(Jan Lublinski) - WFSJ · elinizde fazladan bilgi varsa, bunu elinizdeki haberi takip eden bir hikâye yazma fırsatı olarak düşünün. Editörünüz gördükten sonra, hikâyenizi

Çevrim İçi Bilim Haberciliği Kursu - Ders 1

WFSJ ve SciDev.Net tarafından oluşturulmuştur. 1

Çalışmayı planlamak ve yapılandırmak(Jan Lublinski)

Çevrim İçi Bilim Haberciliği Kursu

WFSJ ve SciDev.Net tarafından oluşturulmuştur.

Ders 1


Dünya Bilim Muhabirleri Federasyonu (WFSJ) tarafından, Bilim ve Gelişim Ağı (Science and

Development Network SciDev.Net) ile yakın işbirliği içinde geliştirilen dünyanın ilk çevrim içi bilim

haberciliği kursuna hoşgeldiniz. .

Bu projeye fon sağlayan kurumlar:

International Development Research Centre (Kanada) [ http://www.idrc.ca/ ]

Department of International Development (İngiltere) [ http://www.dfid.gov.uk/ ]

Swedish International Development Agency (İsveç) [ http://www.sida.se/ ]

1. 1 Giriş .......................................................................................................................................................3

1. 2 Kimsiniz? .............................................................................................................................................4

1. 3 Haber kuruluşunu tanımak ..............................................................................................................5

1. 4 Bir editörle çalışmak .........................................................................................................................6

1. 5 Okuyucuları tanımak.........................................................................................................................7

1. 6 Konuyu araştırmak ............................................................................................................................8

1. 7 Hangi noktada duruyorsunuz?

1.7.1 Habercinin kamerası .....................................................................................................................9

1.7.2 “Araştırma cümlesi” üzerinde çalışmak ................................................................................ 10

1. 8 İçeriği yapılandırmak ....................................................................................................................... 11

1. 9 Anlatı yazarlığı ................................................................................................................................. 12

1. 10 Yapılmaması gerekenler ................................................................................................................ 13

1. 11 Yapılması gerekenler ...................................................................................................................... 14

1. 12 Gözden geçirme soruları (1-3) ..................................................................................................... 15

1. 13 Gözden geçirme sorularının (1-3) yanıtları ............................................................................... 16

1. 14 Gözden geçirme soruları (4-6) .................................................................................................... 17

1. 15 Gözden geçirme sorularının (4-6) yanıtları .............................................................................. 18

1. 16 Ödevler (1-2) .................................................................................................................................... 19

1. 17 Ödev (3): Görünmezlikle başa çıkmak ...................................................................................... 20

1. 18 Yanıtlar (Ödev 3) ve Ödev (4) ..................................................................................................... 21



1.1 Giriş

Bilim muhabirleri, hatta en tecrübeli olanları bile, ilk görüşte aşık olma eğilimindedir: Yeni bir tüberküloz

ilacı, bunu mutlaka yazmalıyım! Karanlık madde, ne kadar heyecan verici bir gizem! Her çocuğa bir

dizüstü bilgisayar, bunu mutlaka tartışmalıyız!

Ancak, başarılı bilim yazarlığı sadece heyecan verici konuları bulmak demek değildir. Bilim insanları

her zaman anlaşılması kolay röportajlar vermeyebilir. Karmaşık konuların en azından kısmen anlaşılmış

olması ve bağlama yerleştirilmesi gerekir.

Bilim yazarlığının temeli şu sorulardır: Çalışmamı nasıl odaklarım? Bir hikâyeyi nasıl planlar, satar ve

sunarım?

Bu dersi tamamladığınızda haber kuruluşlarına, okuyuculara ve gazete hikâyelerinin habercilik boyutuna

yepyeni bir gözle bakacaksınız. Aynı zamanda, araştırmanızı yapılandırmanıza ve hikâyenizi yazmanıza

yardımcı olabilecek “araştırma cümlesi” kavramına daha aşina olacaksınız. Bunun yanı sıra, anlatı

yazarlığı ve hikâye aktarma cümlesi kavramlarına da kısa bir giriş yapmış olacaksınız.



Meslek Topluma sağladığı hizmet:

Çiftçi yiyecek, enerji

Politikacı demokrasi, kanun koyma

Tıp doktoru hastaları tedavi etme, halk sağlığı

Bilim insanı bilgi, teknoloji, gerçek arayışı

Öğretmen eğitim

Edebiyat yazarı sanat, kurgu, eğlence

Haberci bilgi aktarma, kamuya açık münazara, denetçilik

1.2 Kimsiniz?

Gazetecilik önemli bir meslektir, toplumda hayati bir rol oynar. Bu nedenle, işiniz en az bir çiftçinin,

politikacının, doktorun veya bilim insanınınki kadar önemlidir.

Ama işiniz ve dolayısıyla öncelikleriniz de oldukça farklıdır.

Bilim insanı değil, haberci olduğunuzu unutmayın. Okuyucularınıza pek çok şey açıklamak zorunda

olsanız bile, öğretmen olmadığınızı da unutmayın. İnsanların yazdıklarınızı okumaktan zevk alacakları bir

şekilde yazmak zorunda olsanız bile, edebiyatçı da değilsiniz.

İşiniz, okuyucularınızı etkin ve zevk alacakları bir bilgilendirmek ve denetleyici habercilik yapmak, yani

tartışmalı konuları analiz etmektir. Serbest ya da bir gazetede tam zamanlı eleman olarak çalışıyor

olmanızın bir önemi olmadığı gibi, baş editör veya muhabir olmanızın da önemi yoktur; siz profesyonel

bir habercisiniz ve topluma önemli bir hizmet sağlıyorsunuz.



1.3 Haber kuruluşunu tanımak

Eğer haber kuruluşunuza uygun değilse, mükemmel bir hikâye bile işe yaramaz. Pek çok acemi

bilim yazarı, editörlere o haber kuruluşuna uygun olmayan konular önerir. Çoğu durumda, dikkatli bir

incelemeyle, o haber kuruluşunun daha önce neler basmış veya yayınlamış olduğu öğrenilebilir.

Bu nedenle, başvuracağınız haber kuruluşunun daha önce o konuyla ve benzeri başka konularla

ilgili neler basmış olduğunu öğrenin. O konuyu nasıl ele almışlar? Hangi bakış açısını benimsemişler?

Konuları sadece haber olarak mı sunuyorlar yoksa tartışmaya da açıyorlar mı?

Ne tür bir makale yazmanız gerektiğini veya ne tür bir yayın sunmanız gerektiğini de düşünmelisiniz.

Eğer sadece haber sunmak ya da bir hikâyeyi bağlama yerleştirmek istiyorsanız, genellikle en iyi

format kısa bir haber hikâyesidir. Eğer daha fazla bilgi ve arka plan gerektiren daha uzun bir hikâyeniz

varsa, bir uzun bir inceleme yazısı daha iyi olur. Öznel bir görüşü ele alıyorsanız, bunu haber yorumu

olarak sunun. Radyoda ve televizyonda pek çok farklı format kullanılır: Röportajlar, röportaj klipleri

içeren haberler, belgeseller. Taslağınızın haber kuruluşuna uygun olmasını sağlamak için, o kuruluşun

daha önce sizin seçtiğiniz formatta yayınladığı bir hikâye bulun ve okuyun/izleyin/dinleyin. Mümkün

olduğunca çok formata aşina olmaya çalışın.



1.4 Bir editörle çalışmak

Editörün kim olduğunu öğrenin. Eğer bir editörün İigi alanlarını, daha önce neler yayınlamış olduğunu

bilirseniz, büyük ihtimalle sizinle çalışmak konusunda daha istekli olacaktır.

Elinizde belli bir hikâye olduğunda, editörünüze hikâyenin ana hatlarını açıklayın. Hikâyenizin

neden uygun ve güncel olduğunu, bu hikâyeye nasıl yaklaşmayı planladığınızı telefonda açıklamak

e-posta yoluyla açıklamaktan daha etkili olabilir. Kısa bir taslak sunun, önerilere açık olun ve ne şekilde

ilerleyeceğiniz konusunda aynı fikirde olup olmadığınızı netleştirin. Eğer telefon etmeden önce e-posta

yollamaya karar verdiyseniz, neyi nasıl yazdığınıza dikkat edin; tam bu aşamada fazladan biraz çaba her

şeyi değiştirebilir.

Editörünüzle düzgün bir çalışma ilişkisi kurun. Araştırmanıza başladığınızda, editörünüzle temas

halinde kalın. Editörünüzü bilgilendirin ve çalışmaya dahil edin, özellikle de hikâyeniz veya hikâyeyi

ele alış biçiminiz değişirse. Ancak editörlerin daima meşgul olduklarını ve muhabirlerin fazladan iş

çıkarmamasını tercih ettiklerini de unutmayın. İletişiminizi en düşük seviyede tutun. İşi teslim tarihine

yetiştiremeyeceğinizde, editörü mutlaka haberdar edin. Editörünüzle anlaştığınız uzunlukta yazın. Eğer

elinizde fazladan bilgi varsa, bunu elinizdeki haberi takip eden bir hikâye yazma fırsatı olarak düşünün.

Editörünüz gördükten sonra, hikâyenizi gözden geçirip düzeltmeye hazırlıklı olun. Editörlerin

hikâyeleri kendi ele alma biçimleri vardır, bazıları bazen sizden ek çalışma yapmanızı isteyerek

hikâyenizi şekillendirmede aktif rol oynamak isteyebilir. Ancak sonunda hikâyenizin hâlâ sizin istediğiniz

mesajı iletip iletmediğini kontrol edin.

Elbette editörler iyiden hatta mükemmelden kötüye kadar değişir. Farklı farklı editörlerle çalışmak

size çok şey öğretecektir. Düzeltmeler ve tartışmalar hevesinizi kırmasın. Bunlar standart editöryel

uygulamalardır. İyi bir editörün yaptığı değişikliklere dikkat edin, bu usta bir haberci olmanın en iyi

yoludur.



1.5 Okuyucuları tanımak

Belirli bir yayın kuruluşunun hedef okuyucu/dinleyici/izleyici kitlesi kimlerdir? Bilimle ilgili konuları

düzenli olarak okuyorlar mı? Yoksa bilim diğer pek çok konu içinde sadece birisi mi? Yoksa (radyoda

çoğunlukla olduğu gibi) sadece yarı ilgililer ve hikâyelerinizi takip etmek için ikna edilmeleri mi

gerekiyor?

Haberinizi röportaj yaptığınız bilim insanları için hazırladığınızı düşünmeyin. Sizin asıl okuyucularınız/

dinleyicileriniz/izleyicileriniz bilim insanları değildir.

Bilimi açıklamak önemlidir, ama bu bir habercinin tek görevi de değildir. Haberciler, okuyucuların

ilgisini çekmek için bilimi halkın anlayacağı hale getirmek zorundadır. Ama bilim haberciliği aynı

zamanda, insanlara bilgimizin sınırlarının nerede olduğunu da göstermek demektir. Bunu yapabilmek

için de iyi bir habercilik araştırmasının yanı sıra bilimi politika, ekonomi ve sağlık gibi diğer toplumsal

konularla ilişkilendirmek gerekir. Yeri geldiğinde bilim insanlarını ve diğer uzmanları eleştirmek gerekir.

Okuyucunun öğretmeni değil arkadaşı ve yandaşı olduğunuzu düşünmeye çalışın. Okuyucuyu nasıl

bilgilendirebilir, eğlendirebilir ve ona nasıl yardım edebilirsiniz? Bu sorulara verdiğiniz cevaptan sonra

konunun hangi yönlerini incelemeniz gerektiğine, hangi yönlerinin daha az önemli olduğuna karar verin.

Haberin bilimsel yönünü ve kullanılan yöntemleri ne derinlikte araştırmanız gerektiğini düşünün.

Bazen bilimin kendisi konuyu açıklamakta gerekli olsa da, önemli olan genellikle sonuçlardır. Eğer emin

değilseniz, aynı konuyu ele alan başka yayınları da okuyun, editörünüze ve meslektaşlarınıza danışın ve

okuyucularınızın kimler olduğunu asla unutmayın.

ÖRNEK 1:

Aşağıdaki bağlantıya tıklayın, haberin kendisini bağlama yerleştirebilmek için bilimsel bir yöntemi

açıklaması gereken bir haber göreceksiniz:

Çalışma Ebola ve Marburg’un hastalığa nasıl yol açtığını gösteriyor:

[ http://www.scidev.net/content/news/eng/study-shows-how-ebola-and-marburg-cause-disease-

cfm ]

ÖRNEK 2:

Aşağıdaki bağlantıya tıklayın ve yeni bir teknolojinin kullanımıyla ilgili olan ama bu teknolojiyi ayrıntılı

olarak anlatmayan haberi okuyun. Tersine, hikâye bu teknolojinin muhtemelen okuyuculara daha ilginç

gelecek olan potansiyel uygulamalarını ele alıyor:

“Hastalıkları izlemek için” mobil telefon:

[ http://www.news.bbc.co.uk/1/hi/technology/6058162.stm ]



1.6 Konuyu araştırmak

Haber araştırmanızı dikkatlice planlamaya zaman ayırın. Kimlerle konuşmanız gerektiğini ve onlarla

hangi sıralamayla buluşacağınızı veya telefonda görüşeceğinizi yazın.

Haberciliğin birden fazla kaynak kullanmak demek olduğunu aklınızdan çıkarmayın.

Çok sayıda insanla röportaj yapmak kadar, doğru kişilerle konuşmanın da kesinlikle önemli olduğunu

unutmayın. Hikâyeyi bütün açılardan dinlediğinize emin olun. Genellikle, sadece bilim insanlarıyla

konuşmak yeterli olmaz. Sivil toplum kuruluşu üyeleriyle, politikacılarla, şirketlerle ve belirli bir

problemle uğraşan kişilerle veya hastalarla da konuşabilirsiniz. Mümkün olduğunca çok kişiyle görüşün.

Ama bir habercinin etkin bir biçimde çalışması gerektiğini de unutmayın. Zamanınızı, hikâyenize faydası

olmayacak kaynaklara ve konunun haberiniz açısından önemli olmayan yönlerine harcamayın.

Farklı bilim haberi kaynaklarının nasıl tanındığını değerlendirmeye çalışın. Elinizdeki önemli bilgileri

farklı uzmanlara kontrol ettirin. Ayrıca kullandığınız kaynaklar hakkındaki fikirlerini de sorun. Uzmanlara

başka uzmanlar ve uzmanlık alanları hakkında soru sormaktan çekinmeyin. Böylece, üzerinde çalıştığınız

konuyu daha etralı kavrarsınız.

Varsayımlar geliştirmeye çalışın ve bunları sorgulayın. Gerekli olduğunu anladığınız anda hareket

planınızı değiştirmeye hazırlıklı olun.

ÖRNEK:

Aşağıdaki bağlantıda yer alan ve muhabirlerin bir hikâyenin pek çok yönünü nasıl ele alabileceğinin

mükemmel bir örneği olan inceleme yazısını okuyun.

Fakirler için bilgisayarlar:

[ http://www.scidev.net/content/features/eng/pcs-for-the-poor-as-good-as-their-hype.cfm ]



1.7 Hangi noktada duruyorsunuz?

1.7.1 Habercinin kamerası

Bir muhabir olarak, olayları belirli bir bakış açısından gördüğünüzün farkında olmak zorundasınız.

Olayları ve konuları sunuyorsunuz ve onlara belli bir konumdan bakıyorsunuz. Kendi masanızda veya

bir bilim insanının laboratuvarında oturuyor olabilirsiniz. Bir basın toplantısından haber aktarıyor da

olabilirsiniz veya birisinin mutfağında neler gördüğünüz hakkında yazıyor da olabilirsiniz.

Her hikâyenin bir “haber açısına” yani bakış açısına ihtiyacı vardır. Haberinizin konusu bilim olsa bile,

tamamen “objektif” bir habercilik bakış açısı yoktur. Bir genel eğilime dikkat çekmeyi, bir araştırma

bulgusunu bağlamına yerleştirmeyi ya da bilimsel bir tartışma üzerine yorum yapmayı seçebilirsiniz.

Belki de belli bir kişinin portresini bir çalışma gününü onunla beraber geçirerek çizebilirsiniz.

Demek ki bir hikâyeyi anlatmanın pek çok yolu olabilir. Bakış açınızı dikkatle seçin.

Yazılı basında, internette veya radyoda çalışıyor olsanız bile, kendinizi elinde kamera tutan bir haberci

olarak düşünün. Kendinize soracağınız soru şu: Hayali “kameranızı” nereye yerleştireceksiniz?

“Kameranız” şu konumlarda olabilir:

• tek bir kişiye yakın, örneğin bir hastaya veya bir kurbana yakın,

• bir olayın geçtiği yerden yukarıda, uzakta, bağımsız, çok yakın ilişki içinde olmayan bir konumda,

• bilgi veren bir örgüte, örneğin bir sivil toplum kuruluşuna veya bir şirkete yakın,

• bir bilim çevresine yakın

• günlük hayatlarındaki problemleri incelediği için okuyuculara/dinleyicilere yakın olabilir.

• Başka seçenekler olduğu da kesin.

“Kameranızı” yerleştirdikten sonra yerini değiştirmeyin. İyi bir neden olmadan oradan oraya atlamayın.

Başka bir deyişle, haberinizi oluşturduğunuz süre boyunca belli bir bakış açısına sadık kalın; tabii eğer

“kamera” pozisyonunuzu değiştirmenizi gerektirebilecek kadar uzun bir haber hazırlamıyorsanız. Eğer

kamera pozisyonunuzu değiştirmeniz gerekirse, ne zaman ve neden böyle yaptığınızı okuyucuya açık

bir şekilde anlatın.

ÖRNEK:

Batı Afrika’da yeni bir jeoterrmal fabrikanın inşaatını ele almak istediğinizi düşünün. Editörünüz

daha uzun bir hikâye yazmanıza izin veriyor. Kısa bir haberde olası üç “kamera” açısından biri

benimsenebilirdi; ama daha uzun bir inceleme yazısında üçü de bölümler halinde kullanılarak

birleştirilebilir:

a. Yenilenebilir enerji kaynağından yararlanacak olan kişiler

b. Fabrikayı inşa eden mühendisler ve şirket; bunların çalışmaları ve sondaj yaparken açılan her

deliğin getirdiği finansal risk

c. Jeotermal fabrikanın yapımını destekleyen hükümet yetkilileri ve sivil toplum kuruluşları. Bu

kişilerin gelecekte enerji temini konusundaki görüşleri nedir?

Aşağıdaki bağlantıya tıklayın ve bunun nasıl yapılabileceğini gösteren inceleme yazısını okuyun.

Kenya enerjiyi yeraltında arıyor

[ http://www.news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/4473111.stm ]



1.7.2 “Araştırma cümlesi” üzerinde çalışmak

Bir hikâyenin ana hatlarını açıklığa kavuşturmak için, tek bir cümle yazmak yararlı olabilir. Bu

araştırmanızı planlamakta olduğu kadar, metninizi yapılandırmakta ve yazma stilinizi bulmakta da size

yardımcı olacaktır.

Şu örneğin çok yararlı bir başlangıç noktası olduğu kanıtlanmıştır:

“Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şu şekilde bakıyorum: ...”

Yapmanız gereken, bu “araştırma cümlesini” yüksek sesle veya yazarak tamamlamaktır.

ÖRNEKLER:

1. “Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şu şekilde bakıyorum: Kenya jeotermal enerji

kaynaklarına yatırım yaparak, daha iyi bir geleceğe doğru çalışıyor.”

2. “Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şu şekilde bakıyorum: Jeotermal fabrikalar dünyanın

bazı bölgelerinde enerji problemlerinin çözülmesine yardımcı olabilir, ama sondaj işleminin

finansal riski hâlâ aşılamamış büyük bir engeldir.”

3. “Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şu şekilde bakıyorum: Kenya’da jeotermal enerji kullanan

bir çiçek tarlası, bu enerji formunun yaratıcı ve başarılı bir biçimde kullanımına örnektir.”

Yukardaki örneklerde olduğu gibi, araştırma cümlesinin tamamlanması her zaman bir bakış açısı, hatta

bir yargı içermelidir. Bu, kendi kişisel görüşünüzü ve yorumunuzu katacağınız anlamına gelmez. Sadece

haber araştırmanızı odaklandırmanıza ve “kameranızın” konumunu iyi seçmenize yardımcı olur.

Araştırma cümlesini kullanmak:

• Bir hikâyeyi ne şekilde anlatmak istediğinizi açıklığa kavuşturmanıza, konunun hangi yönlerinin

ve hangi olguların önemli, hangilerinin önemsiz olduğuna karar vermenize yardımcı olur. Bu

araştırma cümlesini araştırmanıza başlamadan önce bile kullanabilirsiniz.

• Yazınızdaki her paragrafın hikâyeyle nasıl uyum sağlayacağınızı anlamanza yardımcı olur.

Yazdığınız her cümle, bir şekilde araştırma cümlenizin yönünü takip etmeli veya araştırma

cümlenizi bir açıdan ele almalıdır.

Fakat elbette habercilikte kendi varsayımlarınızı da sorgulamanız gerekir. Bu nedenle, araştırma

sırasında gerekirse araştırma cümlenizde değişiklik yapmaya hazırlıklı olun. Eski cümlenin yanlış

olduğunu veya yenisi kadar iyi olmadığını fark edebilirsiniz.



1.8 İçeriği yapılandırmak

Haberinize başlamadan önce, planlamaya zaman ayırın. Hikâyede mutlaka olması gerekenleri ve hangi

sırada olacaklarını bir kâğıda yazın. Yarı ilgili bir okuyucuyu cezbedecek bir giriş bulun. Okuyucular

haberin neyle ilgili olduğunu ve makalede ne dendiğini hemen anlamak istediklerinden, çoğu

durumda doğrudan konuya girmek en iyisidir. İyi yazılmış bir hikâye, birbiriyle az çok ilgili olguları

bir araya getirmekl değildir; yazıda tekrar, belli bir tema olmalıdır. Okuyucu bir paragrafın neden

önceki paragraftan sonra geldiğini kolayca anlayabilmelidir. Yazmaya başladıktan sonra, makalenin

başlangıçtaki yapısını değiştirmek isteyebilirsiniz. Yine de işe bir planla başlamış olmak size fayda

sağlayacaktır. Makalenin ne şekilde bitebileceğiyle ilgili önceden bir plan yapmak da yararlı olacaktır.

İyi bir bilim muhabiri, okuyucuyu bilgiye boğmaktan kaçınır. Bilim muhabirlerinin bildikleri her şeyi

göstermeye çalışmamaları, okuyucuya sunacakları şeyin son hali konusunda iyi bir seçim yapmaları

gerekir. Planlarken ve yazarken, aralara anlaşılması nispeten daha kolay ve eğlendirici paragraflar

koyarak hikâyenin dikkat gerektiren kısımlarını bölmeye çalışın. Editörünüzle kararlaştırdığınız sözcük

sınırına uymayı da unutmayın.

Bilim yazarlığında yapılan seçimlere dikkat etmek çok önemlidir. Ele aldığınız konular karmaşıktır. Bu

nedenle konunun hangi yönlerini basit bir dille anlatacağınıza, hangilerini daha detaylı açıklayacağınıza

karar vermeniz gerekir. En az bunun kadar önemli olan diğer noktalar da hangi unsurlara kısaca

değineceğiniz, konunun hangi yönlerini tamamıyla çıkaracağınızdır. Haber açınızı, “kamera”nızın bakış

açısını ve araştırma cümlenizi ne kadar net tanımlayabilirseniz, bu kararları vermek de o kadar kolay

olacaktır.



1.9 Anlatı yazarlığı

Makalenize bir insan veya insanlarla ilgili kısa bir hikâyeyle başlamak okuyucunun ilgisini çeker, özellikle

de makaleniz bir inceleme yazısıysa. Ancak bu okuyucuyu doğrudan haber temanızın özüne götürmesi

durumunda işe yarar. Eğer baştaki kısa hikâye okuyucuyu gerçekten çekerse, bu hikâyeyi tüm makaleye

yaymayı bile düşünebilirsiniz.

ÖRNEK:

Aşağıdaki bağlantıya tıklayın ve hikâyenin ilk üç paragrafıyla son paragrafına bakın. Haber sadece bir

değil, okuyucuyu ana noktaya götüren birbirine benzer iki hikâyeyle başlıyor.

Hindistan’da gelişim ve iklim değişimi karşı karşıya:

[ http://www.scidev.net/dossiers/index.

cfm?fuseaction=dossierReadItem&type=2&itemid=546&language=1&dossier=4 ]

“Anlatı yazarlığı” tiyatronun klasik kurallarına uyar. Bir ana karakterin yanı sıra ya ana karaktere bir rakip

ya da ana karakterin karşı karşıya olduğu bir zorluk gerektirir. Sonda, çatışmanın çözülüp çözülmediğini,

eğer çözüldüyse nasıl çözüldüğünü, ana karakterin zorluğun üstesinden gelip gelemediğini anlatmak

zorundasınızdır. “Kameranız” bu karaktere odaklanacak, okuyucu neler olup bittiğini bilmek isteyecektir.

(Bu yöntem televizyon ve radyoda da işe yarar.) Hikâyedeki bütün genel olgular ve bilimsel detaylar

genel dramaturjiye dahil edilir.

Bu nedenle, şöyle bir “hikâye aktarma” cümlesini tamamlamak faydalı olacaktır: Bugün size ismi ...

olan ana karakterimin hikâyesini anlatacağım

Bu karakter ... zorlukla/mücadele/çatışma ile karşı karşıya.

En sonunda, bu zorluk/mücadele/çatışma çözümleniyormiştir ya da hiçbir şey değişmiyor.

Örneğin, sadece grip aşılarıyla ilgili en son bilgileri belirtmek yerine, bir yazar şu cümle üzerinde

çalışmayı tercih edebilir:

“Bugün size, grip virüslerine karşı yeni aşılar bulmaya çalışan bilim insanı Jo Smith’in hikâyesini

anlatacağım. Anlaşılan her yıl bir savaş veriyor.”



1.10 Yapılmaması gerekenler

Aşağıda makalenizi planlama, araştırma ve yazma sürecinde size yardımcı olacak bazı kuralların özetini

bulacaksınız.

Bilim haberciliğinde fazlaca “yapma” kuralı vardır.

• Bir hikâyeyi, aynen bir basın açıklamasında sunulduğu şekilde sunmayın.

• Haberlerinizle daima bilim insanlarını ve tıp doktorlarını tatmin etmek zorunda olduğunuzu

düşünmeyin. Siz onların sözcüsü değilsiniz. Onlar da sizin okuyucunuz değil. Röportaj yaptığınız

bilim insanlarına halkla ilişkiler ve habercilik arasında fark olduğunu açıklamanız gerekebilir.

• Konuyla ilgili olarak birden fazla bilim insanına başvurmaktan çekinmeyin; böylece hikâyenin iki

veya daha fazla yönünü sunabilirsiniz.

• Konuyla ilgili olarak birden fazla üniversiteye veya araştırma enstitüsüne başvurmaktan

çekinmeyin.

• Hikâyenizin değerini arttırmak için yeni bir bulgunun önemini abartmayın. Bu bulguyu bağlamına

yerleştirmeye çalışın.

• Makalelerinizde gereksiz bilgilere yer vermeyin. Habercilik, doğru parçaları yerine yerleştirmek

olduğu kadar, gereksiz şeyleri dışarda bırakmak da demektir.

• Aptalca gibi görünen sorular sormaktan korkmayın. Bu, işinizin bir parçasıdır ve okuyucularınızın

arasında daima bu soruların cevaplarını isteyen birileri olacaktır.

• Bilim insanlarına “Ne dediğinizi anlamıyorum” demekten korkmayın.



1.11 Yapılması gerekenler

Aşağıdakileri yapmaya çalışın:

• Hikâyenin yönetimi sizde olsun. Şöyle düşünmeyi deneyin: Bu benim hikâyem! Ben bir muhabirim

ve okuyucularım için bu hikâyenin hangi yönlerinin ilginç ve önemli olduğu da dahil olmak üzere,

nasıl olacağına ben karar verebilirim.

• Mümkün olduğunca hatasız bir iş çıkarmaya çalışın. Herkesin anlayabileceği açık ve net bir dil

kullanın. Verdiğiniz bilgilerin doğru olup olmadığını kontrol edin.

• “Kim? Ne? Ne zaman? Nerede? Neden? Nasıl?” sorularını cevaplayın. Aynı zamanda,

okuyucularınızın sorabileceği diğer tüm soruları da cevapladırın.

• Elinizdeki bilgileri, özellikle de internet üzerinden bulduklarınızı kontrol edin; bazıları geçerliliğini

yitirmiş olabilir.

• Hikâyenin önemini tahmin etmeye çalışın. Hikâye ne kadar büyük, ne kadar önemli? Bu konu kimleri

etkiliyor? Daha fazla bilgi almak ve hikâyenin bütün yönlerine hâkim olmak için başka kimlerle

konuşmalıyım?

• Hikâyenin arka planını öğrenmeye ve açıklamaya çalışın. Sizin işiniz, bilim insanları ve politikacıların

bile görmemiş olabileceği bağlantıları ve sonuçları görmektir.

• Çalışmanızı şeffaf hale getirin. Okuyucularınız en önemli bilgilerin kaynaklarını bilmsin. Böylece

araştırmanızı nasıl yaptığınızı ve kimlerle görüştüğünüzü bilirler.

• Redaksiyon işlemini işin bir parçası olarak görün. Meslektaşlarının eleştirilerini dinlemek istemeyen

bir muhabir işini profesyonelce yapmıyor demektir.



1.12 Gözden geçirme soruları (1-3)

Aşağıdaki 6 soru ve 4 ödev Ders 1’de ele alınan konuları gözden geçirmenize yardımcı olacaktır. Bu

sorulara verilebilecek bazı olası cevaplar bir sonraki sayfada veriliyor. Kendi cevaplarınızı bir kâğıda

yazmadan önce bu cevaplara bakmayın.

Lütfen aşağıdaki web sitesine bir göz atın:

[ http://www.scidev.net/en/science-communication/practical-guides/ ]

Bir haber hikâyesinin SciDev.Net’te yayımlanabilmesi için hangi kriterlere sahip olması gerektiğini

öğrenin. Sonra aşağıdaki 3 soruyu yanıtlamaya çalışın:

SORU 1:

Bir SciDev.Net makalesi okuyucusunun, o makalenin ana tartışma konusunun ne olduğunu anlayabilmesi

için kaç paragraf okuması gerekir?

a. 1 paragraf

b. 3 paragraf

c. 5 paragraf

SORU 2:

SciDev.Net için ilk habernizi yazmaya başladığınızı, ama hikâyenizin daha bitmeden 600 kelimeye

ulaştığını düşünün. Bu durumda ne yaparsınız?

a. 500 kelimeye düşürürüm.

b. 650 kelime yazmak için editörden izin isterim.

c. 1200 kelime yazar, editöre yollar ve haberin neden bir inceleme yazısı haline geldiğini açıklarım.

SORU 3:

Aşağıdaki konulardan hangisinin SciDev.Net tarafından kabul edilme olasılığı daha yüksektir?

a. Hamilelikte Sıtma için “Güvenli Alternatif” Tedavi

Gana’da yapılan denemeler, sıtmalı hamile kadınları sulphadoxine-pyrimethamine (SP) ile kombine

olarak veya tek başına amodiaquine vererek tedavi etmenin, herhangi bir ciddi yan etkiye yol

açmaksızın sıtma parazitlerini neredeyse bütünüyle yok ettiğini gösterdi.

b. Batı ve Kuzey Afrika’da Çekirge İstilası Uyarısı

Birleşmiş Milletler, Batı ve Kuzey Afrika’yı bölgedeki ekinler üzerinde yıkıcı bir etki yaratabilecek

olası bir çekirge istilasına karşı alarmda olmaları için uyardı. 2004 yazında, bir çekirge patlaması

ekinleri, meyve ağaçlarını ve Batı Afrika’nın pek çok bölgesindeki bitki örtüsünü mahvetmiş, 400

milyon ABD Dolarıyla ölçülen bir zarara yol açmıştı.

c. Tunus bilimsel gelişmeyi hızlandırma planlarını açıkladı

Tunus, bilimin ve teknolojinin ulusal gelişmeye katkısını artıracak üç girişim duyurdu. Bu girişimlerin

bir rolü de politikacılara potansiyel sosyoekonomik önemi olan araştırma trendleriyle ilgili bilgi

sağlamak olacak.



1.13 Gözden geçirme sorularının (1-3) yanıtları

SORU 1:

Bir SciDev.Net makalesi okuyucusunun, o makalenin ana tartışma konusunun ne olduğunu anlayabilmesi

için kaç paragraf okuması gerekir?

a. 1 paragraf

b. 3 paragraf

c. 5 paragraf

Yanıt: a. 1 paragraf

SORU 2:

SciDev.Net için ilk habernizi yazmaya başladığınızı, ama hikâyenizin daha bitmeden 600 kelimeye

ulaştığını düşünün. Bu durumda ne yaparsınız?

a. 500 kelimeye düşürürüm.

b. 650 kelime yazmak için editörden izin isterim.

c. 1200 kelime yazar, editöre yollar ve haberin neden bir inceleme yazısı haline geldiğini açıklarım.

Yanıt: a. 500 kelimeye düşürürüm.

SORU 3:

Aşağıdaki konulardan hangisinin SciDev.Net tarafından kabul edilme olasılığı daha yüksektir?

a. Hamilelikte Sıtma için “Güvenli Alternatif” Tedavi

Gana’da yapılan denemeler, sıtmalı hamile kadınları sulphadoxine-pyrimethamine (SP) ile kombine

olarak veya tek başına amodiaquine vererek tedavi etmenin, herhangi bir ciddi yan etkiye yol

açmaksızın sıtma parazitlerini neredeyse bütünüyle yok ettiğini gösterdi.

b. Batı ve Kuzey Afrika’da Çekirge İstilası Uyarısı

Birleşmiş Milletler, Batı ve Kuzey Afrika’yı bölgedeki ekinler üzerinde yıkıcı bir etki yaratabilecek

olası bir çekirge istilasına karşı alarmda olmaları için uyardı. 2004 yazında, bir çekirge patlaması

ekinleri, meyve ağaçlarını ve Batı Afrika’nın pek çok bölgesindeki bitki örtüsünü mahvetmiş, 400

milyon ABD Dolarıyla ölçülen bir zarara yol açmıştı.

c. Tunus bilimsel gelişmeyi hızlandırma planlarını açıkladı

Tunus, bilimin ve teknolojinin ulusal gelişmeye katkısını artıracak üç girişim duyurdu. Bu girişimlerin

bir rolü de politikacılara potansiyel sosyoekonomik önemi olan araştırma trendleriyle ilgili bilgi

sağlamak olacak..

Yanıt: Üç yanıt da (a, b ve c) doğru. Bu haberlerin üçü de SciDev.Net’de yayımlandı. Bu alıştırma sadece

sizi kriterler üzerinde düşündürmek içindi.



1.14 Gözden Geçirme Soruları (4-6)

SORU 4:

Aşağıdaki bağlantıya tıklayınca bir inceleme yazısına ulaşacaksınız. Bu yazının araştırma cümlesi nedir?

Milyonları öldürebilecek ilaçlar

[ http://www.newscientist.com/channel/health/mg19125683.900-the-medicines-that-could-kill-

millions.html ]

SORU 5:

Aşağıdaki inceleme yazısına bakın. Bu yazının araştırma cümlesi nedir?

Düşükler: Bu Kabustan Nasıl Sağ Çıkılır

[ http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=ArticleC&cid=1159951553865&pagename=Zone-

English-HealthScience%2FHSELayout ]

SORU 6:

Araştırma motorlarıyla, örneğin Google [ http://www.google.com ] veya Yahoo! [ http://www.yahoo.

com ] ile ilgili bir haber yapmanız istendi. En az iki tane olası araştırma cümlesi yazın.



1.15 Gözden geçirme sorularının (4-6) yanıtları

Siz yanıtlarınız da farklı ifadeler kullanmış olabilirsiniz; aşağıdaki yanıtlar sadece öneri niteliğindedir.

SORU 4:

Aşağıdaki bağlantıya tıklayınca bir inceleme yazısına ulaşacaksınız. Bu yazının araştırma cümlesi nedir?

Milyonları öldürebilecek ilaçlar

[ http://www.newscientist.com/channel/health/mg19125683.900-the-medicines-that-could-kill-

millions.html ]

Yanıt: Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Sahte ilaçlar özellikle gelişmekte olan

ülkelerde yaşayan insanları tehdit ettiğinden, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) yeni bir özel görev birimi

oluşturarak harekete geçti.

SORU 5:

Aşağıdaki inceleme yazısına bakın. Bu yazının araştırma cümlesi nedir?

Düşükler: Bu Kâbus Nasıl Atlatılır

[ http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=ArticleC&cid=1159951553865&pagename=Zone-

English-HealthScience%2FHSELayout ]

Yanıt: Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Düşük yapan kadınların buna doğru

bildikleri şekilde üzülmeye hakları var ve doğru desteğe ihtiyaç duyuyorlar.

SORU 6:

Araştırma motorlarıyla, örneğin Google [ http://www.google.com ] veya Yahoo! [ http://www.yahoo.

com ] ile ilgili bir haber yapmanız istendi. En az iki tane olası araştırma cümlesi yazın.

Yanıtlar:

Aşağıdaki olası araştırma cümlelerinin dışında başka pek çok alternatif cevap olabilir.

i) Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Küresel pazarda araştırma motoru olarak

sadece bir kaç ana oyuncu kaldı.

ii) Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Uzmanlar birden fazla arama motorunun ve

gelişmiş arama özelliklerinin kullanılmasını tavsiye etse de, pek çok kişi sadece bir arama motoru ve

temel arama özelliğini kullanıyor.

iii) Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Google Çin’in yasalarına uyarak ve arama

sonuçlarını sansürleyerek Çin’deki rejimi destekliyor.



1.16 Ödevler (1-2)

ÖDEV 1: Okuyucuyu tanımak

Bu ödev Ders 1 ile bağlantılıdır. Bu ödevi kendiniz yapıp daha sonra üzerinde tartışmak üzere bir

öğretmene veya bir danışmana gönderebilirsiniz.

a. Çoğu SciDev.Net haberinin uluslararası bir bakış açısı vardır. SciDev.Net web sitesinden yaşadığınız

ülkeyle ilgili herhangi bir haber seçin. Bu haberi 200 kelimeyi aşmadan, bir yerel gazetenin

okuyucularına hitap edecek şekilde,tekrar yazmaya çalışın.

b. Bu hikâye için yaşadığınız yere yakın olan başka kimlerle ilişkiye geçebilir veya röportaj

yapabilirsiniz?

c. Gazetenizde çocuklar için bir köşe başlattığınızı düşünün. Web’de (SciDev.Net’ten olması gerekmez)

11-16 yaş arası çocuklara uygun bir bilim haberi bulun. Haberi 100 kelimeyi aşmadan, bu okuyucular

için tekrar yazın.

ÖDEV 2: Araştırma cümlesi



a. Daha önce yazdığınız bir haber seçin. Bu habere uygun araştırma cümlesini veya haber aktarma

cümlesini seçebilir misiniz? Şimdi alternatifler, yani uygun olabilecek başka araştırma cümleleri veya

haber aktarma cümleleri düşünün.

b. Bildiğiniz bir haber kuruluşu seçin. Bir kaç yıl önce yaptıkları bir haber bulun. Bu haberin araştırma

cümlesi neymiş? Bu eski konuyla ilgili şimdi nasıl bir hikâye yazardınız? Yeni bir araştırma cümlesi

veya hikâye aktarma cümlesi geliştirin.



1.17 ÖDEV (3): Görünmezlikle başa çıkmak



İngiliz magazin gazetesi The Sun’da 19 Ekim 2006’da yayımlanmış şu habere göz atın.

Bilim insanı görünmezlik pelerini icat etti (The Sun, 19 Ekim 2006)

Bir İngiliz bilim insanı görünmezlik “pelerini” icat etti. Bu cihaz, nesneleri çevrelerindeki mikrodalgaları

uzaklaştırarak radar tarafından algılanamaz hale getiriyor. Uzmanlar bu cihazın ışık ışınlarında da aynı

sonucu alacak şekilde geliştirilebileceğinden emin. Yani tıpkı Harry Potter’ın pelerini gibi bu cihaz da

nesneleri çıplak göze görünmez hale getirebilecek. Sir John Pendry yönetimindeki bir grup bilim insanı,

North Carolina’daki Duke Üniversitesi’nde bir prototip yaptı. Prototip, dalgaların yönünü değiştiren

bakırla kaplı 10 adet fiberglas halkadan oluşuyor. Profesör David R. Smith cihazın çalışma prensibini

anlatırken “Bütün elektromanyetik dalgalar bölgeden uzaklaştırılıyor (.....) ve sanki boş uzaydan geçmiş

gibi diğer tarafta beliriyorlar.” dedi. Londara’daki Imperial College’dan Profesör Pendry, bu yılın

başlarında cihazın detaylı planını açıklamıştı. Projeye Amerikan Savunma Bakanlığı da kısmi mali destek

veriyor.

Bu klasik bir haber. En önemli bilgiler en başta yer alıyor ve bütün habercilik soruları cevaplanıyor:

Kim? Ne? Ne zaman? Nerede? Neden? Nasıl? Dili basit ve açık. Yine de yanlış bir şeyler var.

ÖNEMLİ: Fizik uzman olmaya çalışmayın! Buradaki her şeyi detaylı olarak anlamak zorunda değilsiniz.

Sadece temel fikirleri anlamaya ve haber değerlerini tahmin etmeye çalışın.

SORU 1:

Makalede neyin yanlış olduğunu bulmaya çalışın. Yanıtı aşağıdaki materyale bakarak öğrenebilirsiniz.

(EurekAlert’in orijinal basın açıklaması)

[ http://www.wfsj.org/course/en/L1/micro.html ]

(“Science”da yayımlanan orijinal yazı)

[ http://www.wfsj.org/course/docs/Cloack Schurig-10-20-06.pdf ]

Aynı dergiden konuyla ilgili bir haber

[ http://www.wfsj.org/course/docs/Cloack cho.pdf ]

BBC’de çıkan bu konuyla ilgili bir başka iyi haber)

[ http://www.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6064620.stm ]

SORU 2: “The Sun”daki makalenin araştırma cümlesi neydi?

SORU 3: Daha iyi bir araştırma cümlesi ne olabilirdi?

SORU 4: Bu konuyu ele alan bir hikâye aktarma cümlesi bulabilir misiniz?



1.18 Yanıtlar (Ödev 3) ve Ödev (4)

SORU 1:

Makalede neyin yanlış olduğunu bulmaya çalışın. Yanıtı aşağıdaki materyale bakarak öğrenebilirsiniz.

(EurekAlert’in orijinal basın açıklaması)

[ http://www.wfsj.org/course/en/L1/micro.html ]

(“Science”da yayımlana orijinal yazı)

[ http://www.wfsj.org/course/docs/Cloack Schurig-10-20-06.pdf ]

Aynı dergiden konuyla ilgili bir haber

[ http://www.wfsj.org/course/docs/Cloack cho.pdf ]

(BBC’de çıkan bu konuyla ilgili bir başka iyi haber)

[ http://www.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6064620.stm ]

Yanıt:

Haberde çok ciddi yanlışlar var:

• Pelerini icat eden John Pendry değil Amerikalı meslektaşlarıydı; Pendry sadece gereken

matematiksel kuramı geliştirmişti.

• Pelerin tarafından gizlenen nesneler görünmez değiller, radar tarafından algılanıyorlar.

• Aslında, pelerin o kadar da işe yaramıyor. Sadece sınırlı bir mikrodalga frekans bandında (bu,

görünür tayfta belirli bir renge benzetilebilir) ve sadece 2 boyutta işe yarıyor . O durumda bile,

ışınların ancak bir kısmı perdelenen nesnenin etrafına yönlendiriliyor. Yani kanıtlanan tek şey,

Pendry’nin matematiksel kuramlarının doğru olduğu ve gelecekteki araştırma projeleri için yararlı

olduğu.

• Bu gizleme yöntemini görünür tayfı kapsayacak şekilde genişletmek o kadar da kolay değil.

• Bu pelerin nesneleri tamamıyla gizlemese de, aynı teknoloji bir gün ordu için yararlı olabilir. Bu

nedenle ordu bu projeye fon sağlıyor.

SORU 2: “The Sun”daki makalenin araştırma cümlesi neydi?

Yanıt: Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Bir İngiliz bilim insanı, nesneleri

mikrodalgalardan ve radardan gizleyebilen bir pelerin yapmayı başardı.

SORU 3: Daha iyi bir araştırma cümlesi ne olabilirdi?

Yanıt: Haber araştırmamı bitirdim ve konuya şöyle bakıyorum: Amerikan ve İngiliz bilim insanları bir

gizleme cihazı geliştirdi, bu cihaz henüz kusursuz değil ama bir ilkeyi kanıtlamalarını sağladı.

SORU 4: Bu konuyu ele alan bir hikâye aktarma cümlesi bulabilir misiniz?



Yanıt:

Olası yanıtlar:

i) Bugün size, nesneleri büyü yaparak görünmez hale getiremeyen ve doğanın kurallarına uymak

zorunda olan fizikçilerin hikâyesini anlatacağım. Nesnelerin görünmez hale getirilmesinin nasıl

başarılabileceği konusunda yeni bir fikirleri var, ama pek çok zorlukla karşı karşıyalar. En sonunda,

oldukça mütevazı bir cihaz ürettiler.

ii) Bugün size hayali bir karakterin hikâyesini anlatacağım: Yeni bir savunma teknolojisi olan gizleme

yöntemini duymuş gizli bir ajan. Araştırmasına başladıktan sonra magazin gazetesinde okuduklarından

büyülenir, bilim insanını gözler ve sonra hükümetinin bu teknolojiyi gözlem altına alması gerekeceğini

fark eder. (Bu fikir muhtemelen sadece televizyon ve radyoda işe yarar ve tıpkı bir tiyatro oyununda

olduğu gibi gerçekten drama sahneleri oluşturulmasını gerektirir. Ama gizleme bilimi üzerine haber

yapmanın yaratıcı bir yolu olduğu da kesin.)

Bu soruları cevaplamayı başardığınıza göre, aşağıdaki ödevi yapmaya çalışın ve sonra danışmanınızla

tartışın.

ÖDEV 4:

Şimdi The Sun’ın hikâyesini 140 kelimeyle (orijinal hikâyenin uzunluğuyla aynı) tekrar yazmayı

deneyin. Bazı cümlelerin aynı kalmasında bir sakınca yok. Bu kadar sınırlı bir alanda çok fazla şey

açıklayamayacağınızı unutmayın. Konunun hangi yönlerini dışarda bırakmanız gerektiğine karar verin.

Yanlış bilgi vermeksizin hikâyeyi ilginç kılmaya çalışın.


Documents

(Jan Lublinski) - WFSJ · elinizde fazladan bilgi varsa, bunu elinizdeki haberi takip eden bir hikâye yazma fırsatı olarak düşünün. Editörünüz gördükten sonra, hikâyenizi