Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Jerzy Hausner, Andrzej Sławiński
ZAGROŻENIA DLA STABILNOŚCI I ROZWOJU
GOSPODARCZEGO POLSKI. JAKA POWINNA BYĆ
POLITYKA GOSPODARCZA?
MOTTO
Czynnik reprezentujący zagadnienia przyszłości winien być i faktycznie
i moralnie znacznie silniejszy i bardziej jednolity niż czynnik
wyrażający potrzeby i postulaty dnia dzisiejszego, jeżeli ma być
stworzona równowaga, gwarantująca warunki rozwoju.
(…) Im częściej bowiem stają rządy i państwa w obliczu zagadnień
nierozwiązalnych przez prostą formułę partyjną, tym bardziej i same
muszą się oddalać od wszelkiej jednostronności działania
Eugeniusz Kwiatkowski, Dysproporcje, wyd. 1931, s. 225–226
Jak rozumieć stabilność gospodarki?
Systemy gospodarcze funkcjonują w stanie nierównowagi a problemem jest to jak zapewnić ich nierównowagę stabilną i zapobiec nierównowadze niestabilnej, prowadzącej do ich załamania (rozkładu).
Na nierównowagę systemów społecznych, w tym gospodarczych można spojrzeć jako na swoiste dla nich napięcie między funkcjonalnością i dysfunkcjonalnością. Wszystkie systemy społeczne się stopniowo dysfunkcjonalizują.
Jeśli dysfunkcyjność danego systemu jest poważna, to działania samoczynnych mechanizmów równoważących może okazać się niewystarczająca. Wtedy system traci stabilność a gospodarka może wytracać potencjał wzrostowy.
Przykłady dysfunkcjonalizacji systemów
gospodarczych
Spowolnienie tempa wzrostu w Zachodniej Europie w latach 70. w wyniku
zwiększania się udziału dużych państwowych firm w gospodarce i osłabiania
się wskutek tego konkurencji.
Wielka Inflacja lat 70. i koszty dezinflacji w latach 80. były znacznie
większe w tych krajach, w których banki centralne były zależne od rządów
(Wielka Brytania, Francja, USA) niż w krajach, w których były one już
wtedy niezależne (Niemcy, Szwajcaria).
Niewykorzystanie szans rozwojowych Brazylii w wyniku zbyt dużego udziału
firm państwowych (lub z dużym udziałem własności państwowej) -
mogących liczyć na miękkie ograniczenie budżetowe w postaci dostępu do
subwencjonowanego kredytu oferowanego przez duże państwowe banki
(BNDS – 55% akcji kredytowej).
Znacznie mniejsza zyskowność i dużo większe zadłużenie firm państwowych
w Chinach – w porównaniu do firm prywatnych.
Przykłady dysfunkcjonalizacji systemów
gospodarczych (2)
Niedostateczny zakres reform systemu bankowego po kryzysie w 2007 r
(pozostawienie instytucji TBTF i brak znaczącego zwiększenia ich kapitału)
zwiększa ryzyko kolejnego kryzysu i długotrwałej recesji.
Nieoczekiwanie niskie tempo wzrostu płac - pomimo wyjątkowo niskiej
stopy bezrobocia – wynika obecnie w części ze zmian strukturalnych, jakie
zaszły na rynku pracy (Blanchard i Posen zaproponowali indeksację płac z
Japonii, by zrównoważyć silne osłabnięcie siły negocjacyjnej
pracobiorców).
Niskie tempo wzrostu inwestycji jest w krajach anglosaskich w części
wynikiem bardzo dużej skali przeznaczania zysków firm na wykup własnych
akcji (co jest konsekwencją dominacji wynagradzania zarządów w formie w
opcji menedżerskich – jeszcze w latach 80. prawo traktowało takie praktyki
jako niedozwoloną manipulację).
Wzrost siły rynkowej przedsiębiorstw (w wyniku osłabienia działań
antytrustowych) prowadzi do wzrostu zysków firm i przeszacowania
indeksów giełdowych mimo braku wzrostu wydajności.
Jakość polityki gospodarczej i efektywność
sektora publicznego ma empirycznie wykazane
przełożenie na tempo wzrostu gospodarczego
Efektywność funkcjonowania sektora publicznego wpływa na wydajność
przedsiębiorstw (Giordano et.al. 2015).
Utrzymywanie regulacji osłabiających znaczenie konkurencji na rynku
krajowym wpływa niekorzystnie na jakość zarządzania firmami,
zmniejszając ich gotowość i zdolność do absorbowania nowych
technologii. Był to ważny czynnik, który spowodował wejście Włoch w
trwającą ponad dwie dekady stagnację (Pellegrino, Zingales 2017).
Jak rozumieć rozwój (gospodarczy)?
Rozwój dotyczy ludzi i jest przez nich wywołany i napędzany, ale
nie zarządzają nim. W tym procesie ludzie (indywidualnie i
kolektywnie) wzmacniają swoje zdolności i możliwości.
Rozwój to korzystna zmiana dotyczy tak ludzi (jednostek i grup),
jak i relacji zachodzących między nimi.
Rozwój to społeczny proces, w którym wartości mogą i są
wytwarzane, a nie proces, który dokonuje się „według z góry
danych wartości”. Wartości nie są dane.
Rozwój dokonuje się w następstwie trójkąta relacji między
produkcją materialną, ludzkim dobrostanem i społeczno-kulturalną
organizacją.
Rządzenie (polityka publiczna)
Rządzenie można opisać za pomocą kilku
podstawowych sposobów działania (logik):
(1) w reakcji na kryzys komunikacyjny;
(2) w reakcji na systemową zapaść;
(3) w odpowiedzi na ujawniające się dysfunkcje;
(4) w odpowiedzi na rozpoznane wyzwania.
Wymiary polityki gospodarczej
1. Koniunkturalny – utrzymanie gospodarki na ścieżce wzrostu
zbliżonego do produktu potencjalnego oraz zapobieganie stanom
głębokiej (niestabilnej) nierównowagi;
2. Strukturalny – podejmowanie działań i przedsięwzięć gospodarczych
wzmacniających konkurencyjność gospodarki;
3. Instytucjonalny – tworzenie odpowiednich warunków dla szeroko
rozumianej przedsiębiorczości i innowacyjności;
4. Rozwojowy – podjęcie długofalowych wyzwań przy efektywnym
strukturalnie wykorzystaniu własnego potencjału.
Zagrożenia koniunkturalne
1. Deficyt zasobów pracy – wymagający podjęcia działań
ułatwiających firmom zatrudnianie pracowników
zagranicznych.
2. Wzrost wynagrodzeń przekraczający dynamikę wydajności
pracy - prowadzi do stopniowego wytracania konkurencyjności
kosztowej polskiej gospodarki.
3. Oparcie wzrostu gospodarczego na ekspansywnej (biorąc
pod uwagę fazę koniunktury) polityce fiskalnej – rodzi ryzyko
szybkiego zwiększenia się długu publicznego w okresie
dekoniunktury.
Zagrożenia koniunkturalne płynące z
otoczenia międzynarodowego
Mimo bardzo dobrej koniunktury na rynku globalnym utrzymuje się ryzyko
spowolnienia tempa wzrostu, w wyniku m.in.:
zmniejszanie się relacji liczby osób w wieku produkcyjnym w stosunku
do ogólnej liczby ludności (w Japonii proces ten zaczął się od 1997, w
USA od 2010, w Polsce od 2012),
pojawienia się (w skali globalnej) trwałego nadmiaru oszczędności w
sektorze przedsiębiorstw,
utrzymywania się w krajach wysoko rozwiniętych niższego tempa płac
niż wzrost wydajności,
silnie przeszacowanego poziomu indeksów giełdowych.
Zagrożenia strukturalne
1. Niski poziom inwestycji i oszczędności
prywatnych.
2. Niski poziom innowacyjności kreatywnej.
3. Wysoki poziom długu publicznego.
Rysunek 2.5. Ranking innowacyjności krajów członkowskich UE (2015)
Rysunek 5.2. Indeks Gospodarki i Społeczeństwa Cyfrowego (DESI), 2014
Rysunek 2.7. Udział płac w wartości dodanej przemysłu przetwórczego (2011),
a wartość sumarycznego wskaźnika innowacyjności według IUS2013
Tabela 2.2. Podstawowe wskaźniki kondycji finansów publicznych
Rysunek 2.10. Wzrost PKB i poziom
długu publicznego w relacji do PKB
w latach 2000-2003
Rysunek 2.11. Wzrost PKB i poziom
długu publicznego w relacji do PKB
w latach 2007-2010
Wnioski
1. Każde spowolnienie gospodarcze, a są one w gospodarce rynkowej
nieuniknione, tak ze względu na czynniki zewnętrzne, jak i zewnętrzne,
prowadzi u nas do gwałtownego wzrostu poziomu długu publicznego.
2. Dwa ostatnie spowolnienia wyciągnęły poziom naszego zadłużenia z
poziomu niskiego do wysokiego.
3. Po każdym kolejnym spowolnieniu gospodarczym poziom długu
pozostaje na nowym znacznie wyższym poziomie i nie udaje się go
odczuwalnie obniżyć.
4. Bez naprawy finansów publicznych kolejne spowolnienie gospodarcze
doprowadzi do niebezpiecznego poziomu długu publicznego, który
będzie wymagał dokonania znaczącego zwrotu w polityce fiskalnej w
kierunku silnego obniżenia wydatków publicznych.
5. Przykłady wielu krajów, w tym zwłaszcza gospodarek wschodzących,
świadczą, że konieczność obniżania relacji długu do PKB jest kosztowna
dla wzrostu gospodarczego.
Zagrożenia instytucjonalne
1. Destrukcja ładu prawnego.
2. Głębokie upartyjnienie struktur państwa
i demontaż służby cywilnej.
3. Zanik dialogu społecznego.
Zagrożenia rozwojowe
1. Zapaść demograficzna.
2. Niski strukturalna efektywność
wykorzystania własnych zasobów.
3. Pogłębianie się niespójności i atomizacji
społecznej.
Rysunek I.1. Ludność Polski wg ekonomicznych grup wieku
Przesłanie
Generalnie, dobrze radzimy sobie z problemami koniunkturalnymi, ale
zaniedbujemy rozwiązywanie problemów strukturalnych. W sumie, wciąż
jesteśmy silni, ale tracimy siłę rozwojową.
Wprawdzie gospodarka nadal pozostaje na ścieżce względnie
zrównoważonego wzrostu, ale nie są podejmowane dostateczne reformy
strukturalne i instytucjonalne, które zapobiegałyby jej stopniowemu
dryfowaniu w stronę niezrównoważonego i niskiego wzrostu, któremu może
towarzyszyć relatywne pogarszanie się miejsca, jakie zajmujemy w
międzynarodowym podziale pracy.
Państwo autorytarnej mobilizacji w krótkiej perspektywie zyskuje na
operacyjnej sprawności, kosztem jednak radykalnego ograniczenia
potencjału rozwojowego i stworzenia podstaw do głębokich społecznych
podziałów i ostrych konfliktów.
Przesłanie (2)
Ład konstytucyjny rodzi się i jest modyfikowany w następstwie wielopodmiotowej refleksyjności, w której mieszają się interesy i racje. Przy czym te drugie wynikają ze strategicznej wyobraźni uczestniczących w dyskursie aktorów. Aby w ogóle móc podjąć strategiczny dialog muszą oni sobie elementarnie ufać.
Przedsiębiorczość i innowacyjność rozwija się tylko w warunkach specyficznego i organicznie formującego się ekosystemu gospodarczego, który może być tylko częściowo i stopniowo kształtowany przez administrację publiczną. I to taką, która jest politycznie niezależna i wysoce profesjonalna. Podstawową składową tego systemu są jednak firmy, które nie zostały jeszcze „do szpiku kości” przeniknięte oportunizmem. A tym samym są otwarte i zdolne do współdziałania z innymi.
Jeśli myśli się o rozwoju, a nie utrwalaniu określonego stanu, to oddziaływanie odgórne (top-down) ma sens tylko wtedy, kiedy napotyka na współgrające z nim oddziaływanie oddolne (bottom-up).