JEZGRO KURIKULUMA ZA VISOKO SREDNJE OBRAZOVANJE NA … · naziva za svaki stepen kurikuluma i odjeljak 2 ovog dokumenta). Jezgre kurikuluma (su izrađeni) za sve nivoe formalnog preduniverzitetskog

KURRIKULA BËRTHAMË PËR ARSIMINE MESËM TËLARTË TËKOSOVËS

Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo

Qeveria –Vlada – Government

MinistriaeArsimit, eShkencësdheeTeknologjisë MinistarstvaObrazovanjaNaukeiTehnologije Ministryof EducationScienceandTechnology

JEZGRO KURIKULUMA

JEZGRO KURIKULUMA ZA VISOKO SREDNJE OBRAZOVANJE NA KOSOVU

(X, XI, XII razred)

2012

1


MINISTARSTVO OBRAZOVANJA, NAUKE I TEHNOLOGIJE

Uredništvo :

Nehat Mustafa

Drita Kadriu

Ramush Lekaj

Jezički urednik:

Sulejman Dermaku

Slaganje:

Granit Salihu

Naslovna strana:

Granit Salihu

2


Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria –Vlada – Government

MinistriaeArsimit, eShkencësdheeTeknologjisë

MinistarstvaObrazovanjaNaukeiTehnologije Ministryof EducationScienceandTechnology

Br. 290/01B

Datum: 22.10.2012 Ministarstvo Obrazovanja, Nauke i Tehnologije (MONT), u skladu članova 4, 21, 22 Zakona br. 03/L-189 o javnoj upravi Republike Kosova, (Službeni List, br. 82, 21 oktobar 2010) kao i na osnovu člana 8 stav 1.4 i priloga 6 Uredbe br. 02/2011 o oblastima administrativne odgovornosti Kancelarije Premijera i ministarstva kao i Okvira Kurikule preduniverzitetskog obrazovanja Republike Kosova usvojeno odlukom br. 262/0 18 datuma 29.08.2011, donosi:

ODLUKU 1. Usvaja se dokumenat: Jezgro kurikuluma za visoko srednje obrazovanje na

Kosovu. 2. Dokumenat: Jezgro kurikuluma za visoko srednje obrazovanje na Kosovu, je

kompletirana i primijenjivana za preduniverzitetsko obrazovanje na Kosovu. 3. Odluka stupa na snagu na dan potpisivanja

Obrazloženje

Dokumenat: Jezgro kurikuluma za visoko srednju obrazovanje, cilja neprekidnu i naprednu promjenu predunivezitetskog obrazovanja u Republici Kosovo, postavlja temelje poboljšanja kvaliteta i jednakosti za primjenu kurikuluma za sve đake. Ovaj dokumenat će služiti kao prava osnova za izradu i primjenu niz drugih dokumenata, planova i programa, školskih udžbenika i drugih pedagoških uputstava za razvijanje obrazovanja trećeg preduniverzitetskog nivoa, zato je odlučeno kao u dispozitivu ove odluke.

Odluka se šalje:

1. Kabinetu Ministra; 2. Kancelariji GS; 3. Odjeljenjuza Razvoj Preduniverzitetskog

Obrazovanja (RPO); 4. Pravnom Odjeljenju; 5. Arhivi.

4


Reč ministra

Učenici, nastavnici, roditelji, predstavnici obrazovanja i vi građani Republike Kosova, pre godinu dana u rukama svih onih koji su na bilo koji način bili povezani sa preduniverzitetskom obrazovanjem, Ministarstvo za Obrazovanje, Nauku i Tehnologiju Republike Kosovo, nakon usvajanja, donijelo je Okvir Kurikuluma preduniverzitetskog obrazovanja na Kosovu. Sada, na osnovu ovog dokumenta-jezgro kurikuluma, se promoviše jedna nova usitnjena i veoma konkretna vizija Vlade Republike Kosovo. Ovaj dokument je namijenjen i služi nastavnicima, učenicima, roditeljima, direktorima škola i zajednice u cjelini. Značajnosti jezgre kurikuluma, struktura, ciljevi i načela preduniverzitetskog obrazovanja su težine jednog osnovnog dokumenta, koji određuje i reguliše načine nastave, učenja, metodologije, ocjenjivanja, itd. Sadržaji ovog dokumenta su obavezni da se primjenjuju u svim javnom i privatnom obrazovnim ustanovama u Republici Kosovo. Jezgro kurikuluma sadrži cijelu strukturu predškolskog i osnovnog, nisko srednjeg i visoko srednjeg obrazovanja. Unutrašnji sadržaji detaljno određuju funkcije u obrazovanju na svim nivoima preduniverzitetskog obrazovanja, stručnosti učenja, stepene kurikuluma, rezultate učenja, oblasti kurikuluma, nastavne planove, izbornu nastavu, uputstva (metodologije) organizovanja procesa nastave, ocjenjivanje učenika i druge aspekte u vezi primjenjivanja. Ovi dokumenti, verujem da ispunjavaju sve potrebe društva za svaki formalni nivo preduniverzitetskog obrazovanja. To stvara nove mogućnosti za razvijanje učenika, znanje, vještine, stavovi i vrijednosti za uzgajanje ličnog, nacionalnog identiteta, državne i kulturne pripadnosti, za promoviranje opštih kulturnih i građanskih vrijednosti, razvijanje odgovornosti prema sebi, drugima, društvu i životnoj sredini, kao i da bude pripremljen za život i rad u različitim društvenim i kulturnim kontekstima, za razvoj preduzetništva i korišćenje tehnologije kao proces doživotnog učenja. Profesionalnom posvećenošću je omogućeno primjenjivanje jezgre kurikuluma na dosljedan i održivi način u svim formalnim nivoima preduniverzitetskog obrazovanja. Ovaj cilj je postignut oslanjajući se na princip sveobuhvatnosti, razvoja stručnosti, integrirane i koherentne nastave i učenja, na autonomiju i fleksibilnost na nivou škole, na odgovornosti i polaganje računa. Principi koji će svakako uticati na poboljšanje kvaliteta obrazovanja. Svi dokumenti jezgre kurikuluma su strukturirani oko jednog sistema od šest glavnih stručnosti i izgrađeni na sedam kurikulumske oblasti. Želim da osiguram sve kome je posvećen ovaj dokumenat, da formalni nivoi predunverzitetskog obrazovanja na Kosovu su u skladu sa međunarodnim sistemom za klasifikovanje obrazovanja (MSKO) izrađen od strane UNESCO-a. Zato, nadam se da je urađeno rad od ključnog značaja i za dugoročnu održivost da bi jezgre kurikuluma mogu primjeniti na svim nivoima formalnog preduniverzitetskog obrazovanja, počevši od predškolskog vaspitanja do osnovnog obrazovanja, nižeg srednjeg obrazovanja, visokog srednjeg obrazovanja (za gimnazije i stručne škole). Na ovaj način, Ministarstvo ispunjava još jedan cilj od vladinog projekta, da ovaj dokument omogućava napredak u razvoju stručnosti kod učenika, u razvijanju uspješnih nastavnika, i roditelji znaju tačno o dostignućima stručnosti svoje djece. Jezgro kurikuluma omogućava izradu planova i programa sa osnovom na školama, udžbenicima i drugih izvora, kao i mnogim drugim dokumentima koje olakšavaju nastavu i učenje na osnovu stručnosti. Ovim važnim i odražavajućim korakom reformi obrazovnog sistema Republike Kosova se kompletira i pokaže se posjećenost za finalizaciju našeg projekta za Evropsko obrazovanje i međunarodno priznanje. S poštovanjem,

Prof.Dr.RamëBuja,Ministar

5


Skraćenice

JK Jezgrokurikuluma

RUS Rezultati učenja po stepenu

OK Oblast kurikuluma

SK Stepen kurikuluma

KK Kurikulum Kosova

OKK Okvir Kurikuluma Kosova

RUO Rezultati učenja po oblasti

MONT Ministarstvo Obrazovanja, Nauke i Tehnologije

V Vještina

P Predmet

RUP Rezultati učenja po predmetu

PP Plan i program

T Tema

RUT Rezultati učenja po temama

RG Radna Grupa

6


Sadržaj

Odluka ........................................................................................................................................................................... 3 Reč ministra ................................................................................................................................................................ 4 Skraćenice ................................................................................................................................................................... 5

I. UVOD ...................................................................................................................................................................... 9 Značaj jezgre kurikuluma ................................................................................................................................... 10 Struktura preduniverzitetskog obrazovanja ........................................................................................................ 10 Ciljevi preduniverzitetskog obrazovanja ......................................................................................................... 11 Načela preduniverzitetskog obrazovanja.............................................................................................................. 12 Struktura jezgre kurikuluma ................................................................................................................................ 13

II. JEZGRO KURIKULUMA ZA VISOKO SREDNJE OBRAZOVANJE X-XI RAZRED ....................... 15 1. Jezgro kurikuluma ............................................................................................................................................... 16 2. Struktura jezgre kurikuluma ............................................................................................................................ 18 3. Osobine visokog srednjeg obrazovanja, X - XII razred ...................................................................................................... 18 4. Stručnosti za učenje ............................................................................................................................................ 18 5. Stepeni kurikuluma ......................................................................................................................................... 20

III. OBLASTI KURIKULUMA NA VISOKOM SREDNJEM OBRAZOVANJU ........................................ 35 Oblasti kurikuluma ............................................................................................................................................... 36 Oblasti kurikuluma - Jezici i komunikacija ....................................................................................................... 37 Oblasti kurikuluma -Umjetnosti ......................................................................................................................... 45 Oblasti kurikuluma - Matematika ....................................................................................................................... 53 Oblasti kurikuluma - Prirodne nauke ................................................................................................................ 60 Oblasti kurikuluma - Društvo i sredina .............................................................................................................. 68 Oblasti kurikuluma - Zdravlje i blagostanje ....................................................................................................... 76 Oblasti kurikuluma - Život i rad .......................................................................................................................... 83

IV. PLANOVI I PROGRAMI ................................................................................................................................ 91 1. Definicija ............................................................................................................................................................ 92 2. Opšti plan obrazovanja(opšti fond časova)za preduniverzitetskog obrazovanja .................................... 92 3. Nastavni plan(NP)za visoko srednjo obrazovanje ..................................................................................... 93 4. Kriterijumi za izradu nastavnog plana ........................................................................................................... 98 5. Sprovođenje nastavnog plana ........................................................................................................................ 99 6. Autonomija škole ............................................................................................................................................. 99

7


V. IZBORNI KURIKULUM ZA TREČI NIVO ................................................................................................ 103 1. Koncept ........................................................................................................................................................... 104 2. Svrha ............................................................................................................................................................... 104 3. Sadržaj i realizacija ........................................................................................................................................... 104 4. Struktura izbornog kurikuluma ................................................................................................................... 104 5. Procedure za izradu izbornog kurikuluma .................................................................................................. 104 6. Procedure za odabir izbornog predmeta ...................................................................................................... 105 7. Sprovođenje ................................................................................................................................................... 105

VI. OPŠTA METODOLOGIJA - UPUTSTVA ................................................................................................. 107 1. Uvod ................................................................................................................................................................ 108 2. Definicija .......................................................................................................................................................... 108 3. Povezanost rezultata učenja po stepenima sa rezultatima učenja po oblastima kurikuluma/nastave .......... 108 4. Nastava i učenje sa učenikom u centru i inkluzivna nastava ......................................................................... 109 5. Nastava i učenje zasnovano na integrirani pristup ......................................................................................... 110 6. Nastava i učenje zasnovano na stručnosti ........................................................................................................ 110 7. Diferencirana nastava i učenje ....................................................................................................................... 111 8.Među-nastavna pitanja ............................................................................................................................... 112 9.Van-nastavna pitanja .................................................................................................................................... 112

VII. OCENJIVANJE – OPŠTA UPUTSTVA .............................................................................................. 115 1. Uvod ................................................................................................................................................................ 116 2. Svrha ocjenjivanja .......................................................................................................................................... 116 3. Osnovna načela ocjenjivanja ......................................................................................................................... 116 4. Unutrašnje ocjenjivanje ................................................................................................................................ 116 5. Spoljašnje ocjenjivanje. ................................................................................................................................... 119

BIBLIOGRAFIJA ............................................................................................................................................. 133 U izradi jezgra kurikuluma učestvovali su: ..................................................................................... 135

8

KU JEZGRO KURIKULUMA ZA VISOKO SREDNJE OBRAZOVANJE NA KOSOVU

9


I. UVOD

Značaj jezgre kurikuluma

Struktura preduniverzitetskog obrazovanja

Ciljevi preduniverzitetskog obrazovanja

Načela preduniverzitetskog obrazovanja

Zajednička pitanja dokumenata jezgre kurikuluma

Struktura jezgre kurikuluma


Značaj jezgre kurikuluma

Jezgro kurikulum je dokumenat koji u kosovskim školama čini primjenjivim Okvir Kurikuluma Kosova, usvojen od strane MONT-a u avgust 2011 godine. Ovim dokumentom su utvrđuju rezultati stručnosti za različite oblasti života, izraženih kroz činjeničnog i proceduralnog znanja, kroz vještina, stavova i vrijednosti koje treba biti razvijene od strane učenika tokom određenih vremenskih perioda kao i pristupi, metodologije primjene, nadgledanje i ocjenjivanje. Takođe, ovaj dokumenat određuje raspodjelu vremena po oblastima kurikuluma i međusobnih veza, koji omogućavaju napredak u razvoju stručnosti kod učenika.

Dokumenat jezgra kurikuluma podržava: • učenike - u njihovom postepenom razvoju, u razvoj vještina za doživotno obrazovanje i lakša socijalna integracija, pripremajući se da se suoče sa životnim izazovima; • nastavnike - tokom planiranja i realizacije uspješnog rada sa učenicima - nastavne aktivnosti u učionici i izvan učionice, prilikom odgovora na pitanja: Zašto i zbog čega učenici treba da uče; Šta, kada, koliko i kako će učiti učenici, kao i šta, kada i kako će se ocijeniti dostignuća učenika- realizacija i efikasnost nastavnih aktivnosti i • roditelji - za tačno praćenja dostignuća svoje dece u određenim vremenskim periodima na osnovu znanja, ponašanja, osjećajnosti i stavova koje pokazuju u različitim životnih situacija, u skladu sa rezultatima učenja nastavne i stepena kurikuluma.

Struktura preduniverzitetskog obrazovanja Formalni nivoi preduniverzitetskog obrazovanja na Kosovu su u skladu sa međunarodnom sistemom klasifikacije obrazovanja (MSKO), izrađen od strane UNESCO-a, postoje razlike u sastavu strukture jezgra kurikuluma MSKO 1, u okviru koje je predškolski razred, koja je dio osnovnog obrazovanja. Svi formalni nivoi preduniverzitetskog obrazovanja su podijeljeni u formalne podnivoe, sa naznakom - stepeni kurikuluma, koje imaju specifične namjene i u funkciju su prema svojim nazivima (Pogledajte tabelu ispod naziva za svaki stepen kurikuluma i odjeljak 2 ovog dokumenta). Jezgre kurikuluma (su izrađeni) za sve nivoe formalnog preduniverzitetskog obrazovanja, kao :

• Jezgro kurikuluma za razvoj u ranom djetinjstvu (od rođenja do 5 godina);

• Jezgro kurikuluma za predškolsko i osnovno vaspitanje;

• Jezgro kurikuluma za nisko srednje obrazovanje;

• Jezgro kurikuluma za visoko srednje obrazovanje (Jezgro kurikuluma za gimnazije i Jezgro kurikuluma za stručne škole).

10


Međunarodni standard klasifikacije obrazovanja -MSKO

Formalni nivoi preduniverzitetnog obrazovanja na Kosovu

Stepeni kurikuluma Jezgro kurikuluma

MSKO 3 Visoko srednje obrazovanje (X-XII razred)

XII razred Stepen kurikuluma 6: Konsolidacija i specijalizacija

MSKO 3

X-XI razred Stepen kurikuluma 5: Opšti osnovni i stručni razvoj

MSKO 2 Nisko srednje obrazovanje (VI-IX razred)

VIII-IX razred Stepen kurikuluma 4: Pojačanje i usmjeravanje

MSKO 2

VI-VII razred Stepen kurikuluma 3: Dalji razvoj i usmjeravanje

MSKO 1 Osnovno

obrazovanje

(I-V razred)

Osnovno obrazovanje

Stepen kurikuluma 2: pojačanje i razvijanje

MSKO 1 MSKO 0

Osnovno obrazovanje

Stepen kurikuluma 1 Osnovno sticanje

MSKO 0

Predškolsko obrazovanje (vaspitanje)

Predosnovni razred

Starost 0-5 Pripremni stepen kurikuluma: Vaspitanje u rano djetinjstvo

Svako jezgro kurikuluma je u skladu sa opštim ciljevima preduniverzitetskog obrazovanja i primjenjuju se poštujući osnovna načela koji proističu iz Okvira Kurikuluma Kosova. Ciljevi preduniverzitetskog obrazovanja

• Svaki formalni nivo preduniverzitetskog obrazovanja kod učenika treba da razvije znanje, vještine, stavove i vrijednosti, u skladu sa zahtjevima demokratskog društva, preko: • kultiviranja ličnog, nacionalnog identiteta, državne i kulturne pripadnosti, • promovisanja opštih kulturnih i građanskih vrijednosti • razvitka odgovornosti prema sebi, drugima, društvu i prema životnoj sredini, • obučavanja za život i rad u različitim društvenim i kulturnim kontekstima; • razvijanja preduzetništva i korišćenja tehnologije, • obuke za doživotno učenje.

11


Načela preduniverzitetskog obrazovanja Primjena jezgra kurikuluma obezbjeđuje dosljednost i održivost na svim nivoima formalnog preduniverzitetskog obrazovanja na osnovu ovih načela: Jednaka sveobuhvatnost dece i mladih na kvalitetno obrazovanje; Razvoj stručnosti, koja se ogledaju na rezultatima učenja koji se očekuje da će se postići progresivno i dosljedno od svih učenika u različitim periodima školovanja; Integrisana i koherentna nastava i učenje, koje promoviše potpuno učenje, izražavajući međusobne veze i međuzavisnosti prirode i sveta stvaranom od čoveka sa znanjem i informacijama koje učenici imaju o tome; Autonomiju i fleksibilnost na školskom nivou tokom primjene jezgra kurikuluma i izborni dio koji se ogleda na godišnjoj izradi nastavnog plana i metodologije nastave i učenja; Odgovornost i polaganje računa , koja se ogleda na stvaranju kulture za dosljedno ocjenjivanje- praćenje napretka tokom primjene zahtjeva kurikuluma preko prikupljanja i analiza podataka, dokumentovanje izazova i rešenja, ka boljoj zastupljenosti tokom ispunjavanja zahtjeva kurikuluma i poboljšanje kvaliteta obrazovanja. Zajednička pitanja dokumenata jezgre kurikuluma Svi dokumenti jezgre kurikuluma su strukturirani oko jednog sistema od šest glavnih stručnosti, u skladu sa ciljevima preduniverzitetkog obrazovanja i sedam oblasti kurikuluma. Šest stručnosti, prisutne u svim jezgrama kurikuluma, su: • Stručnost za komunikaciju i izražavanje; • Stručnost za razmišljanje; • Stručnost za učenje; • Stručnost za život, rad i životnu sredinu; • Lične stručnosti; • Stručnost za građanstvo. Dok, sedam oblasti kurikuluma prisutne u svim jezgrama kurikulama su: 1. Jezici i komunikacija; 2. Umjetnosti; 3. Matematika; 4. Prirodne nauke; 5. Društvo i životna sredina; 6. Zdravlje i blagostanje; 7. Život i rad. Rezultati učenja za svaki stepen i rezultati učenja za svaku oblast čine vidljivim stručnosti i kurikularne oblasti iz svakog nivoa formalnog obrazovanja i svaki stepen kurikuluma (vidi sekcije II i III ovog dokumenta) .

12


Struktura jezgre kurikuluma Jezgro kurikuluma sadrži sljedeću strukturu: • Oblast djelovanja, strukturu i opšti opis formalnog nivoa odgovarajućeg obrazovnog sistema • Oblast djelovanja glavnih stepena kurikuluma za formalni odgovarajući nivo • Rezultati učenja za glavne stepene kurikuluma, koji izražavaju neophodan nivo za postizanje ključnih stručnosti na kraju svakog nivoa kurikuluma • Kako će se koristiti rezultati za učenje za glavni stepen kurikule u procesu učenja i ocjenjivanja

• - Zahtjevi napretka tokom formalnih nivoa obrazovanja, uključujući i minimalne zahtjeve za prelazak sa jednog glavnog stepena kurikuluma na drugi stepen - Kriterijumi i oblici ocjenjivanja • Oblasti kurikuluma i njihovo djelovanje po glavnim stepenima kurikuluma • Rezultati učenja za oblasti kurikuluma za svaki stepen kurikuluma • Kako koristiti rezultate učenja u oblastima tokom nastavnog procesa i procesa ocjenjivanja - Zahtjevi napretka u oblasti kurikuluma , uključujući i minimalne zahtjeve za prelazak iz jednog glavnog stepena kurikuluma - Kriterijumi i oblici ocjenjivanja • Nastavni plan i program • Predmeti u okviru oblasti kurikuluma i njihove oblasti djelovanja • Uputstva (metodologije) za organizovanje nastavnog procesa • Ocjenjivanje učenika • Aspekti u vezi primjene.

13

KUJEZGRO KURIKULUMA ZA VISOKO SREDNJE OBRAZOVANJE NA KOSOVU


II. JEZGRO KURIKULUMA ZA VISOKO SREDNJE OBRAZOVANJE (X-XI razred)

Jezgro kurikuluma

Struktura kurikuluma

Osobine visokog srednjeg obrazovanja,X-XII razred

Stručnosti za učenje

Stepeni kurikuluma

Rezultati učenja po stepenu

15


1. Jezgro kurikuluma

Jezgro kurikuluma za visoko srednje obrazovanje (gimnazija i stručne škole), je osnovni dokumenat koji reguliše obavljanje nastave, učenja, metodologije, ocjenjivanja, itd. u trećem nivou obrazovanja na Kosovu. Ovaj dokumenat, čije odredbe su postavljene od strane MONT-a je obavezan za sve vaspitne obrazovne ustanove u Republici Kosovo. Jezgro kurikuluma je izrađen na osnovu Okvira Kurikuluma Kosova. Ovaj dokument služi nastavnicima, učenicima, roditeljima, direktorima škola i zajednice u cjelini. U Okviru Kurikuluma Kosova, visoka srednja škola je podijeljena i profilirana na dvije grane, kao sledeće:

Opšta gimnazija: Profilisanje gimnazija Na nivou visokog srednjeg obrazovanja, biće tri vrste gimnazija 1. Gimnazija društvenih i jezičkih nauka 2. Gimnazija prirodnih nauka 3. Specijalizovana gimnazija (umjetnička, matematička, jezička, tehnička, itd.) Stručne Škole 1. Poljoprivredne škole 2. Tehničke škole (Elektrotehnička, mašinska, građevinska, grafička, saobraćaj) 3. Medicinske škole 4. Škole za ekonomija i upravu 5. Kemija tehnologija 6. Umjetnička škola

Stručnosti se izražavaju kroz rezultate učenja, koja su opšta i koja izražavaju ono šta učenici da treba postepeno i dosljedno postižu do kraja obaveznog obrazovanja. Stručnosti obuhvate integrirani i koherentni sistem primjenjivih i prenosivih znanja, vještina i stavova, koja će pomoći učenicima da se suoče sa izazovima digitalnog doba, slobodne tržišne ekonomije i na osnovu znanja, u svijetu među-zavisnih odnosa. Predviđene stručnosti Okvirom kurikuluma proizilaze iz opštih ciljeva preduniverzitetskog obrazovanja i utvrđuju glavne rezultate učenja koje učenici treba progresivno i stalno postići tokom preduniverzitetskog obrazovnog sistema. Osnovne stručnosti predviđene preduniverzitetskom obrazovanju na Kosovu su :

1. Stručnost za komunikaciju i izražavanje; 2. Stručnost za razmišljanje; 3. Stručnost za učenje; 4. Stručnost za život, rad i životnu sredinu; 5. Lične stručnosti; 6. Stručnost za građanstvo

Opšte škole (gimnazije) Na 5 stepenu kurikuluma i 6 stepenu kurikuluma, oblasti kurikuluma: Prirodne nauke se odvijaju kao posebni predmeti (fizika, kemija , biologija i astronomija samo u 6 SK). Na ovom stepenu, u posebnim slučajevima, predmet geografije će se učiti kao prirodna nauka. Društvo i životna sredina u opštim školama (gimnazijama), se ostvari kroz posebnih predmeta: istorija, geografija, građansko vaspitanje, sociologija, psihologija, logika i filozofija, sa naglaskom na razvoj ključnih relevantnih stručnosti na uravnotežen način. Iskustva učenja, koju ovo područje nudi u SK5 i SK6, za učenike stručne škole, ponovo se dobijaju putem integriranih društvenih predmeta, uključujući aspekte građanskog vaspitanja, istorije i geografije, podržanim tematskom pristupom.

16


Kroz ove oblasti kurikuluma, studenti će se upoznati sa vrijednostima i normama društvenog života u demokratskom društvu. Oni takođe će pristupiti društvenim pojavama iz istorijske, sociološke, ekonomske, psihološke i međukulturne perspektive.

Stručne škole će imati koristi od časova izbornog djela, posvećujući fond od 10% časova stručnog obrazovanja. Ovaj fond, zajedno sa 50% oblasti Život i rad, će predstavljati 60% vremena stručnog obrazovanja. Dok, procenat preostalog vremena je posvećen drugim oblastima kurikuluma koji će biti primjenjen u struci. U stručnim školama nastava preko oblasti kurikula, prirodnih nauka i društvo i životna sredina, se odvija preko integriranih predmeta, u funkciji primjene u određenim strukama. Stručnost za komunikaciju i izražavanje, stručnost za razmišljanje i stručnost učenja su od instrumentalne prirode: one su osnova za ostale stručnosti koje su više vezane za okolnosti i određenim sadržajem, kao što su potrebne stručnosti tokom privatnog, javnog i stručnog života.

Oblasti kurikule

Predmeti tokom stepena kurikule, III nivo (X - XII razred) SK5 SK5

X i XI razred (Opšte obrazovanje)

X i XI razred (Stručno Obrazovanje i Obuka SOO)

XII razred (Opšte obrazovanje)

XII razred (Stručno Obrazovanje i Obuka SOO)

Jezici i komunikacija

Maternji jezik Engleski jezik Drugi jezik Ostali jezici

Maternji jezik Engleski jezik Ostali jezici

Maternji jezik Engleski jezik Drugi jezik Ostali jezici

Maternji jezik Engleski jezik Ostali jezici

Umetnosti

Likovno vaspitanje Muzičko vaspitanje

Primjenjeni umetnosti Likovno vaspitanje Muzičko vaspitanje

Primjenjeni umetnosti

Matematika Matematika Matematika Matematika Matematika

Prirodne nauke

Biologija Fizika Kemija

Prirodne nauke Biologija Fizika Kemija Astronomija

Prirodne nauke

Društvo i životna sredina

Istorija Geografija Građansko vaspitanje Sociologija Psihologija Filozofija

Društvo i životna sredina Istorija Geografija Sociologija Psihologija Filozofija


Zdravlje i blagostanje

Zdravlje i blagostanje Fizičko vaspitanje




Život i rad Život i rad Život i rad Život i rad Život i rad

17


2. Struktura jezgra kurikuluma U jezgri kurikuluma za gimnazije, u detaljima se opisuje: - Tip gimnazije; - Stručnosti učenja za ovaj nivo; - Stepeni kurikuluma; - Rezultati učenja prema stepenima; - Oblasti kurikuluma.

3. Osobine visokog srednjeg obrazovanja, X, XI, XII razred Visoko srednje obrazovanje zasniva se na šire, dublje i više specijalizovano učenje, uzimajući u obzir:

• buduću orijentaciju učenika: - prema akademskim studijima, - prema stručnim kvalifikacijama (uključujući i post- neuniverzitetsko i postuniverzitetsko obrazovanje) i / ili - uključivanje u tržište rada, kao i kvalifikovani radnici i -potrebu za njihovo opremanje vještinama za doživotno učenje.

Na ovom nivou, kako u opštim školama (gimnazije), tako i u stručnim školama, proces sticanja znanja i razvijanja vještina, vrijednosti i stavova su zasnovani na potrebi mladih da preuzmu odgovornost za svoje živote , da učestvuju kao aktivni i stručni građani tokom društvenog razvoja i da se uspješno uključe u tržište rada. Dakle, učenici će se izložiti jednom više izazovnom procesu za sticanje znanja, razvoj njihovog intelektualnog, emotivnog i fizičkog potencijala

4. Stručnost za učenje Stručnosti se odražavaju kroz rezultate učenja, koji su uopšteni i koji izražavaju ono šta učenici treba da postepeno i dosljedno postignu do kraja obaveznog obrazovanja. Stručnosti obuhvataju jedan integrisani i koherentan sistem znanja, primjenjivih i prenosivih vještina i stavova, koji će pomoći đacima da se suoče sa izazovima digitalne ere slobodnog tržišna osnivano na znanju, u jednom svetu međuzavisnih odnosa. Stručnosti utvrđene okvirom kurikuluma proizilaze iz opšteg pre-univerzitetskog obrazovanja i utvrđuju glavne rezultate učenja koje učenici treba progresivno i stalno se postignu preko preduniverzitetskog obrazovnog sistema. Osnovne stručnosti predviđene pred - univerzitetskom obrazovanju na Kosovu su:

1. Stručnost za komunikaciju i izražavanje; 2. Stručnost za razmišljanje; 3. Stručnost za učenje; 4. Stručnost za život, rad i životnu sredinu; 5. Lične stručnosti; 6. Stručnost za građanstvo

Stručnost za komunikaciju i izražavanje, za razmišljanje kao i stručnost za učenje su od instrumentalne prirode: oni čine osnovu za druge stručnosti, koje se više odnose na određenim okolnostima i sadržajem, kao što su neophodne stručnosti za privatni, javni i profesionalni život.

18


Stručnost za komunikaciju i izražavanje ("Efikasni komunikatori" )

U cilju da se djeca i mladi razvijaju kao ličnosti, uče i aktivno učestvuju u društvo, važno je da razumiju poruke koje se šalju njima i adekvatno se izražavaju kroz jezik, simbole, znakove, kodove i umjetničke oblike. Da efikasno komuniciraju, učenici se podržavaju da koriste nezavisna, kritička i kreativna sredstva i mogućnosti komunikacija i izražavanja.

Stručnosti za razmišljanje ("Kreativno mišljenje")

Pristup i obrada znanja nezavisno, efikasno i odgovorno je veoma važno da se nauči, ali i da donose odluke i rješavaju problemi sa punom sviješću o uticaju i posljedicama određene odluke i djelovanja. Imajući u vidu kompleksnost društva i ekonomije danas, na osnovu znanja, upravljanje znanjem je postala bitna nadležnost za XXI vek. Međutim, pored sposobnosti za identifikovanje i pristup odgovarajućih izvora informacija /znanja, učenici treba da razviju i kapacitete za kritički, kreativni i interaktivni pristup znanja.

Stručnosti za doživotno učenje ("Uspješan učenik")

U aktuelnim trendovima razvoja u društvu, nauci, tehnologiji i privredi ne može da se tvrdi da sva potrebna znanja, vještine i stručnosti biti postignuto kroz školovanje. Dakle, od škole se očekuje da pruži dobru osnovu obrazovanja i pripremiti učenike za proces doživotnog učenja. Za jednog "uspješnog učenika", škola je posvećena da stalno podstiče prirodnu radoznalost djece/mladih i njihovom interesovanju da uče i razvijaju stručnosti u učenju. Škola takođe mora biti svjesna o efikasnim nastavnim stilovima i strategijama.

Stručnosti za život,za rad i za životnu sredinu (“Produktivan saradnik”)

Škole treba da pripreme učinke da žive i rade u jedan međuzavisan svijet i da se suoče sa konkurentnom globalnom ekonomijom. Život i rad u XXI veku zahtjeva stručnosti za suočavanje sa nepredviđenim izazovima i okolnostima, kao i kapacitet iskorišćenja pruženih mogućnosti za lični napredak kao i napredak društva i životne sredine. Za razvijanje ovih stručnosti, škola podržava učenike da u potpunosti razumiju međuzavisnost ekonomskih, političkih i kulturnih pojava lokalnog i globalnog društva. Ona njeguje orijentaciju učenika prema budućnosti, preduzetništva i održive motivacije za ispunjavanje ciljeva. U isto vrijeme, škola je posvećena da suoči studente sa ekološkim problemima, podizanje svijesti za ulogu svakog o zaštiti, odgovornosti i poboljšanja životne sredine.

Lične Stručnosti ("Zdrav pojedinac")

Škole priprema učenike da na efikasan i konstruktivan način učestvuju u porodičnom, društvenom i radnom životu. U tom smislu, učenici su podržani da budu svjesni o sebi i imaju povjerenja u sebi, ali u isto vreme da budu otvoreni i da imaju povjerenja kod drugih.

Građanske stručnosti ("Odgovoran građanin")

Učenje za zajednički život se obrađuje kao glavni izazov današnjeg i budućeg svijeta. Ova stručnost obezbjeđuje učenike da budu u stanje da se ponašaju kao odgovorni građani, uzimajući u obzir uski i široki smisao.

19


5. Stepeni kurikuluma Okvir kurikuluma za preduniverzitetsko obrazovanju Republike Kosovo definiše koncept stepena kurikuluma zahvaljujući broja zajedničkih osobina koje se odnose na sociopsiholoških razvoj učenika. Stepeni kurikuluma imaju zajedničke:

• Stručnosti koje treba postići • Zahtjeve za napredak • Mehanizme za organiziranje nastavnog procesa • Kriterijume ocjenjivanja

5.1. Stepeni kurikuluma za visoko srednje obrazovanje

Okvir kurikuluma je organizovan prema stepenima kurikuluma, koje predstavljaju zajedničke osobine što se tiče razvoja deteta i zahtjeva kurikuluma. Oni predstavljaju mjerilo za određivanje glavnih stručnosti koje treba da budu savladane, zahtjevi za napredovanje učenja, organizaciju iskustva učenja, pristup i kriterijume ocjenjivanja kao i odgovorna ustanova za njihovo postizanje. Jezgro kurikuluma za treći nivo ima dva stepena: peti stepen (X razred i XI razred) i šesti stepen (XII razred).

5 Stepen kurikuluma - opšte obrazovanje i stručno obrazovanje Uključuje razrede X i XI. Ovaj stepen ima za cilj da suoči učenike sa daljim i specijalizovanim studijima, u smislu akademske pripreme za visoko obrazovanje i / ili za ulazak na tržište rada. Učenici se suočavaju sa izazovima koji omogućavaju:

• razvijanje samopouzdanja; • dublje i više specijalizovano proučavanje, upotrebljavajući vještine za korišćenje raznih izvora, sa kritičkim pristupom na različitim podacima na raspolaganju; • razvoj želje za prosvjećenost i stabilnost za višim dostignućima, u smislu učenja i priprema za karijeru i lični, profesionalni i javni život; • pripremu da preuzmu odgovornost za svoje živote, da aktivno učestvuju u društvenom životu kao odgovorni i stručni građani i da uspješno takmiče na tržištu rada. • razvijanje kao pojedinci i kao članovi društva, sposobna i potrebnim kapacitetima za život i rad da se nose sa promjenama lokalne i globalne ekonomije i da nauče kako da rješavaju probleme u različitim situacijama u ličnom i profesionalnom životu; • pripremu za život, da žive samostalno i rade na izazove i korišćenje mogućnosti koje nudi savremeno društvo i da donose odgovorne odluke i akcije za situacije, budući da su dobro informisani tokom svojih života.

6 Stepen kurikule - Konsolidacija i specijalizacija Ovaj stepen obuhvata XII razred. Ovo je prelazna faza iz faze adolescencije u fazu zrelosti, tokom kojeg učenici treba konsolidovati sveukupno iskustvo obaveznog obrazovanja i da se pripreme za zahtjeve jedne nove faze života i visokog obrazovanja. Učenici kroz programe srednjih škola će se spremiti da se uključe u tržište rada kao vješti radnici. Učenici će biti izloženi izazovima za:

• pokazivanje sposobnosti za identifikovanje neophodnih resursa i za kritički pristup različitih podataka; • pokazivanje sposobnosti za samostalno donošenje odluka i za preuzimanje odgovornosti za lične izbore i radnje; • pokazivanje njihove posjećenosti za dosljednu posjećenost da uče, da studiraju dalje i/ili stručno razviju;

• pokazivanje sposobnosti da se razvije i promoviše strategije za planiranje karijere kroz istraživanja primjera i inovacija, koja pomažu u razvoju ideje o preduzetništvo

20


• pokazivanje sposobnosti za promjenu koncepta karijere, kroz istraživanje jednog šireg spektra radova, uzimajući u obzir značaj razvijanja prenosivih vještina za moguću karijeru u budućnosti; • posjećenost u procesu planiranja lične karijere kroz istraživanja u vezi mogućnosti za postsekundarno kvalifikovanje, uzimajući u obzir stavove i potrebe za rad i odlučivanje koja će se stalno mijenjati;

Tabela za strukturu trećeg nivoa:

Međunarodni standardna klasifikacija obrazovanja

Nivoi formalnog sistema obrazovanja

Stepeni kurikuluma Razred Starost

MSKO 3

Visoko srednje obrazovanje (X-XII razred)

6Stepen kurikuluma : Konsolidacija i specijalizacija

XII

17

5 Stepen kurikuluma Osnovni stručni i opšti razvoj

XI

16

X

15

Do kraj trećeg stepena(razredi X, XI i XII) očekuje se da učenici savladaju stručnosti osnovane na rezultati učenja (RU) za stepeni i nivo.

6. Rezultati učenja po stepenu (RUS) Rezultati učenja po stepenu opisuju ono šta učenici treba da znaju, vjeruju, procjenjuju i treba biti u stanju da uradi na kraju stepena kurikuluma. Rezultati obuhvataju niz oblasti, kao: znanje, shvatanje, vještina, stavovi i vrijednosti. Rezultati učenja predviđaju da odražavaju stečenosti svih učenika nakon završetka stepena kurikuluma, ali oni ne pokrivaju sve ono što učenici su naučili ili trebalo da nauče na određenom stepenu. Oni izražavaju ključne zahtjeve za postizanje glavnih stručnosti na kraju određenog stepena kurikuluma. Rezultati učenja po stepenu promovišu dalju integraciju oblasti kurikuluma u funkciji razvoja glavnih stručnosti definiranih u Okviru kurikuluma. One izražavaju očekivanja nastavnika, obrazovnih organa, roditelja i društva u odnosu na konkretna i mjerljiva dostignuća učenika na kraju svakog stepena kurikuluma. Rezultati učenja predstavljaju uslov za prelazak sa jednog stepena na drugi.

21


Do kraja 5. stepena kurikuluma (X i XI razred), očekuje se da će učenici savladati stručnosti izraženim u RUS i odgovarajuće nivoe dostignuća, kao što sledi:

Br.

Rezultati učenja za 5 stepen i glavne stručnosti

Nivo DOSTIGNUĆAučenika

Vrste podrške za učenike

1 2 3 4 5 Popravna podrška

Načini Podrška talentiranih

Načini

I

Stručnost za komunikaciju i izražavanje– Efikasni komunikator

1.

Izražava se preko jednog oblika komunikacije za datu temu u jednom radu (prezentaciji) od 200 riječi i izdvaja pokrenuta glavna pitanja u radu (prezentaciji) .

2. Tečno pročita jedan tekst na maternjem jeziku, koji se sastoji od 3-5 pasusa, odgovara na postavljena pitanja o vrsti teksta, stilove pisanja, priča o svrhu i vezu između sadržaja pasusa.

3.

Diskusija u grupi na konstruktivan način, diskusiju na maternjem jeziku, ili na engleskom jeziku, u trajanju ne više od 10 minuta, dajući i primajući povratne informacije o određenoj temi ili nekoj oblasti učenja ili svakodnevnog života.

4. Pravo koristi strukturu i standardna pravila pravopisa maternjeg jezika na različitim kontekstima i oblicima pisanja, kao što su eseji, e-mailovi (elektronska pošta), formalno i neformalno pismo itd.

5. Tečno pročita jedan tekst na stranom jeziku ili na nematernjem jeziku koji se sastoji od nekoliko pasusa, priča konkretnim primjerima nekih sličnosti između strukture rečenice tog jezika sa maternjem jezikom.

6.

Piše tekst na maternjem, engleskom ili nekom drugom stranom jeziku na temu svakodnevnog života, sa tri - pet pasusa, strukturom pravopisa i drugih elemenata, onda predstavlja drugima sa pravim izgovorom.

7. Piše esej, ne više od dve strane, za estetskim vrijednostima određenih umjetnosti dijelova (poezija, proza, muzički dio, umjetnički dio, ples itd.), poštujući organizaciju i korake pisanje eseja.

8.

Predstavlja jedan umjetnički, humanitarni,. eksperimentalni projekat itd.,. iz različitih oblasti učenja, izrađen pojedinačno i u grupi za jednu datu temu, efikasno korišćenje informacione tehnologije i druge tehnologije.

9. Koristi efektivno TIK tokom komunikacije i interakcije sa drugima u svakodnevnom životu, uključujući i učenje novih informacija i obavljanje školskih zadataka.

22


II Stručnost za razmišljanje– Kreativni mislilac

1.

U različitim oblicima izražavanja predstavlja način prikupljanja, izbora i klasifikacije informacija za različite oblasti nastave ili neke specifične teme, pruža dokaze za aktuelna dešavanja u vezi određene teme (npr. tema iz nauke, kulture, umjetnosti, sporta, zdravlja, društva, životne sredine, itd.) .

2.

Upoređuje najmanje tri različita izvora informacija za obradu iste teme, dokazuje tačnost, okolnosti, pronađe sličnosti i razlike, na osnovu prethodno određenih kriterijuma, predstavlja glavne nalaze ispred drugih u različitim oblicima izražavanja, koristeći informativnu tehnologiju.

3.

Izrađuje jedan tekstualni zadatak ili stvara logičnu situaciju iz svakodnevnog života, koja sadrži poruku koja zahtjeva matematičko rešenje ili neki naučni problem, na osnovu prethodnog znanja, predstavlja način/ postupak rješavanja problema ispred drugih

4.

Modelira rješavanje datog problema (u učionici ili van nje) za zadatu temu iz oblasti nastave, razloživši u male korake i daje neophodna objašnjenja za sljedovane korake za rješavanje problema koristeći različite oblike izražavanja.

5.

Precizno izračunava troškove planiranog budžeta za određenu aktivnost (npr. ekskurzije, proslave dana škole, takmičenja znanja, jednog obrazovnog programa za TV, itd.), predstavlja ga usmeno i pismeno ispred razreda, koristeći matematičko obrazloženje

6.

Osudi autentičnost datog rezultata (npr. rezultat jednog zadatka iz matematike, nauke, društva, životne sredine, itd.) koji se može naći uz primjenu poznatih formula ili korišćenje određenih procedura i izvlači zaključke za vjerodostojnost presude .

7.

Uspješno predstavlja rezultate rada nekog eksperimentalnog zadatka na zadatu temu iz oblasti nastave (npr. nauke, tehnologije, itd.) sprovedene u laboratoriji ili radionici škole ili negdje drugdje, putem korišćenja informacione tehnologije, daje dokaze koje se povežu sa rezultatima eksperimentalnog rada sa teorijskim uputstvima.

8.

Stvara dvo-dimenzionalno i tro- dimenzionalno umjetničko djelo sa porukama iz oblasti nastave i objašnjava praćene korake za stvaranje djela.

9.

Sa grupom učenika/vršnjaka dizajnira jednu internet stranicu za interaktivnu upotrebu od strane učenika o različitim temama vezanim različitim oblastima, održava ga pravilno i predstavlja model ohrabrenja za korišćenje informacija na odgovoran način..

10.

Simulira situaciju za donošenje odluke o svom životu ili rješavanje jednog problema od društvenog interesa, povezuje odluku sa posledicama na odgovoran način, predstavlja tokom rasprave sa vršnjacima u određenom trajanju, na osnovu ovog iskustvo donosi korisne odluke i inicijative za sebe, školu a i šire.

23


III Stručnost za učenje –Uspješan učenik

1.

Pokazuje funkcionalne vještine u pismenosti, matematici, svakodnevnom životu, u ispunjavanju različitih zahtjeva za obavljanje zadatka ili aktivnosti kao i tokom učenja novih znanja u bilo kojoj nastavnoj oblasti.

2.

Efikasno koristi prethodna iskustva tokom rješavanja različitih situacija u svakodnevnom životu ili tokom izvršenja zadatka, aktivnosti u nekoj nastavnoj oblasti, razmatra i deli iskustva sa drugima za najpraktičnije načine za korišćenje prethodnog iskustva za postizanje novih znanja.

3.

Postavlja pitanja i prikazuje strukturiranje ideje za rješavanje nekog problema ili zadatka jedne određene teme, sumirajući najmanje dve korišćene radnje koja određuju pravac daljeg učenja za određenu temu ili problem.

4.

Rješava neki određeni nastavni problem ili situaciju iz svakodnevnog života. Na osnovu određenog planiranja i na osnovu postignutog rezultata potvrđuje se tačnost planiranja i prikazuje primjerima kako da se primjenjuje prosleđena strategija u situacijama i ostalim kontekstima

5.

Uspješno priprema jedan rezime personalnog dosijea (portfolio), sa ne manje od 900 reči, sa ciljem samo-procjene svog napretka u neku nastavnu oblast, odvaja na kraj rezimea nekoliko pitanja koja potvrđuju svoj napredak i neke suštinske potrebe za poboljšanje daljeg napretka.

6.

Nezavisno i efikasno koristi tehnološku informaciju i druge izvore informacija da bi se pokupio materijal za rješavanje određenog problema ili zadatka, koji se onda analizira, klasifikuje i poklone drugima kroz TIK-a i bilo kojeg drugog oblika za izražavanje

7.

Traži i iskoristi na odgovarajući način savjete i informacije za prevazilaženje teškoća u učenju u nekoj određenoj oblasti, a zatim su predstavljeni dobijeni rezultati

8. Predstavlja lične ideje ispred drugih o tome kako razviti određenu aktivnost, pružajući dokazane ideje za očekivane rezultate (u obliku skice, grafikona, crteža, pisanja, umjetničkog rada, itd. ) .

9.

Nezavisno koristi data uputstva od nekog izvora informacija za obavljanje radnje, aktivnosti, zadatka ili riješiti problem koji se traži od njega, sam procjenjuje vlastiti rad i postignuti rezultati pozivajući se na početnim ciljevima (npr. informacionim izvorima u knjigama, časopisima, enciklopediji, internetu, karta, grafikona, skice , muzikom partiturom, scenarijem itd ) .

IV Stručnost za život, rad i životnu sredinu – Produktivan doprinosioc

1.

Priprema ličnu biografiju (CV) u skladu sa zahtijevanim formatom i uputstvima i predstavlja se u pisanoj formi ili usmeno pred drugima, naglasivši mogućnosti, vještine i lične kvalitete tokom posvećenja određenog programa ili projekta.

24


2.

Učestvuje ili vodi kampanju informisanja građana o određenoj oblasti ili temi, u okviru priprema oslanja se na svoje progresivne ideje i pozitivne primjere, pripreme predstavlja ispred razreda naglasivši očekivane ciljeve i rezultate iz ovog organizovanja (npr. informativna kampanja za zaštitu prirodne i društvene sredine, odnosno za načine zdravog života itd.).

3.

Istražuje i eksploatiše relevantne mogućnosti na raspolaganju za uspješni izbor daljeg obrazovanja ili stručnog osposobljavanja i savjetovanje u karijeri, uspješno koristeći znanje i vještine koje ima..

4.

Pokazuje organizacione sposobnosti za timski rad u situacijama gde je potreban doprinos kao tim za ostvarivanje konkretnih zadataka učenja, ili za izvršenje nekog istraživanja koje doprinosi za život, rad i životnu sredinu (npr. organizacija timskog rada za istraživanje uzroka koji štete biodiverzitet biljaka i životinja, za davanje prijedloga vezane za njihovu zaštitu i predstavljanje ispred drugih, itd ).

5.

Učestvuje ili vodi radnu grupu za organizovanje neke aktivnosti u školi ili u zajednici (npr. organizovanje vašara, konferencije, itd.), gde bi bile predstavljena dostignuća učenika, škole ili zajednice, izrađuje izvještaj procjenjujući postignute rezultata sa očekivanim rezultatima, učešće publike i način prezentacije.

6.

Izrađuje projekat (pojedinačno ili u grupi) za organizovanje neke aktivnosti nastavnog karaktera u okviru ili van škole, kojom identifikuje i procjenjuje neophodne ljudske i materijalne resurse koje omogućavaju postizanje određenih ciljeva.

7.

Izrađuje plan (pojedinačno ili u grupi) za razvoj poslovanja u delu gde živi, oslanjajući se na analizu šansi/mogućnosti, rizike, i predstavlja ga ispred drugih, davajući argumente uticaja sprovođenog plana na ekonomski razvoj i blagostanje građana.

8. Analizira stanje životne sredine (u učionici, u školi, u zajednicu i šire), posljedice zagađivanja, predlaže alternative za pravi nadzor i upravljanje najugroženije procjenjene situacije i pokrene konkretna rješenja.

9.

Učestvujte u različitim aktivnostima na nivo razreda, škole, opštine i šire (npr. takmičenja znanja, sportska takmičenja, kulturne aktivnosti, muzika, itd.), razmatra sa drugima za postignute rezultate, proces organizovanja i daje argumente u raznim izražajnih oblicima o tome kako povećati učešće u aktivnostima i kako da se poboljša proces njihovog organizovanja.

V Lične stručnosti- Zdrav pojedinac 1.

Analizira lične prednosti i slabosti, evidentirajući mere preko kojih teži da podržava lični napredak preko prednosti koje ima i mjera preko kojih teži da poboljša lične slabosti.

2.

Učestvuje aktivno u igrama, sportskim takmičenjima ili drugim kulturnim aktivnostima i konstruktivno upravlja svojim osjećajima.

25


3.

Učestvuje ili vodi radnu grupu koja sarađuje sa predstavnicima zajednica za pomaganje svojih vršnjaka i drugim članovima zajednice koji imaju zdravstvene, socijalne, ekonomske i sl probleme; zatim izvještava usmeno ili pismeno o ličnim iskustvima.

4.

Primjerima ispred drugih ilustruje modele/prakse koje odražavaju načine zaštite i gajenja svoje kulture, vrijednosti, uvjerenja i drugih kultura u sredinu gde živi a i šire.

5.

Pokrene aktivnosti za izbjegavanje predrasuda, stereotipa u školi i u društvu kao i za promoviranje održivog socijalnog vrijednosti, ilustrujući ih pozitivnim primjerima iz događaja sa poznatim licima.

6.

Sudi način komunikacije, ponašanja i stavova koje promovišu međuljudske sukobe u učionici, u školi ili u društvu, sa naglaskom na faktore koji su uticali da se to pojavi i daje primjere upravljanja i rješavanja međuljudskih sukoba na konstruktivan način.

7.

Ispituje svoje postupke i postupke kolegi u konfliktnoj situaciji, predlaganjem alternativa za njihovo izbjegavanje ili prevazilaženje u sličnim situacijama.

8.

Rješava na osnovu pravih informacija i iskustava za zaštitu zdravlja i dobrobit iz različitih opasnosti u svakodnevnom životu (npr. pušenje duhana, upotrebe alkohola, droge, rane seksualne odnose, pogrešan izbor hrane, prekomjerno izlaganje suncu, itd.).

9.

U svakodnevnom životu radi nezavisno i odgovorno, izabere zdrav način života, dozvoljene dijete od doktora, pravilno koordinirane vježbe, ili reagovanje na odgovarajući način tokom opasnih situacija sa kojima može da se sretne u svakodnevnom životu.

VI Stručnost za građanstvo - Odgovorni građanin 1.

Opisuje i objašnjava prava, dužnosti i odgovornosti pojedinca u različitim prilikama, kao: kod kuće, u razredu, u školi, u društvu, razlikuje situacije od koje se dolazi u međusobni sukob i predstavlja alternativna rješenja.

2.

U različitim oblicima izražavanja predstavlja način funkcionisanja svog društvenog okruženja na lokalnom nivou i šire, kroz konkretne primjere o tome kako da se poboljša njegovo funkcionisanje, na primjer organizaciona struktura, pravila postupaka, obelodanjivanju očekivanja, u saradnji sa građanima itd.

3.

Pokazuje primjere demokratskog učešća i usmjerava različite oblike diskusije o učešću građana u demokratskim procesima donošenja odluka na različitim nivoima (npr. kod kuće, u školi, u lokalnoj i državnoj zajednici), tokom diskusije pokaže toleranciju i poštovanje za pitanja i komentare drugih.

4.

Učestvuje u organizovanim aktivnostima u školi i u zajednici za promoviranje vrijednosti i načela ljudskih prava u svakodnevnom životu, kao na primjer ,promoviranje jednakosti polova, kulturne raznolikosti, ili u borbi protiv siromaštva na različitim nivoima i borbe protiv marginalizacije, naglašavajući odgovornosti koje će preuzeti za podršku aktivnosti.

26


5.

Pokazuje konkretne primjere za zaštitu životne sredine i one stvorene od čovjeka u aktivnosti svakodnevnog života kod kuće, u učionici, u školi i zajednici, predlaže alternative o tome kako svi građani mogu da doprinesu na različite načine za ovaj proces.

6.

Pokazuje različite postupke koji izražavaju toleranciju, poštovanje i otvoren stav prema razlikama u zajednici (u učionici, u školi, u komšiluku i šire) i objašnjava ih tokom rasprave sa drugima.

7.

Razgovara sa drugima ili u nekom drugom obliku izražavanja predstavlja lični interes o javnim, socijalnim, istorijskim, prirodnim pitanjima, itd. i daje prijedloge za rješavanje nekog problema u zajednici i šire o određenoj oblasti.

8.

Upravlja i rješava sukobe na konstruktivan način i blagovremeno kao i na određen nivo koristeći različite instrumente i tehnike, npr. kontrolna lista za rješavanje sukoba itd

9.

Usmeno ili pismeno opisuje mogućnost korišćenja interneta i informacija na odgovoran način o određenim temama i dokaže nužnost pravog korišćenja

Rezultati učenja za 6 stepen nivoa /MSKO3 kurikuluma

6 Stepen kurikuluma - Konsolidacija i specijalizacija

Ovaj stepen obuhvata XII razred. Ovo je prelazna faza prelaska iz adolescencije u sazrevanje, tokom koje učenici treba da konsoliduju ukupno iskustvo obaveznog obrazovanja i pripremiti za zahteve nove fazu života i visokog obrazovanja. Učenici u programima srednjih škola će biti spremni da se uključe u tržište rada kao vješti radnici. Oni će biti izloženi sljedećim izazovima:

• pokazivanju sposobnosti za identifikaciju potrebnih resursa i za kritičan pristup raznim podacima;

• pokazivanju sposobnosti za nezavisno donošenje odluka i preuzimanje odgovornosti za lični izbor i postupke;

• pokazivanju njihove posjećenosti za dosljednu posjećenost u učenju, za dalje studiranje i/ili stručno usavršavanje;

• pokazivanju vještina za razvijanje i promoviranje strategije za planiranje karijere kroz istraživačkih i inovativnih primera, koji pomažu razvoj ideje preduzetništva;

• pokazivanju vještina za promjenu koncepta karijere, preko istraživanja jednog šireg spektra radova, s obzirom na značaj razvijanja prenosivih vještina mogućnosti karijere u budućnosti;

• angažovanje u procesu planiranja lične karijere kroz istraživanja u vezi sa postsekundarnim mogućnostima kvalifikovanja, priznajući da stavovi i potrebe za rad i donošenje odluka stalno mijenjati.

Do kraja 6. stepen kurikuluma - XII razred, od učenika se očekuje da savladaju stručnosti izražene u RU i odgovarajućim nivoima dostignuća, kao u sledeće:

27


Br.

Rezultati učenja za 6 stepen i glavne

stručnosti

Nivo DOSTIGNUĆA učenika

Vrste podrške za učenike

1 2 3 4 5 Popravna podrška

Načini Podrška talentiranih

Načini

I

Stručnost za komunikaciju i izražavanje– Efikasni komunikator

1.

Kroz najmanje jednog oblika komunikacije (jezika, simbola, znakova, kodova, umjetničkog nastupanja, itd.) ispred određene publike izražava suštinska pitanja otvorenih tokom govora, tumačenja ili prezentacije slušnoj i određenoj temi iz različitih oblasti nastave.

2.

U grupi, konstruktivno razmatra dajući informacije, argumente i postavljaju se pitanja u dijalogu sa trajanjem od nekoliko minuta, za određenu temu na maternjem jeziku , ili na engleskom jeziku ( ili nematernom jeziku ili drugog stranog jezika).

3.

Čita tečno nepoznat tekst na engleskom (ili na nekom drugom stranom jeziku), koji sadrži 2-3 stranice (npr. književna priča, zabavni tekst, novinski ili magazinski članak itd.), identifikuje glavne sličnosti i razlike u strukturi rečenica na engleskom i maternjem jeziku, podstaknuto i ilustrovani konkretnim primjerima.

4. Koristi pravu strukturu i standardna engleskog pravopisa, nematerneg jezika ili drugog stranog jezika, u određenom nizu kontekstima, kao što su eseji, e-mailovi, formalna i neformalna pisma itd.

5.

Čita tečno tekst koji se sastoji od nekoliko pasusa i izražava se u različitim oblicima komunikacije za organizovanje, cilj, upotrebljen rječnik i dokazuje poruku koju prenosi (tekst može biti: pripovjedački, opisni, umjetnički, maštovit, upravni, naučni, publicistički, itd.).

6. Predstavlja jednu određenu temu iz umjetnosti, nauke, svakodnevnog života i efektivno komunicira sa publikom koristeći IT i drugih medija, štampanih i elektronskih.

7.

Izražava slobodno misli, mišljenje i stav o određenoj temi iz života, nauke, struke, društva, životne okoline koristeći različite oblike usmene komunikacije, pisanje, vizualnu, muzičku, pozorišnu umjetnost, književno stvaralaštvo itd.

8.

Angažuje i doprinosi diskusiji sa drugima o određenoj temi, npr. medijalno obrazovanje, kroz predstavljenih argumenata na osnovu činjenica o ulozi i uticaju televizije, radija, štampe i drugih sredstava informisanja društva, u procesu pripreme mladih za samostalan život i orijentiranje u karijeri.

9. Efikasno koristi TIK programe tokom procesa učenja (uključujući učenje, učenje na daljinu) kao i završenje zadataka u određenoj oblasti nastave.

28


II Stručnost za razmišljanje– Kreativni mislilac

1. Objašnjava put rješavanja problema u učionici ili van nje , dokazujući rješenje problema metodom analize i predstavlja je ispred vršnjacima ili drugima.

2.

Nezavisno analizira informacije dobijenih od raznih izvora za jednu zadanu temu ili zadatak, procjenjuje njihov kvalitet i slaže ih prema namjeni i značaju (teme mogu biti, na primjer, orijentacija tokom karijere, evropske integracije, klimatske promjene, opasnost od konvencionalnog oružja, nuklearnoga oružja, kulturni i umjetnički razvoj u zemlji itd .).

3.

Prosudi dobijeni rezultati iz analize podataka jednog ostvarenog projekta ili programa i tumači ih jezikom matematike i odgovarajuće oblasti, predstavlja ih grafički, u obliku tabele, vadivši ovjerene zaključke (npr. projekat na školskoj osnovi, projekat za zelenilo izrađeni od zajednice, koncert, tematske izložbe, književni čas, laboratorijski rad, itd.)

4. Istraživa samostalno za neko određeno pitanje gde određuje faze i procedure istraživanja, predstavlja i tumači dobijene rezultate u tabelama i grafikonima koristeći informacionu tehnologiju.

5. Identifikuje izvore potrebnih informacija i koristi ih na odgovarajući način za rješavanje problema u određenom nivou poteškoće , dajući konkretne primjere.

6.

Procjenjuje kvalitet informacija o pisanom radu za određenu temu (npr. globalno zagrevanje, kulturna i etnička raznolikost, itd.), identifikuje ključne elemente, raspravlja ih sa vršnjacima, pružajući konkretne prijedloge za korišćenje pozitivnih primjera u lokalnom ili globalnom smislu,, izražavajući lični stav.

7.

Kritički obrađuje prikupljene informacije iz različitih izvora za neku osjetljivu temu u društvo, stvara kritični stav i predstavlja ih tokom diskusije sa vršnjacima i ostalima o otvorenom pitanju , 'za' ili ' protiv " ( kao, na primjer , uvođenje vjeronauke u javnim školama, brakovi između pripadnika istog pola, smrtna kazna, itd.).

8. Dokazuje dobijene rezultate tokom eksperimentiranja u školi ili na nekom drugom mestu, opisujući namjeru, hipotezu i način pratnje pojave, predstavlja rezultate tabelarno i grafički .

9.

Primjenjuje znanje i iskustvo u smislu rješavanja problema kroz odgovarajuće postupke, npr uključivanje mladih u raspravi o temama od naučnog, društvenog, istorijskog, nacionalni interesa, itd., tek nakon što su vršena adekvatna obuka i da je vršena informisanje svih.

III

Stručnost za učenje– Uspješan učenik

1.

Pokazuje vještinu korišćenja TIK-a u svakodnevnim situacijama i u ispunjavanju različitih zahtjeva tokom učenja (npr. za pravljenje tabela, grafikona ili dijagrama, za crtanje plana kuće, ili pripremu dokumenata i prezentacija itd.).

29


2.

Govori u grupu o načinima saradnje sa drugima o rješavanju nove situacije prilikom učenja (ili neki problem iz svakodnevnog života, ili upravljanje sukoba sa vršnjacima), pokazuje način korišćenja prethodnih iskustava za razvoj novih znanja i vještina tokom rješavanja takvih problema i situacija.

3.

Pravilno koristi dobijene savjete i informacije za podršku u rješavanju određenog zadatka ili problema, onda prikazuje rezultate drugima.

4.

Obrađuje informacije za određenu temu nezavisno i efikasno, rezultate rada predstavlja pismeno ili usmeno davajući objašnjenja o načinu izbora i korišćenja informacionih izvora.

5.

Predstavlja jedan studijski plan (u obliku skice, crteža, pisanja, itd.) za pojedina pitanja (na primjer, kulturne vrijednosti u svom regionu, vrijednost obrazovanja u društvu itd.), poštujući sve korake jednog plana studija i predstavlja ga drugima.

6.

Piše motivaciono pismo u kojem opravdava svoju posjećenost da učestvuje u prezentaciju, promociju ili konkurs znanja u određenoj oblasti nastave, naglašavajući lične vještine i kvalitete u odnosu na ciljanju posjećenost.

7. Izabere svoje glavne radove iz dosije da bi objasnio ispred jedne određene publike korišćene strategije da bi sledio svoje napredovanje i primjenjene mijere za neprekidno poboljšanje napretka.

8. Kritički procjenjuje sopstveni rad pozivajući se na početne ciljeve, npr. nezavisno uređuje svoj rukopis u cilju poboljšanja organizacije pisanja, jasnoću mišljenja, itd .

9.

Produktivno upravlja resursima koje ima na raspolaganju (vrijeme, ljude, sredstva za materijalizaciju/ rad itd.) tokom obavljanja jednog određenog zadatka ili aktivnosti u oblasti nastave ili u svakodnevnim životnim situacijama.

IV

Stručnost za život, rad i životnu sredinu– Produktivan doprinosioc

1.

Diskutuje u grupi o prikupljenim podacima za prirodnih i društvenih izvora resurse koje koristi u zajednici u kojoj živi, načine korišćenja i izvlači razumne zaključke za potrebno podržavanje ili promjene negativnih navika tokom korišćenja resursa.

2. Preduzme samoinicijativu u različitim aktivnostima od značaja za predmet/ oblast nastave, za razred, za školu i sredinu u kojoj živi, kao i snosi odgovornost za realizaciju samoinicijativa i dužnosti određenih aktivnosti.

3.

Primjerima dokaže veze između rada, profesije i karijere, sa jednim pisanim radom/ prezentacijom ne manje od 1000 reči, a u sažetak rada/ prezentacije daje primjere korišćenje raspoloživih mogućnosti za obrazovanje i stručno osposobljavanje ili savjetovanja za karijeru.

30


4.

Planira i uspješno upravlja projektom sa postavljenim ciljevima, npr. projekat za organizovanje malih preduzeća koja pružaju proizvode i usluge za građane, na osnovu trenutnih potreba tržišta rada.

5. Kroz jedan od oblika izražavanja predstavlja model jednog vođe preduzeća ili organizacije, prema svoje mašte, pokazujući glavne osobine uspješnog vođe.

6.

Koristi programe za izračunavanje, razmatranje, tumačenje i prezentaciju podataka sa potrebnim informacijama (npr. jednog ,poslovnog ambijenta) vršeći jednu klasifikaciju prema potrebama i prioritetima preduzeća ili organizacije.

7.

Primjenjuje napisana uputstva i pravila na uputstva, katalogu ili skice za pravilnu upotrebu laboratorijskih sredstava, mašina i tehničke opreme tokom vježbe ili aktivnosti (u učionici, u laboratoriji ili radionici), pokazuje ostalima način njegovog izbora i korišćenja.

8. Kroz jedan od oblika izražavanja predstavlja potrebne nadležnosti za uspješno nalaženje u različitim životnim situacijama ili razvoj karijere u određenoj oblasti.

9. Preuzme uspješne inicijative za organizaciju raznih aktivnosti koje podstaknu saradnju preduzeća u zajednici, promovišući obostrani interes.

V

Lične stručnosti- Zdravi pojedinac

1. Pokazuje samopouzdanje i lične vještine međuljudskog svakodnevnog života, blagovremeno razlikuje pozitivne aspekte o sebi i preduzima konkretne mjere za postizanje ličnih ciljanih rezultata.

2. Prikazuje vještinu u organizovanju igre sa drugima, sportskih takmičenja ili kulturnih aktivnosti i uspješno upravlja svojim emocijama u različitim situacijama tokom aktivnosti i svakodnevnog života .

3.

U različitim oblicima prikazuje saosjećanje za druge, na primjer učestvuje u dobrotvornim aktivnostima, pomogne starima, bolesnima , itd . i predstavlja drugima takva iskustva.

4.

Kroz jedne od izražajnih oblika, predstavlja prednosti svakodnevnih fizičkih aktivnosti za zdravu osobu i predstavlja ispred drugih postavljene ciljeve za sebe u ovoj oblasti (svakodnevno bavljenje fizičkim aktivnostima) i njihov nivo dostignuća .

5.

Riješi konstruktivno međuljudske sporove, tražeći alternative, donosi odluke i objašnjavajući načinjene izbore.

6.

Čini izbore i preduzima odgovarajuće odluke u vezi zdravlja, dijete i vježbe u svakodnevnom životu, ili u situacijama predstavljenih u vidu nastavnih zadataka i aktivnosti, kada treba da djeluje samostalno za primjenu u praksi ovih aspekata.

7. U različitim oblicima pokazuje odgovornost za upravljanje osjećajima, stresom i sukoba u svakodnevnim životnim situacijama ili u improvizovanim situacijama sa različitim istorijskim likovima , aktualnih, socijalnih itd.

31


8.

U različitim oblicima izražavanja predstavlja način sprovođenja ličnih planova života (npr. školovanja, karijere, sporta, društva, posla, itd.), procjenjuje nivo ostvarivanja ciljanih ciljeva i ilustruje posebnim primjerima ličnih planova za budućnost.

9.

U različitim oblicima izrazi svoj nezavisan stav za odgovornosti kao roditelj/staratelj, planiranje porodice i da donosi prave odluke za svoju budućnost.

VI

Stručnost za građanstvo– Odgovoran građanin

1. Kroz jedan od oblika izražavanja predstavlja način funkcionisanja društvenog okruženja na lokalnom nivou i šire, kao i sa konkretnim primjerima pokazuje svoj doprinos u očuvanju i njegovanju vrijednosti životne sredine .

2. Sastavlja listu predloga za sprovođenje osnovnih ljudskih prava u određenoj situaciji, kategoriše ih prema važnosti i hitrosti predloga , naglašavajući glavne dokaze koji podržavaju svoj stav .

3. U različitim oblicima predstavlja kao i ostvaruje svoja prava u školi i u svakodnevnom životu kao i prepoznaje i poštuje prava drugih, dajući konkretne primjere.

4.

U različitim oblicima izražavanja predstavlja glavne vrijednosti različitosti u društvu ili okruženju u kojem živi, razmotri ih sa drugima, uspoređujući primjerima iz svakodnevnog života koji prikažu toleranciju, poštovanje i otvoren stav nad razlikama.

5.

Primjerima iz svakodnevnog života ilustruje prakse upravljanja i rješavanje sukoba na konstruktivan način, djelujući svoja iskustva, misli i osjećanja sa drugima tokom diskusije o ilustrativnim primjerima u ovoj oblasti.

6.

Učestvujte u demokratskim procesima donošenja odluka na različitim nivoima (u porodici, školi, zajednici, itd .), razmatra lična iskustva sa drugima i daje argumentovane prijedloge o tome kako da se poboljša demokratsko učestvovanje i donošenje odluka u društvu.

7.

Tokom rasprave sa drugima ili u nekom drugom obliku izražavanja uvodi mjere za zaštitu i unapređenje vrijednosti i načela ljudskih prava u svakodnevnom životu, ističući konkretne primjere neke aktivnosti (npr. aktivnosti za promoviranje rodne ravnopravnosti, borbi protiv predrasuda i diskriminacije , borbi protiv siromaštva , itd ).

8.

Primjerima ilustruje rješavanje određenih problema na školskom nivou ili na nivou zajednice i oblike podrške, kao i opravda to argumentima ispred jedne određene publike (npr. pokazuje način pružanja prve pomoći u slučaju prirodne ili ljudske katastrofe).

32


9.

Učestvuje u pripremi i organizovanju aktivnosti (u školi ili u zajednici), za zaštitu prirodne sredine i onog što je čovjek napravio u različitim načinima doprinose njenom održivom razvoju.

10.

Preduzme ili vodi aktivnosti za procjenu kvaliteta kao i tačnost informacija na internet stranici koja se uglavnom koristi od svojih vršnjaka, opravdava aktivnost i procjenu, pruža savjete zasnovane na moralnim i profesionalnom etikom za odgovorno korišćenje interneta.

33

KURRIKULAB£RTHAM£P£RARSIMINEMES£MT£LART£T£KOSOV£S


III. OBLASTI KURIKULUMA NA VISOKOM SREDNJEM OBRAZOVANJU


Umjetnosti

Matematika

Prirodne nauke


Zdravlje i blagostanje

Život i rad

35


Oblasti kurikuluma

Kurikulum Kosova je organizovan u sedam oblasti, definisane kao oblasti kurikuluma. Oblasti kurikuluma predstavljaju osnovu za razvoj ključnih stručnosti utvrđenim Okvirnom kurikuluma, od ranog djetinjstva do visokog srednjeg obrazovanja. To važi kao za visoko srednje opšte obrazovanje, tako i za stručnu obuku. Veze između oblasti, predmeta i modula kurikuluma treba da bude u funkciji razvoja glavnih stručnosti. Oblasti kurikuluma predstavljaju osnovu za organizaciju vaspitno-obrazovnog procesa u škole na određenim nivoima i stepenima kurikuluma. Oblasti kurikuluma su:

Jezici i komunikacija Umjetnosti Prirodne nauke Matematika Društvo i sredina Zdravlje i blagostanje Život i rad

Za svaku oblast kurikuluma su utvrđene rezultati učenja, koji će omogućiti postizanje glavnih stručnosti. Oblasti nastave obuhvate jedan ili više predmeta ili nastavne module. Predmeti i moduli su zasnovani na ciljevima i rezultatima učenja postavljenim za odgovarajuću oblast kurikuluma. Neki predmeti jedne oblasti kurikuluma mogu se predstaviti kao integrisana u različitim stepenima kurikuluma.

36


Oblast kurikuluma - Jezici i komunikacije

Uvod

Obrazloženje i opis

Koncepti i opisi

Pristup na osnovu stručnosti

Rezultati učenja po oblasti

Među-kurikulanrna pitanja

Vremenska raspodjela– opis

Metodološka uputstva

Uputstva za ocjenjivanje

Materijali i nastavni izvori

1. Uvod

Na osnovu Okvira kurikuluma, oblast Jezici i komunikacija, obuhvata sledeće predmete: maternji jezik, prvi strani jezik (engleski), jezik sredine, kao i drugi strani jezici. Ova oblast omogućava učenicima da razviju i njeguju upotrebu jezika kao sredstvo komunikacije u školi, u svakodnevnom životu, u profesionalnom životu i u javnom životu. Kroz ovu oblast kurikuluma, u svakom predmetu treba da se postignu sve navedene stručnosti utvrđenim Okvirom kurikuluma. Glavni cilj jezgra kurikuluma za oblast Jezici i komunikacija je da omogući učenicima da razviju komunikacijske vještine u predmetima uključenih u ovoj oblasti. Ovo omogućava učenicima, iz svakog stepena ili nivoa, da primjene komunikacione vještine, oslanjajući se na razvoj jezičkog sistema: slušanje, govor, čitanje i pisanje. Dakle, oblast Jezici i komunikacija omogućava vršenju komunikaciju kroz: slušanje, govor, čitanje i pisanje, koje međusobno zavisne jedna od druge. Cilj oblasti Jezici i komunikacija je:

• razvoj komunikacijskih vještina, • razumevanje kroz slušanje, • govor u funkciji davanja i primanja informacije, • čitanje, razumijevanje-čitanje, • razumevanje pisanih tekstova, • pisanje književnih i ne-književnih tekstova,

37

KURRIKULA BËRTHAMË PËR ARSIMINE MESËM TËLARTË TËKOSOVËS • razlika književnih i ne- književnih tekstova, • analiza i tumačenje književnih i ne- književnih tekstova, • poznavanje jezičkog sistema: fonetika, morfologija, sintaksa, leksikon; • razvijanje vještine reakcije u pisanoj i usmenoj formi u različitim situacijama, • razvijanje sposobnosti izražavanja kroz različita sredstva, audio, vizuelno i informacijono, • razvijaju vještine komunikacije kroz upotrebu TIK-a, • opšte lingvističko, književno, kulturno i životno oblikovanje.

Maternji jezik se uči na svim nivoima kurikuluma, od predškolskog razreda do dvanaesti razred. Engleski jezik počinje od prvog stepena i predaje se do posljednjeg razreda srednje škole. Albanski jezik za ne- albanske učenike predaje se od drugog stepena (trećeg razreda) kurikuluma.

2. Obrazloženje i opisivanje Oblast Jezici i komunikacije svim učenicima omogućava učenje po predmetima u okviru odgovarajuće oblasti. Jezgro kurikuluma za treći nivo određuje stručnosti i načine kako da se postignu ove stručnosti izražavanih kroz osnovnih rezultata oblasti prema glavnim stepenima kurikuluma. Jezgro kurikuluma obuhvata i namjene, rezultate učenja, metodološka uputstva nastave i učenja, kriterijume ocjenjivanja i stepen kurikuluma. Kurikula takođe, daje jasnu sliku znanja, vještina, stavova i vrijednosti koje učenici treba da razviti, sticati i postigne preko stepena i nivoima. Ovaj kurikulum je posvećen učenicima, nastavnicima, roditeljima i široj zajednici a omogućava školama da zadovolje lične potrebe učenika. Kurikulum pruža jednake mogućnosti svim učenicima i pruža sveobuhvatnost i mogućnost za uspjeh, bez obzira na njihove poteškoće. To omogućava učenicima da razviju duboko razumevanje uloga i njihove odgovornosti kao građani: pomaže učenicima da se nose sa različitim pitanjima i socijalno moralnim okolnostima sa kojima se suočavaju u svojim životima. Jezgro kurikuluma je organizovano u skladu sa utvrđenim načelima u Okvir kurikuluma (stepeni i glavni nivoi). Jezgro kurikuluma prikaže ono šta učenici treba da uče od uključenih predmeta u oblasti: Jezik i komunikacija za glavne stepene 1-6 .

3. Koncepti i opis: • Književni i ne-književni tekstovi; • Figurativnih i nefigurativni jezik; • Scenska djela, pozorište , dramatizacija itd.; • Istorija, teorija, kritika, romantizam, realizam, antička literatura, savremena literatura; •Sistem jezika (gramatika, leksikon, fonetika, sintaksa, pravopis).

4. Pristup zasnovan na stručnosti Oblast Jezik i komunikacija, svojim predmetom, kroz rezultate učenja, trebalo bi da dostigne šest stručnosti utvrđene u kurikulumu, koja su: efektivan komunikator, kreativni mislilac, uspješni učenik, produktivan doprinosioc, zdrav pojedinac, odgovoran građanin. Ovo mora da se ostvari preko glavnih stepena kurikuluma tokom procesa učenja kao i tokom izbora i organizaciju iskustva učenja. Stručnosti se integrišu i u uravnotežen način i uključuju znanje, vještine, stavove i vrijednosti.

38


U oblasti Jezici i komunikacija učenik mora da postigne sledeće stručnosti: - komunicira i izrazi kroz jezika, simbola, znakova i kodova; - govori, sluša, čita i piše i izražava se na maternjem jeziku i (makar na) jedan drugi strani jezik; - posveti i doprinese dijalogu na poštovan i produktivan način; - daje i prima povratne informacije konstruktivno i kreativno; - poštuje opšta pravila komunikacije, interakcije i da bude istovremeno kreativan; - pokaže kulturno, jezičko, književno znanje u lični i javni život; -efikasno i odgovorno upotrebi TIK-a i medija kao važne alatke informacija, učenja, komunikacije i interakcije.

5.Rezultati učenja po oblasti Rezultati učenja su izrađeni na osnovu osnovnih koncepata oblasti. RU za oblast Jezici i komunikacija sadrže u sebi zahtjeve koja će učenik mora da se postigne do kraja svakog nivoa. Organizovanje RU sadrži znanja, vještina, stavova i vrijednosti koja se postepeno razvijaju i prodube po stepenima, s obzirom na fizički, fizički i psihomotorni razvoj učenika. Ovi rezultati omogućavaju postizanje šest stručnosti uključenih u Okvir kurikuluma. RU obezbede razvoj i ostvarivanje vrijednosti u oblasti Jezici i komunikacija: pokazivanje vještine komunikacije (slušanje, govor, čitanje, pisanje), pokazivanje međuljudskih vještina za komunikaciju, procjenu rešenja problema, primjena apstraktnih ideja za konkretne situacije, korišćenje odgovarajuće tehnologije, primjenu etičkih načela za donošenje odluka, timski rad za ostvarivanje zajedničkih ciljeva, diskusije, uspoređenje osobina jedne kulture i različitih kultura. Rezultati učenja u oblasti Jezici i komunikacija omogućavaju ukupnu integraciju i pristup tokom nastave pojedinih predmeta unutar oblasti. Rezultati učenja obezbjeđuju:

-Vezu između predmeta i nastavnih aktivnosti koje se ostvaruju u oblasti Jezici i komunikacija a ima za cilj integriranje ponuđenih odgovarajućih znanja, vještina, stavova i vrijednosti kroz predmete i, uopšte, ohrabrivanje za integriranu nastavu; -Promovisati pristup na osnovu stručnosti, omogućavajući razvoj zajedničkog sistema povezanih iskustava, kao i obezbedi platformu za razvoj planova i programa predmeta; omogućavaju primjenu novih nastavnih praksi, podsticanjem razvoja planova i programe na osnovu škole.

Za svaku oblast kurikuluma se određuju rezultati učenja, koji će omogućiti postizanje ključnih glavnih stručnosti. Nastavne oblasti obuhvate jedan ili više predmeta ili nastavne module. Predmeti i moduli zasnovani na ciljevima i rezultatima učenja utvrđenim odgovarajućim oblastu kurikuluma. Neki predmeti oblasti kurikuluma mogu se predstaviti kao integrisana po različitim stepenima kurikuluma.

39


REZULTATI UČENJA ZA UČENIKE 5I 6 STEPENA 5 Stepen

X, XI razred 5 Stepen

X, XI razred

VJEŠTINE KOMUNIKACIJE

Slušanje i govor • Koristite jezik za postizanje specijalnih efekata razmatranjem

književnih i ne- književnih tekstova i predstavlja opšti pregled preko svojih ideja i gledišta, o tome kako su stvorene i kako umjetnička djela utiče na njihove interese, ideje, stavove i vrijednosti

• Prepoznaju načine govora, prema sadržaju i publici.

Slušanje i govor • Koristite jezik za postizanje specijalnih efekata razmatranjem

književnih i ne- književnih tekstova i predstavlja opšti pregled preko svojih ideja i gledišta, o tome kako su stvorene i kako umjetnička djela utiče na njihove interese, ideje, stavove i vrijednosti

- Prepoznaju načine govora, prema sadržaju i publici.

Čitanje • Razume i analizira osobine književnih roda, vrste, i žanrova(priča,

novela,roman,poezija, informativni tekstovi) kao i analizira njihov stil, jezik i svrhu , procjenjujući vrijednosti prikazanih u njih.

5. Čita i odgovara o sadržaju priča, tekstova i ponavlja pronađenih činjenica u njima.

Čitanje • Razume i analizira osobine književnih roda, vrste, i žanrova(priča,

novela,roman,poezija, informativni tekstovi) kao i analizira njihov stil, jezik i svrhu , procjenjujući vrijednosti prikazanih u njih.

• Čita i odgovara o sadržaju priča, tekstova i ponavlja pronađenih činjenica u njima.

Pisanje • Procjenjuje pravilno korišćenje jezika, sadržaja(da li je jasno,

koherentan i čitljiv),organizuje ideje i koristi informaciju kako bi stvarao oblike pisanog izražavanja (npr. esej,dnevnik,biografiju, d u h o v i t e tekstove, prezentacije i sl.)

- Piše tekstove sa ciljem i određenom temom koristeći pravila pravopisa.

Pisanje • Procjenjuje pravilno korišćenje jezika, sadržaja(da li je jasno,

koherentan i čitljiv),organizuje ideje i koristi informaciju kako bi stvarao oblike pisanog izražavanja (npr. esej,dnevnik,biografiju, d u h o v i t e tekstove, prezentacije i sl.)

• Piše tekstove sa ciljem i određenom temom koristeći pravila pravopisa.

II. ZNAČENJE I ANALIZA TEKSTOVA • Analizira i dokazuje oblike i rod književnosti i

tradicionalne umjetnosti, istražuje stilove i umjetničke metode (veze i uticaj među njih) u određenim periodima istorijskog razvitka društva.

4.Razume figurativan jednostavan jezik i književne izraze.

• Analizira i dokazuje oblike i rod književnosti i tradicionalne umjetnosti, istražuje stilove i umjetničke metode (veze i uticaj među njih) u određenim periodima istorijskog razvitka društva.

• Razume figurativan jednostavan jezik i književne izraze.

III. RAZVOJ KREATIVNOSTI • Stvara razne književna i ne književna djela stvarajući

modele za teme, ideje, emocije, svoja gledišta i stavove za određena pitanja društva.

• Stvara razne književna i ne književna djela stvarajući modele za teme, ideje, emocije, svoja gledišta i stavove za određena pitanja društva.

IV. IDENTITET I KULTURA 2. Identifikuje materijale iz mnogih kultura, koje su relevantne

za njegovo iskustvo, uključujući mišljenja, stavove, ideje i predstavlja u svom stvaralaštvu razne kulture, za određeni period iz istorije neke druge zemlje).

• Identifikuje materijale iz mnogih kultura, koje su relevantne za njegovo iskustvo, uključujući mišljenja, stavove, ideje i predstavlja u svom stvaralaštvu razne kulture, za određeni period iz istorije neke druge zemlje).

V. MEDIJI • Koristi složenija pravila za predstavu, multi-medijalnu

predstavu i odlučuje o odgovarajućem terminu organizovanja kako bi događaj tekao bez problema(piše scenarije, plan, komentare itd.), stvara složenije radove; dramu, crtane knjige (stripove), i jedan multi medijalni rad.

• Koristi složenija pravila za predstavu, multi-medijalnu predstavu i odlučuje o odgovarajućem terminu organizovanja kako bi događaj tekao bez problema(piše scenarije, plan, komentare itd.), stvara složenije radove; dramu, crtane knjige (stripove), i jedan multi medijalni rad.

40


VI. KORIŠĆENJE TIK-a • Koristi kompjuterske programe za istraživanje i poređenje

materijale, informacija iz raznih izvora, za stvaranje kompleksnih stvaranja, kao:reportaže, hronike, intervju itd.

• Koristi tehnologiju (konvencionalnih softverskih programa) za proizvod složenije radove, kao:video,animaciju,reportažu, dokumentarni film itd.

VII. VREDNOSTI I STAVOVI

• Dobro komunicira • Učestvuje u diskusiju • Sarađuje • Traži i pruža pomoć • Poštuje mišljenje drugih • Obraća pažnju • Razvija ličnost i humanost • Preuzme inicijative i pokazuje interesovanje za različite pristupe • Motiviše za razvoj vještina • Razvija maštu i kreativnost za rješavanje problema • Koristi informativnu tehnologiju • Pokazuje volju i spremnost za pojedinačni rad i rad u grupi • Poštuje principe drugih • Pokazuje samopouzdanje za nezavisan rad • Koristi maštu i kreativnost • Nezavisan tokom donošenja odluka i tokom postupaka • Postavlja pitanja i odgovori na odgovoran način • Kritikuje oslanjajući se na argumente • Pokazuje znatiželju za istraživanje • Stara se o sebi, ostale i životnoj sredini

VIII. Znanje

Slušanje Saslušanje informativnih tekstova Efektivno saslušanje(izgovor zvukova, obogaćivanje rječnika) Saslušanje i obogaćivanje rječnika

Govor Govor u funkciji primaoca i davaoca informacija Aktivni govor u grupi Govor u funkciji obogaćivanja rječnika Verbalna i neverbalna komunikacija

Čitanje Prepoznavanje raznih književnih i neknjiževnih tekstova Čitanje-shvatanje, čitanje uvodnih tekstova

Pisanje Stručnosti i znanje dokazano pisanjem Sposobnosti i razumevanje Navike i vještine

IX. Vještine • komunikacija • slušanje • govor • pisanje • čitanje • razumevanje • upotreba informacione tehnologije • rješavanje problema • sposobnost razmišljanja • obrada informacija • kreativno razmišljanje

41


6. Međukurikularna pitanja U oblasti: Jezici i komunikacija treba obraditi i među-predmetna, međukurikularna pitanja koja treba da se postižu preko učenja određenih tema i predmeta, kao:

• ljudska prava, • građansko obrazovanje, među-kulturno obrazovanje, • medijalno obrazovanje, • obrazovanje za mir, • obrazovanje za održivi razvoj...

7. Raspodjela vremena - opis Planiranje vremena se vrši u skladu sa rezultatima učenja, predviđenih za stepen i oblast. Vrijeme se raspodjeljuje i izdvaja iz procenta prikazano u donjoj tabeli a potom se podeli prema predmetima. Treba imati u vidu da najveći dio vremena, kada se raspodjeljuje od škole-nastavnika, je posvećeno maternjem jeziku.

Visoka srednja škola (MSKO 3) Gimnazija prirodnih nauka Kurikularne oblasti 5 stepen 6stepen

X razred XI razred Ukupno časova XII razred Broj časova Broj časova Ukupno časova % Ukupno časova %

Jezici i komunikacija - Maternji jezik - Engleski jezik - Drugi strani jezik - Ostali jezici

8 8 16 26.67 8 25.00

Visoka srednja škola (MSKO 3) Gimnazija Jezičkih i Društvenih nauka

Kurikularne oblasti 5 stepen 6stepen X razred XI razred X razred

Broj časova Broj časova Ukupno časova % Ukupno časova % Jezici i komunikacija - Maternji jezik - Engleski jezik - Drugi strani jezik - Treći strani jezik - Ostali jezici

8 8 16 26.67 9 28.13

Škola odlučuje o trećem jeziku kao izborni predmet.

Visoka srednja škola (MSKO 3) Stručne škole Kurikularne oblasti 5 stepen 6stepen

Xrazred XI razred Xrazred Broj časova Broj časova Ukupno časova % Ukupno časova %

Jezici i komunikacija - Maternji jezik - Engleski jezik - Drugi strani jezik

5 5 10 15.63 5 15.63

42


Varijanta A1: Visoka srednja škola (MSKO 3) Gimnazija prirodnih nauka

Kurikularne oblasti

Nastavni predmeti

5 stepen 6stepen X razred XI razred Ukupno časova % XII razred Broj časova Broj časova Ukupno časova % Broj časova Ukupno časova %


- Maternji jezik - Engleski jezik - Drugi strani jezik - Treći strani jezik - Ostali jezici

4 2 2 - -

8

4 2 2 - -

8

16 26.67 4 2 2 - -

8

25.00

Visoka srednja škola (MSKO 3)- Gimnazija Jezičkih i Društvenih nauka

Kurikularne oblasti

Nastavni predmeti

5 stepen 6stepen X razred XI razred Ukupno časova % XII razred Broj časova Broj časova Ukupno časova % Broj časova Ukupno časova %

Jezici i

komunikacija

- Maternji jezik - Engleski jezik - Drugi strani jezik - Treći strani jezik - Ostali jezici

4 2 2 - -

8

4 2 2 - -

8

16 26.67 4 3 2 - -

9

28.13

8. Metodološka uputstva Za ostvarenje i postizanje rezultata za glavne oblasti i stepena, ključ je primjena metoda, tehnika i oblici nastave i učenja. Nastavnik treba da koristi različite metode rada u cilju postizanja rezultata oblasti. Primjena metodologije nastave sa učenikom u centru, omogućava učenicima motivaciju za rad, razvoj kreativnosti, razmjenu ideja, rasprave, lakše učenje, saradnja između njih, rješavanje problema, istraživačke izvora za dobijanje raznih informacija itd. Nastavnik treba da izabere nastavne metode i tehnike (kao što su "bombardovanje idejama", Aktivnost direktnog slušanja i razmišljanja – ADSR, Aktivnost direktnog čitanja i razmišljanja – ADČR itd.) u cilju postizanja rezultata učenja, prilagođavajući veštine i znanje učenicima, njihovim zahtevima, mestu gde se vrši nastavna jedinica, prostoru i materijalnom stanje škole (učionice).

9. Uputstva za ocjenjivanje Primjena jezgra kurikuluma u sebi obuhvata i pitanje kontinuiranog ocjenjivanja učenika, šta pomaže nastavnicima da prate postepeni razvoj vještina, stavova i vrijednosti učenika. Ocjenjivanje se vrši kako bi se provjerilo u kojoj su meri učenici savladali stručnosti i RU oblasti u glavnim stepenima jezgra kurikuluma. Tokom ocjenjivanja se identifikuju poteškoća kojima se suočavaju učenici, prednosti i prepreke, to pomaže učenicima da se kontinuirano poboljšaju. Proces procjene ističe ostvarivanje ciljeva kroz mjerenje postavljenih RU po stepenu i oblasti. Metodologija nastave i učenja je usko povezana sa procesom procjenjivanja učenika. Treba procijeniti stručnosti RU, koja su predviđeni zahtjevi sa jezgrom kurikuluma koji učenik treba da postigne do kraja razreda, stepena ili nivoa. Procjenjivanje studenata za oblast: Jezik i komunikacija trećeg nivoa, ima za cilj mjerenje stručnosti oblasti, prikazanih preko rezultata. Ocjenjivanje se može klasifikovati kao formativno, dijagnostičke, sumirano i motivaciono ocjenjivanje. Tokom ocjenjivanja koriste se različiti oblici, kao što su:

• Direktno i neprekidno ocjenjivanje, neprekidno praćenje dostignuća učenika;

43

KURRIKULA BËRTHAMË PËR ARSIMINE MESËM TËLARTË TËKOSOVËS • Indirektno ocjenjivanje putem testova; • Ocjenjivanje učenika tokom grupnog rada ili tokom odgovorima koje daju, kada učenici dopunjuju jedan drugog i procjenjuju na osnovu argumenata; • Samo- procjenjivanje.

Poseban naglasak tokom neprekidne procjene treba posvetiti komunikaciji, usmenog izražavanja, kroz interakcije i izražavanje pisanjem.

10. Nastavni materijali i resursi Za postizanje stručnosti u nastavnu oblast Jezici i komunikacija je važna upotreba materijala različitih nastavnih sredstava za nastavu i učenje. Za ostvarivanje rezultata oblasti i za postizanje uspješnih rezultata prema stepenu kurikuluma, sva nastavna sredstva i materijali moraju biti u skladu sa zahtjevima ovih rezultata prema oblasti i stepenu. Udžbenici su samo neki od izvora za dobijanje informacija, ali ne bi trebalo da bude ograničenja za upotrebu samo udžbenika kao izvora, nego treba koristiti druge izvore, kao i informaciona tehnologija. Informacije se mogu dobiti iz bilo kog izvora, koji pomaže ostvarivanje rezultata za stručnost.

44


Oblast kurikuluma - Umjetnosti

Uvod


Koncepti i opisi



Međukurikulanrna pitanja




Nastavni materijali i izvori

1.Uvod

Oblast kurikuluma- Umjetnost obuhvata likovnu umjetnost i muzičku umjetnost, kao obavezna oblast jezgre kurikuluma trećeg nivoa obrazovanja u Republici Kosovo, sa nazivom Muzička Umjetnost i Likovna Umjetnost. Čak i na ovom nivou, kroz kurikuluma sa izborom može se pružiti i izvođačke /scenske umjetnosti: drama, ples, primjenjeni umjetnosti (fotografija, dizajn, itd.).

2. Obrazloženje i opis Umjetnosti omogućavaju lični, intelektualni i socijalni razvoj učenika ohrabrivanjem za kreativnost, maštu i razvijanje izražajne umjetničke vještine. Umjetnosti su sastavni dio života i obuhvate materijalne, duhovne, intelektualne i emocionalne aspekte interakcije između kulture i društva. Kultura, kao šira aktivnost, pored ostalih oblika, obuhvata i narodnu umjetnost i stvaralačku umjetnost i manifestuje se kroz elemente iz nacionalne kulturne baštine; ponašanja, način života, sistema društvenih vrijednosti u istorijskom smislu i u interakciji sa kulturama drugih naroda u regionu i šire. Vaspitanje kroz umjetnost omogućava razvoj aktivnih i kreativnih građana, da:

• Stvara, oblikuje i aktivno učestvuje u poboljšanju njegovog životnog kvaliteta i okruženja gde živi.

45

KURRIKULA BËRTHAMË PËR ARSIMINE MESËM TËLARTË TËKOSOVËS • Učestvuje u socijalnu, kulturnu i intelektualnu interakciju različitih etničkih, kulturnih grupa, gde

stavi ljudski aspekt na prvom mjestu tokom ove interakcije. • Ima osnovne tehničke vještine i sposobnosti koje su važne za život i rad. • Razume i utiče u kompleksne događaje u životnu sredinu

S obzirom na činjenicu da umetnosti doprinesu na svim ovim aspektima, oni razvijaju intuiciju, maštu, kreativnost, hrabrost, visoke intelektualne vještine (kao što su sposobnost za suđenje i procjenu), osjetljivost na različite oblike umjetničkog izražavanja i komunikacije, ali i ličnu upotrebu. Umjetnosti takođe doprinesu razvoju samopouzdanja, strpljenja, odgovornosti zajedničkog rada, saradnje, samodisciplinu, entuzijazma i niz važnih osobina tokom stvaranja ličnosti, čiji je cilj da bude vaspitan, obrazovan i kulturan.

3. Koncepti i Opis

Kurikularna oblast Umjetnosti ima za cilj da ispuni dva osnovna aspekta: a) Razvoj umjetničkih (praktičnih) vještina za razne oblike umjetničkog izražavanja prema ličnih sklonosti i odredbi. b) Estetsko vaspitanje, njegovanje ukusa za lepotu u oblicima, rodovima i različitih stvaralačkih /umjetničkih žanrova kao i pozitivan stav prema umjetnosti i ljepote u umjetnosti, kroz razumevanje razvoja umjetnosti, preko različitih društvenih i istorijskih konteksta.

I. VRIJEDNOSTI I STAVOVI PROMOVISANI KROZ UMJETNOSTI •Saradnja •Poštovanje mišljenja drugih •Pažnja •Nezavisan rad • Volja i motiviranje •Inicijativa i interes •Mašta i kreativnost • Samo poštovanje i poštovanje drugih •Pozitivan stav prema umjetnosti i ljepoti

•Pozitivan stav prema nacionalne kulturne baštine •Pozitivan stav i poštovanje prema raznim kulturama •Saradnja u odgovornost •Koncentriranje i strpljenje •Motivacija za umjetničku komunikaciju i javne prezentacije •Odgovornost •Korišćenje IKT-a •Etika i kritični smisao •Kulturno oblikovanje

VJEŠTINE KOJE SE RAZVIJAJU PREKO UMJETNOSTI • Gledanje/slušanje • Osjećaj primjećivanje i razlikovanje ritma i harmonije (zvukova, boja, oblika, kretanja itd.) •Muzičke vještine •Vještine kretanja •Vještine figurativnog izražavanja •Umjetnička komunikacija •Vještina prezentacije • Kreativnost • Sposobnost timskog rada • Postupanje i razumevanje (zvučnih, vizualnih, tekstualnih, pokretljivih itd.) informacija •Analitičko, kritičko i kreativno razmišljanje •Kreativno rješavanje problema

GLAVNI KONCEPTI KOJE SE NAUČE KROZ UMJETNOSTI

46


• Zvuk •Energija •Linija •Odnos •Boja •Uloga/karakter •Oblik •Vrijeme i mjesto •Kretanje •Tenzija •Ritam •Melodija Principi •Harmonija •Kontrast •Tonalitet •Ponavljanje •Stil (barok, romantizam, klasicizam itd.) • Promjena (varijacija) •Žanr (umjetnički, zabavni, narodni) •Naglasak •Instrumenti i muzičke formacije •Ravnoteža •Tijelo •Cjelina •Prostor •Vreme

47


4. Pristup zasnovan na stručnosti

Prema okvira kurikuluma, stručnosti obuhvate jedan integriranih i koherentni sistem vještina, navike, znanja (saznanja ) i stavova učenika kao uspjeh u učenju za koji doprinose sve oblasti kurikuluma. Umjetnosti doprinesu jedinstveno i sa sredstvima i izražajnih načina tokom postizanja šest osnovnih stručnosti: efektivni komunikator, kreativni mislilac, uspješan učenik, produktivan saradnik, zdrav pojedinac i odgovoran građanin.

5. Rezultati učenja za oblast Rezultati učenja za oblast kurikuluma leže unutar ovih ključnih dimenzija: stvaralaštvo, učinak i umjetnička prezentacija. Kroz umjetnosti učenici podstiču se da:

- dožive različita umjetnička djela, - Performiraju (učestvuju) po umjetničkim aktivnostima pojedinačno ili u grupama prema njihovim sklonostima, odredbama i interesima. - stvaraju nove cjelosti sa različitim izražajnih umjetničkim sredstvima, koristeći svoje lične i originalne ideje. - Slobodno predstave svoje umjetničke ideje, - Tumače umjetničke stvaralačke ideje drugih.

Izražajna sredstva, tehnike i procesi Učenici: prepoznaju, razumiju i efikasno i svjesno koriste tehnike i izražajna sredstava različitih umjetnosti, kao: reči, zvukovi, boje, oblici, pokreti itd. za komunikaciju i umjetničko izražavanje. Primjenjuju izražajne tehnike i razne stvaralačke i zavodljive postupke sa raznim umjetničkim oblicima, rodovima i žanrovima. Komunikacija i (umjetničko) izražavanje Učenici se podstiču i osposobljavaju se da:

- Koriste stečena saznanja i vještine kako bi se izražavali na umjetnički, slobodni i nezavisni način, - Koriste različita izražajna umjetnička sredstva da se umjetnički izraze o temama koje ih zaokupljaju - Razmisle i procjene svoje aktivnosti i ostalih različitim oblicima umjetničkog izražavanja.

Odnos umjetnost – društvo: Učenici:

• prepoznaju, shvataju i cijene ulogu interakcije umjetnosti i društva u različitim istorijskim, socijalnim i kulturnim kontekstima. • prepoznaju najznačajnije dijelove i autore umjetničkog stvaralaštva na raznim nivoima (na nacionalnom, međukulturnim i globalnom nivou).

48


REZULTATI UČENJA ZA 5 I 6 STEPEN 5 stepen

X, XI

5 stepen X, XI razred

1. TUMAČE, STVARAJU I PREZENTIRAJU Učenici pokažu sposobnost da sintetiraju vještine, medije (sredstva izražavanja) i odgovarajuće tehnike za

tumačenje, stvaranje i prezentaciju muzičke umjetnosti, vizuelni umjetnosti, dramaturške umjetnosti i plesanju

Tumačenje Tumače dijelove (pesme, igre, pozorišta) iz raznih oblika, rodova i žanrova, primjenom napredne tehnike tumačenja i kombinacijom tumačkih tehnika u raznim umjetničkim disciplinama.

Tumače pojedinačno i u grupama, primjenom kombinovane tehnike umjetničkog tumačenja u skladu sa izražajnih i stilskim osobinama relevantnih umjetničkih djela i žanra (muzika, drama, plesanje i multimedijalne i sinkretične prezentacije itd .).

Stvaranje Stvaraju ritmove, melodije, pjesme, instrumentalne muzičke komade u najsloženijim situacijama i za raznu publiku pomoću glasa, muzičkih instrumenata, ali i računara. Prikažu kreativne sposobnosti u ostvarivanju uloge i pozorišne igra unutar konteksta događaja.

Stvaraju radove sa raznim tehnikama i materijalima u kompozicijama sa apstraktnim, ali primjenjivim temama (pejzaže, simbole, plakati itd.). Primjenjuju koordinirane i umjetničke pokrete u skladu sa idejom, porukom i karakterom plesa, igre.

Stvaraju radove (muzička, figurativna, dramu / pozorišne igre i ples) za razne situacije, koristeći tehnologiju i razne medije i svjesno manipulirajući odgovarajućim elementima umjetničkog izražavanja. Razumiju i primjenjuju svjesno kombinovane tehnike za sastav / ostvarivanje različitih umjetničkih djela (pesma, muzički komadi, drame, ples/ koreografija ) u okviru određenih tema/ situacija.

Prezentiranje Predstave svoje vještine tumačenja i stvaralaštva u razred i ispred šire publike, pokazujući samopoverenje i sigurnost.

Predstave svoje vještine tumačenja i stvaralaštva u razred i ispred šire publike, pokazujući samopoverenje i sigurnost i otvoreni za kritično procjenjivanje i izražavanje njihovog stvaralačkog

2.IZRAŽAJNI POSTUPCI, TEHNIKE I SREDSTVA Učenici poznaju elemente (sredstva, oblici) i razumjevanja osnovne postupke i tehnike umjetničkog stvaralaštva u muzici,

vizualne umjetnosti, pozorišne umjetnosti i plesu. • Primjenjivanju upotrebu muzičkih elemenata,

tehnika i stvaralačke postupke za umjetničko tumačenje i svog muzičkog stvaralaštva.

• Analiziraju strukturu predstava iz različitih tradicija u različitim istorijskim periodima.

• Analiziraju i ocjenjuju umjetnička remek djela različitih kultura, identifikovanjem elemenata, tehnika i korišćeni postupci.

• Sintetišu svoje saznanje o muzičkim elementima, postupcima i tehnikama tumačenja i stvaranja koristeći ih svjesno u svojim kreacijama.

• Razlikuju primjene inovacije u izražajnim

elementima i stvaralačkim tehnikama u različitim umjetničkim djelima.

3. IZRAŽAVANJE I UMETNIČKA KOMUNIKACIJA Učenici pokazuju sposobnost za upotrebu raznih izražajnih umjetničkih sredstava (zvuk, instrumente, boje, oblike, reči,

kretanja itd.) za komuniciranje i da izraze svoje doživljaje i ideje. Komuniciraju sa odgovarajućim izražajnim

umjetničkim sredstvima (muzika, drama, ples i vizualne umjetnosti) na prikladan način za različitu publiku (kolege, roditelje, drugu djecu, širu javnost,

Komuniciraju samopouzdanjem i sigurnošću ispred raznom publikom, kombinovanjem oblika i izražajnim sredstvima umjetnosti kao i uz pomoć tehnologije (multimedijalne prezentacije, instalacije i sl.).

49


4. SHVATANJE ODNOSA UMJETNOST-DRUŠTVO Učenici razume ulogu, razvoj i uticaj umjetnosti u društvo i obrnuto u istorijskom,socijalnom i kulturnom smislu.

• Razumijevaju korišćenje inovacija u umjetnosti u različitim istorijskim periodima i uticaj na društvene norme i vrijednosti.

• Odrediti uticaj doprinosa istaknutih pojedinaca u umjetnosti različitih kultura kroz istoriju

• Razumijevaju i razlikuju umjetničke radove iz prošlosti i onih modernih koji predstavljaju ideje, pitanja, važne događaje za društva i kulture u različitim periodima.

5. DOŽIVLJAJ I ESTETSKA PROCENA Učenici primjenjuju prosuđivanje i kritičku procjenu umjetničkih dijelova u muzici, vizualnu umjetnost, Pozorišna

umjetnost i ples na osnovu razumjevanja filozofije umjetnosti i estetska načela. Pokazuju razumijevanje o tome kako umjetnosti komuniciraju ideje kroz lične i društvene vrijednosti inspirirane iz lične mašte i istorijski, kulturni i socijalni smisao stvaralaca.

Tumače i identifikuju simoblizme i metafore korišćene u umjetničkim djelima kultura i različitih istorijskih perioda.

6. Podizanje svijesti ličnog i kolektivnog identiteta Njeguju odgovarajući identitet: (pojedinaca, grupa, socijalni i kulturni) ( nacionalni, regionalni, evropski i globalni) kroz

umjetnost. Učenici razlikuju različite umjetničke oblike, sličnosti i razlike koje proizilaze iz porodične, zajedničke pripadnosti, nacionalna kultura i šire.

Identifikuju materijale iz raznih kultura i koriste ih u svojim stvaralaštvom.

Preko umjetničkih oblika izražavanja kroz muziku, ples, dramu i vizualne umjetnosti komuniciraju ideje, emocije i poruke koje se odnose na aktuelne političke, društvene i kulturne teme na nacionalnom i globalnom nivou, kao (anti-diskriminacija, antirasizam, mir, itd.).

VII.Vrijednosti i stavovi koji se promovišu kroz umjetnost •Saradnja •Poštovanje mišljenja drugih. •Pažnja •Nezavisan rad • Volja i motivacija •Inicijativa i interes •Mašta i kreativnost •samopoštovanje i poštovanje drugih •Pozitivan stav prema umjetnosti i ljepoti •Pozitivan stav prema nacionalne kulturne baštine •Pozitivan stav i poštovanje ostalih kultura •Saradnja i odgovornost •Koncentracija i strpljivost •Motivacija za umjetničko komuniciranje i javne prezentacije •Odgovornost •Upotreba TIK-a •Etika i kritično mišljenje •Kulturno oblikovanje

50


7.Razvijanje vještina kroz umjetnosti

•Gledanje/ slušanje •Osjećaj opažanja i razlikovanja ritma i harmonije (zvukova, boja, oblika, kretanja itd.) •Muzičke vještine •Vještine kretanja •Vještine figurativnog izražavanja •Umjetnička komunikacija •Vještina prezentacije •Kreativnost •Samopouzdanje •Odgovornost i saradnja •Timski rad •Obrada i razumevanje informacija (zvukova, vizuelacije, tekstualna, kretanja itd.) •Analitička, kritička i kreativno mišljenje •Kreativno rješavanje problema

8. Ključni koncepti koji se nauče kroz umjetnosti •Zvuk •Linija •Boja •Oblik •Kretanje •Ritam •Melodija •Harmonija •Tonalitet •Stil •Žanr •Muzički instrumenti i formacije •Tijelo •Prostor •Vrijeme •Energija •Odnos •Uloga /karakter •Vrijeme i mjesto •Tenzija

Načela •Kontrast •Ponavljanje •Izmjena (varijacija) • Naglasak •Ravnoteža •Potpunost

6. Međukurikulna pitanja Umjetnosti komuniciraju između sebe, zato i u nastavni proces mogu biti povezani različiti oblici umjetničkog izražavanja, na primjer pesma sa plesom i pokretom, muzika i figurativno izražavanje, muzika i književno izražavanje, figurativno izražavanje sa književnom izražavanjem, umjetničko, sinkretizno izvođenje, itd. Na ovom nivou može da se primjeni posebno integrisani pristup kombinovanja umjetničkog izražavanja različite teme. Umjetnosti mogu biti povezane sa drugim oblastima kurikuluma. Povezivanje jezika (maternjeg sa stranim) i muzike može biti vrlo uspješno. Takođe, i figurativno izražavanje, koja vizualizuje jezičko izražavanje (pisanje, simboli, figure, ilustracije itd.), povezuje se sa jezikom. Umjetnosti takođe može biti uspješno povezano sa oblastima kurikuluma- (prirodnih i društvenih) nauka, matematika, zdravlje i blagostanje, život i rad, itd. Svaka posebna tema i nastavni sadržaj koja se obrađuje na ovom nivou postaje jasnija i više razumna kada je uz umjetničko izražavanje (ilustracije, grafike, mape, pjesme, muzika, igre, video klipovi itd.).

51


7. Raspodjela vremena - opis Prema okviru kurikuluma Kosova, u nastavnom planu za treći nivo su predviđene tri časova nedjeljno iz oblasti kurikuluma – gimnazija prirodnih nauka. Na trećem stepenu kurikuluma, (X, XI i XII razredi) su ukupno 6 časova nedjeljno planirano po 2 časova za svaki razred. Pošto ova oblast se sastoji dva obavezna predmeta - umjetničkog obrazovanja i muzičkog obrazovanja, zatim časovi se podjednako podjele između ova dva predmeta.

Viša srednja škola (MSKO 3) Gimnazija prirodnih nauka

Oblasti kurikuluma 5 stepen 6 stepen

X Razred XI Razred Ukupno časova

XII Razred Broj časova

Broj časova Ukupno časova % Ukupno časova %

Umetnosti - Muzičko vaspitanje - Likovno vaspitanje

1

1

2

3.33

1

3.13

Viša srednja škola (MSKO 3) Gimnazija društvenih jezični h nauka

Oblasti kurikuluma

5 stepen 6 stepen X Razred XI Razred Ukupno časova XII Razred

Broj časova

Broj časova Ukupno časova % Ukupno časova % Umetnosti - Muzičko vaspitanje - Likovno vaspitanje

2

2

4

6.67

2

6.25

8. Metodološka uputstva

Umjetnost uspješno obrazuje samo kada se primjenjuje sa većom tačnošću odgovarajuća metodologija umjetničke nastave i učenja u svaki predmet umjetničkih predmeta. Metod nastave umjetničkih predmeta obuhvataju nastavne tehnike i specifične metode koncepata nastave, vještina i znanja koja treba biti stečena. Na ovom nivou se koristi nastava sa konstruktivnim pristupom učenja gde učenici obuče da razumiju uticaj različitih društvenih okolnosti istorijskih perioda različitih zemalja u razvoju različitih umjetničkih disciplina kroz analizu i praćenje umjetničkih artefakata (muzičkih djela za slušanje, fotografije slika, skulptura itd., fotografije, filmski videomaterijali, dokumentarni i nastavne posjete na koncertima, izložbi, pozorišne predstave, balet, itd.). Umjetnički doživljavajući, radoznalost, mašta i sloboda izražavanja ostaju ključna načela metodike nastave u polju umjetnosti.

9. Uputstva za ocjenjivanje Ocjenjivanje u oblasti kurikuluma- umjetnosti zahtjeva posebnu njegu i zasniva se na principu individualizma, jer svaki učenik ima različite preduslove i sklonosti za razne oblike umjetničkog izražavanja. Stoga, u ocjenu treba da se obuhvati: hrabrost, mašta, originalno i kreativno izražavanje, interesovanje, umjetničko doživljavanje, tumačenje itd. Dostignuća u oblasti umjetnosti su individualna, pa stoga treba ocjenjivati kao takve, koristeći ocjenu za motivaciju i ohrabrenje za razvijanje svojih kreativnih sposobnosti. U umjetnosti treba procijeniti interes i aktivno učešće (individualno i u grupi) u raznim umjetničkim aktivnostima, koje se organizuju u školi i u zajednici. Na ovom nivou, pošto veliki dio sadržaja sačinjavaju i teme koje se odnose na razvoj istorije umjetnosti u različitim društvenim i istorijskim kontekstima, postoji prostor i za druge oblike provjere znanja i razumjevanja ovih konteksta (pisani esej, testovi znanja i koncepta, PowerPoint prezentacije na različitim umjetničkim stilovima u različitim istorijskim periodima, mape, posteri, videoinstalacije i različite predstave). 52


10.Nastavni materijali i izvori Umjetnost ima svoje izražajna sredstva, tehnike i specifične procedure koje uslovljavaju upotrebu različitih materijala za realizaciju sadržaja ove kurikularne oblasti. Na primjer, u likovnom vaspitanju, nastavni materijal se poklapa sa radnim materijalom, kao što su papir, platno, plastelin, organski materijal. Pored materijala, koriste se i nastavni izvori, kao što su udžbenici, slike, video i internet itd. Glavni materijal u muzičko vaspitanje je sam muzički zvuk koji je proizveden od ljudskog glasa ili muzičkih instrumenata. Nastavni izvori uključuju i udžbenike i audio izvori (odgovarajući CD, muzički CD, DVD, zapisi sa interneta, televizori, koncert itd.). Na ovaj nivo dosta uspjeha može da se koristi i savremena tehnologija za reprodukciju, ali i za stvaranje muzike (razni muzički kompjuterski programi, muzički studio, itd).

53


Oblast kurikuluma -Matematika

Uvod


Koncepti i opisi








1.Uvod

Kurikula oblasti matematike odražava obrazovnu politiku zemlje, koja će imati uticaj na poboljšanje kvaliteta u matematici i obrazovanja uopšte. Oblasti kurikuluma matematike predstavlja zakonsko pravo za učenje matematike od svih učenika. Ona predstavlja ono što se uči i određuje putanju glavnih dostignuća učenja matematike. Takođe, kurikulum predstavlja i ono kako da se procjeni i izvještava performansa učenika. Dakle, kurikulum, nastavnicima, roditeljima zajednice i šira daje jasnu sliku razumjevanja i sposobnosti koje učenici treba da stiču u školi. Ova kurikula omogućava školama da ispunjavaju lične potrebe učenika i razvijaju jedan prepoznatljiv karakter i osnovne karakteristične osobine u svojoj zajednici. Ona takođe predstavlja model prema kome su svi partneri u obrazovanju mogu da podržavaju učenike na putu daljeg učenja. Sam kurikulum predstavlja težak i uravnotežen izbor, dovoljno je jak i održiv da zaštiti kulturno znanje i iskustvo, što je pravo svakog učenika i istovremeno treba da bude dosta dovoljno fleksibilan da bi omogućilo nastavnicima da dostignu da izgrade svoju metodu nastave tako da to prenese na svoje učenike. Kurikula oblasti matematike omogućava učenicima da razviju osnovne vještine u matematici, da ih usvoje, da im se pojavi pravo na zagarantovano u puno pravo na učenje kao i da se stara o njihovu kreativnost. Nastavnicima daje pravo da pronađu najbolji mogući način, da inspirišu svoje učenike da uče. Sadržaj dokumenta će biti u skladu sa utvrđenim principima u Okvira Kurikuluma. To predstavlja zakonski zahtjeve kurikuluma za matematiku i pruža informacije koje pomažu učenicima da budu kompetentni na ono što se uči.

Uglavnom redosljed se zasniva prema hijerarhiji stepena i nivoa. Kurikulum za učenike I nivoa (0 - V razred)

54


je predstavljen za nastavnike osnovnih škola. Kurikulum za učenike II nivoa (VI – X razred) je predstavljen na nastavnike nižih srednjih škola. Kurikulum za učenike u trećem nivou (X- XII razred) je predstavljen nastavnicima viših srednjih škola za: a. gimnazije i b. stručne i umjetničke škole.

2. Obrazloženje i opis Matematika omogućava razvoj vještina i sposobnosti učenika da razmišljaju kritički, razvijaju svoju ličnost, razvijanje vještina za samostalni i sistematski rad, podsticanje i ohrabrivanje za otkrića, izgradnju novih znanja u cilju njihovog sprovođenja i integracije u drugim oblastima i rješavanje problemskih situacija u svakodnevnom životu. Matematika kroz očekivani rezultata i onih suštinski, ima u vidu i učenje u oblastima kao što su duhovne, moralne, društvene i kulturne oblasti, kao i ključnih vještina i vještina razmišljanja.

3. Koncepti i Opis U matematici uglavnom su ovi koncepti:

• Realni i kompleksni brojevi • Oblici • Prostor • Mjerenja • Algebra • Matematička analiza • Geometrija • Analitička geometrija • Statistika • Kombinatorika • Trigonometrija

Matematika se uči na svim stepenima kurikuluma. Na prvom i drugom stepenu se vrši vezivanje znanja o brojevima, geometrijskim oblicima, položaj u prostoru, mjerenja i vještine obračunavanja za rješavanje problema. Na trećem i četvrti stepenu ovo vezivanje se integriše sa znanjem iz algebra, geometrije i statistike, ali na petom i šestom stepenu obezbjediti širenje i produbljivanje znanja i o trigonometriji, matematičke analize i vjerovatnoća. Opis nivoa pruža osnovu donošenja odluka za učinak učenika na kraju svakog glavnog stepena 1-6 i za tri nivoa.

4. Pristup zasnovan na stručnosti Prema OKK, učenje se zasniva na stručnosti. Organizovanje nastave se fokusira na ono što treba da znaju i biti spremni da učenici urade. Da se nešto uradi, potrebno je znanje, navika, odgovarajuće vještine, ali i određene stavove. Na osnovu toga, kurikulum matematike je izrađen na sistemu zasnovan na nivou, stepena i razreda, koji se opravda opštim rezultatima učenja po oblasti i po stepenu, tako da imamo tri nivoa stručnosti, ispunjenje kojih se odnosi na najvažnije aspekte nastave i orijentirana su i poređana su prema stvarnim potrebe učenika koji zahtijevaju planiranje vremena i pripremljene trajnere. Pristup zasnovan na stručnosti za oblast matematike se ostvari kroz metodama preporuka: Diskusija, međusobni razgovor, dajući primjere i ilustracije, davanje uputstva, predstavljanje rješenja, predstavljanje timskog rada, praksa nadgledanja grupa učenika, grupne diskusije, praksa. Bitni rezultati u učenju matematike se zasniva na ovih osam matematičkih stručnosti:

55


1. Rješavanje matematičkih problema 2. Matematička obrazloženja i potvrđivanja 3.Matematička komunikacija 4. Veze u matematici 5.Matematičko predstavljanje 6.Matematičko modeliranje 7.Matematičko razmišljanje 8. Upotreba tehnologija u matematici

5. Rezultati učenja po oblasti

REZULTATI UČENJA ZA 5 I 6 STEPEN 5 stepen X, XI razred

6 stepen XII razred

Znanje, shvatanje i vještine koje se razviju preko nastavna iskustva koja se povezuju sa:

1. Rješavanjem problema 2. Matematičkim obrazloženjima i potvrdama 3. Komunikacijama u/za matematiku 4. Matematičkim vezama 5. Matematičkim predstavljanjima 6. Promocijom matematičkog modeliranja 7. Strukturiranja matematičkog razmišljanja 8. Upotreba TIK-a u/za matematiku

1. Rješavanje problema Izabere odgovarajuću strategiju iz algebra i geometrije za rješavanje problema koji se primjenjuju na svakodnevnim životnim situacijama.

Planira, formuliše, nadgleda i odražava procese strategija za rješavanje složenih problema u matematici i u različitim oblastima svakodnevnog života.

2. Matematičke obrazloženja i potvrde

Izabere odgovarajuću strategiju iz algebra i geometrije za rješavanje problema koji se primjenjuju na svakodnevnim životnim situacijama.

Planira, formuliše, nadgleda i odražava procese strategija za rješavanje složenih problema u matematici i u različitim oblastima svakodnevnog života.

Dokazuje teoreme koristeći matematičke i ne matematičke koncepte.

Procjenjuje matematičko obrazloženje;dokazuje i obrazložava matematičke kompleksne tvrdnje koristeći razna rešenja.

3. Komunikacija u/za matematiku Koristite različite vrste matematičkog diskursa (" oblik izražavanja") koristeći prirodni i matematički jezik (npr. grafikone, dijagrame), formulišu hipoteze, definiše, obrazložava, daje relevantne zaključke.

Usmeno ili pismeno procjenjuje ideje u grupi; izražava lično mišljenje o matematičkim pojmovima; ističe u kojoj meri oni se primjenjuju u svakodnevnom životu .

4. Matematička veza

Napravi vezu između brojeva i algebarski, geometrijskih i trigonometrijskih koncepata u praktičnim situacijama.

Ocjenjuje vezu sadržaja matematike sa drugim oblastima, koristi prikupljene informacije za rješavanje probleme u svakodnevnom životu.

5. Matematička predstavljanja

Izgrađuje ekvivalentne oblike modela i koncepta da tumači socijalne, prirodne i matematičke pojave.

Koristi matematička predstave i određuje odnose između njih.

56


6. Matematičko modeliranje

Izgrađuje nove modele i koristi matematičke algoritamske metode (npr. za analiziranje podataka, za vršenje različitih merenja itd.).

Primenjuje različite matematičke modele, u okviru i van matematike.

7. Matematičko razmišljanje Njenom primenom u oblastima van matematike, vrši

strukturisanje matematičkog razmišljanja, komunicirajući koherentno i jasno.

Koristi efikasno matematičko razmišljanje za obrazloženja, dokazivanja i jasna predstavljanja matematičkih problema, primenjenih u svakodnevnom životu.

8. Upotreba IKT-a u/za matematiku Koristi odgovarajuće kompjuterske programe (npr. tabele u Excel-u) za razne proračune u matematici; identifikuje prednosti i ograničenja upotrebe moderne tehnologije i IKT-a u matematici.

Koristi napredne kompjuterske programe za matematička izračunavanje i modeliranja problema u visokom nivou poteškoće.

VII. VREDNOSTI I STAVOVI • insistiranje, upornost i snaga na fokusiranje problema •duh objektivnosti i nepristrasnosti • estetski i kritički osećaj, procenjivanje strogosti, redosleda i elegancije u arhitekturi i izgradnji teorija za rešavanje problema • navike za korišćenje matematičkih koncepata u metodama tokom pristupa svakodnevnim situacijama ili rešavanja praktičnih pitanja • aktivni stav u zajedničkim idejama, diskusijama i raspravama • otvoren da traži i da pruži podršku • poštovanje tuđeg mišljenja •stvaranje humanizma i razvoj ličnosti i kulturnog odnosa • pažljiv prema ulozi matematike u modeliranju ljudskog uma • pažljivi prema ulozi matematike u savremenom razvoju društva

III. Matematičke sposobnosti i veštine

• Identifikacija • Opisivanje • Formulisanje • Obrazloženje • Primena • Računanje • Merenje • Skiciranje • Stvaranje modela • Izgradnja • Upotreba izvora i informacija

IV. Znanje i koncepti promovisani iz oblasti matematike (aritmetika, algebra, merenje, geometrija, statistika, verovatnoća)

• Realni i složeni brojevi • Oblici • Prostor • Merenje • Algebra • Matematička analiza • Geometrija • Analitička geometrija • Statistika • Kombinatorika • Trigonometrija • Teorija brojeva • Finansijska matematika

57


6.Međukurikularna pitanja .

Nastava matematike će se fokusirati na osnovne vještine sa brojevima, objektima i figura u razvoju razumnosti i rješavanje problema pomoću matematičkih metoda. Matematika i nastava će uzeti u obzir među- kurikularna pitanja predstavljene kao što sledi: • Lični razvoj i životne vještine, timski rad, rješavanje problema, donošenje odluka, planiranje ličnog budžeta. • Održivi razvoj, ekonomska svest, jezičke i komunikacijske vještine, elektronska nastava (TIK), stvaranje virtualnih matematičkih modela. • Prikupljanje podataka i prezentacija u grafikonu.

7. Raspodjela vremena- opis Nastavni plan precizira minimalni i maksimalni broj sati za svaku oblast za učenje oblasti matematike je neophodno da ima veću vremena na raspolaganju. Na trećem nivou, razred (10-12) broj časova je iz OKK. Procjena rezultata učenja se vrši u skladu sa OKK.


Oblasti kurikuluma

5 stepen 6 stepen X razred XI razred Ukupno časova XII razred XII

Broj časova Broj časova Uk. Čas. % Ukupno časova % Matematika

4

4

8

13.33

4

12.50

Viša srednja škola (MSKO 3) Gimnazija jezičnih i društvenih nauka

Oblasti kurikuluma

5 stepen 6 stepen Ukupno

X

Ukupno časova XII razred Broj časova Broj časova Uk. Čas. % Ukupno časova %

Matematika 4

3

7

11.67

3

9.38

Tabela časova u stručnom obrazovanju

Viša srednja škola (MSKO 3) Stručne škole

Oblasti kurikuluma

5 stepen 6 stepen X razred XI razred X razred XI razred

Broj časova Broj časova Uk. Čas. % Ukupno časova % Matematika

3

3

6

9.38

3

9.38

58


8. Metodološka uputstva Nastavnik koristi savremene interaktivne i sveobuhvatne nastavne metode, raznovrsne tehnike i oblike rada i čitav kompleks postupaka (nova informacija, ponavljanje, ojačanje, vježbe, zadaci, rad sa projektima, i materijalna sredstva, kao što su crteži, makete, dijagrami, modeli, grafike i ostala savremena i tehnička sredstva - kompjuter, internet, itd). Ove metode bi trebalo da budu u funkciji podsticanja za nezavisni, kritički i kreativni misao. Izbor metoda je predmet u nadležnosti nastavnika. To se čini u skladu sa potrebama i zahtjevima učenika, prirode sadržaja nastavnog predmeta, nastavne osnove, na nivou formiranja učenika. Metode i tehnike rada sa učenicima treba biti kombinovana i raznovrsna, jer podstiče dinamiku školskog časa, razbijaju monotoniju i motivišu učenike za učenje. Metode, tehnike i oblici rada sa učenicima treba da budu u funkciji lakšeg sticanja nastavnih sadržaja i bržu precizniju primjenu ostalih znanja, navika, vještina, vrijednosti i stavova, da učestvuju u formiranju njihove ličnosti u cjelini prilikom suočavanja sa životnim izazovima.

9. Uputstva za ocjenjivanje Procjena obuhvata celu aktivnost, koja služi za procjenu postignuća ishoda učenja u nivou razreda i škole učenika kao i posjedovanje stručnosti u oblasti matematike. Nastavnik tokom procjene treba da uzme u obzir sadržaj programa u postizanju rezultata učenja i utvrđenih stručnosti za ovaj nivo, takođe, ocjenjivanja treba da je smatra kao sastavni dio učenja i da angažuje učenike u procesu učenja i omogućavajući im da rade samostalno. Tokom ocjenjivanja nastavnika treba da se zasniva na značajnu količini podataka, koja obuhvate sledeće elemente:

- usmeno ocjenjivanje, - ocjena pomoći grupe - ocjena aktivnosti tokom rasprava u razredu, - ocjena domaćih zadataka, - testovi za određenu grupu tema , - testovi na kraju kategorije sadržaja, - testovi na kraju semestra ili na kraju školske godine.

Takođe, nastavnik je nezavisan tokom izbora:

• vrste ocjenjivanja (formativna, sumativna, dijagnostička, motivaciona itd.); • metode ocjenjivanja ( samoocenjivanje, razgovori sa učenicima, dosije, posmatranje, projekti itd.); • instrumentima za ocjenjivanje (papir za analitičko samoocjenjivanje, koordinaciju prozor: Ja znam, želim da znam i naučio sam), dijagrami (plus + , minus - , interesantno I), semafor, partner za rasprave (drug - drug), itd).

Ocjenjivanje treba da bude u funkciji obezbjeđivanja povratne informacije u cilju poboljšanje učenja, motivaciju učenika za učenje, utvrditi uzroke stagnacije ili napretka, poboljšanja nastave i lični razvoj učenika (za više detalja, pogledajte Poglavlje V - ocjenjivanje). Kurikulum zasnovan na stručnosti se sastoji od izjave o tome za šta je u stanju da radi učenik nakon uspješnog završetka jedne nastavne kategorije ili potkategorije. Ove izjave se odnose na ishode učenja. Ocjenjivanje prema datoj šemi iz jezgra kurikuluma:

59


1

2

3

4

5 Podrška za poboljšanje

Načini Načini podrške talentovanima

Učenik nije radio uopšte ili je radio, ali nije bilo nikakve veze sa zadatkom

Učenik ima ideje za rješavanje problema i predstavlja sistem

Učenik, pored ideje stiže da uradi jedno djelimično rešenje npr. nađe samo x ili samo y

Učenik stiže da rešenja, ali ne vrši provjeru rešenja

Učenik nađe popunio rešenje i vrši i provjeru rešenja

Nastavnik odlučuje o tome kako da podrži učenika npr. treba da upotrebi nepoznate x i y i da postavlja sistem jednačina

Koje metode primjeniti imajući u vidu stil učenja učenika npr. pokazuje jednu od metoda koja je bliža rješavanju sistema jednačina

Daje mu se neki posebni domaći zadatak

Kakve metode primjeniti imajući u vidu stil učenja kod učenika

10.Nastavni materijali i izvori

• Nastavnik predaje nastavu razumno koristeći materijale i izvore, koji pomaže učeniku da pristupiti putem vida, sluha, dodira, itd. Koristi lake reči i fraze, precizne, jedno-značajne, vizualna sredstva, potrebnu tehnologiju, vršenje aktivnosti, kao što su crteži, modeliranje, pruža posebnu pomoć, uzimanje primjera, stvaranje okruženja za alternativne aktivnosti, itd.

• Nastavnik obezbjeđuje pristup kroz upotrebu odgovarajućih udžbenika i materijala koji se poklapaju sa godinama i nivoom sposobnosti učenja, obezbjeđuje neophodne brošure, rječnike, koristi čist jezik. Nastavnik predstavlja /pojasno učenicima određeni sadržaj ili vještine. Fokus je na prenošenju informacija (takođe i edukativni video materijal, prezentacija od strane učenika);

• Prikazivanje od strane nastavnika ili učenika: nastavnika pruža vizualne informacije, koje pomažu usmeno objašnjenje.

60


Oblast kurikuluma -Prirodne nauke

Uvod


Koncepti i opisi



Međukurikulanrna pitanja Vremenska

raspodjela– opis Metodološka

uputstva



1.Uvod

Jezgro kurikuluma prirodnih nauka je obavezna za sva tri nivoa preduniverzitetskog obrazovanja. Ova oblast obuhvata ostvarivanje stručnosti (znanje, shvatanje, navike, vještine, sposobnosti, stavove i vrijednosti) koje se dostignu od učenika nakon završetka svakog nivoa preduniverzitetskog obrazovanja. Prirodne nauke omogućavaju učenicima dobiju znanje, shvate, istražuju prirodu, živi i neživi svet kao i čoveka . Znanja i naučna dostignuća se primjenjuju: za proizvodnju hrane i drugih materijalnih dobara, kao u medicini, saobraćaju, komunikaciji, proizvodnje energije, istraživanje i korišćenje prirodnih resursa, očuvanje životne sredine, kulturnog stvaralaštva, u umjetnosti i u istraživanju svemira.

2. Obrazloženje i opis oblasti prirodnih nauka Prirodne nauke su funkciji: • objašnjavanja materijalnog svijeta, njegovih osobina i transformacija; • primjene istraživačkih metoda i pojava i prirodnih procesa; • opisivanja zemlje kao nebesko tijelo, sa pogodnim uslovima za život živih bića i čoveka; • opisivanja živog i neživog svijeta i veze između njih; • opisivanje energetskih izvora; • objašnjavanja prirodnih procesa kroz četiri glavne interakcije (gravitacija, elektromagnetima, 62


nuklearna slaba i jaka); • opisi prirodnih procesa u vremenu i prostoru ; • određivanje veze između čoveka i prirode i međusobnih uticaja među njih; • korišćenje naučnih dostignuća u kemiji, biologiji, fizici, astronomiji za razjašnjenje i predviđanje novih događaja i pojava.

3. Koncepti i opis Osnovni koncepti prirodnih nauka treba da se zasnivaju na šest ključnih stubova: • Naučno istraživanje / potraživanja • Primjena nauke i tehnologije • Materija, njene osobine i transformacije • Fizički procesi • Životni procesi • Zemlje i svemir U prirodnim naukama osnovni pojmovi, stručnost i metodologija za stepene 1, 2, 3, 4 se predaju kao integrisana, dok za stepene 5 i 6 se predaju određenim predmetima: kemija, fizika, biologija i astronomija (samo na šestom stepenu). U nekim slučajevima i geografija je u ovoj oblasti. U stručnim školama ovi koncepti se predaju u integrisani oblik, na osnovu tematskog pristupna specifične stručnosti.

4. Pristup zasnovano na stručnosti Prema OKK, učenje prirodnih nauke zasniva se na stručnosti i sa učenikom u centru. Organizovanje nastave se fokusira na ono što je potrebno da bi učenici znali i treba da budu spremni da urade. Da uradi nešto zahtjeva se znanje, navike, odgovarajuće vještine, ali i određene stavove, koje mogu biti pozitivne, negativne, indiferentna.

63

KURRIKULA BËRTHAMË PËR ARSIMINE MESËM TËLARTË TËKOSOVËS Rezultati učenja po oblasti

5 i 6 stepen

MSKO / ISCED 3

5 stepen, X, XI razred (starost 16-17 godina)

6 stepen, XII razred (starost 18 godina)

I. ZNANJA, SHVATANJA I RAZVOJ VJEŠTINA KROZ PROCES UČENJA: 1. Strukturiranje naučnog mišljenja o konceptima, modelima, teorija i zakona za izgradnju materije, procesa i pojava u prirodi. Živa i ne-živa materija i njihova svojstva. Fizičke, hemijske, biološki procesi i pojava na Zemlji i svemiru. 2. Razvijanje vještina naučnog istraživanja za izgradnju materije, procesa i pojava u prirodi 3. Povezivanje predmeta iz prirodnih nauka u drugim oblastima kurikuluma 4. Primjena nauke i tehnologije u svakodnevnom životu. 5. Razvijanje komunikativnih vještina u nauci i kroz nauku.

1.Strukturiranje naučnog mišljenja o konceptima, modelima, teorija i zakona za izgradnju materije, procesa i pojava u prirodi. Živa i neživa materija i njihova svojstva. Fizičke, hemijske, biološki procesi i pojava na Zemlji i svemiru

Objašnjava i demonstrira strukturu atoma, molekula, jona, sastav, značenje, fizičke i hemijske osobine elemenata, jedinjenja i reakcije između njih.

Objašnjava i istražuje sastav i svojstva organskih i neorganskih jedinjenja koja se nalaze u živom i neživom svetu, kao i onih stvorene od ruka čoveka i analizira njihove životne procese.

Objašnjava uzroke promjene životne sredine njegovog uticaja na lokalnom, regionalnom, nacionalnom, kontinentalnom i globalnom nivou.

Procjenjuje se geocentrični i heliocentrični sistem, vidljivo kretanje Sunca, njegove implikacije, savremene teorije stvaranja sunčevog sistema i objašnjava odnos prostor- vrijeme u stvaranju svemira u procesu Velike eksplozije.

Analizira i istražuje raznolikost živog svijeta kao rezultat evolucije, uloga DNK u nasleđivanju i hemijskih procesa u ćeliji, biologiju pet carstva živih bića i sprovođenje zakonitosti izgradnje i funkcije živih sistema u biotehnologiji i tehnici.

Tumači funkcionalna povezivanja ćelijskih struktura i fizičko - hemijskih procesa u ćeliji; ljudsku biologiju i moderne oblike zaštite ljudskog zdravlja.

Objašnjava zakon čuvanja energije u prirodnim procesima, unutrašnje energije, njene izmjene, red, haos, ciklusi i povezivanje toplote i temperature.

Objašnjava povezivanje energetskih izvora i zagađenja životne sredine i procjenjuje trendove pronalaženja čiste energije.

Analitički, grafički i brojevima predstavlja osnovna pravila interakcije prirode.

Objašnjava slabu i jaku nuklearna interakciju i njihov uticaj na ljudski život i zagađenje životne sredine.

2.Razvijanje vještina naučnog istraživanja za izgradnju materije, procesa i pojava u prirodi Pokazuje praktične vještine i navike za naučna istraživanja, formuliše pitanja i hipoteze za naučno istraživanje, izradi i vrši naučna istraživanja, uključujući mjerenja, ponavlja testove, prikuplja i organizuje razne izvore, analizira i testira modele i teorije na osnovu argumenata na raspolaganju; objašnjava i sumira podatke istraživanja modela koristeći naučne koncepte.

Efikasno koristi odgovarajuća instrumenta istraživanja tematske oblasti nauke u cilju vršenja ličnog ili grupnog rada na projektima, rješavanje problema i studija slučaja.

64


3.Povezivanje predmeta iz prirodnih nauka u drugim oblastima kurikuluma Integriranje zajedničkih koncepata u prirodnim naukama (biologija, kemija, fizika, kemija, astronomija):

- organske i neorganske materije, fermentacija, zdrava ishrana, nukleinskih kiselina, proteini, ugljeni hidrati, masti, metabolizam, difuzija, osmoza, galaksija, korozija, radioaktivnost. 3.2Integriranje metodom naučnog istraživanja:

- Podnošenje hipoteze, eksperiment, testiranje, korišćenje instrumenata za mjerenje, nezavisno planiranje i istraživačko-naučnih projektovanja, obrada rezultata, tumačenje rezultata i priprema zaključaka, primjena. 3.3Integriranje prirodnih nauka sa ostalim oblastima Komunikacija i izražavanje Komunicira i izražava se jasno, precizno i razumljivo usmeno i pismeno maternjem jezikom i u najmanje jedan strani jezik, priprema i prezentira dobijene rezultate tokom istraživanja, koristeći bogatu naučnu terminologiju, njihovo tumačenje kroz različite oblike..

- Matematika

Koristi analitičke formule i matematičke operacije za rješavanje problema i izražavaju ih kvantitativnim vrijednostima. - Društvo i životna sredina

Doprinosi rješavanju tekućih problema životne sredine i poštuje različitost i toleranciju u demokratskom procesima u socijalnom okruženju. - Zdravlje i blagostanje

Doprinosi održavanju ličnog zdravlja i blagostanja i drugih u sredini gde živi. - Život i rad Koristi i održava alate i opremu za rad, informacionu tehnologiju i komunikacije (npr. Pover Point, videoklipove, digitalnu kameru) kao i druge izvore informacija gde nezavisno prikuplja i tumači istraživačke rezultate.

4.Primjena nauke i tehnologije u svakodnevnom životu. Kritički procjenjuje ulogu naučnih otkrića i nove tehnologije za pružanje rješenja za danas i ispunjavanje potreba društva u budućnosti.

Nezavisno koristi različite izvore informacijama od novih otkrića i tehnoloških istraživanja u cilju identifikacije različitih naučnih oblasti za buduća individualna i grupna istraživanja.

5.Razvijanje komunikativnih vještina u nauci i kroz nauku. Koristite jednostavni oblik tumačenja naučnih podataka usmeno i pismeno, formuliše složen naučno istraživački problem, priprema plan istraživanja, koristi tačne modele komuniciranja podataka za prezentaciju, opisivanje, objašnjenje i rezime istražnih rezultata

Napiše jedan kratak naučno istraživački rad, prikazuje ga pomoću "Power Pointa" ili nekog drugog oblika moderne prezentacije.

65


II. Strukturirani stavovi i vrijednosti iz obrazovanja kroz oblasti prirodnih nauka

Od učenika se očekuje da pokaže: Interesovanje za naučno istraživanje i raspravu. Održivost. Radoznalost za novim metodama u oblasti nauke. Interesovanje i posjećenost za naučna i ekološka zbivanja. Dajte fer procjenu za prijedloge drugih. Interesovanje za evoluciju teorija i ideja u nauci. Poštuje činjenice. Razvija navike za korišćenje naučna znanja i sposobnosti u donošenju odluka o pitanjima od ličnog interesa i zajednice. Kreativnost i maštu. Motivacija za odgovornu primjenu znanja o životnoj sredinu i čovjeku. Etika u nauci . Podizanje svjesti o savremenim pitanjima, kao što su upravljanje vodama, klimatske promjene, istraživanja uzgoja ćelija, nanotehnologije, tehnologija gena. Primjena naučnog shvatanja u donošenju odgovornih, etičkih i informisanih odluka, o raznim pitanjima. Procjena da nauka pruža veliku karijeru. Procjena različitosti ljudi koji su doprineli oblikovanju i razvoju nauke.

III. VJEŠTINE I SPOSOBNOSTI U PRIRODNIM NAUKAMA

• Korišćenje resursa i informacija • Vještine za saradnju • Vještine za komunikaciju • Psihomotorne vještina • Kreativnost • Vještine za kritičko razmišljanje • Vještine za kompjutersku tehnologiju • Numeričke vještine • Vještine za rješavanje problema • Vještine upravljanja • Vještine za studiranje

IV.KONCEPTI I PREDMETI OBLASTI PRIRODNIH NAUKA • Kemija • Fizika • Biologija • Astronomija • Hibridizacija • Radioaktivnost • Galaksija • Nuklearne reakcije • Globalizacija • Bionika • Nasljeđe

6. Međukurikularna pitanja Integrisanje međukurikularnih pitanja u oblasti prirodnih nauka pomaže učenicima da upoznaju i shvate svijet i da lakše se suoče sa životnim izazovima.

Međukurikularnih pitanja koja mogu integrisati u kurikulum prirodnih nauka za ovaj uzrast učenika su: • obrazovanje za preduzetništvo; • TIK i elektronska nastava; • podizanje svjesti o karijeri; • obrazovanje za medije; • zdravstveno i seksualno obrazovanje; 66


• vjerovanja; • obrazovanje za održivi razvoj itd.

7. Raspodjela vremena - opis Broj časova jezgra kurikuluma je određeno u svaku oblasti nastave, dok izborni kurikulum se određuje od relevantne škole. Oblast prirodnih nauka u jezgru kurikuluma, stepen 5 i stepen 6, obuhvata sljedeće predmete: kemiju, biologiju, fiziku, geografiju i astronomiju (6 stepen), dok kod stručnih škola, predmeti: fizika, kemija i biologija su integrisani. Kriterijumi za jezgro kurikuluma u svaki predmet je: obim, ravnoteža, horizontalna i vertikalna veza rezultata učenja sa šest (6) velike stručnosti i neprekidnost njihovog ostvarenja od X-XII razreda.

Plan A:


Kurikularna oblast i

5 stepen 6 stepen X razred XI razred Ukupno časova XII razred

Broj časova

Broj časova K. čas. % Ukupno časova

% Prirodne nauke - Fizika - Kemija -Biologija - Astronomija

7

8

15

25.00

9

28.13

Viša srednja škola (ASKO 3) Gimnazija Jezičnih i Društvenih nauka

Kurikularna oblasti


Broj časova

Broj časova K. čas. % Ukupno časova G.

% Prirodne nauke - Fizika - Kemija -Biologija

3

3

6

10.00

3

9.38

Viša srednja škola (ASKO 3) Stručne škole

Kurikularna oblasti


Broj časova

Broj časova Uk. čas. % Ukupno časova

% Prirodne nauke - Fizika - Kemija -Biologija

2

2

4

6.25

2

6.25

67


Plan A1:

Viša srednja škola (MSKO 3) – Gimnazija Prirodna

Kurikularna oblasti

Predmeti

5 stepen 6 stepen X razred XI razred Ukupno časova % XII razred Broj časova Broj časova Ukupno časova % Broj časova Uk. časova %

Prirodne nauke

- Fizika - Kemija -Biologija -Astronomija

3 2 2

7

3 3 2

8

15 25.00 2 2 3 2

9

28.13

Viša srednja škola (MSKO 3) - Gimnazija Jezičnih i Društvenih nauka

Kurikularna oblasti

Predmeti

5 stepen 6 stepen X razred XI razred Ukupno časova % XII razred Broj časova Broj časova Ukupno časova % Broj časova Uk. časova %

Prirodne nauke

- Fizika - Kemija -Biologija

2 1 1

4

1 1 1

3

7 11.67 1 1 1

3

9.38

8. Metodološka uputstva Uspjeh učenika u predmetima prirodnih nauka zavisi od rada i posjećenosti nastavnika i učenika. Ovo se postiže kada se ima savremeni interaktivni i sveobuhvatan pristup i koristeći raznovrsne tehnike i oblika rada. Za ovu svrhu se primjenjuje ceo kompleks postupaka, kao: nove informacije, ponavljanje, ojačanje, vježbe, zadaci, rad na projektima, praktični rad itd. Takođe, koriste se tehnički materijali, kao što su modeli, grafike, kemikalije, kuhinjski pribor, laboratorijska oprema, instrumenti, kompjuteri i ostala obrazovna tehnologija. Ovi pristupi i metode moraju biti u funkciji podsticanja nezavisnog, kritičkog i kreativnog mišljenja. Izbor metoda je u nadležnost nastavnika predmeta. To se učini u skladu sa potrebama i zahtjevima učenika, o prirodi sadržaja nastavne teme, sa nastavnom osnovom, na nivou formiranja učenika.

Metode, tehnike i oblici rada sa učenicima treba da bude u funkciji lakšeg sticanja nastavnih sadržaja, znanja, navika, vještina, stavova i ostalih vrijednosti da se suočavaju sa životnim izazovima.

Da bi ispunili uslove za kvalitetno učenje, predlože se metode, tehnike i oblici rada: Direktna nastava (objašnjenje, razjašnjenje, praktične vježbe i primjeri); Indirektna nastava (rasprava, otkrivanje, rješenje problema); Nastava sa pitanjima (tehnika pitanja postavljene učenicima); Diskusija i učenje u saradnji (u malim grupama, velikim grupama i svim učenicima); Nastava koja podstiče kritičko mišljenje i kreativno rješavanje problema, Učenje kroz projekte, istraživačkih radovana terenu; Nastava kroz posmatranje, demonstracije i eksperimenta; Nastava i učenje kroz multimedijalnih sredstvima posebno kompjuterima; Nastava koja podstiče nezavisno istraživanje; Učenje u prirodi i posjete industrijskim objektima. U svim slučajevima primjena nastavnih metoda ili tehnika treba da bude praćeno sa upotrebom odgovarajućih materijala i nastavna sredstva, bez koje ne mogu biti postignuti očekivani rezultati.

68


9. Uputstva za ocjenjivanje Ocjenjivanje je proces sistematskog, kvalitativnog i kvantitativnog prikupljanja informacije dostignuća učenika u toku procesa učenja i izdavanju presude o njima. Ocjenjivanje je u funkciji: - pružanja neophodnih informacija za napredak učenika i njihove motivacije da uče; - identifikacija teškoća tokom procesa učenja; - donošenje zaključaka o dostignućima učenika tokom procesa učenja; - samoocjenjivanje učenika i nastavnika; - poboljšanje nastave i učenja. Ocjenjivanje učenika za predmete jezgra kurikuluma i za izborne predmete se vrši ocjenama, u skladu sa kriterijumima utvrđenim od MONT-a. Ocjenjivanje učenika ocjenom se vrši za usmeni i pismeni odgovor , domaći zadatak, sposobnosti tokom grupnog rada, tokom vježbi, rad sa projektima itd . Oblici ocjenjivanja treba da bude u skladu sa različitim stilovima učenja. Nastavnik je nezavisan prilikom izbora metode, tehnika i instrumenta ocjenjivanja. Ocjenjivanje treba da budu transparentna za učenike, roditelje i zajednicu. Važno sredstvo za ocjenjivanje, samoocjenjivanje i dobijanje informacija o napredovanju ili zastoj učenika je učenikov dosije.

10. Nastavni materijali i izvori Za uspješno obavljanje stručnosti u prirodnim naukama, potrebno je stvoriti uslove, obezbjediti sredstva za učenje i odgovarajuće okruženje za učenje. Tekstualni materijali: udžbenik, radna sveska, knjiga nastavnika, stručni vodič, rječnici, novine, časopisi, psiho-pedagoški materijal, enciklopedije itd. Vizualna sredstva: tabela za pisanje, fotografija, slike, modeli, šabloni, dijagrami, grafička sredstva itd . Audio sredstva: radio, magnetofon, telefon, kasetofon itd. Audio- vizualna sredstva: televizija, film, video, video - projektor, video trake, kompjuter, internet, teletekst, CD , e-mail (elektronska pošta). Okruženje za učenje (učionica, laboratorija, radionica, priroda, farma, itd.).

69


Oblast kurikuluma – Društvo i životna sredina

Uvod


Koncepti i opisi








1.Uvod

Kurikularna oblast Društvo i životna sredina na trećem nivou, se ostvaruje kroz nastavnih predmeta. Predmeti u ovoj oblasti na ovom nivou su: istorija, građansko vaspitanje, geografija, sociologija, psihologija, filozofija i logika. Nastavnici imati u obzir zajedničke ciljeve oblasti koje će se ostvariti kroz suštinske sadržaje svih predmeta.

Oblast društvo i životna sredina pomaže učenicima da shvate, analiziraju i procjene koncepte, postupke, ideje, psihološka zbivanja i socijalnih istorijskih promjena u lokalnim, nacionalnim, regionalnim i međunarodnim nivoima, uključujući i nastanak i razvoj civilizacija, društvenih struktura kao i događaje i uloga ličnosti iz davnina do danas.

Ova oblast pomaže učenicima da prodube razumevanje o mjestima i prostoru, fizičkim i ljudskim sistemima, regiona i njihovih karakteristika. Takođe, pomaže stvaranje navike, vrijednosti i stavove u odnosu na kulturnu raznolikost, socijalni i psihološki identitet, kulturno nasljeđe, društvene organizacije, slobode i ljudskih prava kao i uloge i funkcionisanje demokratskih institucija.

2. Obrazloženje i opis Kroz oblast društvo i životna sredina na petom i šestom stepenu (X, XI i XII razred) ima za cilj da

razvije vještine, sposobnosti, vrijednosti i stavova učenika, da budu odgovorni građani, da razviju lični identitet i da poznaju bolje kolektivni identitet (socijalni, nacionalni, državni, etnički, vjerski, rasni, polni, kulturni, regionalni) kao i da razvije stabilnu psihološku ličnost. Ova oblast pomaže razvijanje sposobnosti 70


da dobro

presuđuju i da uzimaju odgovorne odluke u situacijama svakodnevnog života, da njeguje navike i da preuzimaju inicijativu za očuvanje i zaštite životne sredine.

Oblast društvo i životna sredina, na ovom nivou, pomaže učenicima da razviju i dalje jačanju shvatanja, obezbjedivši stabilnu osnovu u orijentaciji njihovih akademske i profesionalne karijere.

3. Koncepti i Opis

U 5 i 6 stepenu, opšti pojmovi oblasti kurikuluma Društvo i životna sredina, koji prelaze tri nivoa preduniverzitetskog obrazovanja, se razlaže više i na dublji nivo.

Grupe i socijalni odnosi U konceptu društvene strukture, u oblasti društvo i životna sredina za treći nivou, uključujući i razvoj

sposobnosti i vještine učenika za obavljaju uloge i izgrade održive društvene odnose, kao što su porodica, društvene grupe i u zajednici i u društvu u cjelini, ali i u među lična psiholoških odnosa. Sadržaj ovog koncepta uključuje obuku za aktivno učešće u strukturama i raznim društvenim događajima.

Društveni procesi

Ovaj koncept podrazumeva društvene procese, događaje i promjene koje su se desile i dešavaju u zemlji, regionu i svijetu. U okviru ovog koncepta su znanje, stavovi i procjene kretanja stanovništva, za pojedinca kao element društva i kao psihološka ličnost, za naselja, migracije, kulturnu raznolikost, održivi razvoj, kulturnu komunikaciju, tehnologiju i globalizaciju.

Norme, prava i odgovornosti

U okviru ove cjeline učenici prodube shvatanje i pridržavaju se društvenih normi i propisa u životnu sredinu. Oni uče da sloboda i njihovo pravo zahtjeva odgovornost prema sebi, porodici, školi, i okruženju gde živi a i šire. To podrazumjeva i podizanje svjesti o značaju ljudskih prava i sloboda, ravnopravnost polova, toleranciji, solidarnosti, borbe protiv diskriminacije i predrasuda, potrebu za saradnju i komunikaciju sa drugima, o prošlosti i sadašnjosti.

Donošenje odluka

Na ovom nivou se gaji povjerenje i obrazloženje donošenja odluka u određenim slučajevima, oslanjajući se na čvrstim argumentima. Učenici treba sude i procjenjuju da prava i argumentovana odluka je korisno za sebe, druge, ali i za društveno i prirodno okruženje. Takođe, praktikuje se razmjena potrebnih ideja i informacija koje služe da donošenje odluke svjesno i odgovorno.

Životna sredina

Podrazumeva duboka saznanja za odnos čovjeka i životne sredine, vezama i uzajamnih uticaja, uzroci koji utiču na oštećenje životne sredine i zaštite mjere. Takođe, obuhvata i podizanje svijesti kao i angažovanje potrebe za očuvanje životne sredine, ekosistema i biodiverziteta za osiguranje održivih razvoja. Ovaj koncept podrazumjeva i poznavanje prostora (zemlje i svemira), prirodne i društveno elemente socio- geografski prirodnu i čovekovu okolinu, regiona i zemalja, uključujući i poznavanje o objektima prirodnog i kulturnog nasljeđa i zaštita istih. Učenici treba da budu ohrabreni da se stvori navike za očuvanje, zaštitu i unapređenje životne sredine.


Oblast društvo i životna sredina treba da se sprovodi na takav način da treba da omogući učenicima postepeno sticanje i gajenje ključnih stručnosti predviđenih u OKK. Organiziranje nastave treba da se fokusira na ono što znaju i šta oni treba da budu u stanju da rade. To se ogleda kroz znanja, vještina, navika,

71

KURRIKULA BËRTHAMË PËR ARSIMINE MESËM TËLARTË TËKOSOVËS ali i kroz stavova i ponašanja koje treba da odražava učenik, vršeći potrebne analize i procjene kao i razvojem konkretnih obaveza.

70


5.Rezultat učenja po oblasti

Društvo i životna sredina MSKO/ ISCED 3

5 stepen, X, XI razred (15-16 godina)

6 stepen, XII razred (17 godina) I. Znanje, razumijevanje i vještine kroz koje je učenik:

. 1. Istražuje strukturu društvenih grupa i načinima učešća ili obuhvaćanja 2. Istražuje objekti, pojave, istorijske, društvene, prirodne i ekološke procese kao i uticaji i veze između njih 3. Analizira i kritički ispituje i sprovodi društvene norme i pravila za zajednički život u različitosti 4. Daje ideje i prijedlozi i donosi odluke svjesno i odgovorno 5. Doprinosi očuvanju i zaštiti životne sredine i njenog održivog razvoja 6. Efikasno koristi TIK i druge moderne tehnologije

1. Istražuje strukturu društvenih grupa i načinima učešća ili učešća u njima

Analizira i daje logičke zaključke o uticaju izuzetnih istorijskih, društvenih, političkih, kulturnih, obrazovnih, nacionalnih i međunarodnih ličnosti, u različitim istorijskim periodima.

Razmišljajući o stanju i potrebama zajednice i angažovanju sa konkretnih djelovanja, na osnovu istorijskih iskustava i ljudskih resursa za slobodu, jednakost i demokratiju.

Razmišljajući o stanju i potrebama zajednice i angažovanju sa konkretnih djelovanja, na osnovu istorijskih iskustava i ljudskih resursa za slobodu, jednakost i demokratiju.

Uzima inicijativu u organizovanju mladih u školi i van nje da razvije demokratske procese i adresira pitanja od značaja kroz konkretne akcije.

2.Istražuje objekte, pojave, istorijske, društvene, prirodne i ekološke procese kao i uticaji i veze između njih Kroz rad sa projektima kritički analizira razlika uzroka raznih događaja i pojava u društvu i životnoj sredini i izražava lična mišljenja za njihove efekte na pojedince, društvene sisteme i globalnim kretanjima.

Aktivno učestvuje (planira, organizuje, vodi, upravlja itd.) u istraživačkim aktivnostima koristeći različite vrste informacija o društvenim, istorijskim i geografskim događajima i pojavama, podatke zasnovane na činjenicama, izbjegavajući pristrasnost i mišljenja.

3.Analizira i kritički ispituje i sprovodi društvene norme i pravila za zajednički život u različitosti Istražuje podatke koje se odnose na identitet (kao što su tradicija, pravila, vjerovanja, mitovi, legende, tipične/ reprezentativne zgrade, znamenitosti, itd.) svog naroda i ostalim narodima; objašnjava vrijednosti nacionalnog, regionalnog, evropskog i globalnog identiteta.

Predstavlja činjenice i mišljenja, objašnjava njihovo poreklo i kroz njih daje zaključke i izrazi svoje gledišta i stavove o različitim društvenih, istorijskih, kulturnih pitanja kao i o različitim prirodnim i geografskim pojavama.

4.Daje ideje i predloge i donosi odluke svjesno i odgovorno Kroz rad na projektima ili grupnim aktivnostima kritički analizira razlike između sistema odlučivanja na lokalnom, regionalnom i međunarodnom nivou, kao i njihov uticaj na život građana u različitim uslovima i istorijskim periodima

Ocjenjuje ekonomski, naučni i tehnološki uticaj društva u cjelini, kao i u donošenju odluka.

5.Doprinosi očuvanju i zaštiti životne sredine i njenog održivog razvoja Na osnovu studije slučaja, identifikuje konkretan sadašnji problem zagađenja u svojoj životnoj sredini, planira rad, prikuplja podatke, analizira i tumači ih i dolazi sa nizom održivih rješenja.

Analizira društveno-ekonomske karakteristike životne sredine, ekonomske, socijalne, političke i kulturne procese, i predstavlja promjene u društvu kao rezultat interakcije na lokalnom, regionalnom, međunarodnom nivou.

71


6.Efikasno koristi TIK i druge moderne tehnologije Koristi razne štampane i elektronske izvore za analize (uzrok-posljedica) značajnih društvenih događaja i prirodnih pojava,u okolinu gde živi kao na nacionalnom tako i na međunarodnom nivou.

Vješto koristi digitalne programe i sredstva da bude informisani građani i aktivni učesnik u socijalnim aktivnostima i održivom razvoju

II.Strukturirani stavovi i vrijednosti iz obrazovanja kroz oblast društvo i životna sredina

• Poštovanje prema drugima • Samopoštovanje • Empatije (suosjećanje sa drugima) • Solidarnost • Humanizam • Filantropija • Jednakost • Tolerancija • pravilno suđenje • Diskusija i rasprava • Konstruktivno učešće

III.Sposobnosti i vještine stečene iz oblasti društva i životne sredine • Korišćenje informacija • Istraživanje • Korišćenje resursa • Prikupljanje i dokumentovanje informacija • Korišćenje rječnika učenja • Izgradnja i čitanje grafikona, dijagrama, tabela i mapi • Evidencija sličnosti i razlike • Efikasno upravljanje vremenom • Povezivanje uzroka i posljedice • Učešće u društvenim aktivnostima • Učešće u donošenju odluka • Preduzimanje inicijative • Tumačenje izvora

IV.Ključni koncepti oblasti društvo i životna sredina Društvo Životna sredina Komunikacija Hronologija Odgovornosti VrijemeHidrosfera Regija (region) Ocean Epoha Fauna Konjuktivnost Pojam

Životna sredina Pol Solidarnost Društvene grupe Mjesto i prostor Prirodna sredina Ljudska sredina Država Migracije Klima Ideja Ličnost Indukcija

Pojedinac Sloboda Suosjećajnost Društveni odnosi Orijentacija Zemlja Stanovništvo Kontinent Odlučivanje Izvor PresudaPercepcija Dedukcija

Građanin Jednakost Pravila Norme Globus Litosfera Naselje More Reljef Nacija Nervni sistem Memorija Silogizam

Civilizacija Porodica Tolerancija Prava Mapa Atmosfera Ekonomija Rat Erozija Flora Osjećaji Razmišljanje Filozofske struje

70


6. Međukurikularna pitanja Među važnim ciljevima iz oblasti Društva i životne sredine je učenje međukurikularnih pitanja, što ce pomoći ostvarivanju ključne stručnosti koje predviđa OKK. Neka međukurikulna pitanja koja treba razmotriti na ovom nivou i koja da se dosljedno tretirana i na prethodnim nivoima su:

- Obrazovanje o miru - Korišćenje medija (upotreba medija za da razumijevanjesvijeta oko nas) - Obrazovanje za održivi razvoj (ekonomski, komunalne usluge, bezbednost, zaštitu prirodnog i ljudskog okruženja i razvoj ekoloških stavova) - Jezik i komunikacijske vještine u svim obrazovnim programima (dobar kvalitet komunikacije u svim predmetima) - Lični razvoj i razvoj životnih vještina (obrazovanje za potrošnju i štednju, samopoštovanje i poštovanje drugih, tolerancija, pribranost, sposobnost za sporazumijevanje, samoinicijativa i pripremanje za budućnost)

7. Podjela vremena-opis U nastavnom planu, za Kurikulum na ovom nivou (5 i 6 stepen kurikuluma), kako za opšte obrazovanje, tako i za stručno obrazovanje, definisano je minimalno vrijeme potrebno za svaku oblast nastave iz kurikuluma, izraženo u procentima ili u broju nastavnih časova. Za oblast Društvo i životna sredina dodijeljeno je vrijeme koje se računa dovoljnim za ostvarivanje ciljeva i rezultata nastave predviđenih za ovaj nivo. Za peti i šesti stepen kurikuluma ,procenat određen za ovu oblast za opšte obrazovanje je 16,67 % od ukupnog vremena predviđenog u svim oblastima. Dok je za stručno obrazovanje procenat određen za ovu oblast 6.25%.

Više srednje obrazovanje (MSKO 3) -Društveno-jezička gimnazija

Oblasti kurikuluma

Stepen 5 Stepen 6 X razred XI razred Ukupno časova XII razred

Br. časova Br. časova Uk. čas. % Uk. čas. % Prirodne nauke - Istorija - Geografija - Građansko vaspitanje - Psihologija - Sociologija - Filozofija - Logika

7

8

15

25.00

9

28.13

Više srednje obrazovanje (MSKO 3) Društveno-jezička gimnazija

Oblasti kurikuluma

Stepen 5 Stepen 6 X razred XI razred Ukupno časova XII razred

Br. časova Br. časova Uk. čas. % Uk. čas. % Prirodne nauke - Istorija - Geografija - Građansko vaspitanje - Psihologija - Sociologija - Filozofija - Logika

4

3

7

11.67

4

12.50

72


Više srednje obrazovanje (MSKO 3) Stručne škole

Oblasti kurikuluma

Stepen 5 Stepen 6 X razred XI razred Ukupno časova

Grade XII

Br. časova Br. časova Uk. čas.

% Ukupno časova % Prirodne nauke - Istorija - Geografija - Građansko obrazovanje

2

2

4

6.25

1

3.13

Više srednje obrazovanje (MSKO 3) - Društveno-jezička gimnazija

Oblasti kurikuluma

Nastavni predmeti

Stepen 5 Stepen 6 X razred XI razred Ukupno časova % XII razred Br. časova Br. časova Br. časova % Br. časova Br. časova %

Prirodne nauke

Istorija Geografija Građansko vaspitanje Psihologija Sociologija Filozofija Logika

3 2 2 0 0 0 0

7

2 2 0 2 2 0 0

8

15 25.00 2 2 0 0 1 2 2

9

28.13

Više srednje obrazovanje (MSKO 3) - Društveno-jezička gimnazija

Oblasti kurikuluma

Nastavni predmeti

Stage 5 Stage 6 X razred XI razred Ukupno časova % XII razred Br. časova Br. časova Br. časova % Br. časova Br. časova %

Prirodne nauke

Istorija Geografija Građansko vaspitanje Psihologija Sociologija Filozofija

2 1 1 0

4

1 1 0 1 0 0 0

3

7 11.67 1 2 0 0 1 0 0

4

12.5

8. Metodološka uputstva

Za ostvarivanje ciljeva kurikuluma kroz oblast Društva i životne sredine savjetuje se korišćenje raznih metoda koje dopunjuju jedna drugu i omogućuju razvoj kritičkog i kreativnog mišljenja učenika, za primjenjivanje znanja u različitim situacijama. Nastavnik je slobodan da izabere radnu metodologiju ocjenjujući pravične uslove, okolnosti i mogućnosti koje su na raspolaganju. Na osnovu smjernica OKK, treba uzeti u obzir nastavu zasnovanu na ostvarivanju stručnosti, učenik u centru, uključivanje, različito učenje, poštujući različite stilove učenja i nastave na osnovu projekata (MBP), koji razvija praktične vještinezahtjevne u OKK.

U okviru metodologije za ovu oblast i ovaj nivo predložena je upotreba:

• Intervjua i usmene istorije u cilju prikupljanjem podataka za događaje, mjesta, ličnosti i način života. Ovo povećava vještinu koristeći različite izvore informacija.

73


• Debata, što stvara naviku efikasne komunikacije, vještine kreativnog mišljenja, prezentacije stavova i argumentovanje ideja, vještine saradnje, socijalizacije.

• Istraživanje i direktan kontakt sa okolinom i prirodom, organizovanje nastavnih posjeta i ekskurzija

razvijaju istraživačke i posmatračke vještine učenika, vještine u interpretaciji i diskusiji o različitim prirodnim pojavama i zaštiti životne sredine.

• Racionalna upotreba informacionih tehnologija od strane učenika u saradnji ili uz preporuke

nastavnika ili roditelja pomaže u potpunom prijemu informacija i njegovoj pripremi kako bi bio uspješan.

• interakcija unutar grupe razvija komunikacijske vještine za organizaciju, menadžment, kao i kako da se

razlikuju i procjenjuju različite situacije iz prošlosti i sadašnjosti, kao i znanje za donošenje zaključaka. Saradnja sa institucijama, interesnim grupama i civilnim društvom, i drugi oblici rada obavljaju se van školskih ustanova. Opis događaja i različitih mjesta, prikupljanje podataka i drugih istraživačkih materijala i prezentacija svog rada, kao i rada u grupi ispred publike, pomažu studentu u postizanju stručnosti

9. Uputstva za ocjenjivanje

Ocjenjivanje kao jedno od najsloženijih pitanja u obrazovanju, treba da posluži podržavanju i jačanju nastave, kontroli pojedinačnog napretka učenika, uspješno postizanje rezultata učenja i stručnosti navedenih u OKK. Tokom procesa ocjenjivanja predlaže se da nastavnici/ocjenjivači koriste različite oblike i instrumente ocjenjivanja, nudeci učenicima ne samo pisane kriterijume, nego i druge vrste procjene, kako bi se razumela na konkretan način dostignuc a kojim teže. Instrumenti ocjenjivanja treba da su uvek odgovarajući, u zavisnosti od svrhe ocjenjivanja. Oblik i vrsta ocjenjivanja, i posebno način na koji se objavljuju rezultati, trebalo bi da uvek odražavaju svrhu ocjenjivanja. Način formiranja ocjene treba uvek da bude transparentan i pravedan. Ocjenjivanje treba obaviti uvek u skladu sa najvišim etičkim standardima. Ocjena studenata treba da bude motivirajuća i objektivna. Ocenjivanje učenika na ovom nivou i za ovu oblast kurikuluma treba da ima u vidu specifičnosti uzrasta dece, njihovu intelektualnu sposobnost i pedagoška pravila.

• Karakteristike koje razlikuju oblast Društvo i životna sredina kao oblast koja za cilj ima pripremanje jednog građana koji će biti odgovoran učesnik, zahtevaju od nastavnika korišćenje različitih načina ocenjivanja na dnevnoj, sedmičnoj osnovi i na osnovu ostalih planiranih vremenskih rokova. Predlaže se da se fokus ocenjivanja usredsredi na razumevanje koncepata društva i životne sredine, na veštine i vežbanja pozitivnih ponašanja i stavova. Ocenjivanje treba da pomogne učeniku u stalnom poboljšanju i napredovanju, na aktivan način, primenom stečenog znanja u svakodnevnom životu.

Ocjenjivanje je usko povezano sa metodologijom nastave i zahtjeva usuglašenost i dosljednosti tokom cijelog procesa. Ocijenjujemo ono čemu težimo, ono što smo postavili kao cilj. Pristup novog Kurikuluma stručnosti, teži ocjeni onoga šta je učenik je u stanju da uradi, znači ocjenjivanje praktične primjene znanja stečenih tokom školovanja. Dakle, primjena kontinuiranog ocjenjivanja kroz posmatranje postignuca učenika i vođenje evidencije za potrebe dokumentacije i planiranja daljeg rada sa učenicima je od suštinskog značaja.

Ocjenjivanje takođe može poslužiti za rad u grupama, koje se može postici na različite načine, kao kroz mini projekte itd., koji ce mjeriti vještine učenika u istraživačkoj saradnji, vještine izražavanja (govora) itd. Posmatranje grupnog rada i individualnih inicijativa može da se uradi kroz tehniku poznatu kao bilten učešća ili čak ono što se zove lista kontrola itd.

74


Za sve vrste ocjenjivanja koje se vrše za učenike, mjerilo su rezultati za oblast na nivou odjeljenja, kao i oni za stručnost na nivou razreda. Nastavnik, zavisno od njihovih specifikacija, istražuje pronalaženje odgovarajucih oblika za ocjenjivanje njihovog ostvarivanja. U tom smislu, dosadašnja iskustva svakog nastavnika i ona uopšteno praktična iskustva u kosovskom obrazovnom sistemu, za ocjenjivanje, polazna su tačka koja treba da bude obogaćena u skladu sa duhom OKK i jezgrom kurikuluma.

75


10. Nastavni materijali i nastavna sredstva

Za formiranje stručnosti u nastavnoj oblasti Društva i životne sredine koriste se različiti nastavni resursi za motiviranje učenika za napredak u sticanju navika i vještina koje ce im koristiti u sadašnjosti i u budućnosti. Pored udžbenika, učenici takođe imaju pristup drugim izvorima znanja. Udžbenici i drugi resursi nastavnicima služe da ostvare proces učenja .

Za održivo znanje u nastavnoj oblasti Društva i životne sredine koristi se širok spektar resursa zajedno sa knjigama, uključujući i udžbenike, knjige aktivnosti i vježbi, radne sveske, brošure, atlasi, globusi, enciklopedije, književna literatura, obrazovni softver, projekti, razne studije, analize i izvještaji o različitim relevantnim oblastima, različite posjete u cilju upoznavanja, kao, na primjer, posjete društvenim, kulturnim i prirodnim objektima.

Nastavnici, studenti i drugi nosioci obrazovanja, mogu takođe biti uključeni u osmišljavanje odgovarajućih nastavnih sredstava , npr : Rezultati projekta učenika mogu postati dragocjeni izvori za učenje različitih odjeljenja.

Nastavnici mogu da koriste i stvaraju dosije, novine, časopise, stručnu literaturu ili priručnike za različite učeničke aktivnosti. Takođe, veoma je važno da učenici i nastavnici takođe sarađuju u izradi različitih proizvoda kroz korišćenje resursa informacione tehnologije.

76


Oblast kurikuluma- Zdravlje i blagostanje

Uvod


Koncepti i opis


Rezultati iz nastavne oblasti

Međukurikulna pitanja

Podjela vremena -opis



Nastavni materijali i nastavni resursi

1. Uvod Nastavna oblast zdravlja i blagostanja ima za cilj obrazovanje učenika kako bi postali aktivni građani, koji su pojedinačno ili u grupi, preduzimaju mjere za zdrav život i zdravu životnu sredinu.

2. Obrazloženje i opis Zdravlje i blagostanje ima za cilj da pruži učenicima znanje, vještine i da ih vodi ka zdravom životu kako bi bili u stanju da preuzmu odgovornost za zdravlje i blagostanje sebe i drugih. Takođe, ova oblast pruža mogućnost za studente da razviju i vježbajuvještine izražavanja, stavova, vrijednosti, ponašanja, koje c e im pomoći da se uspješno nose sa životom u sadašnjosti i buducnosti. Učenje o zdravlju i blagostanju djece i mladih omogućava im da:

• uspostave koncepte ljudskog razvoja i dobiju osnovna znanja o zdravlju; • omoguci učenicima da promjene sebe i okoline; • razumiju i istražuju sopstvena osjećanja, stavove i vrijednosti; • uspostave kontrolu na zdravstveno ponašanje, kako bi se na odgovoran način osiguralo njihovo zdravlje u budućnosti; • donose informirane odluke u cilju poboljšanja njihovog mentalnog, emotivnog, socijalnog i fizičkog blagostanja; • praktikovanje zdravog načina života; •uče o higijeni i za njenu važnost za zdravlje, faktore rizika i o izbjegavanju nezgoda. • balansiraju rad i odmor, izvode fizičke vježbe i da obrate pažnju na ličnu higijenu i pravila zdrave ishrane; • senzibiliše učenike za značaj zdrave životne sredine za zaštitu zdravlja i za lični i kolektivni/društveni razvoj.

77


3. Koncepti i opis • Sveobuhvatno i usklađeno razvijanje tijela kroz fizičke i sportske aktivnosti. • Fizičko, psihičko, emotivno i socijalno blagostanje. • Zdrava ishrana. • Seksualno i reproduktivno zdravlje. • Rizici od korišćenja supstance koje stvaraju zavisnost. • Ekološka obrazovanja . Fizičko zdravlje

Fizičko vaspitanje pruža studentima platformu na kojoj mogu graditi fizičku snagu, da bi se poboljšali fizički aspekti i da razvijaju lične sposobnosti, interpersonalne vještine i atributi. To omogucava studentima da razviju koncepte i vještine neophodne za učešće u širokom spektru i fizičkih, sportskih, plesnih aktivnosti kao učenja na otvorenom, što povećava njihovu fizičko blagostanje i priprema za aktivan i zdrav život.

Potpuno fizičko, mentalno, emocionalno i socijalno blagostanje Fizičko, mentalno, emocionalno i socijalno blagostanje omogucava studentima da upoznaju, čuvaju i njeguju sopstveno i zdravlje drugih, da prepoznaju i otkriju svoja osjećanja, razvijaju poštovanje za sebe i za druge. Ovo ce izgraditi povjerenje u svoja dostignuća i pomoći će im da kontrolišu svoja osjećanja i emocije, kao i pripremiće ih da se nose sa različitim situacijama.

Zdrava ishrana Zdrava ishrana doprinosi ispravnom stvaranju navika u ishrani djece kroz promociju vrijednosti koje im omogućavaju da naprave zdrave izbore. Ovo pomaže učenicima da prepoznaju i razumijubezbjedne i higijenske prakse, kako bi ih primijenili u svakodnevnom životu.

Seksualno i reproduktivno zdravlje Seksualno i reproduktivno zdravlje ima za cilj da djeca shvate promjene koje se dešavaju u njihovom tijelu, takođe dobijaju informacije o rastu i razvoju, procesu ljudske reprodukcije i problemima seksualnog zlostavljanja.

Rizici od upotrebe supstance koje stvaraju zavisnost Učenici razvijaju razumevanje o upotrebi i zloupotrebi raznih supstanca, uključujući i neprepisanih lijekova. Oni razvijaju svoje razumevanje o negativnom uticaju u donošenju odluka.

Obrazovanje za zaštitu životne sredine Ekološko obrazovanje pomaže učenicima da postane ekološki svjesni i sposobni da zaštite sebe i druge od opasnih faktora. Ekološka svijest podrazumeva razvoj osjećaja za informisanje i odgovornosti za zaštitu i korišćenje životne sredine.

4. Pristup zasnovan na stručnosti Na osnovu OKK, učenje o zdravlju i blagostanju je zasnovano na stručnosti i sa učenikom u centru. Organizovanje nastave se fokusira na ono šta treba učenici da znaju da rade i na ono šta su učenici spremni da urade. Da bi se postiglo nešto, potrebni su znanja, vještine, odgovarajuće vještine, ali i određeni stavovi, koji mogu biti pozitivni, negativni, ravnodušni.

78


5. Rezultati nastavne oblasti

REZULTATI NASTAVE ZA 5 I 6 STEPEN 5 Stepen

X, XI Razred 15-16 godina 6 Stepen

XII Razred 17 godina • I. Znanje, razumevanje i vještine razvijene kroz iskustva učenja koja olakšavaju: • • Izgradnju i održavanje mentalnog, emocionalnog, socijalnog i fizičkog blagostanja u kuc i, u školi i u zajednici • • Praktikovanje zdrave ishrane i potrošnje • • Vježbanje fizičkog obrazovanja, fizičkih i sportskih aktivnosti. • • Razumijevanje djetinjstva, adolescencije, roditeljstva; građenje otvorenih odnosa, vođenje računa o seksualnom zdravlju • • Prevencija i izbjegavanje zloupotrebe supstance • • Planiranje za izbore i promjene

Izgradnja i održavanje mentalnog, emocionalnog, socijalnog i fizičkog blagostanja u kuci, u školi i u zajednici

Mentalno i emocionalno blagostanje

Bira odgovarajuce strategije kada se suoči sa teškim emotivnim situacijama u svom životu i životu onih drugih (npr., problemi u porodici, nesreće, gubici u životu i različiti stresovi)nasilje , nesrece , gubici u životu i podesite različite sklonište )

Razlikuje situacije i pomaže ljudima kada se oni osjećaju usamljeno, zloupotrebljenoj ili napušteno.

Društveno blagostanje

Pokazuje organizacione vještine u planiranju, upravljanju i ocjenjivanje usluga zajednice "grupni projekti "

Aktivno ocjenjuje rezultate grupnih projekta, grupnih aktivnosti i preduzima inicijative za nove aktivnosti u službi zajednice.

Fizičko blagostanje

Djeluje na koordiniran način i sa odgovornostu u različitim katastrofalnim situacijama, kao posljedica prirodnih i fizičkih nepogoda u životu i na radu.

Pokazuje znanje i vještine za ispravno korišćenje odgovarajucih alatki za adekvatno brzo reagovanje na katastrofe u različitim situacijama.

Praktikovanje zdrave ishrane i potrošnje Hrana i zdrava ishrana

Pokazuje vještine za pripremu zdrave hrane koja bi zadovoljila potrebe jednog zdravog pojedinca

Razmatra i odlučuje samostalno o sklonostima ka hrani koje su pod uticajem faktora kao što su: resursi hrane, finansija, kulture, religije, i objašnjavapolitike, zakone o dijetama i zdravlju i njihovom uticaju na pojedince i zajednicu u cjelini .

Bezbednost i praktikovanje higijene

Pokreće planove, organizuje i rukovodi aktivnostima od društvenog značaja kroz projekte koja se bave pitanjima životne sredine i sredine u kojoj žive

Primjenjuje u praksi i savjetuje druge da primjenjuju zdravo ponašanje koji doprinosi održavanju i poboljšanju zdravlja pojedinca i društva.

Hrana i potrošačka kultura

Razume uticaj reklamnih i medija na potrošače i koristi različite izvore za donošenje ispravnih odluka.

Zna i primjenjuje prava i odgovornosti potrošača i identifikuje organe koji štite ova prava

79


Vježbanje fizičkog vaspitanja, fizičkih i sportskih aktivnosti Fizičko vaspitanje

Cijeni značaj i ulogu kulturnog, sportskog nasljeđa i doprinosi njegovom održavanju, afirmaciji i predstavljanju.

Pokazuju pozitivan stav o uticaju fizičkih i sportskih aktivnosti u razvoju tolerantnih međuljudskih stavova i stvaranje navika za čuvanje zdravlje i poboljšanje blagostanja.

Fizičke i sportske aktivnosti

Učestvuje na dnevnoj bazi, po izboru, u energetskim djelatnostima, uključujući i sport i uči o mogućnostima koje su mu naraspolaganju u mestu i šire.

Pokazuje aktivno učešce u ostvarivanju ličnih ciljeva i bira složene i koordinirane vježbe gimnastike, koji utiču na poboljšanje fizičkog učinka.

Fizičke aktivnosti i zdravlje

Pokazuju pozitivan stav o uticaju fizičkih i sportskih aktivnosti u razvoju tolerantnih međuljudskih stavova i stvaranje navika za čuvanje zdravlje i poboljšanje blagostanja.

Istražuje faktore koji mogu da utiču na učešce u fizičkim aktivnostima, izbor hrane i uticaj ovih aktivnosti na zdravlje stanovništva Kosova i šire.

Razumijevanjedjetinjstva, adolescencije, roditeljstva; građenje otvorenih odnosa, vođenje računa o seksualnom zdravlju

Razumijevanjedjetinjstva, adolescencije, roditeljstva

Prepoznaje mjesta gde može dobiti pomoć u vezi situacije koje uključuju zlostavljanje i razume zakone koji štite od raznih vrsta zlostavljanja.

Objašnjava značaj i odgovornost biti roditelj/staratelj i odgovoran je za izbor koji mora da napravi za svoju budućnost

Odnosi Pokreće i učestvuje i snosi odgovornost za organizovanje radova i aktivnosti koje se realizuju u školi ili zajednici.

Analizira i donosi odluke samostalno i odgovorno za stvaranje pozitivne klime u školi i svom okruženju, svjestan svojih postupaka i njihovih posljedica po život.

Seksualno zdravlje

Primjenjuje osnovna znanja o rizicima za seksualno i reproduktivno zdravlje, negativnim navikama i negativnim pojavama koje utiču na njihove i živo njihovih vršnjaka.

Radi na nezavisan način u vezi sa seksualnim i reproduktivnim zdravljem, na osnovu ispravno dobijenih informacija. Planiranje porodice i porodičnih odnosa

Prevencija i izbjegavanjem zloupotrebe supstance Pokazuje strategiju za donošenje

informisanih izbora za održavanje i poboljšanje svog zdravlja i blagostanja, i zna da ih primjeni u teškim izazovnim situacijama, uključujuci i pritisak vršnjaka.

Planiranje izbora i promjena Analizira interese, vještine, sklonosti da

napravi stvarne odgovarajuće izbore, koje postavlja kao ciljeve i planove za svoje prelazne ka budućnosti.

Istražuje u vezi sa različitim profesijama, način učenja rada (kurseve, obuke) što mu pomaže u izboru u skladu sa svojim interesima i sposobnostima.

80


II. Stavovi, vrijednosti i uvjerenja

• Poštovanje profesija, različitosti • Tolerantan • poštovanje prema drugima • Saradnik • Potrošač • Donosi odluke • Odgovoran • Odlučan • Međuljudski odnosi • Blagostanje • Spreman za izazove

III. Znanje • Analizira

• Diskutuje • Razlikuje situacije • Identifikuje • Kritičko mišljenje • Postavlja ciljeve

IV.Vještine • Sprovodi strategije

• Procjenjuje mogućnosti • Uspostavlja odgovarajuće ponašanje • Djeluje • Pokazuje • Procjenjuje rizične situacije • Istražuje • Doprinosi • Zastupa • Prezentuje

• Aktivno učešće • Pokreće, učestvuje • Organizuje • Planira • Upravlja • Koristi kapacitete • Istražuje profesije • Pravi izbor

P D P P I D Z P

6. Međukurikularna pitanja Međukurikulna pitanja i dimenzije koje treba uzeti u obzir:

• Obrazovanje za mir i toleranciju ; • Lični razvoj i životne vještine ; • Obrazovanje za održivi razvoj ; • Zdravstveno vaspitanje, uključujući i seksualno vaspitanje; • TIK Obrazovanje/ osnovni elementi i e-učenje; • Svijest o karijeri; • Priprema za život i rad; • Svijest o ekonomiji ; • Obrazovanje za preduzetništvo ; • Jezik i vještine komunikacije širom nastavnog plana i programa.

81


7. Podjela vremena-opis Nastavna oblast Zdravlje i dobrobit u jezgru Kurikuluma uključuje aktivnosti koje podstiču razvoj

fizičkih, mentalnih, emocionalnih i socijalnih sposobnosti, uključujući predmete: fizičkog vaspitanje i sporta i zdravstveno, seksualno i porodično vaspitanje na 3. Nivou. Takođe, u OKK određen je broj i procenat nastavnih časova.

Kriterijum za jezgro Kurikuluma za Zdravlje i blagostanje: obim, ravnoteža, horizontalna i vertikalna veza rezultata učenja sa šest (6) glavnih stručnosti i kontinuitet njihovog ostvarenja od I- XII razreda.

Visoka srednja škola (MSKO 3) Gimnazija prirodnih nauka

Kurikularne oblasti

Step.5

Step.6

X Razred XI Razred Ukupno časova XII Razred

Br. časova Br. časova Uk. Čas. % Uk. čas. % Prirodne nauke -Zdravstveno vaspitanje -Fizičko vaspitanje

2

2

4

6.67

2

6.25

Visoka srednja škola (MSKO 3)–Jezičko-društvena gimnazija

Kurikularne oblasti

Step.

Step. X Razred XI Razred Ukupno časova XII

Razred Br. časova Br. časova Uk. Čas. % Uk.čas. %

Prirodne nauke -Zdravstveno vaspitanje -Fizičko vaspitanje

2

2

4

6.67

2

6.25

Visoka srednja škola (MSKO 3)– Jezičko-društvena gimnazija

Kurikularne oblasti

Step. 5 Step. 6

X Razred XI Razred Ukupno časova XII Br. časova Br. časova Uk. Čas % Uk. Čas %

Prirodne nauke -Zdravstveno vaspitanje -Fizičko vaspitanje

2

2

4

6.25

2

6.25

8. Metodološka uputstva Za ostvarivanje sadržaja definiranog u oblasti zdravlja i blagostanja mogu se koristiti različite metode rada kako bi se ispunili zahtjevi ove oblasti, ali i zbog specifikacija koje ona nosi u sebi. Neke od metoda koje olakšavaju uspješan razvoj su metoda učenja sa učenikom u centru: Učenje kroz saradnju- nastaje kada učenici rade zajedno, ponekad dva po dva, ponekad u grupama, da se izdvoji zajednički problem, da istraži zajednička tema, ili da se postigne uzajamno razumevanje u stvaranju novih ideja. Učitelj može veoma uspješno na školskom času da izvrši rad sa grupama, igranje uloga, brainstorming (oluja mozgova, itd). Zdravstveno vaspitanje može da se razvija u različitim oblicima koristeći interaktivne metode koje se kombinuju sa oblicima, kao što su rad u malim grupama, posjeta različitim zdravstvenim centrima, nedelje zdravlja i čistoće, predstave, izložbe crteža i dječijih radova na temu zdravstvenog obrazovanja, simboličke igre sa uloge po temi itd

80


9. Uputstva za ocjenjivanje Oblast Zdravlja i blagostanja, zbog svoje prirode i specifičnosti koje ima, zahtjeva različite načine ocjenjivanja na redovnoj osnovi, a fokus je na razumijevanje zdravlja, koncepata i prakse pozitivnog ponašanja i stavova. Drugim rečima, učenici bi trebalo da bude u stanju da kontinuirano i aktivno primjenjuju u praksi naučena znanja u svakodnevnom životu . Takođe, i za predmete iz oblasti vaspitanja, kao što je zdravstvo vaspitanje, zbog svojih specifičnosti , bilo bi vrijedno da se pored brojčane ocjeneprimjenjuju u velikoj meri uglavnom opisno ocjenjivanje, iz razloga jer se grupni rad, projekti, motorika, govorne sposobnost, itd . ne mogu mjeriti pomoću testova. Za njihovo mjerenje i ocjenjivanje, koristiti i druge instrumente. Direktno posmatranje je odgovarajući postupak za oblast zdravstvenog vaspitanja i može se koristiti u različitim situacijama učenja na svim nivoima školovanja. Postoji nekoliko tehnika i alata koji pomažu direktno posmatranje učeničkih aktivnosti, koje se koriste za ocjenjivanje. Bilten o učešću je tehnika posmatranja koja se može koristiti za posmatranje u malih grupa ili tokom diskusija. Bilten pokazuje ko doprinosi, koliko često sarađuju i koliko je važna njegova pomoć, itd. Kontrolna lista - sadrži listu tema, ciljeva, znanja za koji ce biti posmatran učenik. Osnovna svrha kontrolne liste je da snimi kontinuiranuprocjenu napretka učenika, pokazujući kako ispunjava zadatke ili ciljeve raznih vrsta. Pored liste elemenata koji ce se posmatrati, data je i skala ocjenjivanja. Dosije učenika - predstavlja tačan i sažet portret, koristi se kao zbirka ciljeva i radova učenika kako bise prikazali obrasci za rad učenika, koji ukazuju na napredak učenika, njegovih vještina i nivoa rada. Njegova upotreba poboljšava učenje integriranjemocjene za učenje (OzU). Dosije može da sadrži, na primjer, crteže, projekte, rad , planove itd. Dosije je vrijedan iz ovih razloga:

• To je alat koji pruža informacije nastavnicima, roditeljima i učenicima (za njihov razvoj i napredak). • Daje učenicima sveobuhvatan pregled njihovog rada. • Pošto je sam pripremio dosije, učenik ima aktivnu ulogu u procesu učenja i ocjenjivanja (samoocjenjivanje).

Povratna informacija - koja ima za cilj kontroliranje i vrednovanje postignuća učenika, služiće kao neka vrsta dijaloga između nastavnika i učenika o kvalitetu učenja, nastave i napretka uopšte. Povratna informacija služi za identifikaciju teškoća učenika tokom procesa učenja, ali takođe pruža otkrivanje uzroka koji im donose teškoće i mogućnosti za poboljšanje svojih radova. Povratna informacija je efikasna kada se daje u pravo vrijeme - kada je to neophodno za učenika.

10. Nastavni materijali i resursi Za uspješnu realizaciju nastavne stručnosti u oblasti zdravlja i blagostanja važno je korišćenje različitih nastavnih resursa koji motivišu učenike i stimuliše njihov napredak u cilju sticanja potrebnih znanja i vještina za sadašnjost i budućnost. Imajući u vidu da su školski udžbenici vrijedni i važni resursi u učenju, ne treba ograničiti pristup informacijama učenicima samo na školske udžbenike, nego treba da koriste i druge resurse koji služeza planiranje i sprovođenje procesa razredne nastave. Za uspješnu realizaciju nastave u oblasti zdravlje i blagostanja treba se koristi širok spektar nastavnih sredstava, uključujući i udžbenike, knjige i vježbe aktivnosti, radne knjige, brošure, atlase, enciklopedije, obrazovne softvere, projekte, različite studije, analize i izvještaje o različitim relevantnim oblastima i druge knjige. Nastavnici, učenici i drugi nosioci obrazovanja, mogu takođe biti uključeni u osmišljavanju odgovarajućih obrazovnih resursa. npr, rezultati projekata sprovedenih od učenika, mogu postati vrijedni resursi za nastavu za različite razrede. Nastavnici mogu kreirati dosije, novine, časopise, stručnu literaturu ili priručnike za različite učeničke aktivnosti. Takođe, veoma je važno da učenici i nastavnici sarađuju u izradi različitih materijala kroz korišćenje informacionih tehnoloških resursa.

82


Kurikularna oblast–život i rad

Uvod


Konceptii opis

Pristup zasnovan na stručnost

Rezultati učenja u oblasti

Međukurikularna pitanja

Podjela vremena-opis



Nastavni materijali i resursi

1. Uvod

Dok se priprema za Život i rad ističe kao važno pitanje u cijelom kurikulumu, oblast životi rad ima za cilj da doprinese na poseban način kao ‘’nosilac’’ razvoja stručnosti za život i rad. U step. 5. i step.6, ova oblast se fokusira na životne vještine, pored vještinama koje se odnose na privredu, preduzetništvo, orijentiranje karijere, tehnologije i ITK.

2. Obrazloženje i opis Kroz ovu kurikularnu oblast, studenti će se upoznati sa različitim ulogama pojedinaca u životu i na poslu, kao i članovi porodica, građani, proizvođači, potrošači, poslodavci i zaposleni. Studenti će razviti svijest i samouvjerenost o postojanjumogućcnosti profesionalne orijentacije i karijere (pripreme za tržište rada i dalje obrazovanje), implementaciju IKT, razvoja preduzetničkih vještina, sprovođenje profesionalne tehnologije i potrebe za razvijanje međuljudskih odnosa u životu i na poslu u smislu tolerancije i međusobnog uvažavanja. Oni će razvijati duh za preduzetništvo i inicijativu, razviće i poštovaće planove rada i rokove, i upoznaće se sa kvalitetom procesa i ishoda. Učenje u kurikularnoj oblasti Život i rad i omogućava učenicima:

• Razumijevanje i praktičan rad kod kuće, u školi i u zajednici. • Podizanje ličnih kvaliteta za život i rad. • Razumijevanje i korišćenje tehnologiju za svakodnevni život i rad • Koristite IKT za poboljšanje učenja i kvaliteta svakodnevnog života.

83


• Vježba razvoj preduzetništva i biznisa. • Promocija bezbjednih uslova za život i rad . Priprema za profesionalni život i buducu karijeru. • Olakšavanje komunikacije u/za život i rad. • Spremnost da se zaštiti i sačuva prirodu i životna sredina.

3. Osnovni koncepti oblasti: :

• Savjetovanje i karijerna orijentacija • Tehnologija, uključujući IKT • Rad i obrazovanje za preduzetništva

Savjetovanje i karijerna orijentacija

Razvoj vještine za otkrivanje mogućnosti za karijeru, kao i samo procjene svojih interese i sklonosti u cilju donošenje odluka za školovanje/ dalju obuku i zapošljavanje, kako bi bili funkcionalni članovi društva. Veoma je važno da učenik ima potpunu informaciju o tržištu rada u svom lokalitetu , veći u celoj zemlji, kao i na svetskom tržištu rada. U principu pruža se informacije o lokalnom tržištu rada. Učenik ce naporno raditi da što bolje spozna sebe.

Tehnologija, uključujuci ITK Tehnologija omogućava sticanje znanja i vještina neophodnih u smislu tehničko-tehnološkog razvoja, kao i uspješno i samostalno korišćenje tehnološke opreme struke i ITK. Studenti usvajaju koncepte o tehničko-tehnološkim procesima, razvijaju tehničke vještine i vještine u planiranju praktičnih aktivnosti. Studenti stiču vještine za korišćenje ITK za pronalazak, razvoj, analizu i predstavljanje informacija, kao i modele za rješavanje problema u određenim situacijama. Napomena: stručnjaci grupa odražavaju (konfigurišu posebno tehnologiju i posebno ITK) .

Rad i obrazovanje za preduzetništvo Istraživanje preduzeća i razvoj preduzetništva kod učenika omogućava istraživanje potrebe učenika za kreativnosti u preduzetništvu, bilo kao poslodavca ili kao zaposlenog, identifikovanje i izvođenje nekih vještina i razvijanje atributa u vezi sa preduzetničkim sposobnostima. Istraživački rad na lokalnoj i globalnoj ekonomiji omogućava studentima da istražuju efekte na tržištu rada, implikacije za njihovo buduće zaposlenje. Pružanje neophodne stručnosti i vještina studentima biće imperativ za preduzetništvo, kao što su planiranje biznisa, administracija, marketinga, upravljanje resursima i upravljanje projektima.


Ciljevi kosovskog obrazovanja ce biti realizovan u kurikularnoj oblasti Život i rad kroz postepeno sticanje i kultivisanje ključnih stručnosti predviđenih u OKK. Oblast Života i rada treba se sprovodi na takav način da on treba da omoguci učenicima sticanje i postepenu primjenu ključnih stručnosti predviđenih u OKK. Organizovanje nastave treba da se fokusira na ono šta učenik treba da zna i na ono šta bi učenik bio u stanju da uradi. To se ogleda kroz znanje, vještine, stavove i ponašanja koja oni treba da odražavaju.

84


5. Rezultati učenja u oblasti Ishodi učenja se formulišu na osnovu osnovnih koncepata oblasti, RUO za kurikularnu oblast Život rad sadrže sami po sebi zahtjeve da učenik treba da postigne do kraja svakog nivoa. Organizacija RNSH sadrži znanja, vještine, stavove i vrijednosti koje se razvijaju i produbljuju prema gradaciji napretka , s obzirom na fizičku i psihomotorni razvoj djece. Ovi rezultati omogucavaju postizanje šest stručnosti iz okvira kurikuluma ističući stručan i produktivan doprinos.

NASTAVNI REZULTATI ZA 5 I 6 STEPEN

5 stepen X, XI razred

6 stepen XII razred

Razumijevanje i izvršavanje praktičnog rada kod kuće, u školi, i u zajednici

5.Opisuje razlike između pojedinačnih radova i radova na projektima.

6. Sprovodi aktivnosti za individualni rad i rad u grupi tokom realizacije određenih proizvoda i projekata.

5. Istražuje i organizuje na efikasan način i predstavlja informacije za praktične individualne aktivnosti i one u grupi.

6.Koristi znanje i lično iskustvo da dizajnira i implementira rad na projekte u školi pojedinačno i u grupama.

2. Povećanje ličnih kvaliteta za život i rad 5. Pokazuje neophodne vještine za pristup

mogućem zaposlenju. 6.Procjenjuje lične sposobnosti i identifikovana postignuća na osnovu različitih oblasti interesa za sopstveno poboljšanje , uzimajuci u obzir uticaje na izbor karijere u buducnosti.

3.Razumijevanje i upotreba tehnologije u svakodnevnom radu i životu 5.Opisuje uticaj tekućeg tehnološkog razvoja

kao potrebu za razvijanje profesionalnih kapaciteta u cilju zapošljavanja.

6. Objašnjava značaj kreativnosti i inovacija - s i razvija/učestvuje u školskim projektima u cilju promovisanja preduzetničkog duha kroz poređenje sa najboljom praksom, izgrađujući vještine za planiranje karijere.

5.Opisuje ulogu i funkciju proizvoda i usluga za relevantne namjene kako bi se ispunili svakodnevni i životni zahtjevi i potrebe.

6. Ocijenjuje kvalitete, funkcionalnost i vrijednost opreme, proizvoda i usluga koje koristi porodica,škola i zajednica.

4. Upotreba ITK za poboljšanje učenja i kvaliteta svakodnevnog života

5.Koristi informacionu tehnologiju u cilju dopune, poboljšanja i unapređenja svojih i iskustava i znanja drugih.

6. Koristi napredne programe za izvršavanje svakodnevnih poslova u svakodnevnom životu u školi i izvan nje.

5.Vježbanje i razvijanje preduzetništva i biznisa 5. Spreči različite rizike koji se mogu desiti na

radnom mestu na način da zaštiti sebe. 6. Spreči različite rizike koji se mogu desiti na radnom mjestu i na mjestu gde živi na način da zaštiti sebe i druge i okruženje

85


6.Promoviranje sigurnih uslova za život i rad 5.Predstavlja situacije znanju i ličnih vještina

za istraživanje moguće izvore na tržištu rada. 5.Predstavlja situacije znanju i ličnih vještina za istraživanje moguće izvore na tržištu rada.

7. Priprema za profesionalni život i buduću karijeru

5.Čita,interpretuje i dopunjuje dokumentaciju za lične potrebe na osnovu zakona i zahtjeva tržišta rada.

5.Čita,interpretuje i dopunjuje dokumentaciju za lične potrebe na osnovu zakona i zahtjeva tržišta rada.

8. Komunikacija u/za život i rad

5.Čita, interpretira i dopunjuje dokumentaciju za lične potrebe pozivajući se na zakonodavstvo i zahtjeve tržišta rada.

5.Čita, interpretira i dopunjuje dokumentaciju za lične potrebe pozivajući se na zakonodavstvo i zahtjeve tržišta rada.

9. Zaštita i čuvanje prirode i životne sredine

5. Razumije, opisuje i prikazuje odnose između tehnologije, društva i životne sredine.

5. Razumije, opisuje i prikazuje odnose između tehnologije, društva i životne sredine.

II. Stavovi, vrijednosti i uvjerenja

Poštuje sebe i druge Samopoštovanje Odgovoran Tolerantan Poštovanje različitosti Posvećen Pozitivan stav Saradnik Poštuje kodeks ponašanja Poštuje pravila Spremnost Siguran

Ljubopitljiv Nezavisnost u mišljenju i djelovanju Inicijativa i interes za različiti pristup Vjera u sopstvene snage Vjera u korišćenje tehnologije Volja Spremnost za saradnju Otvoren stav za podršku drugih Navika i vještine tokom teorijskog i praktičnog rada. Samoocjenjivanje, samokritičnost Konstruktivna kritika Poštovanje tačnosti Istraživanje za profesionalnu orijentaciju

`

86


III. Znanja

Identifikuje moguće rizike Razume uticaj pozitivnih i negativnih aktivnosti Razmjenjuje iskustva Opis Identifikacija

Sprovođenje Mjerenje Ocjenjivanje Skiciranje Presjek Stvaranje modela Pristup problemima iz različite perspektive Dizajniranje (kreativnost)

Istraživanje

Opravdanje PlaniranjeArgumentovanje Biznis Ekonomija Orijentacija u karijeri Tržište rada Poslodavac Zaposleni

IV. Vještine

Diskutuju Aktivno učestvuje Objašnjava Pokazuje ponašanje, aktivnosti, navike Sprovodi principe Praktikuje vježbe Gradi saradnju

Istražuje Grafička komunikacija Fleksibilnost Samoocjenjivanje Samokontrola Odlučnost Elektronska komunikacija

6. Međukurikularni pristup U okviru kurikularne oblasti Život i rad, jedna od njenih važnih ciljeva mora da je realizacija međukurikularnih pitanja što će pomoci postizanju ključnih stručnosti predviđene OKK. Neka od međukurikularnih pitanja koja treba uzeti u obzir na ovom nivou, ali i koja se mogu neprekidno tretirati i na ostalim nivoima su : • Poznavanje medija (korišćenje medija da razumevanje svijet oko nas); • Obrazovanje za održivi razvoj (komunalne usluge); • Zaštita životne sredine i razvoj ekoloških stavova; • Lični razvoj i životne vještine; • Volonterski rad; • Obrazovanje IT K/ osnovni elementi i e-učenje; • Svijest o karijeri; • Priprema za život i rad; • Svijest o ekonomiji; • Osnovno finansijsko znanje; • Obrazovanje za preduzetništvo; • Jezik i vještine komunikacije širom Kurikuluma

7. Podjela vremena (raspored časova)

Kurikularna oblast Život i rad u jezgru Kurikuluma uključuje aktivnosti koje promovišu razvoj vještina, sposobnosti, vrijednosti i stavova, uključujući i predmete (nastavne module) na 3.nivou: Smjernice u karijeri (nastavni moduli);

87

KURRIKULA BËRTHAMË PËR ARSIMINE MESËM TËLARTË TËKOSOVËS Tehnologija (profesionalni nastavni teorijski i praktični moduli); Tehnologija (profesionalni nastavni teorijski i praktični moduli); ITK(nastavni teorijsko-praktični moduli profila); Rad i vaspitanje za preduzetništvo(nastavni moduli). Takođe je u OKK određen broj i procenat nastavnih časova.

Kriterijumi namenjeni za kurikularnu oblast Životi rad su: obim, ravnoteža, horizontalna i vertikalna veza nastavnih rezultata sa šest (6)glavnih stručnosti i nastavak njihove realizacije od X-XII razreda.

Visoka Srednja škola (MSKO 3) Gimnazija prirodnih nauka

Kurikularne oblasti

Step.

Step. X razred XI razred Ukupno časova XII

razred br. časova br. časova Uk. Čas. % Uk.Čas %

Život i rad 1

1

2

3.33

1

3.13

Visoka Srednja škola (MSKO 3)-Jezičko-društvena Gimnazija

Kurikularne oblasti

Step.5

Step.6

X razred XI razred Ukupno časova XII razred

br. časova br. časova Uk.

% Uk.Čas. % Život i rad

1

1

2

3.33

1

3.13

Visoka Srednja škola (MSKO 3)Profesionalne škole

Kurikularne oblasti

Step.

Step. X razred XI razred Ukupno časova Razred

XII br. časova br. časova Uk. čas % Uk. čas %

Život i rad 15

15

30

46.88

16

50.00

8. Metodološka uputstva Za realizaciju sadržaja koji je određen u kurikularnoj oblasti Život i rad mogu se koristiti različite metode rada u cilju ispunjavanja zahtjeva koje ima ova oblast, ali zbog specifičnosti koje sadrži u sebi. Neke od metoda koje olakšavaju uspješan razvoj nastave koja u centru ima učenika, kao što su:

Učenje u saradnji - se dešava kada učenici rade zajedno, ponekad dva po dva, a ponekad u grupi, za isticanje zajedničkog problema, za istraživanje jedne zajedničke teme, ili za postizanje uzajamnog razumjevanja za stvaranje novih ideja. Nastavnik veoma uspješno na školskom času može da realizuje rad sa grupama, igra uloga, brainstorming (oluja mozgova) i dr.

Igra uloga-je kratak razgovor, jednostavan za organizovanje, sa prijatnim situacijama zajedničkog razgovora. Ona kod učenika razvija tečnost, podstiče interakciju u razredu, ostavljajući mjesto učeničkoj inicijativi i mašti. Igra uloga podiže na visoki stepen motivaciju. Zdravstveno vaspitanje može da se razvije u mnogo različitih oblika , koristeci metode koje kombinuju interaktivne oblike, kao što su rad u malim grupama, posjete različitim zdravstvenim centrima, nedelja zdravlja, pozorišni odlomci, izložbe crteža i dječjeg stvaralaštva na teme iz zdravstvenog obrazovanja. 88


9. Uputstva za ocjenjivanje Ocjenjivanje je jedan sveprisutan element u svakoj nastavnoj aktivnosti. Mjerenje i ocjenjivanje su sastavni i dovoljno značajni dijelovi nastave u savremenoj školi. Učenici uče dovoljno tokom godina školovanja. Međutim, ne može se sve ono što oni uče mjeriti testovima, i zbog činjenice, da za učenike osnovne škole, korišćenje različitih tehnika omogućava što realnije ocjenjivanje na osnovu različitih karakteristika učenika. Kurikularna oblast Život i rad, zbog prirode i svojih specifičnosti zahtjeva raznolikost načina ocjenjivanja na redovnoj osnovi, dok je fokus na razumijevanju Života i rada, konceptima i praktikovanju ponašanja, i pozitivnih stavova. Drugim rečima, učenici treba da su u neprekidnom stanju da sprovode u praksi naučena znanja u svakodnevnom životu. Takođe i za predmete oblasti Života i rada, zbog svoje specifičnosti, bilo bi vrijedno da se osim brojčanog ocjenjivanja, primjenjuje u velikoj mjeri opisano ocjenjivanje, pošto rad u grupi, projekti, psiho motoričke aktivnosti, senzitivne, govorne vještine itd.

Direktno posmatranje je jedna odgovarajuća procedura za oblast Život i rad i koja može da se koristi u različitim nastavnim situacijama i na svim nivoima školovanja.

Postoje nekoliko tehnika i instrumenata koji pomažu u direktnom posmatranju nastavnih aktivnosti koji se koriste za ocjenjivanje. Evo nekoliko od njih: Bilten učešća se opisuje kao jedna tehnika posmatranja koja može da se koristi za posmatranje, u malim grupama ili tokom diskusija.Bilten pokazuje ko daje pomoć, koliko često sarađuje i koliko je vrijedna pomoć itd. Kontrolna lista je jedan instrument koja sadrži listu sa temama, ciljevima, znanjima, za koje će učenik biti posmatran. Glavni cilj kontrolne liste je registrovanje jedno neprekidno ocjenjivanje za napredak učenika. Dosije učenika je sredstvo koje moče da se upotrebi za pokazivanje modela rada učenika, koje svjedoče napredak učenika, njegovih sposobnosti i nivoa radova. Dosije može da sadrži, na primjer, crteži, projekat, stvaranje, plan, i dr. Dosije je vrijedan iz ovih razloga: Sredstvo je koje daje informacije nastavniku, roditeljima i učeniku. Daje učeniku jedan potpuni pregled njihovog rada. Pripremajući sami dosije, učenik igra aktivnu ulogu u procesu učenja i ocjenjivanja.

10. Nastavni materijali i resursi Za uspješnu realizaciju nastavne stručnosti u oblasti zdravlja i blagostanja važno je korišćenje različitih nastavnih resursa koji motivišu učenike i stimuliše njihov napredak u cilju sticanja potrebnih znanja i vještina za sadašnjost i budućnost. Imajući u vidu da su školski udžbenici vrijedni i važni resursi u učenju, ne treba ograničiti pristup informacijama učenicima samo na školske udžbenike, nego treba da koriste i druge resurse koji služeza planiranje i sprovođenje procesa razredne nastave. Za uspješnu realizaciju nastave u oblasti Života i rada treba se koristiti širok spektar nastavnih sredstava, uključujući i udžbenike, knjige i vježbe aktivnosti, radne knjige, brošure, atlase, enciklopedije, obrazovne softvere, projekte, različite studije, analize i izvještaje o različitim relevantnim oblastima i druge knjige. Nastavnici, učenici i drugi nosioci obrazovanja, mogu takođe biti uključeni u osmišljavanju odgovarajućih obrazovnih resursa. npr, rezultati projekata sprovedenih od učenika, mogu postati vrijedni resursi za nastavu za različite razrede. Nastavnici mogu kreirati dosije, novine, časopise, stručnu literaturu ili priručnike za različite učeničke aktivnosti. Takođe, veoma je važno da učenici i nastavnici sarađuju u izradi različitih materijala kroz korišćenje informacionih tehnoloških resursa.

89



IV. NASTAVNI PLANOVI I PROGRAMI

Definicija

Opšti fond časova u preduniverzitetskom obrazovanju Kosova

Nastavni plan za visoko srednje obrazovanje

Kriterijumi za izradu nastavnog plana

Sprovođenje nastavnog plana

Autonomija škole

91


1. Definicija Nastavni plan je dokument od kojeg zavisi sva organizacija obrazovnog ili određenog razreda. Njime su definisana oblasti kurikuluma, nastavni predmeti i minimalno potrebno vrijeme, izraženo u procentima ili brojem časova za postizanje ishoda učenja za kurikularne oblasti i stepen, datih u jezgru kurikuluma. Novim OKK predviđaju se konceptualne i strateške promjene u nastavnom planu. Do sada je nastavni plan u našem sistemu obrazovanja bio izrađen i nadgledan od centralnog nivoa (MONT), a od sada i nadalje cilj je da se postepeno (sa podrškom MONT) Nastavni plan razvija na nivou škole. Ovo omogućava i dopušta veću autonomiju u organizovanju školskog plana, ali istovremeno zahtjeva veće angažovanje i odgovornost od same škole..

2. Opšti nastavni plan (opšti fond časova) za preduniverzitetsko obrazovanje

Škole u izradi nastavnog plana za formalni nivou (stepen i razred) moraju imati u vidu nastavak cjelokupnog pred univerzitetskog nastavnog plana za svaku kurikularnu oblast. Škola ima slobodu da unutar u vremena (procenta) određenog za svaku oblast isplanira organizaciju nastave, kako ona najbolje procjeni, uvek imajući u vidu ishode učenja za oblast i stepen kurikuluma i mogućnosti učenika.

MSKO 0 MSKO 1 MSKO 2 MSKO 3

Oblast kurikuluma

Step1 StepK2

III & V razred

StepK3 VI & VII

razred

StepK4 VIII &

IX razred

StepK5&6

Opšte obrazov

anje X, XI

& XII razred

StepK5&6 Profesionaln

o obrazovanje X, XI & XII

razred

Predškolsko

odjeljenje

I & II razred


33.33%

38.10%

33.33%

25.00%

26.67%

20.00 %

15.63%

Umjetnost 11.11% 9.25% 8.33% 7.14% 6.67% 6.67% 3.13% Matematika 22.22% 23.81% 20.83% 17.86% 13.33% 13.33% 9.38%

Prirodne nauke

5.56%

4.76%

8.33%

14.29%

16.67%

16.67%

6.25%


5.56%

4.76%

8.33%

14.29%

13.33%

16.67%

6.25%

Zdravlje i blagostanj

e

11.11%

9.52%

8.33%

7.14%

6.67%

6.67%

6.25%

Život i rad

5.56% 4.76% 4.17% 7.14% 6.67% 6.67% 46.88%

Izborni dio

5.56% 4.76% 8.33% 7.14% 10% 13.33% 6.25%

Ostale aktivno

Tabela: Opšti nastavni plan(opšti fond časova) za pred univezitetsko obrazovanje

92

KURRIKULA BËRTHAMË PËR ARSIMINE MESËM TËLARTË TËKOSOVËS 3. Nastavni plan (NP) za visoko srednje obrazovanje

Nastavni plan za visoko srednje obrazovanje MSKO /ISKED 3 ima neke izraženije specifičnosti. Prvo, ovaj nivo se sastoji od dva velika stepena kurikuluma, stepen 5 i stepen 6. 5 stepen obuhvata dva razreda, X i XI, dok 6 stepen samo XII razred. Takođe, ovaj nivo obrazovanja odražava dve vrste obrazovanja, opšte obrazovanja (OO) i profesionalno obrazovanje (PO), koji u smislu podjele procenta fonda časova za nastavne oblasti, nije isti. Škole i nastavnici treba da obrate pažnju na fleksibilnost i različite mogućnosti nastavnog planiranja koje su dopuštene nastavnim planom na ovom nivou obrazovanja . Fleksibilnost je dozvoljena kako u raspodjeli nastavnih časova po oblastima, u kojima nastavnici imaju mogućnost da samostalno odlučuju o raspodjeli godišnjeg fonda časova, uvek u okviru broja procenta ili predviđenih časova za oblast unutar određenog stepena. Takođe, nastavnici imaju opciju u okviru određene oblasti odluče o uravnoteženojraspodjeli časova za predmete koji čine tu oblast. Iz tog razloga, pre nego što škola, nastavnici, raspodjele časove za nastavne oblasti, imaju mogućnost da samostalno odlučuje o raspodjeli broja procenta ili časova predviđenih za stepen, npr.u petom stepenu (STEP.5) za dva razreda (deseti i jedanaesti razred) ima ukupno npr. 61 čas nedjeljno, onda nastavnik može samostalno da odluči koliko sati nedjeljno ce imati deseti, 30 ili 31, a koliko jedanaesti. Znači, ukoliko škola, nastavnici misle da je u desetom razredu (X) potrebno 31 sati nedjeljno, ukupno za sve oblasti, onda se za jedanaesti razred (XI), moraju pridržavati fonda od 30 časova, nanačin da se ne pređe fond od 61 časa nedjeljno za oba razreda i za peti stepen ( STEP5 ). Ili se može desiti suprotno, da se desetom razredu dodjeli nedjeljni fond od 30 časova, a jedanaestom razredu 31 čas, imajući u vidu uvek uzrast učenika.

Razred Nedjeljnih broj časova

(AP) Nedjeljnih broj

časova(AAP) X razred 30 32 XI razred 30 32

XII razred 32 32

Nastavni plan za visoko srednje obrazovanje se zasniva opštem nastavnom planu, koji je određen OKK. Na ovom nivou nastavni plan se predstavlja dvjema varijantama za svaku vrstu obrazovanja. Varijanta A i varijanta A1 za opšte obrazovanje (OO), i varijante B i B1 za profesionalno obrazovanje (PO). Varijanta A opšteg obrazovanja (gimnazije)(OO), zasniva se na procentu za oblast i ukupni broj časova za stepene. Škole, nastavnici nakon toga mogu da raspodjele za školske godine i za predmete na osnovu planiranja koji oni žele, ali uvek imajući u vidu predviđeni procenat za oblast i zadržavajući ukupan broj časova za sve oblasti za nedjelju.

93


Varijanta A (Gimanazija prirodnih nauka): Visoka srednja škola (MSKO 3) Gimnazija prirodnih nauka

Oblast kurikuluma

Step.


Br. časova br. časova Uk.čas. % Uk.čas %

Jezici i komunikacija - Maternji jezik

- Engleski jezik - -Drugi strani jezik - –Drugi jezici

8

8

16

26.67

8

25.00

Umjetnost - Muzičkovaspitanje - Likovno vaspitanje

1

1

2

3.33

1

3.13

Matematika 4

4

8

13.33

4

12.50

Prirodne nauke - Fizika - Kemija -Biologija - Astronomija

7

8

15

25.00

9

28.13

Društvo i životna sredina Istorija - Geografija - Građansko vaspitanje - Psihologija - Sociologija - Filozofija - Logika

4

3

7

11.67

4

12.50

Zdravlje i blagostanje -Zdravstveno vaspitanje -Fizičko vaspitanje

2

2

4

6.67

2

6.25

Život i rad

1

1

2

3.33

1

3.13

Izborni dio

3

3

6

10.00

3

9.38

UKUPNO: 30 30 60 100.00 32 100.00

94


Varijanta A (društveno jezička gimanzija): Visoka srednja škola (MSKO 3)–Društveno-jezička gimnazija

Oblast kurikuluma

Step.


Br .časova Br. ČASOVA Uk

% Uk. časova % Jezici i komunikacija - Maternji jezik

- Engleski jezik - -Drugi strani jezik

–Drugi jezici

8

8

16

26.67

8

25.00

Umjetnost - Muzičko vaspitanje - Likovno vaspitanje

2

2

4

6.67

2

6.25

Matematika 4

3

7

11.67

3

9.38

Prirodne nauke - Fizika - Kemija -Biologija - Astronomija

3

3

6

10.00

3

9.38

Društvo i životna sredina Istorija - Geografija - Građansko vaspitanje - Psihologija - Sociologija - Filozofija - Logika

7

8

15

25.00

9

28.13


2

2

4

6.67

2

6.25

Život i rad

1

1

2

3.33

1

3.13

Izborni dio

3

3

6

10.00

3

9.38

UKUPNO: 30 30 60 100.00 32 100.00

95


VarijantaA1 opšteg obrazovanja-gimnazije (OO) zasniva se na procentu ili na ukupnom broju nastavnih časova za oblast, za stepen i na specifičnom broju određenih časova po predmetu, po godinama i stepenu.

Varijanta A1 (Gimnazija prirodnih nauka):

Visoka srednja škola (MSKO 3)- Prirodna Gimnazija

Oblast kurikuluma

Nastavni predmeti

Step.

Step. X razred XI razred Ukupno časova XII razred

Br.

Br. časova Uk.časova.

% Br. oreve Uk.

% Jezici i komunikacija

- Maternji jezik - Engleski jezik - -Drugi strani jezik

–Drugi jezici

4 2 2 - -

8

4 2 2 - -

8

16 26.67 4 2 2 - -

8

25.00

Umjetnost Muzičko vaspitanje Likovno vaspitanje

0.5 0.5

1

0.5 0.5

1

2 3.33 0.5 0.5

1

3.13

Matematika Matematika 4 4 4 4 8 13.33 4 12.50 Prirodne nauke Fizika

Kemija, Biologija Astronomija

3 2 2

7 3 3 2

8 15 25.00 2

2 3 2

9 28.13


Istorija Geografija Građansko vas pitanje . PsihologijaSociologija FilozofijaLo

2 1 1 0

4

1 1 0 1 0 0 0

3

7 11.67 1 2 0 0 1 0 0

4

12.50

Zdravlje i blagostanje Zdravstveno vaspitanje Fizičko vaspitanje

2

2

4

6.67

2

2

6.25

Život i rad

1

1

2

3.33

1

3.13

Izborni dio

3

3

6

10.00

3

3

9.38

UKUPNO:

30

30

60

100.00

32

100.00

96


Varijanta A1 (Gimnazija društveno-jezičkih nauka): Visoka srednja škola (MSKO 3)- Prirodna gimnazija

Oblast kurikuluma

Nastavni predmeti

Step.

Step. X razred XI razred X razred XI razred

Br. časova Br. časova Br. časova Br. časova Br. časova Br.časova Br. časova



–Drugi jezici

4 2 2 - -

8

4 2 2 - -

8

16 26.67 4 3 2 - -

9

28.13

Umjetnost Muzičko vaspitanje Likovno vaspitanje

1 1

2

1 1

2

4 6.67 1 1

2

6.25

Matematika Matematika 3 3 3 3 6 10.00 3 9.38 Prirodne nauke Fizika

Kemija Biologija

2 1 1

4

1 1 1

3

7 11.67 1 1 1

3

9.38


Istorija Geografija Građansko vasp. Psihologija Sociologija Filozofija

3 2 2 0 0 0 0

7

2 2 0 2 2 0 0

8

15 25.00 2 2 0 0 1 2 2

9

28.13

Zdravlje i blagostanje Zdravstveno vaspitanje

2

2

4

6.67

2

6.25

Rad i život

1

1

2

3.33

1

3.13

Izborni dio

3

3

6

10.00

3

9.38

UKUPNO:

30

30

60

100.00

32

100.00

Varijanta B za stručno obrazovanje zasniva se na procentu oblasti i ukupnom broju časova za stepen. Škole, nastavnici onda mogu da ih raspodjele po školskim godinama i predmetima, na osnovu planiranja koje oni žele, ali uvek vodeći računa o propisanom procentu za oblast i zadržavajući ukupan broj časova za sve oblasti po nedjelji. Karakteristika ove varijante je da je u nekim nastavnim oblastima, nastava se izvodila ointegrisani predmet, dok u nekim oblastima sa odvojenim predmetima. U međuvremenu, dio oblasti Život i rad mogu biti organizovani kroz predmete, kurseve ili profesionalne module, u zavisnosti od smjera i profila škola.

Varijanta B1 za stručno obrazovanje se zasniva na procentu nastavne oblasti i predmeta (za one oblasti u kojima se ostvaruje učenje sa odvojenim temama, oblast jezika i komunikacija i oblast zdravlja i blagostanja) u skladu sa ukupnim brojem časova po stepenu. Dok u onim oblastima u kojima se u školi realizuje integrirano učenje, nastavnici imaju slobodu da raspodjele časove po školskim godinama i predmetima prema planiranju koje oni žele, ali uvek vodeći računa o propisanom procentu, zadržavajući ukupan broj časova za sve oblasti po nedjelji.

97


Tabela časova: Visoka srednja škola (MSKO 3) Profesionalne škole

Oblast kurikuluma

Step.

Step. X razred XI razred X razred XI razred

Br .ČASOVA Br. časova Br.Č

Br.

Br. ČASOVA Br. časova Jezici i komunikacija - Maternji jezik

- Engleski jezik - -Drugi strani jezik

- –Drugi jezici

5

5

10

15.63

5

15.63

Umjetnost - Muzičko vaspitanje - Likovno vaspitanje

0

0.00

0.00

Matematika 3 3 6 9.38 3 9.38

Prirodne nauke - Fizika - Kemija -Biologija

2

2

4

6.25

2

6.25

Društvo i životna sredina Istorija - Geografija - Građansko vaspitanje

2

2

4

6.25

1

3.13


2

2

4

6.25

2

6.25

Život i rad 15

15

30

46.88

16

50.00

Izborni dio 3

3

6

9.38

3

9.38

UKUPNO: 32

32

64

100.00

32

100.00

U profesionalnim školama, u zavisnosti od profila, škole odlučuju o raspodjeli časova, ali uvek imajući u vidu procenat časova po oblastima stepen kurikuluma. Procenat časova za oblast Život i rad zajedno sa časovima iz izbornog predmeta treba da ostane blizu 60 %.

4. Kriterijumi za izradu nastavnog plana Da bi nastavni plan bio funkcionalan u razvoju stručnosti predviđene OKK, nastavnici treba da uzmu u obzir nekoliko kriterijuma:

• Ukupan procenat dat u programu za svaku oblast i stepen kurikuluma • Nedjeljni broj časova • Rezultati učenja za oblast kurikuluma koje treba da posjeduju učenici tokom jednog stepena kurikuluma • Rezultati učenja za stepen kurikuluma • Psiho -fizičke i intelektualne mogućnosti učenika

98


• Priprema i iskustva učenika i • Drugi kriterijumi koje škola smatra potrebnim(kao, na primjer, za postizanje rezultata, držeći dodatne časove ili drugi oblici rada, koje odredi škola)

5. Sprovođenje nastavnog plana Sprovođenje kurikuluma kroz plan programe i prakse u razredu takođe će razmotriti inovativne i fleksibilne načine za određivanje fonda časova, kao što su:

• blok nastava, na primjer, za semestar za predmete koji ne zahtijevaju strog redoslijed (npr. može se učiti sa prekidima, nije neophodan kontinuitet); • Blok nastava se izvodi onda kada je potrebno vrijeme za razvijanje jedne određene aktivnosti u kontinuitetu, ili za neku studijsku posjetu regionu u kome djeluje škola; • blok časovi u okviru nedelje mogu da se organizuje u trajanju 80-90 minuta umjesto školskog časa 40 do 45 minuta, u skladu sa sprovođenjem interaktivnih pedagogije (metoda); • Fond za nastavne časove u bloku za učenje i praktičnu obuku u stručnim škola.

6. Autonomija škole Škole će moći da odlučuju, u saradnji sa roditeljima i drugim zainteresovanim stranama, za korišćenje vremena nastave i učenja na inovativan i fleksibilan način, kao osnovu za izrađivanje nastavnih programa sa bazom u školi, koji su podudarni sa potrebama učenika, u njihovom kontekstu i interesu. Dio kurikuluma sa bazom u školi ( između 10% -14 % od vremena škole ) će razmotriti nekoliko opcija, kroz koje se može definisati školska autonomija:

• Dodatne aktivnosti nastave i učenja, koje mogu pomoći u postizanju određene stručnosti ( tj., izborni predmeti, projekti, radovi od javnog interesa, umjetničke i sportske aktivnosti); • jačanje znanja, vještina i stavova u pojedinim oblastima nastave; • usvajanje tema / kurseve / opcionih modula koje pruža MONT; • razvoj specifičnih aktivnosti škole, koje određuju školske projekte (kao što je nastava i učenje jezika, ITK, karijerno vođenje); • Razvoj i sprovođenje modifikovanog kurikuluma u odnosu na lokalne uslove, sredstva i potrebe; • jačanje karijernog vođenja i priprema za život i rad.

99


PREDMETI U OKVIRU STEPENA KURIKULUMA 5 I 6

U novom kurikulumu za 5 i 6 stepen u svakoj oblasti Kurikuluma pojavljuje se veliki broj predmeta ili nastavnih oblasti, koji su organizativne tačke Kurikuluma. One su predstavljene u tabeli, dole. Sedam oblasti Kurikuluma sadrže bazu zaodređivanje odgovarajućih predmeta i oblasti nastave (vidi usvojenu verziju na albanskom OKK, str.32, aneks 5).

Oblast kurikuluma STEPENI KURIKULUMA

Step 5 Step 5

X i XI razred (opšte obrazovanje)

X i XI razred (Obrazovanje i profesionalni razvoj)

XII razred (Opšte obrazovanje)

XII razred (Obrazovanje i profesionalni razvoj)

Jezici i izražavanje - Maternji jezik - Engleski jezik - -Drugi strani jezik

–Drugi jezici


–Drugi jezici


–Drugi jezici

- Maternji jezik - Engleski jezik - -Drugi strani

jezik D i j i i Umjetnost - Muzičko vaspitanje

Likovno vaspitanje

Primjenjene umjetnosti

- Muzičko vaspitanje Likovno vaspitanje

Primjenjene umjetnosti

Matematika Matematika Matematika Matematika Matematika

Nauka Biologija Fizika Kemija

Prirodne nauke

Biologija Fizika Kemija Astronomi

Prirodne nauke


- -Istorija - Geografija - Građansko

vaspitanje - Psihologija - Sociologija - Filozofija


- Istorija - Geografija - Građansko

vaspitanje - Psihologija - Sociologija - Filozofija


Zdravlje i blagostanje Zdravlje i blagostanje -Fizičko vaspitanje

Zdravlje i blagostanje -Fizičko vaspitanje



Rad i život Rad i život Rad i život Rad i život Rad i život

100

Druge jezike – učenici mogu da izaberu između međunarodnih jezika (osim engleskog) i onih iz susjedstva u skladu sa listom usvojenom od MONT-a i ponude škole, usvojene od savjeta škole. Učenici ostalih zajednica, osim Albanaca i Srba, imaće mogućnost da nauče jedan od službenih jezika, znači albanski ili srpski od III razreda.

B£RTHAM£P£RARSIMINEMES£MT£LART£T£KOSOV£S

103


V. IZBORNI KURIKULUM ZA TREĆI NIVO

Koncepti Namjena

Sastav i realizacija

Struktura

Procedure za izradu Izbornog Kurikuluma Procedure za

odabir izbornog predmeta

Sprovođenje

103


1. Koncepti Izborni Kurikulum je dio opšteg Kurikuluma, koji za razliku od jezgra Kurikuluma određuje škola i razvija se tokom planiranog vremena sa nastavnim planomu skladu sa interesovanjima, potencijalima, mogućnostima, prethodnim informacijama učenika i sa mogućnostima škole.

2. Namjena Izborni Kurikulum je u funkciji postizanja glavnih stručnosti za stepen i oblast kurikuluma za:

• produbljivanje i proširivanje znanja, vještina i stavova za predmeta iz jezgra kurikuluma; • jačanje znanja, vještina i stavova za predmeta iz jezgra kurikuluma; • ispunjavanje posebnih potreba i interesa studenata prema uzrastu, zajednici i mjestu.

3. Sadržaj i primjena

Izborni kurikulum sadrži predmete koji se sprovode kroz: • posebne predmete, • module, • projekte • tematske jedinice (predmeta Kurikuluma i međukurikularnih tema).

4. Struktura izbornog kurikuluma

Izborni kurikulum ima istu strukturu kao i jezgro kurikuluma. To uključuje:

• Uvod • Obrazloženje i opis • Koncepti i Opis • Pristup zasnovan na stručnosti • Rezultati učenja na terenu • Međukurikularna pitanja • Podjela vremena - opis • Metodološka uputstva • Uputstva za ocjenjivanje (realizovana kao unutrašnja ocjenjivanja i ne ulaze u spoljno ocjenjivanje) • Nastavni materijali i resursi

5. Procedura za izradu izbornog kurikuluma Procedure izrade izbornog kurikuluma (izborni predmet), na osnovu uputstava za nastavnike, izdatih od MONT.

104

JEZGRO KURIKULUMA ZA VISOKO SREDNJE OBRAZOVANJE NA KOSOVU Ë Ë

6. Procedura za odabir izbornog predmeta Za proceduru odabira izbornog predmeta neophodno je poštovanje koraka određenih Administrativnim uputstvom za Izborni kurikulum izdatog od MONT-a.

7. Sprovođenje Izborni predmet, od trenutka odabira od strane učenika i odobrenja od strane nadležnih organa, ima isti status sa predmetima jezgra Kurikuluma, tj. je obavezan je za sve učenike koji ga odaberu. Nastavni period treba da traje ne manje od jednog polugođa. Izborni kurikulum se prati, ocijenjuje (specijalan status) i evidentira sa istim kriterijumima i principima kao jezgro kurikuluma. Dalja uputstva izbornog predmeta utvrđena su Uputstvom Kurikuluma za nastavnike

105



VI. OPŠTA METODOLOGIJA-UPUTSTVA

Uvod

Definicija

Povezanost rezultata iz oblasti kurikuluma i rezultata učenja prema stepenu

Nastava i učenje sa učenikom u centru i inkluzivna nastava

Nastava i učenje na osnovu integriranog pristupa

Nastava i učenje na osnovu kompetencije

Diferencirana nastava i učenje

Međukurikularna pitanja i

Pitanja izvan kurikuluma

107


Uvod Opšta načela za sprovođenje OKK, i JK, posebno, treba obilježiti na osnovu metodologije za postizanje opštih namjera određenih dokumentima i obrazovnim politikama. U svim dokumentima i obrazovnim politikama, izgrađenim u posljednje vrijeme na Kosovu, cilj je promoviranje opštih društvenih vrijednosti, zaštita prava čoveka, uključivanje u obrazovanje, poštovanje međusobnih vrijednosti, kao i razvoj pojedinca na osnovu njegovih sposobnosti i potreba za aktivnog građanina.

2. Definicija Ne postoji jedna posebna metodologija nastave i učenja za sprovođenje JK ili za sprovođenje kurikuluma jedne nastavne oblasti. Svaka oblast kurikuluma i svaki nastavni predmet ima svoje karakteristike za realizaciju prethodno postavljenih ciljeva. Stoga, ovu opštu metodologiju možemo definisati kao jedan sistem strategija, metoda, principijelnih načina, tehničkih sredstava, koja služe kao osnova za gradnju nastavnog koncepta ili za organizaciju pružanja nastave u školi. U cilju podrške i pomoći za učitelje/predškolske vaspitače i učitelje osnovnog obrazovanja, u sljedećem dijelu biće pružena opšta metodološka uputstva u vezi sa aspektom1:

• Povezanost rezultata iz oblasti kurikuluma/nastavne i rezultata učenja prema stepenu • Nastava i učenje sa učenikom u centru i uključivanje • Nastava i učenje na osnovu integriranog pristupa • Nastava i učenje na osnovu kompetencije • Diferencirana nastava i učenje • Među kurikularna pitanja i • Pitanja izvan kurikuluma

3. Povezanost rezultata učenja prema stepenu sa rezultatima iz oblasti kurikuluma/nastave oblasti

Kako bi se postigle glavne stručnosti iz OKK, MONT poziva učitelje da u svojoj nastavnoj praksi i učenju povežu rezultate učenja prema stepenu sa rezultatima učenja oblasti kurikuluma/nastave.

Učitelji u cilju realizacije ove veze treba da stvore ’’paket’’/set metoda, tehnika i didaktičkih sredstava za postizanje svakog rezultata učenja ili svake stručnosti. Takvi ’’paketi’’ treba da budu transparentni svakog dana i za svaki školski čas ispred učitelja, učenika i ispred roditelja. Ceo ovaj materijal treba da bude uključen dosije učitelja.

Nezavisno od odabrane metode, tehnike i didaktičkih sredstava za povezivanje rezultata učenja po stepenu sa rezultatima učenja po oblastima kurikuluma/nastave, učitelj treba da preduzme sledeće korake:

• Odredi, izabere specifičan rezultat/e po stepenu, koje cilja da ostvari sa učenicima2

• Rezultate učenja po stepenu izvede u specifičan rezultat po razredu; • Odredi, izabere specifičan rezultat/e učenja za oblast kurikuluma/nastave što pomaže postizanje

rezultata učenja po stepenu; 3 • rezultat učenja za oblast kurikuluma izvede u specifičan rezultat po razredu;

1. Specifična uputstva za sve glavne aspekte ovog poglavlja će se ogledati u okviru uputstava za nastavne oblasti, kao i u priručnicima za nastavnike i školske rukovodioce. 2.(podsjeti se : država je izradila rezultate učenja po stepenu i ostvaruju se kroz sve oblasti kurikuluma); 3.(podsjeti se: država je izradila rezultate učenja za oblasti kurikuluma/nastave);

108


•bira sadržaj / e nastave, nastavnih sredstava, metodologiju nastave i učenja, kroz koje sprovodi konkretne rezultate u oblasti kurikuluma za razred i specifične rezultate učenja za razred; • planira nastavu i učenje, uzimajući u obzir vremenski period, kako bi se postigli konkretni rezultati učenja za razred unutar školske godine. Nakon sprovođenja nastave, zadataka, poglavlje, analizira se, ocijenjuju njihov učinak kako bi se provjerili postignuti rezultati učenja za oblasti kurikuluma. 4. Nastava i učenje sa učenikom u centru i inkluzivna nastava

Primjena pristupa nastave i učenja sa učenikom u centru zahtjeva da se proces planiranja i organizacije nastave i učenja treba osloniti na pojedinačna iskustva učenika, na njihove potencijale, njihove potrebe i interese. Nastava i učenje sa učenikom u centru treba da se zasniva na principu uključivanja, koji uzima u obzir i bavi se različitim stilovima učenja, načina i brzine kojom uče učenici, i druge aspekti različitosti učenika, imajući u vidu pol, godine starosti, kulturu, socijalno i ekonomsko poreklo i specijalne potrebe učenika, bilo da se odnosi na aspekte dopunskog učenja ili na aspekte dodatnog učenja. Nastavnici imaju mogućnost da samostalno, oslanjajući se na svoju stručnost i na prethodna pojedinačna iskustva učenika, na njihove potrebe i interesovanja, da izaberu strategije, metode, tehnike nastave i učenja, nastavna sredstva, itd., ali u principu, njihov izbor treba da budeusmjeren na nastavu i učenje sa učenikom u centru i uključivanje. To znači da nastavnik mora da poštuje principe nastave i učenja sa učenikom u centru, gde:

•je učenik u centru nastave i učenja; • nastavnik tokom rada / aktiviranja učenika, nadgleda, pomaže i olakšava učenje učenika; •je učenik aktivan učesnik i angažovan/ uključen u aktivnosti koje promovišu učenje i interesovanja učenika; • su teme učenja relevantne i interesantne učenicima; • Ohrabruje učenike da postanu odgovorni, nezavisni i refleksivni i da nastave učenje tokom Čitavog njihovog života; • učitelj prati individualne razlike učenika kroz posmatranja i interakciju; • prilagođava nastavne aktivnosti u skladu sa razvojnim nivoom učenika; • nastava i ocjenjivanje se planiraju, imajući u vidu individualni razvoj i stilove učenja učenika; • pruža razne mogućnosti učenja i metoda ocjenjivanja za podršku različitih stilova Učenja učenika; • se istraživanja i ocjenjivanja učenika koriste za planiranje dalje nastave.

Važno je da svaki nastavnik može da koriste širok spektar nastavnih metoda, vršeći ravnotežu metodologije usmjerena na učitelja i one usmjerene na učenika, prilagođavajući se učenicima i rezultatima učenja utvrđenih za svaki nastavni čas.

109


5. Nastava i učenje zasnovano na integriranom pristupu Nastavni predmeti, odvojeni jedni od drugih, pružaju mogućnosti učenicima za sticanje znanja, vještina, nezavisne stavove (podijeljene). U cilju integracije ovih aspekata, jezgro kurikuluma za predškolsko odjeljenje i osnovno obrazovanje, ostvaruje se kroz nastavne predmete u oblastima kurikuluma i kroz nastavu i učenje zasnovanim na integriranom pristupu. Nastava i učenje na osnovu integriranog pristupa povezuje specifične sadržaje nastavnih predmeta u cilju postizanja rezultata učenja u oblasti nastave sa rezultatima učenja glavnih stručnosti- za stepen i nivo. Da bi se ispunili zahtjevi OKK i Jezgra kurikuluma za MSKO 1, MONT poziva predškolske i nastavnike osnovnog obrazovanja da sprovedu nastavu i učenje na osnovu integriranog pristupa, uspostavljajući:

- povezanost između oblasti kurikuluma/nastave, gde će specifični nastavni sadržaji doprineti razvoju ključnih stručnosti; - povezanost između rezultata učenja oblasti kurikuluma i rezultata učenja za stepene i nivoe, u cilju

da primjena znanja, vještina, stavova i vrijednosti bude povezana sa konkretnim situacijama iz svakodnevnog života;

- Integraciju u nastavi i učenju zajedničkih karakteristika predmeta odgovarajuće oblasti (na primjer, maternjeg sa engleskim jezikom) ili zajedničkih karakteristika oblasti kurikuluma (npr., oblast društvo i životna sredina i oblast prirodnih nauka);

- Aktivnosti sa učenicima koje da razvijaju stručnost u pronalaženju i razrađivanju informacija na efikasan i odgovoran način, za upotrebu elektronskog učenja, sadašnjih i budućih tehnologija u digitalnoj eri;

- Studentske aktivnosti koje promovišu perspektivu doživotnog učenja koje pomažu učenicima u razvoju njihove stručnosti, da bi se suočili sa izazovima i mogućnostima unutar razvoja današnjeg i budućeg društva i ekonomije.

6. Nastava zasnovana na kompetenciji OKK promoviše perspektivu zasnovanu na kompetenciji, sa namjerom da se znanja učenika, njihove vještine i stavove razvijaju u funkciji postizanja ključne stručnosti i rješavanja na različitih potreba učenika kako bi se ispunili zahtjevi kurikuluma i glavni rezultati učenje za stepen i nivo. Nastava i učenje usmjerena i orijentirana na kompetenciju, od nastavnika zahtijeva da izabere i organizuje nastavna iskustva koja integrišu odgovarajuća znanja sa vrijednostima, stavovima i sposobnostima studenata. Nastava i učenje na osnovu ključne kompetencije za nastavne rezultate opisuju šta je učenik u stanju da zna, radi, razume , ocijeni i zauzme stav o uspješnom završetku nekog stepena kurikuluma. MONT poziva učitelje da na osnovu nastavnih rezultata za oblasti kurikuluma i stepen / nivo nastave i učenja planiraju nastavu i učenje sa ciljem za postizanje stručnosti utvrđenih u kurikulumu za odgovarajući nivo obrazovanja, rastavi planiranje u godišnje, mjesečne i dnevne planove svakog učitelja. Takođe, MONT poziva nastavnike da sprovedu interaktivnu nastavu i učenje, gde nastavnik objašnjava manje, a više pomaže učenicima kako da uče i razvijaju svoju kompetenciju u učenju. Nastava i učenje na osnovu kompetenciji, zahtijeva od nastavnika da izaberu strategije, metode, tehnike i oblike rada sa učenicima, kao i da organizuju iskustva učenika koja integrišu relevantne vještine, znanja, vrijednosti i stavove. Nastava i učenje na osnovu kompetencija je usko povezana sa procesom ocjenjivanja, sa posebnim fokusom na formativnom i progresivnom ocjenjivanju. Za procjenu kompetencije učenika, važno je da svaki nastavnik izabere tehnike i instrumente za ocjenjivanje, koji omogućuju učenicima da pokažu, izraze i prikažu znanje, vještine i sposobnosti, a ne samo činjenična znanja. Na ovaj način nastavnici obezbjeđuju informacije o kvalitetu nastave i učenja, napretku učenika i razvoj kompetencija.

113


Postoji nekoliko pristupa i strategija koje omogućuju da nastava i učenje na osnovu kompetencija budu uspješni i pomognu učenicima u razvijanju kompetencije, bez obzira na oblast kurikuluma. Vrijedi izdvojiti tri najvažnija koja se oslanjaju na principe OKK, uključujući pristup na osnovu kompetencija:

• Stvaranje odgovarajućeg okruženja, u učionici i u školi, u kojoj se učenici osjećaju dobrodošlim i povezani jedni sa drugima, njihovim učiteljem i njihovom školom; • Razvoj nastave kroz pristup i tehnike aktivnog učenja ; • Sprovođenje strategije za nastavu i učenje, rješavanje problema i razvoj kritičkog mišljenja.

7. Diferencirana nastava i učenje Nastava i učenje predstavljaju diferenciran pristup pod kojima nastava , razvoj kapaciteta svih učenika , na osnovu planiranja , implementacije , kontrole , podršku i evaluaciju . Omogućuje uvažavanje postojećih razlika među učenicima u razredu u pogledu sadržaja koje će učiti, toka nastavne metodologije učenja, kao i mjerenja i materijala koje žele i mogu da koriste tokom učenja. Kroz diferenciranog učenja se omogućuje prilagođavanje vremena i brzine učenja i učenja sa individualnim karakteristikama svakog učenika. Takođe i prilagođavanje obima, vrste i stepena težine sadržaja,zadataka i obaveza sa individualnim karakteristikama učenika. Da bi učitelj organizovao i sproveo uspješnu diferenciranu nastavu i učenje, trebalo bi da se osloni na motive, sposobnosti, interesovanja i stilove učenja učenika. Ovo su ključni aspekti na koje učitelj treba da zasnuje diferenciranu nastavu i učenje. Učitelji prvog stepena obrazovanja, u smislu uspješne organizacije i sprovođenja diferencirane nastave i učenja treba da:

• Izrade oblike organizovanja nastave, koji promovišu i pomažu razvoj unutrašnje motivacije učenika i mehanizama samokontrole u učenju;

• Efikasno koriste aktivnosti sa učenicima koje promovišu organizovano učenje; • organizuju proces učenja kroz razne pristupe koji omogućuju i olakšavaju istraživanje i identifikaciju postojecih studentskih iskustava, znanja njihovih stavova i koja omogucavaju aktivno učešce učenika u ispravljanju mogućih grešaka, i da pružaju podršku učenicima u reorganizaciji svojih faktičkih i proceduralnih znanja za postizanje kompetencije učenika za učenje.

• koriste različite tehnike i oblike kooperativnog učenja u procesu učenja; • Praktikuju različite oblike organizacije nastave i učenja (nastavne aktivnosti, rad u grupama, rad u parovima, individualno učenje), koji se fokusiraju na aktivnosti koje razvijaju samopouzdanje, inicijativu , rješavanje problema i kreativnost učenika;

• organizuju nastavu i učenje kroz diferencijaciju zadataka, njihovog ispunjavanja, kontrole, ocjenjivanja i stepen pomoći koji pružaju nastavnici treba da odgovara svakom učeniku.

• Primjenjuju tehnike za organizovanje učenja koje odgovaraju jednom određenom zadatku kroz koji se razvijaju specifične vještine favorizovanih učenika;

• koriste različite oblike organizovanja učenja za učenike koji zahtijevaju poseban tretman, imaju posebne obrazovne potrebe, uključujuci učenike sa teškoćama u učenju ili problemima u ponašanju;

• Organizuju nastavu kroz koje olakšavaju saradnju i korišćenje organizacionih modela (npr. uključivanje) koji promovišu jednake mogućnosti za učenje, kako u sferi saradnje između učenika u učionici i školskim aktivnostima, tako i izvan nje;

• koristiti različite nastavne tehnologije, koje nude veće mogućnosti za naprednu organizaciju nastave i učenja, pomoću kojih ćemo nastavni proces učiniti privlačnijim za učenike.

8 .Međukurikularna pitanja


Jezgro kurikuluma za predškolski razred i razrede osnovnog obrazovanja obuhvata prostor za učenje izvan granica predmet na način da djeca / učenici mogu da izgrade veze između oblasti kurikuluma i različitih oblasti. Međupredmetno učenje, zasnovano na grupiranje iskustava i rezultata iz raznih oblasti kurikuluma, i međukurikularnih pitanja, treba da pruži relevantna iskustva, izazovna i koja donose zadovoljstvo u kontekstu ispunjavanja potreba i zahtjeve različite djece i mladih. Ostvarivanje veza između oblasti kurikuluma stvara mogućnosti za napredak u razvoju učeničkih vještina, poznavanja i razumijevanja novih koncepata ili razgledanje i jačanje koncepata i vještina iz različitih perspektiva. Takođe, ovaj pristup pomaže da kurikulum bude koherentan i da ima puni smisao iz perspektive učenika. Integriranje međukurikularnih pitanja u jezgru kurikuluma za predškolskeodjeljenja i odjeljenja osnovnog obrazovanja se može postici kroz:

- Pronalaženje korelacije između predmetima/ tema ili nastavnih jedinica u cilju realizacije neke od kompetencija JK, na primjer, ukoliko je nastavna tema zaštita životne sredine, ona se takođe odnosi na jezička pitanja, književna, ali i na matematiku, građansko obrazovanje itd. Dakle, postoje mnoge mogućnosti za pronalaženje povezanosti putem kojih se postižu nastavni ciljevi različitih oblasti kurikuluma; - Oblik pojedinačnih projekata ili izbornih kurseva, koji ih povezuju, pomažući jedni druge, različite teme ili oblasti, kao na primjer, projekti u građanskom obrazovanju sa smjernicama vođenja u karijeri vođenja itd, koji takođe pomažu sprovođenju posebnih kompetencija.

9 . Pitanja izvan kurikuluma Su nastavne strukturirane aktivnosti koje se javljaju izvan konteksta formalnih nastavnih oblasti i predmeta, ali koje pomažu u postizanju kompetencija za stepen kurikuluma i formalne nivoe obrazovanja. Za svaku od mogućih aktivnosti, nastavnik i škola treba da pripreme svrsishodan plan i program, usmjeren, a ne stihijske ili slučajni aktivnosti. U predškolskog, i razredu osnovnog obrazovanja, nastava i učenje u različitim oblastima kurikuluma c e biti podržan od strane aktivnosti izvan kurkuluma organizovanih za učenike, kao što su:

Posjete muzejima, parkovima, mjestima u prirodi i istorijskim mjestima, institucijama, galerijama, pozorištima i sl.;

• Proslave važnih datuma, događaja, tradicija, uspjeha; • Učešce u donošenju odluka u školi i u drugim oblicima školske demokratije; • Učešce u nastavnim grupama, u slobodnim aktivnostima i udruženjima ; • Razgovori sa gostima ( tj., liderima u zajednici , roditeljima , predstavnicima lokalnih preduzec a, političarima, ljudima iz medija); • Rad na projektima koji se fokusiraju na specifične teme i probleme koji imaju višedimenzionalni karakter Koji se podudara sa uzrastom učenika; • Izložbe ( tj., likovna, fotografija) ; • rad od javnog interesa ( tj. pomoc licima sa socijalnim potrebama, zaštita životne sredine, jačanje veze između generacija) ; • igre, horovi, školski časopisi; • Volonterski rad.

Preporučuje se da svi učenici budu uključeni u pitanjima izvan kurikuluma, i da u skladu sa njihovim sklonostima i ličnim talentima budu dio grupe u različitim aktivnostima: sportske ekipe, muzičke grupe, plesni ansambl, hor, pozorišni ansambl , grupa za pružanje podrške zajednici.

115



VII. VII. Ocjenjivanje – opšta uputstva

Uvod

Svrha ocjenjivanja

Osnovni principi ocjenjivanja

Unutrašnje ocjenjivanje i

Spoljno ocjenjivanje

115


1.Uvod Osnovni cilj škole je da promoviše učenje, dok je ocjenjivanje sastavni dio ovog procesa. Pošto učenje predstavlja jedan složen proces, onda je i ocjenjivanje učenja je takav proces. Ocjenjivanje učenika pruža informacije o nivou sticanja znanja učenja, dok nastavnicima pruža informacije u cilju promoviranja što boljeg kvaliteta nastave i takođe pruža povratne informacije obrazovnim institucijama i svim zainteresovanim stranama. Sprovođenje ocjenjivanja vrši po namjeni, principima i vrstama ocjenjivanja.

Ocjenjivanje je najvažniji cilj reforme u obrazovnom sistemu Kosova, kroz koji se prosuđuje na kom nivou je obrazovanje i koji je željeni nivo za obrazovanje. U cjelini ocjenjivanje kao proces sprovodi se u funkciji nastavnika / ocjenjivača, nastave i učenja, nudeci učenicima ne samo pisane kriterijume, već i različite modele tipova ocjenjivanja, za razumijevanje konkretno ciljeva kojima oni teže.

2. Svrha ocjenjivanja Ocjenjivanje ima sljedeće glavne svrhe:

• Podrška i jačanje učenja; • Redovno izvještavanje o napretku pojedinih učenika; • Uspješno ispunjavanje kompetencija utvrđenih u kurikulumu • Postavljanje i praćenje standarda postignuca za svaki nivo; • Poređenje, certifikacija i orijentacija učenika za dalje obrazovanje.

3. Osnovni principi ocjenjivanja Ministarstvo obrazovanja, nauke i tehnologije je razvila nacionalne standarde za ocjenjivanje sa osnovom u školi i etičkog kodeksa za ocjenjivanje. Ocjenjivanje će uvek biti u skladu sa stopama ova dva dokumenta.

• Ocjenjivanje uvek treba da se odnosi na ključne kompetencije i rezultate učenja na osnovu oblasti kurikuluma, oblasti predmeta, za razred, za stepen i nivoa obrazovanja.

• Instrumenti ocjenjivanja uvek treba da budu prilagođena, u zavisnosti od svrhe ocjenjivanja. • Oblik i vrsta ocjenjivanja i posebno način na koji su iskazani rezultati, treba uvek da

odražavaju svrhu ocjenjivanja. • Način izgradnje ocjenjivanja treba uvek da bude transparentan i fer. • Ocjenjivanje treba uvek vršiti na odgovoran način sa najvišim etičkim standardima.

4. Unutrašnje ocjenjivanje

Unutrašnje ocjenjivanje sa bazom u školi, uglavnom za cilj ima podršku i jačanje učenje i redovnog izvještavanje o individualnog napretka učenika.

Unutrašnje ocjenjivanje obično primjenjuju ove dvije vrste ocjenjivanja: • Kontinuirano ocjenjivanje; • konačno ocjenjivanje.

Formativno ocenjivanje Kontinuirano ocjenjivanje je ocjenjivanje na nivou razreda, koji usmjerava i podržava učenje tokom cele školske godine, a na kraju školske godine ocjenjivanje izvještava o napretku učenika. Kontinuirano ocjenjivanje učenika od strane nastavnika u nastavnom procesu se fokusira na:

4. Vidi administrativna uputstva“Nacionalni standardi za ocjenjivanje sa bazom u školi” i “Etički kodeks za ocjenjivanje”.

116


• identifikovanje rezultata učenja, cilja učenja i kriterijuma uspjeha; • podrška za samoocenjivanje i uzajamno ocenjivanje, na osnovu kriterijuma uspešnosti; • davanje povratne informacije o učinku učenika na osnovu kriterijuma uspešnosti; • identifikovanje i izveštavanje o napretku postignuca učenika na osnovu kriterijuma uspješnosti.

Kontinuirano ocjenjivanje se vrši brojčano (1-5), i predstavlja skalu ocjenjivanja postignuća učenika za posjedovanje znanja, vještina i stavova za ispunjavanje kompetencija. U redovnim vremenskim periodima tokom školske godine, učenici moraju da imaju brojčane ocjene. Nastavnici ce ocijenjivati napredak učenika, ne samo na osnovu formalnih testova, ali na osnovu podataka o postignućima koje su vodili tokom svoje nastave, kao što su: posmatranje, upitnici, nastavni zadaci, eseji, dosijei, fokus grupe, projektni rad i sl. Oni ce izvještavati o rezultatima koristeci skale ocjenjivanja koje obuhvataju ocjene. Učenici mogu da pokažu stepen ostvarivanja određenog učinka kroz dimenzije znanja, vještina, stavova i vrijednosti koje imaju, kako u kvantitetu, gustini, dubini, doprinosu, kreativnosti i kvalitetu za posjedovanje kompetencija.

Ocjena 1 (slaba / nedovoljan) definiše nedovoljan učinak u realizaciji datog zadatka. Učenik nije dostigao minimalni nivo posjedovanja kompetencija, nije dostigao prelaz donje dozvoljene granice predmeta/ nastavne oblasti. Ocjena 2 (dovoljna) definiše dovoljan učenika dovoljno performansi u realizaciji datog zadatka. Učenik ima malo znanja, njegovo javljanje je rijetko, površno i ograničeno. On je dostigao minimalni prihvatljiv nivo stručnosti u savladavanju i ispunjavaju kriterijume dozvoljavajući prolaz objekta / predmetne oblasti . Ocjena 3 (dobar) daje dobre rezultate u realizaciji datog zadatka. Učenik ima djelimične i plitka znanja, ponekad se javlja i ima uobičajenu kreativnost, on je dostigao prosječan nivo posjedovanja kompetencija. Ocjena 4 (vrlo dobar) definiše veoma dobre performanse u realizaciji datog zadatka. Učenik obično ima potpuna i duboka znanja, javlja se brzo i pokazuje maštu, i postigao je vrlo visoki " željeni " nivo " u posjedovanju kompetencija. Ocjena 5 (odličan) definiše odličan i originalan učinak u realizaciji datog zadatka. Učenik ima dosljedno široko i duboko znanje, i automatski se javlja, kreativan je, on je dostigao odličan nivo u posjedovanju svih kompetencija, a istovremeno koristi materijale i dodatne resurse. Tokom procesa ocjenjivanja predmeta/nastavne oblasti , učenik se ocijenjuje uzimajuc i u obzir sve nivoe znanja, zasnovane na rezultatima učenja za oblasti/ nastavne predmete u ostvarivanju kompetencija.

Sumativno ocenjivanje

Konačnoocjenjivanje se vrši na kraju svake školske godine i odražava nivo performansi učenika tokom školske godine. Na kraju školske godine, učenici dobijaju konačne ocjene . Konačna ocjena c e biti u opisnoj formi (A, B, C, D), koja dolazi iz aritmetičkog prosjeka ocjena iz formativnog ocjenjivanja tokom školske godine na nivourazreda. Opis konačne ocjene na osnovu skale ocjenjivanja predstavljen je kao što sledi:

Ocjena A (prosječna od 4.5 do 5.00) Ocjena B (prosječna od 3.5 do 4.49) Ocjena C (prosječna od 2.5 do 3.49) Ocjena D (prosječna od 2.0 do 2.49)

117


Primjer konačnog ocjenjivanja: kontinuirano ocjenjivanje, realizovano na nivou razreda tokom nastavne godine za učenika za jednu od oblasti /nastavnih predmeta je izvršeno sa 8 ocjena, brojčane vrijednosti(1-5), na osnovu skale ocjenjivanja (3,4,5,3,2,5,2,5). Aritmetički prosjek brojčanih ocjena donosi na kraju školske godine ovu konačnu ocjenu:

3 +4 +5 +3 +2 +5 +3 +5= 30= 375 (Ocjena B)

8 8

Ocjena iz jednog predmeta/ predmetne oblasti, biće osnova za izvještavanje učenika i roditelja. U izvještaju škole za roditelje, ocjene moraju biti praćene kratkim komentarima od strane nastavnika, šta bi mogli učenici da rade da poboljšaju svoje performanse i kakva može da bude podrška u cilju poboljšanja i podrška za nadarene učenike. Ovaj pristup ocjenjivanja podrazumeva sve nastavne oblasti i uključuje svakog učenika. Učenici koji nisu dostigle nivo D (2:00 do 2:49), nisu dostigli minimalne neophodne rezultate učenja po oblasti / nastavnog predmeta za odgovarajući razred. U slučaju da učenik nije dostigao neophodan minimum rezultata učenja, u ne više od tri oblasti/ nastavnih predmeta, moguća je dopunska nastava. Dopunsku nastavu organizuje škola u trajanju od dve nastavne nedelje sa ne manje od dva nastavna časa dnevno za oblast/odgovarajući nastavni predmet. Dopunska nastava se organizuje od strane nastavnika odgovarajuće nastavne oblasti/predmeta. Konačna ocjena učenika, koji pohađaju dopunsku nastavu vrši se u školi od strane nastavnika odgovarajuće nastavne oblasti/predmeta. U slučaju da učenik i posle pohađanja dopunske nastave nije dostigao neophodni minimalni rezultat učenja, on ima pravo da se podvrgne još jednom konačnom ocjenjivanju pre kraja školske godine 5.

Zaključno ocjenjivanje

Zaključno ocjenjivanje na prvom nivou vrši se na kraju prvog stepena (II razred) i na kraju drugog stepena (V razred). Ova ocjena se izvodi iz aritmetičkog prosjeka registrovanih ocjena u dnevniku koje se pokriva sa odgovarajućim stepenom kurikuluma, ali se ocjenjivanje učenika vrši na osnovu liste rezultata učenja na osnovu stepena kurikuluma za oblasti kurikuluma određene jezgrom kurikuluma i svaki rezultat se ocijenjuje brojčanim ocjenama (1-5). Aritmetički prosjek ovih ocjena dovodi do zaključne ocjene (A,B, C, D) Primer zaključnog ocenjivanja: jedna nastavna oblast u okviru jedne skale, npr. ima 1-12 nastavnih rezultata i za svaki rezultat učenja, učenik dobije brojčanu ocenu, aritmetički prosek ocena predstavlja zaključnu ocenu

3+4+5+3+4+5+2+5+4+5+4+3 = 47 = 3.92= Ocjena B 12 12

Ovaj pristup ocenjivanja obuhvata sve nastavne oblasti i obuhvata svakog učenika. Učenici koji nisu dostigli nivo D (2.00 - 2.49) nastavljaju tekući stepen/razred, sa dodatnim programom za odgovarajuće oblasti. Nakon dodatnog programa i zaključnog ocjenjivanja, učenici koji ne dostignu nivo D ne nastavljaju tekući stepen/razred. Zaključana ocjena je ocjenjivanje sa bazom u školi, u saradnji sa opštinskim organima u cilju planiranja mjera da za obezbjeđivanje neophodnog nivoa ključnih kompetencija od svih učenika. Nastavnik za ocjenjivanje rezultata za svaki stepen kurikuluma svaki rezultat treba da rastavi na pet nivoa postignuća na način da tačno zabilježi postignuće svakog učenika za svaki nastavni rezultat . Zatim, u zavisnosti od nivoa postignuc a svakog rezultata učenja, planira dopunske aktivnosti za učenika koji ima zastoj u postizanju određenog nastavnog rezultata

5. 5. Uređuje se Administrativnim uputstvom. 6. Uređuje se Administrativnim uputstvom.

118


U učeničkoj knjižici i završnom svjedočanstvu prvog nivoa školovanja razreda registruju se samo zaključne ocjene oblasti kurikuluma. evidentiraju samo zaključujući oblastima programa

5. Spoljno ocjenjivanje Spoljno ocjenjivanje postignutog uspjeha učenika organizuje centralni stručni organ u cilju verifikacija stanja i nivoa kvaliteta obrazovanja i ocjenjivanja na nivou škole, opštine ili države. Osnovni ciljevi spoljnog ocjenjivanja služe za :

• Klasifikaciju studenata i orijentaciju za dalje obrazovanje; • Certifikacija pojedinaca za ispunjavanje ciljeva u pravcu kurikuluma; • Monitoring obrazovnog sistema i izvještavanje o poređenju dostignuća i napretku postignuća učenika, škola i opština na nivou zemlje, i donošenje preporuka za sve zainteresovane strane ( kreatori politika i zakonodavaca koji utiču na poboljšanje sistema obrazovanja) ..

Certifikacija o posjedovanju kompetencija vrši se upotrebom nacionalnog ocjenjivanja koji je pripremljen pod nadzorom stručne centralne vlasti, ovlašćenog od strane MONT-a. Nacionalno ocjenjivanje se vrši na kraju drugog nivoa pred - univerzitetskog obrazovanja ( kraj IX razreda) ili na kraju stepena / razreda, u zavisnosti od interesa obrazovne politike. Ove ocjene su standardizovane i uglavnom su koncentrirane u mjerenju nivoa postizanja glavnih kompetencija. Zahtjevi (pitanja) ispita treba da ocjene jedan sveobuhvatan/detaljan i uravnotežen niz kompetencija kurikuluma i osnovnih nastavnih rezultata. Uredbe i procedure za ova ocjenjivanja su definisane relevantnim zakonima i administrativnim uputstvima7 . Praćenje napretka kroz proces spoljnog ocjenjivanja izvršio je MONT preko stručnog centralnog organa. Okvir kurikuluma takođe, osim spoljnog omogućuje školama i opštinskim vlastima organizaciju spoljnog ocjenjivanja na lokalnom nivou na kraju stepena kurikuluma, odnosno na kraju II razreda. Ovo ocjenjivanje je organizovano za:

• ocjenjivanje rada škola u podršci učenicima za vladanje osnovnim kompetencijama; • podizanje odgovornosti nastavnika, škola i opština; • obezbjeđivanjaposjedovanje ključnih kompetencija svih učenika.

Ovo ocjenjivanje ce obezbjediti povratne informacije školama, roditeljima, zajednici i opštinskim vlastima o kvalitetu obrazovnih usluga. Rezultati se bilježe u dosjeima učenika 8.

Nivo POSTIGNUĆA učenika Vrsta podrške za učenike

1

2

3

4 5 Podrška za poboljšanje

Načini Podrška za nadarene

Načini

Učenik započinje zadatak bez kratkog pogleda na tekst; on / ona ima problema sa artikuliranjem slova i čitanjem riječi uopšte ,povezivanje riječi u rečenice, itd

Učenik započinje zadatak bez kratkog pogleda na tekst; on / ona ima problema sa artikuliranjem slova i čitanjem nekih riječi ima poteškoća uopšte u tečnom čitanju rečenica

Student započinje zadatak gledajući bacajući brzi pogled na tekst: on / ona artikuliše dobro slova , riječi vezuje u rečenicu, međutim ima nekoliko problema sa tečnim čitanjem.

Student započinje zadatak gledajući bacajući brzi pogled na tekst: on / ona artikuliše vrlo dobro slova , riječi vezuje u odgovarajuću rečenicu, međutim ne čita dovoljno tečno.

Učenik započinje zadatak, pogledavši kratko tekst; on / ona artikuliše vrlo dobro slova , riječi vezuje u potpunosti u odgovarajuće rečenice; ton, brzina, naglasak su na svom mjestu, čita veoma tečno.

Učitelj odlučuje o tome kako će podržavati učenika, u kojoj aktivnosti ili kakvu će dopunsku aktivnost razviti

Kakve metode da primjeni, imajući u vidu stil učenja učenika

Učitelj odlučuje o tome kako će podržavati učenika, u kojoj aktivnosti ili kakvu će dopunsku aktivnost razviti

Kakve metode da primjeni, imajući u vidu stil učenja učenika

7. Uređuje sa Administrativnim uputstvo. 8. Uređuje sa Administrativnim uputstvom.

119


KONCEPTI OBJAŠNJENJE EKVIVALENTNI POJMOVI (engleski, albanski, srpski)

Odgovornost Koncept etičkog upravljanja (uključujuci etičko upravljanje škole) koja se zasniva na prepoznavanju i preuzimanje odgovornosti za odluke, postupke i njihove posljedice i povezano je sa očekivanjima za davanje odgovornosti zainteresovanim stranama.

Veštački jezik Jedan izmišljeni jezik, zasnovan na nekoliko opisanih pravila i razvijen za jedan određeni cilj, kako za međunarodnu komunikaciju, tako i za program kompjutera.

N.pr. Esperanto, Pascal itd.

Ocjenjivanje Procesi prikupljanja informacija i donošenja suda u vezi sa postignućima ili učinkom učenika.

Ocjenjivanje za učenje

Ima za cilj da podrži učenike u postizanju ključne kompetencije, pokazujući gde su u smislu predviđenih rezultata nastave. Zasniva se osvješćivanju učenika kako bi postali učesnici u određivanju nastavnih rezultata, kriterijuma kvaliteta i ličnih pokazatelja uspješnosti. Učenici uče šta treba da urade kako bi postigli one utvrđene nastavne rezultate i kako da stignu do njih.

Formativno ocjenivanje

Ocjenjivanje učenja

Prikupljanje važećih, povjerljivih i uporedivih dokaza za ocjenjivanje učenika u učenju(tj. njihovo ostvarenje u različitim oblastima kurikuluma/nastavnih predmeta i posjedovanju glavnih kompetencija) .

Konačno ocjenjivanje

Metodolgija ocjenjivanja

Strategije i aktivnosti se sprovode , obično, od strane nastavnika (unutrašnjaocjenjivanje) ili specijalizovanih agencija (spoljno ocjenjivanje ) za mjerenje dostignuća i učinka učenika

Stavovi Unutrašnje pozicioniranje prema ljudima, činjenicama, pojavama, radnjama, vjerovanjima i situacijama; spremnost za djelovanje

Odredbe

Osnovno obrazovanje

Godine školovanja koje se smatraju neophodnima, kako bi učenik postigao minimalne standarde za ključne kompetencije.

Obično pokriva obavezno obrazovanje

Blok nastava Fleksibilan način određivanja nastavnih časova, definišući kompaktnije vremenske periode za predmete/jedinice (n.pr. nastava jednog predmeta tokom jednog semestra od šest nedelja umjestonedjeljnih časova raspodjeljenih tokom cele školske godine)

Riječnik nastavnih pojmova9

9. Pojmovi koji nisu od značaja za nastavnika , mogu se izostaviti . 120


Noseći (glavni) predmet

Jedan predmet, koji, zasnivajući se na sopstvenom djelokrugu i strukturi više doprinosi postizanju određenih ciljeva nastave i omogućuje razvoj određenih kompetencija učenika (npr. Obrazovanje za rad i tehnologiju; lični razvoj; sposobnosti za život; sociološke studije).

Prijateljsko okruženje za djecu

Ambijenti za učenje koji su prijateljski, zasnovani na pravima, uključivanju, zdravi i zaštitnički za svu djecu. Oni takođe uključuju snažne odnose između porodica/zajednice i škole.

Vidi koncept UNICEF-a za škole i prijateljske obrazovne sisteme za djecu i zasnovane na pravima.

Ocjenjivanje sa bazom u razredu/Ocjenjivanje od nastavnika

Ocjenjivanje koje izvršava redovno od nastavnika u razredu kao dio njihovog učenja i strategija učenja, pruža informacije u odnosu na postignuća učenika i problema u učenju.

Kod Kod je pravilo za pretvaranje jednog djela informacije (na primjer, jedno slovo, jedna reč, fraza ili gest) u obliku ili drugo predstavljanje (jednog znaka u jedan drugi znak), nije neophodno da je iste vrste. U komunikaciji i izradi informacije, kod je proces putem kojeg se informacija iz jednog izvora pretvara u simbole za komunikaciju. Dekodiranje je obrnut proces, pretvaranje ovih informacija u obliku koda ponovo za razumljivu informaciju od primaoca.

Ovim se obuhvata: - Lingvistički kod(kada se

informacija izražava kroz različita lingvistička sredstva-zvukovi, riječi, slova, rečenica itd

- Umjetnički Kod(boja, oblik slike/dizajn/arhitektura/; glas-ton za muziku; pokreti, plesni pokreti; jezik – pokreti-mimika za dramu itd

Komunikacija Komunikacija je aktivnost prenošenja potpuno razumljive informacije. Komunikacija zahtjeva jednog pošiljaoca, poruku i primaoca, iako primaoc ne mora da bude prisutan ili da bude upoznat sa namjerama pošiljaoca da komunicira sa njim u periodu komunikacije; ovakva komunikacija može da se desi i na velikim rastojanjima, kako u vremenu, tako i u

Komunikacija zahtjeva da ugovorene strane zajednički podele jednu zajedničku oblast komunikacije, tj. Jedan kontekst. Proces komunikacije je potpun u slučaju kada je primaoc razumio poruku pošiljaoca.

Zajednice praktičnog interesa

Zajednice praktičnog interes, prema antropologu Jean Lave i Etienne Wenger, su grupa ljudi koji imaju zajedničke interese, zanate i/ili profesije. Grupa može da se razvije prirodno zbog zajedničkog interesa članova u određenoj oblasti ili domenu, ili se može tačnije stvoriti sa ciljem za sticanje znanja koje se tiču njihove oblasti.

Community of practice se dešava putem procesa razmjene informacije i iskustava sa grupom, gde članovi uče jedni od drugih i imaju mogućnost ličnog i profesionalnog razvoja (Lave&Wenger 1991). Zajednice praktičnog interesa mogu postojati virtualno, kroz grupa za diskutovanje i drugih informativnih grupa, ili u realnom životu, u kuhinji tokom posla, na terenu, na podu fabrike ili negdje u okruženju.

121


Kompetencija Opsežne sposobnosti za sprovođenje znanja, vještina, stavova, navika, vrijednosti i emocija na nezavisan, praktičan i značajan način.

Kompetencija/Vještine (ponekad se kompetencije izjednačavaju sa ‘’vještinama’’, posebno u izrazima kao što su “vještine za život”).Međutim, prema jednoj najodogovarajućoj definiciji kompetenciji, vještine se smatraju njihovim sastavnim djelom, zajedno sa znanjima, vrijednostima i stavovima (kompetencije takođe uključuju navike, modele mišljenja, ponašanje)

Obavezno obrazovanje

Trajanje školovanja koje se smatra obaveznim na osnovu zakona i (obično) je besplatno za učenike i njihove porodice. Sastav ‘Obaveznog obrazovanja’ na Kosovu obuhvata osnovno obrazovanje, niže srednje i visoko srednje (MSKO 1, 2 i 3).

Period kontaktiranja

Vrijeme koje se određuje sistematsku interakciju između nastavnika i učenika u okviru jednog predmeta, nastavne jedinice/nastave.

Konstruktivni pristupi

Filozofija i praksa koja se inspiriše iz različitih konstruktivističkih teorija učenja i razvoja koja naglašava da se učenje gradi kroz kulturu, kroz individualno i društveno iskustvo, kao i interakciju i kontekstima. Prema konstruktivnim teorijama, učenje bi trebalo da bude smisleno (da ima smisla) za učenika kako bi bio efikasan.

Jezgro kurikuluma

Zajednički zahtjevi za sve učenike u aspektu glavnih kompetencija, zajedničkih predmeta i opšte orijentacije.

Povezana međukurikularna pitanja

Važan sadržaj kurikuluma koji se ne odnosi isključivo na samo jedannastavni predmet ili oblast kurikuluma, već onaj koji se uči u nekoliko predmeta. Uobičajeni primjeri su vaspitanje za mir, prava čovjeka i građansko vaspitanje, rodna pitanja, vještine u komunikaciji i međukulturološko vaspitanje.

Povezane teme

122


Kurikularno Cjelovitost nastavnih oblasti, predmeta i među kurikularnih pitanja koja se nalaze u obrazovnom sistemu. Koncept se obično koristi kako bi podrazumjevao ‘’formalni ‘’ kurikulum ili ‘’predviđeni’’ (propisani), ali može da obuhvati i ‘’predviđeni’’ kurikulum ili ‘’skriveni’’. Takođe uočavaju se razlike između ‘’predviđenog’’kurikuluma (službenog), ‘’sprovedenog’’, ‘’interaktivnog’’(koji dolazi kao rezultat interakcije u razredu) i ‘’efektivnog kurikuluma’’ (ono što i stvarno uče učenici).

Kurikulum (al.)

Okvir kurikuluma Broj politika, propisa, smjernica ili uputstava koja su od suštinskog značaja za razvoj i implementaciju kurikuluma koji usmjerava razvoj nastavnih programa i drugih dokumenata kurikuluma. Uzimajući statut kurikuluma stubom obrazovnog sistema, okviri kurikuluma se obično vide kao "ustav " pred univerzitetskog obrazovnog sistema. Okviri kurikuluma se mogu izraditi za ceo sistem, za odvojene faze (kao što su osnovno obrazovanje) i / ili za određene oblasti i pitanja kurikuluma( kao što je okvir za integraciju pitanja vezanih za kurikulum).

Integrisanje Kurikuluma

Proces kombinovanja /izražavanjasadržaja nastave i predmeta u cilju promoviranja holističkog i inkluzivnog obrazovanja. Ovo dovodi do smanjenja broja diskretnih predmeta i obično se sprovodi u osnovnom i nižem srednjem obrazovanju.

PolitikeKurikuluma

Formalne odluke, od strane vlade ili obrazovnih vlasti koje imaju direktan ili važan uticaj u razvoju kurikuluma. Ove odluke su obično dokumentovane u zvaničnim vladinim dokumentima.

Struktura Kurikuluma

Način na koji je organizovan kurikulum u svakom sistemu, uključujući nastavne predmete i planove kurikuluma i kada oni treba da se "model" po kome oni treba da se uče. Kurikulum se može sastojati, na primjer, od glavnog i opcionog kurikuluma, koji se uči sa nekim razlikama između različitih razreda.

SistemKurikuluma

Cjelovitost odredbi kurikuluma i dokumenata kroz koje se daju instrukcije nastavnicimai drugim stranama u vezi sa njim da zašto, šta , kako i koliko dobro učenici moraju da uče. Sistem kurikuluma se obično sastoji od obrazovnih zakona, okvira kurikuluma, predmetnih kurikuluma, standarda ocjenjivanja , udžbenika i drugih nastavnih materijala.

123


Dijagnostičko ocjenjivanje

Ocjenjivanje koje se obično realizuje na početku procesa učenja i fokusirano je na identifikovanje prednosti i slabosti učenika i koje treba uzeti u obzir u podršci učenicima za prevazilaženje različitih problema u učenju.

Diferencirana nastava

Diferencirana nastava znači stvaranje višestrukih programa, tako da učenici sa različitim sposobnostima, interesovanjima ili potrebama učenja doživljavaju na jednak način potrebne puteve za usvajanje, korišćenje, razvijanje i predstavljanje svakodnevnog nastavnog procesa. Omogućava učenicima da preuzmu veću odgovornost i vlasništvo nad sopstvenim učenjem i pruža mogućnosti za nastavu sa drugom i zajedničko praćenje nastave.

Efektivni Kurikulum

Ono što učenici zaista uče u pogledu znanja, stavova i vještina..

Ostvareni Kurikulum

Elektronsko učenje

Učenje zasnovan na upotrebi nove tehnologije informacija i komunikacije u cilju promoviranja pristupa informacijama, kao i efikasno i odgovorno korišćenje u kontekstu njihovih (običnih) aktivnosti na distanci i u mreži.

Izborni kurikulum Nastavna oblast/predmeti koje učenik može da izabere u skladu sa svojim interesima, talentima i potrebama.

Preduzetničko vaspitanje

U užem smislu: priprema učenika i mladih za preuzimanje preduzetničkih uloga u ekonomiji, tj. Da stvaraju sopstvene biznise/preduzeća. U širem smislu: oprema djeca i mladi sa preduzetničkim vještinama kao što su inicijativa, rukovođenje, menadžerske i organizacione vještine.

Proširena nastava i vrijeme za učenje

Dodjela što većeg vremena za nastavu i praćenje nastave za sticanje određenih znanja, vještina i stavova u cilju podsticanja dubokog i održivog učenja.

Izražavanje Izražavanje može da se odnosi na simboličko izražavanje: izražavanje (jezik), izražavanje mišljenja komunikacijom preko jezika; izražavanje (matematika), razrađena kombinacija simbola koji su dobro formirani u skladu sa važećim pravilima ; izražavanje (programiranje), instrukcija za izvršavanje nečega što c e vratiti vrijednost, izražavanje (kroz umjetnost) (muziku) koje obilježava muzičku dinamiku.

Tjelesno izražavanje: Emocionalna izražavanja, verbalna i neverbalna ponašanja koje iskazuju osećanje; izrazi lica, pokreti lica koji prenose emocije; genetsko izražavanje, obrada u kojoj se informacija iz gena koristi u bio –kemiji;umjetničko izražavanje (ples, drama, mimika, itd.)

124


Spoljno ocjenjivanje

Ocjenjivanje koje sprovode vanškolske agencije na osnovu postupaka i instrumenata koje nudi vanškolska agencija (tj. spoljni ispiti; ispiti koje pružaju specijalizovane agencije za ocjenjivanje). Treba da se zasniva na standardima (nacionalnim) ocjenjivanja kako bi se subjektivnosti u ocjenjivanju se svelo na minimum.

Ekstrakuriku- larne aktivnosti

Strukturiranje nastavne aktivnosti koje se javljaju izvan konteksta formalnih nastavnih predmeta I oblasti. U nekim sistemima, one mogu uključivati radno iskustvo ili organizovani sport.

Formalni kurikulum

Nastavne mogućnosti i iskustva koja se nude učenicima u kontekstu formalnog obrazovanja. Formalni Kurikulum služi kao osnova za dobijanje certifikata i izdavanje društveno prihvatljivih

Predviđeni/službeni/obavezni kurikulum

Formalno obrazovanje

Obrazovni sistem strukturiran na hijerarhijski način i sa hronološkimrazredima, koji počinje sa osnovnom školom do univerziteta, uključujući, pored opštih akademskih studija, razne specijalizovane programe i institucije za tehničku i stručno obuku sa punim radnim vremenom. Rezultati i kvalifikacije stečene u formalnom obrazovanju priznaju se od strane društva kroz

Formativno ocjenjivanje

Ocjenjivanje se zasniva pre svega u razredu i sprovodi ga nastavnik u cilju podrške učenika da napreduju u učenju tokom jednog određenog vremenskog perioda. Učenje vidi kao proces, a ne samo kao rezultat (vidjetiocjenjivanje za učenje sa kojim je povezano)

Opšte obrazovanje (škole)

Postizanje i razvoj od učenika uopštenog širokog spektra znanja, vještina i stavova koji se odnose na akademske predmete / nastavu, kao i na rad i život učenika.

Skriveni kurikulum

Vjerovanja, stavovi i vještine koje učenici imaju ili razvijaju kroz svoja lična iskustva. Skriveni Kurikulum može ili ne može biti u skladu sa zvaničnim/obaveznim kurikulumom.

Holističko i svestrano učenje

Učenje koje integriše akademske aspekte razvoja učenika, vršeći napore za tretiranje pojava kao cjeline, naglašavajući povezanost prirodnih, društvenih i ličnih dimenzija i procesa.

Vidjeti “Integrisana nastava”

125


Holistički razvoj Harmonizovani napredak/razvoj svih dimenzija, tj. Intelektualnih, emocionalnih i motoričkih aspekata.

Pristup za razvoj ’’osobe u potpunosti’’

Okruženje za holističko učenje

Organizacija u određivanju učenja koja poziva učenike da istovremeno upotrebe svoje intelektualne, emocionalne i motoričke vještine.

Uključivo obrazovanje

Uključivo obrazovanje pokušava da tretira potrebu za učenje sve djece sa posebnim fokusom na onu koja su ugrožena od marginalizacije i isključivanja. Ono podrazumeva da su svi učenici-sa ili bez invaliditetom-u stanju da uče zajedno kroz pristup u zajedničkim predškolskim, školskim i obrazovnim sredinama u zajednici sa odgovarjućom mrežom uporednih usluga.

Neformalno obrazovanje

Sticanje i razvijanje znanja, vještina i stavova izvan formalnih školskih sredina ili neformalnih tokom svakodnevnih iskustava i u nedostatku predviđenog sistematskog nastavnog procesa.

Informativna i tehnologija i komunikacija(ITK)

Novi instrumenti i procesi za pristup i obradu informacija, kao i za komunikaciju, oslanjajući se na elektronska sredstva kao što su kompjuteri, TV, internet, ili druga digitalna oprema.

Integrirana nastava i učenje

Učenje koje se odražava i iznosi na vidjelo veze i povezanosti u pojedinačnom i društvenom životu (aktivnosti ljudi), prirodi i znanju.

Holističko i svestrano učenje

Interaktivni razredi

Sredina za učenje na nivou razreda, zasnovana na neprekidnoj razmjeni između nastavnika i učenika u pogledu aktivnosti zasnovanih na istraživanjima, rješavanju problema i konkretnog rada.

Interaktivna nastava i praćenje nastave

Filzofija i praksa za uključivanje učenika za određivanje i nadogradnju njihovog nastavnog iskustva, interesovanja, prethodnog znanja i konteksta.

Glavna kompetencija

Kompetencija koju obrazovni i sistem obuke smatra kao važnom u učenju svakog učenika i važnih doprinosioca u životu svakoga člana društva. Glavne kompetencije koje su najbliže ’’Osnovnom obrazovanju’’ mogu biti poznate i kao ’’osnovne kompetencije’’.

Generičke, poprečne i sveobuhvatne kompetencije

126


Glavni stepen kurikuluma

Određene faze kroz koje se realizuje kurikulum putem različitih nivoa i razreda obrazovanja. Periodi koji pokrivaju zajedničke karakteristike u pogledu razvoja djeteta, zahtjeva kurikuluma i pristupa nastavi i praćenju nastave za razvoj učenika i njihovog napretku u učenju. U okviru kurikuluma Kosova, ključne faze su određene na nivoima obrazovanja kako bi se obezbjedila: • Veća transparentnost i preciznost u izražavanju obrazovnih ciljeva i zadataka; • mogućnosti za konkretna uputstva za organizovanje rada škole sa akcentom na specifične metode, rezultate učenja i sredstava za ocjenjivanje; • mogućnosti za pružanje novih izazova u odnosu na razvoj učenika i specifičnih ciljeva svakog ključnog stepena kurikuluma.

Znanje Koncepti i činjenične informacije (podaci), kao i odnosi između njih (npr. , struktura i obrasci) u vezi sa prirodnom i vještačkomsredinom, ljudima i društvom,kulturom i privredom i našim pogledima na svet, ljude i društvo. Deklarativno znanja izdvaja znanje u vezi "šta", dok proceduralno znanje izdvaja znanja u vezi sa ’’kako’’.

Privreda i društvo znanja

Društvo i privreda u kojoj znanje postaje glavni izvor razvoja i napretka (posebno putem interneta, elektronskog učenja i posredničkih procesa elektronske opreme)

Kurikularna oblast

Široka nastavna kategorija koja grupiše predmete koje imaju zajedničke ciljeve i zadatke za sticanje znanja, vještina,vrijednosti i stavova. Unija predmeta u jednoj određenojnastavnoj oblasti uzima u obzir njihov specifičan doprinos razvoju učenika, u skladu sa opštim i specifičnim ciljevimaobrazovnog procesa u školama. Takođe uzima u obzir mogućnost interdisciplinarnog i multidisciplinarnog pristupa i ostvarivanje međukurikularnih ciljeva.

Curriculum area

Jezik Jezik može da se odnosi ili na specifične sposobnosti čovjeka za usvajanje i upotrebu složenih sistema komunikacije, ili specifičnog izražavanja jednog takvog složenog sistema komunikacije. Naučno izučavanje svakog aspekta jezika, naziva se lingvistika.

Oko 3000-6000 jezika koje ljudi danas govore predstavljaju najznačajniji primjer, ali se prirodni jezici mogu zasnivati ina vizuelnom stimulansu, a ne samo na onom audio, na primjer jezik znakova i pisani jezik. Kodovi i druge vrste vještačkih sistema, izrađenih na takav način da se koriste za programiranje kompjutera, takođe se mogu nazivati jezicima.

127


Perspektiva sa učenikom u centrupažnje

Filozofija i praksa organizovanja nastave, učenja i ocjenjivanja iz perspektive potreba, interesovanja i sposobnosti učenika.

Pohađanje nastave

Proces sticanja, apsorpcije i razvoja novih znanja, vještina, vrijednosti i stavova je integriran u prethodno postojećim strukturama, a takođe je baza za sticanje novih.

Nastavni sadržaj Teme, uvjerenja, stavovi , koncepti i činjenice , često grupisane u okviru predmeta ili oblasti kurikuluma pod znanjem, vještinama, vrijednostima i stavovima koji se očekuje da c e predstavljati osnovu nastave i

Sadržaj

Nastavno iskustvo

Situacije i procesi kroz koje učenici stiču/razvijaju znanje, vještine, vrednosti i stavove

Nastavne mogućnosti

Situacije i procesi koji imaju mogućnosti za podsticanje učenja kod učenika.

Rezultati učenja

Izjave koje opisuju šta učenici treba da znaju, vjeruju, procjenjuju i šta su u stanju da urade. Rezultati su izraženi u okviru kurikuluma u nizu domena, uključujući znanja, razumjevanja, vještina i sposobnosti, vrednosti i stavova.

Rezultati Nastavni Rezultati Kompetencije učenika Rezultati učenika- Postignuća učenika

Izvor učenja Preporuka i podrška za učenje učenika, uključujući i udžbenike, nastavne softvere, pribor za eksperimente, atlase, rječnike, vježbanke, itd.

Doživotno učenje

Obezbjeđivanje neophodnih kompetencija za uspješne učenike tokom čitavog života.

Životne vještine Vještine koje pružaju učenicima kapacitete za preuzimanje zadataka ili procesa povezanih sa njihovim svakodnevnim životom.

Niže srednje obrazovanje

Prvi ciklus srednjeg obrazovanja (četvorogodišnji na Kosovu) (MSKO 2).

Učenje sa značenjem

Za razliku od učenja napamet, vodi ka razvoju konceptualnih mreža (tj. konceptualnih mapi) koji se mogu primjeniti u različitim situacijama i koje omogućavaju kreativnost i rješavanje problema. U odnosu na konstruktivistički pogled, takođe se odnosi na učenje koje ima smisla za studente (tj., u vezi je sa njihovim ličnim iskustvima i orijentirano je na praktičan i konkretan rad ) .

Višeslojni konceptidentiteta

Razumijevanje identiteta kao složenog rezultata i prethodno utvrđenih faktora i faktora razvoja usljed izloženosti i učešća pojedinaca i grupa različitih kultura u kontekstu aktuelnih fenomena globalizacije.

128


Višestruka inteligencija

Uticajna savremena teorija koja ima veze sa inteligencijom i ličnosti ( H. Gardner ), koja ističe da se specifične inteligencije mogu detektovati u mozgu, umjesto jedne opšte ili generičke inteligencije, obično definisane kao sposobnost za efikasno rješavanje problema. Ona je imala važne posljedice u razvoju i implementaciji kurikuluma, posebno kroz koncept pristupa djetetu ili učenik u centru i modela razvoja i "cele ličnosti " u procesu učenja i razvoja. Do danas su identifikovana osam višestrukih inteligencija: lingvistička, matematičko logičko, prostorna, tjelesno kinestetička, muzička, međupersonalna, intrapersonalna, prirodna. Među tih osam inteligencija, kao dodatak se spominje egzistencijalna / duhovna / moralna inteligencija.

Višestruka inteligencija

Prirodni jezik U filozofiji jezika, prirodni jezik (ili običan jezik) je svaki jezik koji nastaje nenamjerno kao posljedica urođenih sposobnosti za jezik koji je u posjedu ljudskog intelekta. Prirodni jezik se koristi za komunikaciju i razgovor, obilježen je znacima ili pismom. Prirodni jezik se razlikuje od izgrađenih jezika, kao što su programski jezici računara ili " jezika" u proučavanju formalne logike, posebno matematičke logike.

Prirodni jezik


Svaka organizovana i stabilna aktivnost koja se ne podudara sa definicijom formalnog obrazovanja. Dakle, neformalno obrazovanje može biti održano i unutar i van institucija -obrazovanja i služi osobama svih životnih dobi. Može da uključi obrazovne programe koji tretiraju pismenost odraslih, osnovno obrazovanje za djecu koja su napustila školu, životne vještine,vještine za rad i opštu kulturu. Programi neformalnog obrazovanja ne prate obavezno ’’stepenovani’’ sistem i mogu biti drugačiji u trajanju i može ili ne može biti odobren certifikat za postignuti uspeh u učenju.


Izborni kurikulum Izborni dio kurikuluma koji predstavlja predmete i aktivnosti kurikuluma uspostavljene na nivou škole.

Izborni kurikulum

Međusobno ocjenjivanjeučen

Ocjenjivanje od strane učenika rada ostalih učenika (može da je formativno i konačno)

Ocjenjivanje druga od druga

Međusobno obrazovanje učenika

Procesi učenja zasnovani na razmjeni informacija, znanja i iskustava između drugova na kojima djeluju kao glavne osobe za olakšavanje učenja i ili/mentori.

Obrazovanje drug za druga

Međusobna nastava učenika

Praksa u kojoj učenici preuzimaju ulogu nastavnika u školskom okruženju sa ciljem dijeljenja svojih znanja i vještine sa ostalim učenicima.

129


Predvidljivo ocjenjivanje

Ocjenjivanje ima za cilj da predvidi neuspjehe i potencijalne uspjehe u razvoju učenika, kako bi se sugerirali efikasni programi za njihov napredak, kao i dodatne potrebne aktivnosti u slučaju nedostataka (očekivanih) u učenju.

Osnovno obrazovanje

Na Kosovu, period ili prvi ciklus obrazovanja u trajanju od pet godina, uključujući i predškolski razred (MSKO 1).

Aktivnosti za poboljšanje

Nastavne mogućnosti i iskustva koja sepružaju u cilju obezbjeđivanja pomoći studentima da efikasno prevaziđu teškoće u učenju.

Školska autonomija

Autonomija data školama u smislu upravljanja finansijskim sredstvima (sa javnim i privatnimfinanciranjem), upravljanje ljudskim resursima (direktori škola, nastavno i nenastavno osoblje) i donošenje odluka u školama, kao i realizovanog sistema ocjenjivanja (odgovornost) škola u odnosu na ovuautonomiju.

Kurikulum sa bazom u školi (ili sa bazom u instituciji)

Dio kurikuluma koji se uspostavlja na nivou škole (ili institucije)

Srednja škola Fazaili drugi ciklus školovanja, podijeljena na dve faze- niži i viši ciklus. (MSKO 2 i 3).

Selektivno ocjenjivanje

Samoocenjivanje učenika sopstvenih postignućai problema u učenju. Kao u slučaju ocjenjivanja drug druga, koje se zasniva na intelektualnim vještinama visokog nivoa koje koriste učenici za ocjenjivanje sopstvenih učenja u aspektu procesa i rezultata.

Samoocenjivanje Samoocenjivanje učenika sopstvenih postignuća i problema u učenju. Kao u slučaju ocjenjivanja drug druga, koje se zasniva na intelektualnim vještinama visokog nivoa koje koriste učenici za ocjenjivanje sopstvenih učenja u aspektu procesa i rezultata.

Učenje zasnovano na usluzi

Učenje koje se dešava kao rezultat angažovanja učenika u pružanju neke organizovane uloge, obično u lokalnoj zajednici ili šire.

Učenje zasnovano na usluzi u zajednici.

Znak Znak je nešto što podrazumijeva vezu između sebe i svog objekta. Prirodni znak nosi odnos razloga svog objekta svog cilja - na primjer, munja, grom su znaci oluje. Konvencionalni znak je izrađen u dogovoru, kao što tačkaoznačava kraj rečenice.

Ovo je kontrast sa simbolom koji stoji za nešto drugo, kao što zastava može da bude simbol jednog naroda. Način kojim znak podrazumijeva nešto, zove se seimiosis, koja se obrađuje u semiotici i jezičkoj filozofiji. Znak ima jedan (a) oblik i jedno (b) značenje.

130


Simboli Simbol jerealnost koja predstavlja ideju, fizički subjekat ili proces, ali se razlikuje od njega. Svrha simbola je da iskazuje značenje određenog sintetičkog oblika - drugačijeg od saopštene realnosti. Na primjer, crveni oktogon, može da simbolizuje značenje "STOP". Na karti,slika jednog šatora simbolizuje kamping naselje. Cifre su simboli za brojeve. Lična imena su simboli individualne prezentacije.

Npr.Matematički simboli, ikone kompjutera, nacionalni simboli (zastava, himna itd), vjerski simboli(krst,polumjesec, itd.), imena itd.

Vještine Vještina za sprovođenje znanja za izvršavanje posebnih zadataka na osnovu održivog standarda (operacionalna/proceduralna dimenzija znanja).

Spiralni kurikulum

Model razvoja kurikuluma koji uključuje periodično ponavljanje znanja, vještina i stavova u vezi sa oblastima kurikuluma/predmeta u kontekstu novih iskustava učenja, većih i kompleksnijih. Služi konsolidovanju prethodnog učenja i dubljeg razrađivanja različitog nastavnog sadržaja.

Spiralni rast kurikuluma/učenja

Standard 1. Odluka, zahtjev ili pravilo za koje se očekuje sprovođenje ili primjenjivanje(na primjer, ’’standardi kvaliteta-kurikuluma’’), Standardi kurikuluma (kvaliteta) se odnose na nastavni sadržaj (standardi sadržaja), procesima (standardi procesa), rezultate (standarde rezultata), i sredine (standardi sredine). 2. Nivo postignuća ili uspjeha koje se očekuju da se postigne od učenika , ukoliko treba da im se da određeni rezultat.

Predmet Posebna nastavna disciplina (takve kao matematika ili istorija)

Konačno ocjenjivanje

Ocjenjivanje koje obuhvata napredak i postignute nastavne rezultate učenika u određenom vremenskom periodu.

Održivo učenje Učenje povezano sa i u službi održivog razvoja društva, ekonomije i sredine.

Napredovanje održivog učenja

Učenje zasnovano na efektivnoj integraciji prethodnih učenja u nove sisteme znanja, vještina i stavova.

131


Nastavni program

Dokument koji opisuje ciljeve učenja, rezultate i nastavne sadržaje koji se odnose na određenu temu. Savremeni nastavni programi pružaju uputstva dostupni za njihovu primjenu, uključujući odgovarajuće metodologije za nastavu i ocjenjivanje.

Nastavni program u/za jedan određeni predmet

Nastava Aktivnost koja se realizuje sa ciljem promoviranja učenja učenika koristeći širok spektar metoda kojeodgovaraju stilovima učenja učenika.

Fond časova Vrijeme za nastavu i učenje o određenom predmetu ili oblasti učenja tokom jedne školske godine, odnosno nedelju dana. Okvir kurikuluma predviđa raspodjelu vremena za rad na projektima i interaktivnoj nastavi i učenju.

Vrijednosti Ono što ljudi vrednuju kao vodeće principe i ključna mjerila za njihove izbore i ponašanja.

Obrazovanje i stručna obuka

Obrazovanje i obuka koja omogucava studentima da steknu vještine za rad i stručno osposobljavanje za određena zanimanja, pored postizanja ključne kompetencije definisane Okvirom Kurikuluma.

132


Bibliografija

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju (2011), Okvir kurikuluma pred univerzitetskog obrazovanja Republike Kosova, Priština.

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju (2011), Zakon o pred univerzitetskom obrazovanju Republike Kosova, Priština. Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju (2007),Strategija pred univerzitetskog obrazovanja Republike Kosova 2007-2017, Priština.

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju (2010). Strateški plan za obrazovanje na Kosovu2011-2016 Priština..

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredima, izdanje za predškolske vaspitače u predškolskim institucijama, uzrast 0-3 godine i 3-5 godina. Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredima, izdanje za predškolske vaspitače u predškolskim institucijama i školama; uzrast 5-6 godina; predškolsko odjeljenje, prvi stepen kurikuluma.

Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredu. Uputstvo za nastavnike osnovnih škola, uzrast 6-10 godina, I-V razreda, 1 i 2 stepen kurikuluma, 1 nivo na osnovu MSKO. Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredu, izdanje za nastavnike, niže srednje škole, uzrast 11-14 godina, VI-X razreda, 3 i 4 stepen kurikuluma, 2 nivo na osnovu MSKO. Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredu, izdanje za nastavnike, visoke srednje škole-gimnazije/profesionalne škole, uzrast 15-17 godina, X-XII razreda, 5 i 6 stepen kurikuluma, 3 nivo na osnovu MSKO. Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredima, Uputstvo za direktore predškolskih institucija, predškolska uzrast 0-5 godina

Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012), Uputstvo za poboljšanje praksi u razredima, Uputstvo za direktore škola, predškolsko obrazovanje, uzrast 5-6 godina, 1 stepen Kurikuluma, osnovno obrazovanje, uzrast 6-10 godina, I-V razreda, 1 i 2 stepen kurikuluma, na osnovu 1 nivoa MSKO, niže srednje obrazovanje, uzrast 11-14, VI-IX razred, 3 i 4 stepen kurikuluma, 2 nivo na osnovu MSKO.

Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za poboljšanje praksi u razredima, Uputstvo za direktore škola, visokih srednjih škola -gimnazija /profesionalnih škola, uzrast 15-17 godina, X-XII razred, 5 i 6 stepen kurikuluma, 3 nivo na osnovu MSKO. Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012), Uputstvo za poboljšanje praksi

Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za izborni kurikulum, Priština

Ministarstvo za obrazovanje, nauku u i tehnologiju (2012),Uputstvo za mentorisanje nastavnika od strane direktora, Priština.

133


Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2003),Nastavni plan i program 1 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2004),Nastavni plan i program 2

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 3 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 4 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 5 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2003),Nastavni plan i program 6 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2004),Nastavni plan i program 7 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 8 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2002),Nastavni plan i program 9 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 9 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2003),Nastavni plan i program 10 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2004),Nastavni plan i program 11 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 12 Ministarstvo za obrazovanje, nauku i tehnologiju(2005),Nastavni plan i program 13

Sternberg,R.&Subotnik,R.,eds.(2006).OptimizingStudentSuccesswiththeOtherThreeRs:Reasoning, Resilience,and Responsibility.Greenwich, CT:InformationAge Publishing

Wagner,T.,Kegan,R.,Lahey,L.,Lemons,R.,Garnier,J.,Helsing,D.,Howell,A.,Rasmussen,H.(2006).Change Leadership:APracticalGuideto Transforming OurSchools. SanFrancisco:Jossey Bass

Perkins,D.“IntegratingThinkingandLearningSkillsacrosstheCurriculum.”InJacobs,H.(1989).Interdisci- plinary Curriculum: Design and Implementation

Alexandria,VA:AssociationforSupervisionandCurriculumDevelopment.Tucker,M.S.&Codding,J.B. (2002/1998)

CouncilofEuropeofficialdocument,DanielCoste(ed.),MarisaCavalli,AlexandruCrişan,Piet-Heinvande Ven,AEuropeanReferenceDocumentforLanguagesofEducation?CouncilofEurope,LanguagePolicyDivi- sion,Strasbourg, 2007, 88pp

Departament obrazovanja i nauke (2001), Okvir novog KurikulumaKosova

Finnish National Board of Education (2004), National Core Curriculum for Basic Education

TheNationalCurriculumHandbook for PrimaryTeachersinEngland(www.nc.uk.net)

TheNationalCurriculumHandbook forSecondaryTeachersinEngland(www.nc.uk.net)

Ministarstvo obrazovanja i nauke Tirana (2008),Okvir kurikuluma gimnazije

134

http://www.nc.uk.net/


U izradi jezgra kurikuluma učestvovali su:

Komisija za finalizaciju jezgra kurikuluma 1. Nehat Mustafa,zamjenik ministra MONT 2. Drita Kadriu, politički savjetnik u kabinetu Premijera. 3. Ragip Gjoshi,politički savjetnik u kabinetu ministra 4. Xhavit Dakaj, Generalni sekretar u MONT 5. Alush Istogu, Direktor Departmenta administracije preduniverzitetskog obrazovanja 6. Agim Berdyna, Direktor Departmenta za razvoj preduniverzitetskog obrazovanja 7. Zeqir Veselaj, prodekan na Pedagoškom Fakultetu 8. Ramush Lekaj, rukovodilac Divizije za obezbjeđivanja kvaliteta preduniverzitetskog obrazovanja 9. EnesaKadiq,rukovodilac Divizije za manjine 10. RyvePrekorogja, Divizija stručnog obrazovanja 11. Mustafë Kadriu,Rukovodioc divizije za ocjenjivanje i standarde

Rukovodeci tim za koordinaciju i izradu jezgra kurikuluma 1.Ramush Lekaj, rukovodioc i koordinator razvoja kurikuluma 2.Shqipe Gashi, koordinator za prvi nivoISCEDI 3.Laberie Luzha, sukoordinator za prvi nivo ISCED I 4.IsmetPotera,koordinator za drugi nivoISCED II 5.Selim Mehmeti, koordinator za treći nivo ISCED III 6.Ryve Prekorogja, sukoordinator za treći nivo ISCED III 7.Valbona Kadriu, sukoordinator za treći nivoISCED III

Timovi za koordinaciju i izradu jezgra kurikuluma na osnovu oblasti kurikuluma

Jezici i komunikacija 1.FeimeLlapashtica–MONT, Koordinator i dizajner oblasti 2.Nezafete Kutllovci–MONT, Sukoordinator i dizajner 3.ShejnazeElezi-MONT, Službenik za plan programe 4.Afërdita Hajdari – Učiteljicarazred I-V, Osnovna Škola“Elena Gjika”, Priština 5.DragosllavaMacula–MONT, Priština 6.HyrishaheKorça- X-XIIAlbanski Jezik, Srednja Škola” SamiFrashëri”, Priština 7.IgbalBivernik- VI-IXTurski JezikNSŠ“SamiFrashëri’’,Priština 8.Kujtim Rrahmani – Albanološki Institut u Prištini 9.Merita Zeqiri –Učiteljicarazred I-V, Osnovna Škola“Vëllezërit Frashëri”, Lipjan 10.Sadik Idriz – Bosanski Jezik i Književnost,Prištinski Universitet,Priština 11.Sevdije Maliqi –Niža Osnovna Srednja Škola“Meto Bajraktari” Priština 12.Shkëndije Mejzini - I-V predškolsko, Osnovna Škola“Fatmir Berisha”, Priština 13. ShykraneGërmizaj–Prištinski Univerzitet,Priština 14.ValonaGashi–Osnovna Škola“HasanPrishtina’’,Priština

135


Umjetnost 1. Besa Luzha, Fakultet Muzičke umjetnosti, UP–koordinator i dizajner oblasti 2.Haki Xhakli, Fakulteti i Edukimit, UP –sukoordinator i dizajner 3. Adhurim Rasimi, Profesor muzičke umjetnosti– Prištinski Univerziteti 4. GazmendOsmani, Nastavnik, Likovno vaspitanje-Gimanazija, Priština 5. Muhamet Ahmeti, Fakultet Likovne umjetnosti UP, Priština 6. Nexhmi Bardhi, Nastavnik, Likovno vaspitanje, Priština 7.VioletaKrasniqi, Direktorka muzičke škole, Priština

Matematika 1. Mustafë Kadriu – MONT, koordinator i dizajner, MONT 2. Nezir Hajdini - MONT, sukoordinator i dizajner, MONT 3. Armend Shabani-prof. na.Pri.Mat.Fak.-za sve nivoe 4. Fadil Latifi–nastavnik mat. U osn. Školi i n.sred.šk- za prvi nivo-Gnjilane 5. Fehmi Sylejmani–nastavnikmatematikeuos.š. i em.eul.-zaniv.II–Gjilan 6. Hadije Jashari–direktorka škole– Osnovna škola“JusufRexha”,Mitrovica

7. Ibe Gashi -nastavnik matematike u o.š.i n.s.š. m. ul.–za drugi nivo–Priština 8. Indira Huruglica- nastavnica u o.š. i n.s.š.–za prvi nivo(predškolski)-Priština 9. Isane Bajrami–nastavnica matematike u gimnaziji- za treći nivo-Priština 10. Nexhmije Barani-nastavnica matematike u o.š.i n.s.š. za drugi nivo-Mitrovica 11. Teuta Zogiani – nastavnica matematike u gimnaziji- za treći nivo-Priština 12. Xhevat Krasniqi – prof. Na PedagoškomFak –za sve nivoe 13. Zijadin Ibrahimi–nastavnik matematike u tehn. Školi-za treći nivo-

Prirodne nauke 1. RexhepKastrati, MASHT-koordinator i dizajner 2. MirlindaDehari Zeka, MASHT–sukoordinator i dizajner 3. Agim Gashi - DepartamentBiologije, UP-Fakultet prirodno-matematičkih nauka, Priština 4. Drita Curri –nastavnica biologije X-XII, Gimnazija “GjergjKastrioti”, Drenas 5. Fetah Podvorica,Prof. Dr.Kemije,Prištinski Univerzitet u Prištini 6. Mirnije Halili –nastavnica VI-IX, Niža srednja škola “MetoBajraktari”,Priština 7. Rasim Bejtullahu – Departament Fizike, UP-Prirodno-matematički fakultet, Priština 8. Sadik Berisha –Nastavnik X-XII, kemija,Gimnazija“Bedri Pejani”, Peć 9. Selvete Mujaj, učitelj I-V, Osnovna škola “Faik Konica”, Priština

Društvo i sredina 1. Arbër Salihu,MONT-koordinator i dizajner 2. BesaHalimiZagragja,MONT–sukoordinator i dizajner 3. DashamirBërxuli,Departament psihologije, FilozofskiFakulteti–Prištinski Univerzitet 4. Fehmi Rexhepi, Departament istorije, Institut istorije, Priština 5. NexhatRexha,Geografija,Gimnazija”ZenelHajdini”,Gnjilane 6. Pranvera Shemsedini , Nastavnik Građanskog vaspitanja, Osnovna škola‘’Jeronim De Rada’’ 7. ShemsiKrasniqi, DepartamentSociologije,Filozofski Fakulteti,Prištinski Univerzitet 8. Shemsi Reçica, DepartamentFilozofije, FilozofskiFakultet–Prištinski Univerzitet 9. Sheribane Bahtiri, nastavnica, VI-IX razred, Osnovna škola “Faik Konica” Priština

136


Zdravlje i dobrobit 1. Lulavere Behluli, MONT - koordinatoridizajner 2. EnesaKadic, MONT–sukoordinatori dizajner 3.Albana Desku, Psiholog–Osnovna škola“Zenel Hajdinii”,Priština 4.Bedri Çejku, Nastavnik fizičkog vaspitanja –Niža srednja škola “Mustafa Bakiu”, Prizren 5.Diana Qarkaxhiu, Nastavnik nivo I-V –Osnovna škola “Zekirja Rexha”, Đakovica 6.Emine Ahmetaj, učiteljica I-V–N i ž a s r e d n j a š k o l a “Pavarësia”,Priština 7.HajrijeBalidemaj, Osnovna škola “NaimFrasheri”, Priština 8.MeritaBerisha,Doktor nutricionista–Prištinska Univerzitet–Medicinski Fakultet,Priština 9.Qazim Elshani, Fakultet fizičkog vaspitanja –Prištinski Univerzitet 10.Ramzije Krasniqi, direktorka u predškolskom zavodu u SOS.

Život i rad 1.BinakGërguri, MONT-koordinator i dizajner 2. Radica Berisha, MONT– sukoordinator i dizajner 3. Agron Zeqiraj, Niže srednje obrazovanje (VI-IX razred) –Niža srednja škola“Bajram Curri”, Istog 4. Arbnor Pajaziti, Fakultet Informatike, Prištinski Univerzitet 5. Besiana Blakaj, nastavnica- osnovna škola“BajramCurri”, Priština 6. Kastriot Buza, Pedagoški Fakultet – Profesor, Prištinski Univerzitet i 7. MustafëUkaj, niže srednje obrazovanje X-XII, AAP škole-Srednja tehnička škola “ShabanSpahija”, Peć 8. MyzaferAdemaj, Visoko srednje obrazovanje -gimnazije(X–XIIrazred-srednja tehničk škola“Gani Çavderbasha”, Prizen 9. Nebi Caka, Elektronski fakultet, Profesor, Prištinski Univerzitet 10. RizahHaxhiu, Visoko srednje obrazovanje X-XIIAAP škole–srednja tehničke škola“ShabanSpahija”,Peć 11. Xhejlane Aliu, – Osnovna škola “Elena Gjika”, Priština

Drugi doprinosioci: ArifDemolli- MONT, Sektor za tekstove i nastavna sredstva Abdurrahman Simnica – MONT, Divizija za obrazovanje i stručno obrazovanje FatimeJasiqi– MASHT, rukovodilac Kancelarije za polove Igballe Cakaj – MONT, rukovodilac sektora za obuke Leonora Shala – MONT, koordinator za škole koje promovišu zdravlje Luan Sahiti – MONT, Sektor obuke Merita Jonuzi–Bajraktari, MONT–rukovodilac Sektora za prava čovjeka Nuhi Gashi- MONT, Sektor za dijasporu Shukri Maxhuni – MONT, Divizija za stručno obrazovanja Shyhrete Reçica– MONT, inspektorka obrazovanja

Međunarodni i domaci savjetniciVisoko srednje obrazovanje: •Alexander Chrisan – EU SWAP •Chris Waller – EU SWAP •Eda Vula – EU SWAP •Meriat Shala – EU SWAP •Naser Zabeli – EU SWAP •OsmanBuleshkaj – EU SWAP •Tom Gougeon – EU SWAP •Xhavit Rexhaj – EU SWAP

137


138


139

Documents

JEZGRO KURIKULUMA ZA VISOKO SREDNJE OBRAZOVANJE NA … · naziva za svaki stepen kurikuluma i odjeljak 2 ovog dokumenta). Jezgre kurikuluma (su izrađeni) za sve nivoe formalnog preduniverzitetskog