 7,99

UKUPNO 16.399 7.694 30.062 54.155 100,00

% učešća 30 14 56 100  

Izvor: CBCG

6�

EKST

ERN

I SEK

TOR

U periodu januar – septembar 2007. godine prihodi ostvareni po osnovu prevoza putnika iznosili su 30% ukupnih prihoda od transporta, dok su prihodi ostvareni po osnovu transporta robe iznosili 14%. U posmatranom periodu zabilježen je pad prevoza putnika u međunarodnom željezničkom saobraćaju, kao posljedi-ca ukidanja brzog dnevnog voza na relaciji Bar – Beograd – Bar, zbog nedostatka kapaciteta (lokomotiva i vagona).

Ukupni transportni rashodi u periodu januar - septembar 2007. godine iznosili su 40,2 milion eura i povećani su za 11,9% u odnosu na isti period 2006. godine. Osnovni razlog poveća-nja rashoda je veći prevoz putnika i roba u međunarodnom željezničkom i drumskom saobraćaju i korišćenje usluga dru-gih željeznica.

Tabela br. 5.8 - Transportni rashodi u periodu januar - septembar 2006/2007 000 EUR

Vrsta saobraćaja I-IX 2006. % učešća I-IX 2007. % učešća I-IX 2007I-IX 2006. Razlika

Pomorski 5.388 15,01 4.386 10,92 81,40 -1.002

Željeznički 1.342 3,74 1.636 4,07 121,91 294

Vazdušni 15.825 44,08 15.589 38,82 98,51 -236

Drumski 11.948 33,28 17.522 43,63 146,65 5.574

Ostalo 1.396 3,89 1.028 2,56 73,64 -368

UKUPNO 35.899 100,00 40.161 100,00 111,87 4.262

Izvor: CBCG

Tabela br. 5.9 - Struktura transportnih rashoda u periodu januar - septembar 2007. godine 000 EUR

Vrsta saobraćajaVrsta transportne usluge

Ukupno % učešćaPutnički Robni Ostalo

Pomorski 69 906 3.411 4.386 10,92

Željeznički 8 1.616 12 1.636 4,07

Vazdušni 9.124 140 6.326 15.590 38,82

Drumski 405 16.929 188 17.522 43,63

Ostalo 1 4 1.022 1.027 2,56

UKUPNO 9.607 19.595 10.959 40.161 100,00

% učešća 24 49 27 100  

Izvor: CBCG

Najveći porast rashoda ostvaren je u oblasti drumskog saobra-ćaja, za 46,6% u odnosu na isti period 2006. godine. Rashodi u oblasti vazdušnog saobraćaja u posmatranom periodu iznosili su 15,6 miliona eura, što je za 236 hiljada eura ili 1,5% manje nego u istom periodu 2006. godine.

Učešće rashoda po osnovu transporta roba u ukupnom transpor-tu iznosilo je 49%, dok je učešće rashoda po osnovu putničkog transporta iznosilo 24%. U oblasti transportnih usluga u periodu januar – septembar 2007. godine ostvaren je suficit u iznosu od 14 miliona eura, što je za 89,5% više od suficita ostvarenog u istom periodu 2006. godine.

6�

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Prihodi od putovanja računaju se procjenom prihoda od turi-zma, koja se dopunjava sa podacima o pruženim zdravstveno-rekreativnim uslugama i potrošnjom u cilju školovanja. U peri-odu januar - septembar 2007. godine došlo je do rasta usluga pruženih nerezidentima u oblasti turizma i procijenjeni prihodi od putovanja iznosili su 443,6 miliona eura, što je za 63,6% više nego u istom periodu 2006. godine. Porast prihoda od putova-nja rezultat je povećanja kvaliteta turističke ponude i intenzivnih

Boks br. 5.2 - Deficit kadrova u oblasti turizma

Turizam je privredna grana od prioritetnog značaja za ekonomski razvoj Crne Gore. Stvaranjem kvalitetnog i kon-kurentnog turističkog proizvoda kreiraju se uslovi za rast broja turista i prihoda od turizma, otvaranje novih radnih mjesta i povećanje životnog standarda.

Dinamičan razvoj sektora turizma u prethodnom periodu ukazao je na problem nedovoljne kvalifikovanosti do-maće radne snage i deficita kadrova u ovoj oblasti. Prema najnovijim pokazateljima ukupan broj zaposlenih nere-zidenata u periodu januar – septembar 2007. godine iznosio je 65.189, dok je broj nezaposlenih lica u Crnoj Gori u istom periodu bio 30.908 (Izvor: Zavoda za zapošljavanje Crne Gore). Procjenjuje se da je oko 52.000 nerezidenata radilo u Crnoj Gori tokom turističke sezone. Prema procjenama Svjetskog savjeta za turizam i putovanja (WTTC), u turističkom sektoru će do 2017. godine biti angažovano oko 43 hiljade radnika ili 26,3% od ukupnog broja zapo-slenih u Crnoj Gori. Očekuje se da će biti potrebno oko 1.000 novih kvalifikovanih kadrova svake godine u narednih 20 godina da bi se zadovoljila potreba za kadrovima u oblasti turizma. Zato je neophodno, primjenom »Strategije razvoja ljudskih resursa u oblasti turizma u Crnoj Gori«, koja je rađena u saradnji Ministarstva prosvjete i nauke, Ministarstva rada i socijalnog staranja, Ministarstva turizma i predstavnika turističke privrede sa Njemačkim druš-tvom za tehničku pomoć i saradnju (GTZ), obezbijediti podršku institucijama za obrazovanje i sticanje kvalifikacija u turizmu i usklađivanje sa međunarodnim standardima.

promotivnih aktivnosti na inostranom tržištu, kao i rasta broja stranih turista. U posmatranom periodu zabilježena je i ekspan-zija nautičkog turizma i povećana je zainteresovanost inostra-nih nautičara za crnogorsko primorje. Suficit ostvaren u oblasti putovanja u periodu januar – septembar 2007. godine iznosio je 424,9 miliona eura, što je za 65,4% više u odnosu na isti pe-riod 2006. godine. Ostvareni suficit u oblasti putovanja značajno doprinosi smanjenju deficita tekućeg računa.

U 2007. godini u oblasti Komunikacijskih usluga ostvaren je prihod u iznosu od 15,5 miliona eura ili 19,8% više nego u istom periodu 2006. godine. Porast prihoda rezultat je turističkog buma koji je uticao na rast međunarodnog telefonskog saobraćaja i povećanje naknada za dolazne pozive. Uvođenje novih vrsta usluga u oblasti telekomunikacije, snažan rast međunarodnog saobraćaja i liberalizacija telekomunikacionog tržišta značajno su uticali na porast prihoda u ovoj oblasti. Rashodi po ovim osno-vima iznosili 4,5 miliona eura, što je za 6,4% manje u odnosu na isti period 2006. godine. U oblasti komunikcijskih usluga u periodu januar – septembar 2007. godine ostvaren je suficit u iznosu od 11 miliona eura, što je za 35,5% više u odnosu na isti period 2006. godine.

Prihodi od Ostalih poslovnih usluga, u periodu januar - se-ptembar 2007. godine, dostigli su nivo od 32,7 miliona eura, dok su istovremeno rashodi iznosili 34,4 miliona eura. Najviše pri-hoda ostvareno je po osnovu raznih poslovnih, profesionalnih i tehničkih usluga (pravne i računovodstvene usluge, konsalting, inženjerske usluge i usluge u oblasti arhitekture) 19,6 miliona eura, zatim po osnovu pružanja usluga u vezi sa trgovinom robe (posredovanje, zastupanje, skladištenje i sl.) 12,7 miliona eura.

Za usluge iz oblasti prava, računovodstva i konsaltinga, u perio-du januar - septembar 2007. godine, plaćeno je 10,1 milion eura. Troškovi promocije domaćih proizvoda i usluga na inostranim sajmovima, kupovine reklamnog materijala, istraživanja tržišta i ostale vrste medijskog plasmana, iznosili su 8,9 miliona eura.

69

EKST

ERN

I SEK

TOR

Priliv sredstava po osnovu rada na građevinskim projektima i instalacijama domaćih preduzeća van Crne Gore, kao i u Crnoj Gori, iznosio je 38 miliona eura, što je porast za 18,6 miliona eura u odnosu na isti period 2006. godine. Veliki investicioni ciklus i dalje unapređenje i izgradnja infrastrukture doveli su do veće uposlenosti domaćih građevinskih kapaciteta i značajnog rasta prihoda od građevinskih usluga. Prihodi od usluga gradnje i montaže su sa prošlogodišnjih 6,3 miliona eura povećani na 24,5 miliona eura ostvarenih u 2007. godini. Rashodi po osnovu

angažovanja nerezidenata u oblasti građevinarstva u posmatra-nom periodu iznosili su 26,8 miliona eura, što je za 59,8% ma-nje u odnosu na isti period 2006. godine. Najveći razlog tome jeste pad rashoda po osnovu investicionih radova koje u zemlji izvode nerezidenti (osim gradnje i montaže) sa 44,5 miliona eura, koliko su iznosili u prvih devet mjeseci 2006. godine, na 11,9 miliona eura u istom periodu 2007. godine. U posmatra-nom periodu ostvaren je suficit u oblasti građevinskih usluga u iznosu od 11,2 miliona eura.

Boks br. 5.3 - Građevinarstvo

U poslednjih nekoliko godina u Crnoj Gori pokrenut je veliki investicioni ciklus i zabilježen je izuzetno dinamičan rast u oblasti građevinarstva. Izradnja velikih investicionih objekata u oblasti turizma, saobraćajnoj i komunalnoj infrastrukturi, stambenih zgrada i slično, uticalo je na veće angažovanje građevinske operative.

Trendovi u oblasti građevinarstva ukazali su na nedostatak domaće građevinske operative, kako u pogledu tehni-čke opremljenosti tako i u pogledu kvalifikovanosti kadrova. U prethodnom periodu došao je do izražaja problem nekvalifikovanosti radne snage i visokostručnog kadra, kao i potreba za obrazovanjem i stručnim usavršavanjem zaposlenih u oblasti građevinarstva. Takođe je ostvaren značajan rast rashoda po osnovu angažovanja strane ope-rative za realizaciju velikih investicionih projekata. U 2006. godini odliv novčanih sredstava po osnovu građevin-skih usluga iznosio je 76,9 miliona eura, što je za 93,6% više u odnosu na 2005. godinu. Prvih devet mjeseci 2007. godine karakteriše pad rashoda po osnovu građevinskih usluga za 59,8% u odnosu na isti period 2006. godine, što je posljedica manjih investicija u infrastrukturu i povećane angažovanosti domaće operative.

U narednom periodu očekuje se realizacija velikih infrastrukturnih projekata u oblasti vodosnabdijevanja i izgra-dnje novih saobraćajnica, kao i realizacija značajnih »greenfield« investicija u oblasti turizma i energetike, što će uticati na veću uposlenost građevinskih kapaciteta. Zato je neophodno napraviti strategiju razvoja građevinarstva u Crnoj Gori kojom će se definisati mjere za jačanje konkurentske sposobnosti građevinske operative na tržištu i doprinijeti povećanju uticaja ove djelatnosti na ekonomski razvoj zemlje. Potrebno je obezbijediti uslove za do-sljednu primjenu zakona i tehničkih propisa u oblasti građevinarstva, sprečavanje bespravne izgradnje objekata i devastacije prostora donošenjem zakonske regulative (Zakona o izgradnji objekata, Zakona o građevinskom ze-mljištu koji će biti usklađen sa Zakonom o svojinskim odnosima i Zakonom o državnoj imovini).

U periodu januar – septembar 2007. godine rezidenti Crne Gore izdvojili su 8 miliona eura za međunarodne usluge osiguranja, što je rezultiralo ostvarenjem deficita po ovom osnovu u izno-su od 7 miliona eura.

5.1.3. Dohodak

Treći podbilans bilansa tekućih transakcija čine prihodi i rasho-di ostvareni po osnovu vlasništva nad faktorima proizvodnje. Ovim dijelom obuhvaćene su kompenzacije zaposlenima (pla-te, nadnice), te prihodi i rashodi od kamata, investicija, odno-sno dividende.

�0

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Prihodi po osnovu faktorskih dohodaka, u prvih devet mjese-ci 2007. godine, ostvareni su u iznosu od 64,2 miliona eura što čini povećanje od 44,5% u odnosu na isti period 2006 godine. Najveći dio ukupnog prihoda sa 58,1 milion eura čine kompen-zacije zaposlenih, dok su prihodi po osnovu dohotka od među-narodnih ulaganja iznosili 6,1 milion eura.

Rashodi po osnovu dohotka, u periodu januar - septembar iznosili su 48,6 miliona eura, što je za 107,6% više u odnosu na isti period 2006. godine. Od ukupnih rashoda po osnovu doho-tka, 44,8 miliona eura odnosi se na dohodak od međunarodnog ulaganja, a 3,8 miliona eura na plate nerezidenata. U posmatra-nom periodu značajno su se povećali rashodi po osnovu otplate kamata na uzete kredite i iznosili su 36,2 miliona eura, što je za 84,3% više u odnosu na isti period 2006. godine. Saldo doho-tka u periodu januar - septembar 2007. godine bio je pozitivan i iznosio je 15,6 miliona eura, što je za 25,7% manje u odnosu na isti period 2006. godine.

5.1.4. Tekući transferi

Na računu tekućih transfera nastavljen je trend pada priliva nov-čanih sredstava iz 2006. godine. Saldo tekućih transfera u periodu januar - septembar 2007. godine iznosio je 40,2 miliona eura ili 44,6% manje nego u istom periodu 2006. godine.

Ukupni priliv po osnovu tekućih transfera u periodu januar - se-ptembar 2007. godine iznosio je 70,2 miliona eura. Od toga 3,7 miliona eura odnosilo se na sektor Država, a 66,5 miliona eura na Ostale sektore. Od ukupnog priliva transfera Ostalih sektora, 45,9 miliona eura odnosi se na doznake radnika iz inostranstva, a 20,5 miliona eura na priliv po osnovu ostalih transfera (na-sljedstva, izdržavanja i drugih poklona i pomoći).

U istom periodu odliv tekućih transfera iznosio je 30 miliona eura, od čega Ostali sektori čine 25,2 miliona eura, a sektor Država 4,8 miliona eura. U posmatranom periodu evidentan je pove-ćani odliv tekućih transfera iz Crne Gore, a najveći dio se odnosi na odliv po osnovu nasljedstva, poklona i raznih vrsta pomoći u iznosu od 14,5 miliona eura.

Grafik br. 5.8 – Struktura prihoda po osnovu faktorskih dohodaka u periodu januar – septembar 2007. godine

Izvor: CBCG

5.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija

Na kapitalno-finasijskom računu u prvih devet mjeseci 2007. go-dine ostvareno je značajno povećanje priliva stranih direktnih i portfolio investicija. Ukupan priliv stranih direktnih investicija u periodu januar – septembar 2007. godine iznosio je 708,1 milion eura, što je za 139,6% više u odnosu na isti period 2006. godine. Neto priliv direktnih investicija (priliv minus odliv) u periodu ja-nuar - septembar 2007. godine iznosio je 337,6 miliona eura, i u odnosu na isti period 2006. godine povećan je za 38,8%.

Grafik br. 5.9 – Priliv stranih direktnih investicija u periodu 2005. - septembar 2007. godine po kvartalima, u 000 eura

Izvor: CBCG

�1

EKST

ERN

I SEK

TOR

Posmatrajući strukturu priliva uočava se nastavak rasta ula-ganja u nekretnine. Od ukupnog priliva 399,6 miliona eura ili 56,4% odnosilo se na ulaganje u nekretnine i poslove poveza-ne sa nekretninama, dok je ulaganje stranog kapitala u domaća preduzeća i banke iznosilo 238,8 miliona eura ili 34% ukupnog priliva stranih direktnih investicija. U posmatranom periodu u formi interkompanijskog duga, u obliku kredita, depozita i osta-lih potraživanja, realizovano je 69,7 miliona eura.

Odliv po osnovu stranih direktnih investicija u periodu januar – septembar 2007. godine iznosio je 370,6 miliona eura, što je za 318,3 miliona eura veći u odnosu na isti period 2006. godi-ne. Posmatrajući strukturu odliva, 276 miliona eura odnosilo se na nekretnine, 48,5 miliona eura na povlačenje udjela stranog kapitala u domaćim bankama i preduzećima, dok se 44,6 mili-on eura odnosilo na investiranje domaćih kompanija u inostran-stvu. Od ukupnog odliva po osnovu nekretnina, 38,3 miliona eura odnosilo se na kupovinu nekretnina rezidenata Crne Gore u inostranstvu, dok se 237,7 miliona eura odnosilo na prodaju nekretnina nerezidenata u Crnoj Gori.

U posmatranom periodu priliv portfolio investicija iznosio je 103,6 miliona eura, što je za 75,6 miliona eura više u odnosu na isti period 2006. godine. Istovremeno, odliv sredstava po osnovu portfolio investicija iznosio je 93,9 miliona eura, što je za 72,4 miliona eura više u odnosu na prva tri kvartala 2006. godine. U periodu januar – septembar 2007. godine priliv po osnovu ulaganja u vlasničke hartije od vrijednosti iznosio je 87 miliona eura, dok je priliv po osnovu ulaganja u dužničke hartije iznosio 16,6 miliona eura. Na računu portfolio investicija u pe-riodu januar – septembar 2007. godine zabilježen je neto priliv u iznosu od 9,6 miliona eura, što je za 46,8% više u odnosu na isti period 2006. godine.

Grafik br. 5.10 – Struktura priliva stranih direktnih investicija u periodu januar - septembar 2007. godine

Izvor: CBCG

Na računu Ostalih investicija, kojim su obuhvaćeni krediti, trgo-vinski krediti, gotovina i depoziti, ostvaren je značajan rast priliva novčanih sredstava. U periodu januar – septembar 2007. godine na ovom računu priliv sredstava iznosio je 754,9 miliona eura, što je za 461,4 miliona eura više u odnosu na isti period 2006. godine. Komercijalne banke i preduzeća u posmatranom periodu uzele su kredite u iznosu od 753,8 miliona eura, što je za 166,5% više u odnosu na isti period 2006. godine, dok je istovremeno otpla-ćen dug u iznosu od 190,2 miliona eura. Odliv po osnovu Ostalih investicija iznosio je 605,1 miliona eura. Rezultat navedenog jeste ostvareni neto priliv u iznosu od 149,8 miliona eura.

Neto strana aktiva komercijalnih banaka u prvih devet mjeseci 2007. godine bila je manja za 234 miliona eura u odnosu na 31. decembar 2006. godine. Istovremeno, novčana sredstva Cen-tralne banke na inoračunima i u trezoru, na dan 30. septembar 2007. godine, bila su veća za 207,2 miliona eura u odnosu na 31. decembar 2006. godine.

TEMA BROJA6

�5

TEM

A BR

OJA

6.1. Uvod

U okviru istraživanja tržišta nekretnina CBCG je započela pro-jekat izrade hedoničkog indeksa nekretnina u Crnoj Gori, kao i indeksa raspoloživosti stanbenih objekata, stavarajući bazu za avgust mjesec 2007. godine. Naime, hedonički indeks nekretni-na predstavlja efikasnu tehniku utvrđivanja “čiste” promjene u cijenama nekretnina, odnosno ovom tehnikom se ekstrahuju i mjere uticaji kavlitativnih karakteristika stambenih objekata koji utiču na ukupnu cijenu. Naime, cijene nekretnina je logično upoređivati jedino kada se konstantnim drže njihove kvalitativne karakteristike. Ukoliko to nije slučaj, naime ukoliko kvalitativne karakteristike nekretnina variraju ( broj soba, starost stambenog objekta, broj balkona,...), onda se one moraju putem odgova-rajućeg modela, a u skladu sa Laspeyres Principom (kada se je-dnom definiše korpa dobara tada se mora održati konstantnom tokom vremena, radi uporedivosti) svesti na isti nivo. U tom se nalazi esencija hedoničkog modela, gdje se na osnovu regresi-onog modela ekstrapolira i mjeri uticaj pojedinih kvalitataivnih osobina stambenog objekta na njegovu cijenu.

U tom pravcu, osim određivanja realne cijene stambenih objekata u Crnoj Gori, u obzir su uzeti i njihovi osnovni atributi u smislu kvalitataivnih karakteristika stambenih objekata i njihovog uti-caja na ukupnu cijenu stambenog objekta.

Razlog za praćenje hedoničkog indeksa predstavlja činjenica da tržište nekretnina od kraja 2005. godine u Crnoj Gori postaje bi-tan faktor likvidnosti, priliva stranih direktnih investicija, uticaja na spoljnotrgovinski deficit i standard građana, odnosno ovo tr-žište zajedno sa tržištem kapitala postaje značajan faktor uticaja na osnovne ekonomske trendove u Crnoj Gori. Stoga smo sma-trali neophodnim da isti indeks počenemo pratiti, obzirom da

Empirijsko istraživanje prosječne vrijednosti stambenih objekata u Podgorici za 200�. godinu – hedonički indeks nekretnina Crne Gore

do sada nije postojala ni jedna sistemska analiza koja bi pokrila ovo izuzetno važno tržište.

S obzirom na teškoće oko obezbeđivanja reprezentativnog uzorka, praćenje cijena nekretnina je ograničeno samo na Podgoricu, ali i to može biti dobar indikator o kretanju cijena nekretnina.

6.2. Baza podataka i primijenjena metodologija izračunavanja hedoničkog indeksa nekretnina Crne Gore

CBCG je od Uprave za Nekretnine Crne Gore, preuzela bazu od 72.917 stambena objekata, koja je predstavljala osnovu za izra-čunavanje hedoničkog indeksa. Ovi stambeni objekti se odnose na tri katastarske opštine: Podgorica 1, Podgorica 2 i Podgorica 3 u političkoj opštini Podgorica. Iako politička opština Podgo-rica ima čak 82 katastarske opštine, iz uzorka smo odstranili sve opštine koje predstavljaju predgrađa Podgorice, prigrad-ska naselja ili sela koja se nalaze u blizini Podgorice, a koja kao katastarske opštine pripadaju političkoj jedinici Podgorica. Ra-zlog za nihovo odstranjivanje leži u činjenici da je najveći broj stambenih objekata u Podgorici upravo koncentrisan u ove tri katastarske opštine.

Iz odgovarajuće populacije, metodom slučajnog broja stvoren je reprezentivni uzorak od 1.200 jedinica (stambenih objekata). Na odgovarajućem uzorku je sprovedena anketa koja se odnosila na 33 pitanja neophodna za stvaranje hedoničkog indeksa. Anke-ta je sprovođena telefonskim putem, kao i metodom direktnog anketiranja na adresama stambenih objekata koji su su se našli u slučajnom uzorku.

�6

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Anketa je sprovedena u periodu 30. jul - 24. avgust 2007.godine. Broj uspješno obrađenih anketa je bio 204 (prolaznost od 17%), od kojih su u obradu i analizu ušle 190 observacija. Ostalih 14 ob-servacija je izostavljeno zbog nekvalitetno popunjene ankete.

Upitnik se sastojao od 33 pitanja koja su se odnosila na kvali-tativne karaktristike stambenih objekata: (i) način grijanja, (ii) posjedovanje intenet priključka, (iii) broj soba, (iv) broj balko-na, (v) kvadratura stambenih objekata, (vi) od kada je stambeni objekat u vlasništvu posljednjeg vlasnika, (vi) da li odgovarajući objekat ima garažu, itd. Osnovni cilj ovih pitanja je bio usmje-ren na utvrđivanje relativnog uticaja ovih kvalitativnih osobina stambenog objekta na njegovu vrijednost. Subjektivna ocjena vrijednosti stambenog objekta je utvrđivana putem pitanja, kolika je vrijednost stambenog objekta koji posjedujete prema subjektivnom osjećaju ispitanika, odnosno ispod koje cijene u ovom trenutku ne bi prodali svoj stambeni objekat. Vrijednost je izražena u Eurima ili u Eurima/m2.

6.2.1. Ekonometrijski model

Poslije ankete odgovarajući podaci su prenešeni u softverski pro-gram Stata 9, pomoću koga je izvršena ekonometrijska analiza modela koji je poslužio kao osnova za izradu hedoničkog inde-ksa. Odgovarajući model je pružio sljedeće informacije: (i) ko-lika je prosječna cijena kvadratnog metra stambenog objekta u Podgorici; (ii) kolike su standardne devijacije od prosječne cijene u savkoj od tri praćene katastarske opštine – odnosno

kolika je veličina varijacija u cijenama stanova u svakoj od tri zone u Podgorici; (iii) koliko pojedini kvalitataivni atributi sta-na, (odnosno koliko implicitne cijene pojedinih kvalitataivnih karakteristika stana), u prosjeku, doprinose njegovoj cijeni. Na ovaj način možermo utvrditi koliko u stvari pojedini kvalitata-ivne karakteristike stambenog objekat su u stvari značajne u određivanju cijene stana.

Odgovarajući model koji smo primjenili je:

Ln_subjektcijena = β0+Σβ1iXi+ β2 Ln_kvadratura+εi,

gdje Ln_subjektcijena predstavlja logaritam od subjektivne procijenjene vrijednosti stambenih objekata, Ln_kvadratura predstavlja logaritam veličine prostora stambenog objekta, Xi, za i = 1, 2, 3, 4,.....,j; predstavlja kvalitativne atribute stambenih objekata (broj soba, internet priključak, telefon, na kojem je spratu stambeni objekat, koliko je star stambeni objekat, itd).

Iz Grafika 6.1 i Grafika 6.2 se može utvditi da obije vremenske serije - cijene stambenih objekata i kvadrature imaju sličan ra-spored i da zbog njihove limitiranosti sa gornje i donje strane (stanovi ne mogu biti manji od 10 m2 kao ni veći od recimo 1000 m2, isto kao i njihove cijene) u ekonometrijski model smo morali uključiti logaritme umjesto nivoa.

Takođe, treba napomenuti da su ove distribucije u skladu sa oče-kivanim, odnosno kretanje kvadratura stambenih prostora, kao i njihovih cijena jako podsjećaju na krivu distribucije dohotka.

Grafik br. 6.1 – Histogram distribucije cijena stambenih objekata u Podgorici i njihova statistika

��

TEM

A BR

OJA

6.3. Dobijeni rezultati

Na osnovu modela dobijeni su sljedeći rezultati:

• Prosječni kvadratni metar u Podgorici, u avgustu mje-secu je koštao 1,697.56 Eura, što je za oko 100% više u odnosnu na prosječnu cijenu metra kvadratnog pro-cijenjenog na osnovu poreske prijave obveznika (kao baza nam je poslužila poreska prijava godsinjeg poreza na korištenje stambenog objekta u centru katastarske opštine Podgorica 1). Kada govorimo o varijacijama u odnosu na cijeli uzorak, cijena metra kvadratnog u katastarskoj opštini Podgorica 1 iznosila je u prosjeku u avgustu mjesecu 2007.godine 1,927.16 eura/ m2, u zoni Podgorica 2, 1,839.093 eura/ m2; dok u Podgo-rici 3 prosječna cijena za isti period iznosila 1.419,48 eura/m2.

Grafik br. 6.2 – Histogram distribucije kvadrature stambenih objekata u Podgorici i njihova statistika

Tabela br. 6.1 - Osnovna statistika kretanja cijena u jedinicama Podgorica1, Podgorica 2 i Podgorica 3, izražena u 000 Eur

Podorica 1 Podgorica 2 Podgorica 3

Prosječna cijena 1.927,16 1.839,093 1.419,48

Maksimalna cijena 3.000,00 3.333,33 2.580,6

Medijana 2.000,00 1.800,00 1.300

Minimalna cijena 888,89 800,00 650

Standardna devijacija 453,32 555,68 467,35

• U Tabeli 6.1 su predstavljeni podaci koji se odnose na maksimalnu i minimalnu cijenu po katastarskim op-štinama Podgorica 1, Podgorica 2 i Podgorica 3. Kao što se iz priložene tabele može vidjeti minimalna cijena metra kvadratnog se kreće u rasponu od 650 eura/m2 u katastarskoj opštni Podgorica 3 do 890 eura/m2 u ka-tastarskoj opštini Podgorica 1. Sa druge strane, maksi-malna cijena metra kvadratnog se u avgustu mjesecu kretala u rasponu od 2.580,6 do 3.333,33 eura/m2 u Podgorici 3.

��

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Najveća varijacija u kretanju cijene stambenih objekata preovla-dava u katastarskoj opštini Podgorica 2 gdje je prosječno odstu-panje 556 Eura/m2. Razlog leži u činjenici da se dio katastarske opštine Podgrica 2 nalazi kako na vrlo tako i na manje atraktivnim područjima, stoga je upravo i najveća cjena kvadratnog metra stambenog prostora upravo u ovoj katastarskoj opštini.

• Osim prosječne vrijednosti modelom je utvrđeno koliko poje-dine kvalitativne osobine stambenog objekta utiču na njegovu vrijednost. Tako koeficijent ispred konstante pokazuje da prvi metar kvadratni stambenog objekta u Podgorici u prosjeku u avgustu mjesecu 2007. g. iznosi 2.461,77 eura.

• Koeficijent ispred vriable Ln_kvadratura pokazuje za koliko se procenata u prosjeku povećava cijena stana ako se kvadra-tura stana poveća za 1m2. Tako ako pretpostavimo da se radi o stanu od 50m2, njegova prosječna vrijednost na osnovu prosjeka baziranog na Podgorica 1, Podgorica 2 i Podgorica 3 lokaciji je 84.878 eura. Ukoliko bi kvadratura stana porasla za 1m2, njegova cijena bi prosjeku porasla za 1.392,00 eura.

• Koficijenti koji su pozitivni i signifikantni (ispred varijabli stru-ja, balkon2, balkon2plus, do6spratova, garaženema) ukazuju koliko stanovi sa ovim karakteristikama koštaju više u odnosu na one koji se nalaze u zgradama preko 6 spratova, koriste ogrijev, imaju manje od dva balkona i koriste ogrijev kao na-čin grijanja.

• Ako pogledamo predznake ispred koeficijenata varijabli Do 5 godina starosti, Preko 10 godina starosti, vidi se da su stanovi između 5 i 10 godina najskuplji. Jedan od potencijalnih razlo-ga zašto stanovi koji su starosti ispod 5 godina nešto jeftiniji leži u činjenici da je značajan dio ovih kompleksa izgrađen u prigradskim naseljima, kao i da je veliki brojovih stanova ku-pljen u toku gradnje po povoljnijim cijenama.

Iz modela su dakle stvorene i bazne vrijednosti hedoničkog inde-ksa IHECG=100 nekretnina kako na agregatnom nivou (prosje-čna cijena m2 stambenog objekta u Podgorici), kao i na nivoima katastarskih opština u Podgorici (prosječna cijena m2 stambenog objekta u Podgorici 1, Podgorici 2 i Podgorici 3).

Tabela br. 6. 2 - Empirijski rezultati modela prosječne cijene nekretnina u katastarskim opštinama Podgorica 1, Podgorica 2 i Podgorica 3

Ln_subjektivna cijena Coef. Std. Err. t P>|t| 95% Conf. Interval

Ln kvdratura 0,821 0,105 7,79*** 0 0,612 1,029

Do 5 godina starosti -0,304 0,127 -2,38*** 0,019 -0,557 -0,051

Preko10 godina starosti -0,223 0,095 -2,33*** 0,022 -0,413 -0,033

Balkon0 0,102 0,074 1,37 0,174 -0,045 0,250

Balkon 2 0,118 0,068 1,73* 0,086 -0,017 0,252

Balkon 2plus 0,199 0,120 1,66* 0,1 -0,038 0,436

Soba1 -0,108 0,069 -1,57 0,12 -0,244 0,028

Soba2plus 0,117 0,081 1,45 0,149 -0,042 0,278

Struja 0,489 0,100 4,88*** 0 0,290 0,687

Internetnema -0,063 0,053 -1,19 0,236 -0,168 0,041

Garazanema 0,120 0,063 1,89* 0,061 -0,005 0,247

Do 6spratova 0,097 0,056 1,72* 0,087 -0,014 0,209

Constanta 7,808 0,495 15,75*** 0 6,826 8,790

Objašnjenje: * značajnost na 10%,**značajnost na 5%,***značajnost na 1%

�9

TEM

A BR

OJA

Boks br. 6.1 - Upoređenje sa regionom - primjer Hrvatske

Obzirom da u odnosu na ostale zemlje Jugoistočne Evrope jedino Hrvatska raspolaže sa podacima koji se odnose na hedonički indeks i cijene nekretnina, a tim više što je slično Crnoj Gori prošla fazu izrazitog rasta cijena nekretnina u primorskim mjestima, u komparativnoj analizi, odabrali smo upravo ovu zemlju kao uporednu bazu za analizu indeksa raspoloživosti nekretnina.

Cijene nekretnina na osnovi Empirijskog istraživanja Narodne banke Hrvatske24 došli su do podatka da m2 u centru Zagreba košta 2037 eura, dok odgovarajuće cijene na osnovu sajtova Hrvatskih agencija za nekretnine cijene vari-raju između 1.700,00-3.800,00 eura/m2 (Maksimir, Iblerov trg , Frankopanska, Ulica Antuna Bauera itd.)25

Ipak u ponudi ovih gradova u obzir treba uzeti i raspoloživost građana Crne Gore i Hrvatske da kupe odgovarajuće stambene objekte. Kao uporeni podatak može poslužiti indeks raspoloživosti nekretnina, koji se može izmjeriti kao odnos m2 stambenog objekta u odnosu na prosječnu neto mjesečnu zaradu. Mjesečna neto zarada u ovom kontek-stu odražava bonitet lica za podizanje stambenog kredita. Naime, neto zarada u aprilu mjesecu 2007. g. u Hrvat-skoj je iznosila 642,37 eura26 (obzirom da je podatak o prosječnoj cijeni nekretnina u Hravtskoj izašao u aprilu uzeli smo prosječnu neto zaradu za taj mjesec), a prosječna cijena nekretnina iznosi 2,037.00 Eura, indeks raspoloživosti za Hrvatsku iznosi IHrvatska= 3,17. Sa druge strane, prosječna cijena m2 u Podgorici u avgustu mjesecu je iznosila 1,697.56 eura, dok je neto prosječna zarada za isti mjesec iznosila 338,0027, tako da je odgovarajući indeks raspolo-živosti iznosio ICrna Gora= 5,02. Indikatori raspoloživosti nekretnina direktno govore u prilog da fizička lica Crne Gore imaju daleko manju kupovnu moć stambenih objekata u odnosu na fizička lica Hrvatske.

Tako, ukoliko fizičko lice u Crnoj Gori ima prosječnu neto zaradu od 338,00 eura, a želi kupiti stambeni objekat ve-ličine 50m2, isti će ga koštati u prosjeku 84.878,00 eura. Prema preovladavajućim sadašnjim uslovima banaka u Crnoj Gori on u startu mora da ima početni ulog veličine 1/5 vrijednosti stana ili 16.975,6 eura. Ostatak od 67.902,4 eura ukoliko ga želi otplaćivati u periodu od 25 godina, po godišnjoj kamatnoj stopi od recimo 7,18%, fizičko lice treba da otplaćuje mjesečnu ratu od 487,75 eura, što je daleko iznad prosječne neto zarade od 338,00 eura. Veli-čina kamate za ovaj kredit bi iznosila 78,423.00 eura. Gore navedeni podaci idu u prilog zaključku da je stambeni kredit za fizička lica sa prosječnim primanjima daleko iznad njihovih mogućnosti, uzimajući u obzir sadašnje cije-ne stambenih objekata u Crnoj Gori.

Cijenimo da su trenutne cijene stambenih objekata u velikoj mjeri pod efektom ugledanja rasta cijena nekretnina u primorju. Dalje, evidentan je i efekat rasta tražnje, koji je posljedica dvije činje-nice: kupovine stanova, na bazi prethodne prodaje nekretnina u primorskim mjestima. Drugi razlog rasta tražnje je činjenica da je Podgorica postala glavni grad, nezavisne države, što je značilo otvaranje stranih ambasada, dolazak medjunarodnih organizacija i dr, što je povećalo tražnju za poslovnim prostorom ovih institucija, kao i stambenih objekata za članove pomenutih institucja i njihove porodice. Sa druge strane, mnogo blaži ali

evidentni efekti predstavljaju efekti rasta standarda građana i ponude stambenih kredita bankarskog sistema pod povoljnijim uslovima u odnosu na prethodne godine. Smatramo da je crno-gorsko tržište nekretnina precijenjeno i da u narednom periodu sa opadanjem tražnje i samim tim nivoa cijena nekretnina na crnogorskom primorju treba očekivati pad cijena nekretnina u Crnoj Gori. U tom pravcu, već u narednom kvartalu će se izvr-šiti izračunavanje nove vrijednosti indeksa čime ćemo moći da uporedimo da li je u međuvremenu došlo do stagnacije, rasta ili opadanja cijena na tržištu nekretnina Crne Gore.

24 Application of Hedonic Method in Calculating the Real Estate Price Index in Croatia, draft version, april 200725 http://www.opereta.hr/web/list.aspx?lng=hr&tipnek=2&najam=0&idreg=1726 Eco -Win Pro data base, 200727 Bilten CBCG, oktobar 2007

EU TEME7

�3

EU T

EME

U novembru 2007. godine Evropske komisija (u daljem tekstu: EK), objavila je set dokumenata koji se odnose na strategiju pridru-živanja zemalja Zapadnog Balkana, kao i pojedinačne izvještaje o napretku za sve zemlje ovog regiona (Albanija, BIH, Hrvatska, Makedonija, Crne Gora, Srbija i Kosovo).

U Izvještaju o napretku zemalja Zapadnog Balkana EK je iskazala spremnost za daljem proširenje Evropske unije (u daljem tekstu: EU) uz poštovanje dogovora postignutog na samitu u Solunu, koji nameće reforme kao uslov za članstvo u EU. Kao „uslov svih uslova“ ističe se “jačanje pravosuđa i državnih kapaciteta, bor-be protiv korupcije u ranoj fazi” i mehanizme „benchmarka“, tj. mjerila koji se postavljaju za otvaranje i zatvaranje poglavlja iz Sporazuma o stabilizaciji i prodruživanju. Takođe EK u svom Iz-vještaju o Zapadnom Balkanu navodi kao zabrinutost činjenicu da je “duboko ugrađena korupcija”, a i organizovani kriminal u ovim zemljama, kao i da je prisutan nizak nivo administrativnih kapaciteta za sprovođenje Sporazuma o stabilizaciji i pridruži-vanju. U izvještaju se predlaže formiranje Regionalne škole za javnu upravu koja bi imala za cilj jačanje administrativnih ka-paciteta na području zemalja Zapadnog balkana.

Što se tiče perspektive pristupanja ovih zemalja EU, od strane EK ocjenjeno je da se to može desiti u okviru srednjoročnog do dugoročnog vremenskog perioda, uzimajući u obzir sadašnji stepen pripremljenosti država.

Evropska Komisija objavila je (6. novembra 2007. godine) i po-seban Izvještaj o napretku za Crnu Goru. U ovom sveobuhva-tnom dokumentu analizirani su politički i ekonomski kriterijumi

�.1. Osvrt na najnoviji Izvještaj Evropske komisije o napretku u Crnoj Gori

sa aspekta ispunjenja Kopenhagenških kriterijuma članstva, kao i sposobnost Crne Gore da postepeno uskladi svoje zakonodav-stvo i politike sa „Acquis-em“.

U dijelu izvještaja koji se odnosi na ispunjenje Kopenhagenških političkih kriterijuma analiziran je svaki kriterijum pojedina-čno. Generalna ocjena je da postoji određeni napredak i da su ostvareni pojedini prioriteti definisani Evropskim partnerstvom za Crnu Goru28, ali da su i dalje prisutni problemi u dijelu refor-me državne administracije, pravosudnog sistema i korupcije. Ocjenjeno je da je administracija i dalje slaba i neefikasna, kao i da je neophodna obuka zaposlenih kako bi se unaprijedio pro-ces koordinacije između institucija u implementaciji prioriteta definisanih Evropskim partnerstvom i obaveza iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju. EK pojavu korupcije smatra ozbiljnim problemom ne samo u Crnoj Gori, već u ostalim zemljama Za-padnog Balkana. Kao pozitivan korak u ovom dijelu navodi se formiranje Komisije za borbu protiv korupcije i organizovanog kriminala i prvi izvještaj ove Komisije ocjenjuje se kao početni korak koji treba da stvori predpostavke za dalju primjenu mjera definisanih Akcionim planom za sprovođenje programa borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala. Kao posebno rizi-čna područja za korupciju navode se građevinarstvo, korišćenje zemljišta i prostorno planiranje, privatizacija, koncesije i javne nabavke i zaključeno je da je neophodno preduzeti akcije kako bi se postigli bolji rezultati u ovoj oblasti.

U dijelu koji se odnosi na ocjenu političkih kriterijuma prema mišljenu EK najveći napredak je ostvaren u oblasti Međunaro-dnih obaveza. Istaknut je nastavak aktivnog odnosa u regional-

28 Revidirano Evropsko partnerstvo za Crnu Goru, nakon predloga EK, Savjet je usvojio u januaru 2007. godine.

�4

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

noj saradnji, a nakon nezavisnosti nastavljeno je preuzimanje međunarodnih obaveza. Naglašena je i posvećenost Crne Gore regionalnoj saradnji – SEEP, RCC, CEFTA, kao i dobrim odnosi-ma sa susjedima.

Moglo bi se reći da je ocjena EK u ovom izvještaju sa aspekta ostvarenja Kopenhagenških ekonomskih kriterijuma29 pozitivnija nego u prethodnom izvještaju, kao i u odnosu na političke krite-rijume. Ocjenjeno je da se nastavlja ekspanzija i brz ekonomski razvoj, da se strukturne reforme dobro sprovode i da se unapri-jeđuje makroekonomska stabilnost.

U analizi ispunjenosti kriterijuma koji se odnosi na postojanje funkcionalne tržišne ekonomije ocjenjeno je da je ostvaren dalji napredak u pravcu uspostavljanja tržišne ekonomije. Makroe-konomska stabilnost je u cjelini unaprijeđena, a brz ekonomski razvoj je pomogao da se kreiraju nova radna mjesta i snizi stopa nezaposlenosti. Iako je prisutan trend rasta inflacije u odnosu na prethodni period, ocjenjeno je da je stopa inflacije zadovoljavajuća i da pomaže pozitivnom učinku ekonomije. I pored ovih poziti-vnih rezultata i trendova ukazuje se na postojanje potencijalnih rizika u makroekonomskoj stabilnosti u srednjem roku, posebno u dijelu velikog spoljno-trgovinskog deficita i cijene električne energije. Ocjenjeno je da se proces privatizacije odvija sporije nego prethodnih godina, ali da je olakšano osnivanje novih pre-duzeća uz niže troškove i kraći vremenski period.

U dijelu izvještaja koji se odnosi na razvoj finansijskog sekto-ra u Crnoj Gori ocjenjeno je da je u bankarskom sektoru nakon završetka procesa privatizacije nastavljen ubrzani rast i razvoj. Konstatovano je da bi odlaganje usvajanja novog Zakona o ban-kama moglo imati negativne poslijedice na bankarski sektor u Crnoj Gori. U sadašnjem važećem pravnom okviru za bankarski sektor postoje ograničenja u dijelu koji se odnosi na poboljšanje korporativnog upravljanja u bankarskom sektoru i implemen-taciju međunarodnih standarda za upravljanje rizikom. Tako da svako odlaganje usvajanja novog Zakona o bankama usporava proces usaglašavanja i implemetacije Evropskih standarda u bankarskom sistemu Crne Gore. Istaknuto je da će se usvaja-njem novog Zakona o bankama ojačati ovlašćenja Centralne banke u dijelu regulatorne i kontrolne funkcije bankarskog se-

ktora, u skladu sa međunarodnim standardima i stvoriti pravne predpostavke za implementaciju Bazela II. Komisija je u dijelu koji se odnosi na pranje novca iskazala pozitivan stav prema pre-duzetim aktivnostima u prepoznavanju sumnjivih transakcija u bankarskom sektoru. Međutim, EK smatra da van bankarskog sistema ne postoji odgovarajući sistem praćenja i kontrole su-mnjivih transakcija, posebno u oblasti trgovine nekretninama i unutrašnjih investicija.

Analizom sposobnosti Crne Gore da postepeno uskladi svoje za-konodavstvo i politike sa Acquis-em, koji se odnose na unutra-šnje tržište, sektorske politike i pravdu, slobodu i bezbjednost, u skladu sa Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju i priori-tetima iz Evropskog partnerstva od strane EK ocjenjeno je da je ostvaren određeni napredak u ovom dijelu. Usvojen je značajan broj Zakona koji su usklađeni sa propisima EU, ali da su prisutna ograničenja u njihovoj implementaciji zbog niskog nivoa admi-nistrativnih kapaciteta.

U dijelu koji se odnosi na Statistiku i napredak u ovoj oblasti konstatovano je da izmijenjeni Zakon o statistici još uvjek nije dovoljno pozitivno uticao na razvoj nacionalnog statističkog si-stema. Takođe je od strane EK ocjenjeno da je napredak u obla-sti statistike spoljne trgovine ograničen. Istaknuto je da je zna-čajan napredak postignut na polju razvoja statističkog registra preduzeća koji predstavlja solidnu bazu iz koje se mogu izvući ažurirani podaci za statistička istraživanja. U dijelu statistike koju proizvodi i publikuje Centralna banka Crne Gore ocjenjeno je da se znanje o EU propisima i zahtjevima značajno poboljša-lo i unaprijedilo.

U Crnoj Gori je u toku izrada Nacionalnog programa za integracije, dokumenta koji predstavlja plan harmonizacije zakonodavstva Crne Gore sa standardima i propisima EU u kratkoročnom (2008.- 2009. godina) i srednjoročnom roku (2009. - 2012. godina). Na-cionalni program je struktuiran prema Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju i ima za cilj njegovu bržu i efikasniju implemen-taciju. Ovaj dokument bi trebao da omogući svim institucijama koje učestvuju u procesu evropskih integracija u Crnoj Gori da sagledaju stepen usaglašenosti svog zakonodavstva sa EU i koji su im prioriteti u narednom petogodišnjem periodu.

29 Zaključci Evropskog Savjeta iz Kopenhagena, jun 1993 kojim se članstvo u EU uslovljava postojanjem funkcionalne tržišne ekonomije i mo-gućnostima za suočavanje sa konkurentskim pritiskom koji postoje u EU.

MEĐUNARODNA EKONOMIJA 8

��

MEĐ

UN

ARO

DN

A EK

ON

OM

IJA

Globalni ekonomski rast nastavljen je i u trećem kvartalu 2007. godine, pa se procjenjuje da će na kraju 2007. godine stopa ra-sta svjetskog BDP-a biti preko 5%. U posmatranom periodu bili su prisutni inflatorni pritisci na globalnom nivou, prvenstveno podstaknuti rastom cijena nafte na svjetskom tržištu i poljopri-vredno-prehrambenih proizvoda.

Početak 2007. godine obilježila je rekordno niska cijena nafte, koja je nakon toga počela kontinuirano da raste. Tokom trećeg kvartala 2007. godine cijene nafte imale su uzlazni trend, na-kon kratkotrajnog pada, tokom avgusta mjeseca, u septembru je zabilježen značajan rast, tako da je krajem septembra cijena dostigla nivo od 78,5$ za barel, što je za oko 30% više nego na početku godine. Prema podacima Međunarodne agencije za energiju (IEA), tražnja nafte u svijetu ove godine trebala bi da iznosi prosječno 86 miliona barela na dan, dok bi u 2008. godini trebala da se poveća za 2,5% na 88,18 miliona barela dnevno. IEA ukazuje da tražnja nafte postaje sve manje „osjetljiva” na promjene cijena, jer će udio transporta u ukupnoj tražnji, sektora koji mora da koristi gorivo bez obzira na cijene, nastaviti da se povećava u okviru ukupne potrošnje energije. Cijene sirove na-fte prema procjenama ostaće na ovako visokom nivou do kraja godine i biće pod uticajem povećanja tražnje u zimskom perio-du i geopolitičkih tenzija.

�.1. Konjukturna kretanja

U SAD godišnja stopa rasta BDP-a u trećem kvartalu je prema procjenama iznosila 3,9%. Ekonomska aktivnost u Japanu se oporavlja, nakon nešto nižih stopa rasta u prvoj polovini godi-ne. Snažan ekonomski rast zabilježen je i u Kini koja “vuče” čitav region. U istočnoj Aziji stope privrednog rasta su i dalje visoke, ali je došlo do usporavanja rasta. U Evropi, ekonomski rast izvan eurozone bio je značajan i najviše podstaknut rastom domaće tražnje u zemljama Centralne i Istočne Evrope.

Grafik br. 8.1 - Kretanje cijena nafte tokom 2006. godine, Q1, Q2 i Q3 2007. godine

Izvor: ECB

8.1.1. Razvijene zemlje

SAD - U trećem kvartalu 2007. godine u SAD-u je ostvaren realni rast BDP-a od 3,9%, nakon rasta od 3,8% u drugom kvartalu i 0,6% u prvom kvartalu 2007. godine. Američki ekonomisti su revidirali naniže svoje procjene privrednog rasta za iduću godinu, očekujući da će pad na tržištu nekretnina biti dublji i da će trajati duže nego što se to ranije očekivalo. U narednom periodi pad na tržištu nekretnina bi se mogao odraziti na privatnu potrošnju i poslovne investicije. Procjenjuje se da će SAD u 2007. godini ostvariti rast od oko 2%, a da će iduće godine stopa rasta iznositi 2,4%, za razliku od 2,6% koliko je iznosila prethodna prognoza. Uprkos blagom ubrzanju rasta koji se očekuje za iduću godinu ekonomisti procjenjuju da će novogradnja na tržištu nekretni-na biti na najnižem nivou još od 1993. godine, dok bi privatna potrošnja trebala zabilježiti najniži rast još od 1991. godine. U

��

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

septembru 2007. godine stopa inflacije iznosila je 2,8% na go-dišnjoj osnovi, što je više za 0,8% u odnosu na prethodni mjesec (kada je godišnja stopa inflacije iznosila 2,0%).

Boks br. �.1 - Finansijska kriza na svjetskim finansijskim tržištima i poslijedice

Sredinom 2007. godine na svjetskim finansijskim tržištima izbila je kriza podstaknuta kretanjima na američkom tržištu hipotekarnih kredita, gdje su zajmoprimci uslijed porasta kamatnih stopa došli u situaciju da ne mogu da vraćaju svoje obaveze. Nemogućnost redovnog izvršavanja obaveza dužnika na kreditnom tržištu SAD-a dovelo je do krize likvidnosti, porasta kamatnih stopa u međubankarskom kreditiranju, kao i opšteg nepovjerenja između učesnika na kreditnom tržištu.

Prisutna je bojazan da će se poslijedice ove krize osjetiti još neko vrijeme i moglo bi dovesti do usporavanja privre-dnog rasta na globalnom nivou. Previranja na svjetskim finansijskim tržištima uticaće i na zemlje u razvoju i mogu dovesti do problema s finansiranjem u većini ranjivih privreda i usporiti njihov rast.

Zahvaljujući rekordnim stopama privrednog rasta i tržišnim reformama, zemlje u istočnoj Evropi i na području nekadašnjeg Sovjetskog Saveza dosad su se vrlo dobro nosile s aktualnim previranjima na finansijskim tržištima. Takođe su nove članice EU dosada ostale relativno pošteđene negativnih poslijedica finansijske krize, ali postoji opasnost da bi kriza u srednjoročnom periodu mogla pogoditi zemlje sa velikim deficitom u platnom bilansu. Ze-mlje sa velikom deficitom u platnom bilansu su pod pritiskom, kao što su Latvija, Mađarska, Bugarska, Rumunija, Srbija, Crna Gora itd.

Crna Gora kao jedna od zemalja sa veliki deficitom u platnom bilansu koji se prevashodno finansira putem SDI sre-dnjoročno može osjetiti jake poslijedice. Privredni rast u Crnoj Gori oslanja se na uvoz kapitala iz inostranstva i ako taj kapital postane skuplji, odnosno nepovoljan može da se odrazi na dalje pogoršanje platnobilansne pozicije pod uslovom da se uvoz kapitala nastavi istim intezitetom.

EU – U Evropi je u trećem kvartalu 2007. godine zabilježen zna-čajan privredni rast, podstaknut snažnim izvozom i povećanom domaćom tražnjom. Stopa rasta BDP-a u trećem kvartalu 2007. godine na nivou EU iznosila je 3,3%. Pozitivna konjukturna kre-tanja omogućila su i otvaranje većeg broja radnih mjesta, pa je stopa nezaposlenosti u septembru 2007. godine iznosila 6,8%, što je za 2% niže u odnosu na kraj 2006. godine. Godišnja stopa inflacija u EU mjerena harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena u septembru 2007. godine iznosila je 2,3%.

Velika Britanija - Britanska privreda je u trećem kvartalu 2007. godine rasla brže od očekivanja ekonomista, zahvaljujući dobrom poslovanju sektora usluga, što je znak da bi poskuplje-nje kredita u toj državi tek trebalo donijeti usporavanje poslo-

vne aktivnosti. U Velikoj Britaniji BDP je u trećem kvartalu bio viši za 0,8%, u odnosu na prethodni kvartal, a identičan je rast ostvaren i u drugom kvartalu. Godišnja stopa rasta iznosila je 3,3%, što je najviša stopa u poslednje tri godine. Uslužni sektor, koji čini tri četvrtine britanske ekonomije, zabilježio je porast od 1% zahvaljujući visokom rastu poslovnih i finansijskih usluga. Godišnja stopa inflacije u septembru 2007. godine u Velikoj Bri-taniji iznosila je 1,8%. Ekonomisti predviđaju da će privredna aktivnost u Velikoj Britaniji usporiti do kraja godine nakon što je Banka Engleske i po peti puta podigla referentnu kamatnu stopu.. Međunarodni monetarni fond je podigao svoju procje-nu ovogodišnjeg rasta britanskog BDP-a na 3,1%, dok bi iduće godine rast trebao iznositi 2,3%.

�9

MEĐ

UN

ARO

DN

A EK

ON

OM

IJA

U trećem kvartalu 2007. godine godišnja stopa inflacija mjere-na harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena u Euro zoni iznosila je 2,1%, što je nešto malo iznad ciljnog srednjoročnog nivoa (2%), ali još uvjek postoji inflatorni pritisak rizici zbog velikog kreditnog rasta. Kao razlozi rasta inflacije u posmatra-nom periodu navode se rast cijena energenata i hrane. U toku trećeg kvartala 2007. godine u poređenju sa prethodnom kvar-talom u eurozoni ostvaren je rast BDP-a od 2,6%. Procjenjuje se da će u 2008. godini doći do usporavanja privrednog rasta i da će stopa rasta iznositi 2,0%. Kao razlozi za usporeniji rast u slijedećoj godini navode se: niži rast u oblasti investicija zbog rasta kreditnih troškova, sniženje izvoza i rast cijena nafte i naf-tnih derivata. Stopa nezaposlenosti u septembru 2007. godine u eurozoni iznosila je 7,3%.

Nova članica EMU Slovenija prema procjenama u 2007. godini ostvariće privredni rast od oko 5% (u 2006. godini rast je izno-sio 5,2%). U prvom kvartalu 2007. godine Slovenija je zabilje-žila privredni rast od 7,5%, što je najviši nivo od 1999. godine. Godišnja stopa inflacije u septembru 2007. godine iznosila je 3,6%, a procjenjuje se da će stopa inflacije u 2007. godini biti na nivou od oko 3,2%.

Tabela br. 8.1 - Projektovani makroekonomski pokazatelji za eurozonu

2007p 2008p Dugoročna projekcija

HICP (%) 2,0 2,0 1,9

BDP (%) 2,6 2,0 2,0

Stopa nezaposlenosti (%)

7,0 6,7 -

Izvor: Consensus Economics

ECB je korigovala svoje prognoze o kretanju inflacije, pa tako po-sljednji izvještaji ECB govore da će inflacija u euro zoni iznositi od 2% do 2,2% u 2007. tj. od 2% do 3% u 2008. godini.

U zemljama izvan eurozone ostvaren je značajan privredni rast, prevashodno vođen rastom domaće tražnje, dok su inflatorna kretanja bila različita od zemlje do zemlje. U Danskoj je ostvarena negativna stopa privrednog rasta od 0,4, dok je u Švedskoj rast

iznosio 0,9% BDP-a. Razlozi za niži privredni rast u Danskoj su smanjenje privatne i državne potrošnje. U avgustu je godišnja stopa inflacije u Danskoj iznosila je 0,9%, a u Švedskoj 1,2%.

U jugoistočnoj Evropi nastavljena je tendencija brzog privrednog rasta, koji je znatno iznad nivoa Evropske unije. Očekivana sto-pa rasta BDP-a je oko 5,9 %. Rast i dalje u velikoj meri postiče visoka potrošnja i ulaganja. ‚’Velika potrošnja proizlazi iz želje domaćinstava da dosegnu životni standard koji imaju njihovi bogatiji susjedi u zemljama zapadne Evrope’’30.

Snažan rast od oko 5-6 % očekuje se u Bugarskoj i Rumuniji ove i slijedeće godine, jer će obje zemlje i dalje imati korist od pri-stupanja Evropskoj uniji. U jugoistočnoj evropi domaćinstva su i dalje važan pokretač privrednog rasta. Domaćinstva vrlo brzo prilagođavaju svoje potrošačke navike novom i povećanom živo-tnom standardu. Potrošnja je obilježena brzim rastom prihoda i olakšanim pristupom tržištu kredita. Tome doprinosi i utisak o bogatstvu zbog brzog rasta cijena nekretnina. Domaćinstva su sve više sklona ulaganju u nekretnine, a postoji visoka potražnja za kućama i stanovima koji se finansiraju hipotekarnim kreditima. Domaćinstva se u globalu i dalje nalaze u poziciji neto štediše, ali takođe postepeno preusmjeravaju svoju štednju i ulažu u nekre-tnine. Velika tražnja za nekretninama u kontekstu još uvijek ogra-ničene ponude utiče na povećanje cijena kuća i stanova. Pored visokog privrednog rasta u Rumuniji prisutna je i visoka stopa inflacija (6,1% u septembru na godišnjem nivou). Bugarska je jedina zemlja EU koja je u posmatranom periodu imala dvocifrenu stopu inflacije, koja je u septembru iznosila 13,1% u odnosu na isti mjesec prethodne godine. Prema procjenama inflacija će u Bugarskoj na kraju 2007. godine iznositi oko 8%.

U Rumuniji je prisutan snažan priliv stranih direktnih investicija koji za sada smanjuje negativne poslijedice visokog deficita u platnom bilansu. U septembru 2007. godine 40% deficita pla-tnog bilansa bilo je pokriveno stranim direktnim investicijama.

Evropska komisija povećala je svoju prognozu privrednog ra-sta za Poljsku sa 6,1 na 6,5 %. Prema mišljenju Komisije, gla-vni pokretač rasta biće visoka domaća tražnja za proizvodima i uslugama, podstaknuta rastom plata te transferima sredstava iz fondova Evropske unije. U septembru 2007. godine u Poljskoj

30 Debora Revoltella, glavni ekonomista UniCredit Grupe za regiju centralne i istočne Evrope

90

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

stopa inflacije mjerena harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena na godišnjem nivou iznosila je 2,7%.

U Japanu je u septembru 2007. godine zabilježen rast trgovin-skog suficita za čak 62,7% i to zahvaljujući jakom izvozu auto-mobila i komunikacione opreme.

8.1.2. Zemlje u razvoju

Prema procjenama MMF-a u azijskim zemljama u razvoju ostva-riće se stopa privrednog rasta od 9,6%, dok se u 2008. godini očekuje rast od 9,1%. Inflatorni pritisak u azijskim zemljama i dalje je prisutan, najviše kao poslijedica kretanja u kineskoj ekonomiji.

Kina - Kao najbrže rastuća svjetska ekonomija Kina je u tre-ćem kvartalu 2007. godine ostvarila stopu privrednog rasta od 11,5%. Stopa inflacije u Kini je najviša u posljednjoj decenija, a trgovinski suficit je u porastu, što predstavlja dodatni pritisak na centralnu banku da po peti puta od marta poveća kamatne stope. Potrošačke cijene su u septembru 2007. godine porasle za 6,5% na godišnjem nivou. Porastu inflacije najviše je doprinio porast cijena hrane od 18,2%. Trgovinski suficit u trećem kvar-talu 2007. godine porastao je za 33% na 24,97 milijardi dolara, što uslovljava višak gotovine, a posledično dovodi do rasta cijena nekretnina i pregrijavanja tržišta kapitala.

U Latinskoj Americi nastavljen je značajan privredni rast. U Brazilu je u septembru 2007. godine ostvarena godišnja stopa industrijskog rasta od 5,6%, a godišnja stopa inflacije u septem-bru iznosila je 4,2%. U drugom kvartalu 2007. godine stopa rasta BDP-a u Brazilu na godišnjem nivou iznosila je 5,4%, što pred-stavlja rast od 1% u odnosu na prethodni kvartal (4,4%).

U Argentini je takođe ostvaren značajan privredni rast, tako da je godišnja stopa rasta industrijske proizvodnje u septembru 2007. godine iznosila 9,0%. Godišnja stopa rasta BDP-a u drugom kvartalu procjenjena je na 8,7%. U avgustu 2007. godine stopa inflacije iznosila je takođe 8,7% na godišnjem nivou.

U Meksiku je u septembru 2007. godine ostvarena godišnja stopa rasta industrijske proizvodnje od 2,6%, a godišnja stopa inflacije u istom mjesecu iznosila je 3,8%. Procjenjuje se da će stopa privrednog rasta Meksika iznositi 3,1% u 2007. godini, dok bi u 2008. godini trebala biti nešto viša i iznositi oko 3,5%.

Grafik br. 8.2 - Stope rasta BDP- a u industrijski najrazvijenim zemljama, kvartalni podaci

Grafik br. 8.3 - Stopa inflacije u industrijski najrazvijenim zemljama, godišnja procentualna promjena

8.1.3. Privrede u tranziciji

U zemljama Zapadnog balkana nastavljen je snažan privredni rast. U Hrvatskoj se očekuje da u 2007. godini privredni rast dostigne nivo od 5,5% - 6% i da se nastavi u 2008. godini, upr-kos određenom usporavanju koje će biti uzrokovano restriktivnim mjerama monetarne politike. Realni rast bruto domaćeg proi-zvoda (BDP) u drugom kvartalu, u odnosu na isti period 2006. godine, iznosio je 6,6%. Privredni rast je i dalje pod velikim uti-cajm rasta privatne potrošnja koja je u drugom kvartalu bila za

91

MEĐ

UN

ARO

DN

A EK

ON

OM

IJA

6,5% viša nego u 2006. godini, ali i solidni rezultati ostvareni u dijelu spoljno trgovinske razmjene. Uticaj investicija, koje su posljednjih godina dobrim dijelom uticale na visok privredni rast, nešto je smanjen, odnosno njihov rast je najniži još od tre-ćeg kvartala 2005. godine. U Hrvatskoj je do septembra mje-seca 2007. godine evidentiran brži rast izvoza od uvoza, što je doprinjelo da se poboljša pokrivenost uvoza izvozom u odnosu na prethodni period, te je u septembru ta stopa iznosila 49,8%. Međutim deficit u roboj razmjeni je još uvjek visok i u septembru 2007. godine iznosio je 754,4 mil. eura. Stopa nezaposlenosti u Hrvatskoj u septembru ove godine iznosila je 14,1%, što pred-stavlja porast od 0,3% u odnosu na avgust, kada je zabilježena stopa nezaposlenosti od 13,8%, što je bila najniža stopa koja je registrovana u poslijednjih deset godina.

Dinamiku u Srbiji i u Bosni i Hercegovini podstiče jaka domaća tražnja i povoljni eksterni uslovi. Međutim, u obje zemlje odr-živost rasta u srednjem roku zavisi od napretka u strukturnim reformama.

U Srbiji je u trećem kvartalu 2007. godine inflacija bila nešto viša nego u prva dva kvartala, tako da je međugodišnji rast cijena na malo iznosio 7,4%. Rast cijena bio je podstaknut niskom ponu-dom poljoprivrednih proizvoda i rastom cijena nafte na svjet-skom tržištu. Očekuje se da godišnja inflacija u Srbiji bude oko 9%, a bazna stopa inflacije će biti u projektovanoj zoni (4-8%). Monetarna politika Narodne banke Srbije je i dalje restriktivna, a kako se u narednom periodu očekuje rast inflacije u avgustu je povećana referentna kamatna stopa za 25 bazičnih poena, tako da ona sada iznosi 9,75%. U trećem kvartalu je prekinuto

opadanje vrijednosti dinara prema euru, tako da je prosječan nominalni kurs dinara ostvario apresijaciju od 1,3%. Prosječan kurs dinara u posmatranom periodu kretao se na nivou od oko 80,0 din. za euro. Stopa rasta BDP u drugom kvartalu 2007. go-dine iznosila je 7,7%.

U Bosni i Hercegovini u drugom kvartalu 2007. godine zabilje-žen je dinamičan rast, što je poslijedica pozitivnih ekonomskih kretanja. Procjenjuje se da će stopa rasta BDP-a biti na prošlo-godišnjem nivou od 6,2%. Stopa inflacije u drugom kvartalu bila je ispod 1%, prema analizama Centralne banke BIH, a nizak nivo inflacije poslijedica je pada cijena poljoprivrednih proizvoda u posmatranom periodu.

�.2. Kamatne stope

Očekivanja tržišnih analitičara su da će referentne kamatne sto-pe vodećih nacionalnih ekonomija u svijetu u 2008. godini ima-ti trend rasta. Kamatne stope su jedan od važnijih faktora koji i dalje utiču na međuvalutna kretanja.

Evropska Centralna banka (u daljem tekstu ECB) je svoju refe-rentnu kamatnu stopu poslijednji put povećala u junu 2007. na 4,%, tj. za 25 bazičnih poena, što je najviši nivo u poslednjih pet godina. Analitičari očekuju da će ECB do kraja 2007. godine bar još jednom povećati referentnu kamatnu stopu za 0,25 bazičnih poena, kako bi smanjila inflatorni rizik zbog velikog kreditnog rasta i rizika koji postoje u srednjem roku.

Tabela br. 8.2 - Ostvareni i projektovani makroekonomski pokazatelji u izabranim tranzicionim zemljama

Rast BDP (u %) Inflacija (u %)

2006 2007.p 2008.p 2006 2007 2008 p

Albanija 5,3 5,9 6,1 2,5 2,5 2,6

Bosna i Hercegovina 6,2 5,9 6,2 7,4 2,6 2,6

Hrvatska 4,8 4,5 4,3 3,2 2,6 3,1

Makedonija 3,2 4,1 4,2 3,2 2,8 2,5

Srbija 5,7 6,0 5,8 6,6 5,8 5,6

Izvor: Consensus Economics

92

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Tabela br. 8.3 - Referentne kamatne stope ECB za 2006. i 2007.godinu, (godišnji procentualni iznosi)

Datum Depozitne olakšice

Glavne operacije refinansiranjaMarginalni kreditni

aranžmaniFiksna stopa Minimalne varijabilne stope

2007 13.06 3,00 4,00 5,00

2007 14.03 2,75 3,75 4,50

2006. 13. dec 2,50 - 3,50 4,50

11. okt. 2,25 - 3,25 4,25

9. avgust 2,00 - 3,00 4,00

15. jun 1,75 - 2,75 3,75

8. mart 1,50 - 2,50 3,50

2005. 6. dec. 1,25 - 2,25 3,25

Izvor: ECB

U septembru (18. septembar 2007. godine) FED je opet odlučio da smanji referentnu kamatnu stopu za 50 bazičnih poena (sa 5,25% na 4,75%), čime je uticao na rekordni skok cijena akcija u SAD od 2003. godine. Na ovakvu odluku FED-a uticali su kretanje inflacije, privredni rast i nelikvidnost na finansijskom tržištu. Ta-kođe se očekuje da bi ovo sniženje moglo pomoći da se prevaziđe najveća kriza na tržištu nekretnina u SAD od 1991. godine.

Tabela br. 8.4 - Kretanje referentne kamatne stope FED-a za 2006. i 2007. godinu

Datum Promjena (bazičnih poena)

Rast Smanjenje Iznos (%)

18.10.2007. 50 4,75

31.06.2007. - - 5,25

31.03.2007. - - 5,25

8. 08.2006. - - 5,25

29.06.2006. 25 - 5,25

10.05.2006. 25 - 5,00

28.03.2006. 25 - 4,75

31.01.2006. 25 - 4,50

Izvor: FED

Banka Engleske u trećem kvartalu nije mijenjala referentnu ka-matnu stopu i ona se zadržala na nivo od 5,75%.

Tokom 2006. godine u Japanu su se stekli uslovi da centralna banka, zahvaljujući rastu cijena i dobroj konjukturi, prekine svoju

izuzetno ekspanzivnu monetarnu politiku, koju je vodila pretho-dnih pet godina održavajući referentnu kamatnu stopu na nuli. Tako je u julu 2006. godine centralna banka Japana povećala ka-matnu stopu za 0,25 bazičnih poena i ponovo u februaru 2007. godine, tako da ona sada iznosi 0,50%, a očekivanja investitora na tržištu su da će doći do ponovnog rasta referentne kamatne stope do kraja 2007. godine.

Kineska centralna banka je u septembru povećala referentnu ka-matnu stopu četvrtu put od marta 2007. godine kako bi zaustavila najbržu stopu inflacije od 1996. i usporila rast tržišta kapitala. Kamata je u septembru 2007. godine povećana za 0,18 bazičnih poena i sada iznosi 7,02% što je devetogodišnji maksimum.

�.3. Kretanje deviznih kurseva

8.3.1. Kurs USD/EUR

Euro je slabio u toku maja i prvoj polovini juna, međutim u tre-ćem kvartalu 2007. godine euro jača u odnosu na dolar pod uti-cajem ekonomskih pokazatelja koji su ukazivali na viši privredni rast u eurozoni nego američke ekonomije, očekivanja da će FED sniziti kamtanu stopu, loš indeks povjerenja potrošača, kao i po-goršanja na američkom tržištu nekretnina. Početkom jula 2007. godine kurs eur/dolar iznosio je 1,362$ za euro, dok je krajem septembra dostigao novi rekordni maksimum od 1,4394$ za je-dan euro. Očekivanja su da će dolar do kraja 2007. godine bilježiti pad u odnosu na euro, podstaknut prije svega, predviđanjima

93

MEĐ

UN

ARO

DN

A EK

ON

OM

IJA

investitora o pogoršanju stanja na tržištu nekretnina SAD-a, krize na američkom tržištu drugorazrednih hipotekarnih zaj-mova, rastom nezaposlenosti, padom u broju narudžbi trajnih dobara, kao i zbog očekivanja da će FED opet pribjeći smanjenju kamatne stope (zbog loših pokazatelja koji će potvrditi slabost američkog tržišta nekretnina), a time opet umanjiti privlačnost imovine denominirane u dolarima.

8.3.2. Kurs JPY/EUR

U trećem kvartalu 2007. godine razmjenski kurs JPY/EUR bio je nestabilan. Na početku izvještajnog perioda došlo je do pada kursa jena uslijed preusmjeravanja investitora na valute sa vi-šim prinosom, nakon toga jen je počeo da jača u odnosu na euro kako su investitori povratili interesovanje za japanskom valutom. Kurs EUR/JPY na početku trećeg kvartala iznosio je 166,80, dok je na kraju septembra bio 163,92. Razmjenski kurs euro/jen kra-jem septembra bio je niži za 1,2% u odnosu na početak jula ili 12,2% viši od njegove prosječno vrijednosti tokom 2006 godi-ne. Kao razlozi koji se navode za ovakvo kretanja kursa EUR/JPY su prvenstveno špekulativne prirode da će gubici na kreditnim tržištima obeshrabriti potrošače širom Evrope i skok akcija na azijskim tržištima.

8.3.3. Kretanje kursa ostalih evropskih valuta

Razmjenski kurs britanske funte i eura u julu 2007. godine je pao uslijed tenzija u Velikoj Britaniji zbog poslijednjih pokušaja tero-rističkih napada. Na početku izvještajnog perioda kurs EUR/GBP iznosio je 0,674. Krajem septembra kurs EUR/GBP bilježi rast. Razlog slabljenja britanske funte bio je uzrokovan zabrinutošću oko rastućih problema u britanskom finansijskom sektoru obja-vom informacije o malom iznosu sredstava sa kojima raspolaže u sistemu zaštite depozita.

Od kraja Aprila 2007 godine valute koje su obuhvaćene ERMII-uključujući i slovačku krunu i litvanski lats, bile su relativno sta-bilne. U trećem kvartalu euro je bio relativno stabilan i u odnosu na švajcarski franak.

Grafik br. 8.4 - Kretanje kursa USD/EUR tokom trećeg kvartala 2007. godine

Izvor: ECB

Grafik br. 8.5 - Kretanje kursa JPY/EUR i JPY/USD u trećem kvartalu 2007. godine

Izvor: ECB

Grafik br. 8.6 - Kretanje kursa GBP/EUR i GBP/USD tokom trećeg kvartala 2007. god.

Izvor: ECB

94

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

�.4. Prognoza za naredni period

Cijene nafte od početka 2007. godine su kontinuirano rasle, nihovo kretanje može predstavljati prijetnju ekonomskom rastu u 2008. godini. Dalje veće promjene u deviznim kursevima, prije svega u odnosu kursa između eura i dolara mogu dovesti do potresa na međunarodnim finansijskim tržištima, daljeg rasta kamata na tržištu kapitala i negativnog efekta na svjetski ekonomski rast. Analitičari smatraju da će u 2008. godini doći do usporavanja ekonomskog rasta na nivou globalne ekonomije. Razlozi za ta-kve procjene su: rast cijena nafte i naftnih derivata uslijed rasta tražnje, smanjenje monetarnih i fiskalnih stimulansa u većini zemalja, rast kamatnih stopa i geopolitičke tenzije.

Boks br. �.2 - Evropske centralne banke (ECB) i kretanje kursa eur/dolar

Jedinstvena evropska valuta bilježi snažan rast u odnosu na dolar, što bi moglo ograničiti privredni rast, primo-ravajući ECB da osmisli načine svoga djelovanja u narednom periodu, smatraju ekonomski analitičari. Glavni eko-nomski savjetnik njemačke vlade smatra da je vrijeme zabrinutosti isteklo i da ECB mora djelovati. “Ponašamo se kao da su kretanja kurseva valuta pitanje sudbine, odnosno neizbježan prirodni događaj”.

Od svog nastanka 1999. godine, ECB nikad nije intervenisala “protiv” svoje valute. Da bi intervencija bila efikasna mora biti podržana od strane drugih centralnih banaka, a spremnost FED-a da podrži takvu intervenciju nije vidljiva, već se iskazuje spremnost da se i dalje dopusti pad kursa dolara. Iz tih razloga mnogi smatraju da se ECB mora oslo-niti na verbalnu intervenciju koja bi podrazumjevala dogovor sa drugim centralnim bankama i njihovo zajedničko djelovanje, budući da njena druga poluga – visina kamatne stope u ovom momentu nije valjana opcija. Ako spusti kamatne stope podstaknut će inflaciju koja ionako već prelazi preferirani nivo od blizu ali ispod 2%.

NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI 9

9�

NA

JZN

AČA

JNIJ

I DO

GAĐ

AJI

Najznačajniji događaji u julu 2007. godine

Crnogorski parlament je usvojio Zakon o jahtama, Zakon o osi-guranju u saobraćaju, kao i izmjene i dopune Zakona o povra-ćaju oduzetih imovinskih prava i obeštećenju i izmjene i dopune Zakona o turističkim organizacijama.

Vlada je usvojila Plan privatizacije za ovu godinu, kojim je pre-dviđena privatizacija oko 60 preduzeća putem javnih tendera, aukcija i prodajom akcija na berzi.

Predstavnici vlada Njemačke i Crne Gore potpisali su u Podgorici protokol o saradnji, kojim je predviđen iznos od 29,2 miliona eura kao finansijska i stručna podrška crnogorskoj ekonomiji.

Slovenačka kompanija “Petrol” i “Montenegro bonus” osnova-li su na Cetinju partnersku kompaniju “Petrol Bonus”, koja bi u narednih nekoliko godina trebalo da investira preko 154 milio-na eura u Crnu Goru.

Započela je gradnja 400 kilovoltnog dalekovoda Podgorica – Ti-rana, koji će omogućiti elektroenergetskom sistemu Crne Gore i Albanije puni pristup u regionu i osnažiti regionalnu elektro-energetsku mrežu.

Sporazum o jedinstvenoj zoni slobodne trgovine u jugoistočnoj Evropi (CEFTA), stupio je na snagu u Crnoj Gori, Albaniji, Make-doniji, Moldaviji i Kosovu.

Najznačajniji događaji u avgustu 2007. godine

Predstavnici crnogorske Vlade i Svjetske banke potpisali su, prvi put od nezavisnosti Crne Gore, finansijske ugovore o 19 milio-na dolara kredita namijenjenih finansiranju projekata održivog razvoja turizma i snabdijevanja električnom energijom. Takođe, sa francuskom kompanijom “Luj Berže” /Louis Berger/, potpi-san je ugovor o izradi studije izvodljivosti izgradnje dva auto-puta u Crnoj Gori.

Predstavnici Direkcije za saobraćaj i udruženja “Joint venture”, koje čine podgorički Građevinski fakultet i Centar za puteve Voj-vodine, potpisali su Ugovor o izradi projekta dionice autoputa od Smokovca do Veruše, vrijedan skoro milion i po eura.

Ministarstvo poljoprivrede procijenilo je da su crnogorski pro-izvođači žitarica, krompira i kontinentalnog voća, zbog suše, imali za trećinu manje prinose i preduzeli su mjere za smanje-nje štete od ekstremno visokih temperatura koje su zabilježene ovog ljeta. Proizvođači su povećali u avgustu veleprodajne cijene brašna od 20% do 30%.

Stečajna uprava Rudnika mrkog uglja Berane i predstavnici grčke kompanije “Balkan enerdži” /Balkan Energy/ potpisali su ugovor o prodaji imovine beranske kompanije za milion i po eura.

Podgorička kompanija “Vektra” kupila je cjelokupnu imovinu pljevaljskog građevinskog preduzeća “Građevinar” za 1,88 mi-liona eura i ponudila da u njega uloži preko deset miliona eura u naredne tri godine.

9�

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R-SE

PTEM

BAR

200�

.

Najznačajniji događaji u septembru 2007. godine

Evropska banka za obnovu i razvoj usvojila je prvu strategiju za Crnu Goru, koja se kao nezavisna država prošle godine pridružila toj finansijskoj instituciji.

Predstavnici vlada Crne Gore, Hrvatske i Albanije potpisali su ministarsku deklaraciju o gradnji jonsko-jadranskog gasovoda, koji treba da se spoji sa transjadranskim.

Crnogorska Vlada usvojila je Strategiju restrukturiranja Želje-znice Crne Gore, kojom planira da do kraja naredne godine pri-vatizuje prevozne kapacitete, a infrastrukturu vrati potpuno u vlasništvo države.

Međunarodno Internet udruženje za dobijanje imena i adresa odobrilo je zahtjev Crne Gore da joj delegira .me domen, koji treba da zamijeni sadašnje .yu poddomene.

Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća pozvala je zainte-resovane za projekat «Energetska efikasnost i obnovljivi izvori energije», da se prijave za kredite do 500 hiljada eura.

Predstavnici Vlade Crne Gore i pet crnogorskih banaka potpisa-li su ugovor o realizaciji projekta pod nazivom “250 stambenih kredita”, koji se odnosi na zaposlene u državnoj upravi i one koji primaju plate preko Fonda za zdravstvo.

PRILOZI10

100

101

Prilog A: Realna kretanja

Tabela br. 2 – Industrijska proizvodnja

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

Tabela br. 1 – Pregled makroekonomskih kretanja

2006

OPIS XII/XI II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Industrijska proizvodnja (index) 104.0 115.0 110.5 89.5 97.1 95.1 99.9 111.8 98.9

Troškovi života (index) 100.3 100.1 100.2 100.4 100.6 99.4 101.7 100.6 102.1

Cijene na malo (index) 100.2 100.0 100.3 100.7 100.3 100.2 102.3 100.1 101.9

Učešće u 2006

ø 2006 = 100 INDEX NIVOA

2006 2007 IX 2007VIII 2007

IX 2007IX 2006

I- IX 2007I- IX 2006VIII IX I - IX VIII IX I - IX

Industrija ukupno 100.0 94.7 99.9 99.2 99.2 98.1 94.9 98.9 98.2 95.7

Vađenje ruda i kamena 6.2 114.4 131.9 101.4 111.7 124.3 94.8 111.3 94.2 93.5

Vađenje energ.sirovina 2.4 144.4 132.7 98.7 70.9 61,4 66,2 86.6 46,3 67.1

Vađenje kamenog uglja, lignita i treseta 2.4 144.4 132.7 98.7 70.9 61,4 66,2 86.6 46,3 67.1

Vađenje ostalih sirovina i mat. 3.8 96.1 131.4 103.0 136.8 162.8 112.3 119.0 123,9 109.0

Vađenje ruda metala 3.1 82.7 114.9 102.1 121.9 77.0 100.8 63.2 67.0 98.7

Vađenje ostalih ruda i kamena 0.7 152.5 201.0 1’07,0 199.3 524.1 161.1 263.0 260.7 150.6

Prerađivačka industrija 70.0 102.0 109.0 97.9 120.5 117.9 106.3 97.8 108.2 108.6

Prehrambeni proizvodi, pića i duvan 8.1 132.3 103.8 98.5 144.9 85.8 98.9 59.2 82.7 100.4

Proizvodnja prehr.proiz. i pića 7.3 137.4 101.7 97.1 130.1 94.9 99.8 72.9 93.3 102.8

Proizvodnja duvanskih proizvoda 0.8 84.0 123.9 111.2 285.6 90.8 81.7

Proizvodnja tekstila i tekst.proizvoda 1.4 46.6 109.5 90.1 127.5 78.3 84.0 61.4 71.5 93.2

Proizvodnja tekstilnih tkanina 0.1 136.2 109.5 79.6 65.0 37.6 58.2 57.8 34.3 73.1

Proizvodnja odjevnih predmeta i krzna 1.3 40.3 109.5 90.8 132.0 81.2 85.8 61.5 74.2 94.6

Proizvodnja kože i predmeta od kože 0.1 227.8 79.3 372.2 190.7 240.5

Prerada drveta i proizvodi od drveta 2.2 179.7 148.5 94.8 216,0 142,3 94.4 65.9 95.8 99.6

Proizvodnja papira, izdavanje i štampanje 0.9 115.7 112.5 107.1 162.0 90.7 113.5 56.0 80.6 106.0

Proiz.celuloze, papira i prerada papira 0.3 105.7 92.7 102.7 259.1 116.3 155.0 44.9 125.5 150.9

Izdavanje štampanje i reprodukcija 0.6 120.9 122.8 109.4 112.0 77.5 92.1 69.2 63.1 84.2

Proizv.hemijskih proizvoda i vlakana 4.3 67.4 113,2 87.3 167.0 216.7 135.2 129.8 191.4 154.9

Proizvodnja proizv od gume i plast. masa 0.1 64.2 135.2 80.5 78.8 74.7 103.0 94.8 55.3 128.0

Proiz.proizv od ost.nemetalnih minerala 6.1 104.7 97.8 99.4 107.7 99.2 99.5 92.1 101.4 100.1

Proizv. Osnovnih metala i met.proizvoda 44.3 94.8 109.0 99.0 108.5 117.4 107.4 108.2 107.7 108.5

Proizvodnja osnovnih metala 42.1 94.8 108.8 99.5 106.1 115.9 105.5 109.2 106.5 106.0

Proizvodnja metalnih proizvoda osim mašina 2.2 94.6 13.4 90.3 152.8 145.8 143.3 95.4 128.6 158.7

Proizvodnja mašina i uređaja, ostala 1.7 166.9 113.7 92.1 105.3 123.0 96.2 116.8 108.2 104.5

Proizvodnja maš. uređaja i apar. za domać. 0.1 105.7 105.7 99.0 128.3 339.6 162.7 264.7 321.3 164.3

Proizvodnja saobraćajnih sredstava 0.6 96.1 99.2 103.0 96.1 96.1 94.4 100.0 96.9 91.7

Prerađivačka industrija, ostala 0.1 80.7 69.4 105.3 84.2 116.8 87.0 138.7 168.3 82.6

Proizvodnja električne energije, gasa i vode 23.8 67.9 64.9 102.5 33.3 32,9 61.2 98,8 50,7 59.7

102

Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG

Tabela br. 3 – Industrijska proizvodnja

ukupno vađenje ruda i kamena prerađivačka industrija proiz.el.energije, gasa i vode

2000=100godšnja

stopa rastamjesečna

stopa rasta2000=100

godšnja stopa rasta

mjesečna stopa rasta

2000=100godšnja

stopa rastamjesečna

stopa rasta2000=100

godšnja stopa rasta

mjesečna stopa rasta

2001 99.3 -0.7 88.5 -11.5 101.6 1.6 93.9 -6.1

2002 99.9 0.6 95.1 7.5 103.9 2.3 87.7 -6.6

2003 102.3 2.4 96.5 1.4 101.8 -2.1 103.1 17.5

2004 116.4 13.8 91.5 -5.1 115.1 13.1 124.7 21.0

2005 114.2 -1.9 91.7 0.2 118.0 2.5 108.0 -13.4

2006 115.3 1.0 94.4 2.9 118.1 0.1 111.3 3.1

2004

Jan 100.8 -0.1 -17.4 56.3 21.5 -25.2 85.0 -1.4 -23.9 124.2 0.0 -4.1

Feb 107.8 -3.5 9.4 71.7 7.4 27.6 95.4 -1.8 12.7 151.5 -7.6 2.3

Mar 112.6 -1.1 2.3 46.1 -40.1 -35.6 123.3 14.9 28.9 103.9 -27.9 -35.9

Apr 120.8 44.7 7.0 58.3 3.4 26.3 117.2 22.5 -5.3 150.3 155.7 45.1

May 118.1 46.0 -2.2 53.8 -4.1 -7.8 113.3 15.2 -3.0 190.8 374.2 0.2

Jun 119.5 16.5 -0.3 101.4 3.3 87.6 117.6 5.3 1.6 129.6 63.7 -13.9

Jul 113.6 6.1 -9.3 100.0 -0.7 -1.0 119.3 13.0 2.8 77.0 -14.2 -40.6

Avg 100.2 0.2 -6.2 90.4 -57.1 -9.6 114.0 16.5 -3.8 65.2 -9.3 -15.1

Sep 121.9 14.6 10.6 164.3 -7.3 82.1 118.2 19.6 3.6 74.5 12.3 13.9

Okt 112.3 7.3 1.4 102.1 -1.7 -37.9 123.4 9,0 4.5 173.3 3.9 14.4

Nov 123.8 19.4 10.1 88.3 -0.3 -3.7 121.6 16.3 -1.5 140.4 32.5 64.7

Dec 156.5 28.3 26.6 166.9 122.1 88.2 128.1 25.7 15.4 198.4 20.4 41.5

2005

Jan 114.2 13.3 -27.0 61.5 9.3 -63.0 101.1 19.0 -27.8 130.6 5.1 -16.3

Feb 101.9 -5.5 -8.7 42.8 -40.4 -30.4 104.2 9.2 3.4 114.1 -24.7 -26.7

Mar 117.6 4.5 13.1 83.8 81.7 96.1 117.6 -4.6 12.6 129.2 24.4 5.8

April 105.8 -12.4 -10.3 61.6 5.7 -26.5 114.6 -2.2 -2.9 95.3 -36.6 -26.1

Maj 111.4 -5.7 5.4 70.3 30.8 14.3 119.2 5.2 4.3 129.5 -32.1 7.5

Jun 115.7 -3.2 2.3 108.4 7.0 53.4 122.0 3.7 0.2 100.3 -22.6 -1.9

Jul 125.0 10.1 4.1 106.0 6.0 -1.9 137.1 14.9 13.9 79.0 2.7 -21.1

Aug 116.7 16.5 -1.5 129.4 43.1 22.0 133.0 16.7 10.1 67.8 4.0 11.7

Sep 133.2 9.3 3.8 146.1 -11.1 13.1 129.1 9.2 -3.1 92.1 23.6 35.3

Okt 110.2 -1.9 -9.0 101.2 -0.9 -30.7 120.1 -2.7 -6.9 175.4 1.2 -11.5

Nov 120.9 -2.4 9.3 74.3 -15.9 -26.7 118.1 -2.9 -6.9 142.3 1.4 65.0

Dec 123.4 -21.2 2.2 116.1 -30.4 55.5 111.4 -13.0 3.3 129.4 -34.8 -9.0

2006

Jan 120.7 5.7 -2.1 93.0 51.3 -19.5 100.5 -0.6 -17.6 144.9 11.0 42.5

Feb 106.7 4.7 -9.5 91.8 114.8 -1.3 96.0 -7.9 -4.1 139.8 22.6 -19.0

Mar 121.2 3.0 11.3 90.5 8.0 -1.4 118.8 1.0 23.3 138.7 7.3 -7.4

Apr 105.0 -0.8 -13.7 70.8 14.9 -21.8 114.2 -0.3 -4.1 89.8 -5.8 -35.1

Maj 114.3 2.6 9.0 90.0 27.9 27.1 118.7 -0.4 4.1 138.3 6.8 21.8

Jun 117.9 1.9 1.6 96.3 -11.2 6.6 124.4 2.0 2.6 106.2 5.9 -2.9

Jul 138.0 10.4 -0.2 96.8 -8.7 0.8 140.3 2.4 1.7 129.2 63.5 -6.3

Aug 112.2 -3.9 -6.2 108.0 -16.5 11.7 120.8 -9.2 -2.5 75.3 11.1 -24.2

Sep 126.2 -5.3 5.5 124.3 -14.9 15.3 129.2 0.1 6.9 72.1 -21.7 -4.4

Okt 104.9 -4.8 -8.5 82.8 -18.2 -33.3 120.7 0.5 -6.5 139.1 -20.7 -5.2

Nov 121.5 0.5 15.5 88.4 19.0 6.5 128.7 9.0 6.7 110.6 -22.3 61.7

Dec 126.2 2.3 4.0 100.3 -13.6 12.9 116.8 4.8 -0.7 129.8 0.3 17.5

2007

Jan 97.6 -19.1 -23.1 69.6 -25.2 -30.2 112.0 11.5 -13.0 52.2 -64.0 -48.9

Feb 109.2 2.4 15.0 85.2 -7.2 22.4 107.2 11.7 -3.3 122.5 -12.4 97.3

Mar 123.1 1.6 10.5 92.2 1.8 8.1 121.4 2.2 12.8 139.1 0.3 6.0

Apr 110.6 5.4 -10.5 90.0 27.1 -2.4 116.7 2.2 -4.0 100.1 11.5 -27.8

Maj 107.2 -6.2 -2.9 86.2 -4.2 -4.2 126.9 6.9 8.9 75.0 -45.8 -40.8

Jun 103.5 -12.2 -4.9 65.5 -32.0 -24.2 140.1 12.6 8.1 15.6 -85.3 -73.6

Jul 121.2 -12.2 -0.1 94.1 -2.7 43.9 146.9 4.7 -5.5 35.8 -72.3 75.9

Aug 117.5 4.8 11.8 105.4 -2.4 12.1 142.7 18.1 10.0 36.9 -51.0 34.3

Sep. 123.9 -1.8 -1.1 117.1 -5.8 11.3 139.8 8.2 -2.2 36.6 -49.3 -1.2

103

Izvor: Monstat

Tabela br. 4 – Industrijska proizvodnja

Tabela br. 5 – Cijene na malo

Tabela br. 7 – Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

Tabela br. 6 – Troškovi života

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 76.9 115.0 110.5 89.5 97.1 95.1 99.9 111.8 98.9

ø 2006 = 100 84.6 97.3 107.5 96.2 93.4 88.8 88.7 99.2 98.1

U odnosu na isti mjesec preth. god. 80.9 102.4 101.6 105.4 93.8 87.8 87.8 104.8 98.2

Period tekuće prema istom preth. god. 91.1 94.7 97.2 96.5 95.0 94.0 95.3 95.7

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 100.2 100 100.3 100.7 100.3 100.2 102.3 100.1 101.9

ø 2006 = 100 101.0 101.1 101.4 102.1 102.4 102.6 104.9 105.0 107.0

U odnosu na isti mjesec preth. god. 101.8 101.8 102 102.1 102.2 102.2 104.7 104.5 106.4

Period tekuće prema istom preth. god. 101.8 101.9 102 102 102.0 102.4 102.7 103.1

Decembar 2006 = 100 100.2 100.2 100.6 101.3 101.6 101.8 104.1 104.2 106.1

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 100.3 100.1 100.2 100.4 100.6 99.4 101.7 100.6 102.1

ø 2006= 100 101.8 101.9 102.1 102.5 103.1 102.5 104.2 104.8 107.0

U odnosu na isti mjesec preth.god. 102.6 102.4 102.4 102.3 102.3 101.6 104.2 104.6 106.5

Period tekuće prema istom preth. god. 102.5 102.5 102.5 102.5 102.3 102.5 102.8 103.2

Decembar 2006 = 100 100.3 100.4 100.6 101.1 101.6 101.1 102.8 103.3 105.5

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 100.6 101.0 102.5 101.6 99.9 100.2 104.8 99.6 100.2

ø 2006= 100 101.1 102.1 104.6 106.3 106.2 106.4 111.5 111.0 111.3

U odnosu na isti mjesec preth. god. 101.7 103.1 105.6 107.2 106.7 106.6 111.1 110.7 109.9

Period tekuće prema istom preth. god. 102.4 103.5 104.4 104.9 105.2 106.0 106.6 106.7

Decembar 2006 = 100 100.6 101.6 104.1 105.8 105.7 105.8 110.9 110.5 110.8

104Izvor: Monstat

Tabela br. 8 – Cijene

Cijene na malo Troškovi životaCijene proizv. ind.

proizvoda

Ukupno Robe Usluge Ukupno Ukupno

godšnja stopa rasta

mjesečna stopa rasta

godšnja stopa rasta

mjesečna stopa rasta

godšnja stopa rasta

mjesečna stopa rasta

godšnja stopa rasta

mjesečna stopa rasta

godšnja stopa rasta

mjesečna stopa rasta

2002

Jan 20.3 1.7 19.0 0.6 26.5 6.9 18.3 1.3 7.3 0.6Feb 19.7 0.9 18.7 1.1 24.5 0.3 18.0 1.3 6.0 1.1Mar 19.8 0.6 19.2 0.8 22.3 0.0 18.2 0.9 7.9 1.0Apr 20.8 1.6 20.6 2.0 21.6 0.1 19.7 2.0 7.1 -0.2May 21.3 1.4 21.1 1.6 21.9 0.3 19.4 1.7 6.6 0.4Jun 20.7 0.8 21.2 0.9 18.2 0.2 19.1 0.8 3.8 -2.4Jul 19.4 0.1 20.7 0.1 13.5 0.2 17.6 -1.0 2.4 -0.3Aug 17.3 0.3 18.2 0.3 13.0 0.8 15.8 0.4 0.9 -0.6Sep 16.1 0.9 16.9 0.8 12.6 1.4 15.5 0.9 3.8 1.4Oct 15.7 0.3 16.4 0.3 12.7 0.2 15.1 0.2 4.2 -0.1Nov 12.8 0.3 12.4 0.0 14.7 1.9 11.0 0.1 3.9 0.1Dec 9.4 0.1 8.7 0.1 12.7 0.0 9.2 0.5 0.7 -0.3

2003

Jan 8.4 0.8 8.4 0.3 8.4 2.8 8.4 0.5 -0.7 -0.1Feb 8.0 0.5 7.5 0.2 10.3 2.1 7.2 0.1 -1.5 0.0Mar 8.0 0.6 6.8 0.1 13.8 3.2 6.5 0.2 -0.7 1.8Apr 9.7 3.2 8.1 3.2 17.3 3.2 7.7 3.1 3.8 3.8May 8.5 0.2 6.6 0.2 17.4 0.4 6.1 0.2 2.9 0.0Jun 8.0 0.3 6.0 0.4 17.1 0.0 6.6 1.3 6.7 0.9Jul 8.3 0.3 5.8 -0.2 19.8 2.4 6.9 -0.8 7.2 0.2Aug 8.0 0.1 5.7 0.1 18.9 0.0 6.7 0.2 7.9 0.0Sep 7.4 0.3 5.2 0.4 17.4 0.2 6.3 0.5 6.7 0.4Oct 7.1 0.1 5.0 0.1 17.2 0.0 6.3 0.2 7.0 0.1Nov 6.8 0.0 5.0 0.0 15.1 0.0 6.4 0.1 7.3 0.2Dec 6.7 0.0 5.1 0.2 14.3 -0.7 6.2 0.3 8.2 0.6

2004

Jan 5.2 0.1 4.2 0.1 10.3 0.2 5.2 0.1 6.3 -0.2Feb 5.7 0.5 4.5 0.2 11.1 2.3 5.4 0.2 6.9 0.5Mar 5.5 0.1 4.9 0.1 8.4 0.2 5.8 0.1 8.7 3.3Apr 2.3 0.1 1.7 0.2 5.0 0.0 2.6 0.0 6.3 0.6May 2.7 0.6 1.7 0.2 7.4 2.6 2.8 0.4 6.7 0.3Jun 2.4 0.0 1.3 0.0 7.5 0.1 0.9 -0.6 5.5 -0.4Jul 2.1 0.0 1.5 -0.1 5.0 0.1 0.9 -0.7 5.7 0.2Aug 2.1 0.1 1.4 0.1 5.0 0.0 0.8 0.1 6.0 0.3Sep 2.0 0.2 1.2 0.1 5.2 0.3 0.3 0.0 4.9 -0.6Oct 2.4 0.5 1.3 0.2 7.1 1.8 0.3 0.3 4.6 -0.1Nov 2.5 0.1 1.2 0.1 7.8 0.0 -0.1 0.1 4.0 0.0Dec 4.3 1.8 1.1 -0.1 18.1 9.5 1.5 1.6 3.6 -0.4

2005

Jan 3.7 0.1 0.9 0.1 16.5 0.0 1.2 0.1 3.6 0.1Feb 3.5 0.1 0.9 0.1 15.0 0.0 1.2 0.1 3.3 0.2Mar 3.6 0.2 1.0 0.2 15.2 0.2 1.3 0.2 2.5 2.2April 3.9 0.4 1.3 0.4 15.6 0.3 1.8 0.5 0.4 -1.5Maj 3.6 0.2 1.4 0.3 12.8 0.1 2.0 0.6 0.5 0.5Jun 3.8 0.2 1.6 0.2 13.2 0.4 2.9 0.3 1.7 0.8Jul 3.5 -0.2 1.3 -0.3 13.1 0.0 2.7 -1.0 1.5 0.0Aug 3.5 0.1 1.3 0.1 13.1 0.0 2.7 0.2 1.3 0.1Sep 3.7 0.3 1.4 0.3 13.2 0.3 3.2 0.4 2.1 0.2Oct 3.3 0.2 1.4 0.2 11.4 0.3 3.2 0.3 2.1 -0.1Nov 3.4 0.1 1.5 0.1 11.4 0.0 3.8 0.6 2.2 0.1Dec 1.8 0.1 1.8 0.1 1.8 0.0 2.4 0.2 3.5 0.8

2006

Jan 2.6 0.2 2.8 0.3 1.6 0.0 2.9 0.3 3.1 0.1Feb 2.3 0.1 2.5 0.2 1.6 0.0 2.9 0.3 -2.8 0.4Mar 2.0 0.1 2.2 0.1 1.5 0.1 2.8 0.2 2.3 1.0Apr 2.1 0.6 2.3 0.7 1.0 0.1 3.1 0.7 3.8 0.4Maj 2.2 0.3 2.5 0.4 0.9 0.0 3.3 0.7 3.9 0.2Jun 2.3 0.2 2.6 0.2 0.8 0.1 3.1 0.1 3.6 0.5Jul 2.3 -0.2 2.6 -0.2 0.9 0.0 3.3 -1.1 3.6 0.0Aug 2.3 0.2 2.4 0.1 1.6 0.7 3.3 0.3 3.8 0.2Sep 1.7 0.1 1.7 0.0 1.8 0.3 2.7 0.3 4.3 0.7Oct 1.7 0.0 1.6 -0.1 2.0 0.5 2.8 0.4 4.1 -0.4Nov 1.9 0.1 1.9 0.1 2.0 0.0 2.7 0.3 4.1 0.2Dec 2.0 0.2 2.0 0.2 2.0 0.0 2.8 0.3 2.9 -0.4

2007

Jan 1.8 0.2 1.8 0.3 2.0 0.0 2.6 0.3 1.7 0.6Feb 1.8 0.0 1.7 0.0 2.2 0.3 2.4 0.1 3.1 1.0Mar 2.0 0.3 2.0 0.4 2.2 0.0 2.4 0.2 5.6 2.5Apr 2.1 0.7 2.2 0.8 2.0 0.0 2.3 0.4 7.2 1.6Maj 2.2 0.3 2.2 0.4 2.1 0.0 2.3 0.6 6.7 -0.1Jun 2.2 0.2 2.2 0.1 2.4 0.4 1.6 -0.6 6.6 0.2Jul 4.7 2.3 5.0 2.6 3.1 0.8 4.2 1.7 11.1 4.8Aug 4.5 0.1 5.0 0.1 2.4 0.0 4.6 0.6 10.7 -0.4sep 6.4 1.9 5.9 0.8 8.6 6.3 6.5 2.1 9.9 0.2

105

Tabela br. 9 – Turizam

Izvor: Monstat

Tabela br. 10 – Broj zaposlenih i nezaposlenih lica

* Izvor: Monstat;** Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG*** Primijenjena nova metodologija

2006 2007 IndexStruktura

IX I -IX IX I - IXI - IX ‘07. I - IX 06.

Dolasci

Ukupno 110.988 895.405 132.981 1.066.676 119.1 100.0

domaći 10.291 142.657 15.165 133.428 93.5 12.5

strani 100697 752.748 117.816 933.248 124.0 87.5

Noćenja

Ukupno 687.245 5.712.463 883.084 7.036.123 123.2 100.0

domaći 56.832 842.837 90.630 795.623 94.4 11.3

strani 630.413 4.869.626 792.454 6.240.500 128.2 88.7

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Br. zaposlenih*

2001.g. 114.536 113.500 113.542 113.663 113.943 114.137 114.106 114.024 115.077 114.755 114.170 113.744

2002 g. 113.594 113.597 113.953 113.663 113.943 114.137 114.422 113.684 113.526 113.676 113.679 113.425

2003 g. 112.637 112.846 112.317 112.132 111.738 112.648 112.905 112.647 111.461 110.911 110.387 109.639

2004.g. 108.562 107.359 108.634 109.623 109.642 109.863 110.886 111.158 110.049 109.696 110.055 108.228

2004.g.*** 142.081 142.834 142.361 143.224 143.845 146.696 145.160 142.634 143.447 143.113 143.992 142.438

2005.g.*** 142.145 142.072 141.298 140.959 142.248 145.852 148.528 146.744 145.739 145.923 145.528 145.261

2006.g.*** 144.978 145.753 146.554 147.517 149.321 151.678 154.723 154.289 154.236 154.652 155.156 150.746

2007. g.*** 151.535 152.114 153.140 154.074 156.817 158.190 160.045 158.392 158.164

Br. nezaposlenih**

2001.g. 81.238 82.158 82.453 83.091 82.629 82.140 81.823 80.686 80.952 80.668 80.440 81.069

2002. g. 80.385 81.360 81.510 81.961 81.602 81.041 81.116 80.830 80.809 80.183 79.894 76.293

2003. g. 76.584 76.077 76.165 74.976 73.520 69.735 66.951 66.277 67.664 71.023 72.544 68.625

2004.g. 69.573 71.419 72.378 72.202 68.993 64.572 60.993 60.771 60.447 59.930 59.387 58.950

2005.g. 59.115 58.774 58.075 57.557 56.772 55.199 53.683 52.494 51.843 51.266 49.886 48.825

2006.g. 48.639 48.656 49.388 48.651 45.640 42.560 40.220 39.093 38.919 38.747 38.892 38.876

2007. g. 39.104 39.155 38.714 37.571 35.356 33.393 32.205 31.271 31.156

106

Izvor

: Knj

igov

odst

vo b

anak

a

Tabe

la b

r. 11

– B

ilans

sta

nja

licen

cira

nih

bana

ka, u

000

eur

aPr

ilog

B

2006

2007

Stru

ktur

a u

%,

30.0

9.31

.07.

31.1

2.31

.01.

28.0

2.31

.03.

30.0

4.31

.05.

30.0

631

.07

31.0

830

.09

Inde

xIn

dex

23

45

67

89

1011

1212

:1112

:3

AK

TIV

A

1. N

ovča

na s

reds

tva

i dep

. kod

dep

. ins

tituc

ija30

5.16

951

1.90

249

4.60

848

8.34

150

3.47

450

2.24

852

3.71

653

8.12

461

6.85

569

7.81

364

7.46

693

126

25.6

2. K

redi

ti58

1.77

084

7.166

905.

385

1.02

6.63

61.

152.

761

1.26

5.57

31.

387.

081

1.50

2.37

31.

598.

037

1.67

2.98

51.

810.

613

108

214

71.5

2.1

. Rez

erve

za

kred

itne

gubi

tke

-149

71-1

9.04

8-2

0.08

7-2

1156

-23.

313

-24.

694

-279

82-3

0470

-353

86-3

8.29

5-4

0.80

210

721

4-1

.6

2.2

. N

eto

kred

iti56

6.79

982

8.11

888

5.29

81.

005.

480

1.12

9.44

81.

240.

878

1.35

9.09

91.

471.

903

1.56

2.65

11.

634.

690

1.76

9.81

110

821

469

.9

3. H

artij

e od

vrij

edno

sti

25.3

7526

.270

26.2

9527

.122

31.2

4940

.541

43.5

6527

.639

23.7

8824

.376

19.7

4581

750.

8

4. O

stal

a ak

tiva

57.0

7566

.125

66.2

8268

.382

71.11

975

.928

78.1

0086

.089

88.18

990

.396

94.7

1310

514

33.

7

5. R

ezer

visa

nja

-1.0

11-1

.000

-1.0

28-1

.036

-1.19

8-1

.319

-1.13

6-1

.137

-1.0

30-1

.073

-1.0

7010

010

70.

0

6. U

KUPN

O A

KTIV

A95

3.40

71.

431.

415

1.47

1.45

51.

588.

289

1.73

4.09

21.

858.

277

2.00

3.34

42.

122.

618

2.29

0.45

42.

446.

202

2.53

0.66

610

317

710

0.0

PASI

VA

1. D

epoz

iti70

3.21

01.

075.

769

1.10

9.63

31.

202.

293

1.29

9.66

41.

375.

536

1.49

2.07

51.

581.

456

1.70

1.79

21.

828.

593

1.81

9.66

210

016

971

.9

1.1.

Dep

oziti

po

viđe

nju

406.

893

610.

600

591.

701

639.

068

699.

582

756.

007

802.

541

830.

807

848.

851

935.

318

884.

130

9514

534

.9

1.2.

Oro

čeni

dep

oziti

296.

317

465.

169

517.9

3256

3.22

560

0.08

261

9.52

968

9.53

475

0.64

985

2.94

189

3.27

593

5.53

210

520

137

.0

2. K

ratk

oroč

ne p

ozaj

mic

e od

cen

tral

nih

bana

ka, b

anak

a i fi

nans

ijski

h in

stitu

cija

832

7.82

25.

149

5.14

73.

644

7.68

511

.390

6.27

714

.294

16.8

6020

.571

122

263

0.8

3. O

stal

e p

ozaj

mic

e94

.546

164.

529

173.

075

183.

370

205.

961

230.

230

239.

156

267.

786

299.

751

303.

769

394.

235

130

240

15.6

4. O

stal

e ob

avez

e24

.831

34.5

33.0

33.15

134

.620

44.17

756

.903

51.9

5566

.363

73.1

0186

.279

85.3

7299

247

3.4

5. U

kupa

n ka

pita

l12

9.98

814

8.76

215

0.44

716

2.85

918

0.64

618

7.922

208.

768

200.

664

201.

444

210.

701

210.

827

100

142

8.3

5.1.

Kap

ital i

reze

rve

125.

709

139.

755

148.

794

159.

480

175.

563

180.

533

200.

417

189.

615

188.

751

196.

844

197.

406

100

141

7.8

5.2.

Dob

itak

/ G

ubita

k (+

,-) iz

teku

će g

odin

e4.

279

9.00

71.

653

3.37

95.

083

7.38

98.

351

11.12

112

.764

13.8

5713

.421

9714

90.

5

6. U

KUPN

O P

ASI

VA95

3.40

71.

431.

415

1.47

1.45

51.

588.

289

1.73

4.09

21.

858.

276

2.00

3.34

42.

122.

618

2.29

0.45

42.

446.

202

2.53

0.66

610

317

710

0.0

10�

Tabe

la b

r. 12

– P

regl

ed o

brač

unat

e i i

zdvo

jene

oba

vezn

e re

zerv

e, u

000

eur

a

Izvor

: CBC

G

LICE

NCI

RAN

E BA

NKE

2006

2007

Sept

emba

rD

ecem

bar

Sept

emba

r

1At

lasm

ont b

anka

8.53

48.

653

9.06

08.

753

9.21

99.

936

9.39

69.

647

17.4

9618

.006

17.3

7717

.200

2Cr

nogo

rska

kom

erci

jaln

a ba

nka

59.4

6360

.219

60.4

6661

.947

68.9

7468

.317

74.4

5381

.948

111.

795

109.

433

111.

936

109.

658

3H

ipo

Alp

e -A

dria

Ban

k2.

010

1.89

41.

793

1.78

72.

519

2.54

92.

677

3.66

714

.294

14.3

7914

.095

14.9

41

4H

ipot

ekar

na b

anka

2.60

82.

562

2.49

02.

265

3.27

23.

115

3.35

23.

999

5.90

66.

257

6.01

05.

935

5Ko

mer

cija

lna

bank

a Bu

dva

7.69

67.

645

7.60

38.

055

6.73

26.

462

6.94

67.

059

10.2

1710

.099

9.78

49.

551

6N

LB M

onte

negr

oban

ka17

.858

17.9

7117

.844

19.2

8921

.867

23.6

3024

.435

25.6

6835

.508

35.9

4335

.673

36.8

05

7Pr

va b

anka

Crn

e G

ore

2.25

12.

218

2.18

32.

418

3.29

13.

721

4.57

08.

284

20.2

5319

.961

20.6

2521

.398

8O

ppor

tuni

ty b

ank

9.63

39.

828

10.5

2211

.042

16.0

5416

.774

17.14

518

.190

26.14

726

.044

25.9

7225

.534

9Po

dgor

ička

ban

ka12

.116

11.8

1812

.354

12.5

0913

.661

14.2

5713

.979

13.3

2914

.903

15.2

4515

.019

14.9

30

10In

vest

ban

ka M

onte

negr

o98

81.

025

729

715

990

997

999

971

508

526

561

523

UKU

PNO

(1-1

0)12

3.15

712

3.83

312

5.04

412

8.78

014

6.57

914

9.75

815

7.95

217

2.76

225

7.02

725

5.89

325

7.05

225

6.47

5

10�

Prilog C: Pregled održanih aukcija u 200�. godini

Tabela br. 13 – Realizacija aukcija 182-dnevnih državnih zapisa

Izvor: CBCG

Broj aukcija Datum Emitovano Prodato Tražnja Ponderisana stopa

XXII Aukcija 09.01.2007 1.300,0 1.300,0 1.500,0 0,90%

XXIII Aukcija 21.02.2007 500,0 500,0 800,0 0,49%

UKUPNO januar-jun 2007. 1.800,00 1.800,00 2.300,00

109

Tabe

la b

r. 14

– O

stva

renj

e bu

džet

skih

pri

hoda

i iz

vrše

nje

budž

etsk

ih ra

shod

a u

2007

. go

dini

, u e

urim

a

* Sufi

cit /

Defic

it ka

o raz

lika i

zmeđ

u uku

pnih

prim

itaka

uman

jenih

za p

ozajm

ice, d

onac

ije, t

rans

fere

i prim

itke o

d pro

daje

imov

ine,

a izd

aci z

a otp

latu g

lavni

ce p

o osn

ovu d

uga n

asta

log u

ziman

jem kr

edita

i e

mito

vanj

em h

artij

a od v

rijed

nost

i u ze

mlji

i ino

stra

nstv

u.

Prilo

g D

P R

I M I

C I

Plan

. za

2007

.g

Janu

ar

Febr

uar

Mar

t A

pril

Maj

Ju

n Ju

l Av

gust

Sept

emba

r01

.01.

- 31

.12.

2007

g.

O P

I S

Izno

s Iz

nos

Izno

s Iz

nos

Izno

s Iz

nos

Izno

s Iz

nos

Izno

s Iz

nos

Izno

s %

izvr

šenj

aSr

edst

va p

rene

ta iz

pre

thod

ne g

odin

e 0,

00Po

rezi

528.

699.

428,

9934

.089

.101

,73

39.6

87.8

60,7

549

.648

.144,

4360

.886

.440

,56

60.2

23.4

13,8

564

.185.

300,

4264

.367

.729

,33

72.9

59.9

94,2

962

.484

.085

,63

508.

532.

070,

9996

,19Po

rez

na d

ohod

ak g

rađa

na66

.115.

094,

122.

803.

735,

345.

030.

847,

475.

804.

397,

878.

376.

602,

005.

840.

515,

606.

979.

441,

526.

438.

227,

377.

068.

396,

466.

658.

499,

5755

.000

.663

,20

83,19

Pore

z na

dob

it pr

eduz

eća

15.0

30.9

60,15

923.

271,

792.

655.

806,

107.

002.

500,

8110

.166.

096,

383.

137.

550,

022.

241.

851,

312.

097.9

93,4

71.

791.

373,

962.

329.

455,

4132

.345

.899

,25

215,

20Po

rez

na im

ovin

u 5.

930.

715,

0779

4.90

9,63

1.03

2.43

8,97

1.59

3.30

3,68

1.71

8.99

7,67

1.79

1.97

1,73

1.69

1.93

9,80

1.64

4.56

8,42

1.93

4.17

9,45

1.45

9.91

7,74

13.6

62.2

27,0

923

0,36

Pore

z na

dod

atu

vrije

dnos

t i a

kciz

e37

6.48

5.24

6,88

26.4

65.5

30,5

426

.865

.454

,28

29.7

09.0

02,19

35.0

32.2

19,7

142

.441

.750

,80

46.6

65.3

82,4

746

.226

.749

,55

54.2

51.0

40,8

645

.832

.462

,61

353.

489.

593,

0193

,89

Pore

z na

međ

unar

odnu

trgo

vinu

i tr

ansa

kcije

60.6

62.0

79,7

62.

799.

643,

123.

694.

847,9

95.

062.

000,

355.

076.

260,

226.

476.

456,

285.

987.

736,

107.

332.

386,

567.

254.

588,

865.

644.

692,

6349

.328

.612

,1181

,32

Ost

ali p

orez

i4.

475.

333,

0130

2.01

1,31

408.

465,

9447

6.93

9,53

516.

264,

5853

5.16

9,42

618.

949,

2262

7.80

3,96

660.

414,

7055

9.05

7,67

4.70

5.07

6,33

105,

13 T

akse

20.12

4.26

2,24

959.

575,

411.

311.

554,

851.

570.

021,

641.

608.

391,

651.

557.

682,

351.

610.

688,

881.

876.

954,

831.

796.

098,

871.

463.

738,

3513

.754

.706

,83

68,3

5 O

stal

i rep

ublič

ki p

rihod

i34

.661

.690

,39

2.81

3.90

8,16

2.99

2.07

8,65

4.72

7.05

5,28

3.48

5.30

0,92

3.30

6.13

3,70

3.35

9.76

2,26

4.46

5.48

4,84

17.9

24.8

90,6

03.

400.

291,

4946

.474

.905

,90

134,

08Te

kući

prih

odi

583.

485.

381,

6237

.862

.585

,30

43.9

91.4

94,2

555

.945

.221

,35

65.9

80.13

3,13

65.0

87.2

29,9

069

.155.

751,

5670

.710

.169,

0092

.680

.983

,76

67.3

48.11

5,47

568.

761.

683,

7297

,48

Prih

odi o

d pr

odaj

e im

ovin

e 11

.397

.772

,50

0,00

12.4

00,0

03.

423.

355,

001.

356.

400,

0011

0.00

0,00

10.0

00,0

019

.880

,00

20.9

45,0

012

5.77

0,00

5.07

8.75

0,00

44,5

6Pr

imic

i od

otpl

ate

kred

ita5.

507.

365,

2334

4.71

3,78

72.8

14,11

169.

333,

0441

9.27

1,66

64.0

72,2

384

1.61

0,81

1.37

2.83

5,01

232.

916,

1024

8.24

8,69

3.76

5.81

5,43

68,3

8D

onac

ije i

tran

sfer

i60

0.00

0,00

0,00

2.20

4,76

2.04

6,65

1.82

8,97

145,

531.

934,

572.

750,

6047

.646

,63

3.38

2,35

61.9

40,0

610

,32

Poz

ajm

ice

i kre

diti

15.8

70.0

00,0

00,

0011

4.52

0,89

32.8

49,3

852

.587

,07

122.

441,

6815

9.09

0,10

177.

511,

541.

129.

529,

7225

6.06

1,50

2.04

4.59

1,88

12,8

8U

KUPN

I PRI

MIC

I61

6.86

0.51

9,35

38.2

07.2

99,0

844

.193.

434,

0159

.572

.805

,42

67.8

10.2

20,8

365

.383

.889

,34

70.16

8.38

7,04

72.2

83.14

6,15

94.11

2.02

1,21

67.9

81.5

78,0

157

9.71

2.78

1,09

93,9

8I Z

D A

C I

Uku

pni t

ekuć

i izd

aci

332.

094.

285,

9318

.497

.643

,45

23.9

99.4

43,4

527

.376

.817

,48

24.0

27.2

55,6

023

.617

.055

,91

30.12

2.36

5,00

26.4

41.4

47,7

825

.785

.209

,48

28.8

91.2

07,7

322

8.75

8.44

5,88

68,8

8Br

uto

zara

de z

apos

leni

h17

9.78

7.29

7,70

13.4

76.9

30,6

115

.008

.301

,87

14.2

42.9

98,5

714

.484

.091

,70

14.4

89.0

51,4

614

.761

.610

,20

14.7

36.4

93,8

314

.266

.307

,30

15.5

52.9

75,3

413

1.01

8.76

0,88

72,8

7O

stal

a pr

im. i

nak

nade

zap

os.

20.8

27.16

4,00

323.

697,

361.

615.

992,

2455

5.55

0,32

1.69

2.99

0,25

477.1

85,5

01.

931.

867,

3777

0.27

5,42

4.70

0.04

7,19

1.49

3.90

9,37

13.5

61.5

15,0

265

,11Ra

shod

i za

mat

erija

l i u

slug

e72

.485

.028

,20

1.59

1.01

9,68

4.47

5.51

5,12

5.11

2.68

8,78

4.69

3.47

1,25

5.79

3.77

7,12

4.83

6.41

9,82

6.72

1.72

9,15

3.56

8.54

9,63

4.89

4.66

5,31

41.6

87.8

35,8

657

,51

Kam

ate

19.6

77.6

87,0

81.

826.

094,

4651

4.10

7,48

3.33

3.45

6,14

555.

775,

0340

0.51

3,10

5.80

1.12

4,45

455.

973,

7385

5.72

1,81

3.65

1.04

1,26

17.3

93.8

07,4

688

,39

Rent

a5.

367.1

01,3

216

6.78

5,37

389.

143,

0736

9.47

1,65

418.

192,

3419

9.15

5,85

631.

608,

7964

6.32

3,51

166.

074,

2175

3.90

6,02

3.74

0.66

0,81

69,7

0Su

bven

cije

8.26

5.00

0,00

313.

784,

6620

4.76

8,26

1.84

9.04

1,03

368.

212,

4243

1.90

3,11

508.

999,

9363

5.01

6,61

90.7

19,2

582

7.21

7,72

5.22

9.66

2,99

63,2

7O

stal

i izd

aci

5.51

5.91

3,71

18.5

20,7

229

8.48

7,49

228.

643,

6920

8.80

2,32

315.

522,

3910

3.00

4,35

814.

115,

9236

9.32

1,61

254.

530,

232.

610.

948,

7247

,33

Teku

će o

drža

vanj

e20

.169.

093,

9278

0.81

0,59

1.49

3.12

7,92

1.68

4.96

7,30

1.60

5.72

0,29

1.50

9.94

7,38

1.54

7.73

0,09

1.66

1.51

9,61

1.76

8.46

8,48

1.46

2.96

2,48

13.5

15.2

54,14

67,0

1Ka

pita

lni i

zdac

i69

.253

.033

,58

604.

198,

392.

804.

711,

912.

985.

548,

283.

435.

193,

923.

246.

722,

823.

121.

144,

824.

908.

134,

746.

172.

233,

746.

310.

592,

1033

.588

.480

,72

48,5

0U

KUPN

I RA

SHO

DI

Tran

sfer

i i p

rava

iz s

oc.z

aštit

e 16

3.33

4.03

0,62

11.4

95.0

69,2

610

.607

.030

,71

15.18

3.90

9,46

13.9

80.5

74,2

811

.448

.559

,66

12.6

98.3

58,9

515

.385

.656

,29

13.4

93.4

42,5

314

.352

.331

,32

118.

644.

932,

4672

,64

Dat

e po

zajm

ice

i kre

diti

5.50

0.00

0,00

497.

000,

0080

0.24

0,93

796.

249,

0569

1.39

3,48

495.

982,

4234

6.08

8,50

197.

000,

0019

7.00

0,00

314.

136,

704.

335.

091,

0878

,82

Otp

lata

dug

ovai

sta

ra d

ev. š

tedn

ja23

.180.

979,

921.

549.

777,

4072

.459

,94

1.90

3.11

5,18

9.16

2.51

0,15

3.14

8.76

6,93

5.23

5.59

7,08

2.23

6.04

4,51

3.69

1.13

2,26

3.06

0.21

7,08

30.0

59.6

20,5

312

9,67

Otp

lata

gar

anci

ja2.

111.

160,

000,

000,

000,

000,

000,

000,

000,

000,

000,

000,

000,

00O

tpla

ta o

bave

za iz

pre

th.g

od.

15.4

17.0

29,1

060

6.27

6,50

826.

712,

6680

7.21

8,61

626.

823,

011.

832.

281,

5713

.400

.830

,39

6.69

9.01

2,81

2.53

6.37

3,71

872.

543,

5628

.208

.072

,82

182,

97St

alna

bud

žets

ka re

zerv

a1.

000.

000,

000,

000,

000,

000,

000,

000,

000,

000,

000,

000,

000,

00Te

kuća

bud

zets

ka re

zerv

a4.

970.

000,

0050

2.09

1,10

317.

568,

6540

4.87

6,72

379.

935,

9250

3.56

3,07

630.

446,

2548

9.32

0,68

852.

063,

691.

109.

277,

425.

189.

143,

5010

4,41

UKU

PNO

IZD

ACI

616.

860.

519,

1533

.752

.056

,10

39.4

28.16

8,25

49.4

57.7

34,7

852

.303

.686

,36

44.2

92.9

32,3

865

.554

.830

,99

56.3

56.6

16,8

152

.727

.455

,41

54.9

10.3

05,9

144

8.78

3.78

6,99

72,7

5

Sufic

it / (

defic

it)*

6.61

1.29

6,88

5.53

5.31

2,71

9.36

7.153

,40

23.8

85.0

51,5

925

.839

.418

,25

23.0

78.9

58,8

524

.661

.444

,52

46.4

13.9

50,4

216

.618

.818

,89

182.

011.

405,

51

110

Tabe

la b

r. 15

– P

regl

ed p

riho

da i

rash

oda

fond

ova

Crne

Gor

e, u

000

0 00

0 eu

ra

Izvor

: Rep

ublič

ki fo

ndov

i u Cr

noj G

ori

OPI

S / m

jese

c01

.01.

-31.

12.

2006

.g.

2007

. g.

Kum

ulat

ivno

III

IIIIV

VVI

VII

VIII

IX

PRIH

OD

I

Repu

blič

ki fo

nd P

IO20

6,1

13,3

716

,88

17,9

822

,53

17,4

520

,39

18,0

020

,53

19,3

216

6,4

Repu

blič

ki fo

nd z

a zd

ravs

tvo

118,

05,

399,

2710

,1112

,82

7,89

10,3

810

,80

10,5

510

,45

87,7

Zavo

d za

zap

ošlja

vanj

e23

,31,

41,

52,

02,

11,

82,

72,

11,

81,

817

,3

Fond

za

razv

oj1,

485

0,19

20,

250

0,12

80,

138

0,12

10,

113

0,12

10,

105

0,25

31,

421

RA

SHO

DI

Repu

blič

ki f

ond

PIO

206,

813

,40

16,8

917

,54

22,7

017

,75

18,2

818

,55

20,2

018

,34

163,

7

Repu

blič

ki fo

nd z

a zd

ravs

tvo

119,

07,1

9,2

10,0

9,5

9,6

9,9

10,6

10,0

11,0

87,0

Zavo

d za

zap

ošlja

vanj

e29

,21,

51,

42,

12,

32,

42,

22,

01,

81,

717

,4

Fond

za

razv

oj0,

770

0,07

70,

033

0,03

50,

028

0,06

20,

029

0,02

90,

036

0,04

00,

370

SUFI

CIT

/ D

EFIC

IT

Repu

blič

ki fo

nd P

IO-0

,70

0,0

0,0

0,4

-0,2

-0,3

2,1

-0,5

0,3

1,0

2,80

Repu

blič

ki fo

nd z

a zd

ravs

tvo

-0,9

9-1

,80,

00,

13,

3-1

,70,

50,

20,

6-0

,50,

68

Zavo

d za

zap

ošlja

vanj

e-4

,41

-0,1

0,1

0,0

-0,2

-0,6

0,5

0,04

0,09

-0,2

8

Fond

za

razv

oj0,

715

0,11

50,

218

0,09

30,

110

0,05

80,

085

0,09

10,

068

0,21

31,

051