JAVNA DOBRARazlozi koji objasnjavaju nuznost:

1.potreba za uspostavljanjem pravnog poretka koji ce omguciti ne smetano funkcionisanje trzisnih institucija i konkurencije.

2.obezbjedjivanje javnih dobara

3. rjesavanje problema eksternalija

4. sprovodjenje politike raspodjele dohodka i imovine u mjeri u kojoj distribucija uspostavljena djelovanjem trzisnog mehanizma ne odgovara drustveno svacenjoj pravicnosti.

5. obezbjedjivanje stabilnosti u ekonomskim kretanjima, kao i stope privrednog rasta.

Drzava moze da obezbijedi sledece vrste dobara:

1. Cista javna dobra

2. Necista javna dobra

3. Mjesovita javna dobra

4. Zasluzna javna dobra

Cista javna dobra imaju dva svojstva

Nema iskljucivost

Nema rivaliteta

Kod cistih javnih dobara nema iskljucivosti ( svi ih mogu koristiti pod istim uslovim ) i nema konkurencije u obezbjedjivanju. Cista javna dobra obuhvataju dobra koja nije moguce obezbijediti u dovoljnim kolicinama primjenom principa trzisne efikasnosti ( policija, uprava, zastita zivotne sredine ). Njihova se isporuke nemoze obezbijediti na trzistu jer ih karakterisu

1. Nekonkurentnost u potrosnji, to javno dobro koristi jedno lice ne umanjuje korisnost koju ono pruza drugim licima.

2. Neiskljucivost tj. Nemogucnost da se bilo ko sprijeci da ih koristi.

Necista javna dobra (interes drzave da ih koriste svi gradjani) su dobra kod kojih nisu prisutna, sve karakteristke cistih javnih dobara., Iz potrosnje necistih javnih dobara moguce je iskljuciti pojedine potrosace. To su dobra kod kojih, osim elemenata javnosti, postoje i elementi privatnosti. Rijec je o saobracajnicama, obrazovanju, zdravstvenoj zastiti.Mjesovita javna dobra su dobra koja istovremeno imaju karakteristike i javnih i privatnih dobara i lokalno se obezbjedjuju (protiv pozarna zastita) Predstavlja javno dobro buduci da svi gradjani imaju podjednako pravo na taj vid zastite.

Mjesovita dobra su ona koja obiljezava samo jedna od karakteristika specificnih za cista javna dobra : ili iskljucivost ili konkurentnost u potrosnji.

Meritorna dobra su dobra koje drzava intervenise tako sto namece koristenje odredjenih dobara, odnosno usluga pojedincima jer oni od toga imaju koristi. Npr obavezno koriscenje pojasa i obavezno osnovno obrazovanje predstavljaju tipicne primjere meritornih dobara, odnosno usluga.

Besplatni jahac ( besplatni korisnik ili slijepi putnik ) rijec je o tome da upravo zato sto su pojedinci vece ekonomske snage spremni da plate odredjenu cijenu ( porez ) za uzivanje konkretnog javnog dobra pojedinci nize ekonomske snage izbjegavaju da snose troskove svoje potrosnje tog dobra.

Eksternalije, se pojavljuju kao efekti koji pogadjaju lica koja ne zele da plata za korist, odnosno stetu nastalu za njih kao posljedica proizvodnje tog dobra. Eksternalije nastaju prilikom proizvodnje i prilikom potrosnje i privatnih i javnih dobara. Eksternalije u potrosnji postoje kada jedan subjekat svojom potrosnjom donosi korist ili stetu drugom licu, a pri tome nema dodatnih troskova za samog potrosaca, odnosno za drugo lice zbog cega se ti troskovi ne ukljucuju u trzisnu cijenu odredjenog dobra.

Postoje dvije vrste eksternalije:

Pozitivne eksternalije (predstavljaju koristi za treca lica a koje nisu obuhvacene trzisnom cijenom robe).

Negativne eksternalije troskovi koje jedno lice stvara drugom licu, pri cemu troskovi nisu ukljuceni u cijenu konkretnog proizvoda.

Postoje dva posredna nacina za ukljicivanje eksternih efekata :

Subvencionisanje

Oporezivanje proizvodnje javnog dobra koji izaziva eksterne efekte.

JAVNI RASHODI

Javni rashodi su samo akt potrosnje dobara i destruktivnog su karaktera. Javni rashodi predstavljaju efikasane instrument ukupne ekonomske i socijalne politike savremene drzave, ne tretiraju se kao akt potrosnje vec koristenje drustvenog proizvoda.

Savremena finansiska teorija se definise, da su javni prihodi i javni rashodi ravnopravni i podjednako vazni dijelovi javnih finansija i neodrazavaju se samo u domenu javnih finansija.

Definicija javnih rashoda bitno je da podrazumijeva sledece :

1. Javni rashodi sluze za podmirenje javnih potreba

2. U savremenim uslovima javni rashodi su izrazeni u novcu.

Osnovni cilj javnih rashoda u zadovoljavanju javnih potreba, sto predstavlja osnovni moment na osnovu kojeg se moze prici razgranicavanju javnih rashoda od rashoda privatnih lica.

Nacela javnih rashoda1. Nacelo opsteg interesa

2. Nacelo stednje

3. Nacelo umjerenosti i proporcionalosti

Nacelo opsteg interesa javni rashodi se ne smiju koristit za podmirivanje licnih potreba, vec samo iskljucivo za ostvarenje javnih potreba.

Nacelo stednje Nikako ne znaci stednju u smislu smanjivanja sredstava, vec teznju da se sa sto manje sredstava postingu sto veci efekti.

Nacelo umjerenosti i proporcionalnosti

Umjerenost- javni rashodi treba da budu sto manji u odnosu na bruto drustveni proizvod i da. budu priblizno jednaki javnim prihodima.

Proporcionalost je izbalansiranost javnih prihoda i rashoda

Klasicna teorija pokrica javnih rashoda se dijeli na: redovne i vanredne javne rashode.

Redovni javni rashodi se pokrivaju redovnim javnim prihodima, dok vanredne javne rashode treba pokrivati iskljucivo vanrednim javnim prihodima ( javnim zajmovima, vanrednim porezima ili inostranom pomoci )

Koriscenje zajmova za pokrivanje javnih rashoda znaci olaksavanje polozaja sadasnjih generacija na racun buducih, prema misljenju klasicne teorije javnih finansija treba praviti razlike medju vanrednim javnim rashodima i izvorima za njihovo pokrivanje.

Klasicna teorija javnih finansija ne preporucuje koriscenje javnih zajmova za pokrivanje ni redovnih ni nerentabilnih vanrednih javnih rashoda.

Struktura javnih rashoda Rashodi drzavne uprave

Rashodi unutrasnje bezbijednosti

Rashodi za narodnu odbranu

Rashodi sudstva tuzilastva...

Rashodi za obrazovanje

Rashodi za kulturu, sport...

Rashodi za naucno istrazivacki rad

Rashodi za ekoloske svrhe

Rashodi za ekonomske investicije i intervencije

Rashodi socialne sigurnosti stanovnistva

Efekti javnih rashoda

Efekti javnih rashoda znaci govoriti o aktivnim, odnosno neutralnim javnim rashodima :

1. Shvatanje o neutralnim javnim rashodima javni rashodi imaju neutralno dejstvo na privredna i socijalna kretanja zastupljena je potreba da javni rashodi budu sto nizi.

2. Koncepcija o aktivnim javnim rashodima predstavlja sastavni dio funkcionalnih finansija. Sustina je u aktivnoj ulozi drzave i njenom ekonomskom i socijalno politickom intervencionizmu.Finansiski system savremene drzave treba posmatrati kao dzinovski filter koji porezima i drugim javnim prihodima uzima finansiska sredstva iz privrede i od stanovnistva i preko rashoda ih vraca privredi i stanovnistvu.

Javni rashodi se dijele na aktivne i neutralne javne rashode.

Aktivni javni rashodi su oni koji mijenjaju privrednu socijalnu strukturu drzave. Neutralni javni rashodi obrnuto.

Tri vrste efekata javnih rashoda :

1. Efekat multiplikatora

2. Efekat podmazujuce pumpe

3. Efekat akceleratora

Efekat multiplikatora se koristti kada recesija ili stagflacija prijte da poremete normalne privredne tokove. Da bi neutralisala nepovoljne tokove treba da trajno angazuje znacajna sredstva u nove javne rashode ( nerobne investicije ).Efekat podmazujuce pumpe drzava uz pomoc javnih rashoda pokusava da na kratak rok produzi (podmaze) aktivnosti manjeg broja privrednih subjekata kako bi oni svojom povecanom aktivnoscu dali podsticaj da druge poremecene odnose ipak rijesi trziste.

Teorija akceleratora ima zadatak da ogranicene mase javnih rashoda, ubrza odredjene privredne aktivnosti drzavnom direktnom intervenciom. Dok multiplikator djeluje na povecanje traznje, accelerator utice na povecanje ponude.

Prividni uzroci porasta javnih rashoda

1. Smanjenje kupovne snage novca

2. Promjene u tehnici iskazivanja budzeta

3. Povecanje teritorije i stanovnika zemlje

Smanjenje kupovne snage novca se dogadja usled porasta cijena ( inflacija) svakako je najznacajniji prividni uzrok povecanja javnih rashoda.

Izmjene tehnike iskazivanja budzeta odnosno ukupnih javnih rashoda (prelaz sa neto na bruto princip ) moze se reci da primjena neto budzeta stvara utisak o znatno manjim iznosima javnih rashoda.Kod neto tehnike iskazivanja budzeta vrsi se prebijanje prihoda s rashodima.

U prividne uzroke porasta javnih rashoda spada i povecanje teritorije, broja stanovnistva, zemlje. Jasno je da se povecanjem teritorije, odnosno brojem stanovnika, moraju povecati aparat, sudstvo, vojska, policija a to se mora odrazit na povecanje javnih rashoda.

Stvarni uzroci porasta javnih rashoda

Tj.kada se poveca udio javnih rashoda u drustvenom proizvodu, odnosno kada se procentualno sve veci dio drustveno proizvoda trosi za podmirenje javnih rashoda govori se o povecanju javnih rashoda.

Stvarni uzroci porasta javnih rashoda mogu biti :

1. Ekonomski

2. Politicke

3. Socijalne

4. Finansiske prirode

Dvije grupe faktora ekonomske prirode izazivaju realan porasta javnih rashoda, a rijec je o :

a. Investicijama

b. Investicijama ekonomske prirode

Drzava ce intervenisati ako treba pojacati izvoz a smanjiti uvoz, povecati konkurentsku sposobnost privrede, poboljsati zaposlenost, povecati koristenje kapaciteta, ispraviti cijene, smanjiti stopu inflacije tako sto ce djelovati mehanizam sistema i politike javnih rashoda.

Uzroci politicke prirode- a. Unutrasnji

b. Spoljasni

Unutrasnji uzroci rasta javnih rashoda na prvo mjesto stavljaju oblik vladavine da li se radi o monarhiji ili parlamentarnoj demokratiji, unutarnjoj ili federatvinoj uredjenoj drzavi, centralizovanoj ili decentralizovanoj drzavi.Javni rashodi u zemljama koje su centralisticki uredjene po pravilu su nizi nego u zemljama koje cu decentralizovanije.

U okviru finanskiski uzroka rasta javnih rashoda postoje dvije grupacije : odplate javnih dugova i lose upravljanje javnim finansijama, a posebno pri pojavi budzetskog suficita.

Proces urbanizacije je jedan od najznacajnih uzroka porasta javnih rashoda.

Teorijske - opste podjele javnih rashoda 1. Redovni i neredovni

2. Prema objektu trosenja

3. Prema subjektu trosenja

4. Proizvodni i transferni

5. U novcu i naturii

6. Produktivni i ne produktivni

7. Odgodivi i neodgodivi

Podjela na redovne i neredovne javne rashode-smatra se da redovni rashodi imaju sledece karakteristike,

1. mogu se unaprijed predvidjeti2. po visini su manje vise stabili

3. redovno se javljaju

Realni rashodi predstavljaju javne rashode kojima drzava pribavlja produktivna dobra i usluge, placa radnike i sluzbenike i kupuje materijalna dobra.

Investicioni javni rashodi su oni kojima odgovara protivrijednost dobijena u ekonomskim dobrima koja ce kasnije donositi prihode, sto dovodi do direktnog ili indirektnog povecanja drustvenog proizvoda. U transferne javne rashode spadaju administrativni javni rashodi drzave ( vojska, administracija ) kao i sva socijalna davanja ( penzije, invalidnine, pomoc nezaposlenima ) otplate kamata za uzete drustvene zajmove.JAVNI PRIHODI

Transakcija predstavlja razmjenu u situaciji kada jedna jedinica obezbjedjuje dobra, usluge, imovine ili rade i za uzvrat dobiva dobra, usluge, imovinu i rad u istoj vrijednosti.

Transferi se definisu kao transakcije kada jedna jedinicia obezbjedjuje drugoj jedinici dobra, usluge, imovinu a da pri tome u isto vrijeme ne dobija nikakvo dobro uslugu, imovinu ili rad u zamjenu.

Javni prihodi imaju sledece karakteristike :

da se ubiru po pravilu u novcu

da se ubiru redovno

da placanje ne dovode u pitanje postojecu imovinu

da sluze podmirivanju troskova koji imaju opsti karakter

Opste klasifikacije javnih prihoda

1) originerni (izvorni) - derivativni (izvedeni),

2) javnopravni - privatnopravni,

3) namjenski - nenamjenski,

4) poreski - neporeski,

5) od stanovnitva - od pravnih lica,

6) povratni - nepovratni,

7) prihodi u novcu - prihodi u naturi i redovni - neredovni. Klasifikacija, podlijee daljem grupisanju pojedinih vrsta javnih prihoda. Originerni (izvorni) javni prihodi su prihodi koje drava ostvaruje svojom ekonomskom aktivnou ili po osnovu prava vlasnitva. Derivativni prihodi su prihodi koje drava ostvaruje po osnovu svoje suverene vlasti tj. na osnovu fiskalnog suvereniteta. Znai u ovom sluaju je kriterijum podjele nastanak i nain utvrivanja javnih prihoda. Javno-pravni prihodi su oni prihodi do kojih drava dolazi pomou svojeg finansijskog suvereniteta Privatno-pravni prihodi su oni koji su dobrovoljni - prihodi do kojih drava dolazi kao svaki drugi subjekat. Namjenski prihodi koje nazivamo jo i destiniranim prihodima su oni kod kojih je unaprijed utvrena namjena troenja. Tako se npr sredstva prikupljena javnim zajmom koriste za finansiranje izgradnje hidrocentrale ili se sredstva prikupljena oporezivanjem nafte i naftnih derivata troe za izgradnju i odravanje auto-cesta. Nenamjenski prihodi ili nedestinirani, slue za podmirenje svih postojeih javnih potreba, dakle nije im unaprijed utvrena namjena troenja, odnosno prilikom njihovog ubiranja (uglavnom se radi o porezima) porezni obveznici ne znaju za to e se utroiti prikupljena sredstva. Prihodi od stanovnitva su prihodi koje plaaju graani iz svojih prihoda odnosno dohotka i iz imovine za podmirivanje javnih rashoda. Prihodi od pravnih lica su prihodi koje plaaju privredni subjekti i drugi oblici pravnih lica iz prihoda (dobiti) koje ostvaruju po osnovu ekonomske aktivnosti i iz imovine. Jasno je da je u ovom sluaju kriterijum klasifikacije kategorija subjekata od kojih se ostvaruju javni prihodi. Period koji se prikupljaju mogu pripadati irim odnosno uim drutveno-politikim zajednicama. U ovom sluaju, u unitarno ureenim dravama postoji podjela na praktino dvije vrste prihoda (prihodi drave kao cjeline i prihodi lokalnih kolektiviteta), a u federativno ureenim dravama postoje bar tri vrste prihoda (prihodi federacije, prihodi drava-lanica federacije i prihodi lokalnih kolektiviteta). ini se da je i ovdje primijenjeni kriterijum klasifikacije jasan - vrste i broj drutveno-politikih zajednica. Prihodi savremenih drava se po pravilu prikupljaju u novcu, vrlo rijetko ili skoro nikako u naturi. U savremenim uslovima prihodi u naturi se uglavnom pojavljuju u vidu vanrednih prihoda odnosno u formi poklona, odnosno po osnovu nasleivanja. Meutim, za pojedine vrste obveznika javnih prihoda i u izuzetnim prilikama moe se uvesti obaveza plaanja javnih prihoda u naturi (poljoprivrednim proizvodima) odnosno injenjem (radom). Najveu panju svakako valja posvetiti podjeli javnih prihoda na redovne i neredovne. Redovnim prihodima se smatraju oni javni prihodi koji se kontinuirano, u odreenim vremenskim intervalima prikupljaju i iz izvora koji se redovno i neprestano ekonomski obnavljaju. Nasuprot njima, neredovnim javnim prihodima se smatraju prihodi koje drava ostvaruje ad hoc, neredovno, da bi se pokrili rashodi koji se izuzetno javljaju, vrlo esto iz izvora koji se ne obnavljaju. Redovni javni prihodi mogu biti dvojaki: nefiskalni (privredni odnosno javni) i fiskalni prihodi.Nefiskalni javni prihodi se mogu ostvariti po vie osnova: u vidu poklona, tzv. domenski prihodi to jest prihodi od dravne imovine, prihodi koje ostvaruju dravne ustanove, odnosno prihodi koje ostvaruju dravna preduzea. Dravne ustanove i dravna preduzea mogu biti osnovani na nekomercijalnoj ili komercijalnoj osnovi, a razlozi njihovog osnivanja mogu biti najmanje trojaki po svom karakteru. Naime, dravne ustanove ili dravna preduzea se mogu osnovati: 1) iz finansijskih razloga, kako bi drava ostvarila odgovarajue prihode, 2) iz ekonomskih razloga, kada drava osim ostvarivanja prihoda eli da ostvari i odgovarajuu proizvodnju za koju, na primjer nije zainteresovan privatni sektor i 3) iz socijalno-politikih razloga, kada drava eli da ostvari odgovarajue, na primjer populacione ili zdravstvene ciljeve. Fiskalni javni prihodi mnogo su vaniji za savremenu dravu. U pitanju su javni prihodi koji se radikalno razlikuju od prethodnih, jer njih drava ostvaruje van trinog procesa, prinudnim putem, prinudnim prisvajanjem kupovne snage fizikih i pravnih lica, potinjenih njenom fiskalnom suverenitetu, u visini koju autonomno utvruje na osnovu politikih kriterijuma. U ovu grupu javnih prihoda se ukljuuju tri osnovne vrste javnih prihoda:

1) porezi,

2) takse i

3) doprinosi.

No, ovoj grupi e se, iz pedagokih i preglednih razloga, pridodati i grupa parafiskalih prihoda, bliih svakako po svojim karakteristikama pravim fiskalnim javnim prihodima nego nefiskalnim javnim prihodima. Neredovni javni prihodi spadaju u one javne prihode koji nemaju vei bilansni znaaj. Mogu se izdvojiti dvije velike skupine neredovnih javnih prihoda: vanredni javni prihodi i javni zajmovi. U vanrednim okolnostima (rat, velike elementarne nepogode, nesree i slino) savremena drava trai vanredne javne prihode radi podmirenja vanrednih javnih rashoda. Vanredni javni prihodi imaju izuzetno veliki varijabilitet pojavljivanja (ratna odteta, primarna emisija, reparacije, pokloni i slino).Cetri zvanicne kalsifikacije javnih prihoda:

SNA, ESA, GFS, OECD

Porez predstavlja instrument javnih prihoda kojom drzava, ukljucujuci i nize oblike politicko teritorioalne organizovanosti, od subjekta pod njenom porezkom vlascu prinudno uzima novcana sredstva, bez neposredne protiv usluge, sa ciljem da pokrije svoje finansiske potrebe i postigne druge, prvenstveno ekonosmske i socijalne ciljeve.

Karakteristike prema kojima se razlikuje porez od drugih javnih prihoda:

1-Derivativnost poreza porezi su instrumenti preraspodjele dohodka, odnosno imovine. Porezi su izvedeni prihodi drzave tj. Nisu rezultat njene ekonomske aktivnosit. Porezima se vrsi preraspodjela dohodka i imovine2- Prisilnost poreza u demokratksim drustvima obaveza placanja poreza je uvedena zakonima, u koliko obveznik ne postuje zakon primjenjuje se prinudna naplata.3- Porezima se finansiraju javni rashodi- karakteristika poreza jested a se prikupljaju u opstem interesu

Koja vrsta javnih dobara i u kom obimu ce se finansirati zavisi od politickih, ekonomskih i drugih faktora.

Kroz poreze i javnu potrosnju mijenja se struktura agregatne traznje, u odnosu na strukturu koja bi se realizovala da nije bilo placanja poreza ( vojska, policija, sudstvo, zdravstvo, skolstvo )

4. Odsustvo neposredne protivusluge, odnosno protivnaknade- na nivou pojedinacnog obveznika ne postoji veza izmedju iznosa placenih poreza i prava na koristenje javnih dobara ( nemogucnost iskljucenja ) na nivou drustva ( makro nivou ) postoji veza izmedju sume i poreza i vrijednosti ponudjenih javnih dobara.

5. Porez je novcano davanje u modernism drzava porezi se placaju u novcu, naturalna placanja (roba, radna obaveza ) su sporadicna i javljaju se znacajnije u vanrednim situacijama.

Licni elemementi oporezivanja

Poreski obveznik je fizicko ili pravno lice koje je obavezno da plati odredjeni porez.

Poreski platac je lice koje placa porez, to moze al ii ne mora biti obveznik ( npr.porez na zarade ). Poreski platac moze biti preduzece, banka i organizator igara na srecu.Poreski destinatar je lice koje snosi poreski teret tj. Lice ciju ekonomsku snagu porez treba da umanji. Poreski obaveznik u nekim sitacijama prevaljuje poreski teret na poreskog destinara ( pdv, akcize itd)

Poreski jemac je lice koje garantuje placanje poreza ako to ne ucini poreski obveznik.

Poreski duznik je opsti pojam koji obuhvata : poreskog obveznika, poreskog platca, poreskog destinara, poreskog jemca.

Materijalni elementi oporezivanja

Poreski objekat oznacava manifestaciju ekonomske snage koja pruza uslov da se uvede neki poreski oblik

Poreska sposobnos oznacava ekonomsku mogucnost obveznika da odgovori svojoj obavezi placanja poreza.

Poreski izvor cini sve ono cime poreski obveznik raspolaze i iz cega moze da plati porez.

Poreska osnovica se iskazuje u novcu vrijednost eknomske snage subjekta koja se mjeri visinom dohodka, imovine, potrosnje.

Poreska stopa oznacava odnos poreza prema poreskoj osnovici i moze biti izrazena kao procenat od poreske osnovice, u apsolutnom iznosi kao km-a po jedinici poreske osnovice, jer je to nabrajanje poreska stopa moze biti proporcionalna, progresivna i regresivna.

Poreske olaksice- predstavljaju skup ustupaka koje drzava pruza za umanjenje poreski obaveza kroz umanjenje poreske osnovice, poreski stopa i dr.

Poreska evazija- predstavlja izbjegavanje placanja poreza i moze biti zakonita i ne zakonita ( sverc, rad na crno i dr.)

Poreska oaza ili poreski raj je podrucije u kojem je poresko opterecenje izuzetno nisko ili porez uopste ne postoji.

Teorije opravdanja poreza

1. Teorija sile je opravdanje poreza koji se sastoji pravo jaceg da uzima dio dohodka i imovine od podcinjenog. Primjenjivalo se za star ii srednji vijek.

2. Teorija ekvivalencije- porezi su cijena koji gradjani placaju za usluge drzave, problem teorije sile iznos poreza i usluga odredjuje drzava zakonom a ne sa ugovorima pojedincima.

3. Teorija zrtve- porezi predstavljaju zrtvu koji pojedinci cine u opstem interesu. Kako utvrditi visinu zrtve koju treba da podnesu poreski obaveznicima javlja se u tri varijante

a) teorija apsolutno jednake zrtve, polaze od ideje das vi treba da plate jednak porez.

b) Teorija proporcionalno jednake zrtve, odredjuje da svi obveznici treba da placaju porez u istom procentu od svoje osnovice

c) Teorija minimalne zrtve, polazi od hipoteze da granicna koristi korist od dohodka poreskog obveznika opada s porastom dohodka.

4. Teorija suveriniteta, utvrdjivanje i naplata poreza su atribut suverenosti drzave. Svaki gradjanin je duzan da doprinosi finansiranju javnih potreba s razmjerno svojim mogucnostima. Gradjani indirektno preko predstavnika u parlamentu ucestvuju o odrjedjivanju iznosa poreza i nacinu njohove upotrebe.Cetri grupe poreski prinicpa:

1. Finansijske

2. Ekonomske

3. Socijalno politicke

4. Pravno administrativne

Finansijski poreski principi

1. Princip izdashnosti oznacava da porezi, zajedno sa ostalim javnim prihodima treba da obezbijede, sredstva koja su neophodna za pokrice planiranih javnih rashoda. Pojedinacni porezi ne moraju da zadovoljavaju ovaj princip. Minimum izdasnosti- prihod od svakog poreza treba da budu veci od troskova prikupljanja tog poreza.

2. Princip elasticnosti, porezi treba da se sto brze i potpunije prilagodjavaju visini javnih rashoda. Princip je opravdan ako su rashodi u skladu sa ekonomskim mogucnostima zemlje. Elasticnost poreza moze biti legalna i ekonomska. U koliko se elasticnost poreza postize izmjenama i dopunama ( promjenama poreskih stopa, promjenama osnovice, poreskih olaksica...) govori se o legalnoj elasticnosti. Ekonomska elasticnost se javlja kod poreza ciji finansiski efekat prati rasti rast i opadanje drustvenog proizvoda tj prihodi od poreza rastu kako rastu i javni rashodi.Ekonosmki poreski principiPrinicip efikasnosti

Zahtjev za efikasnoscu poreza manifestuje se u nastojanju da oni sto manje uticu na ekonomske odluge privrednih subjekata na trzistu. Efekat dohodka podstice poreskog obveznika da vise radi kako bi na taj nacin kompenzovao smanjenje dohodka do koga je doslo zbog placanja poreza. Efekat substitucije ukazuje na izrazenu spremnost poreskog obveznika da se vise posveti ostvarivanju dohodka i potrosnji koje su nize oporezovane.

Ciljevi oporezivanja

Fiskalni cilj oporezivanja sastoji se u upotrebi i obavezi da se obezbijede dovoljna sredstva za finansiranje javnih rashoda.

Ekonomski ciljevi mogu biti mikroekonomske i makroekonomske prirode.

Mikroekonomski ciljevi podsticaji pojedinim privrednim granama, stimulacija stranih ulaganja, podsticaji nedovoljno razvijanjim podrucijima.

Makroekonomski ciljevi se ostvaruju djelovanjem na osnovne mikroekonomske agregrate ( stabilnost cijena, punu zaposlenost, privredni razvoj...)

Demografski ciljevi ( poreske olaksice sa vecim brojem djece, porez na nezenje i neudate i sl.)

Efekti oporezivanja.

Efekti oporezivanja se manifestuju u evaziji i u prevaljivanju poreza.

Poreski duznik kada zeli da smanji ili izbjegne obavezu placanja poreza naziva se evaziom ( izbjegavanjem placanja poreza)

Evazija moze da bude zakonita (dopustena) i nezakonita ( nedopustena )

Postoje dva oblika zakonite evazije:

1.legitimno smanjenje poreza tako sto se umanjuje potrosnja ili se od nje odustaje.

2. moralno neprihvatljivo smanjenje poreske obaveze, kada poreski duznik nastoji da poreski teret umanji u odnosu na namjere.

Nezakonita poreska evazija postoji kada poreski duznik preduzecima postupke koji su usmjereni na izbjegavanje placanja poreza, a kojima se krsi zakon. Poreski duznik cini prekrsaje da bi umanjio ili izbjegao svoju poresku obavezu.

O prevaljivanju poreza se radi kada je osooba poreskog obveznika razlicta od osobe koja stvarno snosi teret. Prevaljivanje poreza moze se javiti ne samo zbog nastojanja poreskog obveznika da ne zeljene efekte placanja poreza odkloni od sebe sto ce ih prevaliti na drugoga. Prevaljivanje je karakteristicno za posredne poreze ( porez na promet, carinu itd ). Prevaljivanje ima vise faza :

a. Perkusije

b. Reperkusije

c. Incidence

d. Difuziju

Dvostruko oporezivanje

Pod dvostrukim oporezivanjem se shvata pojava u kojoj se isto lice u vezi sa istim objektom oporezivanja oporezuje istim, ili slicim porezima za isti period od strane vise poreskih vlasit koje su istog ranga.

Pet poreska elemnta: 1. Poreski obveznik

2. Objekat oporezivanja

3. Poreski oblik

4. Vremenski period

5. Poreska vlast

Dvostruko pravno oprezivanje se desava usljed sukoba poreski zakona bilo na medjunarodnom bilo na unutrasnjem planu.

Fizicko pravno lice moze da bude podvrgnuto poreskom suverenitetu jedne drzave na osnovu sledecih odlucujuciih cinjenica: drzavljanstva, rezidentstva, i izvora dohodka.

Metoda za sprecavanje dvostrukog oporezivanja

1. Metoda izuzimanja je metoda za sprecavanje dvostrukog pravnog oporezivanja koja se primjenjuje na poresku osnovicu. Postoje dvije varijante metode izuzimanja

Metoda punog izuzimanja

Metoda izuzimanja sa progresijom

2. Metoda kredita je metoda za sprecavanje dvostrukog pravnog oporezivanja koja se primjenjuje u odnosu na poreski dug.

Mjere za sprecavanje odnosno elimentaciju dvostrukog pravnog oporezivanja.

1. Unilateralne

2. Medjunarodne

Unilateralne mjere za sprecavanje dvostrukog pravnog oporezivanje donose se s ciljem da se eliminisu i interno i medjunarodno dvostruko pravno oporezivanje. Drzava svojim poreskim zakonima moze da predvidi da se izbjegava, odnosno eliminise dvostrukko pravno interno oporezivanje i takvi zakoni imaju apsolutnu vaznost za cjelokupnu teritoriju konkretne drzave. Konkretna drzava se jednostrano odrice dijela svog poreskog suvereniteta.

Medjunarodne mjere- dvije drzave na osnovu saglasnosti volja reciprocno zakljucuju konvenciju o izbjegavanju dvostrukog pravnog oporezivanja, cime se djelimicno odricu dijela svog poreskog suvereniteta. Konvenciom se odredjuje na koje se poreze donose, kojoj drzavi pripada pravo oporezivanja odredjene kategorije dohodka, dobiti ili imovine, propisuju se pravila u vezi s tim oporezeivanjem i definisu metoda kojma ce se ostvariti izbjegavanje dvostrukog pravnog oporezivanja.Postoji vei broj fenomena slinih dvostrukom pravnom oporezivanju, kao to su: Nadoporezivanje Kumuliranje poreza Dvostruko ekonomsko oporezivanjeNadoporezivanje postoji ako se u istom periodu vremena isti poreski obveznik za isti poreski objekat oporezuje putuem vise poreza iste vrste od strane dvije poreske vlasti razlicitog ranga.

Kumuliranje poreza je pojava u kojoj isti poreski obveznik u istom periodu vremena placa vise poreza iz istog objekta oporezivanja, a irelevanto je da li su poreske vlasti istog ili razlicitog ranga.

Ekonomsko dvostruko oporezivanje postoji kada se isti objekat u istom periodu oporezuje dva puta razlicitim porezima 2 razlicita poreska obveznika od strane poreske vlasti.

Poreski sistem

Poreskim sistemom naziva se skup poreza, taxa, doprinosa, naknada i dr.javnih prihoda uvedenih u jednoj zemlji i povezanih u cjelinu kojima se mogu ostvariti ne samo ciljevi poreske politike.

Oporezivanje primjenom samo jednog poreskog oblika naziva se poreskim monizmom.

Poreski monizam ima prednosti koje se ogledaju u poresko-tehnickoj jednostavnosti, nizim administrativnim troskovima i troskovima placanjima i olaksanjoj poreoskoj kontroli. Njegovi nedostaci su mnogo ozbiljniji i izrazeniji i sastoje se u nemogucnosti obuhvatanja ukupne ekonomske snage poreskog obveznika, relativno vise poreskoj stopi jednog poreskog oblika, sto bi izazvalo jak otpor prema placanju tog poreza i povecanu poresku evaziju i iskljucivo realizaciju fiskalnog cilja oporezivanja, odnosno nemogucnosti ostvarivanja ekstrafiskalnih ciljeva oporezivanja.

Pluaralni poreski sistem, mora predstavljati racionalnu kombinaciju razlicitih poreza i drugih javnih prihoda pogodnih za ostvarivanje kako cisto fisklanih tako i brojinih ekstra fisklanih ciljeva.