JAVNO PREDUZEĆE ZA NACIONALNE PARKOVE CRNE GORE …stari.nparkovi.me/sajt/images/stories/PU_NP_Lovcen_2016-2020.pdf · NP Lovćen - Plan upravljanja 2016–2020. godine . Učesnici

JAVNO PREDUZEĆE ZA NACIONALNE PARKOVE CRNE GORE

NACIONALNI PARK LOVĆEN

PLAN UPRAVLJANA 2016–2020.

Podgorica, septembar 2015. godine

NP Lovćen - Plan upravljanja 2016–2020. godine

Učesnici u izradi Plana upravljanja Zoran Mrdak – direktor Rade K. Gregović – pomoćnik direktora Darko Brajušković – pomoćnik direktora Koordinatori izrade plana: Veselin Živanović – direktor Nacionalnog parka Biogradska gora Mr Veselin Luburić – savjetnik direktora za unapređivanje i razvoj Andrija Marojević – šef Službe za opšte, pravne poslove i kontrolu Dr Aleksandar Mijović – šef Službe za unapređenje i razvoj Mr Nela Vešović Dubak – šef Službe za edukaciju, promociju marketing Mr Jasmin Spahić – šef Službe za finansijsko-računovodstvene poslove Mr Slobodan Stijepović – stručni saradnik za zaštitu šuma Jelena Dragović – stručni saradnik za zaštitu šuma Marina Đurović – stručni saradnik za faunu Mojaš Đurović – stručni saradnik za zaštitu poljoprivrednog zemljišta i voda Slavica Đurišić – stručni saradnik za zaštitu flore Radmila Adžić – stručni saradnik za zaštitu kulturno- istorijskog nasljeđa Snežana Vukotić – stručni saradnik za etnografsku baštinu Hajdana Ilić Božović – stručni saradnik za promociju i edukaciju Dijana Kažić – stručni saradnik za međunarodnu saradnju Boban Redžepagić – stručni saradnik za marketing

Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore 1


Osnovni podaci Naziv zaštićenog područja NP Lovćen Kategorija zaštićenog područja II Godina proglašenja zaštićenog područja 1952. godina Površina 6.220 ha

Karakteristični ekosistemi Pet vegetacijskih pojaseva sa karakterističnim bukovim šumama i vegetacijom pašnjačkih kamenjara

Karakteristične vrste

U parku ima 1300 vrsta zeljastih I drvenastih biljaka: izdvajaju se pelim, lovćenski zvončić, bor munika, bukva, javor Beskičmenjaci – preko 80 insekatskih vrsta; Herpetofauna – preko 16 vrsta (šumska kornjača, zelembać, blavor, poskok); Ornitofauna – jarebica kamenjarka, cvenorepa grmuša, crnoglava travarka, crvendać, slavuj; Od sisara izdvajaju se divlja mačka, lisica, vuk, srna, divlja svinja, mrki medvjed



SADRŽAJ 1. UVOD ..................................................................................................................................................... 7

1.1. PLANSKI I ZAKONODAVNI OKVIR .............................................................................................. 7

1.2. NACIONALNI PARK U MEĐUNARODNOM I NACIONALNOM KONTEKSTU ................................ 9

1.3. NADLEŽNOSTI I NAČIN UPRAVLJANJA U NACIONALNOM PARKU ............................................ 9

1.4. CILJ IZRADE PLANA .................................................................................................................. 10

1.5. METODOLOŠKI PRISTUP .......................................................................................................... 11

1.6. INSTITUCIONALNA STRUKTURA .............................................................................................. 11

2. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA........................................................................................................ 13

2.1. OSNOVNI PODACI O PARKU .................................................................................................... 13

2.2. POLOŽAJ I GEOGRAFSKI USLOVI .............................................................................................. 13

2.3. PRIRODNE VRIJEDNOSTI I RIJETKOSTI ..................................................................................... 14

2.3.1. RELJEF .................................................................................................................................. 14

2.3.2. ZEMLJIŠTE ............................................................................................................................ 14

2.3.3. VODA (HIDROGEOGRAFIJA) ................................................................................................ 14

2.3.4. VAZDUH ............................................................................................................................... 15

2.3.5. KLIMA .................................................................................................................................. 15

2.3.6. PEJZAŽ ................................................................................................................................. 15

2.3.7. FLORA I VEGETACIJA ........................................................................................................... 16

2.3.7.1. Šume ........................................................................................................................... 18

2.3.7.2. Gljive ........................................................................................................................... 20

2.3.8. FAUNA ................................................................................................................................. 21

2.3.8.1. Beskičmenjaci .............................................................................................................. 21

2.3.8.2. Herpetofauna - vodozemci i gmizavci ........................................................................ 21

2.3.8.3. Ornitofauna ................................................................................................................. 22

2.3.8.4. Mammalia – sisari ....................................................................................................... 22

2.4. STVORENE VRIJEDNOSTI ......................................................................................................... 22

2.4.1. STANOVNIŠTVO I NASELJA .................................................................................................. 22

2.4.2. PRIVREDNE I DRUŠTVENE DJELATNOSTI – EKONOMSKA ANALIZA ..................................... 23

2.4.3. INFRASTRUKTURA ............................................................................................................... 25

2.4.4. KULTURNO-ISTORIJSKO NASLJEĐE ..................................................................................... 27

2.4.5. INFORMATIVNO- PREZENTACIONI I EDUKATIVNI SADRŽAJI ............................................... 29



2.4.5.1. Centri za posjetice i ekspo prostori ............................................................................. 29

2.4.5.2. Planinarsko- pješačke, biciklističke i edukativne staze ............................................... 29

2.4.5.3. Vidikovci ...................................................................................................................... 30

2.4.5.4. Turistička infrastruktura ............................................................................................ 30

2.4.5.5. Analiza strukture posjetilaca i turističkih kretanja na prostoru parka ........................ 30

2.4.6. SISTEM AMBIJENTALNE HIGIJENE ....................................................................................... 32

2.5. MJERE ZAŠTITE, OČUVANJA, UNAPREĐENJA I KORIŠĆENJA PROSTORA PARKA ..................... 32

2.5.1. FIZIČKA ZAŠTITA .................................................................................................................. 32

2.5.2. STRUČNA ZAŠTITA ............................................................................................................... 33

2.5.2.1. Monitoring i primijenjena istraživanja radi konzervativne zaštite prirodnih vrijednosti 33

2.5.2.2. Flora i vegetacija ......................................................................................................... 33

2.5.2.3. Šume ........................................................................................................................... 34

2.5.2.4. Monitoring i primijenjena istraživanja radi zaštite kulturno-istorijskog nasljeđa ...... 34

2.5.2.4. Monitoring i primjena istraživanja radi zaštite etnografskog nasljeđa ....................... 34

2.5.3. ODRŽIVO KORIŠĆENJE RESURSA ......................................................................................... 35

2.6. ANALIZA I OCJENA USLOVA ZA OSTVARIVANJE ZAŠTITE ........................................................ 36

2.7. ZONIRANJE PARKA .................................................................................................................. 36

2.8. OCJENA STANJA NACIONALNOG PARKA (SWOT ANALIZA ) .................................................... 39

3. PLANSKI DIO .................................................................................................................................... 41

3.1. STRATEŠKO OPREDJELJENJE – VIZIJA ...................................................................................... 41

3.2. STRATEŠKE OBLASTI ................................................................................................................ 42

3.2.1. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA PRIRODNIH VRIJEDNOSTI .................................................. 42

3.2.1.1. Poseban cilj: Unapređivanje fizičke zaštite ................................................................. 42

3.2.1.2. Poseban cilj: Unapređivanje stručne zaštite ............................................................... 42

3.2.1.3. Poseban cilj: Očuvanje prirodnih vrijednosti .............................................................. 43

3.2.1.4. Poseban cilj: Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva i posjetilaca o zaštiti prirode ............................................................................................................. 43

3.2.2. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA KULTURNIH VRIJEDNOSTI ................................................... 44

3.2.2.1. Poseban cilj: Očuvanje, unapređivanje i popularizacija kulturno-istorijskih vrijednosti i potencijala 44

3.2.2.2. Poseban cilj: Očuvanje, unapređenje, prezentacija i promocija etnografskih vrijednosti i potencijala ................................................................................................................... 44



3.2.3. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE TURIZMA I REKREACIJE ........................................ 44

3.2.3.1. Poseban cilj: Unapređivanje turističke infrastrukture ................................................ 44

3.2.3.2. Poseban cilj: Unapređivanje turističkih proizvoda ...................................................... 45

3.2.3.3. Poseban cilj: Uspostaviti efikasan sistem upravljanja posjetiocima ........................... 45

3.2.4. STRATEŠKA OBLAST: EDUKACIJA I INTERPRETACIJA ........................................................... 46

3.2.4.1. Poseban cilj: Unapređivanje edukativnih sadržaja ..................................................... 46

3.2.4.2. Poseban cilj: Unapređivanje interpretativnih sadržaja ............................................... 46

3.2.5. STRATEŠKA OBLAST: PROMOCIJA I MARKETING................................................................ 46

3.2.5.1. Poseban cilj: Promocija Parka na nacionalnom i međunarodnom tržištu .................. 46

3.2.5.2. Poseban cilj: Prezentovati Park posjetiocima i široj javnosti ...................................... 46

3.2.5.3. Poseban cilj: Unapređivanje marketinga .................................................................... 46

3.2.6. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA KORISNICIMA PROSTORA PARKA ... 47

3.2.6.1. Poseban cilj: Unapređenje saradnje sa lokalnim stanovništvom ................................ 47

3.2.6.2. Poseban cilj: Unapređenje saradnje sa nosiocima privrednih i ostalih aktivnosti i podsticanje razvoja ......................................................................................................................... 47

3.2.6.3. Poseban cilj: Unapređenje nivoa svijesti lokalnog stanovništva o održivom razvoju 48

3.2.7. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA DOMAĆIM REGIONALNIM I INOSTRANIM ORGANIZACIJAMA I DONATORIMA .............................................................................. 48

3.2.7.1. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa međunarodnim organizacijama ................. 49

3.2.7.2. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa domaćim organizacijama ........................... 49

3.2.7.3. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa NVO sektorom ............................................ 49

3.2.8. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE PREKOGRANIČNE SARADNJE ................................ 50

3.2.8.1. Poseban cilj: Izrada projekata u okviru komponente IPA II, Jadransko-jonskog transnacionalnog ADRION 2014-2020. programa i drugih fondova ............................................... 50

3.3. IMPLEMENTACIJA PLANA UPRAVLJANJA ................................................................................ 51

3.3.1. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA PRIRODNIH VRIJEDNOSTI .................................................... 51

3.3.2. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA KULTURNIH VRIJEDNOSTI ................................................... 53

3.3.3. STRATEŠKA OBLAST: TURIZAM I REKREACIJA ..................................................................... 55

3.3.4. STRATEŠKA OBLAST: EDUKACIJA I INTERPRETACIJA .......................................................... 56

3.3.5. STRATEŠKA OBLAST: PROMOCIJA I MARKETING ................................................................ 56

3.3.6. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA KORISNICIMA PROSTORA PARKA ... 57

3.3.7. STRATEŠKA OBLAST: SARADNJA SA DOMAĆIM, REGIONALNIM I INOSTRANIM ORGANIZACIJAMA I DONATORIMA .................................................................................................... 57



3.3.8. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE PREKOGRANIČNE SARADNJE ................................ 58

3.4. POBOLJŠANJE I UNAPREĐENJE INSTITUCIONALNIH KAPACITETA ......................................... 58

3.4.1. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA INFORMACIJAMA I MONITORINGA NA NIVOU PARKA SAGLASNO SISTEMU UPRAVLJANJA NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA ................................... 58

3.4.2. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA FINANSIJAMA NA NIVOU PARKA SAGLASNO UPRAVLJANJU NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA ................................................................................. 59

3.4.3. USPOSTAVLJANJE SISTEMA KONTROLE I PRAĆENJA PLANIRANIH AKTIVNOSTI ................. 60

3.5. SMJERNICE ZA NAUČNO- ISTRAŽIVAČKI RAD .......................................................................... 60

3.6. DINAMIKA I SUBJEKTI REALIZACIJE PLANA ............................................................................ 61

3.6.1. DEFINICIJA PRIORITETA (PO GODINAMA) .......................................................................... 61

3.6.2. DEFINICIJA NOSILACA (SUBJEKATA) ZA REALIZACIJU PLANA .............................................. 61

3.6.3. GODIŠNJI PROGRAMI UPRAVLJANJA (OPERACIONALIZACIJA PLANA) ................................ 62

3.7. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVOĐENJE PLANA ................................................................. 62

3.7.1. PROCJENA SREDSTAVA PO GODINAMA ................................................................................... 62

3.7.2. PLAN KAPITALNIH AKTIVNOSTI ........................................................................................... 63

3.7.3. PROCJENA UKUPNIH SREDSTAVA ZA SPROVOĐENJE PLANA ............................................. 64

3.8. OCJENA SPROVOĐENJA PLANA ............................................................................................... 67

3.8.1. PRAĆENJE SPROVOĐENJA SA NIVOA RUKOVODNE I UPRAVLJAČKE STRUKTURE .................... 67

3.8.2. IZRADA GODIŠNJIH IZVJEŠTAJA O SPROVOĐENJU PROGRAMA UPRAVLJANJA ................. 67

3.9. SMJERNICE I PREPORUKE ........................................................................................................ 67



1. UVOD

1.1. PLANSKI I ZAKONODAVNI OKVIR Plan upravljanja Nacionalnim parkom Lovćen je izrađen u skladu sa Zakonom o zaštiti

prirode (Sl. list CG, br. 51/08, 62/13), Zakonom o nacionalnim parkovima (Sl. list CG, br. 28/14) i Prostornim planom posebne namjene NP Lovćen (Sl. list CG, br. 26/14).

Osnovni pravni propis kojim se uređuje zaštita i očuvanje prirode je Zakon o zaštiti prirode (Sl. list CG br. 51/08, 62/13). Ovim zakonom su definisane kategorije zaštićenih područja, nadležne ustanove, kao i osnovni dokumenti za upravljanje zaštićenim područjima. Član 65 ovog zakona propisuje da se plan upravljanja donosi na period od pet godina, a ostvaruje se kroz donošenje godišnjih programa upravljanja

Pravni osnov za izradu Plana upravljanja Nacionalnim parkom Lovćen 2016-2020 godina nalazi se u Zakonu o nacionalnim parkovima (Sl. list CG, br. 28/14), u članu 14 kojim je propisano da planove upravljanja izrađuje privredno društvo (Javno preduzeće)uz prethodno pribavljeno mišljenje Ministarstva, a donosi ga Vlada na period od pet godina. Takođe, ovim zakonom je, u istom članu, predviđeno da godišnje programe upravljanja donosi ovo preduzeće u skladu sa Prostornim planom posebne namjene i Planom upravljanja, uz prethodno pribavljenu saglasnost Ministarstva.

Plan upravljanja respektuje opredjeljenja definisana obavezujućim domaćim i međunarodnim planovima, strategijama i konvencijama, a posebno:

• Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine • Prostorni plan posebne namjene za Nacionalni park Lovćen • Prostorne i urbanističke planovi opština čije prostore pokriva nacionalni park • Nacionalnu Strategiju biodiverziteta sa akcionim planom • Nacionalnu strategiju održivog razvoja • Strategiju razvoja šumarstva • Konvenciju o biološkom diverzitetu (CBD) • Strategiju razvoja ljudskih resursa u sektoru turizma u Crnoj Gori • Strategiju razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine

Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine pruža okvir za prostorni razvoj teritorije Crne Gore i definiše opšte principe i ciljeve prostornog razvoja zasnovane na održivom razvoju, kao i posebnih ciljeva područja i potpodručja, kao i odgovarajućih principa prostornog razvoja zasnovanih na održivom razvoju. Ovaj plan daje smjernice za kreiranje sektorskih politika i detaljnijih prostorno-planskih dokumenata na državnom i lokalnom nivou.

Planski osnov Plana upravljanja nacionalnim parkom Lovćen 2016–2020. je Prostorni plan posebne namjene Lovćen (Sl. list CG, br. 26/14). Prostorni plan obuhvata djelove teritorije Prijestonice Cetinje, opštine Budve u granicama utvrđenim Zakonom o nacionalnim parkovima (Sl. list CG, br. 28/14). Uključuje uređenje, korišćenje i namjenu prostora, politike očuvanja, zaštitu prirode i kulturno-istorijskog nasljeđa, strategiju razvoja, smjernice za sprovođenje i realizaciju plana, kao i zoniranje prema različitim tipovima korištenja.

Usklađenost Prostornog plana kao temeljnog zakonskog dokumenta i Plana upravljanja koji je strateški dokument i osnova za upravljanje, aktivnosti i djelatnosti očuvanja, od značaja je za zonaciju parka. Zoniranje je u Prostornom planu napravljeno prema glavnim ciljevima



očuvanja i namjenama korištenja, a u Planu upravljanja je ono detaljnije definisano zbog upravljačkih akcija i mjera zaštite u svakoj zoni.

Prostorni plan daje smjernice, dok Plan upravljanja dodatno određuje operativne aspekte upravljanja zaštićenim područjima.

Republika Crna Gora je potpisnik svih značajnih međunarodnih ugovora u oblasti zaštite prirode, među kojima je jedan od osnovnih i Konvencija o biološkoj raznolikosti (CBD) kojom se obavezala na očuvanje postojeće biološke raznolikosti i na održivo korištenje njenih sastavnih dijelova.

Predjeli parka su prirodno bogatstvo od izuzetne važnosti za Crnu Goru i regiju. Područje je bogato endemskim vrstama i staništima, s karakterističnom morfologijom terena, krškim pojavama i neponovljivim panoramskim vidikovcima koji ovom nacionalnom parku daju poseban vizuelni identitet i značaj.

Nacionalnom strategijom šumarstva (2014–2023), u poglavlju Zaštita biodiverziteta i druge ekosistemske usluge šuma, definisan je cilj unapređenje upravljanja šumama u nacionalnim parkovima. Planira se da u budućnosti planovi upravljanja nacionalnih parkova treba da sadrže relevantne elemente programa gazdovanja šumama, uz dominantnu ulogu ciljeva zaštite za šume u drugoj i trećoj zoni zaštite. Time će se omogućiti plansko korišćenje privatnih i državnih šuma, gdje je to prihvatljivo sa gledišta zaštite prirode i prihod za vlasnike zemljišta i Nacionalnih parkova u slučaju da je zemljište u državnom vlasništvu. Nacionalnom Strategijom biodiverziteta sa akcionim planom za period 2010–2015. godine, predviđene su različite aktivnosti i definisane institucije odgovorne za njihovo sprovođenje, koje bi osavremenile i unaprijedile upravljanje i zaštitu biodiverziteta u nacionalnim parkovima. Strateški ciljevi zaštite biodiverziteta na nacionalnom nivou su do 2015. godine bili definisani Nacionalnom strategijom biodiverziteta sa akcionim planom za period 2010–2015. godina. Zbog potrebe usklađivanja NSBAP-a sa Aiči ciljevima Konvencije o biološkom diverzitetu (CBD) i formiranja nacionalnog strateškog okvira u skladu sa Strateškim planom za biodiverzitet 2011-2020 i EU Strategijom biodiverziteta do 2020, kao i radi redefinisanja nacionalnih strateških ciljeva, u narednom periodu biiće urrađena revizija Nacionalne strategije biodiverziteta i redefinisanje nacionalnih ciljeva. Nacionalna Strategija održivog razvoja Prva Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore (NSOR) usvojena je 2007. godine i predstavljala je korak u nastojanju da se deklarativno opredjeljenje Crne Gore da bude ekološka država konkretizuje i realizuje. Od kada je usvojena, NSOR je kroz proces evaluacije pretrpjela reviziju u dijelu akcionog plana kada su revidirani određeni ciljevi, mjere i sa njima povezani indikatori, u skladu sa izvještajima o implementaciji i progresom ostalih programa koji su u međuvremenu realizovani. Budući da je rok za koji je ova strategija bila predviđena istekao, i da su se u Crnoj Gori u međuvremenu desile mnoge promjene, prije svega reforme vezane za EU integracije i harmonizaciju nacionalne legislative sa Acquisem, kao i da su na nacionalnom i međunarodnom nivou pokrenuti novi programi i inicijative vezane za održivi razvoj, stekli su se uslovi za reviziju NSOR, koja treba da bude usklađena sa novim politikama i strategijama. Uz to, proces revizije uključuje i širok konsultativni proces, koji treba da obezbijedi uključivanje svih interesnih strana i obezbjeđivanje konsenzusa društva o prioritetima i ciljanim vrijednostima nove NSOR. U skladu sa navedenim, izrađeno je Polazište za izradu NSOR 2014-2020. godine, koje daje novu razvojnu viziju Crne Gore, a na osnovu koje će se dalje razvijati NSOR i proces konsultacija. Republika Crna Gora je potpisnik svih značajnih međunarodnih ugovora u oblasti zaštite prirode, među kojima je jedan od osnovnih ugovora Konvencija o biološkoj raznovrsnosti (CBD)



kojom se obavezala na očuvanje postojeće biološke raznovrsnosti i na održivo korištenje njenih sastavnih dijelova. Deklaracija Big Win II obavezuje Goru Goru da zajedno sa ostalim državama regije radi na jačanju procesa planiranja u zaštiti prirode, valorizovanju ekonomske vrijednosti svog prirodnog bogatstva, te na temelju tih vrijednosti na jačanju modela za održivo finansiranje zaštićenih područja u regiji i zajednički rade na ukupnom unapređenju zaštićenih područja u Dinarskom luku. Aktivnosti u okviru regionalnog saveza zaštićenih područja na prostoru zemalja Dinarskog luka, Asocijacije Parkova Dinarskog luka, usmjerene su na očuvanje bioraznolikosti i prirodnih fenomena mreže zaštićenih područja u regionu Dinarida, promovisanje turističkog brenda „Dinarski parkovi - neotkriveni svijet“, održivi regionalni razvoj i kvalitet života u regiji. 1.2. NACIONALNI PARK U MEĐUNARODNOM I NACIONALNOM KONTEKSTU

Republika Crna Gora je potpisnik svih značajnih međunarodnih ugovora u oblasti zaštite prirode na globalnom nivo. Na osnovu nacionalnih propisa iz oblasti zaštite prirode као i međunarodnih konvencija i programa prirodne vrijednosti parka stekle su zaštitni status:

IPA područje (Important Plant Area – važno stanište biljaka) – Zbog prisustva izuzetno velikog broja značajnih biljnih vrsta, područje Lovćena je prepoznato kao IPA (Important Plant Areas) područje;

EMERALD područje – je identifikovano na prostoru Nacionalnog parka Lovćen kao dio mreže područja (Emerald Network of Areas of Special Conservation Interest - AsCI) značajnih sa stanovišta primjene Konvencije o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa (Bernska konvencija) u Crnoj Gori; IBA i EMERALD područja predstavljaju okosnicu evropske ekološke mreže NATURA 2000 kroz koju se vrši primjena ključnih akata EU u oblasti zaštite prirode – Direktiva o staništima (Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora) – na osnovu koje se identifikuju i štite Special Areas of Conservation (SAcS) i Direktiva o pticama (Council Directive 79/409/EEC of 2 April 1979 on the conservation of wild birds) – na osnovu koje se identifikuju i štite Special Protection Areas (SPAs).

1.3. NADLEŽNOSTI I NAČIN UPRAVLJANJA U NACIONALNOM PARKU Prema Zakonu o zaštiti prirode (.Sl. list CG, br. 51/08, 62/13), nacionalni parkovi su

prirodni lokaliteti kopna ili mora, odnosno kopna i mora određeni da štite ekološku cjelovitost jednog ili više ekosistema za sadašnje i buduće generacije, pri čemu se onemogućava neadekvatno korišćenje prirodnih dobara ili druge štetne radnje i aktivnosti i obezbjeđuju osnove za duhovne, naučne, obrazovne, rekreativne potrebe i potrebe posjetilaca koje treba da budu saglasne sa očuvanjem životne sredine i kulture.

Nacionalnim parkovima upravlja Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore (JPNPCG), osnovano 1992. godine sa sjedištem u Podgorici. Nacionalni park Lovćen čini jednu od pet organizacionih jedinica JPNPCG.

Statutom Javnog preduzeća iz 2011. godine, definisane su upravljačke djelatnosti u nacionalnim parkovima koji radi zaštite i očuvanja biodiverziteta obavljaju:

• sprovođenje mjera zaštite u skladu sa režimom zaštite • praćenje stanja u nacionalnim parkovima i dostavljanje podataka organu uprave

nadležnom za poslove zaštite prirode i pravnom licu



• obezbjeđivanje nesmetanog odvijanja prirodnih procesa i održivog korišćenja nacionalnih parkova

1.4. CILJ IZRADE PLANA

Osnovni cilj izrade Plana upravljanja je donošenje kvalitetnog i praktično primjenjivog dokumenta koji čini osnovu za efikasno upravljanje zaštićenim područjima, kao i za racionalnu i strogo kontrolisanu valorizaciju prirodnih potencijala nacionalnog parka u službi održivog razvoja.

Ciljevi Plana upravljanja su : • zaštita, korišćenje i upravljanje zaštićenim prirodnim dobrom; • očuvanje, održavanje i monitoring prirodnih i drugih vrijednosti i segmenata životne

sredine; • održivo korišćenje prirodnih resursa, razvoj i uređenje prostora; • promocija i valorizacija zaštićenog prirodnog dobra; • razvoj turističke infrastrukture u skladu sa preporukama iz PPPN NP Lovćen • saradnja i partnerstvo sa lokalnim stanovništvom, vlasnicima i korisnicima

nepokretnosti.



1.5. METODOLOŠKI PRISTUP

Zakonski okvir za upravljanje nacionalnim parkovima zasniva se na Zakonu o zaštiti

prirode i Zakonu o nacionalnim parkovima. Zakonom o zaštiti prirode defiisana je obaveza upravljača zaštićenog prirodnog dobra (u ovom slučaju nacionalnih parkova) da izradi plan upravljanja koji se donosi na period od pet godina. Istim zakonom definisan je sadržaj planova upravljanja.

Zakonom utvrđeni sadržaj plana upravljanja i činjenica da on mora biti usaglašen sa PPPN NP Lovćen, planskim dokumentom višeg reda, opredijelili su metodološki pristup za njegovu izradu.

Plan upravljanja nacionalnim parkom donosi Vlada. Članom 66 propisano je da plan upravljanja sadrži:

• mjere zaštite, očuvanja, unapređivanja i korišćenja zaštićenog prirodnog dobra; • razvojne smjernice, smjernice i prioritete za zaštitu i očuvanje zaštićenog prirodnog

dobra uz uvažavanje potreba lokalnog stanovništva; • način sprovođenja zaštite, korišćenja i upravljanja zaštićenim prirodnim dobrom; • dugoročne ciljeve zaštite i održivog razvoja; • analizu i ocjenu uslova za ostvarivanje ciljeva zaštite; • prikaz prirodnih resursa i korisnika zaštićenog prirodnog dobra; • prioritetne aktivnosti na očuvanju, održavanju i monitoringu prirodnih i drugih vrijednosti i

segmenata životne sredine; • ocjenu stanja zaštićenog prirodnog dobra; • smjernice za naučno-istraživački rad; • planirane aktivnosti na održivom korišćenju prirodnih resursa, razvoju i uređenju

prostora; • prostornu identifikaciju planskih namjena i režima korišćenja zemljišta; • aktivnosti na promociji i valorizaciji zaštićenog prirodnog dobra; • oblike saradnje i partnerstva sa lokalnim stanovništvom, vlasnicima i korisnicima

nepokretnosti; • dinamiku i subjekte realizacije plana upravljanja i način ocjene sprovođenja; • finansijska sredstva za realizaciju plana upravljanja; • druge elemente od značaja za upravljanje zaštićenim prirodnim dobrom

Pored toga, za izradu ovog plana upravljanja korišćene su smjernice date u aktuelnom

priručniku za upravljanje zaštićeniim područjima („Guidelines for Application of Protected Area Management Categories“ IUCN, 2008), koji je bio značajan vodič i instrument za izradu savremenog plana upravljanja po principima najbolje međunarodne prakse.

Uvažavajući nacionalno zakonodavstvo i IUCN kriterijume, glavni cilj upravljanja u Parku je zaštita biodiverziteta i njegove odgovarajuće ekološke strukture i podrška za ekološke procese, uz promociju obrazovanja i rekreacije.

1.6. INSTITUCIONALNA STRUKTURA Nacionalnim parkom upravlja Javno preduzeće za nacionalne parkove sa sjedištem u

Podgorici. Preduzeće obavlja funkcije koje su mu zakonom povjerene, a to su zaštita i unapređenje prostora nacionalnih parkova. Te funkcije se ostvaruju kroz zaštitu, unapređenje, razvoj i promociju prirodnih i radom stvorenih vrijednosti. Održivo korišćenje resursa je uz zaštitu primarni cilj i djelatnost preduzeća. Ovo preduzeće se stara i sprovodi mjere



neometanog odvijanja prirodnih procesa i opstanka u što prirodnijem stanju reprezentativnih primjeraka biološkog i predionog diverziteta.

Javnim preduzećem upravlja Upravni odbor, a rukovodi direktor koje imenuje Vlada. Kao organ Upravnog odbora formiran je Naučni savjet preduzeća koji ima savjetodavnu ulogu.

Unutrašnje uređenje Javnog preduzeća određeno je statutom i pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta.

NP Lovćen u okviru Javnog preduzeća posluje kao organizaciona jedinice sa službama i zaduženjima regulisanim unutrašnjim aktima. Za realizaciju Plana upravljanja i godišnjih akcionih planova za NP Lovćen zadužene su stručne službe Javnog preduzeća i službe nacionalnog parka. Stručne i razvojne elemente plana kreira i implementira Služba za razvoj i unapređenje, dok zaštitu prostora obavlja služba smještena u Parku.



2. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA 2.1. OSNOVNI PODACI O PARKU

Nacionalni park Lovćen obuhvata centralni i najviši dio lovćenskog masiva, površine

6.220 ha. Smješten je u jugozapadnom dijelu Crne Gore, između Skadarskog basena, Bokokotorskog zaliva i Budvanske rivijere. Izdiže se u neposrednoj blizini mora, zatvarajući tako duge i vijugave bokeljske zalive, čineći zaleđe drevnom pomorskom gradu Kotoru. Na relativno uzanom prostoru srijeću se brojni i raznovrsni oblici reljefa, naglašeni u središnjem dijelu planine, gdje se Lovćen najviše izdigao Štirovnikom i Jezerskim vrhom. Padine planine su kamenite, sa brojnim škrapama, jamama i dubokim vrtačama, dajući krajolicima specifičan izgled. Zahvaljujući svom položaju na granici dvije sasvim različite prirodne cjeline, mora i kontinenta, Lovćen trpi uticaje oba klimatska tipa. S duge strane, orografija Lovćena uslovljava uticaj planinske klime. Svi ovi različiti uticaji uslovili su veoma bogat i raznovrstan biljni i životinjski svijet.

Na području ovog nacionalnog parka značajnu vrijednost čini kulturno-istorijsko nasljeđe. Svojevrstan arhitektonski relikt, vrijedan pažnje, jesu čuvene lovćenske serpentine. Stari put od Kotora vijuga uz Lovćen do Njeguša, živopisnog planinskog sela, u kojem se nalaze rodne kuće Petra II Petrovića Njegoša, znamenitog crnogorskog vladike i pjesnika iz XIX vijeka i posljednjeg vladara Crne Gore - kralja Nikole I Petrovića. Najmonumentalniji spomenik nacionalnog parka Lovćen je Njegošev mauzolej, podignut na Jezerskom vrhu, mjestu koje je ovaj istaknuti pjesnik i mislilac još za života izabrao za vječni počinak.

Lovćenski kraj obiluje brojnim elementima narodnog graditeljstva. Autentične su stare kuće i seoska guvna, kao i kolibe u katunima - ljetnjim stočarskim naseobinama. Sa vidikovca, u neposrednoj blizini, pruža se nezaboravan pogled na Bokokotorski zaliv i Katunsku nahiju koju je čuveni Bernand Šo, kada je ugledao, nazvao ''Kameno more''. NP Lovćen osnovala je 1952. godine Narodna Republika Crna Gora (SL. list NRCG, br. 16 I 17/1952). Od tada, nacionalni park je mijenjao organizacione modele svog poslovanja. Do 1961. godine njim je upravljao Republički organ za šume, a od tada prelazi u domen kulture. Godine 1978. konstituisan je SIZ - NP Lovćen, i na taj način se ovim prostorom upravljalo sve do 1992. godine, kada dolazi do formiranja Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore. Od tada pa do danas, ovaj park posluje kao organizaciona jedinica Javnog preduzeća. 2.2. POLOŽAJ I GEOGRAFSKI USLOVI

Planina Lovćen se nalazi na jugu primorskog lanca visokih planina dinarskog sistema i

neposredno uz primorje naglo se diže do svojih najviših vrhova. Geografski, Lovćen zauzima položaj prema susjednim planinama Orjenu (1895 m) na sjeverozapadu i Rumiji (1595 m) na jugoistoku, između kojih se nalaze niži planinski masivi. Nekada se pod pojmom planine Lovćen podrazumijevao samo Jezerski vrh i područje Ivanovih korita i Štirovnika. Međutim područje Lovćena i njegove podgorine zahvata znatno širi prostor u trouglu bokokotorski zaliv-budvansko polje-Cetinje. Njegov geografski položaj se približno poklapa sa geološko-tektonskim položajem i geomorfološkim, a sa hidrološkog aspekta to je znatno širi prostor, na sjeverozapadu od Orahovačke Ljute, prema jugoistoku do Skadarskog jezera.



Područje Nacionalnog parka nalazi se na nadmorskoj visini iznad 750 m, od čega 194 ha na visini iznad 1500 m.

2.3. PRIRODNE VRIJEDNOSTI I RIJETKOSTI

2.3.1. RELJEF

Lovćen je primorska planina, udaljena od mora samo samo 4-5 km, sa najvišom kotom

na Štirovniku 1749 m, što uslovljava izražene nagibe terena prema sjeverozapadu, zapadu i jugoistoku, odnosno pad terena i do ispod 100 mnv.

Prostor Lovćena je izgrađen od karbonatnih sedimenata veoma pogodnih za proces karsifikacije. Uz sadejstvo klimatskih uslova koji su naročito za vrijeme mezozoika i kenozoika pogodovali ovom procesu, stvoren je teren sa svim pojavama, procesima i oblicima krasa. Na ovom terenu zastupljene su kraške površi (dio kraške površi Stare Crne Gore), krška polja (Njeguško), doline, vrtače, uvale, škrape, jame i pećine, povremeni i stalni izvori, krška vrela, izvori bočatne vode, estavele, krške izdani i drugi oblici površinskog i podzemnog reljefa. Na Lovćenu ima tragova glacijalne erozije u obliku glacijalnih sedimenata-morena, kao i tragovi fluvijalne erozije na koje ukazuju skrašćene suve, viseće i slijepe doline. Tragovi jezerske erozije su vidljivi na obodu jezera pod Jezerskim vrhom, po obodu vrtače Blatište i u Njeguškom polju.

2.3.2. ZEMLJIŠTE Na prostoru Nacionalnog parka Lovćen postoje dvije grupe zemljišta: grupa smeđih

zemljišta i grupa crnice ili buavice. Smeđa zemljišta su obrazovana na flišu i krečnjacima sa proslojcima, glinaca i laporovitih

sedimenata. Po razvijenosti ova zemljišta su plitka i srednje duboka. Njihovom razvoju pogodovala je erozija i krčenje šuma i formiranje terasa na kojima je ovo zemljište dublje, dok je izvan terasa plitko i veoma podložno eroziji.

Crnice (buavice) su na prostoru Lovćena više zastupljena od grupe smeđih zemljišta. Područje Nacionalnog parka je dio krečnjačke visoravni starocrnogorskog holokarsta, a ovo zemljište je razvijeno na erodiranim krečnjacima.

Glavne poljoprivredne površine formirane su na flišnom terenu i u kraškim poljima, dok su manje obradive površine u uvalama, vrtačama i dolovima, kojih ima dosta na Lovćenu.

2.3.3. VODA (HIDROGEOGRAFIJA) Hidrogeološke karakteristike planine Lovćen posljedica su geološke građe, klimatskih i

geomorfoloških karakteristika i njegovog geografskog položaja. Na Lovćenu nema stalnih površinskih voda, i one su uglavnom podzemnog karaktera tipičnog za kraške terene, gdje su u karbonatnim stijenama usječene pukotine, sa krškim izdanima.

Dubina karstifikacije je veoma velika, na šta ukazuje i primjer ponora na Ivanovim koritima, u vrtači Blatište koja je na koti 1200 mnv. Kao hidrološki fenomen, utvrđena je veza ovog ponora i vrulje Gurdić, koja se nalazi ispod nivoa mora. Na najvišim kotama su izvori na obodu Jezerskog vrha i Štirovnika i po obodu uvale Ivanovih korita. Čuveni izvor Ivanova korita



nalazi se sa lijeve strane puta koji preko Bostura ide prema Jezerskom vrhu. Izdašnost mu zavisi od režima padavina, a kaptiran je još krajem 19. vijeka.

2.3.4. VAZDUH Vazduh kao klimatski parametar predstavlja važan turistički resurs nacionalnog parka.

Tome pogoduju njegova čistoća, razrijeđenost uslovljena orografskim faktorima, kao i činjenica da u neposrednoj blizini parka ne postoje fabrička postrojenja koja ispuštaju štetne gasove, i relativno mala frekvencija saobraćaja, kao i udaljenost najbližih urbanih centara Cetinja i Budve.

NP Lovćen nalazi se na sučeljavanju dva kilimata (visokoplaninskog i mediteranskog), što ovoj planini daje epitet vazdušne banje.

Apsolutna maksimalna temperatura zabilježena je na stanici Ivanova korita, i iznosi 30 stepeni C, i to u avgustu. Apsolutna minimalna temperatura vazduha iznosi -19 stepeni C. Zabilježena je u januaru.

2.3.5. KLIMA Položaj Lovćena koji se izdiže iznad Crnogorskog primorja odredio je da se ova planina

nalazi na kontaktu dvije klimatske oblasti, što za posljedicu ima posve specifičnu klimu. Na relativno malom prostoru susrijeću se uticaji sredozemne, planinske i umjereno-kontinentalne klime. U podgorini Lovćena prema primorju dominira sredozemni uticaj, a na visokim vrhovima uticaj visoke planinske klime, dok u kraškoj podgorini preovladava uticaj umjereno-kontinentalne klime.

Područje Lovćena, posmatrano u regionalnim kategorijama, među prvima je u Evropi po srednjoj godišnjoj količini padavina. To je uslovljeno geografskim položajem, konfiguracijom terena i opštom cirkulacijom atmosfere. Srednja godišnja količina padavina na području NP Lovćen iznosi 2500-3600 l/m2. Od klimatoloških parametara, važno je istaći uticaj juga, toplog i vlažnog vjetra s mora i bure koja duva sa sjevera, i hladnog i suvog vjetra koji duva s kopna na more.

2.3.6. PEJZAŽ

U primarnoj tipološkoj podjeli, pejzaž NP Lovćen pripada teritorijalnom pejzažu.

Akvatorijalni pejzaž nije zastupljen u NP, već čini šire okruženje u izraženom vizuelnom kontaktu.

Akvatorijum Jadranskog mora i Skadarskog jezera posredno utiče na obogaćenje pejzažnog i panoramskog doživljaja Lovćena kao dominirajućeg orijentira prostora koji ga okružuje.

U sekundarnoj tipološkoj podjeli razlikuje se prirodni i antropogeni pejzaž, odnosno mješoviti pejzaž kao prirodni pejzaž izmijenjen naseljavanjem i korišćenjem prostora za egzistenciju.

Prirodni pejzaž čini razuđeni morfološki sklop planinskog lanca sa svim pojavnim oblicima "ljutog" krša u kombinaciji sa šumskim pokrivačem u gustim ili prorijeđenim kompleksima i ogoljelim prostorima, prekrivenim često oskudnom travom u razdrobljenom kamenjaru.

Makropejzaž Lovćena, gledan iz udaljenih pozicija redukuje se i doživljava kao uzburkana morfološka kompozicija dviju dominirajućih komponenti: ogoljelih krških vrhova, sivih tonova i tamnozelene osnove iz koje izbijaju stijene. Pečat čitavom parku i širem okruženju daje trovršje Štirovnik 1749 m, Jezerski vrh. 1657 m i Babljak 1604 m.



U mikropejzažu diferenciraju se brojne gradivne komponente zavisno od genetske osnove i procesa koji su uticali na formiranje tipologije i izgleda pejzaža. Kraški pejzaž je zastupljen u svim pojavnim oblicima koji se javljaju na tvrdim krečnjacima, dolomitima i dolimitiziranim krečnjacima. Najzastupljeniji oblik su vrtače i rasprostranjene su u cijelom parku. Na ogoljelim prostorima su obično kamenite i djelimično zatravljene, sa razvijenim dnom, a u šumskim kompleksima su popunjene šumskom vegetacijom. Često su zalivađene ili obrađene u katunima i naseljima.

Glacijalni pejzaž je na najvišim vrhovima Lovćena, Štirovnika, Jezerskom vrhu, Babljaku, Trešteničkom vrhu i Đurđevcu. Lednički jezici su sa ovog prostora djelovali prema Cetinju, Ugnjima, Majstorima, Krscu i Njegušima, ostavljajući za sobom zaobljene ili nazupčene vrhove, zatim valove ili dolove kao što su Ivanova korita, Gornji i Donji Bostur, Kuk, Dolovi. Na putu prema donjim pozicijama zasuli su pijeskom i drobinom dolove, kraška polja i terase stvarajući osnovu za razvoj zemljišta na kome se kasnije razvio kultivisani (antropogeni) pejzaž. Hidrografski ostaci glacijacije nijesu razvijeni zbog snažne karstifikacije, izuzev malog jezera ispod Jezerskog vrha. Hidrografske pojave u vidu izvora na Ivanovim koritima, Obzovici, Ugnjima i uganjskim vrelima i Ljubin potok su dragocjeni elementi u mikropejzažu, kao i u funkcionalnom pogledu.

Antropogeni pejzaž je zastupljen skoro u potpunosti u kontaktnim zonama, na kraškim poljima Cetinja, Njeguša, u Dolovima i na zaravnima Bjeloša, Očinića, Uganja, Uganjskih vrela, Obzovice i Brajića. Prirodni pejzaž je zamijenjen naseljima. Šumske sastojine su isječene, prorijeđene i zakržljale. Stvoren je novi kultivisani pejzaž, sa interesantnim seoskim i urbanim aglomeracijama u kamenu sa mnoštvom terasa, podzida, kamenih ograda, crkvicama, gumnima, grobljima. Naselja su uklopljena u prirodni pejzaž, graditeljski duh oslonjen na tradiciju života u kršu. Pod antropogenim uticajem, kompleks visokih šuma je prešao u kategoriju srednjih i niskih. Koliko je Lovćen važan kao percepcija iz okruženja, još je značajniji kao vidikovac za sagledavanje prostora južne Crne Gore, posebno morske obale i skadarske kotline. Impresivne panorame Bokokotorskog zaliva sa razuđenim reljefom poluostrva Luštice i Vrmca i masivom Orjena u zaleđu, sa ostrvima Sv. Marko, Sv. Đorđe i Gospa od Škrpjela sa brojnim naseljima nanizanim na litoralnu liniju i Kotorom u prvom planu, doživljavaju se sa lovćenskih vrhova (Jez. vrh, Štirovnik, Babljak), posebno sa lovćenskih serpentina ispod Štirovnika i Krsca. Sa Jezerskog vrha se najimpresivnije doživljava "kameno more" ljutog krša Katunske nahije i Cetinja. Pored Cetinja, u uvalama i kraškim zaravnima sagledavaju se aglomeracije seoskih naselja u krškoj osnovi sa oskudnom vegetacijom. Sa istih pozicija otvara se panorama Skadarskog jezera sa Vranjinom. 2.3.7. FLORA I VEGETACIJA Specifičan spoj ekoloških uslova uticao je na razvoj složenih i raznovrsnih bioloških sistema. Osim prirodnih životnih uslova, antropogeni faktor je značajno definisao sadašnju u odnosu na raniju (potencijalnu) vegetaciju i vrste koje je čine. Nekada gusti šumski kompleksi, uglavnom bukove šume, trpeći snažne negativne uticaje dosta su prorijeđeni, čime su kraški elementi reljefa još više došli do izražaja. Pa ipak, šume su dominantan ekološki faktor koji činii 67 % ukupne povšine Nacionalnog parka.

Glavna karakteristika lovćenske vegetacije jeste izrazita visinska raščlanjenost. Smjenjuje se pet vegetacijskih pojaseva i u okviru njih deset zajednica potencijalne prirodne vegetacije. Na području parka, koji zauzima najviši dio masiva Lovćena, šikare i niske šume crnog graba (Seslerio-Ostryetum) sa porastom nadmorske visine ustupaju mjesto dominantnim bukovim šumama, a zatim pojasu planinskih rudina, koje obrastaju najviše vrhove. Strme, kamenite sjeverne i sjeveroistočne strane Štirovnika, a parcijalno i Jezerskog vrha, na



siromašnom i plitkom zemljištu, zauzima zajednica endemoreliktnog bora munike, stavljena pod strogi režim zaštite.

Kao azonalni tip vegetacije dominira vegetacija pašnjačkih kamenjara, predstavljena zajednicama Stipo – Salvietum officinalis i Genisto – Globularietum belidifoliae, nastale degradacijom klimazonalnih šumskih zajednica. Obiluju ljekovitom, aromatičnom i medonosnom florom.

Na krečnjačkim stijenama razvijena je vegetacija pukotinarki endemične zajednice Campanulo-Moltkeetum petreae, rasprostranjena na čitavom području Lovćena. Na strmim stranama najviših vrhova planine i na primorskim padinama nalazi se pionirska vegetacija točila zajednice Drypetum linnaeanae.

Po uvalama i vrtačama, koje su pokrivene dubljim i plodnijim zemljištem, su livade i oranice. U odnosu na rasprostranjenost šumske vegetacije i vegetacije pašnjačkih kamenjara, ovo su neznatne površine.

Degradiran vegetacijski pokrivač obogaćen je zanimljivom florom, od 1158 vrsta, 476 rodova i 95 familija (Tomić-Stanković, 1970). Karakterišu je endemi lokalnog rasprostranjenja, brojni dinarski i balkanski endemi, vrste zaštićene nacionalnim zakonodavstvom i međunarodnim regulativama (Bernska konvencija, CITES, IPA, Natura 2000 – Habitat direktiva), kao i raznovrsna i veoma bogata ljekovita, aromatična i medonosna flora.

Posebno važni taksoni za očuvanje genofonda i biodiverziteta su lokalni endemi, arealom ograničeni na područje Lovćena. Po literaturnim izvorima ukupno ih je šest: Berteroa gintlii, Edraianthus wettsteinii subsp. lovcenicus, Dianthus nicolai, Lamium lovcenicum, Verbascum abietinum var. lovcense, Serratula radiata subsp. cetinjensis. Sem lovćenskog zvončića (Edraianthus wettsteini subsp. lovcenicus), ostali nalazi su ili taksonomski sporni (Lamium lovcenicum), ili još nijesu potvrđeni na terenu.

Dragocjenu endemsku floru čine: Tulipa grisebachiana, Viburnum maculatum, Scilla lacusicii, Fritillaria gracilis, Lilium cattaniae, Crocus tommasinianus, Genista sericea, Moltkia petraea, Petteria ramentaceae, Saxifraga federici-augusti, Bupleurum karglii, Silenevreichenbachii, Silene tommasinii, Amphoricarpos neumayeri, Achillea abrotanoides, Athamanta haynaldii, Tanacetum cinerarifolium, Micromeria dalmatica, Malcolmia illyrica, Pinus heldreichii, Edrainthus tenuifolius, Pedicularis brachyodonta, Hieracium waldsteinii, Micromeria parviflora, Crepis pantocsekii i dr.

U reliktnoj flori najbrojnije su vrste tercijerne starosti: Acer obtusatum, Corylus colurna, Ilex aquifolium, Ostrya carpinifolia, Taxus backata, Stafilea pinnata idr. Borealni relikt Corallorhiza trifida pronađena je na Lovćenu 2005. godine (Pulević).

Područje NP Lovćena je zbog prisustva značajnih biljnih vrsta identifikovano kao Područje značajno za biljke (Important Plant Areas – IPA).

Po osnovu primjene EMERALD mreže, na području parka identifikovano je 6 habitata sa Rezolucije 4 Bernske konvencije :

• 34.3. Dense perrenial grasslands and middle European steppes • 34.5. Mediterranean xeric grasslands – mediteranske kserotermne livade • 41.1. Beech forests – bukove šume • 41.7.Thermophilous and supra Mediterranea oak woods – termofilne i supra

mediteranske hrastove šume • 41.8. Mixed Thermophilous forests – miješane termofilne šume • 42.7. High oromediterranean pine forests – visokoplaninske oromediteranske šume bora

(habitat sa munikom) Po osnovu EU habitat direktive identifikovano je 10 habitata, kao potencijalnih NATURA

200 sajtova: • 6170 Alpijski i subalpijski krečnjački pašnjaci



• 6210 Poluprirodne suve travne žbunaste formacije na krečnjacima (Festuco-Brometalia) • 62A0 Istočno-submediteranski suve livade (Scorzoneretalia villosae) • 8120 Krečnjački sipari od montanog do alpskog nivoa • 8130 Zapadnomediteranska i termofilna točila • 8140 Drypetum linneanae • 8210 Hazmofitska vegetacija u pukotinama krečnjackih stijena • 91K0 Ilirske šume Fagus sylvatica • 91W0 Mezijske bukove šume • 95A0 Visoke oromediteranske šume munike i molike

Identifikovane biljne vrste sa EU Habitat Directive (1992) na podrucju NP Lovćen su

Pulsatilla grandis, Himantoglossum caprinum i Scilla litardier

2.3.7.1. Šume Šume u parku su šume posebne namjene, naročite prirodne vrijednosti, namijenjene za

naučna istraživanja i nastavu, oporavak, odmor, rekreaciju i dr. U njima se prvenstveno ističu njihove opšte korisne funkcije a to su biološka, zaštitna i dekorativna.

Šume Nacionalnog parka Lovćen predstavljaju najrasprostranjenije ekosisteme koji čine 67 % ukupne površine parka i zahvataju 4.189 ha.

Na ovim prostorima rastu brojne šume bukve, javora, munike. Nažalost, u prošlosti su bile izložene degradaciji usljed različitih antropogenih uticaja. Listopadne, četinarske, mješovite šume i kulture i danas rastu, ali dosta devastirane. Posebno mjesto u šumskoj vegetaciji ima asocijacija Fagetum montenegrinum montanum Bleč., sa nekoliko subasocijacija: F. montenegrinum seslerietosum, F. montenegrinum viburnetosum, F. montenegrinum subalpinum. Ukupna površina bukovih šuma u užem dijelu parka procjenjuje se na 1200 ha, u visinskom području 800 – 1500 mnv (Vujanović i Vučković, 1993).

Bukova šuma Lovćena je reliktnog porijekla jer je izgubila vezu sa glavnim arealom u sjevernoj Crnoj Gori, tako da se danas, floristički osiromašena i jako degenerisana, održala na ovoj planini (Tomić – Stanković, 1970). Najočuvanije visoke bukove šume nalaze se na lokalitetu Konjsko, u jugozapadnom dijelu parka. Zona bukve sa kulturama četinara (uglavnom kulture Pinus nigra) i rijetkih lišćara i četinara nalazi se između Štirovnika, Jezerskog vrha, Babljaka i Goliša.

Endemična vrsta Pinus heldreichii H. Christ. raste na najvišim vrhovima – Štirovnik i Jezerski vrh (Tomić – Stanković, 1970). Munike, u manjim grupama ili kao pojedinačna stabla, ima na obroncima Jezerskog vrha. Ranije je bio više rasprostranjen, ali je sječom uništen. Pošumljavanjem (1978) je unešen crni bor koji dominira područjem na obroncima Jezerskog vrha, pa čak i potiskuje muniku sa svog staništa. Pošumljavanjem su takođe unešene vrste: Pinus silvestris (bijeli bor), Picea excelsa (smrča), Larix sp. (ariš) u istoimenom dijelu zaravni Ivanova korita na lokalitetu Rupe – Blatište – Vrtače. Na sredini ovog lokaliteta – mjesto zvano Rupe, na manjem prostoru raste šuma bora krivulja (Pinus mugo Turra), kao i na lokalitetu Mali Bostur (Vujanović V. i sar. 1994). Zdravstveno stanje ovih kultura nažalost nije zadovoljavajuće.

U kulturama crnog bora (različite starosti) na području parka konstatovane su sljedeće parazitne gljive: Armillariella mellea, Cenangium ferruginosum, Cyclaneusma niveum, Dothistroma septospora, Lophodermium pinastri, L. seditiosum, Sphaeropsis sapinea, Schizophyllum commune (na kori suvih stabala) i Tympanis confusa.

Od insekatskih vrsta i na crnom i na bijelom boru konstatovane su sljedeće vrste: Monochamus galloprovincialis, Phaenops cyanea, Magdalis spp., Pissodes notatus, Ips acumunatus, Ips sexdentatus, Myelophilus minor, M. piniperda, Pityogenes bidentatus, P.



bistridentatus, P. quadridens, Hylaster ater i H. attenuatus. Insekti koji se javljaju na području parka čine sekundarne ili tercijalne štetne faktore.

Stanje šuma u šumskim ekosistemima u I stepenu zaštite - posebni rezervati Shodno zakonskim propisima, u ovoj zoni nije moguće činiti radikalnije zahvate.

Isključivo je moguće ograničiti aktivnosti na naučna istraživanja, sanacione i druge neophodne mjere u slučaju požara, pojave biljnih i životinjskih bolesti i prenamnožavanja štetočina Rezervat izdanačkih bukovih šuma sa kulturama četinara – obuhvata prostor između Ivanovih korita, Babljaka, Rupa i Turčinovog groba. U ovom rezervatu je područje oko Ljubinog potoka i Blatišta. Površina rezervata je 36,00 ha. Površina pod izdanačkim šumama bukve je cca 26,00 ha, a pod kulturama crnog bora cca 10,00 ha. Izdanačke šume bukve – Ove šume su u veoma lošem stanju i prekinutog su sklopa. Obično u bokorima iz istog žilišta polazi veći broj stabala malih visina i lošeg kvaliteta, sa visokim procentom suvih stabala. Sporadično se javlja javor (Acer pseudoplatanus), sa progresivnim širenjem na cijelom prostoru parka. Šumske kulture crnog bora i drugih četinara – U kulturama starosti oko 50 godina proces sušenja je posebno izražen. Naročito je ovaj proces izražen u kulturi crnog bora na lokalitetu Lanište (starost stabala je preko 50 godina) ispod suvih stabala formirao se prirodni podmladak javora, vrste koja je nekad na ovom prostoru bila prema istorijskim izvorima široko zastupljena.

Rezervat šumske sastojine bora munike (Pinetum heldreichii) – Rezervat munike se nalazi na padinama Jezerskog vrha, sa kulturom crnog bora koji potiče od ranijih pošumljavanja. Površina lokaliteta je 10,3 ha. Muniku potiskuje crni bor. Javlja se u manjim grupama ili kao pojedinačna stabla.

Rezervat Treštenički vrh – vodoizvorište Treštenička voda. Rezervat čini šuma izdanačke, degradirane bukve sa gustim sklopom i velikim brojem stabala u odnosu na površinu. Treštenički vrh sa najužom okolinom ne pripada rezervatu ili I zoni zaštite, već je smješten u II zonu zaštite.

Rezervat bukove sastojine na prostoru Konjsko – nalazi na jugoistoku Parka u kom su izdvojene visoke bukove šume čija je površina 136,00 ha. Zdravstveno stanje bukve u ovom rezervatu je relativno dobro. Na nekim mjestima konstatovana su i pojedinačna sušenja stabala, mada ova pojava za sada ne zauzima veće površine.

Stanje šuma u šumskim ekosistemima I stepena zaštite Šumski ekosistemi I stepena zaštite obuhvataju šire područje Štirovnika i Jezerskog

vrha, područje Babljaka, šire područje od Majstorice preko Jasikove rupe, Osmogrka i Skrobotuše do Konjskoga i Studenih dolova i ukupna površina je 1.482 ha. U tu površinu je uključen veći dio (255 ha) površine posebnih rezervata prirode.

Prvi rezervat obuhvata prostor između Jezerskog vrha i Trešteničkog vrha. U ovom rezervatu nalaze se izdanačke šume bukve i šumske kulture crnog bora i drugih četinara.

Šumske kulture bijelog bora, smrče i ariša nalaze se u istočnom dijelu zaravni Ivanova korita, na lokalitetu Rupe – Blatište i Vrtače (ispod Turčinovog groba). Podignute kulture su starosti preko 40 godina.

Površina izdanačkih šuma bukve u prvom stepenu zaštite iznosi preko 1.000 ha. Ove šume su, osim sjevernih padina Trešteničkog vrha, u veoma lošem stanju. Sastojine su prekinutog sklopa, isprekidane kamenjarima, dominiraju izdanačka stabla druge i treće generacije. Obično u bokorima iz istog žilišta polazi veći broj stabala malih visina i lošeg



kvaliteta sa visokim procentom suvih stabala. Sušenje šuma je uzrokovano nizom drugih abiotičkih i biotičkih faktora od kojih na prvo mjesto dolaze klimatske promjene i polutanti.

Stanje šuma u šumskim ekosistemima II stepena zaštite Površine ovih šuma iznose 1.235,20 ha, od čega 1.038,80 ha izdanačkih šuma bukve i 196,40 ha šikara bukve i u njima je dozvoljena njega šuma, prorede i obnova šuma radi stvaranja potencijalne autohtone vegetacije. Izdanačke šume bukve – nalaze se na lokalitetima: Ševarini dolovi, Laške rupe, Ošja lokva, Vojvodin vrh, Vitine ploče, Skala, Đurđevac, Zverinjačke rupe, Jasinove rupe, Babljak, Raduljica i Pijavice. Ove šume su tipične izdanačke šume, degradirane, sa prekinutim sklopom ispresijecane kamenjarima, a bliže naseljima Majstori, Kuk i Njeguši su jače degradirane.

Kvalitetnije šume su na istočnim i zapadnim padinama Trešteničkog vrha i Ivanovim rupama. Prevođenja ovih sastojina u visoki uzgojni oblik je veoma dug i zahtjevan posao i traži značajno angažovanje šumarskih stručnjaka. Šikare bukve – nalaze se u sjeverozapadnom dijelu parka, u blizini Vučjeg dola, Bežaljice i Kuka.Jedan su od krajnjih degradacionih oblika šume.

Ove šume su posljednjih godina bile u potpunosti pod jakim negativnim uticajima, uglavnom požara i manjim dijelom nelegalne sječe. To je uslovilo i promjenu primarnih osobenosti šumskih zajednica na Lovćenu i umnogome uticao na ekološke odnose u njima.

Stanje šuma u šumskim ekosistemima III stepena zaštite Površina III zone zaštite je 3.114 ha, od čega je šumskom vegetacijom pokriveno oko

1.200 ha. Najveći dio ove površine je u privatnom vlasništvu (90 % ukupne površine III zone zaštite). Lokaliteti koji se nalaze u III zoni zaštite su: Lučića grm, Šanak, Mramor, Kruševice, Duge njive, Bućenele, Srednjačke doline, Ogoreline, Zverinjačke rupe, Đuđevac, Đurđeva glava, Lokve, zapadno područje Babljaka, okolina sela Kuk, Ivanova korita, Presjeka.

Podaci o stanju šuma su prikupljani prije više od 10 godina i ne mogu realno da predstave stvarno stanje šuma ovog parka. Do sada nije vršeno prikupljanje podataka ni o zdravstvenom stanju šuma, funkcionalnim karateristikama, stanišnim i drugim ekološkim vrijednostima ovog parka.

2.3.7.2. Gljive

Dosadašnja istraživanja makromiceta i mikromiceta Lovćena ukazuju na značajno

prisustvo gljiva na ovom području. Kasom (2002) na ovom području konstatuje 137 taksona. Posebnu vrijednost planine Lovćen čine vrste koje, prema Crvenoj listi, imaju status

ugroženih makromiceta u Evropi. One su svrstane u četiri kategorije (A, B, C, D) koje izražavaju stepen njihove ugroženost i nivo zaštite koji im treba obezbijediti.

Na Lovćenu su zabilježene vrste iz A i C grupe (Kasom, 2002): U grupi A su gljive kod kojih brojnost populacija rapidno opada na velikom prostranstvu,

koje su u mnogim zemljama iščezle i neophodna je zaštita najvećeg intenziteta. Zabilježena je vrsta Boletus satanas (ludara).

U grupi C su gljive koje su rasprostranjene na širokom prostoru, ali rasutih i nepovezanih populacija, od kojih su najznačajnije zabilježene vrste: Boletus appendiculatus (šiljatonogi vrganj), Hericium clathroides, (bukov igličar), Hygrophorus hypothejus (kasna puževica), Mutinus caninus (pasji stršak) i Lactarius acris (oštra mliječnica).

Sve navedene vrste su zaštićene Rješenjem o stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i životinjskih vrsta („Službeni list RCG“, br. 76/06).

Kasom (2003) navodi da su često nalažene vrste na Lovćenu: Agaricus campestris, Amanita pantherina, A. vaginata, Boletus edulis, B. luridus, Bovista plumbea, Clavariadelphus pistillaris, Clavatia excipuliformis,Clitocybe odora, Clitopilus prunulus, Coprinus micaceus, Cystoderma amianthinum, Diatrype disciformis, Hebeloma sinapizans, Hydnum rufescens, Hygrophorus eburneus, Hypholoma fasciculare, Laccaria amethistina, L. laccata, Lactarius



blennius, Leccinum griseum, Macrolepiota procera, Marasmius oreades, Morchella conica, Mycena inclinata. Najčešća vrsta je Suillus granulatus, u svim borovim šumama Lovćena (Kasom, 2003).

Vrsta iz istog roda Suillus luteus, (osinac, maslenka) je nađena samo jednom u kulturi Pinus mugo Turra. Vrsta je rijetka u Crnoj Gori i zato je zaštićena Rješenjem o stavljanju od zaštitu pojedinih biljnih i životinjskih vrsta („Službeni list RCG“, broj 76/06).

Od komercijalnih vrsta gljiva na području Parka javljaju se sljedeće (Kasom, 2003): Agaricus campestris – rudnjača, Agaricus macrospores – kraćun, Cantharellus cibarius –lisičarka, Lactarius deliciosus – rujnica, Pleurotus ostreatus – bukovača, Boletus aestivalis – ljetnji ili mrežasti vrganj, Boletus edulis – pravi vrganj, Suillus granulatus – vučji hljebac, Morchella conica – stožasti smrčak, Macrolepiota procera – sunčanica.

Najveći broj mikromiceta parazitira na drugim organizmima (biljkama, životinjama, gljivama). Iako svojim domaćinima nanose štetu, gljive su bitan faktor prirodne selekcije vrsta.

2.3.8. FAUNA Geografski položaj Lovćena je uslovio niz specifičnosti u njegovoj klimi, a time i u

sveukupnoj interakciji njegove sredine sa živim svijetom. U geološkom pogledu izgrađen je od karbonatnih stijena i tipičan je krški teren koji ima dosta uticaja na živi svijet i čini ga složenim i bogatijim po vrstama i endemskim i reliktnim oblicima.

Fauna Lovćena je istraživana u svim segmentima i karakteristična je po složenosti i bogatstvu vrsta.

Na osnovu složenosti organizama i evolutivnog slijeda, sljedeća fauna je prepoznata kao bitna za NP Lovćen:

2.3.8.1. Beskičmenjaci

Entomofauna – insekti

Na Lovćenu su zastupljeni sa oko 80 vrsta, što čini gotovo polovinu vrsta koje inače naseljavaju Crnu Goru.

Na prvom mjestu je šumski mrav (Formica rufa). Od tvrdokrilaca su zaštićene dvije vrste: jelenak (Lucanus cervus) i nosorožac (Oryctes nasicornis). Markantne vrste leptira: lastin repak (Papilio machaon ), apolonov leptir (Parnassius apollo) i jedarce (Papililo podalirius).

Fauna gastropoda – puževi Pripada grupi izuzetno bogatih i specifičnih grupa životinja i prirodna je rijetkost u

genetskom naučnom i ekološkom pogledu. Na 22 lokaliteta nalazi se veliki broj usko rasprostranjenih taksona – 34 endemske vrste i 34 vrste čiji je tipičan lokalitet Lovćen, što je rezultat krškog terena.

2.3.8.2. Herpetofauna - vodozemci i gmizavci Lovćen je jedan od najmoćnijih centara diverziteta herperofaune Evrope. Do sada je u

granicama nacionalnog parka registrovano 16 vrsta, ali na osnovu staništa moglo bi se zaključiti da je Lovćen važan reprodukcioni centar herpetofaune i pretpostavlja se da je brojnost vrsta vodozemaca i gmizavaca veća. Većina vodozemaca i gmizavaca u NP Lovćen vezano je za Jezero pod Jezerskim vrhom sa jedinstvenom herpetofaunom, sa endemima i reliktima različitih geoloških perioda i različitog stepena endemizma.

Vodozemci – mali mrmoljak (Lissotriton vulgaris) - balkanski endem, glavati mrmoljak (Triturus carnifex) – na listi Bernske konvencije, zelena žaba (Rana ridibunda), žutotrbi mukač



(Bombina variegata) – na listi Bernske konvencije i krastača (Bufo bufo). Gmizavci – šumska kornjača (Testudo hermanni) – na listi Bernske konvencije,

oštroglavi (plavi) gušter (Dalmatolacerta oxycephala), mosorski gušter (Dinarolacerta mosorensis), zelembać (Lacerta viridis), veliki zelembać (Lacerta trilineata), blavor (Pseudopus apodus), bjelouška (Natrix natrix), riječna bjelouška (Natrix tessellata), poskok (Vipera ammodytes), zidni gušter (Podarcis muralis), kraški gušter (Podarcis melisellensis). 2.3.8.3. Ornitofauna

U ornitološkom pogledu, područje Lovćena odlikuje se bogastvom vrsta, specifičnim

ornitološkim zajednicama koje prate ekološke cjeline na tom prostoru. Fauna ptica Lovćena je bogata i složena zbog biogeografskog položaja masiva. Lovćen pored 88 vrsta ptica, registrovanih na njegovim južnim padinama, potencijalno je stanište za još najmanje 30 vrsta koje se ovdje gnijezde ili imaju status migratornih vrsta. Ptice koje bi trebalo izdvojiti kao tipične stanovnike NP Lovćen su: crvenorepa grmuša (Sylivia melanocephala), crnoglava travarka (Saxicola torquata), crvendać Erithacus rubecula), brgljez kamenjar (Sitta neumyer), jarebica kamenjarka (Alectoris graeca), slavuj (Luscinia megarhynchos), sojka (Garrulus glandarius), svračak (Lanius collurio).

2.3.8.4. Mammalia – sisari Fauna sisara pripada najmanje istraženim grupama životinjskog svijeta na prostoru

Lovćena. Veoma malo literaturnih podataka nalazimo o sisarima i to uglavnom o pripadnicima "krupne" faune. O, inače složenoj fauni sitnijih vrsta (šumski glodari, insektivori itd.) praktično nema podataka.

Tokom prethodnog planskog perioda, obavljeno je bazično istraživanje o prisutnosti sisara u NP Lovćen, koje je pokazalo da su srna (Capreolus capreolus), divlja svinja (Sus scrofa), zec (Lepus europaeus), lisica (Vulpes vulpes), divlja mačka (Felis silvestris), vuk (Canis lupus) i mrki medvjed (Ursus arctos) uobičajene životinje u ovoj regiji i da su njihove populacije stabilne u posljednjih pet godina. Postoji vjerovatnoća da se na južnim padinama Štirovnika pojavljuje šakal (Canis aureus).

2.4. STVORENE VRIJEDNOSTI

Prostor parka pripada teritorijama dvije opštine: Cetinja i Budve, a dio zaštitne zone zalazi i u opštinu Kotor. Na području parka nema stalnih naselja, već je stanovništvo kocentrisano u zaštitnoj (kontaktnoj) zoni i to u 12 naselja. Sva ta naselja izložena su demografskoj eroziji, a jedino naselje koje ostvaruje pozitivan indeks sa demografskog aspekta je Obzovica, ali i on je relativan imajući u vidu velićinu populacije ovog podrućja. Naselja u samom parku su katuni: Krstac, Vučji do, Bižaljevac, Kuk, Veliki Bostur, Mali Bostur, Trešnja, Dolovi, Ivanova korita, Majstori, Duge njive i Kruševica. Ovo su samo sezonska naselja, bez stalnog stanovništva, koje tokom sezone ima određene aktivnosti i interesno je vezano za park. 2.4.1. STANOVNIŠTVO I NASELJA

Naselja koja se nalaze u široj zoni parka pripadaju Prijestonici Cetinje te opštinama

Budva i Kotor. U periodu 1991–2003. godina opštine Budva i Kotor su imale rast broja



stanovnika i domaćinstava, indeksi su imali znatno veću vrijednost u Budvi. U istom periodu Cetinje je imalo opadanje broja stanovnika i domaćinstava.

Naselja koja se nalaze u široj zoni NP Lovćen su populaciono mala, samo naselje Erakovići ima 100, tri naselja (Bjeloši, Mirac i Ocinici) imaju od 50 do 100 stanovnika, dva naselja (Dubovik i Obzovica) imaju ispod 10 stanovnika, a naselja Majstori, Žanjev Do i Čavori su bez stanovnika (naselje Mastori čak od 1981. godine). U periodu 1991–2003. g. ukupni broj stanovnika je opao sa 769 na 576, dakle za 25 %, dok je u period 2003–2011. godina opao za dodatnih 60 stanovnika, odnosno 10,4 %. Od 17 naselja, u periodu 1991–2003. godina, dva su imala neznatan rast (Žanjev Do u Prijestonici Cetinje za dva stanovnika - ovo naselje je u prethodnom popisnom periodu bilo bez stanovnika i Čavori u kotorskoj opštini za 1 stanovnika) dok je ostalih 14 imalo opadanje broja stanovnika. U posljednjem međupopisnom periodu 2003–2011. godina rast broja stanovnika imala su naselja Njeguši (indeks 229,4) i Obzovica u Prijestonici Cetinje, i sva tri naselja opštine Budva (Brajići, Lapčići i Pobori), naselje Majstori je i dalje bez stanovnika, a ostalih 11 naselja imalo je opadanje broja stanovnika. U periodu 2003–2011. godine najveći broj stanovnika izgubila su naselja šire zone NP koja pripadaju Prijestonici Cetinje – čak 58 od 60. Naselja opštine Kotor: Čavor, koje je u prethodnom periodu imalo dva stanovnika, ostalo je bez stanovnika, a Mirac neznatno opadanje broja stanovnika (za 1); dok su naselja šire zone, koja pripadaju opštini Budva u istom periodu imala rast za 28 stanovnika.

2.4.2. PRIVREDNE I DRUŠTVENE DJELATNOSTI – EKONOMSKA ANALIZA Park se nalazi u okruženju tri opštine: Cetinje, Budva i Kotor. Najveći dio NP nalazi se

na području opštine Cetinje, dio zahvata opštinu Budva, dok područje Nacionalnog parka Lovćen ne zalazi u opštinu Kotor. Sam status područja asocira na područje od posebnog značaja i područje potencijalne tražnje. Stav o okruženju je pozitivan. Objektivna je povoljnost što se NP Lovćen nalazi u blizini receptivnih turističkih tržišta na crnogorskom primorju. Budva i Kotor su destinacije koje posjeti veliki broj turista u toku godine, tako da, pošto se NP Lovćen nalazi u blizini ovih mjesta, to predstavlja dobar početni impuls za razvoj turističkih djelatnosti. Kotor je drevni grad uvršten na UNESCO listu, kao grad posebne kulturne baštine, dok Budva predstavlja metropolu crnogorskog turizma.

Značajni su i Njeguši, mjesto u okolini Cetinja. Ovo mjesto je poznato po njeguškom siru i njeguškoj pršuti. U posljednjem periodu izgraden je određeni broj vikend kuća kao i privatnih smještajnih kapaciteta, što ukazuje na pomake u turističkoj ponudi ovog kraja. Osnovna djelatnost korišćenja dobara Nacionalnog parka ostvaruje se kroz turističku funkciju. Najznačajniji ekonomski benefit parka ostvaruje se kroz naplatu ulaznica na dva punkta: Bjeloši i Njeguši. Druge turističke aktivnosti od kojih Park ostvaruje prihode su: izdavanje bungalova i djelatnosti infocentra kroz prodaju suvenira i promotivnog materijala.

Nacionalni park Lovćen ostvaruje prihod i odgodišnje naknade za korišćenje dobara od JU Lovćen-Bečići i Avanturističkog parka koji se nalaze na Ivanovim koritima, kao i od JU Mauzolej na Jezerskom vrhu i Radio-difuznog centra koji se nalazi na Štirovniku. Na području parka ima malo sadržaja i aktivnosti koji bi sa aspekta ekonomije bili od većeg značaja. Važna činjenica je da u NP-u nema stalnih naselja pa ni stanovnika. Ivanova korita su u samom srcu NP i predstavljaju centralnu zonu ponude. Osnovna privredna djelatnost na lokalitetu Ivanova korita je turizam. Izgrađeni su kapaciteti koji čine značajnu ponudu parka. Čine ih odmarališta kapaciteta 200 ležaja, planinarski dom sa 35 ležaja. Uz ove kapacitete idu i skromni ugostiteljski sadržaji. Ovaj punkt je centar zbivanja u NP-u i području Lovćena. Najviše se razvio izletnički turizam, posjete Mauzoleju, Ivanovim koritima i Njegušima, kao i rekreativno-sportski i zdravstveni turizam. U širem pojasu Nacionalnog parka su vrlo značajni turistički motivi, kao što su: Njeguši, Majstori, Konjsko, Kotorske serpentine, Pobori i drugo. U parku ne postoje stalna naselja, ali ima katuna koji se koriste sezonski. Zanemarljiv je broj domaćinstava u ovim



katunima koji se sezonski bave stočarstvom, koje je podržano ekstenzivnom poljoprivrednom djelatnošću sezonskog karaktera. Sezonski se u parku na nekoliko lokacija nalaze štandovi za prodaju domaće hrane i oni i na takav skroman način upotpunjuju ponudu Lovćena. Sagledavajući ekonomske parametre, može se uvidjeti da potencijali Nacionalnog parka Lovćen nijesu dovoljno iskorišćeni, Dosadašnji, nedovoljan razvoj privrednih i društvenih djelatnosti može biti osnova za buduću ekonomsku valorizaciju ovog prostora. Na prostoru NP Lovćen djelatnost obavlja više subjekata, koji imaju karakter organizovane ustanove, ustanovljene od države. To pretpostavlja i neophodnost saradnje svih tih subjekata sa Nacionalnim parkom radi optimalizacije rješenja o načinu korišćenja prostora parka. Sa jedne strane, neki subjekti na prostoru parka imaju određene djelatnosti, a sa druge strane je park čija je prvenstvena uloga očuvanje prirodnih resursa u održivom stanju.

Pored pozitivnih kretanja ekonomskog razvoja ovog kraja, postoji i niz negativnih elemenata. To je prije svega njegova potpuna atrofiranost, neuključenost u ekonomski život okruženja. Ovaj prostor jednostavno ostaje po strani, iako svojom ponudom može da bude vrlo značajan.

Kada govorimo o turizmu, Cetinje, kao atraktivna destinacija i kulturno-istorijsko sjedište države, do sada se odlikovalo tranzitnim turizmom. Na Cetinju postoji nekoliko hotela. Među njima treba izdvojiti hotel „Grand“ u centru grada koji ima tri zvjezdice, te hotel „Panorama Gazivoda“ takodje sa tri zvjezdice. Značajni su i Njeguši, mjesto u okolini Cetinja. Ovo mjesto je poznato po njeguškom siru i njeguškoj pršuti. U novijem periodu izgrađen je određeni broj vikend kuća kao i privatnih smještajnih kapaciteta, što ukazuje na pomake u turističkoj ponudi ovog kraja.

Na teritoriji i zaštitnoj zoni Nacionalnog parka Lovcen, poljoprivredna kao i ukupna privredna djelatnost je relativno skromna. Skromnom obimu poljoprivredne i privredne djelatnosti u najvećoj mjeri doprinosi konfiguracija i orografija terena.

Struktura poljoprivrednih površina i konfiguracija cijelog prostora zahvata parka i okruženja je uticala da se stočarstvo nametne kao dominantna poljoprivredna djelatnost ovog područja. Stočarstvo je uglavnom ekstenzivnog karaktera, zasnovano na maksimalnom korišćenju planinskih pašnjaka i to gajenjem uglavnom sitnih preživara (ovaca i koza) i goveda.

Ekonomski razvoj ovog područja će zavisiti od uspostavljanja novih turističkih proizvoda, veće proizvodnje zdrave organske hrane koja je dozvoljena na ovom području, izgradnjom žičare, ski lifta, smještajnih kapaciteta koji će dovesti veći broj turista koji bi boravili duže na ovom području i samim tim bi se povećao društveni proizvod područja.

Jedna od mogućnosti razvoja i ostvarivanja prihoda je žičara Kotor-Lovćen, Cetinje-Lovćen. Ovom investicijom obezbijedili bi se značajni prihodi. Žičara bi bila fantastična turistička atrakcija, ali i mogućnost da u okviru tog kompleksa funkcionišu drugi kapaciteti (restorani, suvenirnice, smještajni objekti...). Uz to, među potencijalnim budućim izvorima sredstava za nacionalni park Lovćen su: povećanje broja avanturističkih parkova i sličnih kapaciteta, izgradnja smještajnih kapaciteta (bungalova, mini hotela, auto kampova, šatorskih kampova), prodavnice suvenira, prodaja mapa, sportske aktivnosti, sportski objekti za raznovrsne aktivnosti (organizovane auto trke, biciklizam itd.), staze za ekstremne sportove, maraton, izgradnja roštilja, paraglajding. Ovi kapaciteti bili bi atraktivni posjetiocima i stoga, postojeći objekti će bolje funkcionisati i ostvarivati više prihode. Za ove i slične investicije neophodna su znatna finansijska sredstva. Potencijalni izvor ovih sredstava mogli bi biti strani donatori i privatni preduzetnici, koji bi pronašli interes u sopstvenom razvoju i uspjehu.



2.4.3. INFRASTRUKTURA

Drumski saobraćaj - karakteristike i funkcionalnost Saobraćajni podsistemi u Crnoj Gori razvijali su se nezavisno, pa danas i funkcionišu

manje ili više nezavisno. Naime, u postojećem stanju različiti saobraćajni podsistemi ne funkcionišu kao jedinstven transportni sistem sa tehničko-tehnološkog i organizacionog aspekta.

Putna mreža Područje Nacionalnog parka Lovćen se nalazi u okviru mreže puteva koji su rangirani

kao primarna putna mreža u Crnoj Gori. Primarna putna mreža kojom je okružen Lovćen daje mogućnosti za dobru saobraćajnu povezanost sa opštinskim centrima koji ga okružuju. Važna regionalna čvorišta u neposrednom okruženju su svakako Cetinje, Kotor, Podgorica i Budva. Karateristika putne mreže, od primarne do lokalnih puteva, u posmatranom području je da je nastajala kao posljedica konfiguracije terena. Putevi su smješteni u dolinama rječnih tokova ili su pozicionirani grebenskim trasama, prirodno pogodnim za savladavanje terena. Postojeći magistralni i regionalni putevi čine okosnicu saobraćajnih veza područja Nacionalnog parka kao i veza parka sa ostalim djelovima države.

Ocjena stanja saobraćaja i saobraćajne infrastrukture Saobraćajna povezanost Nacionalnog parka Lovćen na regionalnom nivou je relativno

dobra, za razliku od unutrašnjih veza seoskih naselja, katuna i postojećih ili potencijalnih turističkih lokaliteta. Iz prethodnog pregleda stanja postojećeg transportnog sistema, evidentno je da je povezanost unutrašnjih naselja loših kapaciteta i slabog intenziteta. Takođe je utvrđeno da su putevi na područjima koja su orijentisana na primarnu putnu mrežu, dominantniji i u eksploatacionom pogledu prihvatljiviji. Na razvoj putne mreže glavni uticaj su imale karakteristike reljefa, tj. dispozicija terena prirodno pogodnih za uspostavljanje saobraćajnih veza. U obodnom području šire zone parka formirani su lokalni putevi usmjereni prema djelovima primarne putne mreže, magistralnom i regionalnim putevima.

Nedovoljno razvijena i sa lošim eksploatacionim karakteristikama, putna infrastruktura za posljedicu ima i lošu opsluženost linijama javnog prevoza putnika. Posebna povoljnost položaja parka je svakako što ga tangira magistralni putni pravac M-2.3 na koji su orijentisani mnogi gradovi u Crnoj Gori.

Vodosnabdijevanje Iako područje Nacionalnog parka obiluje padavinama, u njemu je zastupljen specifičan

krški teren koji lako propušta, a teže zadržava atmosferske padavine. To su krške površi, kao što je dio krške površi Stare Crne Gore, zatim krška polja kao što je Njeguško, kao i ostali tipični oblici krškog reljefa doline, vrtače, uvale, škarpe, jame i pećine.

Na čitavom prostoru parka stalni i povremeni izvori su izdašnosti manje od 1,0 l/s i na ovom povelikom prostoru ne mogu se naći izvorišta veće stalne izdašnosti, uprkos izuzetno visokim godišnjim padavinama. Najpoznatije izvorište u ovom kraju su Ivanova korita, sa velikom dubinom karstifikacije, smješteno u vrtači Blatište na 1200 mnm. Povremeni i stalni izvori, zavisno od krških oblika, nalaze se na različitim nadmorskim visinama, obično su uz njih i naselja. Izvorište Ivanova korita je kaptirano još u 19. vijeku. Utvrđena je hidrološka veza ovog izvorišta i vrela Gurdić na obali mora u Kotoru. Izvorišta na obodu Jezerskog vrha, Štirovnika i po obodu uvale Ivanova korita su izvorišta na najvišim kotama.

Od hidrogeoloških pojava, pored izvorišta na Lovćenu postoje brojni ponori formirani po većim vrtačama i krškim poljima, najčešce na kontaktu nepropusnih i propusnih stijena i duž rasjednih zona. Kroz ponore se vrši podzemno oticanje. Najviše ponora ima po obodnim djelovima Njeguškog polja, zatim na Ivanovim koritima, Brajićima, Obzovici, a posebno su



interesantni Uganjski ponori. Metodama obilježavanja utvrđena je veza pojedinih ponora sa nekim izvorištima u nižim djelovima primorja i zaleda.

Odvođenje otpadnih voda Odvođenje i tretman upotrijebljenih voda je nužna potreba i igra važnu ulogu u

urbanizaciji područja i predstavlja glavni uslov za higijenu i zdrav život u naseljenim područjima. Kanalizacija u svojoj cjelokupnosti predstavlja neprekidan spojen sistem odvodnje, koji obuhvata početne tačke sistema tj. sanitarne objekte i uređaje u zgradama, povezane sa kućnim instalacijama, sekundarnim kanalizacionim mrežama i glavnim kolektorima, uređajima za tretman upotrijebljenih voda i puštanje tako prečišćenih voda u prirodni recipijent. Na područjima gdje je izgradnja javnih kanalizacionih sistema daleko ispod praga rentabilnosti, potrebno je razmotriti alternativne načine sakupljanja, odvođenja i prečišćavanja otpadnih voda, uz uslov da prečišćene otpadne vode u pogledu kvaliteta ispunjavaju uslove za puštanje otpadnih voda u prirodni recipijent date u zakonskoj regulativi. Još je jedan neophodan aspekt koji je potrebno veoma ozbiljno razmotriti i koji se ne smije zanemariti, a to je da se ni u kom slučaju kišnica ne ispušta u fekalnu kanalizaciju.

Telekomunikaciona infrastruktura Područje PPPN NP Lovćen sa aspekta veličine obrađivanog prostora čini značajan dio

prostora Crne Gore i obuhvata djelove područja Prijestonice Cetinje i opština Kotor i Budva. Stoga, prostoru NP Lovćen pripada postojeća ili djelovi postojeće telekomunikacione infrastrukuture navedenih opština. Takođe, ovom području pripada i tranzitna telekomunikaciona infrastruktura i resursi kojom su područja navedenih opština međusobno povezana, kao i djelovi telekomunikacione infrastrukture i resursa koji povezuju te opštine sa drugim opštinama van granica PPPN NP Lovćen.

Na prostoru NP Lovćen, servise mobilne telefonije pružaju tri operatera (T-Mobile, Pro Monte i M-Tel) a kvalitet pokrivenost signalom varira u zavisnosti od pozicije i konfiguracije terena. Kvalitet pokrivenosti signalom mobilne telefonije i kvalitet data odnosno mobilnog internet servisa zavisi od pozicije i udaljenosti bazne stanice kao i od tipa baznih stanica (ćelija) GPRS, EGPRS ili EDGE i 3G.

Na području NP Lovćen nalazi se i Radio-difuzni centar koji posjeduje najvažniji emisioni objekat - emisioni centar Štirovnik sa emisionim objektima: Luštica, Vrmac, Bratogošt, Tović, Krnovska Glavica, Bjelasica, RTV Dom Cetinje.

Elektroenergetska infrastuktura Na području Nacionalnog parka nalaze se elektroenergetski objekti četiri naponska

nivoa: 110kV, 35kV, 10kV i 1kV. Nadzemni elektroenergetski vod DV 110kV Budva - Cetinje predstavlja jedinu 110kV vezu Cetinja sa elektroenergetskim sistemom Crne Gore.

Od njegove ukupne dužine (12,46 km), oko tri četvrtine voda se nalazi unutar granica šire zone parka, a skoro jedna trećina trase voda je u samom Nacionalnom parku. Ovaj dalekovod, iako nije u direktnoj funkciji infrastrukturne opremljenosti područja parka, svojim koridorom, širine oko 35 m, presijeca park i izaziva određene negativne posljedice po prostor kojim prolazi.

U samoj zoni parka je TS 35/0,4kV, 2x630kVA. Postojeća distributivna 10kV mreža na području parka i u njegovoj zaštitnoj zoni je većim dijelom radi elektrifikacije postojećih seoskih naselja, izuzev DV 10kV Ivanova korita - Jezerski vrh sa TS 10/0,4kV „Pod Kapom“. Osnovni 10kV vod na posmatranom području koji prodire i u središte parka je DV 10kV Cetinje - “Lovćen“.

U zoni parka su i njegove trafostanice 10/0,4kV: STS “Duga njiva“, BTS “Ivanova korita“ i BTS „Pod Kapom“. Izgraden je i DV10kV Ivanova korita - Dolovi sa STS 10/0,4kV „Dolovi“.



2.4.4. KULTURNO-ISTORIJSKO NASLJEĐE

Nacionalni park Lovćen, sa užom zaštitnom zonom, baštini raznovrsno kulturno-

istorijsko nasljeđe, koje simbolizuje vjerska i memorijalna arhitektura i bogato narodno graditeljstvo, najvećim dijelom koncentrisano na prostranoj teritoriji Njeguša. Slaba istraženost, nedovoljna valorizacija i loše stanje, usljed zuba vremena, zapuštenosti, neodržavanja i nebrige za očuvanje tradicionalnih vrijednosti, glavne su karakteristike materijalne kulturne baštine Lovćena. Tragovi ranijih kultura na prostoru parka i njegovog neposrednog okruženja krajnje su neistraženi i neproučeni. Prepoznato je nekoliko lokaliteta: gradine na uzvišenju Petrova ljut i u blizini sela Ugnji, Pode i Mirac i kameni tumuli na Ivanovim koritima, Krstačkom polju, Podima i Ugnjima. Do sada nijesu rađena arheološka istraživanja koja bi dala jasnije odgovore o hronologiji arheoloških lokaliteta ovog područja. Najznačajniji segment kulturnog nasljeđa odnosi se na nepokretna kulturna dobra, kojih prema Registru spomenika kulture Crne Gore u granicama Nacionalnog parka ima dva (Njegošev mauzolej na Jezerskom vrhu i Crkva Sv. Preobraženja na Ivanovim koritima). U užoj zaštitnoj zoni parka nalazi se 9 kulturnih dobara, uglavnom vjerskog i memorijalnog karaktera: manastir Stanjevići sa crkvom Sv.Trojice; crkva Sv. Đorđa u Erakovićima; crkva Uspenja Bogorodice u Raićevićima; crkva Sv. Jovana na Krscu, Ržani do; crkva Sv. Đorđa na Mircu; rodna kuća kralja Nikole, kuća Toma Petrovića i kuća vladike Rada u Erakovićima; kao i tvrđava Đurđevac sa ostacima crkve Sv. Đorđa u Poborima.

Najmarkantnije kulturno dobro, na daleko široj teritoriji od granica Crne Gore, svakako je Mauzolej Petra II Petrovića Njegoša na Jezerskom vrhu, podignut 1974. godine na poziciji nekadašnje Njegoševe kapelice iz druge decenije XX vijeka. Povodom dvjestagodišnjice rođenja slavnog vladike i pjesnika, JU Narodni muzej Crne Gore, koja gazduje ovim kulturnim dobrom, 2013. godine je preduzela ozbiljne sanacione zahvate na monumentalnom kompleksu. Sanacija krovnog pokrivača Mauzoleja, čišćenje kamenih i granitnih površina, restauracija nedostajućih partija kompleksa, sanacija tunela sa stepeništem i uređenje pristupne staze, izvedeni su u skladu sa konzervatorskom standardima i verifikovanom projektnom dokumentacijom.

Kod većeg broja kulturnih dobara i identifikovanih objekata kod kojih se prepoznaju kulturne vrijednosti, zidanih u duhu tradicionalnog graditeljstva u periodu od XV do kraja XIX vijeka, primjetna su brojna oštećenja usljed različitih prirodnih i antropogenih faktora.

Memorijalne kuće dinastije Petrović u zaseoku Erakovići na Njegušima, koje sa obližnjom crkvom Sv. Đorđa čine ansambl četiri pojedinačno zaštićena kulturna dobra, odražavaju potpunu zapuštenost i nebrigu. O nemaru i odsustvu svijesti o zaštiti i očuvanju ove kulturno-istorijske cjeline, posebno govori ruševina kuće Njegoševog oca Toma Markova Petrovića. Veliki urušeni objekat bivšeg penzionerskog odmarališta Elektrodistribucije Crne Gore u samom dvorištu rodne kuće kralja Nikole i Njegoševog memorijalnog muzeja, dodatno ostavlja lošu sliku i degradira vrijednosti kompleksa kuća Petrović.

Obnovom utvrđenog manastira Stanjevići u graničnom pojasu parka, krajem minulog i početkom ovog vijeka, građevinski zahvati bez uvažavanja konzervatorskih načela devastirali su naslijeđene vrijednosti manastirskog kompleksa iz XVIII vijeka. Od srednjovjekovnog utvrđenja Đurđevac prepoznaju se ostaci odbrambenih bedema sa kulom i manjom crkvom Sv. Đorđa iz XV vijeka, zaraslih u vegetaciju.

Među identifikovanim potecijalnim kulturnim dobrima, sa prepoznatim kulturnim vrijednostima, u lošem graditeljskom stanju su crkve Sv. Neđelje u Veljem kraju i Sv. Đorđa u Vrbi i crkovna kuća Kustudija u Majstorima. Nedavnim zahvatima na proširenju kapaciteta kolektora za vodu u Koritniku na Njegušima, degradiran je ovaj vrijedan kompleks skladnih arhitektonskih oblika, građen krajem XIX vijeka i u vrijeme Austrougarske 1916. godine.



Razgradnja parapetnih kamenih zidova i njihova zamjena betonskim na čuvenim lovćenskim serpentinama (kolski put Kotor – Krstac), kao i nedavno postavljanje velikog broja betonskih dalekovodnih stubova uz dionicu puta između Krsca i Žanjeva dola, umanjili su arhitektonske i ambijentalne vrijednosti ovog jedinstvenog objekta inženjerske arhitekture s kraja XIX vijeka.

Narodnu arhitekturu Lovćena karakterišu stara ruralna jezgra, sa raznovrsnim elementima izvornog graditeljstva. Kuće za stanovanje u selima i brojnim katunima, ljetnjim stočarskim naseljima, zidane su u suvomeđi, pokrivane slamom ili kamenim pločama, salidžama. Tipični graditeljski objekti privrednog karaktera bila su gumna za vršenje žita, najčešće građena u selima pored kuća za stanovanje, i u planini ublovi, otvoreni ozidani kružni bunari za pojenje stoke. Svoltane vode i kaptirani izvori takođe su karakteristična djela lokalnih neimara ovih prostora.

U svim lovćenskim selima i katunima zapaža se naglašena težnja ka savremenoj gradnji, a ne revitalizaciji izvorne arhitekture, koja sve više nestaje. Obnova starih objekata vrši se uz neadekvatnu sanaciju, bez poštovanja tradicionalnih formi i materijala.

Etnografska baština Lovćenski pejzaž, pored prirodnih, istorijskih i ostalih kulturnih vrijednosti, ne može se

zamisliti bez sela i katuna, koji leže rasuti po njegovim padinama i uvalama, a privlačni zbog svoje autentične arhitekture predstavljaju dragocjenu zaostavštinu našeg narodnog neimarstva. Stara sela i zaseoci koji su grupisani po Njeguškom polju, kolijevka su istoimenog plemena koje je imalo značajnu ulogu u istoriji, dajući istaknute vladike i vladare crnogorskoj državi iz dinastije Petrovića. To su sela: Erakovići, Rajičevići, Kopito, Dugi Do, Veliki i Mali zalazi, Mirac. U njihovom sklopu nalaze se i Ivanova korita, u centralnom području planinskog vijenca Lovćen.

Ovo je slabije naseljena oblast, gdje su polupusta sela, ali se još uvijek može naći starih u potpunosti autentično očuvanih kuća koje su trajno napuštene ili povremeno (najčešće promjene su vidljive u krovnom pokrivaču, uvećanju otvora, i upotrebi industrijski dobijenih materijala i njihovo ugrađivanje u stare objekte).

Tradicionalne vrijednosti ovog područja su lovćenski katuni, skromne kuće i kolibe karakterističnog stila. Oblikovali su ih i gradili sami vlasnici od materijala iz neposrednog okruženja, bez maltera, prizemne sa dvoslivnim krovom, pokrivene debelim slojem ražane slame, rjeđe kamenim pločama, a od početka XX vijeka tek poneka crijepom. Unutrašnjost čini samo jedna prostorija sa direktnim ulazom spolja. Pod je od zemlje ili kamenih ploča (salidži). Ovi katuni svojom specifičnošću, načinom života i oblicima privređivanja, izdvajaju se kao posebna i zaokružena cjelina na ovom prostoru. Simbol tradicionalnog graditeljskog nasljeđa Crne Gore je gumno, ozidano od fino obrađenog tesanog kamena i popločano kamnim pločama. Gumna su služila ne samo za vršenje žita (osnovna funkcija) nego i kao mjesta plemenskog okupljanja, zbora, dogovora i narodnih igara. Uglavnom su zadržala prvobitni izgled, dok se nova ne grade. Značajne su svoltane bistijerne i uble - ozidani kružni bunari za vodu kopani u ilovači, koji su korišćeni na čitavom ovom bezvodnom prostoru. Oni su zajednička svojina (komuna) i služila su jednako i onima koji su ih gradili i njihovim potomcima. Ovaj tradicionalni način vodosnabdijevanja je ostao isti, jedino mu je nov betonski sliv ili zatvarač.

Vjekovnu borbu sa surovim životnim uslovima, nadomjestila je bogata i burna prošlost. Ljudi su ovdje ponosni na svoje istorijsko nasljeđe i tradiciju, rado pričaju, a isto tako rado i slušaju onog ko zna lijepo da govori.



2.4.5. INFORMATIVNO- PREZENTACIONI I EDUKATIVNI SADRŽAJI 2.4.5.1. Centri za posjetice i ekspo prostori

Centar za posjetioce Nacionalnog parka Lovćen nalazi se na Ivanovim koritima i mjesto

je za prvi kontakt posjetilaca sa parkom. U njemu su prikazane prirodne i kulturne vrijednosti parka. Predstavnici karakteristične faune u obliku prepariranih eksponata izloženi su u dioramama, a centar raspolaže i herbarskom zbirkom flore sa područja Lovćena. Etnografsko nasljeđe parka prikazano je eksponatima iz kasnog XIX vijeka. U sklopu centra nalazi se i suvenirnica.

Tokom cijele godine u centru se organizuju edukativni i interpretativni programi za djecu školskog uzrasta.

Budući da je centar smješten u objektu Upravne zgrade NP Lovćen, prostorno organizovan i uređen na dva sprata (što nije tipično za centre za posjetioce, jer kao takvi nisu dostupni svima), te ne raspolaže adekvatanim prostorom za izvođenje edukativnih radionica, neophodna je izgradnje novog centra za posjetioce, što zahtijeva i izgradnju i uređenje adekvatnog ekspo prostora oko njega.

2.4.5.2. Planinarsko- pješačke, biciklističke i edukativne staze U Nacionalnom parku Lovćen uređeno je pet planinarsko-pješačkih staza. Sve staze su markirane i opremljene standardnom signalizacijom. Prosječna dužina staza je oko 8 km i uglavnom su srednjeg stepena zahtjevnosti. Sve pješačke ture imaju istu polaznu i završnu tačku i mogu se završiti u toku jednog dana.

Pješačke staze Od Ivanovih korita do Mauzoleja (Centar za posjetioce na Ivanovim koritima – mali Bostur – Jama – Jezerski vrh – Jama – Velji Bostur – Centar za posjetioce na Ivanovim koritima) Kružna tura do Kuka (Ivanova korita – Ljubin potok – katun Velji Bostur – prevoj Međuvršje – Studenac – Kuk – Dolovi – Ivanova korita) Sa Njeguša na Lovćen (Njeguši – Završje – Podjezero – Jezero – Jezerski vrh – Mali Bostur – Velji Bostur – Međuvršje – Vuči do – Krstac – Vrh Polja – Njeguši) Od Bajica do Bukovice (Dubrava – Kruševica – Trešnja – Šanik – Čulice – Dubrava) Od Cetinja do Dugih njiva (Cetinje – Gruda – Bjelosi – Duge njive – Gornič – Umci – Cetinje)

Od tri biciklističke staze, samo „Velika kružna tura oko Lovćena“ je isključivo biciklistička,

dok su ostale dvije u mreži pješačko-planinarskih staza. Sve su kružnog karaktera i uglavnom srednje ili teže zahtjevosti.

Biciklističke staze

Ivanova korita – Dolovi – Vjetreni mlin – Babina glava – Treštenički vrh – Ivanova korita Ivanova korita – Ljubin potok – katun Velji Bostur – prevoj Međuvršje – Studenac – Kuk – Dolovi – Ivanova korita Velika kružna tura oko Lovćena (Cetinje – Bajice – Dubovik – Bukovica – Njeguši – Vrba – Krstac – Kuk – Međuvršje – Jezerski vrh – Ivanova korita – Bjeloši – Umci – Cetinje)



Na prostoru parka postoje dvije edukativne staze i staza za boso hodanje. Oko Centra za posjetioce dužinom od 300 m proteže se edukativna staza koja sadrži

osam stanica, opremljena interaktivnim mobilijarom, koja aktivnim učešćem posjetilaca otkriva kulturne i prirodne vrijednosti parka, te na interaktivan način edukuje o značaju zaštite prirode. Edukativna staza - Staza vuka, duga 2.8 km, polazi od Centra za posjetioce do Trešteničkog vrha, opremljena je mobilijarom koji je predstavljen edukativnim tablama (8) i tablama na kojima se nalaze panoramske karte (4).

Usljed nepogodnih vremenskih uslova i nemara posjetilaca, mobilijar na edukativnim stazama je znatno oštećen te je neophodna njegova popravka. Radi unapređivanja i obogaćivanja edukativnih sadržaja na stazama, potrebno je osmisliti i postaviti edukativne i informativne table (o flori, fauni, oblicima reljefa i planinskim vrhovima Lovćena). Takođe, neophodno je opraviti postojeće i instalirati nove elemente odmorišnog mobilijara (klupe, stolovi, kante za otpatke i sl.).

Između Centra za posjetioce i odmarališta Lovćen-Bečići nalazi se staza za boso hodanje, prva staza ovakvog tipa. Dužina staze je 140 metara i sastoji se od 12 poligona (mahovina i lišaj, šljunak, piljevina i dr.) i 15 prelaza (debla, mostić, kamene ploče, trava i dr.). Prije staze je postavljena informativna tabla sa skicom same staze, kao i potreban mobilijar koji čine klupe, police i bure sa vodom.

2.4.5.3. Vidikovci

Sagledavanje panorama, po čemu je Nacionalni park Lovćen prepoznatljiv (Kameno

more, Bokokotorski zaliv, Budvanska rivijera, Cetinje, Skadarsko jezero, Lovćen) odvija se sa četiri uređena vidikovaca i to Jezerski vrh, Kuk, Babina glava i Treštenik. Pored pomenutih u parku se nalazi i veći broj neuređenih vidikovaca, čije se opremanje zaštitnim ogradama i odmorišnim mobilijarom planira u narednom planskom periodu.

2.4.5.4. Turistička infrastruktura

U parku, na Ivanovim koritima, nalaze se i uređeni četvorokrevetni bungalovi (5)

namijenjeni za višednevni smještaj posjetilaca, tokom cijele godine. Nedaleko od Centra za posjetioce postoji amfiteatar koji se koristi za održavanje predavanja i prezentacija o kulturnim i prirodnim vrijednostima Parka. Pored sopstvene turističke infrastrukture, na prostoru parka izgrađeni su sljedeći turistički sadržaji u vlasništvu drugih privrednih subjekata: Dječje odmaralište sa 180 ležaja, Mali hotel „Ivanov konak“ sa sedam bungalova-apartmana (35 ležaja), rezidencijalni objekat - ljetnjikovac Knjaza Nikole, Kamp (prostor za šator i prikolice), kao i novosagrađeni hotel „Monte Rosa“ i Avanturistički park.

2.4.5.5. Analiza strukture posjetilaca i turističkih kretanja na prostoru parka

Shodno Pravilniku o unutrašnjem redu, u Parku se mogu vršiti turističke i sportsko-

rekreativne aktivnosti, koje po svom karakteru, obimu i načinu sprovođenja ne narušavaju prirodne i radom stvorene vrijednosti, a u skladu sa posebnim režimima zaštite i korišćenja po zonama i graničnim kapacitetima koji su utvrđeni Prostornim planom posebne namjene za Nacionalni park Lovćen.

Posjetioci koji dolaze u park prolaze kroz dva kontrolno-ulazna punkta (Bjeloši i Krstac). Na ulaznom punktu Bjeloši je veća frekventnost ulaska i oko 80 % posjetilaca ulazi u park upravo tu. Kretanje posjetilaca unutar parka dozvoljeno je samo na područjima i stazama koje su označene i namijenjene razgledanju i posjećivanju. U parku postoji sistem informativnih tabli, koje upućuju i informišu posjetioce o prirodnim i kulturnim vrijednostima i turističkim



ponudama. Sistem pješačkih i biciklističkih staza obilježen je standardnom signalizacijom i markacijom.

Na prostoru parka dominantan je izletnički turizam, organizovan u vidu jednodnevnih tura koje uključuju upoznavanje prirodnih vrijednosti parka.

Park posjećuju grupe organizovane preko turističkih agencija, turoperatera, idividualno, organizovane studijske posjete i djačke. Veći broj posjetilaca spada u grupu stranih (85 %). Najveću posjećenost park bilježi tokom ljetnjih mjeseci, u julu i avgustu.

Park ne raspolaže kvalitetno sređenom evidencijom o strukturi posjetioca. Ovdje se posebno misli na broj domaćih i stranih gostiju, zatim evidencija po polu, starosnoj strukturi, njihovim preferencijama, načinu dolaska u park (individualno ili organizovano), sa kojih tržišta najviše dolaze i dr. Nejasna je i dnevna dinamika posjeta, kao i podaci o najposjećenijim lokacijama, koji bi bili od značaja za unapređivanja sistema upravljanja posjetiocima.

Tabela: Broj posjetilaca u Nacionalnom parku Lovćen u periodu 2009-2014. godine

NP Lovćen 2009 2010 2011 2012 2013 2014 26.444 36.463 33.429 27.249 991 36.336

U ovoj tabeli i narednom grafičkom prilogu dat je presjek broja posjetilaca u NP Lovćen

od 2009. do 2014. godine. Zbog eksternih faktora koji su uticali na rad kontrolno-naplatnih punktova i opstrukciju evidencije broja posjetilaca, ova tabela ne odslikava stvarno stanje broja posjeta, sa naročitim akcentom na 2013. godinu kada je zbog navedenih razloga zabilježen ekstremno mali broj evidentiranih posjetilaca.

Zone intenzivnog posjećivanja koje obuhvataju veće površine i komplekse sa

odgovarajućim sadržajima posjećivanja su: • Kuk – zona karakteristične ruralne cjeline i međustanica buduće žičare Kotor – Cetinje • Ivanova korita – primarni informativno-turističko-rekreativni centar, izletište sa

smještajnim i pratećim objektima, centar uprave Parka i međustanica buduće žičare Kotor – Cetinje

• Mauzolej – osnovni motiv posjete Lovćenu, sa restoranom, vidikovcem i parkingom



• Majstori – izletište sa smještajnim i pratećim objektima u okviru zaštićene zone karakteristične ruralne cjeline (katuna), zatečeni sadržaji u okolini (planinarski dom, eko kamp), sanitarni prostor i krajnja stanica buduće žičare Budva – Majstori U zavisnosti od zone zaštite u kojoj se nalazi posjetilac, od brzine i načina reagovanja

čuvara/nadzornika, moguća su četiri oblika upravljanja posjetiocima: 1. Upravljanje ponudom - povećanjem/smanjenjem prostora po kojem se posjetioci mogu

slobodno ili restriktivno kretati 2. Upravljanje tražnjom - kroz ograničenja/postavljanje limita u npr. dužini boravka, broju

posjetilaca i/ili načina korišćenja prostora NP-a 3. Upravljanje resursima - kroz onemogućavanje/omogućavanje dostupnosti i kretanja kroz

neke specifične lokacije i/ ili razvojem dodatnih/ pomoćnih objekata. 4. Upravljanje uticajem upotrebe prostora - smanjenje negativnog uticaja modifikacijom

načina upotrebe prostora ili disperzijom/ koncentracijom upotrebe prostora.

2.4.6. SISTEM AMBIJENTALNE HIGIJENE Prilikom upravljanja otpadom potrebno je posebno se rukovoditi osnovnim principima

upravljanja otpadom koji su obuhvaćeni Zakonom o upravljanju otpadom (član 7). Principi su utvrđeni i Državnim planom upravljanja otpadom i svi lokalni planovi upravljanja otpadom se rukovode ovim principima.

Za sakupljanje komunalnog otpada koji se generiše na području Nacionalnog parka Lovćen potrebno je postaviti korpe za otpad uz izletničke punktove, a na području Njeguša, Ivanovih korita i Majstora, potrebno je postaviti metalne kontejnere. Korpe uz izletničke punktove je potrebno postaviti uz saobraćajnice tako da bi se nesmetano mogao vršiti saobraćaj vozila za sakupljanje i odvoženje otpada. Takođe je potrebno u okviru postojećih službi za održavanje ambijentalne higijene i infrastrukture i službe fizičke zaštite organizovati povremenu kontrolu izletnika i načina na koji oni upravljaju otpadom. U užoj i široj zoni oko ugostiteljskih i turističkih objekata, vidikovaca, u zoni izletišta naophodno je održavati red i čistoću. Takođe je uz sve ove mjere potrebno kontinuirano raditi na podizanju svijesti izletnika i korisnika prostora parka na neophodnost održavanja ambijentalne čistoće i higijene na prostoru parka.

2.5. MJERE ZAŠTITE, OČUVANJA, UNAPREĐENJA I KORIŠĆENJA PROSTORA PARKA

2.5.1. FIZIČKA ZAŠTITA

Služba zaštite je temelj očuvanja prirodnih i stvorenih vrijednosti parka i osnov za

ostvarivanje zacrtanih ciljeva zaštite. U skladu sa unutrašnjim aktima Javnog preduzeća, ova služba obavlja sljedeće poslove: kontrola terena, sprečavanje i prijavljivanje nezakonitih radnji, prijavljivanje svih fizičkih promjena u parku, rad na kontrolno-naplatnim punktovima i druge poslove zaštite i očuvanja prostora parka.

U prethodnom periodu radilo se na jačanju kapaciteta ove službe, radi kvalitetnijeg obavljanja poslova zaštite na prostoru parka. Nadzornici su u skladu sa Zakonom o zaštiti lica i imovine, završili obuku na Policijskoj akademiji u Danilovgradu, čime su ispunili kriterijume propisane ovim zakonom i stekli uslove za obavljanje poslova zaštite prirodnih vrijednosti parka. Služba zaštite je takođe shodno Zakonu o zaštiti lica i imovine ispunila uslove predviđenje ovim zakonom za dobijanje odobrenja za rad, koje je ovoj službi izdala Uprava policije.



Takođe, pospješena je saradnja sa službenicima policije, što je rezultiralo razmjenom informacija i efikasnijom koordinacijom zajedničkih akcija. Ovo je doprinijelo većoj upućenosti službenika Uprave policije na koordinaciju i asistenciju sa Parkom na suzbijanju nezakonitih radnji u ovom zaštićenom području, kao i efikasnijoj operativnoj koordinaciji starješina ovih službi na terenu. 2.5.2. STRUČNA ZAŠTITA Stručnu zaštitu prirodnih i kulturno-istorijskih vrijednosti prostora parka obavlja Služba za unapređenje i razvoj, kao temeljna služba organizovana u okviru Službe zajedničkih poslova Javnog preduzeća za nacionalne parkove. Shodno sistematizaciji i drugim internim aktima Javnog preduzeća, Služba za unapređivanje i razvoj prati prirodne procese, predlaže i sprovodi mjere unapređenja šumskih ekosistema, flore i faune u cjelini, što podrazumijeva praćenje stanja i vitalnosti određenih vrsta populacija, evidentiranje i kreiranje baze bodataka za pojedine vrste flore od nacionalnog i međunarodnog značaja. 2.5.2.1. Monitoring i primijenjena istraživanja radi konzervativne zaštite prirodnih

vrijednosti Poslove monitoringa u oblasti zaštite prirode obavlja stručna služba JPNPCG, vršeći

svoja istraživanja i koristeći rezultate istraživanja dobijene od referentnih institucija koje su prema Zakonu o zaštiti prirode nadležne za biomonitoring.

2.5.2.2. Flora i vegetacija

Tokom prethodnog planskog perioda, rad stručne službe bio je usmjeren ka sticanju novih saznanja o stanju populacija nacionalno zaštićenih i međunarodno značajnih vrsta i njihovih staništa (IUCN status, Bernska konvecija, EU Habitat direktiva – Natura 2000, IPA, CITES) i predlaganju mjera zaštite.

Ustanovljeno je da na području parka i dalje traje proces regresije pojedinih primarnih biljnih zajednica.

Endemoreliktna zajednica munike (Pinus heldreichii) na Jezerskom vrhu i dalje je u regresiji, uprkos ranije preduzetim mjerama sađenja i činjenici da se štiti kao rezervat prirode. U kulturi munike javljaju se sušenja, koja otvaraju prostor za širenje crnog bora, takođe unijetog kao kultura. Zatečeno stanje implicira da se, u saradnji sa nadležnim institucijama, preispita postojeći konzervacioni status zajednice, urade sveobuhvatna istraživanja i sprovedu odgovarajuće mjere revitalizacije.

Tisa – Taxus bacata, nacionalno zaštićena kao rijetka reliktna vrsta, postepeno nestaje sa svojih staništa. Kao jedini preostali nalaz ove vrste, na području parka, navodi se lokalitet Trešnja. Terenski rezultati stručne službe JP upućuju na zaključak da tise više nema na navedenom lokalitetu.

Lokalni endem lovćenski zvončić - Edraianthus wettsteinii subsp. lovcenicus, i nakon velikog požara 2009. godine, pokazuje populacionu stabilnost, bez promjena granica areala.

Evidentirane su endemske, nacionalno i međunarodno zaštićene vrste na lokalitetima koji se nalaze u turističkoj ponudi parka (pješačke, edukativne staze i vidikovci) i uspostavljen monitoring za vrste koje su nađene u malom broju primjeraka ili su generalno rijetke (Tulipa grisebachiana, Lilium carttaniae, Saxifraga federici-augusti...). Uporednom analizom ustanoviće se da li postoje pritisci na staništa i populacije tih vrsta i primijeniti odgovarajuće mjere zaštite.



2.5.2.3. Šume

Radi monitoringa kulture crnog bora, stručni tim od predstavnika iz Javnog preduzeća, Inspekcijske službe i Biotehničkog fakulteta, izvršio je pregled kako ovih kultura tako i područja obrasla šumom bukve na cijelom prostoru parka. Od veoma velikog značaja je činjenica da je bukova šuma na ovom prostoru počela intenzivno da se suši, iz za sada nepoznatog razloga. Preliminarnim istraživanjem utvrđeno je da su klimatske promjene glavni uzročnik sušenja bukve.

Pregledan je i lokalitet na Jezerskom vrhu, poznat kao rezervat bora munike (Pinus heldreichii). Konstatovano je da nije u pitanju čista sastojina šume munike, kako se navodi u literaturi, već zajednica crnog bora (Pinus nigra) i munike (Pinus heldreichii), jer su evidentirana stabla pojedinačna ili u grupama, kao ostaci istoimenih šuma, a ponegdje i na gornjoj granici prostiranja bukve. Površina areala rasprostranjenja je 4,5 ha, što se uveliko razlikuje od raspoloživog podatka 68 ha, a to je od ne malog značaja.

2.5.2.4. Monitoring i primijenjena istraživanja radi zaštite kulturno-istorijskog nasljeđa

Proučavanjem specifičnosti narodnog graditeljstva Lovćena nauka se nije ozbiljnije

bavila. Ne postoje stručne studije i elaborati valorizacije na osnovu kojih bi se mogla sprovoditi procedura zaštite graditeljske baštine ovih prostora.

Služba za unapređenje i razvoj Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore, kroz implementaciju Plana upravljanja 2011-2015. godine za NP Lovćen je vršila rekognosciranje, dokumentovanje u utvrđivanja stanja tipičnih objekata tradicionalne arhitekture - gumna, ublovi, zidane izvor vode, na ovim prostorima. Istraživanje će se nastaviti i u narednom planskom periodu, radi daljeg identifikovanja, valorizacije i prezentacije izvornog graditeljstva Lovćena.

Strateškim projektom „Revalorizacija kulturnih dobara Crne Gore”, koji su 2013/14. godine implementirali Ministarstvo kulture i Uprava za zaštitu kulturnih dobara, u saradnji sa svim nacionalnim i lokalnim institucijama iz oblasti kulturne baštine, sprovedena je kampanja provjere kulturnih vrijednosti svih pokretnih i nepokretnih kulturnih dobara Crne Gore, među kojima su obrađena i kulturna dobra na prostoru Lovćena. Zadatak revalorizacije je bio izrada elaborata radi identifikovanja svojstava, osobenosti i značaja, stanja očuvanosti kao i predlaganje konzervatorskih mjera i režima zaštite za unapređenje kulturnih dobara. Usvajanjem Izvještaja o implementaciji projekta, jula 2014. godine, od Vlade Crne Gore, zaduženi su Uprava za zaštitu kulturnih dobara i Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore da, nakon usvajanja elaborata, pripreme listu prioritetnih intervencija za izradu konzervatorskih projekata i sprovođenje konzervatorskih mjera, radi unapređenja stanja najugroženijih kulturnih dobara. Na osnovu liste prioritetnih intervencija, na kojoj će se naći i najugroženija kulturna dobra Lovćena, planiraće se godišnji programi rada, u skladu sa planiranim budžetom.

2.5.2.4. Monitoring i primjena istraživanja radi zaštite etnografskog nasljeđa Kroz strateški projekat „Zaštita nematerijalnog kulturnog nasljeđa Crne Gore“ koje su 2012-2015 zajednički pokrenuli Ministarstvo kulture, Uprava za zaštitu kulturnih dobara i Narodni muzej Crne gore, urađeno je u prvoj fazi rekognosciranje područja po svim opštinama. Na osnovu prikupljene dokumentacije, sačinjena je lista (250 elemenata), za nacionalni registar koji je preduslov za UNESCO reprezentativnu listu zaštite. Cijeneći značaj NKN, Nacionalni parkovi su dali i daju svoj doprinos ovoj važnoj misiji, rekognosciranjem, identifikovanjem i evidentiranjem nematerijalnih kulturnih dobara u Parku (obrađen je stari zanat izrade opanaka -tradicionalne obuće, izvođačka vještina sviranja na guslama i diplama kao i izrada ovih tradicionalnih instrumanata, te vještina spravljanja čuvenog njeguškog sira).



Na globalnom tržištu danas je najrazvijeniji kulturni turizam, fokusiran na istoriju i tradiciju ljudi koji žive u određenom prirodnom okruženju. Upravo on u vremenu ubrzanog načina života, multikulturalnosti i interkulturalnosti, omogućava upoznavanje različitih kultura, odnosno njihove kulturne bašine. U posljednjoj deceniji u modi je tradicija u materijalnom i duhovnom obliku, i ovdje kroz osmišljene programe revitalizacije života i rada u ovoj slabo naseljenoj oblasti može dobiti status turističke atrakcije. 2.5.3. ODRŽIVO KORIŠĆENJE RESURSA

Smjerinicama Prostornog plana posebne namjene i Plana upravljanja 2011-2015,

iskristalisale su se posebne ciljne odrednice koje ovaj park upućuju na održivo korišćenje resursa, kako onih prirodnih, tako i onih radom stvorenih vrijednosti. NP Lovćen je u odnosu na emitivna turistička tržišta relativno povoljno pozicioniran, što upućuje na zaključak da je potencijalni pritisak na prostor moguć u narednom planskom periodu.

Kroz analizu strateških dokumenata koji se odnose na razvoj turizma i održivo korišćenje resursa, kao i pregledom postojeće prostornoplanske dokumentacije, za nacionalni park Lovćen mogu se razmotriti dva scenarija:

• Razvoj orijentisan na strogu zaštitu pojedinih zona • Razvoj usmjeren na turizam i održivo korišćenje resursa

Nacionalnim parkom Lovćen će se upravljati u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom, uz poštovanje kriterijuma IUCN (Međunarodne unije za zaštitu prirode). Uvažavajući predione, prirodne i kulturne vrijednosti NP Lovćen, očito je da se nameće opredjeljenje za drugi scenario, za koji treba programirati strateške ciljeve. Taj scenario odnosi se na razvoj parka usmjeren na turizam i održivo korišćenje resursa. Uz primarni cilj zaštite biodiverziteta područja, moguća je valorizacija predjela, kroz edukaciju, promociju i zadovoljavanja obrazovnih i rekreativnih potreba posjetilaca.

Pomenuti scenariji razvoja korespondiraju sa definicijama i uvažavaju specifične odlike NP Lovćen. Ove specifične odlike kreiraju sljedeće činjenice:

a) Nacionalni park Lovćen posjeduje značajne prirodne, a naročito kulturno-istorijske vrijednosti, koje mu za crnogorske prilike daju mitološki značaj,

b) Pojedine lokalne zajednice imaju određene životne potrebe u naseljima koja se nalaze u okviru NP;

c) U neposrednoj blizini NP Lovćen nalazi se prijestonica Cetinje, kao važno mjesto tranzitnog turizma, sa naglašenom funkcijom kulturnog turizma, i najvažniji turistički centri crnogorskog primorja. To su polazne tačke za planiranje turističkih aktivnosti u NP Lovćen.

Analizom postojećeg stanja da se zaključiti da prostor Nacionalnog parka Lovćen dosadašnjim uticajima, misli se prevashodno na ljudski faktor, nije devastiran u mjeri koja bi narušila njegova izvorna svojstva i značaj predjela. Takođe, buduća trasa 400kv elektro-energetskog, podmorskog kabla Italija-Crna Gora će jednim dijelom prelaziti preko NP Lovćen (zona Majstora), pa treba poštovati smjernice iz SPU - Strateške procjene uticaja na životnu sredinu, kako bi se ublažili efekti pomenute trase na stanje životne sredine.

Pored navedenih dilema u vezi sa izgradnjom najavljene turističke infrastrukture, u narednom planskom periodu treba aktivno raditi na obezbjeđenju uslova za zaštitu, uređenje i korišćenje područja Lovćena na principima održivog razvoja, a naročito u obezbjeđivanju uslova da se, pored usmjerenog razvoja turističkih aktivnosti, posebna pažnja posveti zaštiti i očuvanju prirodnih dobara od izuzetnog nacionalnog značaja, kao i drugih prirodnih resursa i posebno vrijednih kulturno-istorijskih dobara.



2.6. ANALIZA I OCJENA USLOVA ZA OSTVARIVANJE ZAŠTITE Po IUCN kategorizaciji, nacionalni parkovi su uvršteni u II kategoriju zaštićenih prirodnih

dobara, zbog čega poslovi ostvarivanja zaštite i unapređenja prirodnih i radom stvorenih vrijednosti moraju biti organizovani na najbolji način.

Lovćen je po prirodnim i ukupnim potencijalima prostor gdje su antropogeni uticaji praktično minimalni. Osim sporadičnih primjera nelegalne gradnje i nelegalne sječe šume, nije bilo drugih značajnijih uticaja koji bi devastirali prostor Nacionalnog parka ili uslovili druge pejzažno-ambijetalne promjene. U ostvarivanju zaštite na prostoru NP Lovćen, otežavajuće okolnosti koje se najviše tiču fizičke zaštite prostora su:

Zaštitu otežava nedovoljno razvijena ekološka svijest lokalnog stanovništva, a često i samih posjetilaca. Ekonomska razvijenost područja Parka je relativno niska, posebno u slučaju prijestonice Cetinje, što ne omogućava emitovanje pozitivnih ekonomskih tokova prema Parku. Novim PPPN za prostor NP Lovćen stvorene su planske pretpostavke za usmjereni razvoj prostora parka, održivim korišćenjem resursa i razvojem turističkih programa koji će doprinijeti sezonalnosti posjeta, diverzifikaciji turističkog proizvoda, što će predstavljati solidnu osnovu za razvoj prostora parka u cjelini.

Jedna od najvećih prepreka u kvalitetnom obavljanju sistema zaštite i upravljanja Parkom je visok procenat privatnog vlasništva nad zemljištem i drugim nepokretnostima, što stalno proizvodi konfliktne situacije između upravljača i vlasnika nepokretnosti. Tendencije i procesi započeti u posljednje vrijeme idu u prilog činjenici da uprava parka radi na smanjivanju jaza na relaciji: nacionalni park-korisnici prostora parka i vlasnici nepokretnosti. To bi narednih godina moglo značajno olakšati sistem zaštite prostora parka od nelegalnih aktivnosti. Ipak, da bi se efikasno i dugoročno riješio problem, neophodno je da u skladu sa zakonskim propisima država u narednom periodu obezbijedi sredstva za otkup privatnog zemljišta ili utvrdi modalitete pravične nadoknade za izgubljenu dobit koju bi vlasnici nepokretnosti mogli ostvariti, u slučaju ekonomskog i komercijalnog korišćanja svojih dobara.

Pozitivni aspekti koji idu u prilog lakšem upravljanju ovim zaštićenim područjem su relativna udaljenost samog prostora od većih urbanih cijelina i odsustvo štetnih uticaja, kao posljedica nepostojanja eksploatacije rudnih i mineralnih sirovina, što je čest slučaj u mnogim nacionalnim parkovima u neposrednom okruženju i šire.

2.7. ZONIRANJE PARKA Zoniranje Nacionalnog parka Lovćen je detaljno definisano i razrađeno Prostornim

planom posebne namjene za NP Lovćen (2014), u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode (Sl. list RCG 51/08). Prostorna distribucija planirane infrastrukture i drugih planiranih i postojećih građevinskih objekata uslovila je izmjene prethodno utvrđenog zoniranja ovog parka. Takođe, određene zakonske osnove i međunarodne konvencije su uticale na redefinisanje prethodnog zoniranja. Naravno, očuvani prirodni ekosistemi, funkcionalno-ekološke veze i drugi značajni elementi koji karakterišu određena područja svojim izuzetnim vrijednostima nijesu degradirani ili umanjeni nižim stepenom njihove zaštite.

UNP Lovćen su definisane tri zone zaštite (I, II i III zona zaštite).

Prva zona zaštite – rezervati Ova zona obuhvata područje I zone zaštite i područja posebnih rezervata.

Osnovna namjena ovih predjela je naučno-istraživačka i edukativna, a osnovni cilj zaštite je održavanje postojećih ekoloških procesa u neizmijenjenom stanju i održavanje raznovrsnosti



genetskog fonda. U ovim prostorima je zabranjen neorganizovan pristup turistima, izgradnja i unošenje bilo kakvih promjena, kao i iskorišćavanje bilo kog prirodnog izvora.

U zonama sa režimom zaštite I stepena sprovodi se stroga zaštita i u njima se

zabranjuju sljedeće aktivnosti: • korišćenje prirodnih resursa i izgradnja objekata; • unošenje alohtonih vrsta flore i faune, • sječa stabala, grana, drveća i žbunja, • uklanjanje vjetroizvala, vjetrolomova, šušnja, zemlje, kamena i drugog materijala bez

prethodno pribavljenog odobrenja od nadležnih institucija, • ispaša stoke, sakupljanje plodova, ljekovitog bilja, trave, mahovine, pečuraka; lov,

ubijanje ili sakupljanje bilo koje vrste faune, uključujući i insekte osim u naučne svrhe; upotreba bilo kakvih hemijskih otrova i đubriva.

• osim prirodno uređenih i obilježenih staz,a te izuzetno manjih, privremenih drvenih objekata za potrebe istraživanja i uređenja rezervata u skladu sa programima, nikakve druge aktivnosti ni objekti nijesu dozvoljeni;

• radovi i aktivnosti za naučna istraživanja i praćenje prirodnih procesa bez prethodno obavještavanja uprave Parka i pribavljanje potrebnih dozvola od Agencije za zaštitu životne sredine;

• posjeta u obrazovne, rekreativne i opšte kulturne svrhe; • sprovođenje zaštite, sanacije ili druge neophodne mjere u slučaju požara, elementarnih

nepogoda i udesa, pojave biljnih i životinjskih bolesti i prenamnožavanja štetočina. Prostor koji zahvata I zonu zaštite se prostire na tri odvojena područja i to:

a) Područje koje obuhvata Jezerski vrh, Štirovnik, Međuvršje i južne padine Goliša. Na ovom području se nalaze dva posebna rezervata.

• četinarske šume ispod Jezerskog vrha sa južne strane do kolskog puta Međuvršje-Mauzolej (12,5ha) i

• Jezero sa sjeverne strane Jezerskog vrha sa izdanačkom šumom bukve (25,4ha).

b) Područje I zone zaštite koje obuhvata lokalitet Babljaka, ograničen sa istočne i sjeverne strane kolskim putem Ivanova korita-Krstac i sa zapadne strane planiranom trasom žičare. Takođe ovo područje je okruženo seoskim naseljima Kuk, Dolovi i Bostur.

• Poseban rezervat na području Ljubinog potoka, prema Blatištima, je područje obraslo kulturom crnog bora i šumom bukve, pretežno izdanačkog porijekla. Površina ovog rezervata je 36,00 ha.

c) Treće područje koje se nalazi u I zoni zaštite zauzima lokalitete Majstorice, Osmogrk, Škobotuša, Hum i Konjsko. Ovaj prostor, izuzimajući lokalitet Konsko, je uglavnom obrastao izdanačkom degradiranom šumom bukve koja je ispresijecana krševitim goletima bez vegetacije. Ovo područje obiluje velikim brojem vrtača i kraških rupa. Na ovom području izdvojeni su posebni rezervati:

• izdanačke šume bukve oko Trešteničkog vrha (12,4ha). Granica rezervata oko Treštenika se prostire od makadamskog puta Ivanova korita-Majstori ka Majstorici

• visoke bukove sastojine na lokalitetu Konjsko (136,00 ha). Granica ovog rezervata počinje na Mainskom vrhu (1324) odakle ide granicom NP u pravcu sjeverozapada i na Murakovcu kod tačke loma granice parka prema zapadu, skreće prema istoku i izbija na Rujiški vrh (1403 m) sa koga izlazi na krivinu makadamskog puta za Konjsko. Nakon toga se granica lomi prema Batrićevoj glavi (1344m) a odatle dalje savija u luku do početne tačke na Mainskom vrhu.



• ranije definisani posebni rezervati prirode, manjih površina, nalaze se na području Ručeve lokve (15,9 ha) i Sokola (20,6ha) kod Osmogrka.

Površina I zone zaštite je 1.482 ha, od čega 255 ha su posebni rezervati prirode. Druga zona zaštite

U II zonu zaštite su izdvojeni prostori u kojima su djelimično izmijenjene osobine prirodnih staništa, ali ne do nivoa da ugrožavaju njihov funkcionalno-ekološki značaj, uključujući vrijedne predjele i objekte geonasljeđa. U II zoni zaštite, odnosno zonama sa režimom zaštite II stepena, sprovodi se aktivna zaštita i u tim područjima se mogu obavljati:

• intervencije radi restauracije, revitalizacije i ukupnog unapređenja zaštićenog prirodnog dobra;

• kontrolisano korišćenje prirodnih resursa u zaštićenom prirodnom dobru, bez posljedica po primarne vrijednosti njihovih prirodnih staništa, populacija, ekosistema, obilježja predjela i objekata geonasljeđa.

• promjena režima voda usljed hidrotehničkih zahvata, • uzgoj šuma podrazumijeva sanitarnu sječu u ograničenim razmjerama, izvlačenje

izvala i vjetrolomova, liječenje oboljelih vrsta i otvaranje isključivo službenih puteva; • dozvoljene su mjere njege šumskih ekosistema u vidu uklanjanja zdravih stabala

koja prijete bezbjednom kretanju turista i drugih posjetilaca, uklanjanje zdravih stabala koja remete ambijentalno-estetske vrijednosti određenog područja i uklanjanje zdravih stabala koja namaju dalju perspektivu razvoja, a remete normalne prirodne procese okolnim zdravim i vitalnim stablima.

• dozvoljava se turistička posjeta po utvrđenim pješačkim i kolskim stazama sa kontrolisanim brojem posjetilaca;

• od sportsko-rekreativnih aktivnosti mogu se odvijati pješačenje, foto-safari, posmatranje ptica i sl.

• uređivanje vidikovaca i vođenje staza mora se odvijati tako da se ne poremete geomorfološke i vegetacijske specifičnosti i pejzažno-ambijentalni kvaliteti.

• loženje vatre, logorovanje i organizovane izletničke ture, definisano unutrašnjim aktima parka

II zonu čine područja koja okružuju I zonu zaštite, a obuhvataju sljedeće prostorne cjeline: • područje koje okružuje I zonu zaštite oko Štirovnika i Jezerskog vrha, ukupne površine

od 775 ha. • područje koje okružuje I zonu zaštite na prostoru od Majstorice do Konjskoga i Studenih

dolova i planirane trase 400 kV dalekovoda Pljevlja – Lastva Grbaljska (634 ha). • područje Đurđevca i Trešteničkog vrha sa zapadne strane pristupnog puta od Ivanovih

korita za Majstore (125 ha). • područje oko I zone zaštite na Babljaku (91 ha).

Ukupna površina II zone zaštite u NP Lovćen iznosi 1625 ha. Treća zona zaštite

Ova zona obuhvata sve preostale dijelove parka van I i II zone. Ukupna površina ove zone je 3.114 ha, odnosno oko 50 % površine NP. Na ovim prostorima su uglavnom sačuvane vrijednosti prirodnih elemenata, ali je prisutno i antropogeno djelovanje. U ovoj zoni se dozvoljava selektivno i ograničeno korišćenje uz kontrolisane aktivnosti u prostoru, ako su usklađene sa funkcijama ili su vezane za tradicionalne oblike obavljanja djelatnosti ili stanovanje, uključujući i ograničenu turističku izgradnju. Ova zona ima funkciju zaštite, doduše u nešto blažem obimu, ali sa ciljem da zaštiti I i II zonu od neposrednog uticaja. I u ovoj zoni se štite pejzažno-ambijentalne i estetske vrijednosti.



U ovu zonu spadaju seoska područja i to: Krstac, Vučiji Do, Kuk, Bostur, Trešnja, Kruševice, Dolovi, Ivanova korita, Duge njive, Majstori i dr. Takođe ova zona obuhvata planirane transverzale visokonaposkog kabla Budva – Pljevlja i žičare Kotor – Cetinje. 2.8. OCJENA STANJA NACIONALNOG PARKA (SWOT ANALIZA )

SWOT analiza je metoda prepoznavanja i utvrđivanja ključnih razvojnih potencijala, ciljeva i ograničenja, i osnova za stvaranje vizije i definisanje smjernica razvoja.

Zadatak SWOT analize je da, polazeći od mogućnosti budućeg razvoja, izdvoji uslove koji predstavljaju razvojne snage, odnosno razvojne slabosti i ukaže na osnovne prilike, odnosno prijetnje koje iz analize proizilaze. U SWOT analizi identifikuju se:

• PREDNOSTI – koje će se kroz mjere pojačati i iskoristiti za razvoj • NEDOSTACI – koje treba prevazići gdje je to moguće • MOGUĆNOSTI – prepoznaje mogućnosti za koje se treba pripremiti i iskoristiti ih u

najvećoj mogućoj mjeri. • OGRANIČENJA – koja će se nastojati svesti na najmanju moguću mjeru.

PREDNOSTI • očuvana i atraktivna priroda i životna sredina • bogatstvo biodiverziteta • jedinstvene karakteristike predjela • kraški reljef („kameno more“) • brojni vidikovci sa pogledom na Bokokotorski zaliv, Cetinje i podgorinu Lovćena • brojni speleološki objekti sa zanimljivim pećinskim ukrasima i podzemnom faunom • simbol identiteta Crne Gore • motivi posjete (Mauzolej i ambijentalne vrijednosti) • integrisanost prirodnog i kulturnog pejzaža • bogatstvo istorijskih i kulturnih vrijednosti • relativna očuvanost tradicionalnog graditeljstva raznolikog karaktera, tradicionalna poljoprivreda koja se može vidjeti u tek nekoliko planinskih područja u jugoistočnoj Evropi; • tipični proizvodi: njeguški sir i pršuta • preduzetnički duh u turizmu i ugostiteljskim uslugama • blizina prijestonice, Podgorice i važnih turističkih centara sa primorja i okruženja • centar za posjetioce NP, na Ivanovim koritima • povećani kapaciteti stručnih službi JPNPCG i Službe zaštite NP NEDOSTACI • depopulacija u svim dijelovima parka i kontaktnog ruralnog područja • nedovoljna iskorišćenost kulturnih potencijala • nepostojanje strategije razvoja kulturnog turizma • nedostatak sredstava za održavanje i obnovu kulturnih dobara i razvojnih projekata graditeljske baštine • izvorno graditeljstvo ugroženo savremenom gradnjom • napuštenost ruralnih cjelina • zapuštenost imanja, smanjeni interes za autentičnu obradu zemljišta i uzgoj stoke • nedovoljna valorizacija turističkih potencijala • degradirani šumski ekosistemi koji imaju za posljedicu smanjenje šumskih vrsta



• nedovoljno izučavanje i zaštita izuzetno vrijednih, osjetljivih i ranjivih ekosistema • bezvodnost na dijelu planinskih i brdskih površi • nepovoljni zimski klimatski uslovi (sniježni nanosi) za saobraćaj i poljoprivredu • auto-trke na području Nacionalnog parka MOGUĆNOSTI • turistički potencijal područja, posebno za planinarenje, biciklizam, zdravstveni i eko-turizam • atraktivan položaj koji pruža priliku na tržištu putovanja • trendovi turističkog tržišta nude mogućnost za razvoj proizvoda održivog turizma (koji se mogu povezati sa poljoprivredom, zanatstvom i drugim uslugama) • potencijal kulturnog nasljeđa resurs za održivi razvoj kulturnog turizma • intenziviranje naučnih istraživanja i nova saznanja neophodna za kvalitet upravljanja • prenamjena starih kućišta i tradicionalnih grupacija kuća u turističke objekte • sve veća potražnja turista za ekološki stabilnim destinacijama • uređenje vidikovaca i starih ambijentalnih cjelina kao i objekata kulturne baštine i njihova turistička valorizacija • izgradnja žičare (Kotor-Lovćen) • povećanje finansijskih javnih sredstava za podsticanje upotrebe obnovljivih izvora energije PRIJETNJE • nekontrolisana i neadekvatna gradnja objekata u neskladu sa ambijentalnim vrijednostima Parka • nelegalna uzurpacija staništa i korišćenje prirodnih resursa • zarastanje tradicionalnog agrikulturnog predjela • devastacije tradicionalne arhitekture pod uticajem nelegalne i nekontrolisane gradnje • nedovoljna međuinstitucionalna i međuresorska saradnja i koordinacija • planirani dalekovod i žičara kroz područje NP Lovćen imaju potencijalno veliki uticaj na predio • neusaglašenost zakonske regulative koja obuhvata različite aspekte razvoja i upravljanja područjem nacionalnog parka • preklapanje nadležnosti i teškoće u jasnom i efikasnom institucionalizovanju primjene mehanizama koji mogu spriječiti neke nelegalne aktivnosti u predjelu parka • pritisak turizma na osjetljive prirodne i istorijske resurse • nizak nivo efikasnosti infrastrukturnih sistema u periodima većeg turističkog pritiska • požari • auto-trke na prostoru parka



3. PLANSKI DIO

3.1. STRATEŠKO OPREDJELJENJE – VIZIJA

Obezbjeđivanje dugoročne zaštite i očuvanje tipičnih ekosistema, uključujući i njegove

prirodne procese, kao i valorizaciju, zaštitu i revitalizaciju kulturno-istorijske baštine. Vizija Parka predstavlja težnju upravljača ka ostvarivanju ciljeva u narednom periodu. Kroz

ovako definisanu viziju, mogu se izdvojiti ključni parametari koji pored zaštite prirodnih vrijednosti i staništa, obavezno uključuju kulturne, društvene i ekonomske aspekte.

Strateško opredjeljenje budućeg planskog upravljanja Parkom se zasniva na setu strateških oblasti i u vezi sa tim definisanih ciljeva. Ovakvim pristupom će se obezbijediti neometano funkcionisanje i integrisanje različitih ciljeva u jednu cjelinu. Postavljeni koncept čini set strateških oblasti koji su sadržajno ovako definisani:

• Zaštita prirodnih vrijednosti • Očuvanje kulturnih vrijednosti • Unapređivanje turizma i rekreacije • Unapređivanje sistema edukacije i interpretacije • Unapređivanje promocije i marketinga • Unapređivanje saradnje sa korisnicima Parka • Unapređivanje saradnje s inostranim organizacijama • Unapređivanje prekogranične saradnje



3.2. STRATEŠKE OBLASTI 3.2.1. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA PRIRODNIH VRIJEDNOSTI

Zaštita prirodnih vrijednosti Parka, kao područja koje ima izraženu biološku, geološku, geomorfološku i predionu raznovrsnost, podrazumijeva očuvanje i valorizaciju svih komponenti u njihovoj tijesnoj međusobnoj povezanosti i uslovljenosti.

Zbog postojanja brojnih ugroženih, osjetljivih, ranjivih, značajnih i zaštićenih vrsta i ekosistema, zajedno sa relevantnim stručnim i naučnim institucijama neophodno je sprovoditi dalja istraživanja i monitoring, na osnovu čega će se definisati pritisci na ekosisteme, staništa i vrste, definisati i realizovati mjere zaštite.

3.2.1.1. Poseban cilj: Unapređivanje fizičke zaštite U saradnji sa državnim institucijama potrebno je preduzimati mjere kako bi se u

poslovima sprečavanja protivpravnih radnji na prostoru NP Lovćen u većoj mjeri angažovale inspekcijske službe, a naročito inspekcije iz oblasti: šumarstva, lovstva i zaštite bilja, zaštite životne sredine, zaštite prostora, građevinske inspekcije.

Ovo prije svega imajući u vidu da je sadašnja praksa da isključivo nadzornici službe zaštite u ovom parku evidentiraju događaje koji su iz nadležnosti inspekcijskih organa i prosleđuju njima dokumentaciju na dalji postupak. Takođe, praksa ukazuje na to da inspekcijski organi u veoma malom broju slučajeva samostalno obavljaju kontrole u ovom zaštićenom području, čime su nadzornici jedina ovlašćena lica koja registruju i procesuiraju protivpravne radnje.

Budući da su zakonskim rješenjima, definisanim Zakonom o zaštiti lica i imovine, nadzornici nacionalnih parkova i službenici MUP-a upućeni jedni na druge prilikom sprečavanja nezakonitih radnji na prostorima nacionalnih parkova, radi efikasnije saradnje, potrebno je ostvarivati kontinuiranu koordinaciju aktivnosti sa službenicima Centra bezbjednosti Budva i Odjeljenja bezbjednosti Cetinje.

Kako bi se uspostavio rad ove službe po uzoru na visokorazvijene zemlje, za radno mjesto nadzornika potrebno je propisati visoku stručnu spremu, pri čemu bi težište angažovanja nadzornika pored fizičke zaštite bilo na ostvarivanju tješnje saradnje sa lokalnim stanovništvom i posjetiocima radi podizanja svijesti o vrijednostima i značaju ovog zaštićenog područja i preduzimanju aktivnosti na praćenju stanja flore i faune.

3.2.1.2. Poseban cilj: Unapređivanje stručne zaštite

U parku se omogućava zaštita i očuvanje svih staništa i ekosistema u njima kao i

njihovih prirodnih procesa. Neprihvatljive i nezakonite aktivnosti, degradacija i veći negativni uticaji na prirodne procese, staništa i vrsta flore i faune su eliminisani. U skladu sa zoniranjem, samo u određenim dijelovima ovog područja dozvoljeno je kontrolisano korišćenje pojedinih resursa.

Stručnu zaštitu u parku sprovodi Služba za razvoj i unapređivanje JP, koristeći se sopstvenim istraživanjima i referentnim naučnim podacima. Dosadašnja iskustva ukazuju na potrebu unapređivanja nivoa istraživanja u odnosu na sve aspekte biodiverziteta, iIi na potrebu uspostavljanja tješnje i kordinisane međuinstitucionalne i konzistentnije međusektorske saradnje, naročito kada se imaju u vidu obaveze definisane nacionalnim propisima, strategijama i međunarodnim konvencijama.



3.2.1.3. Poseban cilj: Očuvanje prirodnih vrijednosti

Zaštita prirodnih vrijednosti NP, kao područja koje ima izraženu biološku, geološku,

geomorfološku i predionu raznovrsnost, podrazumijeva očuvanje i valorizaciju svih prirodnih komponenti u njihovoj tijesnoj međusobnoj povezanosti i uslovljenosti.

Primjenom planskih mjera, u narednom periodu, prioritet u zaštiti imaju nacionalno značajne vrste, osjetljive vrste po ICUN kategorizaciji, ranjivi ekosistemi i identifikovani Emerald i Natura habitati.

U kontekstu najavljene izgradnje žičare Kotor-Lovćen i prolaska trase dalekovoda kroz drugu zonu NP, i procijenjenih uticaja na životnu sredinu, neophodno je sprovesti istraživanja (nosivosti prostora) i monitoring eventualnih uticaja na staništa i ekosisteme zahvatnog područja, naročito na staništa lovćenskog zvončića i habitate identifikovane po osnovu Bernske konvencije (Emerald) i EU direktive (Natura 2000). Takođe, neophodno je pokrenuti inicijativu za izradu programskog zadatka za zaštitu vodoizvorišta Ivanova korita.

Postojeća mreža rezervata prirode treba da bude analizirana u skladu sa nalazima iz revizije zaštićenih prirodnih dobara. U narednom planskom periodu, posebna pažnja biće posvećena inventarizaciji stanja krupnih sisara, njihovoj analizi i na osnovu nje sprovođenju upravljačkih mjera zaštite.

3.2.1.4. Poseban cilj: Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva i

posjetilaca o zaštiti prirode U konceptu savremenog društvenog razvoja i savremenih ekoloških procesa, od

zaštićenog područja u cjelini se očekuje da u kontinuitetu radi na jačanju uloge lokalne zajednice u procesima koji se tiču zaštite prirode. Jedan od najboljih alata da se dostigne željeni cilj jeste obrazovanje i podizanje nivoa lokalnog stanovništva koje živi u okviru nacionalnog parka, u njegovoj zaštitnoj zoni ili pak ima nepokretnosti u njegovim granicama. Od načina na koji će ljudi iz lokalne zajednice ili posjetioci percipirati nacionalni park, umnogome će zavisiti efikasnost upravljanja u narednom planskom periodu i mjerljivi rezultati upravljanja.

Zato će uprava NP Lovćen u narednom periodu nastojati da kroz približavanje prirodnih vrijednosti i istrorijske uloge parka građanima koji imaju nepokretnosti u parku, ali i posjetiocima kroz različit set mjera približi vrijednosti parka i ciljeve uprave dovede u istu ravan sa ciljevima lokalne zajednice. Te mjere će se prvenstveno odnositi na podizanje svijesti o razumijevanju i uživanju u prirodnim predjelima i mogućnostima koje pružaju za uživanje i učenje iz njihovih posebnih kvaliteta.

Kroz otvaranje mogućnosti da Nacionalni park podstakne razvoj lokalne ekonomije, kreiranjem novih radnih mjesta, konstantnim procesima edukacije putem medija ili kroz tematske radionice, osiguraće se partnerski odnos i aktivno učešće lokalne zajednice koja kroz partnerski odnos s upravom parka može dostići željeni nivo kvaliteta života, potpomažući očuvanje prirode i promociju lokalnih tradicija i kulture.

Ovo je naročito važno u slučaju NP Lovćen, jer je vlasnički udio privatnog zemljišta u nacionalnom parku ogroman u poređenju sa drugim nacionalnim parkovima u Crnoj Gori. Procesi saradnje sa lokalnim strukturama su gotovo od presudnog značaja za buduće uspješno funkcionisanje parka i obezbjeđivanje nesmetanog odvijanja njegovih funkcija u cjelini.



3.2.2. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA KULTURNIH VRIJEDNOSTI Nacionalni park omogućava zaštitu i očuvanje svih znamenitosti kulturno-istorijske baštine i aktivno podržava istraživanje i revitalizaciju vrijednih lokaliteta i tradicionalnih graditeljskuh cjelina. 3.2.2.1. Poseban cilj: Očuvanje, unapređivanje i popularizacija kulturno-istorijskih

vrijednosti i potencijala Fizička i pravna zaštita kulturnih dobara parka i njegovog užeg okruženja ogleda se u

sprovođenju brojnih mjera zaštite i očuvanja od propadanja i sprječavanja daljih vidova devastacija, koje su u nadležnosti relevantnih institucija. Iniciranje i podržavanje projekata zaštite mogu donekle pokrenuti konkretne mjere, u interesu ublažavanja negativnih posljedica kulturnih i graditeljskih vrijednosti ovih prostora.

Prednost će imati stručna obrada i dokumentovanje stanja još uvijek očuvanih pojedinačnih objekata i cjelina tradicionalnog graditeljstva ovog prostora, u interesu njegove valorizacije i pravne zaštite.

3.2.2.2. Poseban cilj: Očuvanje, unapređenje, prezentacija i promocija etnografskih

vrijednosti i potencijala Sveobuhvatna analiza stanja nematerijalne kulturne baštine iz koje proističu sve

materijalne manifestacije kulture, određuje pravac djelovanja u narednom planskom periodu. Veoma važan segment kulturne baštine na prostoru parka predstavlja nematerijalna

kulturna baština koja se ogleda u običajima, praksama, tradicionalnim načinima privređivanja i vještinama lokalnog stanovništva, kojoj treba posvetiti posebnu pažnju u smislu očuvanja, valorizacije, popularizacije i promocije. I u narednom planskom periodu, primjenom mjera i aktivnosti, predviđen je nastavak evidentiranja i dokumentovanja nematerijalne kulturne baštine i raspoloživih podataka o oblicima autohtonog graditeljstva. Planirane su i aktivnosti vezane za edukaciju i podizanje nivoa svijesti javnosti o vrijednosti i značaju očuvanja etnografske baštine i afirmaciji i promociji vizure jedinstvenog prirodnog i kulturnog pejzaža parka.

3.2.3. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE TURIZMA I REKREACIJE Pejzažne, prirodne i kulturne vrijednosti Park stvaraju idealne uslove za različite vidove

turističkih i rekreativnih aktivnosti, u okviru održivog razvoja.

3.2.3.1. Poseban cilj: Unapređivanje turističke infrastrukture Prostornim planom PPPN NP Lovćen, ali i drugim strateškim dokumentima lokalnog,

regionalnog i državnog značaja, na prostoru parka planiran je razvoj turističke infrastrukture. Osim kapitalne investicije koju predvodi prijestonica Cetinje, a to je izgradnja žičare Kotor-Ivanova korita, radiće se na poboljšanju postojeće i formiranju nove turističke infrastrukture, što obuhvata i unapređivanje osnovnih informativno- prezentacionih, edukativnih i rekreativnih elemenata.

Planirana je izgradnja novog centra za posjetioce, formiranje ekspo prostora i izgradnja autentičnog glavnog ulaza u park. U centru za posjetioce, kako je predviđeno, biće osmišljene



nove tematske postavke, njihova dopuna karakterističnim eksponatima i poboljšanje servisne funkcije.

Planirano je unapređivanje sistema pješačkih i biciklističkih staza, koje je potrebno razvijati kao preklapajuće mreže, kako bi se turistima omogućilo da biraju različite pravce prema trajanju i zahtjevnosti. Na stazama je neophodno postaviti odgovarajuće putokaze, informativne table, objekte za odmor i urediti vidikovce i osmatračnice.

Očekuje se da će i drugi korisnici prostora parka, kao nosioci privrednih aktivnosti u turizmu raditi na daljem obogaćivanju turističke infrastrukture, kao što je: uređenje ski staze manjeg kapaciteta sa uspinjačom, uređenje parking prostora i drugih sadržaja u skladu sa prostorno-planskom dokumentacijom.

3.2.3.2. Poseban cilj: Unapređivanje turističkih proizvoda

Razvoj turističkih proizvoda u parku zavisiće u narednom periodu najviše od najavljene

investicije - izgradnje žičare od Kotora do Lovćena. Iskustva uspješnih destinacija pokazuju da se fokus proizvoda od samog početka razvoja destinacija temeljio na tri ključna turistička proizvoda koja su se razvijala do nivoa izvrsnosti. Na temelju očekivanog razvoja turističke infrstrukture sa pratećim servisima i sadržajima, razvoj ključnih turističkih proizvoda destinacije NP Lovćen treba da bude struktuiran na:

• Razvoj seoskog turizma (ruralni turizam) • Razvoj domaće gastronomije • Razvoj brdskog biciklizma Radi obogaćivanja turističke ponude parka, preduzeće se mjere za razvoj outdoor aktivnosti,

posebno brdskog biciklizma (standardna signalizacija, markacija, izrada odmorišta, izrada bicikističkih mapa i sl.).

3.2.3.3. Poseban cilj: Uspostaviti efikasan sistem upravljanja posjetiocima

Prema rezultatima anketa koje su sprovođene u prethodnom planskom periodu, posjetioci

sve više pokazuju tedenciju da svoje vrijeme u parku provode tako da aktivni odmor uključuje i edukaciju o prirodnim vrijednostima, lokalnoj kulturi, tradiciji i načinu života. U vezi sa tim budući programi obilaska parka će se bazirati na aktivnom doživljaju i sticanju iskustava, kojim će se postići:

• Povećanje ličnog zadovoljstva posjetilaca i sticanje novih iskustava • Širenje svijesti o značaju parka • Podsticanje pozitivnog odnosa i stava prema parku

Kako bi se izbjegla sezonalnost, kreiraće se programi obilazaka u pred i post sezoni, koji će

biti usmjereni prevashodno na domaće posjetioce. U periodu najveće posjećenosti (jul–avgust), pratiće se brojnost posjetilaca na

najfrekventnijim zonama tj. Ivanova korita, katun Kuk, Dolovi, Majstori, Treštenički vrh. Aktivnosti vezane za anketiranje posjetilaca nastaviće se i u narednom planskom periodu.

Ispitivaće se struktura posjetilaca, njihova mišljenja, potrebe i očekivanja, zadovoljstvo uslugama koje pruža park, s ciljem poboljšanja i inoviranja usluga, ponuda i sadržaja.



3.2.4. STRATEŠKA OBLAST: EDUKACIJA I INTERPRETACIJA

Parkovi kao mjesta svojevrsne škole u prirodi u budućem planskom intervalu će se baviti

unapređivanjem i razvojem novih edukativnih i interpretativnih sadržaja.

3.2.4.1. Poseban cilj: Unapređivanje edukativnih sadržaja

U budućem planskom intervalu parkovi će se baviti edukacijom djece školskog uzrasta, studenata, posjetilaca (domaći i inostrani), lokalnog stanovništva, korisnika privrednih djelatnosti na prostoru parka, a radi podizanja svijesti o značaju zaštićenih područja.

Aktivnosti će biti usmjerene na razvoj i unapređivanje različitih edukativnih sadržaja parka, kao što su edukativne staze i edukativni mobilijar, osmišljavanje interaktivnih edukativnih programa, organizovanje edukativnih radionica za različite ciljne grupe, obilježavanje važnih ekoloških datuma i organizovanje ciljnih predavanja.

3.2.4.2. Poseban cilj: Unapređivanje interpretativnih sadržaja

Polazeći od činjenice da interpretacija predstavlja jedno od najmoćnijih sredstava

edukacije, predviđa se niz aktivnosti na osmišljavanju i sprovođenju interpretativnih programa za različite ciljne grupe, koji će podržavati program interakcije u učešću.

3.2.5. STRATEŠKA OBLAST: PROMOCIJA I MARKETING Aktivnosti na promociji parka biće usmjerene na unapređivanje njegovih turističkih

proizvoda, zasnovanim na temeljima održivog razvoja, kojim se posjetiocima nudi jedinstven doživljaj prirodnih i kulturno-istorijskih vrijednosti.

Marketinške aktivnosti usmjeravaju se na stvaranje jedinstvenog imidža parka i usluga koje on nudi (izrada različitih marketinških materijala, organizovanje manifestacija, autohtona gastronomska ponuda, autentični suveniri, tematski obilasci i sl). 3.2.5.1. Poseban cilj: Promocija Parka na nacionalnom i međunarodnom tržištu

Za unapređivanje turističke funkcije parka i jačanje konkuretnosti na tržištu, preduzeće

se niz aktivnosti na promociji parka, na nacionalnom, regionalnom i međunarodnom nivou. Prirodne i kulturne vrijednosti parka, njegova turistička ponuda, usluge i imidž,

promovisaće se učešćem na različitim turističkim sajmovima (regionalnim i međunarodnim), turističkim ekspoima, preko elektronskih i štampanih medija, izradom novog veb sajta, upravljanjem društvenim mrežama, izradom i štampom različitih promotivnih materijala.

3.2.5.2. Poseban cilj: Prezentovati Park posjetiocima i široj javnosti

Radi unapređivanja prezentacije parka, osmisliće se tematske multimedijalne

prezentacije za različite ciljne grupe i organizovati manifestacije i sajmovi zasnovani na tradicionalnim vrijednostima područja i autohtonoj ponudi.

3.2.5.3. Poseban cilj: Unapređivanje marketinga

Tokom narednog planskog perioda predviđena je izrada marketing strategije

Nacionalnog parka, na godišnjem nivou, radi što boljeg marketinškog pozicioniranja.



Takođe radi poboljšanja ponude, uslijediće izrada različitog materijala sa logoom i/ ili motivima parka (kape, majice, olovke, privesci, torbice, posteri i sl.), koji će doprinijeti povećanju finansijskih sredstava. Marketinški materijali će se distribuirati u prodajnim objektima nacionalnih parkova (suvenirnicama), kao i na različitim manifestacijama, događajima i sajmovima.

Kao podrška boljem plasmanu i promociji lokalnih suvenira i autohtonih proizvoda domaće radinosti, kontinuirano će se raditi na unapređivanju saradnje sa lokalnim proizvođačima radi izlaganja i prodaje njihovih proizvoda u suvenirnicama nacionalnih parkova.

3.2.6. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA KORISNICIMA PROSTORA PARKA Shodno savremenim standardima i preporukama relevantnih međunarodnih institucija

(UNESCO, IUCN, WWF, UNEP,WCPA), u Parku će, kao jedna od priroritenih aktivnosti u narednom planskom periodu, biti i pospješivanje svih oblika saradnje sa reprezentativnim predstavnicima lokalnih zajednica. Kao jedan od preporučenih alata za dostizanje ovog cilja je organizovanje Socio-ekonomskog savjeta, kroz čiji rad se želi postići veći nivo integracije lokalnog stanovništva u osnovne upravljačke ciljeve parka.

3.2.6.1. Poseban cilj: Unapređenje saradnje sa lokalnim stanovništvom

Nacionalni park Lovćen unutar svojih granica nema stalnih naselja, a samim tim nema

stalnih stanovnika. Međutim, uvijek postoji naglašena potreba za izgradnjom vikend naselja ili u već izgrađenim vikendicama mještani borave, uglavnom tokom ljetnje turističke sezone. Takođe, sama vlasnička struktura, gdje preko 60 % prostora parka pripada privatnim vlasnicima predstavlja izazov za upravljačke strukture JP NP i NP Lovćen. Iz tog razloga, ali procesa koji se očekuju u budućnosti, među najvažnije priroritete u razvoju partnerstva uprave parka i lokalnih zajednica spada stimulacija ekoloških procesa, od kojih su ključni:

• razvoj turizma zasnovanog na prirodi, • zajednička kontrola nelegalnih aktivnosti i djelatnosti, • jačanje ekološke svijesti o posebnosti područja, • zajedničke ekološke akcije na uređenju prostora parka. Kao jedan od najvažnijih instrumenata za ostvarivanje ovih ciljeva ili aktivnosti jeste

formiranje Socio-ekonomskog savjeta, koji za cilj ima okupljanje svih zainteresovanih pravnih i fizičkih lica sa prostora parka i njegove gravitacione zone, kao i integracije interesa lokalne populacije i drugih subjekata u procese odlučivanja i upravljanja u NP Lovćen, koji će prije svega imati savjetodavni karakter. Ali, biće i važan mehanizam za efikasnije uvažavanje interesa lokalnih zajednica, pospješivanje sprovođenja mjera upravljanja, poboljšanje informisanosti zainteresovanih strana i upravljača o aktivnostima koje se planiraju ili sprovode u nacionalnom parku, postizanju konsenzusa oko važnih pitanja i dr.

3.2.6.2. Poseban cilj: Unapređenje saradnje sa nosiocima privrednih i ostalih

aktivnosti i podsticanje razvoja Unapređenje saradnje sa korisnicima prostora i nosiocima provrednih aktivnosti biće

fokusirano na lokalne stejkholdere koji svoj rad i poslovanje imaju na prostoru NP Lovćen. Tu se prije svega misli na unapređenje svih vidova saradnje sa sljedećim subjektima:

• JU „Lovćen–Bečići“ • Prijestonicom Cetinje



• TO Cetinje, TO Budva, TO Kotor i TO Tivat • Korisnicima prostora parka i drugim privrednim subjektima koji posluju u njemu • Vlasnicima nepokretnosti (šuma, zemljišta, stambenih objekata) na prostoru parka.

Kako je prethodno iskustvo pokazalo da je odnos sa određenim strukturama i lokalnim stanovništvom ključan za ostvarivanje poslovnih funkcija NP Lovćen, upravljačke strukture JPNP i NP Lovćen će kroz različite modalitete raditi na uspostavljanju reda i poštovanju zakona, što podrazumijeva i redovnu poslovnu komunikaciju sa određenim strukturama. Sa pojedinim subjektima će se realizovati zajedničke aktivnosti koje će unaprijediti turističku ponudu i obezbijediti adekvatniju promociju turističkih aktivnosti i potencijala. Tu se prije svega misli na zajedničke aktivnosti sa JU „Lovćen–Bečići“ i TO Cetinje na uređenju novih trim-staza, uređenju vidikovaca, zajedničkim promotivnim aktivnostima i adekvatnom Programu upravljanja posjetiocima, naročito sa aspekta najavljene izgradnje žičare Kotor–Ivanova korita i svih mogućih reperkusija koje će izazvati realizacija jednog takvog projekta. Kroz ove i druge aktivnosti želi se podstaći ekonomski rast i razvoj na održivim osnovama, koji prije svega podrazumijeva uključivanje što šireg kruga zainteresovanih strana, naročito za razvoj turističkih aktivnosti i programa koje će dovesti do većeg broja posjeta i mogućnosti zarade za više subjekata koji svoje privredne aktivnosti vežu za prostor nacionalnog parka.

3.2.6.3. Poseban cilj: Unapređenje nivoa svijesti lokalnog stanovništva o održivom

razvoju Unapređenje koncepta održivog razvoja na nacionalnoj ravni u uskoj je korelaciji sa

edukacijom lokalnog stanovništva kao jednom od najvažnijih funkcija uprave parka. Pored očuvanja biološke raznovrsnosti i ukupne zaštite prostora, važan zadatak uprave parka je unapređenje ekonomija lokalnih zajednica, koji se postiže unapređenjem nivoa svijesti lokalne zajednice o potrebi održivog korišćenja prostora i pravilnom razumijavanju uloge koju imaju nacionalni parkovi. Dosadašnje, uglavnom preovlađujuće mišljenje da su aktivnosti lokalnog stanovništva limitirane režimima zaštite nacionalnog parka, mogu se prevazići smislenim planiranjem aktivnosti i mjera koje će doprinijeti da same lokalne zajednice počinju osjećati konkretne benefite od činjenice da je upravo njihov prostor tako visoko vrednovan, da to više razumiju kao doprinos da sami podignu stepen svojih aktivnosti koji povećavaju njihov životni standard, ali i da osjete važnost postojanja prirodnog područja koje se štiti, da pravilno razumiju osnovne funkcije parka, da reprodukuju svoja znanja i povećaju nivo svijesti o njemu.

Sve ovo se može postići procesima u kojima uprava NP Lovćen aktivno učestvuje u kreiranju sadržaja i aktivnosti koje podstiču lokalnu zajednicu da radi u službi razumijevanja uloge parka. To takođe podrazumijeva napuštanje stereotipa o nacionalnom parku kao izolovanom prostoru čiji je osnovni cilj strogo očuvana priroda, bez prisustva i saradnje sa lokalnom zajednicom.

Da bi se dosegnuo ovaj cilj neophodno je u narednom petogodišnjem periodu sprovesti niz konkretnih mjera koje će rezultirati unapređenjem nivoa svijesti lokalnog stanovništva o vrijednostima prostora parka i njegovog održivog razvoja, koje će imati sinergetski efekat, kako po funkcionisanje nacionalnog parka, tako i na život i rad lokalnih zajednica koje su konzumenti prostora parka.

3.2.7. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA DOMAĆIM REGIONALNIM I INOSTRANIM ORGANIZACIJAMA I DONATORIMA NP Lovćen unaprijediće saradnju sa postojećim domaćim regionalnim i inostranim

ogranizacijama i donatorima (Agencija za zaštitu životne sredine, Prirodnjački muzej, NTO Crne Gore, NVO Green Home, Fondacija Petrović Njegoš UNDP, IUCN, WWF i sl.), kroz



implementaciju zajedničkih projektnih aktivnosti, koje će biti primarno u službi zaštite prirode i razvoja turizma u Parku, u skladu sa strogim ekološkim standardima i prema uputstvima Plana upravljanja za NP Lovćen.

Takođe, u narednom petogodišnjem periodu radiće se na proširenju liste organizacija sa kojima bismo sarađivali u oblasti zaštite životne sredine i drugih srodnih oblasti koje doprinose očuvanju, razvoju i promociji prostora Parka. 3.2.7.1. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa međunarodnim organizacijama

U kontekstu saradnje sa međunarodnim organizacijama, koje će na području Crne Gore djelovati narednih godina, ključna saradnja će se odvijati sa sljedećim međunarodnim organizacijama i donatorima:

UNDP – U narednom planskom periodu očekuje se implementacija brojnih projektnih

aktivnosti u saradnji sa UNDP-om, kroz PAF i PAS, a koje će se fokusirati na podizanje kapaciteta zaposlenih u nacionalnim parkovima sa naročitom pažnjom na unapređenje Službe fizičke zaštite, katalizacije finansijske održivosti zaštićenih područja, uvođenje novih softvera i dr.

WWF – Saradnja sa Svjetskim fondom za zaštitu prirode odvijaće se kroz projektne aktivnosti koje će se implementirati posredstvom Asocijacije „Parkovi Dinarida“. Ključne projektne aktivnosti odnosiće se na dalje jačanje regionalne saradnje zaštićenih područja u regiji, sprovođenje zajedničkog monitoringa prekograničnih područja u regiji, jačanje kapaciteta zaposlenih u zaštićenim područjima, dalje kreiranje brenda Dinarida i kreiranje ukupnog imidža regije kao prepoznatljive eko-turističke destinacije na evropskom i svjetskom nivou.

IUCN – Svjetska unija za zaštitu prirode (IUCN) je krovna organizacija na svjetskom nivou koja determiniše rad zaštićenih područja i služi kao referentna za međunarodnu kategorizaciju zaštićenih predjela, definisanje ciljeva i smjernica za upravljanje i sprovođenje upravljačkih ciljeva. JPNP je punopravna članica ove organizacije i kroz svoje planove upravljanja i druge projektne aktivnosti inkorporira ključne preporuke ove organizacije koje su kompatabilne sa ustanovljenim principima i standardima zaštite prirode i održivog korišćenja prirodnih potencijala.

Osim ovih organizacija, Javno preduzeće za nacionalne parkove u narednom planskom periodu imaće funkcionalnu saradnju sa drugim organizacijama iz sfere bilateralnih odnosa. Očekivana je podrška od: Vlade Kraljevine Norveške, švedske organizacije SIDA, švajcarske Mave, EURONATUR fondacije, Noe Conservation i dr.

3.2.7.2. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa domaćim organizacijama

U narednom planskom periodu očekuje se nastavak saradnje sa svim relevantnim domaćim institucijama koje se bave zaštitom životne sredine i drugim organizacijama koje iskažu interes za sprovođenje zajedničkih aktivnosti na unapređenju prirodnih vrijednosti ili izgradnji i uređenju turističke infrastrukture parka, a sve radi poboljšanja turističke ponude.

3.2.7.3. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa NVO sektorom

Saradnja sa NVO sektorom je jedan od uslova rada uprave parka. Shodno aktivnostima i

potrebama parka Lovćen, nastaviće se i narednom planskom periodu uspješna saradnja sa NVO organizacijama. Poseban fokus biće na NVO organizacijama koje tretiraju problematiku zaštite prirode i zaštite životne sredine, kao što su Natura i Green Home i razmotriće se mogućnost zajedničkog pojavljivanja kod inostranih organizacija i donatora za pojedine konkretne aplikacije u sferi unapređivanja sistema zaštite prirodnih i kulturnih vrijednosti parka.



3.2.8. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE PREKOGRANIČNE SARADNJE

Zbog specifičnosti geografskog položaja Parka i blizine granice sa Republikom

Hrvatskom, neophodno je sprovesti aktivnosti na unapređenju odnosa sa graničnim državama i državama u regionu preko Jadranskog programa, komponente IPA i drugih fondova.

3.2.8.1. Poseban cilj: Izrada projekata u okviru komponente IPA II, Jadransko-jonskog

transnacionalnog ADRION 2014-2020. programa i drugih fondova

IPA II postavlja novi okvir za obezbjeđivanje pretpristupne pomoći za period 2014-2020. u kojem je predviđeno da će se opredijeliti sredstva u indikativnoj visini od 270,5 miliona EUR. U skladu sa tim animiraće se partneri iz zemalja u regionu radi izrade zajedničkih projekata iz oblasti zaštite životne sredine, a kroz regionalnu i teritorijalnu saradnju (CBC projekti). U narednom periodu očekuju se sljedeći bilateralni programi: • Crna Gora – Albanija • Crna Gora – Bosna i Hercegovina • Crna Gora – Hrvatska • Crna Gora – Srbija • Crna Gora – Kosovo Takođe i transnacionalni programi: • Program saradnje jugoistočne Evrope • Mediteranski program

Jadransko-jonski transnacionalni ADRION 2014–2020. program – Program saradnje jugoistočne Evrope ima za cilj da razvije transnacionalno partnerstvo u pitanjima strategijskog značaja kako bi se unaprijedio proces teritorijlne, ekonomske i socijalne integracije i doprinijelo koheziji, stabilnosti i kompetitivnosti regije. U tu svrhu program zahtijeva realizaciju projekata visokog kvaliteta, orijentisanih na postizanje rezultata strategijskog karaktera relevantnih za programsku oblast.

Programski opšti cilj je da unaprijedi teritorijalni, ekonomski i socijalni integracioni proces u jugoistočnoj Evropi i pridonese koheziji, stabilnosti i kompetitivnosti oblasti kroz razvoj transnacionalnih partnerstava i zajedničkih akcija na pitanjima od strategijskog značaja.

Specifični ciljevi Programa su definisani kroz 4 prioriteta: • Prioritet I – Pojednostavljivanje inovacija i preduzetništva • Prioritet II – Zaštita i unapređenje okoline • Prioritet III – Unapređenje pristupnosti • Prioritet IV – Razvoj transnacionalnih sinergija za održiv razvoj oblasti

HORIZON 2014–2020 – Do sada je najveći okvirni program EU za istraživanje i inovacije sa

budžetom u iznosu od gotovo 80 milijardi € za period od 2014. do 2020. godine. Većina sredstava EU za istraživanje dodjeljuje se na osnovu pojedinačnih poziva za određene oblasti.

Dunavski program – Programska teritorija budućeg programa će obuhvatiti 14 država, od kojih su 9 države članice EU, 3 države kandidati i potencijalni kandidati za članstvo u EU i 2 susjedske zemlje, koje su istovremeno članice Dunavske strategije. Prioriteti i specifični ciljevi definisani Operativnim programom su sljedeći:


http://ec.europa.eu/enlargement/instruments/overview/index_en.htm%23ipa2


Prioritet I : Inovativna i društveno odgovorna Dunavska regija Prioritet II: Životna sredina i kultura Dunavske regije Prioritet III: Bolje povezana Dunavska regija Prioritet IV: Bolje upravljanje Dunavskom regijom Mediteranski program (MED) – U MED programu učestvuje 13 zemalja, od kojih 10 država članica EU: Francuska, Grčka, Hrvatska, Italija, Kipar, Malta, Portugalija, Slovenija, Španija i Velika Britanija, i tri zemlje kandidata/potencijalna kandidata: Albanija, Bosna i Hercegovina i Crna Gora. Prioriteti i specifični ciljevi definisani Operativnim programom su sljedeći: Prioritet I: Promocija inovacionih kapaciteta Mediterana s ciljem „pametnog“ i održivog rasta, Prioritet II: Podsticanje nisko-karbonskih strategija i energetske efikasnosti u specifičnim teritorijama MED programa: gradovima, ostrvima i udaljenim oblastima, Prioritet III: Zaštita i promovisanje prirodnih i kulturnih resursa Mediteranske oblasti, Prioritet IV: Jačanje upravljanja u oblasti Mediterana. 3.3. IMPLEMENTACIJA PLANA UPRAVLJANJA

Ključni ciljevi upravljanja u planskom periodu 2016–2020. godine na prostoru NP Lovćen, čijom će se realizacijom začajno unaprijediti upravljanje prostorom parka i zaštititi i očuvati karakteristični kopneni ekosistemi parka i ukupan biodiverzitet i predione raznovrsnosti, kulturno-istorijsko nasljeđe, prepoznati su kroz različite strateške i posebne ciljeve upravljanja.

Za dostizanje ovih ciljeva, generalne smjernice definisane su novim PPPN za prostor NP Lovćen, koji je usvojen u junu 2014. godine. Tim dokumentom date su smjernice i planske projekcije za realizaciju zaštite prirodnih vrijednosti, posebno šumskih ekosistema, te praćenje stanja biodiverziteta.

3.3.1. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA PRIRODNIH VRIJEDNOSTI 3.3.1.1. Poseban cilj Unapređivanje fizičke zaštite 3.3.1.1.1. Cilj Jačanje kapaciteta Službe zaštite 3.3.1.1.1.1. Aktivnost Nabavka materijalno-tehničkih sredstava

3.3.1.1.1.2. Aktivnost Stručno usavršavanje izvršilaca kroz vršenje obuka i usvajanja novih vještina i znanja shodno Zakonu o zaštiti lica i imovine

3.3.1.1.1.3. Aktivnost Osposobljavanje nadzornika za profesionalan i moderan pristup posjetiocima parka

3.3.1.1.2. Cilj Izgradnja infrastrukture i nabavka adekvatne opreme 3.3.1.1.2.1. Aktivnost Izgradnja objekta za Službu zaštite na Ivanovim koritima

3.3.1.1.2.2. Aktivnost Opremanje Službe zaštite neophodnim materijalno-tehničkim sredstvima

3.3.1.1.3. Cilj Unapređenje ambijentalne higijene i infrastrukture 3.3.1.1.3.1. Aktivnost Postavljanje komunalnog mobilijara 3.3.1.1.3.2. Aktivnost Identifikovanje i ukljanjanje deponija u kontaktnoj zoni parka 3.3.1.2. Poseban cilj Unapređivanje stručne zaštite

3.3.1.2.1. Cilj Usavršen pristup u izvršavanju i implementaciji planskih i programskih zadataka

3.3.1.2.1.1. Aktivnost Jačanje kadrovskih kapaciteta 3.3.1.2.1.2. Aktivnost Stručna usavršavanja zaposlenih



3.3.1.2.1.3. Aktivnost Podsticati nivo naučno-istraživačkih aktivnosti 3.3.1.2.1.4. Aktivnost Jačanje međuinstitucionalne saradnje i učešće u projektima 3.3.1.3. Poseban cilj Očuvanje prirodnih vrijednosti 3.3.1.3.1. Cilj Zaštita zemljišta od devastacije

3.3.1.3.1.1. Aktivnost Zaštita zemljišta od erozije i saniranje erozije sađenjem autohtonih biljnih vrsta na najkritičnijim lokalitetima

3.3.1.3.2. Cilj Očuvanje vodnih objekata i njihovih fizičko-hemijskih svojstava

3.3.1.3.2.1. Aktivnost Izrada programskog zadatka za sanaciju vodoizvorišta Ivanova korita

3.3.1.3.2.2. Aktivnost Zaštita i uređenje vodoizvorišta Ivanova korita (realizovati sa nadležnim institucijama obezbjeđujući postojanje hidrološkog minimuma izvora)

3.3.1.3.3. Cilj Očuvanje pejzažnih i predionih vrijednosti Parka

3.3.1.3.3.1. Aktivnost

Shodno smjernicama iz SPU - Strateške procjene uticaja u saradnji sa nadležnim državnim organima vršiti sprovođenje mjera zaštite predionih vrijednosti prilikom izgradnje dalekovoda 400KW Lastva - Pljevlja.

3.3.1.3.3.2. Aktivnost Kontrola sprovođenja mjera zaštite predjela prilikom realizacije projekta izgradnje žičare Kotor – Ivanova korita – Cetinje

3.3.1.3.3.3. Aktivnost Obilježavanje rekreacionih površina i staza 3.3.1.3.3.4. Aktivnost Održavanje postojećih šumskih puteva u turističke svrhe 3.3.1.3.4. Cilj Očuvanje florističkog diverziteta

3.3.1.3.4.1. Aktivnost Inventarizacija vaskularne flore – prikupljanjem taksonomskih, stanišnih, ekoloških i konzervacionih podataka, radom na terenu i obradom relevantnih literaturnih sadržaja


Kartografski prikaz rasprostranjenja endemskih, nacionalno i međunarodno (IUCN status, IPA, Bernska konvencija, EU Habitat direktiva, CITES) značajnih vrsta, na osnovu raspoloživih podataka

3.3.1.3.4.3. Aktivnost Identifikovati prioritetne rijetke vrste za koje će se sprovesti istraživanja njihove rasprostranjenosti i distribucije na području parka

3.3.1.3.4.4. Aktivnost Kartiranje staništa vrsta obuhvaćenih istraživanjima 3.3.1.3.4.5. Aktivnost Definisanje mjera zaštite i njihova implementacija 3.3.1.3.5. Cilj Očuvanje staništa i populacija biljnih vrsta


Praćenje vrsta endemske i nacionalno zaštićene flore duž turističkih staza i na vidikovcima, za koje je u prethodnom planskom periodu ustanovljeno da se javljaju u malom broju primjeraka ili se klasifikuju kao rijetke i ugrožene (Tulipa grisebachiana, Lilium carttaniae, Saxifraga federici-augusti ...)


Praćenje vrsta rijetke i zakonom zaštićene flore i njihovih staništa, prioritetno lovćenskog zvončića (Edraianthus wettsteinii subsp. lovcenicus) zbog mogućih uticaja izgradnje objekata žičare Dub –Kuk – Ivanova korita – Cetinje i aktivnosti koje su povezane sa funkcionisanjem tih objekata

3.3.1.3.5.3. Aktivnost Kontrola ubiranja ljekovite flore i šumskih plodova u komercijalne svrhe: primjena propisa, nadgledanje aktivnosti, praćenje stanja komercijalno korišćenih površina i populacija

3.3.1.3.5.4. Aktivnost Uspostaviti monitoring opožarenih i erodiranih staništa



3.3.1.3.5.5. Aktivnost Kartiranje staništa obuhvaćenih programom praćenja/monitoringa 3.3.1.3.5.6. Aktivnost Definisanje mjera zaštite i njihova implementacija

3.3.1.3.6. Cilj Popularizacija značaja očuvanja nacionalno i međunarodno značajnih biljnih vrsta i staništa


Popularizacija značaja očuvanja nacionalno zaštićenih i međunarodno značajnih (IUCN status, Bernska konvencija, Habitat direktiva – NATURA 2000, IPA, CITES) vrsta i njihovih staništa, kroz rad centara za posjetioce i obogaćivanjem edukativnih prezentacionih sadržaja

3.3.1.3.7. Cilj Zaštita i održavanje šumskih ekosistema 3.3.1.3.7.1. Aktivnost Donošenje plana zaštite šuma od požara 3.3.1.3.7.2. Aktivnost Donošenje internog pravilnika za upravljanje šumama 3.3.1.3.7.3. Aktivnost Sanitarne, uzgojne i mjere njege u šumskim ekosistemima 3.3.1.3.7.4. Aktivnost Unapređenje saradnje sa vlasnicima šuma u parku 3.3.1.3.8. Cilj Unapređivanje upravljanja šumskih ekosistema 3.3.1.3.8.1. Aktivnost Uspostavljanje multifinkcionalnih baza podataka

3.3.1.3.8.2. Aktivnost Istraživanja sušenja šumskih ekosistema (entomologije, fitopatologije, zaštite, uređivanja, gajenja, i u drugim oblastima šumarstva)

3.3.1.3.9. Cilj Praćenje stanja šumskih ekosistema 3.3.1.3.9.1. Aktivnost Monitoring zdrastvenog stanja šuma parka (sušenje šuma)

3.3.1.3.9.2. Aktivnost Monitoring ugroženih i saniranih šumskih kompleksa od požara i erozije na lokalitetima: Bjeloši, Kotorske strane, Konjsko, Majstori

3.3.1.3.9.3. Aktivnost Monitoring štetnih insekatskih vrsta potkornjaka (Scolytidae) na četinarskim vrstama

3.3.1.3.10. Cilj Očuvanje staništa sa jedinstvenom herpetofaunom

3.3.1.3.10.1. Aktivnost Uključivanje u zajednička istraživanja sa ekspertima iz zemlje i inostranstva

3.3.1.3.11. Cilj Očuvanje diverziteta sisara

3.3.1.3.11.1. Aktivnost Prikupljanje podataka o prisutnosti najznačajnijih vrsta sisara, na osnovu definisane metodologije, radi uspostavljanja dugoročnog monitoringa

3.3.1.3.11.2. Aktivnost Analiza sakupljenih podataka na godišnjem nivou zbog kartiranja najznačajnijih staništa i kreiranja mjera zaštite

3.3.1.4. Poseban cilj Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva i posjetilaca o zaštiti prirode

3.3.1.4.1. Cilj Edukacija lokalnog stanovništva o zaštićenom području

3.3.1.4.1.1. Aktivnost Organizovanje tematskih radionica u saradnji sa lokalnim stanovništvom

3.3.2. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA KULTURNIH VRIJEDNOSTI

3.3.2.1. Poseban cilj Očuvanje, unapređivanje i popularizacija kulturno-istorijskih vrijednosti i potencijala

3.3.2.1.1. Cilj Pokretanje postupka vraćanja Njegoševog mauzoleja u nadležnost Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore i NP Lovćen



3.3.2.1.1.1. Aktivnost Iniciranje procesa upravljanja kulturnim dobrom na državnom nivou

3.3.2.1.1.2. Aktivnost Organizovanje sastanaka sa nadležnim institucijama u vezi sa realizacijom predmetnog postupka

3.3.2.1.2. Cilj Unapređivanje stanja kulturnih dobara

3.3.2.1.2.1. Aktivnost Praćenje stanja i dostavljanje informacija institucijama zaštite o promjenama nastalim na kulturnim dobrima

3.3.2.1.2.2. Aktivnost Evidentiranje i blagovremeno sprečavanje nedozvoljenih radnji na kulturnim dobrima

3.3.2.1.2.3. Aktivnost Učešće u projektima istraživanja i sprovođenja mjera zaštite kulturnih dobara koje implementiraju nadležne institucije (stručni i logistički doprinos)

3.3.2.1.3. Cilj Rekognosciranje, valorizacija, zaštita i prezentacija tradicionalnih vrijednosti kulturno-istorijskog nasljeđa

3.3.2.1.3.1. Aktivnost Identifikovanje i dokumentovanje tipičnih objekata i cjelina tradicionalne arhitekture, započeto u prethodnom planskom periodu

3.3.2.1.3.2. Aktivnost Evidentiranje podataka od lokalnog stanovništva 3.3.2.1.3.3. Aktivnost Literaturno i arhivsko istraživanje 3.3.2.1.3.4. Aktivnost Izrada tematskih publikacija

3.3.2.1.3.5. Aktivnost Pokretanje inicijativa za uspostavljanje zaštite objekata i cjelina sa prepoznatim kulturnim vrijednostima

3.3.2.1.3.6. Aktivnost Učešće u projektima valorizacije i zaštite objekata, predmeta i elemenata sa potencijalnim kulturnim vrijednostima, koje implementiraju institucije zaštite kulturnih dobara

3.3.2.1.3.7. Aktivnost Kreiranje i implementacija projekata valorizacije i prezentacije kulturno-istorijskih i graditeljskih potencijala, u službi razvoja kulturnog turizma

3.3.2.1.3.8. Aktivnost Kreiranje tematskih staza i ruta

3.3.2.1.3.9. Aktivnost Osmišljavanje i organizovanje tematskih izložbi povodom značajnih datuma

3.3.2.2. Poseban cilj Očuvanje, unapređenje, prezentacija i promocija etnografskih vrijednosti i potencijala

3.3.2.2.1. Cilj Očuvanje, valorizacija i prezentacija tradicionalnih vrijednosti koje su integralni dio ovog prostora

3.3.2.2.1.1. Aktivnost Iniciranje i pokretanje procedure za pravnu i drugu zaštitu vrijednih objekata i etnografskih cjelina kod kojih se prepoznaje autentičnost, koja je sastavni dio kulturnog pejzaža ovog prostora

3.3.2.2.1.2. Aktivnost Podsticanje i podržavanje pozitivnih primjera koje sprovodi lokalno stanovništvo, oživljavanjem najboljih tekovina tradicionalnog nasljeđa

3.3.2.2.1.3. Aktivnost Sprovesti aktivnosti na očuvanju tradicionalnog privređivanja (starih zanata)

3.3.2.2.1.4. Aktivnost Učešće u projektima zaštite, očuvanja, promocije i prezentacije etnografskog nasljeđa, koje implementiraju relevantne institucije zaštite

3.3.2.2.1.5. Aktivnost Unapređenje i nastavak saradnje sa državnim i međunarodnim i institucijama iz oblasti etnografskog nasljeđa

3.3.2.2.2. Cilj Zaštita, valorizacija, promocija i popularizacija nematerijalne kulturne baštine



3.3.3. STRATEŠKA OBLAST: TURIZAM I REKREACIJA 3.3.3.1. Poseban cilj Unapređivanje turističke infrastrukture

3.3.3.1.1. Cilj Izgradnja i unapređivanje centara za posjetioce i ekspo prostora

3.3.3.1.1.1. Aktivnost Izgradnja novog centra za posjetioce na lokalitetu Ivanova korita 3.3.3.1.2. Cilj Unapređivanje rekreativnih sadržaja

3.3.3.1.2.1. Aktivnost Uspostavljanje tematske staze „Narodno graditeljstvo NP Lovćen – Katun Kuk“ na osnovu projekta MORT-a „Razvoj tematskih staza u nacionalnim parkovima”

3.3.3.1.2.2. Aktivnost Uređenje biciklističke staze Ivanova korita – Jezerski vrh, postavljanje odmorišnih stanica i adekvatne signalizacije

3.3.3.1.2.3. Aktivnost Postavljanje mobilijara na vidikovcu Kuk i Vjetreni mlini

3.3.3.1.2.4. Aktivnost Održavanje pješačkih staza (obnavljanje informativnog mobilijara, signalizacije, čišćenje staza od zarastanja u vegetaciju)

3.3.3.1.2.5. Aktivnost Izgradnja dva parking prostora na lokalitetu Ivanova korita 3.3.3.1.2.6. Aktivnost Uređenje auto-kampa - Mobile Home 3.3.3.1.3. Cilj Poboljšati pristupačnost Parka posjetiocima 3.3.3.1.3.1. Aktivnost Formiranje i izrada ulazne kapije na Bjelošima

3.3.3.1.3.2. Aktivnost Obnoviti postojeću i postaviti novu signalizaciju unutar parka i na putevima prema njemu

3.3.3.1.4. Cilj Razvoj novih turističkih proizvoda

3.3.3.1.4.1. Aktivnost Izgradnja i formiranje specifičnog turističkog proizvoda - kuća na drveću

3.3.3.1.4.2. Aktivnost Formiranje biciklističke staze (brdski biciklizam) na trasi Majstori–Lapčići

3.3.3.1.4.3. Aktivnost Nabavka određenog broja bicikala koji će biti na raspolaganju posjetiocima

3.3.3.2. Poseban cilj Upravljanje posjetiocima 3.3.3.2.1. Cilj Analiza strukture, mišljenja, potreba i očekivanja posjetilaca 3.3.3.2.1.1. Aktivnost Kontinuirano anketiranje posjetilaca, a posebno u toku turističke

3.3.2.2.2.1. Aktivnost Identifikovanje i dokumentovanje nematerijalne kulturne baštine (običajne prakse, izvođačke djelatnosti, starih zanata i vještina ljudi u parku)

3.3.2.2.2.2. Aktivnost Literaturno i arhivsko istraživanje u fondovima relevantnih institucija

3.3.2.2.2.3. Aktivnost Učešće u projektima zaštite i valorizacije nematerijalne vrijednosti kulturne baštine, pod pokroviteljstvom relevantnih institucija zaštite


Edukacija i podizanje svijesti javnosti o vrijednosti i značaju očuvanja etnografske baštine koja je imperative za razumjevanje i korišćenje naslijeđenih vrijednosti, lokalnog identiteta koji je preduslov za razvoj kulturnog turizma


Osmišljavanje i organizovanje manifestacija, sajmova, festivala, izložbi i kulturnoumjetničkih programa, koji promovišu ljude, njihov način života, lokalnu gastronomiju, muzički folklor, privređivanje, znanja i vještine, predmete rukotvorina koje su proizvod ovog prostora ili u vezi sa njim



sezone 3.3.2.2.2. Cilj Odrediti kapacitet nosivosti

3.3.3.2.2.1. Aktivnost Sprovođenje monitoring uticaja posjetilaca na prirodne i kulturne vrijednosti parka u smislu kapaciteta nosivosti određenih lokaliteta i pritisaka na njih

3.3.3.2.3. Cilj Osmisliti programe obilaska za različite ciljne grupe 3.3.3.2.3.1. Aktivnost

Izraditi programe koji se zasnivaju na prirodnim i kulturnim fenomenima za različite ciljne grupe posjetilaca

3.3.4. STRATEŠKA OBLAST: EDUKACIJA I INTERPRETACIJA 3.3.4.1. Poseban cilj Unapređivanje edukativnih sadržaja

3.3.4.1.1. Cilj Unapređivanje postojećih i formiranje novih edukativnih staza

3.3.4.1.1.1. Aktivnost Rekonstrukcija i adaptacija edukativne staze Vuka 3.3.4.1.2. Cilj Sprovođenje ekološko-edukativnih programa

3.3.4.1.2.1. Aktivnost Izrada publikacije edukativnih aktivnosti za organizovane posjete vrtića, osnovnih i srednjih škola (kalendar događaja)

3.3.4.1.2.2. Aktivnost Izrada edukativnih programa za školsku populaciju o značaju nacionalnog parka (škola u prirodi)

3.3.4.1.2.3. Aktivnost Izrada programa za djecu "nadzornik-volonter"


Obilježavanje značajnih ekoloških datuma (20. mart – Dan šuma, 22. april – Dan Planete Zemlje; 24. maj – Dan evropskih parkova; 5. jun – Svjetski dan zaštite životne sredine; 3.oktobar – Dan zaštite životinja

3.3.5. STRATEŠKA OBLAST: PROMOCIJA I MARKETING 3.3.5.1. Poseban cilj Promocija parka na nacionalnom i međunarodnom tržištu

3.3.5.1.1. Cilj Podizanje sadašnjeg sistema promocije i informisanja na viši nivo

3.3.5.1.1.1. Aktivnost Učešće na sajmovima turizma 3.3.5.1.1.2. Aktivnost Izrada i štampa promotivnih materijala 3.3.5.1.1.3. Aktivnost Promocija putem štampanih i elektronskih medija 3.3.5.1.1.4. Aktivnost Izrada novog veb sajta 3.3.5.1.1.5. Aktivnost Promovisanje nacionalnog parka na društvenim mrežama 3.3.5.2. Poseban cilj Prezentovati park posjetiocima i široj javnosti 3.3.5.2.1. Cilj Osmisliti tematske multimedijalne prezentacije

3.3.5.2.1.1. Aktivnost Izraditi tematske multimedijalne prezentacije koje se odnose na aspekte kulturnog nasljeđa, značajnih biljnih i životinjskih vrsta parka

3.3.5.2.2. Cilj Organizovanje sajmova i manifestacija 3.3.5.2.2.1. Aktivnost Organizovati manifestaciju Dani koprive

3.3.5.2.2.2. Aktivnost Organizovati manifestaciju gastronomske ponude zasnovane na lokalnim proizvodima

3.3.5.3. Poseban cilj Unapređivanje marketinga 3.3.5.3.1. Cilj Izrada marketing strategije



3.3.5.3.1.1. Aktivnost Izraditi marketing strategiju – priprema i izrada marketing plana 3.3.5.3.2. Cilj Izrada marketinškog materijala 3.3.5.3.2. Aktivnost Izrada autentičnog suvenira parka

3.3.5.3.2. Aktivnost Izrada i štampa prodajnog marketinškog materijala (majice, kape, čaše, olovke i sl.)

3.3.5.3.3. Cilj Podrška proizvodnji lokalnih proizvoda sa područja parka (suveniri i autohtoni proizvodi domaće radinosti)

3.3.5.3.3.1. Aktivnost Inicirati uspostavljanje sertifikata za lokalne proizvode

3.3.6. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA KORISNICIMA PROSTORA PARKA 3.3.6.1. Poseban cilj Unapređenje saradnje s lokalnim stanovništvom

3.3.6.1.1. Cilj Uspostavljanje organizovane saradnje sa lokalnim zajednicama

3.3.6.1.1.1. Aktivnost Organizovanje Socio-ekonomskog savjeta za rad sa lokalnim zajednicama (održavanje najmanje dvije sjednice u skladu sa Poslovnikom i tačno utvrđenim dnevnim redom)

3.3.6.1.1.2. Aktivnost Sastanci sa korisnicima prostora parka kroz rad savjeta

3.3.6.1.1.3. Aktivnost Realizacija zajedničkih aktivnosti na promociji održivih oblika turizma u parku

3.3.6.1.1.4. Aktivnost Podsticanje tradicionalnih zanata i podizanje nivoa svijesti korisnika parka o značaju zaštite parka i očuvanju njegovih vrijednosti

3.3.6.1.2. Cilj Unapređenje nivoa svijesti lokalnog stanovništva o održivom razvoju

3.3.6.1.2.1. Aktivnost Organizovanje tematskih okruglih stolova na temu održivog upravljanja i funkcije parka u razvoju lokalne zajednice

3.3.6.2. Poseban cilj Unapređenje saradnje sa nosiocima privrednih i ostalih djelatnosti i podsticanje razvoja

3.3.6.2.1. Cilj Razvoj poljoprivrede i turizma zasnovan na raspoloživim prirodnim resursima

3.3.6.2.1.1. Aktivnost Unapređenje saradnje sa TO Cetinje, Budva, Kotor i Tivat 3.3.6.2.1.2. Aktivnost Podsticanje ruralnog i eko-turizma 3.3.6.2.2. Cilj Izrada Plana objekata privremenog karaktera 3.3.6.2.2.1. Aktivnost Određivanje lokacija i objekata privremenog karaktera u Parku 3.3.6.2.2.2. Aktivnost Izmjene i dopune Plana objekata privremenog karaktera

3.3.7. STRATEŠKA OBLAST: SARADNJA SA DOMAĆIM, REGIONALNIM I INOSTRANIM ORGANIZACIJAMA I DONATORIMA

3.3.7.1.Poseban cilj Unapređenje i ostvarivanje saradnje sa domaćim, regionalnim i inostranim organizacijama i donatorima

3.3.7.1.1. Cilj Unaprijediti i ostvariti saradnju sa inostranim organizacijama i donatorima

3.3.7.1.1.1. Aktivnost Uspostaviti saradnju sa donatorima i međunarodnim organizacijama koje iskazuju interes za prostor parka

3.3.7.1.1.2. Aktivnost Implementacija dogovorenih zajedničkih projektnih aktivnosti



3.3.7.1.2. Cilj Unaprijediti saradnju sa regionalnim organizacijama

3.3.7.1.2.1. Aktivnost Kroz rad kancelarije za Parkove Dinarida, razviti aktivnu saradnju u razmjeni informacija i iskustava o zaštiti prirode i održivom razvoju

3.3.7.1.2.2. Aktivnost Izrada Plana zašite biodiverziteta i razvoja zaštićenih područja Dinarida

3.3.7.1.2.3. Aktivnost Brendiranje Parkova Dinarida 3.3.7.1.2.4. Aktivnost Učešće u realizaciji državne platforme BIG WIN 2

3.3.7.1.3. Cilj Unaprijediti saradnju sa domaćim organizacijama i NVO sektorom

3.3.7.1.3.1. Aktivnost Zajedničko djelovanje na realizaciji aktivnosti i ekoloških programa od značaja za prostor parka

3.3.8. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐIVANJE PREKOGRANIČNE SARADNJE

3.3.8.1. Poseban cilj Unapređenje i ostvarivanje prekogranične saradnje kroz program IPA II 2014-2020

3.3.8.1.1. Cilj Unaprijediti i ostvariti prekograničnu saradnju kroz program IPA II 2014-2020.

3.3.8.1.1.1. Aktivnost Učešće na treninzima za osnaživanje kapaciteta za pisanje projekata

3.3.8.1.1.2. Aktivnost Izrada i implementacija projekata iz oblasti zaštite životne sredine, održivog turizma i socio-ekonomskog razvoja u okviru bilateralnih programa kojima se prepoznaje projektno područje

3.3.8.2. Poseban cilj Unapređivanje i ostvarivanje projektnih aktivnosti kroz IPA Jadransko-jonski transnacionalni program ADRION 2014–2020. i HORIZON 2014–2020.

3.3.8.2.1. Cilj Unaprijediti i ostvariti projektne aktivnosti kroz IPA Jadransko-jonski transnacionalni program ADRION 2014–2020, HORIZON 2014–2020.

3.3.8.2.1.1. Aktivnost Učešće na treninzima za osnaživanje kapaciteta za pisanje projekata

3.3.8.2.1.2. Aktivnost Izrada i implementacija projekata iz oblasti zaštite životne sredine, održivog turizma i socio-ekonomskog razvoja u okviru bilateralnih programa kojima se prepoznaje projektno područje

3.4. POBOLJŠANJE I UNAPREĐENJE INSTITUCIONALNIH KAPACITETA 3.4.1. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA INFORMACIJAMA I MONITORINGA

NA NIVOU PARKA SAGLASNO SISTEMU UPRAVLJANJA NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA Shodno savremenim sredstvima komunikacije, neophodno je uspostaviti efikasan sistem

upravljanja informacijama i efikasan sistem protoka informacija na relaciji park - stručne službe javnog preduzeća. Za takav pristup neophodno je uspostaviti sljedeće sistemske pristupe:

• Dobro postavljanje organizacionog sistema saglasno unutrašnjim aktima Javnog preduzeća

• Pravovremen odabir i selekcija informacija



• Postojanje efikasnih organizacionih i stručnih sposobnosti zaposlenih unutar stručnih službi i parka

• Uspostavljanje propisa i procedura za upravljanje informacijama

3.4.2. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA FINANSIJAMA NA NIVOU PARKA SAGLASNO UPRAVLJANJU NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA

Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore, u skladu sa Zakonom o nacionalnim parkovima (Sl. list CG br. 26/14), je pravno lice osnovano Zakonom za upravljanje nacionalnim parkovima kao organizacionim jedinicama. Sredstva za rad Javnog preduzeća obezbjeđuju se:

• iz budžeta Crne Gore, u skladu sa godišnim programima, planovima upravljanja i projektima u oblasti zaštite životne sredine.

• iz naknada za korišćenje dobara za korišćenje dobara nacionalnih parkova; • iz donacija.

Budući da Javno preduzeće upravlja nacionalnim parkovima na osnovu plana upravljanja i godišnjih programa upravljanja, koji u svakom nacionalnom parku (pojedinačno) sadrže stanje, ciljeve i aktivnosti vrlo eksplicitno definisane sa neposrednim izvršiocima, svi izvori prihoda, radi dosljedne primjene zakona i propisa o platnom prometu u zemlji, se slivaju na žiro-račun javnog preduzeća.

Naravno, Javno preduzeće može otvoriti više računa kod više banaka i svakako u više gradova. Upravljanje finansijama Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore vodi se centralizovano, preko softvera za finansije Javnog preduzeća. Organizacione jedinice takođe imaju pristup finansijskom softveru preko kojeg se vodi djelimično knjigovodstvo. Svakodnevno se prati priliv i odliv novčanih sredstava. U skladu sa zakonskim propisima, pazari se uplaćuju svakodnevno i organizacione jedinice dokumentovano prate promjene. U Službi za finansijske poslove se u skladu sa propisima i pravilnicima vezanim za finansije evidentiraju i prate sve poslovne promjene.

Rezultati finansijske analize se koriste u procesu finansijskog planiranja kao ulazne informacije za izradu finansijskog plana. Rezultati te analize takođe čine polaznu osnovu koja služi kao referentna tačka za praćenje i evaluaciju tokom implementacije plana finansijske održivosti. U narednom periodu potrebno je osnažiti sistem upravljanja finansija kroz uvođenje novih softverskih rješenja, prvenstveno kroz naplatne punktove u nacionalnim parkovima, kao i kroz zaposlene koji će direktno odgovarati službi za finansijske poslove, a raditi posao u organizacionim jedinicama nacionalnih parkova.

Preduzeće kao pravno lice, kroz platni sistem (koji se sastoji od seta instrumenata i sistema međubankarskog transfera) omogućava protok novca i time determiniše ekonomsku politiku i finansijsko poslovanje.

Saglasno navedenom, utvrđuje se operativni cilj osposobljavanja upravljačkih struktura po svim osnovama za upravljanje sistemom finansija i njegovo praćenje od rukovodne strukture Javnog preuzeća

Kvalitetne i brze informacije i podaci koji će se akumulirati bilo kroz nove programe, bilo fizički uvažavajući sve propise će doprinijeti da i odluke vezano za finansije budu realne i doprinose većoj održivosti nacionalnih parkova.

Realne finansijske informacije u finansijskoj analizi ostaju glavno sredstvo ne samo za osmišljavanje finansijskog plana i poboljšanje finansijskog upravljanja, već i za ubjeđivanje mogućih donatora u jasne finansijske potrebe zaštićenih područja koje je moguće provjeriti, a samim tim i za obezbjeđivanje njihove finansijske podrške.



U skladu sa preporukama Evropske unije, potrebno je razviti sistem unutrašnjih finansijskih kontrola na nivou javnog sektora u Crnoj Gori, a to se može obezbijediti boljom i efikasnijom kako internom tako i eksternom kontrolom. Interne finansijske kontrole Evropska komisija je razvila kako bi zemlje koje pristupaju Evropskoj uniji osigurale upravljanje javnim sredstvima u skladu sa načelima dobrog upravljanja i to: zakonito, ekonomično, efektivno i efikasno. Na osnovu međunarodnih prihvaćenih standarda i najbolje prakse Evropske unije, cjelokupni sistem kontrole treba uspostaviti radi kontrolisanja, revizije i izvještavanja o korišćenju javnih sredstava, a to znači i na nivou Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore kao dio sistema javnog sektora.

3.4.3. USPOSTAVLJANJE SISTEMA KONTROLE I PRAĆENJA PLANIRANIH AKTIVNOSTI Sistem kontrole kao i praćenje planiranih aktivnosti potrebno je sprovoditi kako na nivou

NP Lovćen tako i na nivou upravljačkih struktura Javnog preduzeća. Godišnjim planom upravljanja preciziraju se nosioci planiranih aktivnosti i njihova

dinamika sa potrebnim finansijskim sredstvima i izvorima finansiranja. Sistem kontrole u NP Lovćen posebno je potrebno da sprovode upravljačke strukture

Javnog preduzeća, kao i direktor NP Lovćen i Šef službe zaštite. Efikasan sistem kontrole i praćenja planiranih aktivnosti je najvažnija pretpostavka za

uspješan i kvalitetan rad.

3.5. SMJERNICE ZA NAUČNO- ISTRAŽIVAČKI RAD S obzirom na nivo istraživačkih aktivnosti prethodnih godina, treba ukazati da je nužno

unaprijediti istraživanja u svim segementima. Neophodno je sa naučnim i stručnim institucijama u zemlji i inostranstvu sprovesti istraživanja koja bi produbila sadašnji nivo znanja o biološkoj raznovrsnosti, zaštićenim prirodnim i kulturnim vrijednostima, posebno specijskog biodiverziteta vrsta koje imaju konzervacijsku vrijednost. Istraživanja ekosistema Parka i njegovih komponenti (šumskih zajednica, flore, faune) treba da bude u fokusu naučnim ustanovama Crne Gore, prevashodno PMF - Odsjeka za biologiju u Podgorici i Filozofskog fakulteta - odsjeka za geografiju, u Nikšiću. Takođe, treba nastaviti započeta speleološka istraživanja i rezultate tih istraživanja učiniti dostupnim upravi parka i javnosti. Javno preduzeće za nacionalne parkove i sam NP Lovćen će podstaći i afirmisati svaki naučno-istraživački projekat i rad za koje se naučne institucije i pojedini naučni radnici opredijele u narednom planskom periodu. Uprava parka će se prilikom naučno-istraživačkih aktivnosti pravnih ili fizičkih lica pridržavati odredaba Zakona o zaštiti prirode (Sl. list CG br.51/08 i 62/13), koje se odnose na pribavaljanja dozvole od Agencije za zaštitu životne sredine za naučna i obrazovna istraživanja u zaštićenim prirodnim posručjima, naročito za prekogranična istraživanja i istraživanja ugroženih vrsta, i da o rezultatima svojih istraživanja Agenciji dostavi podatke u roku od tri mjeseca.

Od posebne važnosti u narednom periodu su naučna istraživanja krških pojava na

prostoru NP Lovćen, kako bi se obezbijedili podaci za njegovo svestranije poznavanje, što može doprinijeti zaštiti podzemnih voda i njegovom racionalnijem korišćenju. Kako je teren Lovćena poznat po kršu, koji prevazilazi regionalne i evropske okvire, izuzetan je poligon za njegovo proučavanje. Moguće je formirati i poseban institut za krš.



3.6. DINAMIKA I SUBJEKTI REALIZACIJE PLANA

3.6.1. DEFINICIJA PRIORITETA (PO GODINAMA) Nacionalni park i upravljačke strukture Javnog preduzeća, u skladu sa Zakonom o

nacionalnim parkovima izrađivaće godišnje programe upravljanja, kao izvode iz petogodišnjeg plana.

Shodno strateškim ciljevima datim u petogodišnjem planu, za svaku godinu biće definisani prioriteti, koji će se naročito odnositi na sljedeće segmente upravljanja prostorom Parka:

• Fizička zaštita prostora; • Stručna zaštita prirodnih vrijednosti i kulturno-istorijskog nasljeđa; • Unapređenje i održivo korišćenje resursa nacionalnog parka • Unapređenje informativno-prezentacione i edukativne funkcije parka • Razvoj turistčke infrastrukture • Unapređenje saradnje sa lokalnim strukturama, posebno sa korisnicima prostora parka • Unapređenje prekogranične i ukupne međunarodne saradnje Parka u kontekstu EU

integracija; Sve ove aspekte imaće godišnji programi upravljanja i upravljačke strukture će voditi

računa da implementiraju aktivnosti po svojim prioritetima.

3.6.2. DEFINICIJA NOSILACA (SUBJEKATA) ZA REALIZACIJU PLANA S obzirom na Zakon o nacionalnim parkovima i unutrašnje akte Javnog preduzeća, za

upravljanje prostorom parkova nacionalnog parka zaduženo je ovo preduzeće, uz sinhronizovano djelovanje sa službama organizacionih jedinica, kako bi se plan efikasno sprovodio u praksi.

Shodno navedenom, možemo posmatrati realizaciju i nosioce subjekata kroz tri komplementarna i međusobno povezana nivoa:

• Za fizičku zaštitu prostora zadužena je Služba fizičke zaštite koja se nalazi pod neposrednom rukovodnom kontrolom direktora organizacione jedinice;

• Stručnu zaštitu, kao i razvoj i unapređenje prirodnih i radom stvorenih vrijednosti parka implementiraće Služba za zaštitu, razvoj i unapređenje nacionalnih parkova. Ista služba organizovaće i koordinirati međunarodnu saradnju parkova, kao i pripremu projektnih predloga koji za cilj imaju obezbjeđivanje odgovarajućih donacija za park.

• Za promociju, edukaciju i interpretaciju prirodnih i radom stvorenih vrijednosti baviće se Služba za edukaciju, marketing i promociju.

• Naravno, sve planske aktivnosti sprovodiće se uz koordiniran rad stručnih službi sa nivoa Javnog preduzeća, direktora parka i Službe za fizičku zaštitu prostora, koja će za sve aktivnosti pružati neophodnu logističku i tehničku podršku na samom terenu.

• Materijalno-tehnička sredstva za efikasan rad i implementaciju plana upravljanja saglasno godišnjem finansijskom planu usmjerava menadžment Javnog preduzeća, na čijem čelu je direktor kao odgovorno lice.



3.6.3. GODIŠNJI PROGRAMI UPRAVLJANJA (OPERACIONALIZACIJA PLANA) Shodno članu 14. Zakona o nacionalnim parkovima, za operacionalizaciju plana

upravljanja donosi se godišnji program upravljanja. Njega donosi Javno preduzeće u skladu sa Prostornim planom posebne namjene i planom upravljanja, uz prethodnu saglasnost Ministarstva.

Saglasno Statutu Javnog preduzeća, godišnje programe upravljanja parkom donosi i usvaja Upravni odbor.

U skladu sa istim ovim zakonom, Javno preduzeće dužno je da dostavi jednogodišnji program resornom ministarstvu do 30. novembra tekuće godine za narednu godinu.

Čl. 15 Zakona o nacionalnim parkovima taksativno navodi mjere i aktivnosti koje ovaj program treba da sadrži.

Godišnje programe upravljanja priprema Služba za zaštitu, razvoj i unapređenje uz neophodnu koordinaciju i inpute direktora organizacionih jedinica.

3.7. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVOĐENJE PLANA 3.7.1. PROCJENA SREDSTAVA PO GODINAMA

Na nivou Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore izrađuju se godišnji

finansijski izvještaji i godišnji finansijski planovi. Finansijski plan za jednu godinu se radi na osnovu prihoda i rashoda ostvarenih u prethodnoj godini i procjene prihoda po osnovu korišćenja dobara i pružanja usluga u narednoj godini, te sredstava odobrenih državnim budžetom za narednu godinu.

Kod procjene potrebnih sredstava za sprovođenje plana za Plan upravljanja 2016–2020. godine, kao relevantni su uzeti sljedeći elementi:

• Bruto plata i ostala primanja zaposlenih • Materijalni i drugi troškovi koji prate poslovanje • Konkretni programi koji se odnose na park • Kapitalni projekti

Za Nacionalni park Lovćen, u troškove ljudskih resursa ulaze bruto plate zaposlenih u nacionalnom parku kao i dio bruto plata Stručnih službi srazmjerno broju zaposlenih u nacionalnom parku Lovćen prema ukupnom broju zaposlenih u svim nacionalnim parkovima. Takvim ključem se dijele osim bruto plata i ostali troškovi, dok se finansiranje programa projektuje prema planu potrebnih sredstava za angažovanje konkretnih poslova i izvođenja određenih radova u nacionalnom parku. Godišnji rast troškova projektovan je po stopi od oko 5 %.

Troškovi finansiranja godišnjih programa upravljanja projektovani su da se finansiraju iz državnog budžeta. Prethodnih godina su troškovi ljudskih resursa djelimično pokrivani iz državnog budžeta, dok se ostali troškovi (materijalni troškovi koji prate poslovanja Javnog preduzeća i nacionalnih parkova: bruto zarade, troškovi goriva, održavanja osnovnih sredstava, komunalne usluge, električna energija i ostali troškovi) finansiraju od sopstvenih sredstava koje nacionalni parkovi ostvare u skladu sa Odlukom o visini i načinu plaćanja naknada za korišćenje dobara nacionalnih parkova. Kapitalni projekti se finansiraju iz državnog budžeta namijenjenog



za kapitalna ulaganja u infrastrukturu i ostalo, dok se od eventualnih donatora obezbjeđuju sredstva za kapitalna ulaganja i opremu u skladu sa namjenom opredijeljenih sredstava. Tabelarni pregled procjene sredstava po godinama za NP Lovćen: Elementi 2016. 2017. 2018. 2019. 2020.

Troškovi ljudskih resursa

160.000,00 164.000,00 170.000,00 177.000,00 184.000,00

Ostali troškovi 82.000,00 84.000,00 87.000,00 90.000,00 94.000,00

Finansiranje programa

42.000,00 45.000,00 48.000,00 50.000,00 53.000,00

UKUPNO (€) 284.000,00 293.000,00 305.000,00 317.000,00 331.000,00

3.7.2. PLAN KAPITALNIH AKTIVNOSTI

Vrsta investicije Izgradnja novih i rekonstrukcija postojećih objekata

1. Plan Izgradnja novog centra za posjetioce 3.3.3.1.1. Cilj

Opis Shodno novom PPPPN za NP Lovćen, na lokalitetu Ivanova korita planirana je izgradnja novog tematskog centra za posjetioce u kojem bi bili smješteni novi ekponati (prirodnjački muzej), biblioteka i drugi prateći sadržaji.

Finansijska vrijednost 500.000 € Vremenski okvir 5 godina

2. Plan Izgradnja i uređenje Mobile Home kampa 3.3.3.1.2. Cilj

Opis

U skladu sa projektnom dokumentacijom koja je pripremljena uz tehničku podršku GIZ-a, na lokalitetu Ivanova korita (dio kat. parcele 6405 KO Njeguši) planirano je uređenje Mobile Home kampa. Projekat je urađen u skladu sa najvećim standardima za kamp odmorišta koja važe u zemljama razvijene Evrope (ADAC vodič).

Finansijska vrijednost 60.000 € Vremenski okvir 2 godine

3. Plan Uređenje parking prostora na lokalitetu Ivanova korita 3.3.3.1.2. Cilj

Opis

Zbog povećenja frekvencije broja automobila i broja posjeta prostoru NP Lovćen, neophodno je uređenje parking prostora, čime bi se regulisao promet saobraćaja tokom turističke sezone. U skladu sa tim definisano je da se na lokalitetu Ivanovih korita urede 2 parking prostora. Shodno PPPN za NP Lovćen planirana je izgradnja jednog parking prostora u neposrednoj blizini dječjeg odmarališta i jednog parking prostora u blizini restorana Konak.



3.7.3. PROCJENA UKUPNIH SREDSTAVA ZA SPROVOĐENJE PLANA

Na osnovu procjene godišnjih potrebnih sredstava za sprovođenje Plana upravljanja

2016–2020. za Nacionalni park Lovćen dolazi se do ukupnih sredstava neophodnih za realizaciju plana.

Slijedi tabelarni pregled procjene sredstava za Plan upravljanja 2016–2020. god. za

Nacionalni park Lovćen:

Finansijska vrijednost 140. 000 € Vremenski okvir 5 godina

4. Plan Unapređivanje postojećih i formiranje novih vidikovaca, osmatračnica, odmorišta 3.3.3.1.2. Cilj

Opis

Ovom aktivnostima planirano je dalje unapređenje turističke ponude Nacionalnog parka. Kako je Park poznat po najljepšim vidikovcima u ovom dijelu Evrope, u narednom planskom periodu obezbijediće se dodatno opremanje postojećih i uređenje novih vidikovaca na Kuku, Kraljevom počivalu i Vjetrenim mlinima, što bi povećalo zadovoljstvo posjetilaca i uticalo na dodatnu diversifikaciju turističke ponude parka.


5. Plan Unapređivanje biciklističkih staza 3.3.3.1.4. Cilj

Opis

Poboljšanje turističke infrastrukture podrazumijeva prenamjenu postojeće pješačke staze Vuka u biciklističku. To je kružna staza, dužine 7 km (početna lokacija je restoran Konak, pa dalje ide prema Kraljevom počivalu, preko katuna Dolovi i kružno opet prema restoranu Konak. Druga biciklistička staza koju treba urediti je staza Ivanova korita – Jezerski vrh u dužini od 7 km.


6. Plan Uređenje staze za brdski biciklizam, pješačenje i vožnju vozilima Majstori – Brajići 3.3.3.1.4. Cilj

Opis

Staza počinje na Ivanovim koritima, vodi preko Majstora, Konjskog i završava se na Brajićima. Ukupna dužina staze je 15 km, a neophodno je njeno sukcesivno uređenje (na pojedinim mjestima) u dužini od 5 km. Ovim bi se formirao park brdskog biciklizma sa servisnim centrom, što je i predviđeno novim PPPN za NP Lovćen.




Elementi 2016 – 2020. godina

Troškovi ljudskih resursa 855.000,00 Ostali troškovi 437.000,00 Finansiranje programa 238.000,00 Kapitalni projekti 790.000,00 UKUPNO (€) 2.320.000,00

Analitika finansiranja programa i ostalih troškova za period 2016 – 2020. godine 4.1. Zaštita prirodnih vrijednosti 1.205.000,00 4.2. Zaštita kulturno-istorijskih vrijednosti 50.000,00 4.3. Turizam i rekreacija 55.000,00 4.4. Edukacija i interpretacija 20.000,00 4.5. Promocija i marketing 50.000,00 4.6. Unapređivanje saradnje sa korisnicima prostora parka 20.000,00 4.7 Unapređivanje saradnje sa domaćim i inostranim organizacijama i donatorima 20.000,00

4.8. Unapređivanje prekogranične saradnje 10.000,00 3.10 Unapređivanje sistema ambijentalne higijene 100.00,00 Kapitalni projekti 790.000,00 UKUPNO (€) 2.320.000,00

NACIONALNI PARK LOVĆEN - FINANSIJSKA ODRŽIVOST

Prihodi

R.b. PRIHODI Plan 2016. Procentualno učešće u ukupnim prihodima

1 Ulaznice 130.000,00 75,28%

2 Kampovanje 1.500,00 0,87%

3 Korišćenje dobara(privremeni, stalni objekti, štandovi) 33.000,00 19,11%

4 Smještajni kapaciteti (bungalovi NP Lovćen) 3.000,00 1,74%



5 Šumske takse 500,00 0,29%

6 Ostali poslovni prihodi (loženje vatre, izdavanje krplji, bicikla,naplaćena otpisana potraživanja, prodaja os.itd.) 2.500,00 1,45%

7 Prodaja suvenira 1.200,00 0,69%

8 Snimanje filmova 1.000,00 0,58%

U K U P N O 172.700,00 100,00%

Elementi 2016. god. 2017. god. 2018. god. 2019. god. 2020. god. Projektovani prihodi po godinama

172.700,00 181.500,00 190.500,00 200.000,00 210.000,00

UKUPNO (€) 954.700,00 Ukupno planirana sredstva za petogodišnji period za Plan upravljanja NP Lovćen iznose

2.320.000,00 Eura. Planom analize za sopstvena sredstva došlo se do mogućih sopstvenih sredstava u iznosu od 954.700,00 Eura. Dakle, da bi se finansijski pokrile sve aktivnosti i Programi, uključujući i Kapitalne investicije, potrebno je iz budžeta obezbijediti ukupno za pet godina 1.365.300,00 Eura.

Prema Zakonu o nacionalnim parkovima, Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne

Gore, a samim tim i Nacionalni park Lovćen, sredstva za rad obezbjeđuje iz sljedećih izvora: • Iz državnog budžeta • Iz naknada za korišćenje dobara, odnosno sopstvenih prihoda • Iz donacija • Kredita • Drugih izvora u skladu sa zakonom

Upravljanje finansijama uopšte a, posebno, finansijskim rizikom u savremenim uslovima postaje preduslov opstanka gotovo svakog subjekta. Javno preduzeće kod upravljanja finansijama ima dvije vrste rizika i to rizik kod ostvarivanja planskih prihoda i rashoda kao i rizik da li će se ostvariti planirana sredstva iz budžeta. Od ostvarivanja prihoda iz budžeta kao i sopstvenih prihoda zavisiće i realizacija Plana upravljanja.

Donacije kao mogući oblik finansiranja Nacionalnim parkom nije moguće preciznije definisati ovim planom, već se kroz godišnje programe upravljanja može jasnije definisati njihov obim, a sve u skladu sa planiranim projektima koji će eventualno biti podržani.

Finansijska održivost još uvijek nije dostignuta jer sistem zaštićenih područja ne posjeduje dovoljan iznos stabilnih sredstava za dugoročno zadovoljenje ukupnih troškova poslovanja. Zaštićena područja u Crnoj Gori su slabo opremljena u pogledu mogućnosti za



ostvarivanje prihoda, koje zaštićena područja obezbjeđuju kroz potrošačka i nepotrošačka korišćenja biodiverziteta.

Pored obezbjeđivanja odgovarajućih finansijskih sredstava, rukovodioci u zaštićenim područjima takođe moraju poboljšati kvalitet, oblik, vremenski okvir, postavljanje ciljeva, namjene i izvore finansiranja. To znači da upravljanje zaštićenim područjima mora biti dvosmjerno. Jedan smjer podrazumjeva finansiranje strane „ponude” koja nastaje zbog ostvarivanja većeg nivoa prihoda na nivou cjelokupnog sistema. Drugi pravac, jednako značajan, se odnosi na izazove na strani „tražnje” u pogledu upravljanja finansijskim potrebama zaštićenih područja (na lokacijama i na centralnom nivou). Finansijsku održivost zaštićenih područja treba rješavati sa obje strane ove uravnotežene finansijske jednačine.

Da bi Crna Gora dostigla finansijsku stabilnost zaštićenih područja i sistema zaštićenih područja, potrebne su joj snažne i djelotvorne institucije za ostvarivanje, upravljanje i ulaganje sredstava u nacionalne sisteme zaštićenih područja. Dugoročno posmatrano, finansijska održivost ne treba da podrazumjeva samo obezbjeđivanje resursa za premošćavanje finansijskog jaza; sistemi zaštićenih područja treba da budu usmjereni ka pronalaženju uslova za omogućivanje i obezbjeđivanje djelotvornog učešća i razmjene ostvarenih koristi sa različitim zainteresovanim stranama u sistemima zaštićenih područja. 3.8. OCJENA SPROVOĐENJA PLANA 3.8.1. PRAĆENJE SPROVOĐENJA SA NIVOA RUKOVODNE I UPRAVLJAČKE STRUKTURE

Za neposrednu konkretizaciju planiranih aktivnosti biće zadužene zajedničke službe

javnog preduzeća i direktor parka. O dostignutim ciljevima i ostvarenim rezultatima iz plana, iste strukture podnosiće periodične pisane izvještaje direktoru preduzeća, kao najodgovornijem za efikasno funkcionisanje sistema. Praćenje realizacije plana mora imati pravilan funkcionalni odnos, uz konstantno praćenje dinamike ostvarenih aktivnosti i poštovanje hijerarhijskog nivoa uspostavljenog u okviru Javnog preduzeća i njegovih organizacionih jedinica.

3.8.2. IZRADA GODIŠNJIH IZVJEŠTAJA O SPROVOĐENJU PROGRAMA UPRAVLJANJA Kao dobra praksa u svim organizovanim i uređenim sistemima je izrada izvještaja o

napretku realizacije plana upravljanja za svaku prethodnu godinu. Izvještaj treba da sublimira projekciju ostvarenih razultata za prethodnu godinu, i da generalni presjek i analizu ostvarenih ili eventualno neostvarenih aktivnosti za prethodnu plansku godinu.

Izvještaj o realizaciji godišnjeg programa upravljanja, shodno čl. 15 Zakona o nacionalnim parkovima, javno preduzeće dostavlja Ministarstvu do 1. marta tekuće godine za prehodnu godinu.

Izvještaj o radu pripremaju zajedničke službe Javnog preduzeća, direktori parkova, uz neophodnu koordinaciju menadžmenta i direktora preduzeća.

3.9. SMJERNICE I PREPORUKE Plan upravljanja Nacionalnog parka Lovćen je osnovni operativni dokument kojim se

bliže usmjerava prostorni razvoj područja Parka i njegove zaštitne zone, ostvaruju zajednički



interesi i ciljevi subjekata planiranja, usmjerava organizacija, upravljanje i korišćenje prostora i osigurava zaštita i unapređenje prirodnih i stvorenih vrijednosti. Polazeći od ovoga:

• Prijestonica Cetinje, te opštine Budva i Kotor, ugradiće u svoje planove i programe mjere za ostvarivanje Prostornog plana Nacionalnog parka Lovćen, a saglasno tome i mjere koje se definišu kroz dodgovorene aktivnosti na zajedničkom sprovođenju pojedinih segmenta iz Plana upravljanja NP Lovćen;

• sve institucije i subjekti koji obavljaju djelatnosti na području Nacionalnog parka i njegove zaštitne zone obavezni su da u svoje planove i programe unose zadatke i mjere kojim se obezbjeđuje ostvarivanje postavki Prostornog plana i Plana upravljanja.

• Pokretanje inicijative kod nadležnih institucija da se Mauzolej na Lovćenu organizaciono uključi u upravljačku nadležnost JPNP CG.

Sprovođenje Plana upravljanja Nacionalnog parka predstavlja razradu mjera i

instrumenata koji će obezbijediti odvijanje predviđenih aktivnosti u saglasnosti sa principima zaštite i usmjerenog razvoja. U ovom smislu treba:

• utvrditi katastarske granice Nacionalnog parka i njegove zaštitne zone u dijelu teritorija opština kojima ti prostori pripadaju;

• granice Nacionalnog parka treba označiti i materijalizovati na terenu; • zone stroge zaštite moraju biti jasno i nedvosmisleno označene na terenu; utvrditi

vlasničku strukturu po svim zonama zaštite parka; • uspostaviti geografsko-informacioni sistem radi obezbjeđenja neophodnih informacija o

stanju i promjenama ekosistema šuma i šumskih zemljišta, šumskog fonda, uticaja na šume, gazdovanja šumama, mreže šumskih puteva i dr. kao i za potrebe planiranja, gazdovanja, praćenja, nadzora i izvještavanja;

• uspostaviti sistem nadoknade po osnovu korišćenja dobara NP odnosno degradacije prostora od izvođača raznih infrastrukturnih sistema (putna i telekomunikaciona mreža, dalekovodi i ostali vodovi, žičara), a što treba definisati kroz srednjo i dugoročne planove upravljanja NP, odnosno odgovarajuću uredbu o naplati nadoknade na zaštićenom prirodnom dobru;

• sprovesti inventuru šuma koja treba da obuhvati sve šume i šumska zemljišta i naročito uključi informacije o površinama, tipovima i strukturi šuma, drvnim zalihama, prirastu, biološkoj raznovrsnosti i drugim pokazateljima o šumama, u skladu sa međunarodnim standardima;

• definisati područja gdje se mogu koristiti nedrvni šumski proizvodi uz uslov da se ne ugrožava ekosistem i funkcije šuma u skladu sa propisima i prostornim planom područja posebne namjene nacionalnog parka;

• pristupiti usaglašavanju planova upravljanja šumama sa Prostornim planom, radi obezbjeđenja svih predviđenih uslova za odgovarajuću zaštitu, uzgoj šuma, korišćenje šuma, kao i izgradnju šumskih komunikacija;

• osmatranje izvorišta (stalno i sistematsko registrovanje količina vode i ispitivanje kvaliteta vode) vršiti u okviru nekog posebnog programa ili predložiti da korisnik izvorišta obavlja navedena ispitivanja;

• za sva naselja ruralnog karaktera i lokalitete katuna u zaštitnoj zoni parka za koje se ne radi detaljna razrada, koristiti smjernice ovog plana;

• poštovati, u skladu sa kriterijumima, smjernicama i namjenom definisanom Prostornim planom, uslove za uređenje prostora, kod izgradnje konkretnih objekata i preduzimanja drugih radova na području Nacionalnog parka i njegove zaštitne zone;

• unaprijediti rad sa lokalnim privrednim subjektima i korisnicima prostora parka različitim



mehanizmima, a prvenstveno kroz rad socio-ekonomskog savjeta. Sa posebnom pažnjom tretiraće se:

• kontrolni punktovi predviđeni na prostorima organizovanih ulazaka u Park; • revitalizacija "ugašenih" i sanacija postojećih katuna, posebno onih predviđenih za

prihvat turista; pojedinačni objekti u službi poljoprivrede, šumarstva i turizma; • Ukoliko bi Mauzolej u doglednoj budućnosti bio u sastavu NP Lovćen, posjetu Mauzoleju

obogatiti pratećim izložbama, a tehničkim unapređenjima omogućiti dostupnost osobama sa posebnim potrebama (npr. uvođenje elevatora);

• rekonstrukcija postojeće i formiranje nove mreže kolsko-pješačkih, panoramskih puteva u okviru parka, te trase predviđenih regionalnih puteva, kao dio saobraćajnog "prstena" oko Nacionalnog parka;

• uređenje površina za opštu rekreaciju, formiranje punktova za specijalizovane i ekstremne sportove, kao i kamping prostora izvan zaštićenih rezervata prirode;

• vodozahvati i svi objekti vezani za vodosnabdijevanje.


Documents

JAVNO PREDUZEĆE ZA NACIONALNE PARKOVE CRNE GORE …stari.nparkovi.me/sajt/images/stories/PU_NP_Lovcen_2016-2020.pdf · NP Lovćen - Plan upravljanja 2016–2020. godine . Učesnici