JEO 264 STRATİGRAFİ SEDİMANTOLOJİ
KUMTAŞLARI
Ders Sorumlusu: Prof. Dr. Emel BAYHAN
NİSAN, 2018
JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
Tane boyu 2,0-0,063 mm arasında değişen bileşenlere
sahip çökellere kum denir.
Henüz pekişmemiş gevşek durumdaki kumlarda
taneler arasındaki gözenekler su ve hava ile doludur.
Diyajenez süresince kum taneleri arasındaki gözenek
hacmi giderek azalır. Taneler birbirine yaklaşır ve
bazen herhangi bir çimento maddesine gerek
kalmaksızın taneler basınç altında birbiriyle kaynaşır.
Kum taneleri arasında dolgu maddesi yada matriks
denilen silt ve kil tane boyunda malzemenin bulunması
halinde, bu malzeme diyajenez sırasında tanelerin
birbirleriyle bağlantılı hale geçmesini sağlayabilir.
Taneler arasına daha sonraları ikincil bir çimento
maddesinin çökelerek taneleri birbirine bağlaması da
mümkün olabilir. Böylece kumtaşları oluşur.
KUMTAŞLARI
Kumtaşlarının ana bileşenleri kuvars, feldispat mineralleri (çoğunlukla ortoklaz
ve plajiyoklaz) ve kayaç parçalarıdır.
Ayrıca mika mineralleri, kil mineralleri, karbonat taneleri, fosil kavkıları ve ağır
mineraller en çok rastlanan tali bileşenlerdir.
MİNERALOJİK BİLEŞİMLERİ
DOKUSAL ÖZELLİKLERİ
Doku kavramı tane boyu, tane morfolojisi, tane yüzey dokusu ve tane
fabriği (istiflenme ve yönelim) başlıkları altında incelenir.
Sedimanter kayaçlarda olgunluk
Mineralojik olgunluk
Dokusal olgunluk şeklinde ikiye ayrılır.
Mineralojik olgunluk:
Kuvars ve çört miktarının, feldspat ve kayaç parçaları miktarına oranı şeklinde
tanımlanan mineralojik olgunluk bileşenlerin bozunma ve taşınmaya karşı
dayanıklılığı ile ilişkili bir özelliktir.
Dokusal olgunluk:
Dokusal olgunluk ise bileşenlerin iyi boylanması ve yuvarlaklık derecesiyle ifade
edilir ve doğrudan doğruya sedimanter kayaçların oluşum süreçlerine, taşınma
sürecinin uzunluğuna bağlılık gösterir.
DOKUSAL ÖZELLİKLERİ
SINIFLANDIRILMALARI
Kumtaşı sınıflamasında başlıca minaralojik bileşim ve dokusal özellikler dikkate
alınır.
Mineralojik Bileşime dayalı Sınıflamalar
VanAndel* (1958)
McBride (1963)
Travis* (1970)
Folk vd., (1970)
Dokusal özellik + mineralojik bileşime dayalı sınıflama
Pettijohn vd., (1987)
SINIFLANDIRILMALARI
SINIFLANDIRILMALARI
SINIFLANDIRILMALARI
Pettijohn vd., (1987):Bu sınıflama kayaç parçaları ve feldispat minerallerinin
özelliklerinin incelenmesi, bileşenler ve gözenekler arasında bulunan dolgu
maddesinin dikkate alınması gibi nedenlerle kayaçların oluşum koşulları ve çökelme
ortamı hakkında bazı ipuçları vermektedir.
KUMTAŞLARININ PETROGRAFİK İNCELENMESİ
Zonlu feldispatlar: Volkanik köken
KUMTAŞLARININ PETROGRAFİK İNCELENMESİ
I.
VII. Kayacın en az iki araştırıcıya göre sınıflandırılması
Kaynak Kayacın Kökeninin Belirlenmesi
Kaynak kayacın kökeninin belirlenmesinde;
Ağır mineraller,
Kuvarslar,
(Monokuvars:Magmatik köken, Polikuvars: Metamorfik köken)
Kayaç parçaları,
Kısıtlı olarak feldispatlar(Kemirilmiş + Zonlu feldispatlar: volkanik köken)