JEO 264 STRATİGRAFİ SEDİMANTOLOJİ

KUMTAŞLARI

Ders Sorumlusu: Prof. Dr. Emel BAYHAN

NİSAN, 2018

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

Tane boyu 2,0-0,063 mm arasında değişen bileşenlere

sahip çökellere kum denir.

Henüz pekişmemiş gevşek durumdaki kumlarda

taneler arasındaki gözenekler su ve hava ile doludur.

Diyajenez süresince kum taneleri arasındaki gözenek

hacmi giderek azalır. Taneler birbirine yaklaşır ve

bazen herhangi bir çimento maddesine gerek

kalmaksızın taneler basınç altında birbiriyle kaynaşır.

Kum taneleri arasında dolgu maddesi yada matriks

denilen silt ve kil tane boyunda malzemenin bulunması

halinde, bu malzeme diyajenez sırasında tanelerin

birbirleriyle bağlantılı hale geçmesini sağlayabilir.

Taneler arasına daha sonraları ikincil bir çimento

maddesinin çökelerek taneleri birbirine bağlaması da

mümkün olabilir. Böylece kumtaşları oluşur.

KUMTAŞLARI

Kumtaşlarının ana bileşenleri kuvars, feldispat mineralleri (çoğunlukla ortoklaz

ve plajiyoklaz) ve kayaç parçalarıdır.

Ayrıca mika mineralleri, kil mineralleri, karbonat taneleri, fosil kavkıları ve ağır

mineraller en çok rastlanan tali bileşenlerdir.

MİNERALOJİK BİLEŞİMLERİ

DOKUSAL ÖZELLİKLERİ

Doku kavramı tane boyu, tane morfolojisi, tane yüzey dokusu ve tane

fabriği (istiflenme ve yönelim) başlıkları altında incelenir.

Sedimanter kayaçlarda olgunluk

Mineralojik olgunluk

Dokusal olgunluk şeklinde ikiye ayrılır.

Mineralojik olgunluk:

Kuvars ve çört miktarının, feldspat ve kayaç parçaları miktarına oranı şeklinde

tanımlanan mineralojik olgunluk bileşenlerin bozunma ve taşınmaya karşı

dayanıklılığı ile ilişkili bir özelliktir.

Dokusal olgunluk:

Dokusal olgunluk ise bileşenlerin iyi boylanması ve yuvarlaklık derecesiyle ifade

edilir ve doğrudan doğruya sedimanter kayaçların oluşum süreçlerine, taşınma

sürecinin uzunluğuna bağlılık gösterir.

DOKUSAL ÖZELLİKLERİ

SINIFLANDIRILMALARI

Kumtaşı sınıflamasında başlıca minaralojik bileşim ve dokusal özellikler dikkate

alınır.

Mineralojik Bileşime dayalı Sınıflamalar

VanAndel* (1958)

McBride (1963)

Travis* (1970)

Folk vd., (1970)

Dokusal özellik + mineralojik bileşime dayalı sınıflama

Pettijohn vd., (1987)

SINIFLANDIRILMALARI

SINIFLANDIRILMALARI

SINIFLANDIRILMALARI

Pettijohn vd., (1987):Bu sınıflama kayaç parçaları ve feldispat minerallerinin

özelliklerinin incelenmesi, bileşenler ve gözenekler arasında bulunan dolgu

maddesinin dikkate alınması gibi nedenlerle kayaçların oluşum koşulları ve çökelme

ortamı hakkında bazı ipuçları vermektedir.

KUMTAŞLARININ PETROGRAFİK İNCELENMESİ

Zonlu feldispatlar: Volkanik köken

KUMTAŞLARININ PETROGRAFİK İNCELENMESİ

I.

VII. Kayacın en az iki araştırıcıya göre sınıflandırılması

Kaynak Kayacın Kökeninin Belirlenmesi

Kaynak kayacın kökeninin belirlenmesinde;

Ağır mineraller,

Kuvarslar,

(Monokuvars:Magmatik köken, Polikuvars: Metamorfik köken)

Kayaç parçaları,

Kısıtlı olarak feldispatlar(Kemirilmiş + Zonlu feldispatlar: volkanik köken)