Publikacja „Jak włączać ekonomię społeczną w proces rewitalizacji” autorstwa MariuszaKwiatkowskiego jest bardzo interesującym przykładem poradnika, który w przystępneji praktycznej formie przedstawia wzajemne przenikanie się narzędzi i mechanizmów ekon-omii społecznej oraz rewitalizacji. Potrzeba ukazania powiązania tych obszarów jestogromna ponieważ mimo podobnych celów i założeń (integracja społeczna, przeciw-działanie wykluczeniu społecznemu, ożywienie potencjałów lokalnych) wykorzystanieprzedsiębiorczości społecznej w rewitalizacji jest zaskakująco niewielkie.

Zarówno w praktyce zarządzania publicznego, jak i w świadomości społecznej istnieją, częstoniewidzialne, bariery utrudniające zespolenie tych dwóch nurtów pobudzania rozwojulokalnego. Oddziela je niewidzialny mur, który znalazł się symbolicznie na okładce tejpublikacji. Autor stara się zdemaskować powody tej sytuacji wskazując m. in. na nadmierniecentralistyczne sterowanie procesem rewitalizacji, skoncentrowanie instrumentów wspar-cia na klasycznie rozumianym biznesie, a przede wszystkim kryzys zaufania, zarówno pio-nowego (mieszkańcy – władze), jak i poziomego (między mieszkańcami i grupami mieszk-ańców). Remedium na tę sytuację Mariusz Kwiatkowski upatruje w działaniach eduka-cyjnych skierowanych do wszystkich interesariuszy rewitalizacji.

Omawiany poradnik jest edukacyjnie skonstruowaną próbą wyłożenia racji o potrzebiewłączenia ekonomii społecznej w proces rewitalizacji, a także znalezienia języka i formyby przedstawiane argumenty i porady mogły zostać rozważone, a także zastosowane w prak-tyce.

Dr hab. Bohdan Skrzypczak,Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji,

Uniwersytet Warszawski (fragment recenzji)

JAK WŁĄCZAĆEKONOMIĘ SPOŁECZNĄ

W PROCES REWITALIZACJI?

JAK W CZA

EKONOMI SPO ECZN

W PROCES REWITALIZACJI?

Publikacja zosta a przygotowana w ramach projektu „Spójna integracja regio-nalna ekonomii spo ecznej”. Projekt jest realizowany przez Ogólnopolski Zwi zek Rewizyjny Spó dzielni Socjalnych wraz z partnerami: Fundacja IDEA Rozwoju, Stowarzyszenie Trenerów Organizacji Pozarz dowych STOP.

Autor: Mariusz Kwiatkowski

Recenzja wydawnicza: dr hab. Bohdan Skrzypczak, Uniwersytet Warszawski

ISBN: 978-83-64309-99-1

Wydawca: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Spo ecznej Departament Ekonomii Spo ecznej i Solidarnej ul. Nowogrodzka 1/3/5, 00-513 Warszawa www.mrpips.gov.pl, www.ekonomiaspoleczna.gov.pl

amanie i druk: Zak ad Wydawniczo-Poligraficzny Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Spo ecznej ul. Usypiskowa 2, 02-386 Warszawa Zam. 154/2019

Egzemplarz bezp atny

Warszawa, luty 2019 r.

WST P

Mur na ok adce tej publikacji jest symbolem. Dzia ania na rzecz dobrze ro-zumianej, uspo ecznionej, partycypacyjnej i inkluzyjnej rewitalizacji przy-pominaj niekiedy próby przebicia si przez mur. Podobnie bywa w przy-padku próby w czenia ekonomii spo ecznej i przedsi biorczo ci spo ecznej w dzia ania na rzecz rozwoju spo eczno ci lokalnych. Moje do wiadczenia jako badacza i uczestnika wskazuj na to, e potrzebne jest nie tylko zespo-lenie si spo ecznych, ale tak e opracowanie takiego toku post powania, który da by sektorowi spo ecznemu szans w czenia si w procesy, które decyduj o naszej wspólnej przysz o ci. Pomys na t publikacj zrodzi si podczas spotka doradczych z Regional-nymi O rodkami Polityki Spo ecznej (ROPS), rozmów i dyskusji dotycz -cych sposobów i formu w czenia ekonomii spo ecznej w procesy rewitali-zacyjne. Zastanawiali my si tak e nad rol ROPS, Regionalnego Komitetu Rozwoju Ekonomii Spo ecznej (RKRES) i szerzej sektora ekonomii spo ecz-nej w tych procesach.

Celem tej publikacji jest wskazanie sposobów w czania ekonomii spo ecz-nej w procesy rewitalizacyjne. Jest ona skierowana do wszystkich, którzy s zainteresowani rozwojem lokalnym, ze szczególnym uwzgl dnieniem tych, którym bliska jest idea rozwoju inkluzyjnego, uwzgl dniaj cego potrzeby osób i rodowisk defaworyzowanych. Przede wszystkim powinna by u y-tecznym i praktycznym poradnikiem dla przedstawicieli ROPS, cz onków RKRES i wspiera je w planowaniu i w czaniu ekonomii spo ecznej do realizacji dzia a rewitalizacyjnych. B dzie tak e przydatna dla animatorów O rodków Wsparcia Ekonomii Spo ecznej, cz onków Komitetów Rewitaliza-cji, pracowników s u b spo ecznych na poziomie powiatów i gmin (PCPR, OPS), spo eczników, reprezentantów sektora obywatelskiego oraz oczy- wi cie dla przedstawicieli podmiotów ekonomii spo ecznej i podmiotów reintegracyjnych.

Publikacja sk ada si z kilku cz ci. Zaczynam od próby pog bionego uza-sadnienia potrzeby w czania („Sens w czania”). Nast pnie opisuj kolej-no: bariery, zasady, etapy, cie ki oraz udane przyk ady w czania. Broszura zawiera te zestaw instrukcji, które mog by u yteczne w procesie w - czania. Mur jest symbolem podwójnym.1 Z jednej strony, mo e symbolizowa trud-no ci, które spotykamy na drodze do uspo ecznienia rewitalizacji. Z drugiej

1 Na ok adce – mur w Strzelcach Kraje skich: (fot. A.M. Kwiatkowski, fot. B.P. Bagi ski).

3

strony – jednak symbolizuje moc, któr jeste my w stanie uzyska odpo-wiednio cz c si y, nawi zuj c dobre relacje mi dzy mieszka cami, organi-zacjami, instytucjami, sektorami. Mur – jak pokazuje druga fotografia – mo na przebi , dos ownie i w przeno ni. Tak si sta o w jednej z opisywa-nych w tej publikacji miejscowo ci. Dlaczego chcemy przebija mur? Naszym celem jest spójna i silna spo ecz-no , zdolna do samodzielnego rozwi zywania wspólnych problemów. Eko-nomia spo eczna skutecznie i trwale w czona w procesy rewitalizacyjne jest rodkiem do tego celu. Mam nadziej , e dzi ki tej lekturze kilka cegie

i kamieni uda si wykruszy …

*** Je li tak si stanie, to b dzie to wspólny sukces wszystkich, którzy przyczy-nili si do powstania tej publikacji, a takich osób jest bardzo wiele. Wymie-ni tylko nazwy instytucji i organizacji, bez nazwisk, bo zabrak oby miejsca. Jestem wdzi czny kole ankom i kolegom z projektu „Spójna integracja re-gionalna ekonomii spo ecznej” (SIRES), którzy uznali problematyk , któr si zajmuj za godn inwestycji i wsparcia. Szczególn rol odegra zespó zajmuj cy si koordynacj ekonomii spo ecznej w wielkopolskim ROPS, który zainspirowa mnie i wspiera w poszukiwaniach badawczych. Dzi kuj wszystkim, którzy wzi li udzia w spotkaniach doradczych w kilku regionach (Lubuskie, Wielkopolska, wi tokrzyskie, Podkarpacie, l sk, Dolny l sk). Moj rol by o – tak jak si umawiali my – zarysowanie „ABC rewitalizacji”, ale za ka dym razem doradca okazywa si równie uczniem, poniewa wie-dza i do wiadczenie pracowników ROPS jest cennym elementem ca ego systemu wsparcia. Moim laboratorium by a g ównie Wielkopolska i Lu- buskie. Poza wymienionymi ju jednostkami, chcia bym wskaza dwie, które wy-ró niaj si pod wzgl dem aktywno ci w sferze w czania ekonomii spo-ecznej w proces rewitalizacji. S to Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”

oraz Stowarzyszenie na rzecz Spó dzielni Socjalnych. Bardzo dzi kuj , licz c na kontynuacj wspó pracy.

Mariusz Kwiatkowski

4

Spis tre ci

Rozdzia 1 SENS W CZANIA .............................................................. 7

Spójna spo eczno .............................................................................. 8 Skuteczna rewitalizacja ....................................................................... 10 Wzmocniona ekonomia spo eczna ...................................................... 13

Rozdzia 2 BARIERY W CZANIA ....................................................... 14

Deficyt wiedzy i dobrych praktyk ........................................................ 15 Partykularyzm i krótka perspektywa czasowa ................................... 17 Ograniczenie zaufania i zdolno ci do wspó pracy .............................. 18

Rozdzia 3 ETAPY W CZANIA ........................................................... 20

Pog bione diagnozowanie .................................................................. 21 Partycypacyjne programowanie ......................................................... 23 Partnerska realizacja ........................................................................... 26

Rozdzia 4 ZASADY I CIE KI W CZANIA ....................................... 27 LISTA INSTRUKCJI ................................................................................ 30

INSTRUKCJA NR 1 ABC REWITALIZACJI ...................................... 31 INSTRUKCJA NR 2 JAK CZYTA PROGRAMY REWITALIZACJI? (PR) ...................................................................... 33 INSTRUKCJA NR 3 PRZYK ADY DOBRYCH PRAKTYK ................ 39

Krosno Odrza skie ......................................................................... 40 Szprotawa ....................................................................................... 44 Komorniki ko o Poznania ............................................................... 49 Strzelce Kraje skie ......................................................................... 52 Pozna ............................................................................................ 57

INSTRUKCJA NR 4 INTERESARIUSZE REWITALIZACJI ............. 59 INSTRUKCJA NR 5 KTO ODPOWIADA ZA REWITALIZACJ W GMINIE? ......................................................................................... 60 INSTRUKCJA NR 6 PODSTAWY UMOWY PARTNERSTWA .......... 61 INSTRUKCJA NR 7 SPACERY BADAWCZE ..................................... 62 INSTRUKCJA NR 8 FISZKA PROJEKTOWA W PROGRAMIE REWITALIZACJI ................................................................................ 66 INSTRUKCJA NR 9 PRACOWNIA SPÓJNO CI ............................... 70

Bibliografia ............................................................................................... 72

Wykaz zastosowanych skrótów ................................................................ 73

5

Rozdzia 1 SENS W CZANIA

Aby skutecznie dzia a na rzecz w czenia ekonomii spo ecznej w pro-ces rewitalizacji trzeba dobrze rozumie sens tego przedsi - wzi cia. Celem rozdzia u jest „uzbrojenie” Czytelnika w zestaw argumentów, dzi ki którym on sam b dzie rozumia sens w czania i b dzie tak e zdolny do przekonywania innych interesariuszy procesu do podejmo-wania odpowiednich dzia a w tym kierunku. Jest to istotne w kon-tek cie dzia a rzeczniczych i animacyjnych prowadzonych przez ROPS na rzecz ekonomii spo ecznej i w czania jej w dzia ania na rzecz rozwoju lokalnego poprzez rewitalizacj (pocz wszy od wspó -pracy z IZ RPO nad okre laniem kryteriów wyboru projektów w kon-kursach dotycz cych rewitalizacji, przez dzia ania na rzecz w czania ekonomii spo ecznej w procesy planowania i realizacji rewitalizacji – od przygotowywania lokalnego programu rewitalizacji, po realizacj przedsi wzi przewidzianych w planie). W tym kontek cie niebaga-teln rol maj tu tak e OWES-y jako instytucje prowadz ce dzia ania animacyjne na rzecz ekonomii spo ecznej i rozwoju samych podmio-tów ekonomii spo ecznej. Przedstawione tutaj argumenty wi si z przyj ciem okre lonej wizji spo eczno ci lokalnej, rewitalizacji i ekonomii spo ecznej, jak i jej cz ci – czyli przedsi biorczo ci spo ecznej, oraz ich wzajemnych powi za :

• Spo eczno lokalna – spójna wspólnota w czaj ca • Rewitalizacja – istotny czynnik rozwoju lokalnego • Ekonomia spo eczna – odpowiednie narz dzie wprowa-

dzania oczekiwanych zmian spo ecznych. Sens w czania polega na budowaniu spójnej spo eczno ci, dzi ki powi zaniu ze sob narz dzi z zakresu rewitalizacji i ekonomii spo- ecznej.

7

Argumenty przedstawione w rozdziale odnosz si do trzech nast puj cych, powi zanych ze sob twierdze :

Spójna spo eczno

Spójna spo eczno wyró nia si zdolno ci do nawi zywania i rozwijania trwa ych, pozytywnych relacji mi dzy jednost-kami, grupami i instytucjami oraz do skutecznego rozwi zy-wania wspólnych problemów. Cechy spójnej spo eczno ci:

• Poczucie wspólnej przynale no ci, zamiast izolowania si od „obcych”,

• Zaufanie i zdolno do wspó dzia ania w celu rozwi zywania wspólnych problemów, zamiast nadmiernej ostro no ci i zamy-kania si w w skim kr gu,

1. Celem rewitalizacji jest budowa spójnych spo eczno ci

2. Rewitalizacja mo e by skuteczniejsza dzi ki ekonomiispo ecznej

3. Ekonomia spo eczna mo e si wzmocni , dzi ki w czeniuw proces rewitalizacji

1. Celem rewitalizacji jest budowa spójnych spo eczno ci

8

• W czanie najs abszych w g ówny nurt ycia spo ecznego, za-miast tworzenia enklaw biedy i wykluczenia,

• Uczestnictwo (partycypacja) mieszka ców w podejmowaniu istotnych dla nich decyzji, zamiast bierno ci,

• Tolerancja dla odmienno ci i zdolno do dialogu z „Innymi”, zamiast odrzucenia,

• Uznanie wspólnych regu i instytucji, zamiast partykularyzmu i bezprawia,

• Równo szans, zamiast pog biania nierówno ci spo eczno- -ekonomicznych.

W JAKI SPOSÓB REWITALIZACJA MO E PRZYCZYNI SI DO BUDOWANIA SPÓJNYCH SPO ECZNO CI?

• Rewitalizacja – zgodnie z za o eniami – stanowi prób wy-prowadzenia spo eczno ci ze stanów kryzysowych2. Szcze-gólnym wyzwaniem dla spo eczno ci s sytuacje, w których dochodzi do nak adania si na siebie kilku rodzajów kryzysu (spo eczny, go-spodarczy, ekologiczny, infrastrukturalny). Mówimy wtedy o kumu-lacji stanów kryzysowych. Taka sytuacja wyst puje w wielu polskich gminach – ponad 20% ich powierzchni to tereny zdegrado-wane (Mliczy ska-Hajda: 4). Udana rewitalizacja mo e ten stan zmieni .

• Aby to si uda o, potrzebna jest rewitalizacja z prawdziwe-

go zdarzenia. Dotychczas, jak zgodnie przyznaj badacze i obser-watorzy, pod has em rewitalizacji przewa nie przeprowadzano re-monty. Zaobserwowano, e na „rewitalizacj ” przeznaczono bardzo du e rodki, jednak wysoka warto inwestycji realizowanych w jej ramach przynios a niskie efekty spo eczne.

• Dotychczas udzia projektów spo ecznych w programach

rewitalizacyjnych jest zdecydowanie zbyt niski. Szczegó owa analiza, któr przeprowadzono w województwie wielkopolskim wskazuje, e udzia projektów spo ecznych w latach 1999–2015 sza-cuje si zaledwie na 20% (Ko sut, Ciesió ka, Kud ak 2017: 59). Te dane s niepokoj ce, poniewa województwo wielkopolskie jest uznawane za jedno z najbardziej „uspo ecznionych”. Mo na wi c

2 Por. z zapisami Ustawy z dnia 9 pa dziernika 2015 roku o rewitalizacji (Dz.U. 2015, poz. 1777) – http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20150001777

9

podejrzewa , e proporcje w innych województwach s jeszcze mniej korzystne.

• Dobrze rozumiana rewitalizacja, s u ca budowie spój-

nej spo eczno ci to rewitalizacja wykonywana z udzia em mieszka ców. Badacze wskazuj na wyra n dominacj sektora publicznego w procesie planowania i realizacji rewitalizacji oraz zni-komy udzia mieszka ców w procesie rewitalizacji (Boryczka 2015: 297–298). Powa nym problemem jest te brak odpowiedniego monitoringu dzia a rewitalizacyjnych (Ko sut, Ciesió ka, Kud ak 2017: 63).

Skuteczna rewitalizacja

W JAKI SPOSÓB EKONOMIA SPO ECZNA MO E PRZYCZYNI SI DO ZWI KSZENIA SKUTECZNO CI DZIA A REWITALI-ZACYJNYCH? Ekonomia spo eczna jest aktywno ci oddoln , dopasowan do potrzeb i mo liwo ci rodowisk lokalnych. Ekonomia spo eczna, zgodnie z zapisami Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Spo ecznej na lata 2014–2023 jest tu rozumiana jako to sfera aktywno ci obywatelskiej i spo ecznej, która poprzez dzia alno gospodarcz i dzia alno po ytku publicznego s u y: integracji zawodowej i spo ecznej osób zagro onych marginalizacj spo eczn , tworzeniu miejsc pracy, wiadczeniu us ug spo-ecznych u yteczno ci publicznej (na rzecz interesu ogólnego) oraz rozwo-

jowi lokalnemu. Przedsi biorstwo spo eczne (PS) to podmiot ekonomii spo-ecznej prowadz cy dzia alno gospodarcz lub dzia alno o wiatow lub

dzia alno kulturaln , w którym zatrudnione s osoby z grup defaworyzo-wanych, a zarz dzanie nim oparte jest o partycypacj cz onków. Podmioty ekonomii spo ecznej, w tym przedsi biorstwa spo eczne, nie prywatyzuj zysku lub nadwy ki bilansowej. W poprzednich latach analitycy odnotowali, e w procesach rewitalizacji wyst puje bardzo ma o oddolnych inicjatyw organizacji spo ecznych (Bo-ryczka 2015: 298). Zasadniczym podmiotem programu rewitalizacji jest spo eczno ulicy, kwarta u, dzielnicy, miasta, zatem dzia ania o ywiaj ce

2. Rewitalizacja mo e by skuteczniejsza dzi ki ekonomiispo ecznej

10

przestrze powinny wyp ywa z inicjatyw lokalnych. Rol sektora publicz-nego jest wspieranie tych inicjatyw za pomoc ró nych instrumentów (Czy-ewska: 3). W czenie przedsi biorczo ci spo ecznej do rewitalizacji mo e

by takim w a nie instrumentem – odpowiedzi na jedn z g ównych bol -czek dotychczasowej praktyki – bierno spo eczn .

• Ekonomia spo eczna i przedsi biorczo spo eczna mo e

wi c przyczyni si do przywrócenia rewitalizacji jej spo-ecznego sensu (Herbst 2008: 4). Socjologowie podkre laj , e

warunkiem skutecznej rewitalizacji jest spo eczna mobilizacja, która mo e prowadzi do powstania w a ciwych ruchów spo ecznych (Szczepa ski, liz 2011: 26). Wydaje si , e przedsi biorczo spo-eczna ze wzgl du na swoj specyfik , hybrydowy charakter (powsta-

je na styku sektorów) i czenie celów biznesowych ze spo ecznymi ma w sobie potencja mobilizacyjny.

• Udzia podmiotów ekonomii spo ecznej, w tym przedsi -

biorstw spo ecznych, w rewitalizacji wzmacnia jej party- cypacyjny charakter: „W rewitalizacji partycypacja oznacza wzajemn komunikacj pomi dzy ró nymi grupami spo ecznymi, w trakcie której wszyscy uczestnicy procesu zmian maj mo liwo wp ywania na podejmowane decyzje (poprzez udzia w panelach dyskusyjnych, w radzie programu, w grupach monitoruj cych) a na-st pnie bior udzia w ich realizacji” (Czy ewska: 3).

• W czenie PES mo e przyczyni si do powstania efektu

synergii: „Dzi ki uspo ecznionej metodzie przygotowania prze-kszta ce mo liwe staje si skorzystanie z efektu synergii – wspó -praca przynosi lepsze efekty finansowe ni indywidualna realizacja przekszta ce przez ró ne grupy z osobna” (Czy ewska: 3).

• PES, w tym PS, s odpowiednio przygotowane do realizacji

dzia a ukierunkowanych na prze amywanie izolacji spo-ecznej, a takie s priorytety rewitalizacji: „rozeznanie po-

trzeb mieszka ców, motywowanie mieszka ców, zach canie ich do uczestnictwa, przezwyci anie izolacji ró nych grup. Przed- si wzi cia rewitalizacyjne winny by ju z definicji pro- spo eczne, zorientowane na potrzeby mieszka ców” (Czy-ewska: 4).

• W czenie podmiotów ekonomii spo ecznej, w tym przed-

si biorstw spo ecznych mo e przyczyni si do zapobiega-

11

nia negatywnym efektom spekulacyjnym na rynku nierucho-mo ci i zagro eniom dla osób gorzej sytuowanych (Ko sut, Ciesió ka, Kud ak 2017: 61).

Fot. 1, Fot. 2, Fot. 3, Fot. 4 Przyk ad zagospodarowania mietnika i ukrycia go w zieleni pochodz cy z jednego ze szprotawskich podwórek (fot. 1–4 D. Bazu ).

12

Wzmocniona ekonomia spo eczna

NA CZYM POLEGA EFEKT WZMOCNIENIA EKONOMII SPO-

ECZNEJ DZI KI UCZESTNICTWU W PROCESIE REWITALI-ZACJI?

• Podmioty ekonomii spo ecznej i przedsi biorstwa spo eczne cz sto poszukuj dla siebie miejsca i odpowiedniej roli w spo eczno ciach lokalnych. Rewitalizacja stwarza im szans na odnalezienie dla siebie zada i zlece (pocz wszy od udzia u w konsultacjach spo ecznych, po realizacj zlece w zakresie zada dotycz cych dzia-a rewitalizacyjnych – tych w obszarze „mi kkim”, jak ró norodne

dzia ania animacyjne integruj ce mieszka ców, oraz w obszarze „twardym” – prace budowlane, adaptacyjne prowadzone zgodnie z profilem bran owym danego przedsi biorstwa spo ecznego. Do-datkowo nie do przecenienia jest rola aktywizacyjna samego pod-miotu ekonomii spo ecznej / przedsi biorstwa spo ecznego, które tworz osoby b d ce w trudnej sytuacji na rynku pracy (przy czym mog to by szczególnie osoby bezrobotne i inne w trudnej sytuacji z obszaru podlegaj cego rewitalizacji). Aspekty te wp ywaj na kom-pleksowo rewitalizacji.

• Rewitalizacja jako przedsi wzi cie kompleksowe, obejmuj -ce dzia ania z zakresu infrastruktury, gospodarki, animacji spo ecz-nej i kulturalnej daje szans na rozwini cie kompetencji i po-szerzenie zakresu dzia alno ci podmiotów ekonomii spo-ecznej / przedsi biorstw spo ecznych.

• W czaj c si w dzia alno komitetu rewitalizacji lub innych cia doradczych zwi zanych z rewitalizacj Podmiot ekonomii spo-ecznej czy przedsi biorstwo spo eczne mo e zwi kszy

swoj rozpoznawalno w rodowisku lokalnym i zaintere-sowanie potencjalnych klientów oferowanymi us ugami.

• Podmioty ekonomii spo ecznej, w tym przedsi biorstwa spo eczne, mog w czy si , a nawet inicjowa , procesy rewitalizacyjne, wykraczaj c poza lokalne czy gminne pro-gramy rewitalizacji, wyst puj c z inicjatywami w ramach bud etu obywatelskiego (Leszkowicz-Baczy ski 2017) lub podejmuj c inicja-tyw oddoln , tzw. bottom up (Opali ska 2017).

3. Ekonomia spo eczna mo e si wzmocni , dzi ki w czeniu w proces rewitalizacji

13

Rozdzia 2 BARIERY W CZANIA

Podejmuj c próby dzia ania na rzecz dobrze rozumianej rewitalizacji, mo emy – jak ju sygnalizowano – trafi na mur. Bariery s liczne i z o one. Trzeba je umie zidentyfikowa , zrozumie ich genez i poszukiwa sposobów pokonania. Sytuacja komplikuje si , kiedy u wiadomimy sobie, e niektóre z barier maj charakter zasadni- czy, wynikaj cy z odmiennej wizji sfery publicznej, filozofii rz dzenia, sposobów organizowania spo eczno ci lokalnej.

Bariery w czania ekonomii spo ecznej w proces rewitalizacji stanowi fragment wi kszej ca o ci. Trudny do przebicia mur tworz dwojakiego rodzaju przekonania. Pierwsze, przekonanie e o sprawach lokalnych powinien decydowa jeden arbiter – rynek. Drugie, e sprawami lokalnymi mo na zarz -dza odgórnie, centralistycznie, autorytarnie. Obydwa przekonania s nierealistyczne i gro ne, poniewa nie uwzgl dniaj z o onego charakteru ycia spo ecznego i rzeczywistych potrzeb mieszka ców.

W tym rozdziale zosta a przedstawiona i omówiona lista barier w czania ekonomii spo ecznej / przedsi biorczo ci spo ecznej do procesu rewitaliza-cji. Mo na je opisa w postaci nast puj cych twierdze :

1. Negatywne do wiadczenia zwi zane z rewitalizacj utrudniaj proces w czania ekonomii spo ecznej

2. Rewitalizacji i ekonomii spo ecznej nie s u y po piechi realizacja w skich interesów grupowych i indywidualnych

3. Wa n barier w czania jest deficyt zaufania i ograniczona zdolno do wspó pracy

14

Deficyt wiedzy i dobrych praktyk

JAKIE DO WIADCZENIA Z PRZESZ O CI UTRUDNIAJ PRO-CES W CZANIA?

• Demoralizacja zwi zana z realizacj lokalnych progra-mów rewitalizacji (LPR) w latach 2008–2013

Analiza wybranych lokalnych programów rewitalizacji (Fr tczak-Müller, Kwiatkowski 2015) oraz ich konfrontacja z rzeczywi cie podj tymi dzia a-niami, wskazuje na powa ne rozbie no ci mi dzy deklarowanymi celami spo ecznymi, a ich realizacj . Mo na przypuszcza , e uzyskanie rodków na „rewitalizacj ” ze rodków unijnych w poprzednim okresie programowania (2007–2013), pomimo tylko formalnego spe nienia wymogów, mo e by przyczyn prób kontynuacji tego typu polityki lokalnej i omijania do restrykcyjnych zapisów ustawowych.

• Autorytarny styl zarz dzania gminami Obserwacje zwi zane z opracowaniem diagnoz spo ecznych dla wybranych gmin na potrzeby programów rewitalizacji wskazuj , e im bardziej autory-tarny styl zarz dzania gmin , tym wi ksze prawdopodobie stwo wyst pie-nia rozbie no ci mi dzy celami spo ecznymi a ukierunkowaniem przedsi -wzi rewitalizacyjnych. Bior c pod uwag prospo eczne wymogi formalne, w takich gminach nale y te si spodziewa dzia a pozornych, maskuj -cych rzeczywiste cele decydentów.

• Cena jako g ówne kryterium wyboru ekspertów i wyko-nawców us ug

Wymogi dotycz ce opracowania diagnozy, która ma by podstaw progra-mu rewitalizacji oraz wieloetapowych i rozbudowanych form konsultacji mog okaza si trudne do spe nienia w sytuacji, gdy decyduj cym kryte-rium wyboru ekspertów przez gmin b dzie cena us ugi. Obserwowane przypadki wskazuj na to, e obie strony (zleceniodawcy i zleceniobiorcy) przy takim podej ciu b d zmuszone do podj cia dzia a pozornych, aby wykaza , e proces bada i konsultacji przebiega zgodnie z za o enia-mi.

1. Negatywne do wiadczenia zwi zane z rewitalizacj utrudniaj proces w czania ekonomii spo ecznej

15

Fot. 5, Fot. 6, Fot. 7 Przyk ad pozytywnej rewitalizacji podwórka wykonanej przez mieszka -ców kamienicy przy ul. Nowowiejskiej na O binie we Wroc awiu (fot. D. Bazu ). Cz ci infra-strukturalne wykonano na koszt wspólnoty, ziele zosta a zasadzona przez mieszka ców. W ska i nieurokliwa przestrze otoczona niezbyt uroczymi murami nabra a innego charakte-ru. mietnik zosta ukryty za bluszczem.

16

Partykularyzm i krótka perspektywa czasowa

DLACZEGO PO PIECH I PARTYKULARYZM STANOWI BA-RIER W CZANIA?

• Partykularyzm grupowy Wieloetapowe i zró nicowane pod wzgl dem form konsultacje mog okaza si trudnym do realizacji zadaniem dla gmin, w których brak jest tego typu pozytywnych do wiadcze i odpowiednich nawyków. W takiej sytuacji istnieje niebezpiecze stwo, e za g os mieszka ców zostanie uznane stano-wisko w skiej grupy (nad)aktywnych obywateli, reprezentuj cych partyku-larne interesy, koliduj ce z dobrem ca ej spo eczno ci. Mo e to równie skutkowa dzia aniami pozornymi ze wzgl du na wymóg szerokich konsul-tacji ze wszystkimi interesariuszami.

• Os abiona rola komitetu rewitalizacji Zgodnie z Ustaw o rewitalizacji z 9 pa dziernika 2015 roku w gminie, która chce realizowa program rewitalizacji nale y powo a komitet rewitalizacji, który b dzie cia em doradczym i kontrolnym w adz gminy. Warto, aby w jego sk ad wchodzili tak e przedstawiciele sektora ekonomii spo ecznej. Niestety jego powo anie ma nast pi do pó no, bo do trzech miesi cy po uchwaleniu programu rewitalizacji3. Tak pó ny moment powo ania, kiedy zasadnicze decy-zje zosta y ju podj te, mo e powodowa , e cia o to b dzie mia o charakter fasadowy, a jego g ówn funkcj b dzie legitymizowanie dzia a w adz.

3 Rada gminy ma powo a komitet rewitalizacji przed uchwaleniem gminnego programu rewitalizacji albo w terminie nie d u szym ni 3 miesi ce, licz c od dnia jego uchwalenia, Ustawa, art. 7 punkt 3.

2. Rewitalizacji i ekonomii spo ecznej nie s u y po piech i realizacja w skich interesów grupowych i indywidualnych

17

Ograniczenie zaufania i zdolno ci do wspó pracy

DLACZEGO OGRANICZONE ZAUFANIE I ZDOLNO DO WSPÓ PRACY STANOWI PRZESZKOD DOBRZE ROZUMIA-NEJ REWITALIZACJI?

• Deficyt dzia a edukacyjnych Aby zrealizowa wymóg partycypacji interesariuszy, a szczególnie miesz-ka ców, na wszystkich etapach rewitalizacji, niezb dne jest podj cie dzia a edukacyjnych (prelekcji, dyskusji, warsztatów). Mieszka cy przewa nie nie s odpowiednio przygotowani do podejmowania decyzji zwi zanych z rewi-talizacj , a tym bardziej do w czania si w konkretne dzia ania zbiorowe. Bez dzia a edukacyjnych, szczególnie wówczas gdy decydenci dzia aj w po piechu, rewitalizacja nie osi gnie swoich celów.

• Deficyt zaufania spo ecznego Niektóre gminy do wiadczaj kryzysu zaufania, zarówno pionowego (mieszka cy – w adze), jak i poziomego (mi dzy mieszka cami i grupami mieszka ców). Je li w tej sytuacji zostanie podj ta inicjatywa na rzecz przy-gotowania i przeprowadzenia procesu rewitalizacji, istnieje niebezpiecze -stwo wyst pienia zjawiska, które mo na nazwa „b dnym ko em dzia a pozornych”. Inicjatywa w adz, które uznaje si za niewiarygodne mo e zosta zignorowana przez mieszka ców, co mo e z kolei prowadzi do arbitralnych decyzji w adz, próbuj cych udowodni , e przygotowanie i przeprowadzenie ca ego procesu odby o si w sposób partycypacyjny. Problem deficytu zaufania jako bariery rewitalizacji trafnie sygnalizuje Aleksandra Zaj c w studium przypadku dotycz cym rewitalizacji osiedla jednego z polskich miast (Zaj c 2014: 226).

*** Odpowiedzi na wymienione zjawiska powinno by pog bione diagnozowa-nie potrzeb i zasobów gminy, partycypacyjny sposób programowania procesu oraz partnerska realizacja projektów rewitalizacyjnych. Polskim gminom i ich partnerom spo ecznym i biznesowym przewa nie brak do wiadcze w reali-zacji takiego podej cia. W kolejnym rozdziale zaprezentowano najwa niejsze zasady i sposoby w czania strony spo ecznej, ze szczególnym uwzgl dnie-niem ekonomii spo ecznej na ka dym z wymienionych etapów.

3. Wa n barier w czania jest deficyt zaufania i ograniczona zdolno do wspó pracy

18

Fot. 8 Stare przej cia w murach w Strzelcach Kraje skich zosta y zamurowane, przez co cz miasta zosta a podzielona, a komunikacja mi dzy nimi zaburzona. (fot. P. Bagi ski). W planie rewitalizacji Strzelec Kraje skich uwzgl dniono sugestie miesz-ka ców i regionalistów, w efekcie cz tych zamurowanych przej b dzie otwartych. Skomunikuje to cz ci miasta przez jaki czas od siebie oddzie-lone. Dobudowane zostan w odpowiednich miejscach chodniki. Otwieranie murów ju si cz ciowo dokona o, zosta o zilustrowane na fotografii znaj-duj cej si na stronie tytu owej.

19

Rozdzia 3 ETAPY W CZANIA

Kiedy w cza ? Im wcze niej, tym lepiej. Uczestnictwo podmiotów ekonomii spo ecz-nej, w tym przedsi biorstw spo ecznych, podmiotów reintegracyjnych i ich instytucjonalnego otoczenia w rewitalizacji ju od etapu diagno-zowania, poprzez etap programowania, do realizacji projektów rewi-talizacyjnych, daje szans na przezwyci enie licznych barier dobrze rozumianej rewitalizacji.

Dlaczego w czanie ekonomii spo ecznej na wymienionych etapach mo e przyczyni si do sukcesu rewitalizacji?

Po pierwsze dlatego, e stwarza szans na pog bion diagnoz . Po drugie, dzi ki temu programowanie mo e sta si bardziej partycypacyjne. Po trzecie, realizacja przedsi wzi rewitalizacyjnych mo e sta si bardziej partnerska.

W tym rozdziale zosta y przedstawione argumenty na rzecz tezy, e w cze-nie PES, w tym PS, w proces rewitalizacji ju od etapu diagnozowania mo e przyczyni si do sukcesu tego procesu. Argumenty te odnosz si do trzech nast puj cych etapów:

1. Pog bione diagnozowanie warunkiem trafnego programowania rewitalizacji

2. Partycypacyjne programowanie warunkiem zaanga owania mieszka ców w przedsi wzi cia rewitalizacyjne

3. Partnerska realizacja przedsi wzi rewitalizacyjnych warunkiem wysokiej jako ci i trwa o ci zmian

20

Pog bione diagnozowanie

Akcentowanie potrzeby przeprowadzenia pog bionej diagnozy opiera si na nast puj cych za o eniach: • Im wi kszy udzia mieszka ców w diagnozowaniu, tym

g bsze rozpoznanie ich problemów, potrzeb i oczekiwa . • Im lepsze rozpoznanie potrzeb mieszka ców, tym bardziej

trafne i adekwatne programowanie procesu rewitalizacji.

Diagnozowanie zwi zane z opracowaniem dokumentów programowych dla jednostek samorz du terytorialnego, w tym tak e programów rewitalizacji, jest obarczone wieloma s abo ciami. Najwa niejsze z nich to:

• „Diagnozowanie” na odleg o . Cz badaczy nie dociera do miejscowo ci, które maj zdiagnozowa lub bywaj tam tylko przez chwil . Posi kuj si materia ami zastanymi, które otrzymuj od sa-morz du i powszechnie dost pnymi danymi statystycznymi. W przypadku rewitalizacji jest to powa ny mankament, poniewa tutaj niezwykle wa ny jest wymiar przestrzenny, który musi by ba-dany w terenie. Diagnoza na odleg o jest zwykle powierzchowna i w zasadzie zawiera wiedz , któr w adze gminy ju posiadaj .

• Fetyszyzowanie bada ilo ciowych. Niektórzy przedstawi-

ciele jednostek zamawiaj cych diagnozy maj „s abo ” do wykre-sów i tabel w dokumentach programowych. Ta s abo powoduje, e oczekuje si od firmy badawczej wykonywania bada ankieto-

wych, które nie spe niaj wymogu reprezentatywno ci. Badania re-prezentatywne s kosztowne i pracoch onne – ale tylko takie sta-nowi podstaw uogólniania wniosków. Firmy decyduj si wi c, na przyk ad, na przeprowadzenie ankiety internetowej, w której wypowiadaj si g ównie urz dnicy i nauczyciele. Ich opinie bywaj przedstawiane jako opinie wi kszo ci mieszka ców. Fetysz bada ilo ciowych mo e si wi c przyczyni do zafa szowania obrazu rze-czywisto ci.

1. Pog bione diagnozowanie warunkiem trafnego programowania rewitalizacji

21

• Po piech. Firmy badawcze, które realizuj jednocze nie kilka zle-ce , nie maj zwykle czasu na przeprowadzenie bada uwzgl dnia-j cych zró nicowane punkty widzenia. Po piech bywa wi c przyczy-n pomijania w badaniach g osu tych, do których trudniej dotrze – osób starszych, s abiej wyedukowanych, potrzebuj cych wsparcia. Po piech mo e wi c spowodowa , e program rewitalizacji nie uwzgl dni w odpowiednim zakresie opinii i potrzeb tych, dla których (teoretycznie) powstaje!

Aby unikn tych i innych b dów, warto rozwa y ró ne formy uczestnic-twa w procesie diagnozowania szeroko rozumianej strony spo ecznej, czyli po prostu mieszka ców, w tym przedstawicieli podmiotów ekonomii spo-ecznej, przedsi biorców spo ecznych i uczestników zaj w podmiotach

reintegracyjnych w procesie diagnozowania. Jakie role mog pe ni miesz-ka cy na etapie diagnozowania? W typowych diagnozach mieszka cy zwykle wyst puj w dwóch rolach: • respondenci w badaniach ilo ciowych, • informatorzy w badaniach jako ciowych. W diagnozie partycypacyjnej zestaw ról mo e ulec zdecydowanemu roz- szerzeniu:

• na etapie przygotowania diagnozyKonsultanci

• (po odpowiednim przeszkoleniu)Ankieterzy

• ró ne kategorie mieszka ców (np. osoby poruszaj ce si na wózkach, reprezentanci okre lonych rodowisk, obszarów itp.)

• specjali ci ró nych dziedzin

Eksperci – uczestnicy spacerów

badawczych

• osoby zainteresowane zwróceniem uwagi na zaniedbane przestrzenie, potrzeby interwencji

Organizatorzy spacerów badawczych

• osoby przygotowuj ce raporty, zestawienia itp. z poszczególnych etapów bada

Konsultanci lub wspó autorzy raportów

z bada

22

Partycypacyjne programowanie

Postulat partycypacyjnego programowania z udzia em reprezentan-tów wszystkich kategorii interesariuszy, w tym tak e reprezentantów sektora ekonomii spo ecznej wynika z przyj cia nast puj cego za o- enia:

Im pe niejszy udzia mieszka ców w programowaniu rewi-talizacji, tym wi ksza ich identyfikacja i zaanga owanie w realizacj przedsi wzi rewitalizacyjnych.

Istnieje wiele form partycypacji w procesie programowania. Cz z nich pokrywa si z formami, które s wykorzystywane na etapie diagnozowania. Poni sza lista zosta a u o ona wed ug zasady od form najmniej do najpe - niej anga uj cych mieszka ców:

Fot. 9 Spacer badawczy w Kro nie Odrza skim (fot. D. Bazu ).

2. Partycypacyjne programowanie warunkiem zaanga owania mieszka ców w przedsi wzi cia rewitalizacyjne

23

NISKI POZIOM ZAANGA OWANIA MIESZKA CÓW

WYSOKI POZIOM ZAANGA OWANIA MIESZKA CÓW

sonda e opinii spo eczno ci lokalnej

portal internetowy dedykowany rewitalizacji

punkty konsultacyjne organizowane przy okazji imprez masowych

sta e punkty konsultacyjne

zg aszanie uwag (drog internetow lub bezpo rednio podczas spotka konsultacyjnych

i dy urów w punktach konsultacyjnych)

debaty z udzia em mieszka ców, prowadzone przez przedstawicieli w adz lokalnych

spacery badawcze

pikniki konsultacyjne

warsztaty diagnostyczne

warsztaty strategiczne (wspólne formu owanie wizji, celów, kierunków i propozycji projektów dla obszarów rewitalizacji)

24

Fot. 10, Fot. 11, Fot. 12, Fot. 13 Piknik konsultacyjny dotycz cy Doliny G nika w Zielonej Górze (fot. I. Bochno). Przedstawiciele sektora ekonomii spo ecznej mog w wymienionych for-mach uczestniczy na takich samych zasadach jak inni mieszka cy. Mog tak e wyst pi z propozycj organizacji lub wspó organizacji niektórych z nich. Szczególnie cenne jest uczestnictwo w formach najbardziej inte- raktywnych (spacer, warsztaty). Na tym etapie zapadaj najwa niejsze decyzje dotycz ce kszta tu przysz ej rewitalizacji oraz zakresu jej uspo ecz-nienia.

25

Partnerska realizacja

Postulat partnerskiej realizacji przedsi wzi rewitalizacyjnych opie-ra si na nast puj cych za o eniach: • Im szerszy udzia mieszka ców w przedsi wzi ciach rewitaliza-

cyjnych, tym wi ksza szansa na zgodno z ich potrzebami a tak e wysok jako .

• Im wi ksze zaanga owanie osób wykluczonych i zagro onych wy-kluczeniem w przedsi wzi cia rewitalizacyjne, tym wi ksza szansa na kompleksowo i trwa o pozytywnych zmian.

Diagnoza partycypacyjna i partycypacyjne programowanie daj szans na identyfikacj mieszka ców z celami procesu rewitalizacji i s warunkiem ich aktywnego udzia u w planowanych przedsi wzi ciach. Realizacja przed- si wzi rewitalizacyjnych powinna mie charakter partnerski. Poni ej wyja niono na czym mia oby on polega .

• Uwzgl dnienie lokalnych zasobów (w tym podmiotów ekonomii spo-ecznej), potencja ów aktorów rewitalizacji, reprezentantów poszczegól-

nych kategorii mieszka ców.

• Stworzenie mieszka com szansy wniesienia w asnego wk adu pracy do przedsi wzi rewitalizacyjnych. Dobrym przyk adem s konkursy na samodzielne porz dkowanie podwórek.

• Osoby wykluczone i zagro one wykluczeniem powinny sta si aktyw-nymi aktorami rewitalizacji. Nawet najbardziej udane remonty, bez uczestnictwa samych zainteresowanych, mog w krótkim czasie zako -czy si ponown degradacj mieszka , klatek schodowych, korytarzy czy elewacji.

• Rewitalizacja jest dobr okazj do w czenia osób wykluczonych poprzez zaanga owanie istniej cych podmiotów ekonomii spo ecznej do prac po-rz dkowych, budowlanych, remontowych czy animacyjno-edukacyjnych.

Zasady i cie ki w czania zosta y szczegó owo opisane w kolejnych rozdzia-ach.

3. Partnerska realizacja przedsi wzi rewitalizacyjnych warunkiem wysokiej jako ci i trwa o ci zmian

26

Rozdzia 4 ZASADY I CIE KI W CZENIA

Aby w czanie ekonomii spo ecznej w proces rewitalizacji przynios o oczekiwane efekty w postaci uspo ecznienia rewitalizacji, a co za tym idzie, przyczyni si do rozwoju spójnej spo eczno ci, trzeba pami ta o przestrzeganiu trzech podstawowych zasad:

• W czanie powinno odbywa si w oparciu o dobre merytoryczne przygotowanie wszystkich stron, w tym tak e strony spo ecznej.

• W czanie powinno odbywa si „sieciowo”, to znaczy powinno wi za si z pozyskiwaniem sojuszników i wspó - pracowników spo ród wszystkich sektorów, wielu organizacji i instytucji.

• W czanie powinno mie charakter konstruktywny, to znaczy powinno wynika z odpowiedniego rozpoznania potrzeb i mo liwo ci i wi za si z propozycjami udzia u w ich rozwi - zywaniu.

W tym rozdziale bardziej szczegó owo przedstawiono sformu owane wy ej zasady, pokazuj c jednocze nie „kroki”, czyli dzia ania które nale y wyko-na , aby dan zasad zrealizowa . Poszczególne kroki zosta y wyja nione dzi ki wskazaniu znajduj cych si w aneksie instrukcji.

1. Merytorycznie – czyli po odpowiednim przygotowaniu

2. Sieciowo – czyli we wspó pracy z innymi interesariuszami

3. Konstruktywnie – proponuj c adekwatne rozwi zania rozpoznanych problemów

27

1. M E R Y T O R Y C Z N I E

KROK 1

Zapoznaj si z podstawowymi zasadami dobrze rozumianej rewitalizacji

Instrukcja 1: ABC rewitalizacji

KROK 2

Przeczytaj program rewitalizacji dla danej gminy

Instrukcja 2: Jak czyta programy rewitalizacji?

KROK 3

Zapoznaj si z dobrymi praktykami w wybranych gmi-nach

Instrukcja 3: Przyk ady dobrych praktyk

2. S I E C I O W O

KROK 4

Nawi kontakt z g ównymi interesariuszami

Instrukcja 4: Interesariusze rewitalizacji

KROK 5

Dowiedz si kto odpowiada za rewitalizacj w gminie

Instrukcja 5: Kto odpowiada za rewitalizacj ?

KROK 6

Przygotuj ofert wspó pracy dla w adz gminy i innych podmiotów

Instrukcja 6: Wzór umowy partnerstwa

28

3. K O N S T R U K T Y W N I E

KROK 7

Poznaj potrzeby ró nych rodowisk w danej

spo eczno ci

Instrukcja 7: Spacery badawcze

KROK 8

Zapoznaj przedsi biorców z punktami programu rewitalizacji, które ich bezpo rednio dotycz

Instrukcja 8: Fiszka projektowa w programach rewitalizacji

KROK 9

Zorganizuj zespó , który b dzie na bie co monitorowa rewitalizacj i jej wp yw na spójno spo eczn .

Instrukcja 9: Pracownia Spójno ci

29

LISTA INSTRUKCJI

1. ABC rewitalizacji 2. Jak czyta programy rewitalizacji? 3. Przyk ady dobrych praktyk 4. Interesariusze rewitalizacji 5. Kto odpowiada za rewitalizacj w gminie? 6. Podstawy umowy partnerstwa 7. Spacery badawcze 8. Fiszka projektowa w programach rewitalizacji 9. Pracownia Spójno ci

30

INSTRUKCJA NR 1 ABC REWITALIZACJI

Czym jest rewitalizacja?

Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane dzia ania na rzecz lokalnej

spo eczno ci, przestrzeni i gospodarki,

skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji, na podstawie gminnego programu rewitalizacji.

(Ustawa o rewitalizacji z 9 pa dziernika 2015 r., art. 2.1.)

Rewitalizacji nie nale y myli z remontem, modernizacj i rewaloryzacj .

• Remont – dotyczy przywrócenia takiego stanu budynku, jaki istnia

na pocz tku cyklu eksploatacji. • Modernizacja – odnosi si do remontu wraz z wprowadzeniem

nowych, ulepszonych, sprawniejszych, a nawet dodatkowych ele-mentów wyposa enia, podnosz cych standard u ytkowy budynku.

• Rewaloryzacja – doprowadzenie obiektu do stanu w pe ni umo -liwiaj cego odbiór jego warto ci zabytkowych, po czone z wprowa-dzeniem funkcji u ytkowych (Przywojska 2016: 13).

Dlaczego warto czyta programy rewitalizacji?

• Stanowi ród o wiedzy o gminie • Wskazuj jej zasoby, deficyty i plany rozwojowe • Rewitalizacja – potencjalny czynnik rozwoju lokalnego • Programy daj mo liwo pozyskiwania rodków z funduszy UE • W programach rewitalizacji istnieje obowi zek uwzgl dnienia

aspektów spo ecznych • Program rewitalizacji mo na potraktowa jako zasób argumentów

w rozmowach z decydentami

31

• LPR – Lokalny Program Rewitalizacji powstaje na podstawie „Wy-tycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014–2020”4

• GPR – Gminny Program Rewitalizacji powstaje na pod-stawie Ustawy o rewitalizacji – daje wi ksze szanse na uspo- ecznienie procesu rewitalizacji. Mi dzy innymi zawiera wymóg

powo ania Komitetu Rewitalizacji reprezentuj cego wszystkie ka- tegorie interesariuszy.

Z jakich cz ci sk ada si program rewitalizacji? • Diagnoza • Wyznaczenie obszarów zdegradowanych / obszarów rewitalizacji • Wizja, misja, cele • Projekty rewitalizacyjne (fiszki)

12 PRZYKAZA REWITALIZACJI WED UG „PROJEKTÓW MIEJSKICH”

1. Koncentracja terytorialna. 2. Oparcie si na rzetelnej diagnozie i obiektywnych wska nikach. 3. Rewitalizacja jako istotny element ca o ciowej wizji rozwoju

gminy. 4. Rzeczywista i pog biona partycypacja. 5. Kompleksowe podej cie. 6. Zaplanowanie i uruchomienie wydajnego systemu zarz dzania. 7. Partnerstwo, zaanga owanie i wspó dzia anie wszystkich pod-

miotów. 8. Doskonalenie i rozszerzanie programu rewitalizacji w trakcie

realizacji. 9. Innowacyjno i kreatywno w tworzeniu i realizacji programu

rewitalizacji. 10. Odwaga w podejmowaniu dzia a . 11. Sta e uczenie si i wymiana do wiadcze .

Powa ne traktowanie procesu monitorowania i regularnej oceny pro-gramu.

informacje za: www.projektymiejskie.pl

4 https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/dokumenty/wytyczne-w-zakresie-rewitalizacji-w-programach-operacyjnych-na-lata-2014-2020/

32

INSTRUKCJA NR 2 JAK CZYTA PROGRAMY REWITALIZACJI? (PR) Klucz kategoryzacyjny – narz dzie analizy programu rewitalizacji Program rewitalizacji to przewa nie d ugi lub bardzo d ugi dokument, za-wieraj cy szereg informacji, które nie s istotne z punktu widzenia prze- ci tnego czytelnika. Cz z nich s u y bowiem uzasadnieniu wyznaczenia okre lonych obszarów zdegradowanych i obszarów rewitalizacji. Dlatego poni ej przedstawiamy dwa narz dzia. Pierwszym jest klucz kategoryzacyjny – schemat analizy programu rewi-talizacji pod k tem problematyki w czenia ekonomii spo ecznej w progra-my rewitalizacji. Drugim jest przyk ad zastosowania tego schematu do analizy programu wybranej gminy.

W CZANIE EKONOMII SPO ECZNEJ W PROGRAMY REWITALIZACJI

Kategoria tematyczna Informacje Uzupe nienia Uwagi

1. Nazwa i typ gminy 2. Lokalizacja

a) Województwo b) Powiat c) OWES

3. Typ programu / Okres realizacji

4. Diagnoza

5. Obszar/y rewitalizacji

6. Misja

7. Wizja

8. Has o

9. Cel g ówny

10. ES w strukturze celów

11. ES w cytatach

12. Komitet rewitalizacji

13. Inne zespo y

14. System wdra ania programu

15. ES w przedsi wzi ciach / zadaniach

WNIOSKI (ogólna ocena jako ci programu, ocena stopnia partycypacji, ocena roli przypisywanej PES, ocena szans w czenia ES w proces rewitalizacji)

33

An

aliz

a P

R n

a p

rzyk

adzi

e gm

iny

Kro

bia

•N

a co

war

to z

wró

ci u

wag

? •

Wni

oski

pra

ktyc

zne

z le

ktur

y PR

w K

robi

esR

ewit

aliz

uje

W

CZ

AN

IE E

KO

NO

MII

SP

OE

CZ

NE

J W

PR

OG

RA

MY

RE

WIT

AL

IZA

CJI

K

ateg

oria

tem

atyc

zna

Info

rmac

je

Uzu

pe

nie

nia

U

wag

i 1.

Naz

wa

i typ

gm

iny

KR

OB

IA

Gm

ina

mie

jsko

-wie

jska

Je

dno

mia

sto

+ 2

2 so

ectw

a

2. L

okal

izac

ja

a) w

ojew

ództ

wo

b) P

owia

t c)

OW

ES

Wie

lkop

olsk

ie

Gos

tysk

i Le

szcz

ysk

i

3. T

yp p

rogr

amu

Okr

es r

ealiz

acji

LPR

20

15–

2022

4. D

iagn

oza

Pog

bion

a W

ska

nik

bezr

oboc

ia –

5,3

% (2

015)

Zi

dent

yfik

owan

e zo

sta

y na

stpu

jce

naj

wa

niej

sze

prob

lem

y:

� b

ezro

boci

e, p

robl

em w

ci o

becn

y, c

ho n

ie w

taki

ej s

kali

jak

kilk

ana

cie

lat t

emu,

�

zag

roen

ie b

ezro

boci

em k

obie

t, ut

rudn

ieni

a zw

iza

ne z

pow

rote

m d

o pr

acy

po u

rodz

eniu

dzi

ecka

, �

„pr

acuj

cy u

bodz

y” (

ang.

wor

king

poo

r) –

mim

o po

siad

ania

pra

cy n

ie

maj

mo

liwo

ci z

aspo

koje

nia

pods

taw

owyc

h po

trze

b yc

iow

ych,

�

zag

roen

ie b

ezro

boci

em o

sób

mod

ych

(ze

wzg

ldu

na

niew

ielk

ie d

o-w

iadc

zeni

a za

wod

owe

i nis

kie

kwal

ifika

cje)

. (s.

24)

W

lat

ach

2006

–20

15 l

iczb

a po

dmio

tów

gos

poda

rczy

ch w

gm

inie

Kro

bia

wzr

osa

o 30

3 po

dmio

ty.

Ana

liza

wyk

aza

a,

e ni

ewie

le je

st n

a ty

ch o

bsza

rach

prz

estr

zeni

wsp

ólny

ch,

publ

iczn

ych,

inte

gruj

cych

mie

szka

ców

. Cza

sem

tak

ie m

iejs

ce p

eni

ter

en

przy

koci

elny

, cza

sem

prz

ysta

nek

auto

buso

wy.

(s. 4

6).

34

5. O

bsza

r/y

re

wit

aliz

acji

1) K

robi

a C

entr

um

2) P

udlis

zki Z

achó

d 2,

76%

pow

ierz

chni

gm

iny

15,2

7% m

iesz

kacó

w

6. M

isja

MIS

JA:

„Uru

chom

ieni

e pr

oces

u do

bryc

h zm

ian,

wzm

acni

ajce

go p

oten

-cj

a t

kwi

cy w

rew

ital

izow

anym

obs

zarz

e kr

yzys

owym

Gm

iny

Kro

bia,

dla

st

wor

zeni

a w

arun

ków

do

trw

aeg

o, z

rów

now

aon

ego

i w

ielo

funk

cyjn

ego

rozw

oju

mie

szka

ców

i p

rzed

sibi

orcó

w,

w p

osza

now

aniu

tra

dycj

i, pr

zy

wyk

orzy

stan

iu in

now

acyj

nych

roz

wi

za”

7. W

izja

WIZ

JA: Z

inte

grow

ane

dzia

ania

wad

z G

min

y K

robi

a, in

tere

sari

uszy

LPR

, lo

kaln

ych

lider

ów i

mie

szka

ców

w s

ferz

e pr

zest

rzen

nej,

gosp

odar

czej

, sp

oec

znej

i

rodo

wis

kow

ej,

wsp

iera

ne p

rzy

wyk

orzy

stan

iu k

apit

au

pu-

blic

zneg

o, p

ryw

atne

go i

fun

dusz

y ze

wn

trzn

ych

win

ny t

wor

zy p

rzes

trze

pr

zyja

zn m

iesz

kaco

m i

prz

edsi

bior

com

, ro

zwija

inf

rast

rukt

ur t

ech-

nicz

n i

spo

eczn

, st

war

za b

ezpi

eczn

e w

arun

ki d

o yc

ia,

wyp

oczy

nku

i

inw

esto

wan

ia,

w p

osza

now

aniu

ro

dow

iska

nat

ural

nego

ora

z w

ielo

wie

-ko

wej

trad

ycji.

8. H

aso

Bra

k h

asa

rew

ital

izac

ji

9. C

el g

ówny

Oyw

ieni

e ob

szar

u re

wit

aliz

acji

w g

min

ie K

robi

a po

prze

z dz

iaan

ia p

row

a-dz

one

w s

posó

b zi

nteg

row

any

w s

ferz

e sp

oec

znej

, pr

zest

rzen

nej,

gosp

o-da

rcze

j, te

chni

czne

j i

rodo

wis

kow

ej, z

mie

rzaj

ce d

o st

wor

zeni

a w

arun

ków

do

bez

piec

zneg

o yc

ia,

wyp

oczy

nku

i in

wes

tow

ania

, w

pos

zano

wan

iu

ro-

dow

iska

nat

ural

nego

ora

z w

ielo

wie

kow

ej tr

adyc

ji.

10. E

S w

str

uktu

rze

celó

w

4.

Cel

str

ateg

iczn

y „Z

wi

ksza

nie

pozi

omu

ucze

stni

ctw

a ob

ywat

eli

w

yciu

pu

blic

znym

” C

el. 1

4

Twor

zeni

e m

iejs

c in

tegr

acji

sp

oec

znej

mie

szka

ców

obs

zaru

rew

ita-

lizac

ji i w

pyw

anie

na

wzr

ost j

ako

ci

ycia

pop

rzez

mod

erni

zacj

bud

ynkó

w

i ob

iekt

ów u

ytec

zno

ci p

ublic

znej

ora

z pr

ospo

eczn

e za

gosp

odar

owan

ie

prze

strz

eni p

ublic

znyc

h

35

Okr

elo

no n

ast

puj

ce k

ieru

nki

rew

ital

izac

ji:

Akt

ywiz

acja

dzi

eci i

mod

zie

y

Akt

ywiz

acja

osó

b w

yklu

czon

ych

sp

oec

znie

B

udow

a sp

oec

zest

wa

obyw

atel

skie

go

Twor

zeni

e m

iejs

c in

tegr

acji

spo

eczn

ej, r

ekre

acji

i edu

kacj

i O

ywie

nie

gosp

odar

cze

tere

nów

w s

tani

e kr

yzys

owym

A

ktyw

izac

ja z

awod

owa

mie

szka

ców

A

ktyw

izac

ja tu

ryst

yczn

a, r

ekre

acyj

na i

spor

tow

a

11. E

S w

cyt

atac

h

Wa

ne j

est

aby

w d

alsz

ym p

roce

sie

zmia

n w

adze

lok

alne

zas

toso

wa

y in

-st

rum

enty

wsp

arci

a za

trud

nien

ia p

odcz

as p

roce

su r

ewit

aliz

acji,

jak

tw

o-rz

enie

baz

y ko

mpe

tenc

ji za

wod

owyc

h w

ród

osób

bez

robo

tnyc

h lu

b za

sto-

sow

anie

kla

uzu

l sp

oec

znyc

h w

prz

etar

gach

. (s.

91)

W p

rogr

amie

n

ie p

ojaw

ia

si t

erm

in

„eko

nom

ia

spo

eczn

a”

12. K

omit

et

rew

ital

izac

ji

Kom

itet

Rew

ital

izac

ji,

któr

y m

oe

stan

owi

kon

trol

oby

wat

elsk

nad

pr

awid

ow r

ealiz

acj

Lok

alne

go P

rogr

amu

Rew

ital

izac

ji G

min

y K

robi

a

i St

rate

gii

Gm

iny

Kro

bia,

jeg

o cz

onka

mi

pow

inni

si

sta

lok

alni

lid

erzy

, b

dcy

prz

edst

awic

iela

mi

orga

niza

cji

spo

eczn

ych

i po

zarz

dow

ych,

ins

ty-

tucj

i pu

blic

znyc

h,

prze

dsi

bior

stw

, je

dnos

tek

nauk

owo-

dyda

ktyc

znyc

h,

inst

ytuc

ji ot

ocze

nia

bizn

esu,

itp.

Kom

itet

Rew

ital

izac

ji,

któr

y m

oe

stan

owi

kon

trol

oby

wat

elsk

na

d pr

awid

ow r

ealiz

acj

Lok

alne

go P

rogr

amu

Rew

ital

izac

ji G

min

y K

ro-

bia

i Str

ateg

ii G

min

y K

robi

a, je

go c

zon

kam

i pow

inn

i si

sta

loka

lni

lid

erzy

, b

dcy

prz

edst

awic

iela

mi

orga

niza

cji

spo

eczn

ych

i po

zarz

do-

wyc

h,

inst

ytuc

ji pu

blic

znyc

h,

prze

dsi

bior

stw

, je

dnos

tek

nauk

owo-

dy-

dakt

yczn

ych,

inst

ytuc

ji ot

ocze

nia

bizn

esu,

itp.

(s. 1

56)

Pro

gram

tyl

ko

mów

i o

pot

rzeb

ie

pow

oan

ia

Kom

itet

u,

któr

y d

e fa

cto

nie

zos

ta

pow

oan

y.

13. I

nne

zesp

oy

Zesp

ó d

s. r

ealiz

acji

Loka

lneg

o Pr

ogra

mu

Rew

ital

izac

ji G

min

y K

robi

a na

lata

201

5–

–202

2 zg

oszo

ny p

rzez

U

rzd

Mie

jski

w K

robi

wic

ebur

mis

trz

prac

owni

k ds

. par

tycy

pacj

i spo

eczn

ej

kier

owni

k M

GO

PS

Zes

pó

sk

ada

si z

12

osób

. W

szys

cy s

p

raco

wn

ikam

i gm

iny.

36

14. S

yste

m w

dra

ania

pr

ogra

mu

Org

anem

od

pow

iedz

ialn

ym z

a re

aliz

acj

nin

iejs

zego

Pr

ogra

mu

jest

B

urm

istr

z K

rob

i,

któr

y po

wie

rza

koor

dyna

cj i

nadz

ór

nad

real

izac

j

Prog

ram

u Z

esp

oow

i d

s. R

ewit

aliz

acji

, a

tak

e po

wo

uje

koor

dyna

toró

w

posz

czeg

ólny

ch

prze

dsi

wzi

re

wit

aliz

acyj

nych

.

Prop

onuj

e si

, ab

y po

szcz

egól

ne p

rzed

siw

zici

a re

wit

aliz

acyj

ne o

part

e by

y na

sze

rok

im d

ialo

gu z

in

tere

sari

usz

ami

w z

akre

sie

ich

potr

zeb

i pl

anow

anyc

h zm

ian

ju n

a et

apie

kon

cepc

yjny

m,

a ta

ke

w t

rak

cie

real

izac

ji

prz

edsi

wzi

. K

onsu

ltac

je

doty

czce

po

dejm

owan

ych

dzia

a p

owin

ny o

pier

a s

i n

ie t

ylko

na

info

rmow

aniu

i p

ozys

kiw

aniu

in

form

acji

od in

tere

sari

uszy

, ale

na

otw

arte

j dy

skus

ji i

inte

rakc

ji w

szys

t-ki

ch u

czes

tnik

ów p

roce

su.

Proc

es p

arty

cypa

cji

spo

eczn

ej w

rea

lizac

ji Lo

kaln

ego

Prog

ram

u R

ewit

aliz

acji

pow

inie

n da

wa

mo

liwo

udz

iau

wsz

ystk

im z

aint

eres

owan

ym,

popr

zez

zdyw

ersy

fiko

wan

ie m

etod

kon

sul-

tacj

i sp

oec

znyc

h po

zwal

ajcy

ch d

otrz

e d

o os

ób s

tars

zych

, ni

epe

no-

spra

wny

ch,

dzie

ci i

mod

zie

y. R

ekom

endu

je s

i,

aby

proc

es d

ialo

gu

z in

tere

sari

usza

mi P

rogr

amu

zost

a w

zbog

acon

y o

narz

dzia

inte

rnet

owe

(str

on

in

tern

eto

w,

ded

yko

wan

skr

zyn

k p

ocz

tow

, an

kiet

y in

tern

eto

we,

po

rtal

e sp

oec

zno

cio

we)

, kt

óre

pozw

alaj

na

zlik

wi-

dow

anie

ogr

anic

ze z

wi

zany

ch z

mie

jsce

m i

cza

sem

kon

sult

acji.

Mie

sz-

kacy

pow

inni

by

tak

e in

form

owan

i o

bie

cych

dzi

aan

iach

zw

iza

-ny

ch z

Pro

gram

em R

ewit

aliz

acji

popr

zez

dedy

kow

an p

odst

ron

str

ony

inte

rnet

owej

U

rzdu

M

iejs

kieg

o,

med

ia

spo

eczn

oci

owe,

in

form

acje

w

lok

alne

j ga

zeci

e b

d n

a pl

akat

ach

zam

iesz

czan

ych

w m

iejs

cach

uy-

tecz

noci

pub

liczn

ej (

s. 1

92)

15. E

S w

prz

edsi

wzi

-ci

ach

/ za

dani

ach

20 p

rzed

siw

zi

(pro

jekt

ów)

Prog

ram

ni

e pr

zew

iduj

e za

anga

owan

ia

PES

w

proc

es

rew

ital

izac

ji,

ale

niek

tóre

pr

ojek

ty,

ze

wzg

ldu

na

pr

ospo

eczn

y ch

arak

ter

mog

by

rea

lizow

ane

lub

wsp

óre

aliz

owan

e pr

zez

orga

niza

cje

spo

eczn

e lu

b PE

S.

PR

OJE

KT

NR

2

Wy

spa

Ka

szte

lask

a –

cen

tru

m k

ult

ura

lne

i s

po

eczn

e

Kro

bia

Cen

trum

PRO

JEK

T N

R 5

„W

zdu

Row

u

Kro

bski

ego”

– c

ig

p

iesz

o-ro

wer

owy

n

ie t

ylk

o d

la a

kty

wn

ych

Kro

bia

Cen

trum

37

PRO

JEK

T N

R 6

E

du

kacj

a i

Tw

órcz

o

w p

rzes

trze

ni

pof

abr

ycz

nej

– M

uze

um

S

tola

rstw

a i

Bis

kup

izn

y

Kro

bia

Cen

trum

PRO

JEK

T N

R 1

0 P

ud

lisz

ki S

enio

r+

Pudl

iszk

i Zac

hód

PRO

JEK

T N

R 1

1 W

spa

rcie

i in

teg

racj

a

sp

oec

zna

sza

ns

na

u

sam

odzi

eln

ien

ie –

Sta

ra

Ga

zow

nia

w K

robi

Poza

obs

zare

m

rew

ital

izac

ji

WN

IOS

KI

(o

góln

a oc

ena

jako

ci p

rogr

amu,

oce

na s

topn

ia p

arty

cypa

cji,

ocen

a ro

li pr

zypi

syw

anej

PE

S, o

cena

sza

ns w

czen

ia E

S w

pro

ces

rew

ital

i-

zacj

i) •

Prog

ram

zos

ta p

rzyg

otow

any

prof

esjo

naln

ie.

Obs

zary

zde

grad

owan

e i

obsz

ary

rew

ital

izac

ji zo

sta

y w

yzna

czon

e na

pod

staw

ie s

olid

-ny

ch, e

mpi

rycz

nych

dan

ych.

•

Proc

es k

onsu

ltow

ania

z m

iesz

kaca

mi b

y r

ozbu

dow

any

i zró

nico

wan

y po

d w

zgl

dem

form

. •

Pow

sta

o 20

pro

jekt

ów, z

któ

rych

du

a cz

ma

char

akte

r pr

ospo

eczn

y.

•Pr

ogra

m n

ie z

awie

ra b

ezpo

redn

ich

odni

esie

do

ekon

omii

spo

eczn

ej, n

ie p

rzew

iduj

e te

ang

aow

ania

PE

S w

rea

lizac

j p

rzed

siw

zi

rew

ital

izac

yjny

ch.

•Je

dnak

daj

e po

dsta

w d

o an

gaow

ania

PE

S ze

wzg

ldu

na

usta

lone

kie

runk

i rew

ital

izac

ji („

akty

wiz

acja

osó

b w

yklu

czon

ych

spo

eczn

ie”,

„a

ktyw

izac

ja z

awod

owa

mie

szka

ców

” it

p.).

•

Wa

na je

st z

apow

ied

kor

zyst

ania

z k

lauz

ul s

poec

znyc

h.

•N

ie p

owo

ano

Kom

itet

u R

ewit

aliz

acji.

Za

real

izac

j p

rogr

amu

odpo

wia

da b

urm

istr

z or

az d

wun

asto

osob

owy

Zesp

ó d

s. R

ewit

aliz

acji.

Ze

spó

sk

ada

si w

ycz

nie

z pr

acow

nikó

w in

styt

ucji

gmin

nych

. •

W Z

espo

le z

nala

za

si je

dnak

prz

edst

awic

ielk

a o

rodk

a po

moc

y sp

oec

znej

ora

z „p

raco

wni

k ds

. par

tycy

pacj

i spo

eczn

ej”.

Oso

by te

mo-

g s

uy

jako

„po

mos

ty”

mi

dzy

zesp

oem

a

rodo

wis

kiem

org

aniz

acji

spo

eczn

ych

i ES.

•

Istn

iej

trz

y w

aria

nty

wcz

enia

(a)

pos

zerz

enie

Zes

pou

(b)

stw

orze

nie

zesp

ou

ds. w

czen

ia E

S (c

) po

wo

anie

gm

inne

go p

artn

erst

wa

na r

zecz

roz

woj

u E

S.

•Tr

zeci

z w

ymie

nion

ych

war

iant

ów je

st n

ajba

rdzi

ej z

aaw

anso

wan

y i

daje

naj

wi

ksze

sza

nse

sukc

esu,

jeli

jedn

ym z

cel

ów p

artn

erst

wa

bdz

ie w

czen

ie E

S w

pro

ces

rew

ital

izac

ji.

38

INSTRUKCJA NR 3 PRZYK ADY DOBRYCH PRAKTYK

PRZYK ADY W CZANIA EKONOMII SPO ECZNEJ W PROCES REWITALIZACJI

Wybór dobrych praktyk Prezentowane dobre praktyki z zakresu w czania podmiotów ekonomii spo ecznej / przedsi biorstw spo ecznych w proces rewitalizacji mia y i maj miejsce w gminach o odmiennym charakterze i wielko ci. Zosta y dobrane w ten sposób, by pokaza ca y wachlarz mo liwo ci.

1. Krosno Odrza skie

2. Szprotawa

3. Komorniki (gmina wiejska, woj. lubuskie)

4. Strzelce Kraje skie

5. Pozna (stolica Wielkopolski) Ka dy przypadek jest nieco inny, ale zosta scharakteryzowany wed ug tego samego schematu. Opisuj c poszczególne gminy i dzia ania w nich podej-mowane, poszukujemy odpowiedzi na trzy zasadnicze pytania: (1) Jakie PROBLEMY ma rozwi za rewitalizacja w danej gmi-

nie? (2) Jak rol i ZADANIA przypisano podmiotom ekonomii spo-

ecznej i podmiotom reintegracyjnym? (3) Jak przebiega proces w czania przedsi biorczo ci spo ecz-

nej w proces rewitalizacji? (DZIA ANIA)

39

Krosno Odrza skie Krosno Odrza skie – PROBLEMY SFERA SPO ECZNA

W Kro nie Odrza skim na obszarze rewitalizacji (tzw. „Dolne Miasto”) zo-sta a przeprowadzona pog biona i wieloaspektowa diagnoza spo eczna. Pozwoli a ona zidentyfikowa nast puj ce problemy w sferze spo ecznej:

• trwa e bezrobocie, • szara strefa zatrudnienia, • zagro enie wykluczeniem spo ecznym, • niepe nosprawno i ci kie choroby, • bezradno w sprawach opieku czo – wychowawczych – z a kondy-

cja psychospo eczna, zwi zki nietrwa e lub dysfunkcyjne – problemy z przemoc w rodzinie,

• niskie kwalifikacje osób pozostaj cych bez pracy, • niska stopa yciowa mieszka ców gminy mierzona wysokim wska -

nikiem przyznawanej pomocy spo ecznej, • wysoki odsetek gospodarstw domowych utrzymuj cych si z nieza-

robkowych róde , • niski poziom wykszta cenia mieszka ców (znaczny odsetek miesz-

ka ców z wykszta ceniem podstawowym lub rednim), • zagro enie ubóstwem – rodziny wielodzietne i niepe ne, uzale nione

od OPS, • wysokie obci enie demograficzne – zmniejszanie si na przestrzeni

lat stanu ludno ci w wieku przedprodukcyjnym a zwi kszanie si liczby ludno ci w wieku poprodukcyjnym

• wysoki poziom przest pczo ci i narusze prawa. SFERA GOSPODARCZA

• niski wska nik prowadzenia aktywno ci gospodarczej, • niedostatek instytucji ycia publicznego i komercyjnego, placówek

handlowo-us ugowych – budynki wyburzano, przenosz c siedziby instytucji i placówki us ugowo-handlowe do g ciej zaludnionej cz -ci miasta Krosno Odrza skie,

• niezadowalaj cy stan budynków – znacz ca wi kszo powsta ych przed 1989,

• brak sieci instytucji opieku czo-wychowawczych ( obek, przed- szkola),

• zdegradowane technicznie ulice, place, tereny zielone,

40

• zdegradowana tkanka socjalna, kulturalna, turystyczna i sakral- na,

• niedostatek instytucji/obiektów ycia publicznego i placówek han-dlowo-us ugowych.

SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA

• nieuporz dkowanie przestrzeni (zaniedbane podwórka, zdegrado-wane obszary zielone),

• po 1945 roku ogromn cz budynków wyburzono – skutek: pusta, wyludniona przestrzenie w centrum miasta,

• brak miejsc skupiaj cych mieszka ców, umo liwiaj cych integracj , • ma a powierzchnia terenów zieleni zielonych, • du e nat enie ruchu samochodowego, z y stan cz ci dróg.

Krosno Odrza skie – ZADANIA Wizja

„Dolne miasto” – historyczna dzielnica Krosna Odrza skiego, centrum us ug spo ecznych i gospodarczych w tym turystycznych, z aktywn spo ecz-nie i gospodarczo spo eczno ci lokaln , uczestnicz c w yciu spo ecznym i publicznym, wzajemnie si wspieraj c i wspólnie rozwi zuj c w asne problemy.

Cele Strategicznym celem rewitalizacji gminy Krosno Odrza skie jest „Poprawa jako ci ycia mieszka ców obszarów zdegradowanych w gminie Krosno Odrza skie oraz kompleksowe przeciwdzia anie marginalizacji zdegrado-wanych spo ecznie, infrastrukturalnie, gospodarczo, przestrzennie i rodo-wiskowo obszarów gminy”. Do celów g ównych, ci le powi zanych z celem strategicznym nale : 1. redukcja negatywnych zjawisk spo ecznych na obszarach zdegradowa-

nych oraz rozwój kapita u spo ecznego, 2. wykorzystanie potencja u turystycznego, kulturowego oraz komercyjne-

go obszarów zdegradowanych, 3. rozwój przedsi biorczo ci i wzrost zatrudnienia na obszarach zdegrado-

wanych. Cele g ówne realizuje katalog celów szczegó owych zdefiniowanych jako: 1. odbudowa wi zi spo ecznych i aktywizacja mieszka ców do realizacji

w partnerstwach inicjatyw lokalnych,

41

2. zintegrowanie mieszka ców, zapobieganie i przeciwdzia anie wyklucze-niu spo ecznemu oraz ograniczenie patologii spo ecznych i poprawa bezpiecze stwa,

3. poprawa dost pno ci do obiektów kultury oraz obiektów turystycz- nych,

4. zapewnienie spójnego adu przestrzennego i uporz dkowanie przestrze-ni publicznych,

5. rozwój infrastruktury technicznej s u cej zaspokajaniu potrzeb miesz-ka ców,

6. wsparcie przedsi biorczo ci, w szczególno ci poprzez u atwianie gospo-darczego wykorzystywania nowych pomys ów oraz sprzyjanie tworzenia nowych firm,

7. promowanie trwa ego i wysokiej jako ci zatrudnienia, wsparcie mo- bilno ci pracowników oraz aktywno ci zawodowej osób bezrobot- nych,

8. poprawa dost pno ci do socjalnych lokali mieszkalnych w obszarze zde-gradowanym.

Krosno Odrza skie – DZIA ANIA

• Utworzenie w zrewitalizowanym budynku po policji Centrum Orga-nizacji Pozarz dowych oraz Centrum Aktywno ci Lokalnej.

• Przygotowanie i wdro enie programów zatrudnienia w spó dzielni socjalnej przygotowanie gminnych dokumentów programowych w zakresie wsparcia osób zagro onych wykluczeniem.

• Aktywizacja i integracja osób oraz rodzin ze rodowisk zagro onych wykluczeniem i wykluczonych spo ecznie.

• Wdro enie narz dzi ekonomii spo ecznej – Centrum Integracji Spo-ecznej.

• Dzia ania organizacyjne Gminy maj ce na celu zautomatyzowa- nie procesu rewitalizacji (bud et obywatelski, program wspó pracy z organizacjami pozarz dowymi).

• Dzia ania zwi kszaj ce poziom integracji i poczucia lokalnej to sa-mo ci.

• Wdro enie narz dzi z zakresu ekonomii spo ecznej – spó dzielnia socjalna.

„Pracujemy razem” – Program zatrudnienia w spó dzielni socjalnej

42

• Prowadzenie podmiotu ekonomii spo ecznej b dzie odbywa o si w oparciu o osobist prac osób zatrudnionych z katalogu z ustawy o spó dzielniach,

• Prowadzenie dzia alno ci gospodarczej i spo ecznej b dzie mia o miejsce na rzecz rodowiska lokalnego,

• Prowadzenie dzia alno ci spo ecznie u ytecznej b dzie mia o miej-sce w sferze zada publicznych, a szczególnie zakresie prowadzenia restauracji rybnej w obszarze rewitalizacji nawi zaniu do tradycji rybackich miasta,

• Prowadzenie kuchni i przygotowywanie posi ków np. w nowym bu-dynku Przedszkola nr 2 dla instytucji edukacyjno-wychowawczych, wietlicy rodowiskowej,

• Sprz tanie budynków instytucji publicznych (np. szko y, urz dy – przy organizowaniu przetargów mo liwe jest zastosowanie klauzul spo ecznych); prac interwencyjnych w zakresie utrzymania czysto ci w obszarze rewitalizacji.

43

Szprotawa

Fot. 14 Centrum Szprotawy (Fot. D. Bazu ).

Szprotawa – PROBLEMY

• starzenie si spo eczno ci – (spadek liczby osób w wieku przed-produkcyjnym i produkcyjnym, wzrost liczby osób w wieku po- produkcyjnym – 21,3%),

• spadek dzietno ci (wska nik przyrostu naturalnego w gminie (-2,6), spadek dzietno ci w latach 2002–2010 z 1,25 do 1,10),

• migracje m odych ludzi (w ród obj tych diagnoz spo eczn 23% zamierza o wyjecha z miasta w celu poszukiwania pracy; 70% z nich to reprezentanci kategorii w wieku 19–40 lat),

• wysoki odsetek osób korzystaj cych ze rodowiskowej pomocy spo ecznej (42,56 na 1 tys. ludno ci, w ródmie ciu 50,95),

• bierno spo eczna (w ród uczestników diagnozy spo ecznej 27% deklarowa o przynale no do organizacji spo ecznych; 30% mówi o o podejmowaniu prac na rzecz wspólnej przestrzeni, w tym w kate-gorii wiekowej 19–41 lat analizowany wska nik osi gn 19%),

• do g ównych jej przejawów zaliczy mo na: rzadko wspólnych dzia a na rzecz otoczenia, rzadko kontaktów towarzyskich w ob-r bie s siedztwa, niski poziom zaanga owania obywatelskiego,

• s abe kontakty i wi zi spo eczne,

44

• wysoki poziom przest pczo ci i narusze prawa, • negatywne oceny lokalnego rynku pracy (76% badanych

mieszka ców wskazywa o na potrzeb dodatkowych rodków finan-sowych, 60% oczekiwa o dodatkowej/lepszej pracy, ogólne negatyw-ne opinie o rynku pracy wyrazi o 88% badanych),

• s aba kondycja lokalnego biznesu (krótki okres funkcjonowa-nia firm prywatnych, niewielka liczba zatrudnionych),

• niski poziom warto ci zasobu mieszkaniowego. Szprotawa – ZADANIA Dzia ania, które nale y podj w najbli szych latach w Szprotawie, aby jej mieszka com y o si lepiej: 1. wspieranie rozwoju gospodarczego i tworzenie nowych miejsc pracy, 2. walka z ubóstwem, 3. przeciwdzia anie migracjom m odych, 4. rozwój infrastruktury (remonty i modernizacje budynków, odbudowa

kamienic na starówce), 5. walka z negatywnymi zjawiskami (przest pczo , bezdomno itp.), 6. poprawa wygl du miasta.

W ród projektów, które uzyska y bardzo wysokie poparcie mieszka ców znalaz y si dwa, szczególnie istotne z punktu wi-dzenia aktywizacji i w czenia podmiotów ekonomii spo ecz- nej: 1) budynek Magdalenek powinien zosta wyremontowany i przeznaczony

do korzystania przez mieszka ców – 91,2% (zabytkowy budynek ma by siedzib organizacji spo ecznych, inkubatora przedsi biorczo ci itp.),

2) podwórka na starówce nale y uporz dkowa i zagospodarowa – w su-mie 92,3%.

Wizja Obszar rewitalizacji o ywiony spo ecznie, gospodarczo i kulturowo z popra-wion infrastruktur techniczn sprzyjaj cy zrównowa onemu rozwojowi gminy. Cel g ówny programu rewitalizacji Ograniczenie skali wyst powania negatywnych zjawisk i procesów na obszarze ródmie cia oraz wzmocnienie wewn trznego potencja u tego obszaru.

45

Cel szczegó owy 1 (sfera spo eczna) Poprawa warunków ycia mieszka ców obszaru rewitalizacji poprzez prze-ciwdzia anie negatywnym zjawiskom spo ecznym oraz popraw dost pno ci i jako ci us ug publicznych. 1.1. Aktywizacja spo eczna i zawodowa osób zagro onych wykluczeniem 1.2. Wsparcie rozwoju podmiotów ekonomii spo ecznej 1.3. Integracja mi dzypokoleniowa 1.4. Rozwój oferty us ug kulturalnych

Cel szczegó owy 2 (sfera gospodarcza) Wsparcie rozwoju przedsi biorczo ci i wzrost zatrudnienia 2.1. Tworzenie warunków dla rozwoju lokalnej przedsi biorczo ci 2.2. Tworzenie nowych miejsc pracy

Cel szczegó owy 3 (sfera techniczna) Rozwój infrastruktury technicznej s u cej zaspokajaniu potrzeb mieszka ców. 3.1. Poprawa stanu technicznego obiektów u yteczno ci publicznej 3.2. Poprawa stanu technicznego budynków mieszkalnych Szprotawa – DZIA ANIA

Adaptacja zak adu opieku czo-leczniczego na Zak ad Aktywno ci Zawodowej

Potrzeba realizacji projektu wynika z braku dostatecznej liczby miejsc pracy dla osób z niepe nosprawno ciami. Projekt ma na celu aktywiza-cj zawodow i spo eczn osób zagro onych wykluczeniem spo ecznym. Budynek by nieu ytkowany i zosta y mu nadane nowe funkcje spo ecz-no-gospodarcze. W obiekcie wiadczone s us ugi w zakresie przygotowania posi ków i cateringu, w szczególno ci dla podopiecznych OPS-u (ok. 330 osób), us ug pralniczych i magla, us ug rehabilitacyjnych (na potrzeby pra-cowników Zak adu), a tak e wiadczenia drobnych us ug w zakresie prac zleconych. W ramach proponowanej aktywno ci zawodowej osoby niepe nospraw-ne z terenu gminy Szprotawa i okolicznych miejscowo ci zatrudnione b d we wszystkich zakresach planowanej dzia alno ci zak adu.

Projekt wp ynie na:

- stworzenie nowych miejsc pracy i popraw warunków ycia zw asz-cza dla osób niepe nosprawnych,

46

- aktywizacj zawodowa i spo eczn osób zagro onych wykluczeniem spo ecznym,

- przygotowanie osób niepe nosprawnych do pracy poza zak adem i wyrównaniu ich szans w nowym miejscu pracy,

- dokszta canie, przekwalifikowanie i szkolenie osób niepe nospraw-nych,

- zaspokajanie potrzeb zwi zanych z rehabilitacj zawodow i spo-eczn zatrudnionych osób niepe nosprawnych,

- popraw infrastruktury technicznej, - popraw estetyki obszaru, - o ywienie spo eczne i gospodarcze obszaru.

Aktywna integracja alternatyw na lepsze jutro

Projekt polega na realizacji Programu Aktywno ci Lokalnej dla miesz-ka ców gminy, w tym z obszaru rewitalizacji, tj. ródmie cia. W ramach projektu przewiduje si nast puj ce dzia ania: 1. Aktywna integracja – b d to dzia ania z obszaru aktywizacji spo-

ecznej, zawodowej, edukacyjnej i zdrowotnej stosownie do potrzeb i mo liwo ci osób obj tych indywidualn cie k reintegracji. Uczestnicy projektu zostan skierowani na szkolenia podnosz ce ich kompetencje yciowe i umiej tno ci spo eczno-zawodowe prowa-dzone przez Klub Integracji Spo ecznej. Planuje si równie przygo-towanie miejsc pod przyjazne podwórka wraz z ich wyposa eniem (m.in. zakup i monta hu tawek, piaskownicy, awki, zje d alni, ze-stawu do gry w siatkówk i koszykówk itp.). Ponadto odb d si spotkania integracyjno-informacyjne i sportowe oraz wyjazdy i ró -norodne imprezy integracyjne. Jednocze nie prowadzone b d zaj -cia z r kodzie a, usprawniaj ce ruchowo w zakresie rehabilitacji i gimnastyki korekcyjnej.

2. Praca socjalna – polega b dzie na zawarciu i realizacji kontraktów socjalnych. Kontrakt socjalny to umowa zawarta pomi dzy pracow-nikiem socjalnym OPS, a uczestnikiem projektu w celu wzmocnienia aktywno ci, samodzielno ci yciowej, zawodowej, czy te przeciw-dzia aniu wykluczeniu spo ecznemu.

3. Prace spo ecznie u yteczne – wykonywane przez uczestników pro-jektu na rzecz przyjaznych podwórek.

4. Zasi ki i pomoc w naturze – w ramach dzia ania wyp acane b d uczestnikom projektu zasi ki zgodnie z ustaw o pomocy spo ecznej.

47

Celem projektu jest wzrost zdolno ci do zatrudnienia osób zagro onych ubóstwem i wykluczeniem spo ecznym, w tym z obszaru rewitalizacji oraz polepszenie warunków techniczno-funkcjonalnych i estetyki otoczenia budynków mieszkaniowych ze szczególnym uwzgl dnieniem tworzenia trwa ych elementów infrastruktury, miejsc wypoczynku, placów zabaw dla dzieci i ma ej architektury. Uczestnikami b d zarówno kobiety, jak i m czy ni, z niedostosowanym do rynku pracy wykszta ceniem, niskim stopniem aktywno ci spo ecznej, posiadaj ce umiarkowany i lekki stopie niepe nosprawno ci, a w efekcie zagro one ubóstwem i wykluczeniem spo ecznym. W wyniku realizacji pro-jektu na obszarze rewitalizowanym powstan nowe funkcje rekreacyjno-sportowe w postaci przyjaznych podwórek.

48

Komorniki ko o Poznania Komorniki – PROBLEMY Komorniki to specyficzna gmina wiejska. Po o ona w niewielkiej odleg o ci od Poznania. W ci gu ostatnich lat zwielokrotni a si liczba mieszka ców gminy (obecnie ok. 25 tys.) i radykalnie zwi kszy y si jej dochody. Mimo wysokich dochodów i bardzo niskiego bezrobocia (2,2% na koniec 2017 ro-ku) podj to jednak decyzj o przygotowaniu programu rewitalizacji. Gmin-ny Program rewitalizacji zosta uchwalony na wiosn 2018 roku. Podstaw programu jest rzetelna pog biona diagnoza. W jej wyniku wyod-r bniono cztery obszary rewitalizacji (1) Komorniki – Ko cielna, (2) Plewi-ska – Wie , (3) Szreniawa – Wie , (4) Wiry – Nad Wirenk . W ka dym przypadku s to centralne przestrzenie najwi kszych miejscowo ci gminy, cz ciowo zdegradowane, ale o znacznym potencjale, jeszcze w pe ni nie wykorzystanym. Jako jeden z g ównych problemów, który ma by rozwi zany dzi ki realizacji GPR, wskazano s ab integracj mi dzy ludno-

ci rdzenn , a nowoprzyby ymi mieszka cami. Komorniki – ZADANIA Wizja

• Zmniejszy a si skala zbadanych problemów spo ecznych cechuj -cych obszar rewitalizacji m.in. braku integracji spo ecznej, zale no-ci od pomocy spo ecznej, czy bezrobocia.

• Zmodernizowano i zagospodarowano zdegradowane i niefunkcjo-nalne przestrzenie oraz obiekty, w tym zabytkowe na rzecz rozwoju spo eczno-gospodarczego, z których ch tnie korzystaj mieszka cy obszaru rewitalizacji, jak i pozosta ych obszarów Gminy Komorniki.

• Obszar rewitalizacji Gminy Komorniki jest miejscem rozwoju spo-eczno-gospodarczego, który wykorzystuje lokalny potencja do

przeciwdzia ania negatywnym zjawiskom. • Obszar rewitalizacji Gminy Komorniki jest miejscem integracji

i wspó pracy wszystkich interesariuszy rewitalizacji. Lokalna spo-eczno , któr buduje ludno rdzenna i nap ywowa jest zintegro-

wana oraz aktywna spo ecznie i zawodowo.

49

Cel nadrz dny Budowanie spójno ci spo ecznej obszaru rewitalizacji poprzez dzia ania na rzecz aktywizacji i integracji spo ecznej mieszka ców obszaru rewitalizacji przy wykorzystaniu odpowiedniej infrastruktury Cele szczegó owe 1. Aktywizacja spo eczno-zawodowa mieszka ców obszaru rewitalizacji.

Kierunki dzia a • Aktywizacja spo eczna • Aktywizacja zawodowa • Integracja i budowanie wi zi spo ecznych • W czenie spo eczne osób zagro onych wykluczeniem

2. Poprawa jako ci i dost pno ci infrastruktury spo ecznej Kierunki dzia a

• Modernizacja i adaptacja budynków na rzecz o ywienia spo ecznego • Modernizacja i adaptacja przestrzeni publicznych na rzecz o ywienia

spo ecznego Komorniki – DZIA ANIA

Wykaz projektów g ównych ukierunkowanych na osi gni cie celów rewitali-zacji prezentuje si nast puj co: 1. Aktywizacja i integracja spo eczno ci lokalnej w Szreniawie. 2. Muzeum w Szreniawie szans dla aktywizacji zawodowej mieszka ców

obszaru rewitalizacji. 3. Rozbudowa i modernizacja wietlicy wiejskiej w Szreniawie. 4. O ywienie przestrzeni publicznej w Plewiskach. 5. Dyskusyjny Klub Filmowy szans na integracj . 6. Adaptacja dawnego dworu na miejsce spotka mieszka ców Plewisk. 7. Utworzenie miejsca integracji spo ecznej mieszka ców Plewisk. 8. Przestrze dla m odzie y – Pumptruck Plewiska. 9. Adaptacja budynku organistówki na funkcje spo eczno-kulturalne

w Komornikach. 10. Utworzenie spó dzielni socjalnej w Komornikach. 11. Budowa promenady i cie ki rowerowej w Komornikach. 12. Zagospodarowanie komornickiego parku na przyjazn przestrze pu-

bliczn . 13. Utworzenie Centrum Integracji Spo ecznej w Komornikach. 14. Modernizacja Domu Kultury w Wirach. 15. Modernizacja, rozbudowa i doposa enie Szko y Podstawowej w Wirach.

50

16. Asystent rodziny i koordynator rodzinnej pieczy zast pczej. 17. Przekazanie zabytkowych pami tek i rzeczy do CTiK w Komornikach. 18. Aktywizacja osób bezrobotnych oraz zagro onych wyklucze-

niem spo ecznym poprzez szkolenia i animacj rodowisko-w .

Projekt nr 10 Utworzenie spó dzielni socjalnej Projekt zak ada utworzenie spó dzielni socjalnej. Siedzib spó dzielni socjalnej b dzie budynek organistówki uj ty w projekcie 9. Spó dzielnia socjalna jest podmiotem ekonomii spo ecznej, który pro-wadzi dzia alno gospodarcz , ale zysk osi gany z tej dzia alno ci nie jest celem samym w sobie, a rodkiem do realizacji celów statutowych. W ramach dzia ania b d rekrutowani mieszka cy obszaru rewitaliza-cji: osoby bezrobotne w rozumieniu Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, osoby, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1–4, 6, 7 ustawy o zatrudnieniu socjalnym.

51

Strzelce Kraje skie

Strzelce Kraje skie – PROBLEMY

W obszarze zdegradowanym zauwa ono wyst powanie negatywnych zja-wisk spo ecznych zwi zanych z czterema kryteriami podstawowymi:

• wysoki poziom ubóstwa, • wysoki poziom bezrobocia d ugotrwa ego, • wysoki poziom przest pczo ci i wykrocze .

Obszar rewitalizacji obejmuje teren dwóch z miejskich obszarów pro- blemowych. Stanowi 0,14% powierzchni gminy i liczy 12,57% wszystkich jej mieszka ców. Jest to obszar centrum miasta, który poprzez du g sto zaludnienia wykazuje szczególn koncentracj wzajemnie umacniaj cych si problemów spo ecznych, przy jednoczesnym wspó wyst powaniu poten-cja ów mo liwych do wykorzystania w procesie rewitalizacji.

W wietle przeprowadzonej pog bionej diagnozy czynników i zjawisk kry-zysowych zasadniczym problemem obszaru rewitalizacji jest splatanie i nawarstwianie si czynników:

• spo ecznych (uzale nienia, ubóstwo), • technicznych (z y stan budynków mieszkalnych, infrastruktury dro-

gowej, miejsc rekreacji), • gospodarczych (brak odpowiadaj cych kwalifikacjom miejsc pracy,

niska pozycja rynkowa wi kszo ci lokalnych przedsi biorstw), • przestrzenno-funkcjonalnych (niewystarczaj cy system us ug pu-

blicznych, brak infrastruktury dla ich wprowadzenia), • rodowiskowych (nieodpowiednie rozwi zania z zakresu sk ado-

wania odpadów, zapylenie i zadymienie w wyniku przestarza ych systemów grzewczych).

Wymienione czynniki utrwalaj stany kryzysowe w obszarze wewn trznej cz ci ródmie cia, jak i na przyleg ych do niej od zewn trznej strony mu-rów ulicach fortecznych. Strzelce Kraje skie – ZADANIA Zdj cia zamieszczone poni ej prezentuj odcinki przy murach w Strzelcach Kraje skich przed rewitalizacj , w jej trakcie i po. Docelowo poza po o e-niem kostki i p yt u atwiaj cych dost pno osobom poruszaj cym si na

52

wózkach ca y teren wokó murów b dzie o wietlony i obj ty monitoringiem, cz tego przedsi wzi cia ju zrealizowano.

Fot. 15 Mury w Strzelcach Kraje skich przed rewitalizacj (fot. M. Kwiatkowski). Fot. 16 Mury w Strzelcach Kraje skich w trakcie rewitalizacji (fot. M. Kwiatkowski). Fot. 17 Cz muru w Strzelcach Kraje skich w zako czeniu procesu ich rewitalizacji. (fot. P. Bagi ski).

53

Na podstawie przeprowadzonej analizy potencja ów interesariuszy procesu rewitalizacji w Strzelcach Kraje skich mo na sformu owa nast puj ce wnioski: MURY JAKO D WIGNIA ROZWOJU – pomimo licznych i powa nych deficytów, cz zasobów infrastrukturalnych Strzelec Kraje skich mo e by uznana za istotny potencja z punktu widzenia przedsi wzi rewitali-zacyjnych. Pier cie nie le zachowanych murów redniowiecznych wraz z kilkoma basztami to du a atrakcja, która dzi ki rewitalizacji mo e zwi k-szy liczb miejsc pracy w obszarze rewitalizacji z powodu wzrostu zain- teresowania turystów. Istotne jest – zidentyfikowane w procesie bada – wspólne spojrzenie w adz, ekspertów i mieszka ców na mury jako po-tencja .

JEZIORO – SZANSA NA REKREACJ W POBLI U DOMU – po o enie jeziora niemal w centrum miasta stanowi rzadk atrakcj . Mieszka cy do-ceniaj ten fakt, uznaj c jezioro i jego otoczenie za istotny potencja , który zas uguje na lepsze wykorzystanie. Cz z nich, jak wykaza y badania, deklaruje udzia w pracach porz dkowych.

PRÓBY POWI ZANIA EDUKACJI Z RYNKIEM PRACY – podj te w Strzel-cach Kraje skich dzia ania na rzecz dopasowania oferty edukacyjnej do po-trzeb rynku pracy stanowi istotny zasób z punktu widzenia planowanych przedsi wzi . Szanse na udan rewitalizacj b d tym wi ksze, im wi cej mieszka ców uda si zaktywizowa w zwi zku z podejmowanymi dzia a-niami. B dzie to mo liwe wówczas, gdy mieszka cy zostan do tego odpo-wiednio przygotowani.

SPRAWNE, OBDARZANE ZAUFANIEM INSTYTUCJE LOKALNE – lokal-ne instytucje – samorz d, urz dy, instytucje pomocowe i aktywizacyjne s oceniane jako dzia aj ce sprawnie. Mieszka cy wykazuj gotowo wspó -pracy z nimi w zakresie realizacji wspólnych przedsi wzi . Potencja insty-tucjonalny polega przede wszystkim na wzajemnym zaufaniu, które jest podstaw udanych dzia a .

ZRÓ NICOWANY POTENCJA RELACJI S SIEDZKICH – identyfikowa-ne w Strzelcach Kraje skich wi zi mi dzy s siadami s zró nicowane. Maj szans sta si korzystnym zasobem z punktu widzenia procesu rewitaliza- cji pod warunkiem odpowiedniego zaplanowania i realizacji dzia a anima-cyjnych.

WYSPOWY CHARAKTER ZAANGA OWANIA OBYWATELSKIEGO – wiadomi, zaanga owani w sprawy ogó u obywatele stanowi mniejszo .

Ich aktywno jest trudna do przecenienia. Mo e stanowi istotny wk ad

54

w przedsi wzi cia rewitalizacyjne. Tworz „wyspy” aktywno ci, które po-trzebuj poszerzenia i wzmocnienia. W a ciwe spo ytkowanie potencja u osób zaanga owanych b dzie mo liwe dzi ki integracji wokó wspólnych zada .

SYNERGIA KULTURY, EDUKACJI I ZMIAN INFRASTRUKTURALNYCH – istotnym potencja em Strzelec Kraje skich s przedsi wzi cia, któ- re wskazuj na mo liwe wzajemne powi zanie dzia a z zakresu kultury i edukacji z trwa ymi zmianami w zakresie infrastruktury. Bogata lokalna aktywno kulturalna mo e by wykorzystana do promocji planowanych i zrealizowanych przedsi wzi „twardych”. Natomiast oddanie do u yt- ku pomieszcze na cele edukacyjno-kulturalne mo e sprzyja kolejnym twórczym inicjatywom.

Fot. 18 Jedno z dwóch jezior znajduj cych si na terenie miasta jest ciekawym terenem sprzyjaj cym rekreacji (fot. M. Kwiatkowski). Fot. 19 Z ty u kamienic, w samym rodku mia-sta, znajduje si sporo takich miejsc, które mieszka cy zagospodarowali, nie dodaj one uroku (fot. M. Kwiatkowski). G ówny cel Wyprowadzenie obszaru rewitalizacji z sytuacji kryzysowej i poprawa wa-runków ycia mieszka ców poprzez zintegrowane dzia ania w sferze spo-ecznej, gospodarczej, przestrzennej, technicznej i rodowiskowej.

55

Strzelce Kraje skie – DZIA ANIA

Program Lokal dost pny od zaraz Podmiot/podmioty realizuj ce: Gmina Strzelce Kraje skie Program polega na utworzeniu przez Gmin rejestru istniej cych wol-nych lokali handlowo-us ugowych lub adaptacji takich pomiesz-cze /miejsc, którepo preferencyjnej cenie b d udost pniane osobom bezrobotnym i in. wykluczonym gotowym do uruchomienia dzia alno ci gospodarczej.

Program Praca w spó dzielni socjalnej Podmioty realizuj ce:

Gmina Strzelce Kraje skie Organizacje pozarz dowe O rodek Wsparcia Ekonomii Spo ecznej O rodek Pomocy Spo ecznej Powiatowy Urz d Pracy

Prowadzenie podmiotu ekonomii spo ecznej b dzie odbywa o si w oparciu o osobist prac osób zatrudnionych z katalogu z ustawy o spó dzielniach. Prowadzenie dzia alno ci gospodarczej, spo ecznej i turystyczno-kulturalnej b dzie mia o miejsce na rzecz rodowiska lokalnego oraz turystów. Prowadzenie dzia alno ci spo ecznie u ytecz-nej b dzie mia o miejsce w sferze zada publicznych, a szczególnie za-kresie prowadzenia wypo yczalni sprz tu wodnego, kawiarni, animacji i prowadzenia sklepu z pami tkami.

56

Pozna Pozna – ZADANIA

G ównymi celami strategicznymi realizuj cymi wizj obszaru rewitalizacji Miasta Poznania b d :

• Zatrzymanie procesu depopulacji, wzmocnienie aktywno ci gospodar-czych (szczególnie handlowo-us ugowych), kulturalnych i spo ecz-nych, przywrócenie ci g o ci struktur urbanistycznych i estetyki prze-strzeni miejskiej, poprawa klimatu akustycznego i jako ci powietrza (GPR Pozna 2017: 10).

• Wykorzystanie du ego potencja u rosn cej grupy osób starszych i podj cie szerokich dzia a w celu przeciwdzia ania wykluczeniu spo-ecznemu i pasywno ci tej grupy wiekowej mog sta si impulsem

dynamicznego rozwoju „srebrnej” i „bia ej” gospodarki w Poznaniu (52).

Cel 1. „Aktywno spo eczna i kulturalna” – przezwyci enie zagro enia degradacj spo eczn poprzez aktywiza- cj lokalnych spo eczno ci w yciu obywatelskim, kulturalnym i gospodar-czym. Kierunki dzia a : 1.1 W czenie mieszka ców w kszta towanie kierunków dzia a miasta

poprzez opracowanie i aktualizowanie mapy potrzeb lokalnych. 1.2 Animacja i wsparcie dzia a aktywizuj cych ycie spo eczno-kul-

turalne i spo eczno-gospodarcze. 1.3 Adaptacja na potrzeby dzia alno ci spo eczno-kulturalnej istniej cej

infrastruktury miejskiej, w tym tworzenie nowych placówek. 1.4 Sta a dba o o bezpiecze stwo i porz dek publiczny, w tym o czysto ,

oraz egzekucja przepisów prawnych w tym zakresie. 1.5 Propagowanie porozumie wspó pracy spo ecznej mi dzy najemcami

lokali u ytkowych, w a cicielami kamienic i lokatorami w celu realiza-cji funkcji gospodarczych, kulturalnych i rozrywkowych z uwzgl dnie-niem prawa mieszka ców do spokoju i wypoczynku.

57

Pozna – DZIA ANIA

Realizacja corocznego projektu ODMIE SWOJE PODWÓRKO – organizowanego przez Urz d Miasta Poznania przy wspó pracy eksper-tów i organizacji pozarz dowych w celu bezpo redniego zaanga owania mieszka ców w aktywne dzia ania na rzecz poprawy stanu zagospoda-rowania ich najbli szego otoczenia poprzez zazielenienie i urz dzenie podwórek kamienic. Pierwsza cz projektu obejmuje wyk ady i warsztaty projektowe dla mieszka ców oraz wspóln prac w terenie, pod okiem ekspertów i zaproszonych go ci – architektów, architektów krajobrazu, maj cych do wiadczenie w realizacji projektów rewitalizacyjnych. Druga cz obejmuje dzia ania w przestrzeni poszczególnych podwórek przy doradztwie eksperckim (165).

CENTRUM INICJATYW LOKALNYCH – program, dzi ki któremu organizacje pozarz dowe mog prowadzi akcje wspieraj ce dzia alno na rzecz mieszka ców Poznania w celu rozwoju spo eczno ci lokalnej oraz promowania aktywno ci spo ecznej. G ównymi za o eniami pro-gramu jest wspieranie inicjatyw mieszka ców Poznania oraz umo li-wianie realizacji inicjatyw w ró nych obszarach – kulturalnym, integra-cyjnym, sportowym czy spo ecznym (167)

Inicjatywy obywatelskie w zakresie aktywizacji i integracji spo ecznej oraz wsparcia infrastruktury przedsi biorczo ci spo ecznej. Projekt ten przewiduje w szczególno ci: • Utworzenie infrastruktury rozwoju dla podmiotów ekonomii spo-

ecznej, komplementarnie do celów rewitalizacji. • Prowadzenie szerokiej dzia alno ci spo ecznej oraz gospodarczej

(dot. przedsi biorstw spo ecznych); – proponowanie rozwi za obywatelskich ze wsparciem dzia a Miasta Poznania.

• Organizacje pozarz dowe, przedsi biorstwa spo eczne, podmioty ekonomii spo ecznej w tym m.in. Stowarzyszenie na Rzecz Spó -dzielni Socjalnych.

Prognozowane rezultaty: • Utworzenie 4 przedsi biorstw spo ecznych – odpowiadaj cych na

realizacji projektu oraz zapotrzebowanie wynikaj ce z diagnozy. • Utworzenie nowych miejsc pracy dla 20 osób.

58

INSTRUKCJA NR 4 INTERESARIUSZE REWITALIZACJI Interesariuszami rewitalizacji s wszyscy ci, którzy mog mie na ni wp yw i ci, na których rewitalizacja mo e oddzia ywa . Ustawa o rewitalizacji akcentuje szczególn rol mieszka ców obszaru rewi-talizacji, wymienia ich na pierwszym miejscu w ród interesariuszy: Interesariuszami rewitalizacji, zwanymi dalej ‘interesariuszami’ s w szcze-gólno ci: 1) mieszka cy obszaru rewitalizacji oraz w a ciciele, u ytkownicy nieru-

chomo ci i podmioty zarz dzaj ce nieruchomo ciami znajduj cymi si na tym obszarze, w tym spó dzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszka-niowe i towarzystwa budownictwa spo ecznego;

2) mieszka cy gminy inni ni wymienieni w pkt 1; 3) podmioty prowadz ce lub zamierzaj ce prowadzi na obszarze gminy

dzia alno gospodarcz :; 4) podmioty prowadz ce lub zamierzaj ce prowadzi na obszarze gminy

dzia alno spo eczn , w tym organizacje pozarz dowe i grupy niefor-malne;

5) jednostki samorz du terytorialnego i ich jednostki organizacyjne; 6) organy w adzy publicznej; 7) podmioty (…) realizuj ce na obszarze rewitalizacji uprawnienia Skarbu

Pa stwa. (art. 2 ust. 2, Ustawa z dn. 9 pa dziernika 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. z 2015 r., poz. 17775)

5 http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20150001777

59

INSTRUKCJA NR 5 KTO ODPOWIADA ZA REWITALIZACJ W GMINIE? Za przygotowanie, koordynowanie i tworzenie warunków do prowadzenia rewitalizacji odpowiadaj w adze gminy Gmin , zgodnie z Ustaw o rewitalizacji (art. 3.1 ust 2, 3) obowi zuj nast -puj ce zasady prowadzenia rewitalizacji:

1. Zasada jawno ci i przejrzysto ci 2. Zasada partycypacji – zapewnienie aktywnego udzia u interesariu-

szy na ka dym etapie 3. Zasada inkluzji – zapobieganie wykluczeniu mieszka ców obszaru

rewitalizacji 4. Zasada projektowania uniwersalnego (dost pnego) 5. Zasada wspó pracy z innymi podmiotami

Zgodnie z art. 7 ust. 1 istotn rol w procesie rewitalizacji powi-nien odgrywa Komitet Rewitalizacji jako organ opiniodawczo- -doradczy: Komitet Rewitalizacji stanowi forum wspó pracy i dialogu interesariuszy z organami gminy w sprawach dotycz cych przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji oraz pe ni funkcj opiniodawczo-doradcz wójta, bur-mistrza albo prezydenta miasta. (…) (art. 7 ust. 1, Ustawa z dn. 9 pa dziernika 2015 r. o rewitalizacji (Dz. U. z 2015 r., poz. 17776)

6 http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20150001777

60

INSTRUKCJA NR 6 PODSTAWY UMOWY PARTNERSTWA Przedsi wzi cia rewitalizacyjne b d realizowane w partner-stwach, dlatego warto przygotowa propozycj umowy partner-stwa mi dzy stron spo eczn a gmin . 1. JAK ROL ODGRYWAJ PARTNERSTWA?

• Sprzyjaj aktywizacji mieszka ców, poniewa tworz dla nich pole dzia ania i wspó dzia ania,

• Mobilizuj w adze do dzia a ukierunkowanych na rozwi zywanie wspólnych problemów,

• Mog w efekcie podnie potencja procesu rewitalizacji (po czenie zasobów).

2. NA CZYM POLEGA WSPÓ PRACA W RAMACH PARTNER-

STWA? • Powierzanie okre lonych zada publicznych partnerom spo ecznym

przez gmin na zasadzie umowy wieloletniej, • Zaanga owanie nieformalnych grup mieszka ców przez realizatora

projektu realizuj cego na zlecenie gminy zadanie publiczne dotycz -ce wspierania aktywno ci spo ecznej,

• Anga owanie interesariuszy ze szczególnym uwzgl dnieniem osób wymagaj cych wsparcia.

3. JAKIE DZIA ANIA NALE Y WYKONA , ABY PRZYGOTO-

WA I WPROWADZI W YCIE UMOW PARTNERSTWA? • Zidentyfikowa kluczowych partnerów, • Przygotowa niezb dne informacje i propozycje wspólnych dzia a , • Zabezpieczy rodki, • Przeprowadzi szkolenia pracowników i koordynatorów, • Pozyska partnerów (np. kontakty bezpo rednie, zaproszenia, fiszki

projektowe), • Przeprowadzi spotkania z partnerami z ró nych sektorów, omówi

propozycje dzia a i wspó pracy, • Zaprosi do wspó pracy uczestników spotka , proponuj c wykona-

nie okre lonych zada , • Sformalizowanie partnerstw (podpisanie umowy).

61

INSTRUKCJA NR 7 SPACERY BADAWCZE Spacery badawcze (studyjne) s adekwatn technik prowadze-nia bada , konsultacji, a tak e interwencji spo ecznych w zwi z-ku z rewitalizacj . 1. CZYM S SPACERY BADAWCZE?

• Spacery badawcze to wywiady indywidualne i zbiorowe prowadzone w przestrzeni publicznej.

• Badacz i informator, nazywany tutaj przewodnikiem lub ekspertem, wspólnie przemieszczaj si w celowo wybranym terenie, co stanowi okoliczno sprzyjaj c pog bieniu zrozumienia analizowanych zjawisk, procesów i prawid owo ci.

• Informator jest nazywany tutaj przewodnikiem, poniewa jest on zapraszany do pe nienia swojej roli jako znawca danego terenu lub jako ekspert w danej dziedzinie.

2. DLACZEGO WARTO WYKORZYSTA TECHNIK SPACERU

BADAWCZEGO W REWITALIZACJI? • Spotkanie w przestrzeni i w ruchu jest ród em cennych inspiracji.

U atwia ono dostrzeganie niektórych zjawisk. • Obserwacje prowadzone samodzielnie przez badacza mog w wielu

wypadkach nie prowadzi do odpowiednich odkry . • Sytuacja spaceru, zmieniaj cy si krajobraz, pojawiaj ce si na

horyzoncie obiekty zach caj do wypowiadania si , do wymiany spostrze e . Jest to równie dobra okazja do konfrontacji opinii, na przyk ad na temat estetyki danego obiektu.

• Szczególnie inspiruj ce jest prowadzenie spacerów z osobami, których spojrzenia na zjawiska i procesy w danym obszarze si ró ni , chocia by ze wzgl du na profesj lub status spo eczny.

• Wspólne zwiedzanie przestrzeni dotkni tej jakimi problemami w wi kszym stopniu ni zwyk e, „stacjonarne” wywiady inspiruje do formu owania pomys ów dotycz cych ewentualnych interwencji. Wskazana okoliczno wi e si z drugim argumentem na rzecz spacerów badawczych.

• Spacery badawcze mog stanowi w potrójnym sensie czynnik zmian. Mog prowadzi , na przyk ad do zmiany samego badacza, jego zasobu informacji, a nawet podej cia do danego zagadnienia. W rezultacie spaceru badawczego mo e tak e doj do zmiany w zakresie wiedzy i podej cia przewodnika.

62

• Najwa niejsz , oczekiwan zmian jest zmiana w sposobie funkcjonowania spo eczno ci. Spacery badawcze, przeprowa- dzone zgodnie z przyj tymi za o eniami, mog sta si czynnikiem integracji spo ecznej i koordynacji ró norodnych dzia a na rzecz oczekiwanych zmian. W ich trakcie dochodzi bowiem do nawi - zywania i wzmacniania kontaktów, które rozwijaj wspó prac mi dzy osobami, organizacjami i instytucjami, a tak e mi dzy sektorami. Mo na t aktywno nazwa „sieciowaniem”.

• Spacery badawcze mog równie pe ni funkcje zwi zane z sieciowaniem. Badacz, na przyk ad wiadomie, mo e d y do pe nienia roli po rednika, dzi ki któremu dochodzi do kontaktu, wspó pracy i w rezultacie do sprawniejszego dzia ania instytu- cji. Nawet w ma ych spo eczno ciach zdarza si , e osoby, które powinny si zna i ze sob wspó pracowa , nie maj ze sob kontaktów. Przyk adem s do cz ste sytuacje w których instytucje i organizacje, które adresuj swoj ofert do tych samych klientów (podopiecznych), ale nie koordynuj wspólnie swoich dzia a . Pod- czas spacerów badawczych dochodzi niekiedy do odkrycia i próby wype nienia takich „luk mi dzyinstytucjonalnych”.

• Spacery mog by tak e okazj do zbierania i przekazy- wania informacji na temat potrzeb osób i rodzin ze rodo- wisk marginalizowanych. Badacz, dzi ki zdobytej w terenie wiedzy, mo e si przyczyni do podj cia interwencji przez s u by spo eczne lub zapewnienia wsparcia ze strony organizacji poza- rz dowych.

• Kolejne zadanie wi e si z potrzeb stworzenia zespo u interesariuszy kontroluj cych i wspieraj cych meryto- rycznie przebieg procesów rewitalizacyjnych. W wietle Ustawy o rewitalizacji istnieje formalny wymóg utworzenia Ko- mitetu Rewitalizacji, które jest cia em opiniodawczym i doradczym w adz gminy. Spacery badawcze s dobr okazj do próby rekrutacji osób i instytucji do takiego w a nie grona.

3. JAK PRZEPROWADZI SPACER BADAWCZY?

• Ustali cele i pytania badawcze. W przypadku bada zwi - zanych z procesem rewitalizacji s to przede wszystkim pytania dotycz ce dostrzeganych w danej przestrzeni porten- cja ów, a wi c w a ciwo ci, które mog odegra korzystn rol w procesie zmian. Równie wa nym celem jest ustalenie deficy- tów dostrzeganych w obserwowanym terenie oraz pró- ba uzyskania i zestawienia formu owanych w trakcie

63

spacerów propozycji rozwi za wyst puj cych tu problemów i wykorzystania wskazanych potencja ów.

• Ustali obszary, w których b d prowadzone spacery. Do-brym rozwi zaniem jest zaplanowanie przez badacza trasy i najwa niejszych jej („obowi zkowych”) punktów. Chodzi o takie miejsca, na które chcieliby my spojrze z ró nych perspektyw. Poza sta tras i „obowi zkowymi” punktami warto poprosi przewod- ników o wskazanie i odwiedzenie takich miejsc, które pierwotnie nie zosta y ustalone w planie spaceru, ale które z ró nych powodów wydaj si wa ne.

• Wybra por spacerów. W niektórych przypadkach ma ona istotne znaczenie. Im bardziej sposób korzystania z danej przestrze-ni zmienia si w ci gu dnia (lub dni tygodnia) tym istotniejszy jest wybór pory spaceru. Dobrym przyk adem jest badanie obejmuj ce zagadnienie obecno ci i proporcji na danym terenie ró norodnych uczestników ruchu drogowego (pieszych, rowerzystów, pojazdów prywatnych i publicznych). To zjawisko ma przewa nie charakter fazowy i aby je odpowiednio zbada nale y zorganizowa spacery w ró nych porach dnia.

• Przygotowa zespó i narz dzia. Badacz mo e dzia a indywi-dualnie, jednak optymalnym rozwi zaniem wydaje si praca w pa-rach. Daje to szanse podzia u zada , gdzie jedna osoba koncentruje si na dialogu z przewodnikiem, a druga na kwestiach bardziej tech-nicznych (notatki, fotografie). Wa nym elementem spacerów ba-dawczych jest utrwalanie obserwowanych obiektów na fotografiach. Oprócz aparatu fotograficznego, wa nym narz dziem jest notatnik i ewentualnie dyktafon. Warto te pami ta o zabezpieczeniu w po-staci parasola. Wcze niej, oczywi cie, korzystaj c z ogólnych za o-e , celów, maj c te opracowan tras i punkty „obowi zkowe”,

ustalamy list poszukiwanych informacji i opinii. To jest podstawa zadawanych przewodnikowi pyta .

• Wybra odpowiednich przewodników. Wed ug jakich zasad nale y dokonywa wyboru? Po pierwsze, nale y zadba o to, by re-prezentowali oni ró ne dziedziny aktywno ci ( rodowisko, infra-struktura, gospodarka, sprawy spo eczne, kultura) i sektory ycia spo ecznego (sektor publiczny – urz dy, szko y, sektor prywatny – biznes organizacje przedsi biorców, sektor spo eczny – stowarzy-szenia, fundacje, grupy nieformalne, lokalni liderzy). Po drugie, wa ne jest, by przewodnicy reprezentowali ró ne punkty widzenia, aby, na przyk ad, ich sk ad nie ogranicza si do grona zwolenników lub krytyków lokalnej w adzy. Korzystne jest dotarcie zarówno lide-

64

rów formalnych jak i nieformalnych, do entuzjastów jak i przeciwni-ków rewitalizacji. Dzi ki zastosowaniu zasady ró norodno ci uzy-skamy szans na konfrontacj , dialog i uzgadnianie odmiennych punktów widzenia.

(na podstawie Kwiatkowski 2016: 137–148)

65

INSTRUKCJA NR 8 FISZKA PROJEKTOWA W PROGRAMIE REWITALIZACJI Fiszka projektowa w programie rewitalizacji jest odpowiednio uporz dkowanym zestawem informacji na temat planowanych przedsi wzi rewitalizacyjnych. FISZKI POWINNY ZAWIERA NAST PUJ CE INFORMACJE:

• nazw / tytu przedsi wzi cia, • nazwy podmiotów, które maj go realizowa , • prognozowane rezultaty, • syntetyczny opis planowanych do podj cia zada i dzia a , • lokalizacja (miejsce realizacji danego projektu), • szacowana warto projektu/przedsi wzi cia rewitalizacyjnego, • sposób oceny (zmierzenia) efektów realizacji przedsi wzi /pro-

jektów w odniesieniu do przyj tych celów programu. Poni ej przedstawiono dwie fiszki projektowe z programu re- witalizacji w gminie Strzelce Kraje skie Warto zwróci uwag na nast puj ce kwestie:

• wzajemne powi zania poszczególnych projektów (komplementar-no ),

• cis e powi zanie aspektów spo ecznych z gospodarczymi, rodowi-skowymi i infrastrukturalnymi,

• du a liczba podmiotów realizuj cych, reprezentuj cych ró ne sekto-ry, partnerów we wspó pracy mi dzysektorowej.

Przedsi wzi cie I.3

Tytu Program Praca w spó dzielni socjalnej Podmiot/podmioty realizuj ce

Gmina Strzelce Kraje skie Organizacje pozarz dowe O rodek Wsparcia Ekonomii Spo ecznej O rodek Pomocy Spo ecznej Powiatowy Urz d Pracy

Miejsce prowadzenia projektu

Prowadzenie dzia alno ci: dzia ka nr 647, 646/2 oraz Baszta Czarownic ul. Zachodnia 11; siedziba: ul. Zachod-nia 11, Strzelce Kraje skie

Krótki opis Prowadzenie podmiotu ekonomii spo ecznej b dzie od-bywa o si w oparciu o osobist prac osób zatrudnio-nych z katalogu z ustawy o spó dzielniach. Prowadzenie

66

dzia alno ci gospodarczej, spo ecznej i turystyczno-kul- turalnej b dzie mia o miejsce na rzecz rodowiska lokal-nego oraz turystów. Prowadzenie dzia alno ci spo ecznie u ytecznej b dzie mia o miejsce w sferze zada publicz-nych, a szczególnie zakresie prowadzenia wypo yczalni sprz tu wodnego, kawiarni, animacji i prowadzenia skle- pu z pami tkami.

Zakres realizowanych zada

Wspó praca z O rodkiem Wsparcia Ekonomii Spo ecznej w celu powo ania spó dzielni socjalnej. Promowanie przed- si biorczo ci spo ecznej i integracji zawodowej w przed-si biorstwach spo ecznych w celu u atwienia dost pu do zatrudnienia.

Szacunkowa warto projektu

130 000,00 z

Okres realizacji

2017–2018

ród a finansowania

Bud et Gminy Regionalny Program Operacyjny Lubuskie 2020 Powiatowy Urz d Pracy

Zgodno z celami Programu

Zgodno z celem 1 ZMNIEJSZENIE SKALI WYKLUCZENIA SPO ECZNE- GO POPRZEZ AKTYWIZACJ SPO ECZNO-ZAWODO- W I ROZWÓJ LOKALNEJ PRZEDSI BIORCZO CI Kierunek dzia a : 1.2 wzmocnienie lokalnej gospodarki, utrzymanie ist-

niej cych i tworzenie nowych miejsc pracy Prognozowane rezultaty i sposób ich oceny

− zwi kszenie liczby nowych podmiotów ekonomii spo-ecznej

− zwi kszenie liczby nowych miejsc pracy dla osób za-gro onych wykluczeniem spo ecznym

− zwi kszenie motywacji do wej cia w rynek pracy w sposób alternatywny

Sposób oceny – analiza danych statystycznych i bada-nia spo eczne

Projekty komplementarne

Gruntowna modernizacja budynku po by ej wypo yczal-ni sprz tu wodnego oraz terenu wokó jeziora Górnego w Strzelcach Kraje skich z przeznaczeniem na miejsce aktywno ci i wypoczynku. Modernizacja budynku przy ul. Zachodniej nr 11 z prze-znaczeniem na O rodek Kultury Spo ecznej.

67

Przedsi wzi cie I.6

Tytu

Gruntowna modernizacja budynku po by ej wypo yczalni sprz tu wodnego oraz terenu

wokó jeziora Górnego w Strzelcach Kraje skich z przeznaczeniem na miejsce aktywno ci

i wypoczynku Podmiot/podmioty realizuj ce

Gmina Strzelce Kraje skie, ZHP Strzelce, Strzelecki O rodek Kultury

Miejsce prowadzenia projektu

Strzelce Kraje skie, dzia ka nr 647, 646/2

Krótki opis Projekt ma na celu nada budynkowi nowe funkcje spo-eczne, gospodarcze, kulturalne i turystyczne.

O rodek b dzie prowadzony przez spó dzielni socjaln podmiotów prawnych (powi zanie z dzia aniem powy -szym), a jego dzia alno b dzie obejmowa a: − prowadzenie punktu gastronomicznego − wypo yczalni sprz tu wodnego − warsztatów edukacyjnych − organizacje sta y zawodowych dla uczestników CIS.

Zakres realizowanych zada

− remont, modernizacja i wykonanie przy czy, − remont i modernizacja fundamentów, cznie z izola-

cjami, − remont, modernizacja i wymiana elementów kon-

strukcyjnych budynku, − remont i modernizacja elewacji budynku, − przebudowa uk adu funkcjonalnego budynku, − remont, modernizacja, wymiana i wykonanie nowych

instalacji budynku. Szacunkowa warto projektu

500 000,00 z

Okres realizacji

2016–2023

ród a finansowania

Bud et Gminy Regionalny Program Operacyjny Lubuskie 2020 Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska Wojewódzki Fundusz Ochrony rodowiska Pa stwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe nospraw-nych

Zgodno z celami Programu

Zgodno z celem 1. ZMNIEJSZENIE SKALI WYKLUCZENIA SPO ECZNE-GO POPRZEZ AKTYWIZACJA SPO ECZNO-ZAWODO- W I ROZWÓJ LOKALNEJ PRZEDSI BIORCZO CI. Kierunek dzia a :

68

1.4 efektywne wykorzystanie bazy lokalowej i gruntu nad jeziorem Górnym na rzecz zmniejszenia skali bezrobo-cia.

Prognozowane rezultaty i sposób ich oceny

− poprawa obiektów infrastruktury zlokalizowanych na rewitalizowanych obszarach

− zwi kszenie obiektów dostosowanych do potrzeb osób z niepe nosprawno ciami

− wzrost liczby osób korzystaj cych z zasobów obiektu obj tych wsparciem

Sposób oceny – analiza danych statystycznych i bada-nia spo eczne

Projekty komplementarne

Program Praca w spó dzielni socjalnej. Modernizacja budynku przy ul. Zachodniej nr 11 z prze-znaczeniem na O rodek Kultury Spo ecznej.

69

INSTRUKCJA NR 9 PRACOWNIA SPÓJNO CI Pracownia spójno ci to forma organizacyjna, która jest odpo-wiedzi na potrzeby rozwojowe gmin i sektora obywatelskiego, w tym sektora ekonomii spo ecznej i interesariuszy rewitalizacji. DLACZEGO SPO ECZNO CIOM LOKALNYM POTRZEBNE S PRACOWNIE SPÓJNO CI?

• Dzia alno poszczególnych instytucji i organizacji na terenie gmin ma najcz ciej charakter nieskoordynowany, co powoduje rozpro-szenie zasobów i os abienie spójno ci.

• Zró nicowane inicjatywy (cz sto o charakterze krótkotrwa ym, pro-jektowym) na rzecz rozwoju gmin dotycz ró nych aspektów ich funkcjonowania, brakuje cz sto spojrzenia ca o ciowego, komplek-sowego, daj cego szans trwa ego, spójnego rozwoju.

• Wspó praca mi dzysektorowa, która jest niezb dnym warunkiem trwa ego rozwoju gminy, wymaga wzmocnienia.

• Rewitalizacja jako proces z za o enia z o ony, wieloaspektowy, kom-pleksowy, wymaga cz sto zewn trznego wsparcia merytorycznego i organizacyjnego.

• Pracownia Spójno ci jako mi dzygminna inicjatywa o charakterze diagnostyczno-interwencyjnym, skupiaj ca badaczy, dzia aczy spo-ecznych z danego obszaru i ekspertów zewn trznych mia aby za za-

danie monitorowa i wspiera proces spójnego rozwoju gmin. Rewi-talizacja mo e by dobrym punktem wyj cia w dzia aniach na rzecz spójno ci lokalnej.

JAKIE ZADANIA MOG ABY WYKONYWA PRACOWNIA SPÓJ- NO CI W ODNIESIENIU DO PROCESU REWITALIZACJI I W -CZENIA DO NIEGO PRZEDSI BIORCZO CI SPO ECZNEJ?

• Stworzy „list bia ych plam” na mapie rewitalizacji gmin. Zidentyfi-kowa gminy, które mimo wyst puj cych w nich kumulacji stanów kryzysowych, nie podj y lub podj y bez sukcesu prób stworzenia programu rewitalizacji.

• Przeprowadzi analiz uchwalonych programów rewitalizacji pod k tem uwzgl dnienia celów spo ecznych, zakresu przewidzianej w nich partycypacji spo ecznej i planowanego wykorzystania narz -dzi z zakresu ekonomii spo ecznej.

70

• Organizowa zespo y zadaniowe na poziomie gmin, grup gmin lub powiatów („Lokalne Pracownie Spójno ci”) oferuj ce gminom i inte-resariuszom rewitalizacji (w tym podmiotom ekonomii spo ecznej i organizacjom pozarz dowym) wsparcie w przypadku braku pro-gramu lub deficytu uspo ecznienia przedsi wzi rewitalizacyjnych.

• Monitorowa stan, zakres i jako uspo ecznienia przedsi wzi re-witalizacyjnych w gminach, w których zidentyfikowano kumulacj stanów kryzysowych.

• Udziela wsparcia merytorycznego w tworzeniu programów rewita-lizacji i/lub w czaniu partnerów spo ecznych do trwaj cych ju przedsi wzi rewitalizacyjnych.

• Wspiera partnerów spo ecznych zaanga owanych w proces rewita-lizacji w rodowiskach wiejskich (m.in. OWES, LGD) w zakresie koordynacji dzia a i wspó pracy z gminami.

• Upowszechnia dobre praktyki i szkoli interesariuszy w zakresie partycypacyjnego i inkluzyjnego podej cia do rewitalizacji oraz w -czania przedsi biorczo ci spo ecznej w proces rewitalizacji.

Dzia aniami z zakresu animowania tworzenia i prowadzenia Pracowni Spójno ci na poziomie gmin oraz wspó pracy pomi dzy nimi mog za-j si Regionalne O rodku Polityki Spo ecznej (w ramach zada zwi -zanych z koordynacj i animacj ekonomii spo ecznej w regionie). Pra-cownie Spójno ci mog by dla ROPS-ów zadaniem zwi zanym ze wspieraniem w czania ekonomii spo ecznej w dzia ania rewitalizacyj-ne, pokazywaniem po cze i mo liwo ci w tym zakresie oraz wspie- rania wspó pracy ró nych interesariuszy wa nych z punktu widzenia ekonomii. Rola ROPS-u mo e wi c by tu inicjuj ca (na poziomie za-wi zywania wspó pracy), ale tak e wspieraj ca w dalszym procesie (wspieranie rozwijania dzia a Pracowni Spójno ci, wiedza ekspercka, doradztwo, szkolenia).

Swoj rol powinien mie tu tak e OWES prowadz cy dzia ania anima-cyjne na rzecz rozwoju sektora ekonomii spo ecznej, na przyk ad po-przez animowanie procesu tworzenia nowych podmiotów ekonomii spo ecznej, które mog by w czone w dzia ania rewitalizacyjne w da-nej gminie, wspieranie JST w zakresie planowania spo ecznie odpowie-dzialnych zamówie publicznych i zakupów podprogowych, zlecania zada publicznych w zakresie dzia a rewitalizacyjnych z uwzgl dnie-niem podmiotów ekonomii spo ecznej, w tym przedsi biorstw spo ecz-nych, jako realizatorów tych zlece .

71

Bibliografia Boryczka E.M. (2015), Wspó praca sektora publicznego, prywatnego i spo ecznego

w procesie rewitalizacji obszarów centralnych polskich miast, Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wroc awiu, Nr 391, Gospodarka lokalna w teorii i praktyce, Wroc aw.

Czy ewska A. (2010), Jak planowa proces rewitalizacji spo eczno-gospodarczej przestrzeni miejskiej? Pracownia Bada i Innowacji Spo ecznych Stocznia https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=10&ved=0ahUKEwiAwcqo9NzaAhUpBMAKHbZ3C8gQFghZMAk&url=http%3A%2F%2Fpartycypacjaobywatelska.pl%2Fwp-content%2Fuploads%2F2015%2F08%2 Fjak-planowac-rewitalizacje.pdf&usg=AOvVaw1qBqtKwjx4zksNGNDvNVad (dost p: 26.04.2018)

Fr tczak-Müller J. (2016), Dzia ania pozorne w programowaniu strategicznym jednostek samorz du terytorialnego, „Zoon Politikon” 7, s. 257–278.

Herbst K. (2008), Spo eczny sens rewitalizacji, Seria „Ekonomia spo eczna. Tek-sty” nr 3/2008.

Ko sut B., Ciesió ka P., Kud ak R. (2017), Dzia ania rewitalizacyjne w miastach województwa wielkopolskiego w latach 1999–2015 oraz ich efekty, Studia Re-gionalne i Lokalne, Nr 2(68).

Kwiatkowski M. (2016), Exploratory Walks as an Example of Networking Re-search, „Rocznik Lubuski”, Tom 42, cz. 2a, s. 137–148.

Kwiatkowski M. (2017), Partycypacyjny model rewitalizacji i jego przeciwnicy, w: Bazu D., Kwiatkowski M. (red.), Rewitalizacja. Podej cie partycypacyjne, Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 15-32.

Leszkowicz-Baczy ski J. (2017), Bud et obywatelski jako impuls miejskich pro- cesów rewitalizacyjnych w: Bazu D., Kwiatkowski M. (red.), Rewitalizacja. Podej cie partycypacyjne, Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 33–54.

Mliczy ska-Hajda D. (2013), Programowanie rewitalizacji a proces zmiany mia-sta – z perspektywy do wiadcze w partycypacyjnym planowaniu zagospo-darowania przestrzennego w wybranych polskich miastach, „Studia Miejskie” tom. 12, s. 119–134.

Mielczarek- ejmo A. (2017), Odgórnie czy oddolnie? Realizacja idei rewitalizacji w S ubicach, w: Bazu D., Kwiatkowski M. (red.), Rewitalizacja. Podej cie par-tycypacyjne, Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 127–146.

Opali ska A. (2017), Idea „bottom up” w Zielonej Górze, w: Bazu D., Kwiatkowski M. (red.), Rewitalizacja. Podej cie partycypacyjne, Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 114–126.

Przywojska J. (2016), Rewitalizacja miast. Aspekt spo eczny, ód : Wydawnictwo Uniwersytetu ódzkiego.

Rewitalizacja spo eczna od aktywizacji do rozwoju lokalnego (2011), B. Skrzyp-czak (red. meryt.) W. ukowski (red. naukowa), Radom: Wydawnictwo Nauko-we Instytutu Technologii Eksploatacji – Pa stwowy Instytut Badawczy.

Szczepa ski M, liz A. Rewitalizacja i mobilizacja spo eczna (w:) Rewitaliza- cja spo eczna od aktywizacji do rozwoju lokalnego. http://efs.slaskie.pl/ zalaczniki/2012/01/10/1326183521.pdf. (dost p: 23.06.2018).

72

Wykaz zastosowanych skrótów

ES – ekonomia spo eczna

GPR – gminny program rewitalizacji (przygotowany i realizowany zgodnie

z ustaw o rewitalizacji z 2015 r.)

IZ RPO – instytucja zarz dzaj ca regionalnymi programami operacyjnymi

KPRES – Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Spo ecznej

LPR – lokalny program rewitalizacji (przygotowany i realizowany zgodnie

z Wytycznymi Ministerstwa Rozwoju w zakresie rewitalizacji

w programach operacyjnych na lata 2014–2020)

MGOPS – miejsko-gminny o rodek pomocy spo ecznej

NGO – ang. non-governmental organization – organizacja pozarz dowa

OPS – o rodek pomocy spo ecznej

OWES – o rodek wsparcia ekonomii spo ecznej

PCPR – powiatowe centrum pomocy rodzinie

PES – podmiot ekonomii spo ecznej

PR – program rewitalizacji

PS – przedsi biorstwo spo eczne

RKRES – regionalny komitet rozwoju ekonomii spo ecznej

ROPS – regionalny o rodek polityki spo ecznej

SIRES – Spójna integracja regionalna ekonomii spo ecznej

73

Publikacja „Jak włączać ekonomię społeczną w proces rewitalizacji” autorstwa MariuszaKwiatkowskiego jest bardzo interesującym przykładem poradnika, który w przystępneji praktycznej formie przedstawia wzajemne przenikanie się narzędzi i mechanizmów ekon-omii społecznej oraz rewitalizacji. Potrzeba ukazania powiązania tych obszarów jestogromna ponieważ mimo podobnych celów i założeń (integracja społeczna, przeciw-działanie wykluczeniu społecznemu, ożywienie potencjałów lokalnych) wykorzystanieprzedsiębiorczości społecznej w rewitalizacji jest zaskakująco niewielkie.

Zarówno w praktyce zarządzania publicznego, jak i w świadomości społecznej istnieją, częstoniewidzialne, bariery utrudniające zespolenie tych dwóch nurtów pobudzania rozwojulokalnego. Oddziela je niewidzialny mur, który znalazł się symbolicznie na okładce tejpublikacji. Autor stara się zdemaskować powody tej sytuacji wskazując m. in. na nadmierniecentralistyczne sterowanie procesem rewitalizacji, skoncentrowanie instrumentów wspar-cia na klasycznie rozumianym biznesie, a przede wszystkim kryzys zaufania, zarówno pio-nowego (mieszkańcy – władze), jak i poziomego (między mieszkańcami i grupami mieszk-ańców). Remedium na tę sytuację Mariusz Kwiatkowski upatruje w działaniach eduka-cyjnych skierowanych do wszystkich interesariuszy rewitalizacji.

Omawiany poradnik jest edukacyjnie skonstruowaną próbą wyłożenia racji o potrzebiewłączenia ekonomii społecznej w proces rewitalizacji, a także znalezienia języka i formyby przedstawiane argumenty i porady mogły zostać rozważone, a także zastosowane w prak-tyce.

Dr hab. Bohdan Skrzypczak,Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji,

Uniwersytet Warszawski (fragment recenzji)

JAK WŁĄCZAĆEKONOMIĘ SPOŁECZNĄ

W PROCES REWITALIZACJI?