izvještaj o KRetaNjU CijeNa ii KvaRtal 2013. GoDiNe

Godina IX, broj 28

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog broj 6 81000 Podgorica Telefon: +382 20 664 997, 664 269 Fax: +382 20 664 576

WEB ADRESA: http://www.cbcg.me

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Milojica Dakić, guverner Dr Velibor Milošević, viceguverner Dr Nikola Fabris, viceguverner Asim Telaćević Dr Milivoje Radović Dr Milorad Jovović Dr Srđa Božović

GRAFIČKA PRIPREMA: Andrijana Vujović Nikola Nikolić

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz Izvještaja obavezno navedu izvor

SaDRžaj

1. INDIKATORI INFLACIJE .........................................................................52. INFLACIONA OČEKIVANJA .....................................................................9

2.1. Očekivanja banaka ..................................................................................92.2. Očekivanja privrede (osim banaka) ....................................................... 10

3. DETERMINANTE INFLACIJE .................................................................. 143.1. Tražnja .................................................................................................. 14

3.1.1. Kretanje plata i ostale raspoložive determinante tražnje ............... 153.1.2. Analiza budžeta .......................................................................... 173.1.3. Privreda ....................................................................................... 183.1.4. Eksterna tražnja - platni bilans ..................................................... 18

3.2. Ponuda i proizvodnja ............................................................................ 193.3. Berzanski indeksi .................................................................................. 19

4. MONETARNA POLITIKA....................................................................... 215. PROGNOZA INFLACIJE ZA 2013. GODINU I DRUGU KVARTAL 2014. ........... 22

5.1. Modelska procjena ................................................................................226. OČEKIVANA INFLACIJA U 2013. GODINI ................................................. 25

5

Izvor: Monstat

Tabela br. 1 – Inflacija, %

1. iNDiKatoRi iNFlaCije

Potrošačke cijene su u drugom kvartalu 2013. godine zabilježile pad od 0,1%, pri čemu su najveći pad zabilježile cijene iz kategorije odjeća i obuća (-5,3%), zatim cijene iz kategorije prevoz (-3,1%), stanovanje, voda, struja i druga goriva (-1,8%) i komunikacije (-1,4%). Posmatrano po mjesecima, rast potrošačkih cijena je zabilježen u aprilu (0,3%), maju (0,2%), dok su u junu potrošačke cijene zabilježile pad od 0,6%. Na godišnjem nivou potrošačke cijene su u junu iznosile 2,2%, dok je prosječna stopa (period na period) iznosila 3,2%.

Tokom drugog kvartala, snižene su cijene kategorije odjeća i obuća za 5,3%, najviše zbog pada cijena odjeće za 7,9% i obuće za 1,9%, što je uticalo da ova kategorija ostvari najveći negativni doprinos (-0,4 p.p.) u ukupnoj inflaciji. Snižene su cijene kategorije stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva za 1,8%, zbog niže cijene rente za 3,1%, održavanja i opravke stanova za 1,2% i pada cijena čvrstih goriva za

5,3%. Cijena u kategoriji prevoz niže su za 3,1%, najviše zbog pada cijena troškova korišćenja i održavanja vozila za 4,5% i cijena goriva i maziva za skoro 5% (4,98%) što je uslovilo negativan doprinos uku-pnoj inflaciji od 0,3 p. p koliko iznosi i doprinos kategorije stanovanje. U ovom periodu snižene su cijene kategorije komunikacije za 1,4%, zbog nižih cijena telefonske i telefaks opreme za 19,4%. Rast cijena od 1,8% bilježi se u kategoriji hrana i bezalkoholna pića, pri čemu su najviše rasle cijene voća za 17,8% i povrća za 13,3%. Tokom drugog kvartala rasle su cijene u kategoriji alkoholna pića i duvan (1,9%), zbog rasta cijena duvana od 2,8%, kategoriji pokućstvo i rutinsko održavanje stana (0,9%), zdravlje (0,4%), rekreacija i kultura (0,3%), obrazovanje (0,2%). Veće cijene usluga smještaja 13,4% uticale na rast cijena kategorije hoteli i restorani za 2,3%, dok su cijene kate-gorije ostala dobra i usluge porasle za 1,1%.

2012 2013

III VI IX XII III VI

Promjena u odnosu na kraj prethodne godina 2,2 3,2 4,3 5,1 0,5 0,4

Godišnja promjena 2,7 3,9 4,4 5,1 3,3 2,2

6

Grafik br. 1 – Potrošačke cijene, mjesečna stopa

Izvor: Monstat

Tabela br. 2 - Učešće pojedinih kategorija u ukupnoj inflaciji

Napomena: i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture evidentira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali.

Izvor: Monstat i CBCG kalkulacije

Ponderi VI 13/III 13indeks stopa doprinos učešće u uk.

inflaciji

UKUPNO 1000 99.9 -0.1 -0.1 100.0

Hrana i bezalkoholna pića 386,4 101.8 1.8 0.7 -833.7

Alkoholna pića i duvan 37,9 101.9 1.9 0.1 -84.2

Odjeća i obuća 70,7 94.7 -5.3 -0.4 438.8

Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 153,1 98.2 -1.8 -0.3 315.3

Pokućstvo i rutinsko održavanje stana 46,9 100.9 0.9 0.0 -51.8

Zdravlje 38,2 100.4 0.4 0.0 -19.3

Prevoz 101,0 96.9 -3.1 -0.3 372.0

Komunikacije 57,1 98.6 -1.4 -0.1 93.6

Rekreacija i kultura 27,2 100.3 0.3 0.0 -9.7

Obrazovanje 15,7 100.2 0.2 0.0 -3.6

Hoteli i restorani 23,0 102.3 2.3 0.1 -61.7

Ostala dobra i usluge 42,8 101.1 1.1 0.0 -55.7

Došlo do pada cijena nafte u drugom u odnosu na prvi kvartal. Cijena referentne korpe OPEC-a je u drugom kvartalu, u prosjeku, iznosila 100,9 usd/barel, što je za 7,8% niže u odnosu na prosječnu cijenu iz prvog kvartala ove godine. Prosječna cijena brenta u dru-gom kvartalu je bila 102, usd/barel, što je za 8,9% niže u odnosu na prosječnu cijenu iz prvog kvartala ove godine. Pod pritiskom po-kazatelja koji ukazuju na usporavanje kineske privrede, kao i najave smanjenja monetarnih poticaja ekonomije SAD-a, cijene nafte su padale posebno tokom drugog kvartala. Silazni trend cijena nafte zaustavio je strah od poremećaja u snabdijevanju s Bliskog Istoka, gdje se proizvodi oko trećina svjetske nafte. Slaba makroekonom-ska kretanja na globalnom nivou ostaju najvažniji ograničavajući faktor u prognozi rasta potražnje za naftom što će, uz geopolitičku situaciju na Bliskom Istoku, bitno uticati i na kretanje cijene sirove nafte do kraja godine.

7

Grafik br. 2 – Cijene nafte, mjesečna stopa rasta

Izvor: Monstat i ''Monthly Oil Market Reports'', OPEC

Grafik br. 3 – Komponente potrošačkih cijena: doprinos godišnjoj stopi rasta (u indeksnim poenima)

Izvor: Monstat i kalkulacija CBCG

Grafik br. 4 – Potrošačke cijene, godišnja stopa

Izvor: Monstat

Grafik br. 5 - Kretanje izabranih kategorija –Potrošačke cijene, mjesečna stopa

Izvor: Monstat

Godišnja stopa potrošačkih cijena u junu je iznosila 2,2% i niža je za 1,1 p.p. u odnosu na godišnju stopu iz marta mjeseca. Najveći do-

prinos godišnjoj inflaciji od 2,2% dale su cijene iz kategorije hrana i bezalkoholna pića sa rastom od 4,5%, stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva sa rastom od 3,4%, dok su najveći negativan doprinos imale cijene prevoza zbog pada od 1,5% i cijene iz kategorije hoteli i restorani zbog pada od 3,1%.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u junu u odnosu na kraj 2012. godine zabilježile pad od 0,3%. Pad cijena zabilježen je u sektoru prerađivačke industrije od 0,8%, a rast od 4% u sek-

8

Grafik br. 6 – Godišnja inflacija u izabranim zemljama, jun 2013. godine

Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat

Grafik br. 7 – Inflacija u euro zoni i Crnoj Gori od uvođenja eura (godišnje stope)

Izvor: Monstat i Eurostat

toru vađenja ruda i kamena, dok su cijene u sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom ostale nepromijenjene. Ci-jene proizvođača industrijskih proizvoda, na godišnjem nivou, za-bilježile su rast od 2,3%.

Poređenjem godišnje inflacije, ostvarene u Crnoj Gori (preko CPI) i inflacije u izabranim zemljama, vidi se da višu inflaciju imaju Alba-nija (2,3%), Estonija (4,1%), Makedonija (4,2%), Rumunija (4,5%), a u Srbiji je zabilježena i najviša inflacija (9,8%).

Godišnja stopa ostvarena u Euro zoni, mjerena harmonizovanim in-deksom potrošačkih cijena iznosila je 1,6%, a u Crnoj Gori mjere-na takođe harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena godišnja stopa je iznosila 1,5%, što je za 0,1 p. p. niže od stope u Euro zoni.

9

Grafik br. 8 – Inflaciona očekivanja (banke)Grafik br. 9 – Očekivana visina inflacije (banke)

2. iNFlaCioNa oČeKivaNja

2.1. Očekivanja banaka

Kada su u pitanju inflaciona očekivanja banaka, na osnovu anketa sprovedenih u junu ove godine, po pet banaka očekuje višu odnosno nižu stopu inflacije u 2013. godini u odnosu na 2012. godinu, dok jedna banka očekuje isti nivo inflacije. (grafik br. 8).

Kao što je na grafiku br. 9 prikazano, postoje različita očekivanja ba-naka o kretanju i visini inflacije do kraja ove godine. Tri banke očekuju inflaciju u rasponu od 2% - 3%, dvije banke inflaciju u rasponu od 3% - 4%, jedna banka očekuje inflaciju u rasponu od 4%-5%, dok pet banaka očekuje rast inflacije preko 5%.

10

Grafik br. 10 – Očekivanja u pogledu kretanja nominalnih aktivnih kamatnih stopa

Grafik br. 12 – Konjunkturni indikator

Grafik br. 11 – Očekivanja u pogledu kretanja efektivnih aktivnih kamatnih stopa

Što se tiče očekivanja o kretanju aktivnih kamatnih stopa, osam ba-naka očekuje isti nivo nominalnih kamatnih stopa, dvije banke pad, a jedna banka rast nominalnih kamatnih stopa. Kod efektivnih aktiv-nih kamatnih stopa, sedam banaka očekuje isti nivo, tri banke pad, a jedna banka očekuje rast u 2013. godini u odnosu na 2012. godinu.

Kada je riječ o očekivanju kretanja pasivnih kamatnih stopa, dvije banke predviđaju rast, tri banke očekuju pad, dok šest banaka očekuju isti nivo pasivnih kamatnih stopa u 2013. u odnosu na 2012. godinu.

Za potrebe izračunavanja inflacionih očekivanja koristimo konjun-kturni indikator (crna linija na grafiku br. 12). On se dobija kao razlika između broja banaka koje očekuju rast inflacije (plavi stubići) i broja banaka koje očekuju pad inflacije (crveni stubići). Ukoliko konjukturni indikator ima negativnu vrijednost, u narednom periodu očekuje se opadanje stope inflacije. Ukoliko ima pozitivnu vrijednost u narednom periodu se može očekivati rast inflacije. Ukoliko ima nultu vrijednost u narednom periodu se očekuje nepromijenjena stopa inflacije. Što je njegova vrijednost više negativna to su inflaciona očekivanja niža, a viša pozitivna vrijednost predstavlja viši nivo inflacionih očekivanja. Inflaciona očekivanja naglo padaju u januaru 2013. godine i od tada su na značajno nižem nivou u odnosu na prethnodni period, poseb-no period posljednjeg kvartala prethodne godine kada su sve banke očekivale rast inflacije. U junu se u odnosu na januar povećao broj banaka koje očekuju nižu inflaciju od prošlogodišnje.

2.2. Očekivanja privrede (osim banaka)

Inflacija

Od ukupnog broja anketiranih privrednih subjekata 32% smatra da će inflacija u 2013. godini iznositi imeđu 4% i 5%, njih 25% smatra da će se kretati između 3% i 4%, 17% anketiranih očekuje inflaciju između 2% i 3%, a 15% anketiranih očekuje inflaciju veću od 5%. Samo 7% privrednih subjekata očekuje inflaciju između 1% i 2%, a po 2% anketiranih očekuje inflaciju između 0,5% i 1%, odnosno

11

Grafik br. 13 – Očekivani nivo inflacije u 2013. godini u odnosu na 2012. godinu

Grafik br. 15 – Očekivani nivo broja zaposlenih u 2013. u odnosu na 2012. godinu

Grafik br. 14 – Očekivani nivo zarada zaposlenih u 2013. u odnosu na 2012. godinu

Grafik br. 16 – Očekivani nivo cijena proizvodnih inputa u 2013. u odnosu na 2012. godinu

Grafik br. 17 – Očekivani nivo cijena proizvoda (usluga) u 2013. u odnosu na 2012. godinu

inflaciju do 0,5%. Niži nivo zarada svojih zaposlenih očekuje 31% privrednih društava, 55% da se zarade neće mijenjati u 2013. u odnosu na 2012. godinu, dok njihovo povećanje očekuje 14% an-ketiranih privrednih društava. Po pitanju broja zaposlenih, u istom periodu, 50% anketiranih smatra da se broj neće promjeniti, 31% smatra da će se broj zaposlenih smanjiti, dok 19% smatra da će se broj zaposlenih povećati. Najveći broj anketiranih privrednih su-bjekata (njih 65%) očekuje viši nivo cijena proizvodnih inputa koje koristi, dok 67% anketiranih očekuje iste cijene svojih proizvoda (usluga) u 2013. godini.

12

Grafik br. 18 – Poslovne barijere Grafik br. 20 – Očekivani obim aktivnosti u 2013. godini

Grafik br. 19 – Očekivani nivo aktivnih kamatnih stopa u 2013. u odnosu na 2012. godinu

Grafik br. 21– Nove investicije u 2013. godini

Poslovno okruženje

Rezultati ankete pokazuju da jednak broj anketiranih preduzeća, kada su u pitanju poslovne barijere, kao prepreku vidi slabu tražnju (29%) i opšti rizik poslovanja (29%), zatim dolaze visoke kamatne stope na kredite (21%). Pri tome, 72% anketiranih privrednih društava očekuje isti nivo, a po 14% niži, odnosno viši nivo aktivnih kamatnih stopa u 2013. u odnosu na 2012. godinu.

Investicije

Od ukupnog broja anketiranih preduzeća njih 40% planira povećanje obima aktivnosti do kraja godine, odnosno 52% anketiranih planira nove investicije. Najveći broj investicija, 57%, odnosi se na povećanje fiksne imovine, a kao prepreke novim investicijama navode se nedo-voljna iskorišćenost postojećih kapaciteta (24%), niska tražnja (29%), visoke kamatne stope i nepovoljni uslovi kapitalnog zaduživanja (14%).

13

Grafik br. 23 – Prepreka novim investicijama za 2013. godinu

Grafik br. 22 – Tip planiranih novih investicija za 2013. godinu

14

3.1. Tražnja

Agregatna tražnja, u drugom kvartalu 2013. godine, zabilježila je pad u odnosu na prethodni kvartal. Posmatrano po sektorima, jav-na potrošnja je viša u odnosu na prethodni kvartal, dok je tražnja stanovništva snižena. Gledajući strukturu ukupne tražnje, u odnosu na strukturu iz prethodnog kvartala, učešće javne potrošnje se po-većalo, dok se učešće privrede smanjilo. Grafik br. 25 –Kvartalne stope agregatne tražnje

3. DeteRMiNaNte iNFlaCije

Nivo agregatne tražnje u drugom kvartalu 2013. godine niži je od nivoa agregatne tražnje u prethodnom kvartalu.

Grafik br. 24 – Agregatna tražnja, u 000 eura

15

Grafik br. 27 – Realne zarade (mjesečna stopa)Grafik br. 26 – Prosječne zarade bez poreza i doprinosa u Crnoj Gori

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

3.1.1. Kretanje plata i ostale raspoložive determinante tražnje

Boks br. 1 – Metodologija računanja agregatne tražnje

U cilju potpunijeg praćenja agregatne tražnje kao determinante inflacije, CBCG je razvila metodologiju za izračunavanje agre-gatne tražnje. Polazna osnova metodologije je da je agregatna tražnja zbir tražnje tri sektora: lične potrošnje (stanovništvo), investicione potrošnje (privreda) i javne potrošnje. Međutim, imajući u vidu nedostatak velikog broja podataka potrebnih za izračunavanje agregatne tražnje, postojeći podatak o agregatnoj tražnji ne treba tretirati kao pokazatelj tačnog iznosa agre-gatne tražnje, već kao indikator u kom smjeru se kreće agregatna tražnja. U postojećoj metodologiji nije dostupan niz značajnih podataka poput: investicija privrede, prihoda od prodaje akcija, netržišnih dohodaka, prihoda ostvarenih u sivoj ekonomiji i dr. Metodologija računanja agregatne tražnje je prikazana sljedećom jednačinom:

AD = C + I + G

C = zbir isplaćenih plata + zbir isplaćenih penzija + isplata stare devizne štednje + neto kompenzacije stanovništvu – neto štednja stanovništva (štednja – odobreni krediti)I = -neto štednja privrede (depoziti – krediti)G = javna potrošnja – isplaćene penzije – plate isplaćene iz budžeta – neto štednja države (depoziti – krediti – državni zapisi)AD – agregatna tražnja, C – lična potrošnja, I – investiciona potrošnja, G – javna potrošnja

Prosječna zarada u Crnoj Gori u drugom kvartalu iznosila je 727 eura, dok je prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila 479 eura. Posmatrano prema prethodnom kvartalu, prosječna zarada,

kao i prosječna zarada bez poreza i doprinosa zabilježile su pad od 0,3% odnosno 0,9%.

16

Ako uzmemo u obzir potrošačke cijene, tj. kretanje zarada posma-tramo u realnim iznosima, zaključuje se da su realne zarade u dru-gom kvartalu ostvarile pad u aprilu, a skroman rast u maju i junu.

Krediti i ostala potraživanja od stanovništva su iznosili 880,9 miliona eura na kraju juna 2013. godine. U odnosu na kraj 2012. godine, krediti i ostala potraživanja od stanovništva bili su za 8,9% viši, dok su u od-nosu na isti mjesec prethodne godine zabilježili rast od 5,9%1. Tokom prve polovine 2013. godine, krediti i ostala potraživanja od stanovniš-tva rasli su prosječno mjesečno po stopi od 1,4%, dok su u istom peri-odu prethodne godine opadali prosječno mjesečno po stopi od 0,04%.

Dug per capita2 je iznosio je 1.421 eura na kraju drugog kvartala tekuće godine, i viši je za 116 eura u odnosu na kraj prethodne go-dine, a u odnosu na isti period prethodne godine viši je za 79 eura.

Krediti uzeti od mikrokreditnih finansijskih institucija iznosili su 34,5 miliona eura na kraju prve polovine tekuće godine, što je za 22,3% više nego na kraju prethodne godine, odnosno za 11,9% više nego u istom periodu prethodne godine.

Depoziti stanovništva u bankama su iznosili 1.164,7 miliona eura na kraju juna 2013. godine, i bilježe rast od 1,6% u odnosu na kraj 2012. godine, odnosno rast od 10,8% u odnosu na isti mjesec pret-hodne godine.

Koeficijent krediti/depoziti3 za sektor stanovništva iznosio je 0,76 na kraju juna tekuće godine, i pogoršan je u odnosu na kraj 2012. godi-ne (0,71), dok je poboljšan u odnosu na isti period prethodne godi-ne (0,79). Sektor stanovništva je od jula 2010. godine neto štediša. Neto štednja stanovništva iznosila je 283,7 miliona eura na kraju juna 2013. godine, i niža je za 53,9 miliona eura ili 16% u odnosu na kraj 2012. godine, dok je u odnosu na isti period prethodne godine neto štednja ovog sektora viša za 63,9 miliona eura ili 29,1%.

1 Rast kredita i ostalih potraživanja je velikim dijelom rezultat vraćanja ot-pisanih kredita (kategorija E) iz vanbilansne evidencije u bilanse banaka u januaru 2013. godine, u skladu sa Međunarodnim računovodstvenim standardima.

2 Podaci o broju stanovnika je rezultat popisa iz 2011. godine. 3 Shodno novoj metodologiji krediti obuhvataju kredite od banaka i ostala

potraživanja (sredstva i depozite kod banaka i ostalih depozitnih institucija, faktoring i forfeting i potraživanja banke po neizmirenim akceptima, ga-rancijama i mjenicama). Shodno navedenom, koeficijent krediti/depoziti za sektor stanovništva na kraju prvog kvartala 2013. godine iznosio 0,74.

Grafik br. 29 – Priliv sredstava iz inostranstva stanovništvu, u 000 eura

Izvor: CBCG

Grafik br. 28 – Krediti i ostala potraživanja od stanovništva, u 000 EUR

Statistika platnog bilansa pokazuje da je, u drugom kvartalu ove godine u odnosu na prethodni kvartal, evidentiran porast priliva po osnovu nasljedstva, izdržavanja i drugih poklona i pomoći, kao i po osnovu doznaka iz inostranstva u korist računa domaćih fizičkih lica.

17

Grafik br. 30 – Tražnja stanovništva, u 000 eura

Posmatrajući ukupnu tražnju sektora stanovništva po kvartalima, primjećuje se da je tražnja u drugom kvartalu ove godne neznatno niža u odnosu na tražnju iz prethodnog kvartala. Značajan rast tra-žnje stanovništva je ostvaren u poređenju sa tražnjom ostvarenom u trećem i četvrtom kvartalu 2012. godine.

3.1.2. Analiza budžeta

Budžet Crne Gore za prvih šest mjeseca 2013. godine, prema preli-minarnim podacima Ministarstva finansija, ostvario je ukupne pri-mitke4 u iznosu od 615,4 miliona eura.

Izvorni prihodi iznosili su 516,1 milion eura ili 14,7% projektovanog BDP-a5, i u odnosu na plan zabilježili su rast od 1,4%, a u poređenju sa istim periodom 2012. godine izvorni prihodi budžeta bili su viši za 8,8%. U strukturi izvornih prihoda najveće učešće od 63,5% ostvarili su prihodi od poreza, zatim doprinosi 30,4%, ostali prihodi 2,5%, tak-se 2,1%, naknade 1,2% i primici od otplate odobrenih kredita 0,3%.

Prihodi po osnovu poreza iznosili su 327,5 miliona eura i ostvarili su rast od 2,4% u odnosu na plan, a u odnosu na isti period prethod-ne godine bilježe rast od 8,9%. Nominalno, najveći rast prihoda u odnosu na isti period prethodne godine ostvaren je kod poreza na

4 Primici uključuju izvorne prihode (direktne i indirektne poreze i neporeske prihode), pozajmice, donacije i prihode od privatizacije i prodaje imovine.

5 Izvor: Ministarstvo finansija; procijenjeni BDP za 2013. godinu iznosi 3.517 miliona eura.

dodatu vrijednost od 20,1 milion eura ili 12,3%. Ovaj rast prihoda od PDV-a rezultat je primjene mjera za suzbijanje sive ekonomije.

Negativno odstupanje bilježi se kod poreza na međunarodnu trgo-vinu, i to u iznosu od 6 miliona eura, ili 36,8%, što je posljedica stu-panja na snagu sporazuma sa STO u drugoj polovini 2012. godine.

Prihodi po osnovu doprinosa iznosili su 156,7 miliona eura i viši su za 0,2% u odnosu na plan za prvo polugodište 2013. godine, dok u odnosu na isti period 2012. godine bilježe rast od 5%.

Izdaci budžeta, u prvom polugodištu 2013. godine, iznosili su 595,6 miliona eura ili 16,9% BDP-a, dok je otplata državnog duga iznosi-la 60,7 miliona eura. Ostvareni izdaci su u odnosu na plan za prvih šest mjeseci tekuće godine bili niži za 4,9%, a u odnosu na isti pe-riod 2012. godine smanjeni su za 4,1%, kao rezultat primijenjenih mjera štednje u 2013 godini.

Tekuća budžetska potrošnja iznosila je 575,9 miliona eura ili 16,4% BDP-a, dok je kapitalni budžet iznosio 19,7 miliona eura ili 0,6% BDP-a.

Tekući izdaci u posmatranom periodu iznosili su 286,3 miliona eura i bili su niži od planiranih za 2,6%. Gotovo svi rashodi, izuzev izda-taka za ostala lična primanja i bruto zarade i doprinose na teret po-slodavca, bili su ispod planiranih.

Deficit budžeta Crne Gore procijenjen je na 79,6 miliona eura ili 2,3% BDP-a.

Grafik br. 31 – Budžetski suficit/deficit u periodu 2007 – jun 2013, u milionima eura

Izvor: Ministarstvo finansija

18

Grafik br. 33 – Ukupan priliv stranih direktnih investicija, u 000 eura

Izvor: CBCG

Grafik br. 32 – Neto dug privrede, u 000 eura

3.1.3. Privreda

Usljed odsustva podataka o investicijama privrede, kao aproksimaciju tražnje možemo koristiti neto zaduženost privrede.

U prvoj polovini 2013. godine, krediti i ostala potraživanja od sektora privrede bili su znatno iznad nivoa depozita položenih u bankama od strane ovog sektora. Tako je neto dug sektora privrede iznosio 451,2 miliona eura na kraju posmatranog perioda, i bio je za 11,7% viši nego na kraju prethodne godine, ali i za 8,9% niži nego u istom periodu prethodne godine.

Struktura kredita odobrenih privredi na kraju juna tekuće godine po-kazuje da su dugoročni krediti učestvovali sa 72,1% u ukupno odo-brenim kreditima i ostalim potraživanjima od privrede, pri čemu se na kredite ročnosti preko 3 godine odnosilo preko 52,3% ukupno odobrenih kredita privredi. Ovakva struktura kredita ukazuje na to da su se koristili dominantno za povećanje obima ekonomske aktivnosti.

3.1.4. Eksterna tražnja - platni bilans

U prvoj polovini 2013. godine zabilježeno je smanjenje deficita te-kućeg računa kao rezultat pozitivnih kretanja na računu roba. Prema preliminarnim podacima, deficit tekućeg računa platnog bilansa je iznosio 420,3 miliona eura ili 14,2% manje nego u istom periodu prethodne godine. Kretanja na računu roba karakteriše smanjenje spoljnotrgovinskog deficita za 8,1%, kao rezultat povećanja izvoza roba za 7,9%, uz istovremeno smanjenje uvoza za 4,5%. Takvim kretanjima najviše je doprinijelo povećanje izvoza električne ener-gije (za 49 miliona eura) uz istovremeno smanjenje uvoza (za 36,6), kao i smanjenje uvoza nafte i naftnih derivata u poređenju sa istim periodom 2012. godine za 18,3 miliona eura.

U međunarodnoj razmjeni usluga Crna Gora je u prvoj polovini 2013. godine ostvarila suficit u iznosu od 101,7 miliona eura, usljed većih prihoda od turizma i ostalih poslovnih usluga. Na računu faktorskih dohodaka, usljed povećanja priliva po osnovu kompenzacija zapo-slenih i smanjenje odliva po osnovu otplate kamate i isplaćenih di-videndi, zabilježen je rast suficita za 79,2% i iznosio je 31,9 miliona eura. Na računu tekućih transfera zabilježen je suficit u iznosu od 64,4 miliona eura, što je za 2,5% više nego u istom periodu prethodne godine i rezultat je povećanje priliva tekućih transfera.

Prema preliminarnim podacima, neto priliv stranih direktnih investi-cija u periodu januar-jun 2013. godine iznosio je 150,9 miliona eura i za 1,5% je manji nego u istom periodu 2012. godine. Ukupan priliv stranih direktnih investicija iznosio je 195,7 miliona eura, dok je isto-vremeno ostvaren odliv u iznosu od 44,7 miliona eura. Od ukupnog priliva, vlasnička ulaganja su iznosila 94,2 miliona eura (48,1%), dok je priliv u formi interkompanijskog duga iznosio 98,4 miliona eura (50,3%). Ohrabruje podatak da priliv SDI u prvoj polovini 2013. go-dine ima trend rasta od početka aprila mjeseca i da je najveći priliv ostvaren u junu u iznosu od 42,6 miliona eura.

19

Grafik br. 34 – Industrijska proizvodnja, godišnja stopa rasta

Izvor: Monstat

U prvoj polovini 2013. godine na računu portfolio investicija ostva-ren je neto odliv u iznosu od 6,8 miliona eura, dok je u posmatra-nom periodu prethodne godine iznosio 856 hiljada eura. Kretanja na računu ostalih investicija karakteriše povećanje obaveza sektora države i banaka po osnovu uzetih kredita, dok su smanjene obaveze privrede. Kao rezultat ovakvih kretanja na računu ostalih investici-ja u prvoj polovini 2013. godine ostvaren je neto priliv u iznosu od 56,6 miliona eura.

3.2. Ponuda i proizvodnja

Ukupna industrijska proizvodnja je, u prvoj polovini godine, zabilje-žila rast od 10,4% u odnosu na isti period prethodne godine. Rast proizvodnje je zabilježen u sektoru vađenja ruda i kamena za 9,7% i sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom za 84,1%, dok je pad proizvodnje od 25,6% zabilježen u sektoru pre-rađivačke industrije. Posmatrajući mjesečne podatke o kretanju industrijske proizvodnje, rast je zabilježen u februaru (2%), martu (24,6%) i aprilu (10,6%), dok je u januaru, maju i junu ostvaren pad proizvodnje od 17%, 20,7% i 12,7%, respektivno.

Crnu Goru je u prvih šest mjeseci posjetilo 337,3 hiljade turista, što je za 6% više nego u istom periodu prethodne godine. U istom periodu ostvareno je 1.748,9 hiljada noćenja, što je za 4,2% više u odnosu na isti period iz prethodne godine. Strani turisti su ostvarili 87,5% ukupno realizovanih noćenja.

Ukupna proizvodnja šumskih sortimenata u prvih šest mjeseci ove godine iznosila je 76,4 hiljada m³ šumskih sortimenata, što je za 49,9%6 više nego u istom periodu prethodne godine, što je rezultat izuzetno niske osnovice u januaru 2012. godine, odnosno neposto-janja proizvodnje u februaru iste godine.

Prema preliminarnim podacima vrijednost izvršenih građevinskih radova za prvih šest mjeseci ove godine bila je viša za 1,8% u odnosu na uporedni period, dok je građevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada povećana za 29,9%.

U prvih šest mjeseci, u drumskom saobraćaju, prevezeno je 1,5% više putnika nego u istom periodu prethodne godine, dok je prevoz robe povećan za 38,9%. Prevoz putnika u željezničkom saobraća-ju, u posmatranom periodu, bio je veći za 14,4%, a prevoz robe za 21,2%. U vazdušnom saobraćaju je broj prevezenih putnika na aero-dromima, za prvih šest mjeseci 2013. godine u odnosu na isti period prethodne, povećan za 9,4%, dok je prevoz robe smanjen za 1,7%.

Ukupan promet u lukama iznosio je 635,7 hiljade tona, i bio je ma-nji za 14,6% u poređenju sa istim periodom prethodne godine, pri čemu se na izvoz odnosilo 44,7%, a na uvoz 51,5%. Izvoz je u ovom periodu povećan za 9,5%, a uvoz smanjen za 31,3%.

3.3. Berzanski indeksi

Indeks Monex20 je, nakon blagog rasta u januaru, bilježio mjeseč-ni pad tokom prvog polugođa, sve do juna, kada je zabilježio rast na mjesečnom nivou od 5%. S druge strane, indeks investicionih fondova, Monex PIF, na kraju juna je prekinuo negativan trend na mjesečnom nivou koji traje od oktobra 2012. godine, ostvarivši mje-sečni rast od 18,5%.

Indeks Monex20, je na kraju juna 2013. godine bio na približno istom nivou kao i na kraju 2012. godine, dok je indeks Monex PIF, u odnosu na kraj 2012. godine, zabilježio pad od 864,4 indeksnih poena, ili 25,1%.

U odnosu na kraj juna 2012. godine, indeks Monex20 je zabilježio rast od 11,7%, dok je indeks MonexPIF zabilježio pad od 20,1%.

6 Iskazano neponderisanim indeksom, a ponderisanim je proizvodnja viša za 57,3% za isti period.

20

Grafik br. 35 - Kretanje indeksa na Montenegroberzi

Izvor: Montenegroberza

U odnosu na njihove istorijski maksimalne vrijednosti (dostignute u 2007. godini), indeksi su na kraju juna 2013. godine bili niži: Mo-nex20 – 4,9 puta, a Monex PIF – 19,7 puta.

Tabela br. 3 - Opšti podaci o indeksima

MONEX 20 MONEX PIF

Vrijednost na 30. Jun 2013. 9.847,43 2.577,42

Apsolutna promjena indeksa u 2012. godini -2,49 -864,42

Početna vrijednost indeksa 1000,00 Mart 2003. 1000,00 Mart 2003.

Maksimalna vrijednost tokom 2013. godine 10.247,75 16.01.2013. 3.432,40 28.01.2013.

Maksimalna istorijska vrijednost 48.617,88 07.05.2007. 50.780,54 17.08.2007

Minimalna istorijska vrijednost 918,57 14.04.2003 959,53 02.04.2003

Rast (pad) U 2013. godini -0,03% -25,1%

Izvor: Montenegroberza

21

4. MoNetaRNa PolitiKa

Tokom prve polovine 2013. godine, nije bilo izmjena postojećih, niti su donešene nove odluke koje se odnose na instrumente monetarne politike Centralne banke Crne Gore.

22

5. PRoGNoza iNFlaCije za 2013. GoDiNU i DRUGU KvaRtal 2014.

5.1. Modelska procjena

Grafik fena („Fan chart“) inflacije Crne Gore predstavlja grafički prikaz distribucije vjerovatnoća prognoze kretanja stope inflacije, izražene preko indeksa potrošačkih cijena. U tom pravcu, umjesto određivanja konkretnih tačaka, „Fan Chartom“ se preko distribucije vjerovatnoća u obzir uzimaju i potencijalni rizici i neizvjesnosti, koji bi u narednom periodu mogli uticati na kretanje inflacije. Sama svrha „Fan Charta“ je upravo da ukaže i uzme u obzir neizvjesnost koja postoji u real-nim tokovima ekonomije, a koja se posljedično reflektuje u kretanju stope inflacije (rast cijena energenata, povećanje-smanjenje spolj-no-trgovinskog deficita i dr.).

„Fan Chart“ Crne Gore za 2013. I prvu polovinu 2014. godine je ba-ziran na tri procijenjena sastavna dijela:

1. Vrijednosti centralne projekcije - vrijednosti centralne projekcije „Fan Charta“ izvedene su iz ARIMA modela, kao i korišćenjem „Tramo/Seats“ simulacije radi dobijanja što efikasnijeg modela.

2. Nivo neizvjesnosti – nivo neizvjesnosti određuje širinu „Fan Charta“. Koeficijenti nivoa neizvjesnosti dobijeni su analitičkom procjenom i kalkulacijom relativnog uticaja potencijalnih internih i eksternih šokova, koji su mogući u crnogorskoj ekonomiji tokom 2014. godine, a koji se očita-vaju kroz „debljinu“ raspona oko centralne projekcije.

3. Zakrivljenost „Fan Charta“- na osnovu nivoa zakrivljeno-sti distribucije projekcije inflacije, Fan Chart se prilagođava prognozi, u smislu da li su vrijednosti centralne projekcije „precijenile” ili „potcijenile” kretanje stope inflacije. Od toga će zavisiti i pozicija srednje vrijednosti distribucije inflacije.

Centralna projekcija „Fan Charta“-ARIMA model za 2013. godinu i prvu polovinu 2014.

U cilju izrade „Fan Charta“, razvijen je ARIMA (autoregresivni integri-sani model sa pokretnim prosjecima) model vremenske serije inflacije Crne Gore, izražene preko indeksa potrošačkih cijena7.

ARIMA model je iskorišten za potrebe kratkoročne prognoze (12 mje-seci), pri čemu je napravljena iteracija od 411 ARIMA modela, koji su rangirani sa stanovišta njihove efikasnosti i kvalititeta dijagnostike. Odabrani ARIMA model, ARIMA (4,2,5)8, ima dovoljan nivo pouz-danosti za potrebe prognoze.

7 Detaljno objašnjenje ARIMA modela Crne Gore predstavljeno je u radnoj studiji Centralne banke br. 11 “Prognoziranje inflacije: Empirijsko istraživa-nje kretanja indeksa cijena na malo Crne Gore za 2007. godinu-primjena ARIMA modela“.

8 ARIMA Model se obično označava ARIMA (p,d,q), gdje p predstavlja broj autoregresivnih varijabli, d se odnosi na nivo stacionarnosti zavisne varija-ble, dok q predstavlja broj varijabli, pokretnih prosjeka, koji se nalaze u od-govarajućem modelu.

23

Grafik br. 36 - Projekcija indeksa potrošačkih cijena Crne Gore za 2013. godinu i drugi kvartal 2014.

Izvor: CBCG, 2013

Na osnovu „Tramo/Seats“9 procedure identifikovane su četiri tačke preloma (upotrijebljen je „Chow“ test za identifikaciju) u dosadaš-njoj seriji, koji odgovaraju značajnoj promjeni u strukturi inflacije, od 2001. do kraja 2013. godine, koji su u ARIMA modelu obuhvaćeni kroz „dummy“ varijable.

Rezultat projekcije ARIMA modela je upoređen sa vrijednostima projektovanih vrijednosti Tramo/Seats procedurom, koji su pokazali značajan nivo kompatibilnosti.

Vrijednost projekcija na mjesečnom nivou je iskorištena za vrijed-nosti centralne projekcije „Fan Chart“ indeksa potrošačkih cijena za 2013. godinu i drugi kvartal 2014. Dobijene vrijednosti predstavljaju modu distribucije, odnosno vrijednosti sa najvećom frekvencijom u distribuciji ove vremenske serije.

9 Tramo program predstavlja program za procjenu i projektovanje modela (uglavnom ARIMA), koji imaju problema sa nedostajućim podacima, greš-kama u podacima i postojanjem velikog broja ekstremnih podataka u vre-menskim serijama. SEATS program se koristi za ekstrakciju elemenata vre-menskih serija koje se ne mogu direktno izdvojiti, izdavajajući ove elemente poput trenda, sezone, ciklusa, postojanja uskršnjeg ili božićnog efekta, što omogućava bolju analizu i projekciju ARIMA modela. (Za više detalja pogle-dati priručnik Tramo and Seats (Gómez and. Maravall, 1996).

Srednja vrijednost dobijenog modela je 3,1, dok zakrivljenost varira u rasponu od -0,5 do 0,4, a vrijednosti standardnih devijacija iznose σ2=0,08, odnosno σ1=0,05. To, kao i u protekle dvije godine, uka-zuje da je centralni raspon smješten u donji diodistribucije, odnosno da je odgovarajući raspon neizvjesnosti koncentrisan prema višim nivoima inflacije, koji se na grafikonu reflektuju kroz „deblji“ raspon, koji je koncentrisan iznad centralnog „najcrvenijeg“ raspona, mada umjerenije nego u prethodnom periodu. „Fan Chartom“ je objašnje-no (predstavljeno) 90% vjerovatnoće distribucije inflacije. Centralna projekcija se obično nalazi u najtamnijem dijelu „Fan Charta“, odnosno centralnih 10% vjerovatnoće.10 „Fan Chart“ ima po osam slojeva sa svake strane, različitih boja, iznad i ispod centralnog sloja, pri čemu svaki sloj iste boje, u zbiru, iznad i ispod centralnog benda, kumula-tivno, objašnjava narednih 10% vjerovatnoće kretanja inflacije. Kako neizvjesnost tokom vremena raste, to „Fan Chart“ postaje sve širi.

10 Obično se vrijednosti mode (centralne projekcije) nalaze u najtamnijem bendu, međutim, ukoliko postoji značajan nivo rizika, tada se može desiti da centralna projekcija ne obuhvata nijednu od ovih vrijednosti. (Britton, E, Fisher, P.G. and Whitley, J.D. (1998), ‘The Inflation Report projections: Understanding the Fan Chart’, Bank of England, Quarterly Bulletin, 38, pp. 30–37.)

24

„Fan Chart“ inflacije Crne Gore, baziran na procjeni ARIMA modela, kao i Tramo/Seats simulaciji za 2013. godinu i drugi kvartal 2014. go-dine, pokazuje da će se, sa vjerovatnoćom od 90%, inflacija, mjerena preko indeksa potrošačkih cijena, u zavisnosti od mjeseca, kretati u in-tervalu od 2,1% do 4,7%. Pri tome, za kraj 2013. se projektuje inflacija u rasponu 2,5% do 3,6%. Naime, sa rastom vremenskog horizonta za projektovanje, raste i neizvjesnost, a samim tim se širi i raspon pro-gnoze. Centralna projekcija „Fan Charta“ koja se odnosi na najtamniji dio istog, predstavlja raspon vjerovatnoće od 10%.

Pretpostavke koje su uzimane u obzir prilikom prognoze inflacije za 2013. i prvu polovinu 2014. godine (nominalni godišnji rast) su:

1. Cijene nafte i naftnih derivata ne prelaze 5% cijene iz juna 2013. godine;

2. Cijena aluminijuma stagnira u odnosu na jun 2013. godine;3. Cijene nekretnina stagniraju u odnosu na kraj 2012;4. Rast cijena električne energije od 6,2% (odnosno inkorpo-

riran potencijalni rast u avgustu 2013);5. Realne zarade u 2013. godini će biti na nivou iz 2012. go-

dine;6. Neće biti značajnijeg rasta cijena prehrambenih proizvoda

na internacionalnim tržištima u odnosu na decembar 2012. godine;

7. Pretpostavljen rast PDV-a od 2 p.p. od jula 2013. godine za višu stopu PDV-a.

Odstupanje nekog od ovih parametara bi zahtijevalo i korekciju prognoze.

25

6. oČeKivaNa iNFlaCija U 2013. GoDiNi

Nivo agregatne tražnje u drugom kvartalu 2013. godine je u opada-nju. To znači da sa strane tražnje ne treba očekivati „inflacione priti-ske“. Isto tako inflacija je i na globalnom nivou niska.

Sa druge strane i nivo proizovdnje je u porastu. Prema procjenama BDP je u prvoj polovini godine porastao za oko 4%, što takođe utiče deflaciono. Pad deficita robne razmjene neće uticati na rast inflaci-je, preko smanjenja raspoloživih roba, jer je on dominantno vezan za promjene u izvozu i uvozu električne energije.

Nivo javnih rashoda je značajno smanjen, tako da ni sa strane „budže-ta“ nema pritiska na rast cijena.

Vrijednost konjunkturnog indikatora je 0, što znači da se očekuje nepromijenjen nivo inflacije. Medjutim, ukoliko posmatrano indivi-dualna očekivanja anketiranih banaka i preduzeća mogu se primje-titi vrlo različita očekivanja, što ukazuje na nesigurnost i realnog i finansijskog sektora oko očekivane stope inflacije u 2013. godini.

Međutim, faktori koji će uticati na rast inflacije u ovoj godini su rast PDV-a i rast cijena električne energije.

Modelska procjena inflacije ukazuje da će se tokom godine inflaci-ja kretati u rasponu od 2,1% do 4,7%. Naša ekspertska procjena je slična modelskoj i ona je nepromijenjena u odnosu na prognozu iz prethodnog kvartala i očekujemo da će se inflacija na kraju 2013. godine kretati u rasponu od 3% do 5%.

Tabela br. 4 - Procjena stope inflacije

Opitimistička procjena

Realistična procjena

Pesimistička procjena

3% 4% 5%

Ova procjena je urađena na bazi određenih pretpostavki, koje su iste kao i kod modelske procjene inflacije i promjena nekih od pretpo-stavki zahtjevaće reviziju procjene.