Józefa Famielec - parp.gov.pl · Web viewW SPRAWOZDAWCZOŚCI . MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORCÓW. W ŚWIETLE USTAWY O RACHUNKOWOŚCI. Opracowanie na zlecenie Ministerstwa Gospodarki

ODZWIERCIEDLENIE ASPEKTÓW OCHRONY ŚRODOWISKA W SPRAWOZDAWCZOŚCI

MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORCÓWW ŚWIETLE USTAWY O RACHUNKOWOŚCI

Opracowanie na zlecenie Ministerstwa Gospodarki

Autorzy:

prof. dr hab. Józefa Famielec

dr inż. Elżbieta Broniewicz

Białystok – Kraków 2006

1

Spis treści

Wstęp.........................................................................................................................................................................31. Obowiązki sprawozdawcze małych i średnich przedsiębiorców w zakresie finansowych aspektów ochrony środowiska w Polsce.................................................................................................................................................4

1.1. Obowiązki przedsiębiorców w zakresie ochrony środowiska.........................................................................41.2. Wymogi prawne sprawozdawczości w zakresie finansowych aspektów ochrony środowiska w Polsce.......61.3. Sposób i narzędzia gromadzenia informacji w Polsce...................................................................................9

1.3.1. Wydatki inwestycyjne w ochronie środowiska.......................................................................................101.3.2. Koszty bieżące ochrony środowiska......................................................................................................131.3.3. Opłaty ekologiczne................................................................................................................................16

2. Ochrona środowiska w rachunku zysków i strat..................................................................................................192.1. Przychody z działalności ekologicznej..........................................................................................................192.2. Koszty ochrony środowiska..........................................................................................................................22

3. Ochrona środowiska w aktywach i kapitałach.....................................................................................................323.1. Aktywa trwałe i obrotowe zaangażowane w ochronę środowiska................................................................323.2. Inwestycje w ochronie środowiska................................................................................................................463.3. Kapitały własne finansujące aktywa zaangażowane w ochronę środowiska...............................................533.4. Zobowiązania finansujące aktywa w ochronie środowiska..........................................................................58

4. Wydatki i wpływy inwestycyjne przedsiębiorców na ochronę środowiska w rachunku przepływów pieniężnych645. Formy ubezpieczeń ekologicznych i ich odzwierciedlenie w sprawozdawczości finansowej przedsiębiorcy......686. Identyfikacja form pomocy publicznej w ochronie środowiska............................................................................72

6.1. Identyfikacja form pomocy publicznej dla przedsiębiorców..........................................................................726.2. Odzwierciedlenie pomocy publicznej w sprawozdaniach finansowych przedsiębiorców.............................80

7. Możliwości i przykłady wykorzystania informacji finansowych z zakresu ochrony środowiska we wspomaganiu systemu zarządzania środowiskowego...................................................................................................................82

7.1. Wskaźniki oceny działalności inwestycyjnej w ramach systemu zarządzania środowiskowego..................857.1.3. Wskaźnik okresu zwrotu nakładów........................................................................................................863.7.2. Wskaźnik bieżącej wartości netto..........................................................................................................873.7.3. Wskaźnik wewnętrznej stopy zwrotu nakładów.....................................................................................91

7.2. Wskaźniki oceny efektywności działalności operacyjnej w ramach systemu zarządzania środowiskowego.............................................................................................................................................................................95

Bibliografia...............................................................................................................................................................99Załącznik 1. Załącznik do sprawozdań F-03, SP, SG-01 dotyczący wydatków inwestycyjnych służących ochronie

środowiska i gospodarce wodnej oraz uzyskanych efektów rzeczowych......................................103Załącznik 2. Kwestionariusz OŚ-29/k o kosztach bieżących poniesionych na ochronę środowiska w roku

sprawozdawczym............................................................................................................................121Załącznik 3. Informacja o zakresie korzystania ze środowiska i wysokości należnych opłat................................128Załącznik 4. Sprawozdanie OŚ-OP1 o wysokości należnej opłaty produktowej...................................................156Załącznik 5. Powiązanie działalności w sferze ochrony środowiska z działalnością finansową przedsiębiorstw 161

2

Wstęp

Opracowanie stanowi raport z badań wykonanych na zlecenie Ministerstwa

Gospodarki dla potrzeb monitorowania procesów ochrony środowiska w małych i średnich

przedsiębiorstwach (także w mikro, po zmianie klasyfikacji w ustawie o swobodzie

działalności gospodarczej z 2004 roku).

Dotychczasowa sprawozdawczość z zakresu ochrony środowiska dotyczy zwłaszcza

wielkości ilościowych, związanych z poziomem zanieczyszczeń i ich zmianami.

Monitorowanie wielkości finansowych jest bardzo ograniczone i związane głównie z:

wielkością wydatków na ochronę środowiska (ale w innym ujęciu niż zalecają

to sprawozdania finansowe), kosztów bieżących (także opracowaniu niezintegrowanym

z rachunkiem zysków i strat) oraz opłat ekologicznych i produktowych oraz tworzonych przez

nie funduszy ekologicznych. Sprawozdawczość finansowa, uregulowana ustawa

o rachunkowości nie ma dotąd bezpośredniego zastosowania w monitorowaniu procesów

ochrony środowiska w przedsiębiorstwach. Tymczasem polityka i strategie ekologiczne

przedsiębiorców powinny być zintegrowane ze strategiami rozwoju przedsiębiorców w ogóle,

a w tym niezbędna jest rachunkowość zarządcza, budowana na bazie rachunkowości

finansowej.

W opracowaniu podjęto próbę identyfikacji problemów ochrony środowiska

w obowiązujących trzech sprawozdaniach: bilansie, rachunku zysków i strat oraz rachunku

przepływów pieniężnych. Ta identyfikacja odbywa się na dwóch poziomach:

poprzez wskazanie wielkości i kategorii uwzględnianych dotąd w sprawozdaniach

finansowych (np. opłaty ekologiczne i produktowe w rachunku zysków i strat),

poprzez zbudowanie rachunków „pro forma” zawierających wyodrębnienie: przychodów,

kosztów, aktywów, kapitałów, wpływów i wydatków związanych z ochroną środowiska.

To drugie ujęcie – modelowo, zostało przedstawione w świetle opisu aktualnych

obowiązków sprawozdawczych małych i średnich przedsiębiorców. Może ono zostać

wykorzystane do tworzenia rachunkowości ekologicznej w przedsiębiorstwach i modyfikacji

obowiązującej sprawozdawczości publicznej i resortowej.

3

1. Obowiązki sprawozdawcze małych i średnich przedsiębiorców w zakresie finansowych aspektów ochrony środowiska w Polsce

1.1. Obowiązki przedsiębiorców w zakresie ochrony środowiskaObowiązki sprawozdawcze przedsiębiorców w zakresie finansowej sprawozdawczości

w zakresie ochrony środowiska wynikają z ich obowiązków działań na rzecz ochrony

środowiska oraz z ustawowych regulacji zakresu statystyki publicznej i resortowej w Polsce.

Obowiązki przedsiębiorców z zakresie ochrony środowiska regulują liczne akty prawne.

Do ważniejszych zaliczyć można:

Prawo ochrony środowiska1,

Prawo o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami

oraz o opłacie produktowej i depozytowej2,

Prawo dotyczące gospodarki odpadami i opakowaniami3,

Polityka ekologiczna państwa4.

Ustawy i dokumenty w tym zakresie regulują zasady postępowania podmiotów

korzystających ze środowiska. Są nimi przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy prawo

o swobodzie działalności z 2004 roku5 oraz osoby prowadzące działalność wytwórczą

w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa,

warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, oraz osoby wykonujące zawód medyczny

w ramach indywidualnej (lub specjalistycznej) praktyki, a także jednostki nie będące

przedsiębiorcami oraz osoby fizyczne korzystające ze środowiska w zakresie, w jakim

korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia.

W świetle tych regulacji przedsiębiorcy są zobowiązani do:

przestrzegania warunków ochrony zasobów środowiska,

przestrzegania warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska,

1 Ustawa z 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, Dz. U. 2001 nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami.

2 Ustawa z dnia 1 maja 2001 roku o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej, Dz. U. 2001 nr 63, poz. 639 z późniejszymi zmianami.

3 Ustawa z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, Dz. U. 2001 nr 63, poz. 638 z późniejszymi zmianami oraz ustawa z dnia 19 grudnia 2002 roku o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. 2003 nr 7, poz. 78.

4 Uchwała Sejmu RP z dnia 8 maja 2003 roku w sprawie przyjęcia „Polityki ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, M.P. 2003, nr 33 poz. 433.

5 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej, Dz. U. 2004 nr 174 poz. 1807 z późniejszymi zmianami.

4

udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie,

posiadania pozwolenia na wprowadzanie do środowisk substancji lub energii ( w tym

uzyskiwanie tzw. pozwoleń zintegrowanych na emisję pyłów lub gazów wprowadzanych

do powietrza z instalacji, a także dopuszczalny poziom hałasu, warunki wytwarzania

i sposoby postępowania z odpadami, warunki odprowadzania ścieków oraz poboru wód) ,

stosowania najlepszych dostępnych technik wytwarzania,

przeprowadzania przeglądów ekologicznych, pozwalających ocenić oddziaływanie

instalacji na środowisko oraz związane z tym konsekwencji dla otoczenia oraz

prawdopodobieństwo wystąpienia awarii),

ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska, w tym za wprowadzanie gazów i pyłów

do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór wody, za umieszczanie

odpadów na składowisku,

administracyjnych kar pieniężnych, w razie przekroczenia lub naruszenia warunków

określonych w pozwoleniu lub w innej decyzji organu administracyjnego,

zapewnienia odzysku, a w szczególności recyklingu odpadów opakowaniowych

i poużytkowych (samodzielnie lub za pośrednictwem organizacji odzysku), w stopniu

określonym przez Radę Ministrów w postaci docelowych norm,

rozliczenia poziomu osiągniętego odzysku i recyklingu, a w razie nie osiągnięcia

normatywnego ich poziomu – zapłacenie odpowiedniej odpłaty produktowej,

przekazywania zużytych akumulatorów ołowiowych (kwasowych) sprzedawcy

detalicznemu lub zapłacenie opłaty depozytowej,

zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego

oddziaływania na środowisko, a także odzyskiwania lub unieszkodliwiania odpadów, oraz

ponoszenia odpowiednich opłat za ich umieszczanie na składowisku,

odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko,

odpowiedzialności administracyjnej za negatywne oddziaływanie na środowisko w formie

ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko, przywrócenia przez

przedsiębiorcę stanu wyjściowego środowiska, lub uiszczenia przez niego, na rzecz

gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, określonej kwoty

pieniężnej, rekompensującej spowodowane szkody, lub też - w stosownych

okolicznościach - w formie decyzji wstrzymania użytkowania danej instalacji.

Przedsiębiorstwa zostały uznane za jedne z ważnych ogniw realizacji programu

inwestycyjnego polityki ekologicznej państwa. Ok. 45% przewidywanych nakładów

inwestycyjnych na realizację polityki ekologicznej państwa w latach 2003-2006 oraz

5

2007-2010, ma pochodzić ze środków własnych przedsiębiorstw, z uwzględnieniem

zaciąganych kredytów i pożyczek bankowych na te cele. Fundusze ekologiczne, uznawane

dotąd za główne źródło finansowania inwestycji ekologicznych, mają pokrywać niewiele

ponad 20% nakładów na realizację polityki ekologicznej państwa.

1.2. Wymogi prawne sprawozdawczości w zakresie finansowych aspektów ochrony środowiska w Polsce

Jednolitą metodykę badania nakładów na ochronę środowiska w Unii Europejskiej

opracowano w 2002 roku. Zamieszczono ją w podręczniku gromadzenia informacji

o nakładach na ochronę środowiska w przemyśle, opublikowanym w 2005 r. przez Biuro

Statystyczne Unii Europejskiej Eurostat6. Celem podręcznika jest pomoc w gromadzeniu

informacji w przedsiębiorstwach – porównywalnej i dobrej jakości.

Aktem prawnym regulującym gromadzenie informacji o ekonomicznych aspektach

ochrony środowiska w krajach UE jest rozporządzenie Rady UE nr 58/97 z 20 grudnia 1996 r.

dotyczące statystki strukturalnej przedsiębiorstw (SBS)7 oraz wydane 5 listopada 2002 r.

rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 2056/20028, uzupełniające

rozporządzenie SBS. Corocznym badaniem w sektorze gospodarczym objęto nakłady

inwestycyjne końca rury (kod 21 11 0) i zapobiegające powstawaniu zanieczyszczeń, tzw.

zintegrowane (kod 21 12 0). Informacje na temat kosztów bieżących ochrony środowiska

powinny być gromadzone co 3 lata. Dane uzyskane w trakcie badań powinny dostarczyć

informacji w układzie:

rodzajów działalności – według klasyfikacji działalności gospodarczej w Unii

Europejskiej NACE, Rev.19 - drugi poziom klasyfikacji (Działy/Grupy),

poszczególnych dziedzin ochrony środowiska: Ochrona powietrza atmosferycznego

i klimatu, Gospodarka ściekowa, Gospodarka odpadami, Pozostała działalność na rzecz

ochrony środowiska – według klasyfikacji działalności i nakładów w ochronie środowiska

CEPA 200010,

6 Environmental expenditure statistics: Industry data collection handbook, Eurostat, 2005. 7 Council Regulation N°58/97 on Structural Business Statistics (SBS).8 Regulation NO 2056/2002 of 5 November 2002 amending Council Regulation NO58/97 concerning Structural

Business Statistics.9 NACE, Rev.1 – Statistical Classification of Economic Activities in European Union (Statystyczna

Klasyfikacja Działalności Gospodarczej w Unii Europejskiej). W lutym 2006 r. ukazało się Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2006/0011 w sprawie statystycznej klasyfikacji działalności gospodarczej NACE Rev. 2. W Polsce przygotowany jest projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) 2007. W latach 2007-2009 obie wersje będą stosowane równolegle.

10 CEPA 2000 – Classification of Environmental Protection Activities and Expenditure.

6

wielkości jednostek – wielkość zatrudnienia w przedziałach: 1-49 osób, 50-249 osób,

powyżej 250 osób.

Badania nakładów w takich dziedzinach ochrony środowiska, jak: Ochrona

różnorodności biologicznej i krajobrazu oraz Ochrona gleby i wód podziemnych powinny być

prowadzone metodą badań reprezentacyjnych.

Biuro Statystyczne Unii Europejskiej Eurostat oraz OECD opracowało Kwestionariusz

Nakłady na ochronę środowiska i przychody (Environmental Protection Expenditure and

Revenues - EPER), który, od 1996 roku, jest głównym narzędziem gromadzenia informacji

o nakładach na ochronę środowiska w krajach członkowskich.11

Sektor gospodarczy stanowią: sektor przedsiębiorstw, instytucje finansowe

i ubezpieczeniowe oraz instytucje niekomercyjne. Właściwie występują tu wszystkie rodzaje

działalności według NACE Rev. 1, od 01 do 99, z wyłączeniem sektora usług ochrony

środowiska, czyli NACE 37 i 90 i sektora publicznego (NACE 75).

Sektor gospodarczy jest badany w następujących rodzajach działalności:

1. Rolnictwo, leśnictwo, rybactwo i rybołówstwo.

2. Górnictwo i kopalnictwo.

3. Działalność produkcyjna:

produkcja artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych,

produkcja tkanin i wyrobów włókienniczych oraz odzieży; produkcja skóry i wyrobów

ze skóry,

produkcja drewna i wyrobów z drewna,

produkcja masy celulozowej, papieru oraz wyrobów z papieru; działalność

publikacyjna i poligraficzna,

wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw,

produkcja wyrobów chemicznych; produkcja wyrobów gumowych,

produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych,

produkcja metali,

produkcja wyrobów z metali i inne,

4. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę.

5. Pozostała działalność gospodarcza (za wyjątkiem sektora usług ochrony środowiska).

11 Narzędzia badawcze (kwestionariusze) do badań wewnętrznych w krajach członkowskich i kandydujących do UE nie zostały ujednolicone. Każdy kraj posiada własną metodykę badań i narzędzia badawcze.

7

Wszystkie jednostki, zaliczone do Działu 37 i 90 według NACE, stanowią sektor

usług ochrony środowiska. Są to publiczne i prywatne przedsiębiorstwa oraz wydzielone

części przedsiębiorstw komunalnych, świadczących usługi w zakresie ochrony środowiska –

jako działalność podstawową lub drugorzędną. Są to głównie działalności związane

z recyklingiem, gospodarką ściekami oraz wywozem i unieszkodliwianiem odpadów,

usługami oczyszczania ścieków.

Nakłady przedsiębiorstw produkujących dobra środowiskowe (wyposażenie

do ochrony środowiska, materiały i inne elementy przemysłu środowiskowego) nie są

uwzględniane w tym sektorze.

Każdy składnik nakładów jest badany zgodnie z Międzynarodową Standardową

Statystyczną Klasyfikacją Działalności i Nakładów Związanych z Ochroną Środowiska

CEPA 2000. Jest ona standardem międzynarodowym, przyjętym przez Komisję Statystyczną

ONZ, włączonym do grupy Międzynarodowych Klasyfikacji Ekonomicznych i Społecznych

(The Familly of International Economic and Social Classifications). CEPA jest używana na

całym świecie, zarówno jako narzędzie do definiowania ochrony środowiska,

jak i do przedstawiania wyników badań.

Klasyfikacja działalności i nakładów w ochronie środowiska wyróżnia dziewięć

obszarów, nazywanych dziedzinami środowiskowymi. Są to:

1. Ochrona powietrza atmosferycznego i klimatu.

2. Gospodarka ściekowa.

3. Gospodarka odpadami.

4. Ochrona i poprawa gleb, wód podziemnych i powierzchniowych.

5. Ograniczenie hałasu i wibracji (z wyłączeniem ochrony miejsc pracy).

6. Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu.

7. Ochrona przed promieniowaniem (z wyłączeniem bezpieczeństwa zewnętrznego).

8. Badania i rozwój.

9. Inne działalności związane z ochroną środowiska (głównie administracja i

zarządzanie środowiskiem, edukacja, szkolenia i informacje, niepodzielne nakłady i

nakłady gdzie indziej niesklasyfikowane).

Każda dziedzina jest podzielona na kategorie i podkategorie.

Nakłady na ochronę środowiska powinny być klasyfikowane do poszczególnych

dziedzin środowiskowych według celu działalności. Nakłady na działania i działalności,

którym można przypisać więcej niż jedną dziedzinę środowiskową (na przykład

8

administracja), powinny być podzielone na różne dziedziny. W klasyfikacji, nakłady

uwzględniane jako CEPA 9 niepodzielne nakłady i nakłady gdzie indziej niesklasyfikowane,

mogą być wpisywane tylko w ostateczności.

Polskim odpowiednikiem CEPA jest Polska Klasyfikacja Statystyczna Dotycząca

Działalności i Urządzeń Związanych z Ochroną Środowiska (rozporządzenie Rady Ministrów

dnia 2 marca 1999 roku, Dz. U. Nr 25, poz. 218).

1.3. Sposób i narzędzia gromadzenia informacji w PolsceBadania statystyczne dotyczące aspektów ekonomicznych ochrony środowiska

w Polsce wynikają z Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej, ogłaszanego

co roku w Dzienniku Ustaw.

Zgodnie z Programem Badań Statystycznych Statystyki Publicznej na 2006 rok12,

zakres sprawozdawczości statystycznej w zakresie ekonomicznych aspektów ochrony

środowiska dotyczy podmiotów gospodarczych zatrudniających powyżej 10 osób i obejmuje:

1. Wydatki inwestycyjne w ochronie środowiska:

nakłady na urządzenia ochronne końca rury i zapobiegające powstawaniu

zanieczyszczeń,

źródła finansowania nakładów – środki własne, budżetów: centralnego, województw,

powiatów i gmin, fundusze ekologiczne, kredyty i pożyczki krajowe, środki

z zagranicy, inne;

kierunki poniesionych nakładów;

efekty rzeczowe: obiekty, przepustowość i rodzaje oddanych do użytku oczyszczalni

ścieków; sieć kanalizacyjna; obiegowe systemy zasilania wodą; zdolność

zainstalowanych urządzeń do redukcji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych oraz do

zagospodarowania i unieszkodliwienia odpadów; powierzchnia zrekultywowanych

składowisk; ujęcia wody, sieć wodociągowa, zbiorniki wodne, regulacja rzek

i potoków, stacje pomp na zawałach oraz obwałowania przeciwpowodziowe,

2. Koszty bieżące ponoszone na ochronę środowiska.

Dodatkowo, przepisy ustanawiające obowiązek przekazywania informacji

o wysokości naliczonych opłat ekologicznych są zawarte w:

ustawie prawo ochrony środowiska,

ustawie o odpadach,

12 Załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005 roku w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na 2006 rok (Dz. U. Nr 178, poz. 1482 z późn. zm.).

9

ustawie o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi

odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej.

1.3.1. Wydatki inwestycyjne w ochronie środowiskaŹródłem danych do badania wydatków inwestycyjnych na ochronę środowiska jest

Załącznik do sprawozdań F-03, SP, SG-01 dotyczący wydatków inwestycyjnych służących

ochronie środowiska i gospodarce wodnej oraz uzyskanych efektów rzeczowych (Załącznik 1).

Podmioty gospodarcze, które są corocznie zobowiązane do dostarczenia informacji to:

wypełniające Sprawozdanie o stanie i ruchu środków trwałych F-03 – jednostki

prowadzące działalność zaklasyfikowaną według Polskiej Klasyfikacji Działalności do:

o pobór, uzdatnianie i rozprowadzanie wody (dział 41),

o wznoszenie kompletnych budynków i budowli lub ich części; inżynieria lądowa

i wodna (grupa 45.2),

o działalność w zakresie architektury i inżynierii (grupa 74.2),

o badania i analizy techniczne (grupa 74.3),

o administracja publiczna oraz polityka ekonomiczna i społeczna (grupa 75.1),

o usługi na rzecz całego społeczeństwa (grupa 75.2 z wyłączeniem klasy 75.23),

o działalność w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego (grupa 85.1),

o odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, gospodarowanie odpadami, pozostałe usługi

sanitarne i pokrewne (dział 90),

o zarządy melioracji i urządzeń wodnych niezależnie od prowadzonej działalności;

wypełniające Roczną ankietę przedsiebiorstwa SP – z wyłączeniem osób fizycznych

i spółek cywilnych prowadzących działalność gospodarczą – prowadzących księgi

przychodów i rozchodów oraz rozliczających się według księgi podatkowej lub

ryczałtem;

spółki wodno-ściekowe niezależnie od liczby pracujących nieuwzględnione w wykazie

jednostek sporządzających sprawozdania F-03 i SP.

Załącznik do sprawozdań GUS F-03 i SP jest wypełniany i przekazywany raz w roku

do 15 lutego (dotyczy F-03) i do 31 marca (dotyczy SP) za rok poprzedni do urzędu

statystycznego w województwie, na którego terenie ma siedzibę podmiot przekazujący dane.

Urzędy statystyczne poszczególnych województw przekazują otrzymane informacje w formie

elektronicznej do Głównego Urzędu Statystycznego, gdzie następuje przetwarzanie

i udostępnianie informacji.

10

Wydatki inwestycyjne w ochronie środowiska i gospodarce wodnej obejmują: wydatki

na środki trwałe, tj.: opłacone w roku sprawozdawczym nakłady na nabycie (w cenie

nabycia), wytworzenie (po koszcie wytworzenia), leasing finansowy, spłatę zobowiązań z lat

ubiegłych lub przedpłaty (zaliczki) na wartości niematerialne i prawne, rzeczowe aktywa

trwałe, nieruchomości, aktywa finansowe i inne wydatki inwestycyjne na:

grunty (w tym prawo użytkowania wieczystego gruntu),

budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej,

urządzenia techniczne i maszyny,

środki transportu,

inne środki trwałe, których celem jest uzyskanie efektów ochronnych lub

efektów

w gospodarce wodnej.

Do tych wydatków w okresie sprawozdawczym należy zaliczyć:

opłacone nakłady na ulepszenie środków trwałych związanych z ochroną

środowiska lub gospodarką wodną polegające na przebudowie, rozbudowie,

modernizacji lub rekonstrukcji,

działalność badawczo-rozwojową,

pozostałą działalność związaną z ochroną środowiska.

Zakres przedmiotowy badań dotyczących wydatków inwestycyjnych na ochronę

środowiska obejmuje:

1. Lokalizację inwestycji,

2. Identyfikację kierunków inwestowania zgodnie z Polską Klasyfikacją

Statystyczną Dotyczącą Działalności i Urządzeń Związanych z Ochroną Środowiska

(kierunki wymienione są w Wykazie 3A Objaśnień do Załącznika do sprawozdań F-03,

SP, SG-01 dotyczącego wydatków inwestycyjnych służących ochronie środowiska i

gospodarce wodnej oraz uzyskanych efektów rzeczowych.

3. ,Wielkość wydatków inwestycyjnych z uwzględnieniem wydatków na

urządzenia ochronne końca rury i technologie zapobiegające zanieczyszczeniom,

4. Identyfikację źródeł finansowania wydatków inwestycyjnych:

środki własne,

środki z budżetów: centralnego, województw, powiatów i gmin,

fundusze ekologiczne,

11

kredyty i pożyczki krajowe,

środki z zagranicy,

inne,

5. Rzeczowy efekt inwestycji.

Rzeczowe efekty inwestycji w ochronie środowiska są wymienione w Wykazie 3B,

niektóre z nich zaprezentowano w Tablicy 1.

Tablica 1. Efekty rzeczowe oddanych do użytku inwestycji ochrony środowiska

Symbol Objaśnienie symboli Jednostka miary

1 OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO I KLIMATU

1.1 Zdolność zainstalowanych urządzeń i instalacji do redukcji zanieczyszczeń :

1.1.1 pyłowych wydajność t/rok

1.1.2 gazowych wydajność t/rok

1.2 Urządzenia do monitoringu powietrza

1.2.1 stacjonarne zlokalizowane na terenie zabudowanym - liczba punktów pomiarowych szt

2. GOSPODARKA ŚCIEKOWA I OCHRONA WÓD

2.1 Sieć kanalizacyjna odprowadzająca

2.1.1 ścieki długość km

2.2 Oczyszczalnie ścieków

2.2.2 Biologiczne (z wyjątkiem komór fermentacyjnych)2.2.2.1 oczyszczalnie ścieków przemysłowych obiekty

przepustowośćszt

m3/dobę3 GOSPODARKA ODPADAMI

3.1 Urządzenia do unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych

3.1.1 unieszkodliwianie fizyko-chemiczne liczba obiektów wydajność (pojemność projektowa)

sztt/rok

3.1.2 unieszkodliwianie poprzez przekształcanie termiczne liczba obiektówwydajność (pojemność projektowa)

sztt/rok

3.3 Urządzenia do usuwania odpadów

3.3.0 składowiska dla wszystkich rodzajów odpadów z wyłączeniem komunalnych

liczba obiektówpowierzchnia wydajność (pojemność projektowa)

sztha

t/rok4 OCHRONA GLEBY I WÓD PODZIEMNYCH

4.1 Urządzenia “końca rury”

4.1.2 zbiorniki dla odpływów, strat, przecieków wód podziemnych

liczbapojemność

sztm3

4.1.3 udoskonalanie magazynów podziemnych i urządzeń transportowych w celu ochrony wód podziemnych i gleby

liczba szt

5 ZMNIEJSZANIE HAŁASU

5.1 Bariery przeciw hałasowi:

5.1.1 drogowemu długość km

12

Symbol Objaśnienie symboli Jednostka miary

5.2 Urządzenia do monitoringu w zakresie zmniejszania hałasu liczba punktów pomiarowych szt

Źródło: Wykaz 3B Objaśnień do Załącznika do sprawozdań F-03, SP, SG-01 dotyczącego wydatków inwestycyjnych służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej oraz uzyskanych efektów rzeczowych, [dokument elektroniczny], tryb dostępu: www.stat.gov.pl, stan z 11.2006.

1.3.2. Koszty bieżące ochrony środowiskaObowiązek badania kosztów bieżących ochrony środowiska w Polsce spoczywa

na Ministerstwie Środowiska. Badania są corocznie zapisywane w Programie badań

statystycznych statystyki publicznej i są obligatoryjne dla wylosowanych jednostek.

Prowadzone są metodą reprezentacyjną, na formularzu statystycznym OŚ-29/k

Kwestionariusz o kosztach bieżących poniesionych na ochronę środowiska w roku

sprawozdawczym (Załącznik 2). Badania w sektorze gospodarczym są gromadzone w cyklu

3-letnim:

pierwszy rok badań – podmioty gospodarcze zakwalifikowane do działów 10 –

41 oraz 90 Polskiej Klasyfikacji Działalności,

drugi rok badań – podmioty gospodarcze zakwalifikowane do działów 01-05

oraz 45-74 PKD,

trzeci rok badań – podmioty gospodarcze zakwalifikowane do działów 80-85

oraz 91-93 PKD.

Wylosowane jednostki (o liczbie pracujących 10 osób i więcej) są zobowiązane

do odesłania wypełnionej ankiety do dnia 30 czerwca z danymi za rok poprzedni do jednostki

wybranej przez Ministerstwo Środowisko do obsługi badań. W ostatnich kilku latach badania

były przeprowadzane przez Fundację Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych.

Po zgromadzeniu danych, podlegają one przetwarzaniu i jako gotowa informacja trafiają

do Ministerstwa Środowiska oraz Głównego Urzędu Statystycznego, celem ich

upowszechnienia.

Zakres informacji dotyczącej kosztów bieżących:

1. Koszty funkcjonowania przedsięwzięć końca rury

2. Koszty funkcjonowania przedsięwzięć zapobiegających

powstawaniu zanieczyszczeń

3. Naliczone opłaty ekologiczne za korzystanie ze środowiska

4. Naliczone opłaty usługowe

13

5. Koszty badań i rozwoju

6. Koszty kontroli, monitoringu, badań laboratoryjnych itp.

7. Koszty innych działań związanych z ochroną poszczególnych

dziedzin środowiska

8. Źródła finansowania działalności bieżącej w ochronie środowiska:

przychody za usługi w zakresie ochrony środowiska (jedynie

wówczas, gdy badana jednostka je świadczy),

środki własne, w tym kredyty bankowe i pożyczki,

subwencje z budżetu centralnego,

subwencje z budżetu samorządowego,

subwencje z celowych funduszy ekologicznych,

subwencje ze źródeł zagranicznych,

inne.

9. Przychody i oszczędności osiągane z tytułu działalności służącej

ochronie środowiska.

Przedsięwzięcia końca rury dotyczą unieszkodliwiania i redukcji już

wyprodukowanych zanieczyszczeń. Urządzenia końca rury służące ochronie środowiska nie

wpływają na proces produkcyjny (produkcja może być prowadzona bez tych urządzeń) lecz

redukują lub eliminują zanieczyszczenia już po ich wytworzeniu (np. oczyszczalnia ścieków,

składowisko odpadów). Koszty funkcjonowania urządzeń końca rury w całości są zaliczane

do kosztów ochrony środowiska.

Działania zapobiegające powstawaniu zanieczyszczeń są związane

z funkcjonowaniem specyficznych urządzeń, zmianami w praktykach zarządzania

(zarządzanie środowiskowe) oraz stosowaniem nowych surowców do produkcji, w wyniku

których zmniejsza się zanieczyszczenie wynikające z działalności firmy. Urządzenia

(technologie) zapobiegające powstawaniu zanieczyszczeń stanowią całość lub część procesu

produkcyjnego tak dostosowane, żeby zmniejszyć ilość i jakość wytwarzanych

zanieczyszczeń powstających w procesie produkcyjnym. Rezultatem funkcjonowania tych

urządzeń (technologii) produkcja staje się bardziej czysta i przyjazna dla środowiska. Koszty

funkcjonowania działań zapobiegających powstawaniu zanieczyszczeń jedynie częściowo

są zaliczane do kosztów bieżących ochrony środowiska. Są to koszty dodatkowe w

porównaniu z kosztami funkcjonowania alternatywnej technologii nie uwzględniającej

aspektów ochrony środowiska.

14

Koszty ochrony środowiska są dzielone na koszty działań:

1. Podejmowanych we własnym zakresie

koszty amortyzacji,

koszty wynagrodzeń wraz z narzutami,

koszty zakupu surowców, materiałów i energii,

opłaty ekologiczne,

opłaty za dzierżawę wyposażenia środowiskowego itp.

2. Koszty działań świadczonych przez podmioty zewnętrzne.

koszty usług obcych – np. prowadzenie kontroli i monitoringu,

oczyszczanie zanieczyszczonej gleby, wynagrodzenia konsultantów środowiskowych,

opłaty za usługi – głównie za odprowadzanie i oczyszczanie

ścieków, za wywóz, unieszkodliwianie odpadów, oczyszczanie gleby.

Wszystkie informacje są gromadzone w podziale na osiem dziedzin ochrony

środowiska:

1. Ochrona powietrza atmosferycznego i klimatu

2. Gospodarka ściekowa

3. Gospodarka odpadami

4. Ochrona gleby, wód powierzchniowych i podziemnych

5. Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu

6. Ochrona przed hałasem i wibracjami

7. Ochrona przed promieniowaniem jonizującym

8. Pozostałe koszty działalności związanej z ochroną środowiska

Koszty bieżące na ochronę środowiska nie uwzględniają:

kosztów działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy,

kosztów gospodarki wodnej i leśnej,

kosztów działań związanych z ochroną zasobów naturalnych lub

oszczędzaniem energii, jeśli głównym celem tych działań nie była ochrona środowiska.

15

1.3.3. Opłaty ekologiczneOpłaty za korzystanie ze środowiska obejmują:

1. Wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza:

z kotłowni,

z procesów technologicznych, np.: malowanie, lakierowanie,

spawanie, obróbka drewna, galwanizacja, wyrób masy bitumicznej, wędzenie itp.

ze spalania paliw przez środki transportu,

z przeładunku benzyn silnikowych,

z chowu lub hodowli drobiu.

2. Wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, tj.:

pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych wody opadowe lub

roztopowe ujęte

w systemy kanalizacyjne,

wody chłodnicze,

wody pochodzące z chowu i hodowli ryb,

wody zasolone.

3. Pobór wód podziemnych, powierzchniowych wód śródlądowych i

morskich wód wewnętrznych.

4. Składowanie odpadów.

Do ponoszenia opłat zobowiązane są podmioty korzystające ze środowiska:

przedsiębiorca oraz osoba prowadząca działalność wytwórczą w

rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa,

warzywnictwa,

jednostka organizacyjna nie będąca przedsiębiorcą,

osoba fizyczna nie będąca przedsiębiorcą, korzystająca ze

środowiska w zakresie,

w jakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia.

Podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość należnej

opłaty i wnosi ją, bez wezwania, na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego

ze względu na miejsce korzystania ze środowiska. Opłatę ustaloną według stawek

obowiązujących w okresie, w którym korzystanie ze środowiska miało miejsce, należy wnieść

do końca miesiąca po upływie każdego półrocza, którego opłata dotyczy. Stawki opłat ulegają

corocznej zmianie.

16

W tym samym terminie podmiot zobowiązany jest do przedstawienia marszałkowi

województwa oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska wykazu zawierającego

zbiorcze zestawienie informacji i danych o zakresie korzystania ze środowiska oraz

o wysokości należnych opłat zgodnie z ustalonym wzorem13 (Załącznik 3). Sprawozdanie

składa się z 5 załączników:

Załącznik 1 – stanowi zbiorczą informację o zakresie korzystania ze środowiska oraz

wysokości należnych opłat,

Załącznik 2 – zawiera informacje o ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych

do powietrza oraz dane, na podstawie których określono te ilości, oraz

informacje o wysokości należnych opłat,

Załącznik 3 – zawiera informacje o ilości i jakości pobranej wody podziemnej, wody

powierzchniowej śródlądowej i morskich wód wewnętrznych oraz informacje

o wysokości należnych opłat,

Załącznik 4 – zawiera informacje o ilości, stanie, składzie i rodzajach ścieków

wprowadzanych do wód lub do ziemi oraz informacje o wysokości należnych

opłat,

Załącznik 5 – zawiera informacje o odpadach umieszczonych na składowisku odpadów oraz

wysokości należnych opłat.

W każdym przypadku należy podać lokalizację źródła zanieczyszczeń

wprowadzanych do środowiska, dane, które zostały wykorzystane do naliczenia opłaty

ekologicznej oraz wysokość należnej opłaty.

Zgodnie z art. 289 ustawy Prawo ochrony środowiska, nie wnosi się opłat z tytułu tych

rodzajów korzystania ze środowiska, których półroczna wysokość nie przekracza 400 zł.

Jednak zwolnienie z obowiązku wniesienia kwartalnej opłaty nie zwalnia z obowiązku

składania wykazów o zakresie korzystania ze środowiska.

Opłata produktowa oznacza opłatę obliczaną i wypłacaną za opakowania

w przypadku sprzedaży produktów w tych opakowaniach, a także opłatę obliczaną

i wypłacaną w przypadku sprzedaży akumulatorów niklowo-kadmowych, ogniw i baterii

galwanicznych, opon, lamp wyładowczych, olejów smarowych, oraz urządzeń chłodniczych

i klimatyzacyjnych wymienionych w załączniku do ustawy o obowiązkach przedsiębiorców.

13 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2005 r. w sprawie wzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat i sposobu przedstawiania tych informacji i danych (Dz.U. 2005 nr 252 poz. 2128).

17

Przedsiębiorcy płacący opłatę produktową są zobowiązani do wypełnienia rocznego

sprawozdania OŚ-OP1 (Załącznik 4) o wysokości należnej opłaty, zgodnie z ustalonym

wzorem. W sprawozdaniu tym należy podać:

masę lub ilość wprowadzonych na rynek krajowy opakowań i

produktów z podziałem

na ich rodzaje,

osiągnięty poziom odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych

i poużytkowych

z podziałem na poszczególne ich rodzaje i według sposobu ich odzysku i recyklingu,

wysokość należnej opłaty produktowej14.

Przedsiębiorcy, składają to sprawozdanie marszałkowi województwa w terminie

do dnia 31 marca roku kalendarzowego następującego po roku, którego opłata dotyczy.

14 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 listopada 2005 r. w sprawie wzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej (Dz. U. z dnia 1 grudnia 2005 r.).

18

2. Ochrona środowiska w rachunku zysków i strat

2.1. Przychody z działalności ekologicznej Przychód jest strumieniem kształtowania wyniku finansowego, który jest źródłem

zwrotu kapitałów właścicieli oraz powiększania wartości kapitałów własnych jednostek

gospodarczych. Przychód jest kategorią finansową, której towarzyszy cecha ekwiwalentności

i odpłatności w odróżnieniu od podatków i transferów oraz innych danin, które są bezzwrotne

i nieodpłatne (zwane są więc transferami)15. Przychód stanowi rezultat działalności podmiotu

gospodarczego, weryfikowany przez transakcje rynkowe, a w szczególności przez ceny.

Jego źródłem jest więc głównie sprzedaż: towarów, usług, produktów, inwestycji, informacji,

a także pracy. Znaczenie przychodu wynika głównie stąd, że jest on źródłem pokrywania

kosztów i kreacji dochodu – nadwyżki finansowej ponad poziom poniesionych kosztów, która

po należnych obciążeniach podatkowych, może być zatrzymana przez właścicieli lub/i przez

jednostkę gospodarczą.

Potoczne rozumienie przychodów często kojarzy je z wpływami pieniężnymi,

osiąganymi niezależnie od ich źródła, a więc nie tylko ze sprzedaży, ale także z pożyczek,

odszkodowań i świadczeń ubezpieczeniowych, czy też dotacji od władz publicznych. Nie jest

to jednak poprawne pojmowanie przychodów, zwłaszcza w świetle ustawy o rachunkowości,

Międzynarodowych Standardów Rachunkowości16, a także – co bardzo istotne – prawa

podatkowego. Przychody są znacząca kategoria fiskalną, z uwagi na to, że są one obciążone –

co najmniej dwoma podatkami: od towarów i usług oraz podatkiem dochodowym.

Przychody (i zyski) definiuje się w ustawie o rachunkowości, jako

uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych,

o wiarygodnie określonej wartości, w formie zwiększenia wartości aktywów, albo

zmniejszenia wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub

zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez udziałowców lub

właścicieli.

Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych17, traktuje przychody jako źródło

dochodów, które są przedmiotem opodatkowania. Wymienia ona wiele różnych form

przychodów, które uczestniczą w ustalaniu dochodu do opodatkowania, a wśród nich:15 Por. St. Owsiak, Podstawy nauki finansów, PWE, Warszawa 2002, s. 64.16 Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 2001, IASC, Londyn 2001, tłum. i wyd. za zgodą IASC przez

Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2001.17 Ustawa z dnia 15 lutego 1992 roku on podatku dochodowym od osób prawnych, Dz. U. 2000 nr 54, poz. 654

(tekst jednolity) z późniejszymi zmianami.

19

otrzymane pieniądze, wartości pieniężne oraz różnice kursowe,

wartość otrzymanych nieodpłatnych świadczeń oraz przychodów w naturze,

wartość umorzonych lub przedawnionych zobowiązań,

wartość umorzonych należności, przedawnionych lub odpisanych jako

nieściągalne,

w tej części, w które zostały zaliczone wcześniej do kosztów uzyskania przychodów,

nominalna wartość udziałów (akcji) w spółce kapitałowej objętych w zamian za

wkład niepieniężny w postaci przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części,

należne kwoty ze sprzedaży, choćby nie zostały one faktycznie otrzymane,

po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont.

Przychodem są więc kwoty otrzymane, ale i kwoty należne, ale bez należnego podatku

od towarów i usług, co oznacza, ze przychodu ze sprzedaży nie należy utożsamiać

z wpływem środków pieniężnych na rachunek bankowy lub do kasy jednostki, ponieważ

zgodnie z zasadą memoriału, przychód ze sprzedaży wykazuje się w księgach rachunkowych

w momencie sprzedaży, bez względu na datę zapłaty. Za moment sprzedaży uznaje się18:

na rynkach krajowych – datę przekazania produktów odbiorcy (wydanie,

wysłanie lub odbiór) i na tę datę należy wystawić fakturę,

na rynkach zagranicznych – datę przewiezienia produktów za granicę państwa,

potwierdzoną przez graniczny urząd celny w dokumencie SAD (w odniesieniu do usług

– datę świadczenia usługi lub datę wystawienia faktury) .

Podstawową zasadą klasyfikacji przychodów jest rodzaj działalności jednostek

statystycznych, opisanych strukturą wyjścia – czyli efektu działalności, a także strukturą

wejścia i procesu produkcyjnego. Niestety kryterium rodzaju efektu i przeznaczenie danego

wyrobu lub świadczenia nie stanowi podstawy klasyfikacji, co byłoby niezbędne przy

wyodrębnianiu świadczeń na rzecz ochrony środowiska. Tym niemniej, przynajmniej

w niektórych sekcjach można zidentyfikować działalność, która w całości lub w części

wykonywana jest na rzecz ochrony środowiska. Ważniejsze przykłady zawiera Tablica 2.

Z danych, które zawiera Tablica 2 wynika, że najliczniejsze przykłady działalności

na rzecz ochrony środowiska występują w sekcjach:

D. Przetwórstwo przemysłowe,

F. Budownictwo,

I. Transport, gospodarka magazynowa i łączność,

18 Międzynarodowe Standardy Rachunkowości w praktyce polskich przedsiębiorstw, pod red. Z. Kołaczyka, Wyd. Forum, Poznań, 2002, s. 241.

20

O. Pozostała działalność usługowa komunalna.

Z innych źródeł przychodów ekologicznych (poza przychodami ze sprzedaży dóbr

i usług ochronnych) warto wymienić przychody z tytułu aktualizacji wyceny aktywów

trwałych, ujęte w kapitale rezerwowym, amortyzacja ujemnej wartości firmy, przychody

instrumentów finansowych, np. odsetki od kredytów i pożyczek ekologicznych, czy

też dotacje ekologiczne.

Tablica 2. Działalność na rzecz ochrony środowiska w Polskiej Klasyfikacji Działalności

Sekcja Symbol DziałalnośćA. Rolnictwo, Łowiectwo, Leśnictwo

02.0102.02

Zagospodarowanie lasuUsługi związane z ochroną lasu

B. Rybołówstwo i rybactwo 05.02 Zarybianie stawów i innych akwenówC. Górnictwo i kopalnictwo 10.10. Produkcja paliw stałych bezdymnych (ekologicznych) z węgla

kamiennegoD. Przetwórstwo przemysłowe 18.21

21.22

23.20

23.30

29.12.29.24.

33.20

34.3037.1037.2037.20

Produkcja odzieży roboczej i ochronnejProdukcja opakowań z papieru i tektury oraz produkcję worków toreb papierowychRegeneracja i utylizacja przepracowanych produktów pochodzących z przerobu ropy naftowejPonowne przetwarzanie paliw nuklearnych i odpadów radioaktywnych, usuwanie odpadów radioaktywnychProdukcja silników poruszanych energią wiatruProdukcja urządzeń filtrujących i oczyszczających ciecze, produkcja urządzeń do pakowania, produkcja urządzeń destylacyjnych i rektyfikacyjnychProdukcja instrumentów i przyrządów pomiarowych, kontrolnych, badawczychProdukcja pasów bezpieczeństwaZagospodarowanie metalowych odpadów złomuZagospodarowanie niemetalowych odpadów i wyrobów wybrakowanychPrzetwarzanie odpadków (recykling)

E. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną gaz i wodę

41.00. Pobór i uzdatnianie wody, odprowadzanie i oczyszczanie wody obiegowej, działalność usługowa w zakresie systemów irygacyjnych dla potrzeb rolnictwa

F. Budownictwo 45.21

45.24.45.32.45.33.45.44.

Roboty ogólnobudowlane związane z budową obiektów do uzdatniania wody i oczyszczania wody, budowa sieci kanalizacyjnej odprowadzającej ścieki z budynków i budowliBudowa tam, zapór, regulacja rzek i potoków górskichZakładanie izolacji dźwiękochłonnych, przeciw promieniowaniuZakładanie instalacji i urządzeń wodno-kanalizacyjnych,Instalowanie ram okiennych

G. Handel hurtowy i detaliczny; Naprawa pojazdów mechanicznych i motocykli; sprzedaż detaliczna paliw do pojazdów samochodowych

51.57

52.50

Sprzedaż hurtowa odpadków i złomu niemetalowego, zbierania, sortowania, pakowania, bez przemysłowego przetwarzaniaSprzedaż hurtowa lub detaliczna rzeczy używanych

H. Hotele i restauracje Nie zidentyfikowanoI. Transport, gospodarka magazynowa i łączność

60.2463.12.

Wynajem samochodów i innych pojazdówMagazynowanie, składowanie i przechowywanie wszystkich rodzajów towarów znajdujących się na terenie składowisk

J. Pośrednictwo finansowe 65.21.66.0367.20.

Leasing finansowyUbezpieczenia pozostałe (ekologiczne)Ubezpieczanie towarów w transporcie, ocena szkód w imieniu firm ubezpieczeniowych

21

Sekcja Symbol DziałalnośćK. Obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i obsługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej

73.10.74.14.74.30.74.70.74.8274.84.

Prace naukowo-badawcze w dziedzinie środowiska naturalnegoDoradztwo w zakresie prowadzenia działalności ochronnejBadania i analizy techniczneSprzątanie i czyszczenie obiektówEtykietowanieOrganizacja targów, wystaw i kongresów

L. Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenia zdrowotne

Nie zidentyfikowano

M. Edukacja 80.42. Edukacja ekologicznaN. Ochrona zdrowia i opieka społeczna

Nie zidentyfikowano

O. Pozostała działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna

90.00.

91.33.92.52.92.53.

92.72.

Zbieranie i wywożenie śmieci i odpadów, unieszkodliwianie odpadów, odprowadzanie ścieków, usługi sanitarne i pokrewneOrganizacje ekologiczne i działające w celu ochrony środowiskaOchrona zabytkówDziałalność ogrodów botanicznych i zoologicznych oraz naturalnych obszarów i obiektów chronionej przyrody.Pozostała działalność rekreacyjna

P. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników

Nie zidentyfikowano

Q. Organizacje i zespoły eksterytorialne

Nie zidentyfikowano

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy PKD.

2.2. Koszty ochrony środowiska Proces ochrony środowiska w przedsiębiorstwie obejmuje zapobieganie powstawaniu

zagrożeń (działalność prewencyjna), ograniczanie emisji zagrożeń (działalność redukcyjna),

naprawę zniszczeń (restytucję) oraz zarządzanie tą działalnością. Prowadzenie ochrony

środowiska wymaga zużycia zasobów rzeczowych i finansowych, zasobów pracy,

wykorzystania usług obcych, w wyniku którego powstają odpowiednie rezultaty

rzeczowe oraz rezultaty finansowe. Zużycie zasobów może być zmierzone ilościowo

i wartościowo. Ilościowe zużycie to jego wyrażenie w miernikach naturalnych, np. metrach,

kilogramach czy sztukach. Przez wartościowy pomiar zużycia zasobów w procesie ochrony

środowiska następuje przeniesienie wartości (za pośrednictwem kosztów) na wytwarzane

produkty (wyroby, usługi) – co w tym przypadku stanowi jeden z przejawów zapobiegania

powstawaniu kosztów zewnętrznych w stosunku do producenta, związanych z wpływem jego

działalności wytwórczej na stan środowiska – oznacza to wliczenie wartości zasobów

zużytych w celu ochrony środowiska do wartości wytworzonych produktów. Miarą

tej wartości jest koszt.

Zgodnie z ustawą o rachunkowości (art. 3, ust. 1, pkt. 31) przez koszty rozumie się

uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych,

o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo

22

zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału

własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez

udziałowców lub właścicieli.

Powszechnie w literaturze definiuje się koszty jako wyrażone w pieniądzu zasoby

(dobra i usługi) użyte w celu osiągnięcia bieżących lub przyszłych korzyści. Odniesienie tej

interpretacji do ochrony środowiska pozwala sformułować następującą definicję – koszty

ochrony środowiska to wyrażone w pieniądzu zużycie zasobów (dóbr i usług) w celu

osiągnięcia bieżących lub przyszłych korzyści związanych z ochroną środowiska, która

pozwoli używać zasoby środowiska dziś i w przyszłości, zapewniając w ten sposób

możliwość prowadzenia działalności gospodarczej bez ograniczenia czasowego19.

Podstawowe grupy kosztów ochrony środowiska przedstawia Tablica 2. Tablica 3. Klasyfikacja kosztów ochrony środowiska

Kryterium klasyfikacji Grupy kosztów rodzaj zużytych zasobów(kryterium rodzajowe zasobów)

amortyzacji materiałowe osobowe usług obcych

charakter związku z przedmiotem działalności ochronnej (procesem ochrony) podstawowe ogólne

zależność kosztów od rozmiarów działalności ochronnej zmienne stałe

rachunkowy sposób odnoszenia kosztów na miejsca powstawania kosztów lub nośniki (produkty) – sposób alokacji kosztów

bezpośrednie pośrednie

cel działań ochronnych(kryterium funkcjonalne)

prewencji redukcji stabilizacji restytucji

związek ochrony środowiska z segmentami wynikowymi działalności gospodarczej(kryterium rodzajowe działań)

przygotowania realizacji zarządzania zaniechania

Źródło: M. Stępień, Rachunek …, op.cit., s. 245.

Odniesienie kosztów ochrony środowiska do obiektów i elementów środowiska

zawiera Tablica 4.

Tablica 4. Koszty ochrony środowiska w układzie rodzajowym, podmiotowym i przedmiotowym

Układ rodzajowy

(zużyte zasoby gospodarcze)

Układ podmiotowy

(obiekty i funkcje)

Układ przedmiotowy

(elementy środowiska / produkty)

Amortyzacja Oczyszczalnie ścieków WodaZużycie materiałów i energii Urządzenia ochrony powietrza Powietrze

Usługi obce Instalacje usuwania odpadów Hałas, wibracje i promieniowanie19 M. Stępień, Rachunek kosztów ochrony środowiska, w: Rachunkowość ekologiczna – przesłanki i

możliwości jej zastosowania w systemie sprawozdawczości GUS w Polsce , pod red. J. Famielec (na zlecenie MŚ, finansowanie z NFOŚiGW), AE Kraków 2003, s. 238 i dalsze.

23

Koszty pracya) Obiekty składowania odpadów Ziemia (gleby)Pozostałe koszty Prace badawcze i rozwojowe Odpady

Monitoring środowiska Przyroda (natura)Racjonalizacja zużycia zasobów

naturalnych Krajobraz i bioróżnorodność

Zarządzanie ochroną środowiskaa) obejmują wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników.

Źródło: M. Stępień, Rachunek …, op.cit., s. 249.

Koszty funkcjonowania przedsiębiorcy w danym środowisku przedstawia Tablica 5.

Tablica 5. Koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa w danym środowisku

Kryterium – przesłanka przedmiotowa Koszty

Prawo związane z polityką ekologiczną

Koszty wynikające z polityki ekologicznej Koszty z tytułu opłat Koszty z tytułu kar Koszty pozwoleń (otrzymania i cofnięcia) Koszty audytu ekologicznego Koszty stosowania prawa

Ryzyko ekologiczne (środowiskowe)

Koszty występowania ryzyka ekologicznego Koszty ubezpieczenia od odpowiedzialności za degradację środowiska Koszty skutków ryzyka ekologicznego

Rynek – konkurencja

Koszty funkcjonowania w gospodarce rynkowej Koszty konkurencji Koszty zewnętrzne Koszty unieruchomienia działalności

Środowisko zanieczyszczone w przeszłości

Koszty zanieczyszczenia środowiska w przyszłości Koszty uzdatniania wody Koszty oczyszczania gleby Koszty zmniejszenia dostępności do zasobów środowiska

Źródło: M. Stępień, Rachunek kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa w danym środowisku, w: Rachunkowość ekologiczna – przesłanki i możliwości jej zastosowania w systemie sprawozdawczości GUS w Polsce, pod red. J. Famielec (na zlecenie MŚ, finansowanie z NFOŚiGW), AE Kraków 2003, s. 256.

Koszty ochrony środowiska obejmują koszty unieszkodliwiania i redukcji

zanieczyszczeń (działań końca rury) oraz koszty zapobiegania zanieczyszczeniom (działań

zintegrowanych). Koszty unieszkodliwiania i redukcji zanieczyszczeń obejmują koszty

działań i kontroli wyposażenia służącego tym celom, a także gromadzenia, unieszkodliwiania

i usuwania odpadów, koszty pomiarów i monitoringu poziomu zanieczyszczenia. Koszty

działań dotyczących zapobiegania zanieczyszczeniom obejmują koszty bieżące związane

z funkcjonowaniem specyficznych urządzeń, koszty zmian w praktykach zarządzania

(zarządzanie środowiskowe) oraz koszty stosowania nowych surowców do produkcji,

w wyniku których zmniejsza się zanieczyszczenie wynikające z działalności firmy;

koszty bieżące związane z zapobieganiem zanieczyszczeniom mogą odnosić się

24

do technologii, procesów lub wyposażenia zintegrowanego z operacyjną działalnością firmy

i dlatego identyfikowanie części kosztów dotyczących zapobiegania zanieczyszczeniom może

sprawiać trudność; w takich przypadkach, powinno odbywać się ono na zasadach przyjętych

dla identyfikacji nakładów inwestycyjnych; rzeczywiste koszty bieżące mogą być

porównywane z kosztami ponoszonymi na utrzymanie i remonty dostępnej alternatywnej

technologii, o podobnych funkcjach i właściwościach, za wyjątkiem aspektów

środowiskowych.

Zalicza się do nich koszty:

funkcjonowania urządzeń i wyposażenia ochrony środowiska, w tym: koszty

pracy, opłaty za wynajem, ubezpieczenia wyposażenia środowiskowego, koszty zużycia

materiałów i energii, naprawy i utrzymania urządzeń i wyposażenia; włączone są

tu również koszty nie związane bezpośrednio z funkcjonowaniem urządzeń, na przykład

koszty działalności związanej z gromadzeniem, przechowywaniem i składowaniem

odpadów,

pomiarów i monitorowania poziomu zanieczyszczenia wykonywanych we

własnym zakresie oraz zlecanych jednostkom zewnętrznym,

zakupu dóbr używanych dla celów ochrony środowiska, które nie są

bezpośrednio związane z funkcjonowaniem wyposażenia do ochrony środowiska. Są to

możliwe

do zidentyfikowania, dodatkowe koszty, wynikające z przestawienia procesu produkcji

na nowe surowce, materiały: na przykład wodorozcieńczalne farby, paliwa o niskiej

zawartości siarki lub surowce odnawialne,

administrowania i innych działalności, które bezpośrednio nie są związane

z wyposażeniem do ochrony środowiska, na przykład utworzenie i utrzymywanie

systemów informacji o środowisku, przygotowanie pozwoleń środowiskowych,

rejestracja i certyfikacja systemów zarządzania środowiskowego, edukacja i informacja

w zakresie ochrony środowiska, komunikacja zewnętrzna,

prac badawczych i rozwojowych w zakresie ochrony środowiska, prowadzonych

we własnym zakresie: testowanie nowego wyposażenia lub systemów zarządzania w celu

zmniejszania negatywnego wpływu na środowisko spowodowanego działalnością firmy.

zakupów usług ochrony środowiska, związanych z:

o gromadzeniem i unieszkodliwianiem odpadów stałych, łącznie z opłatą za

używanie pojemników,

25

o odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków,

o usuwaniem, oczyszczaniem zanieczyszczonej gleby i/lub wody gruntowej,

o opłatami administracyjnymi za pozwolenia na zrzut zanieczyszczeń,

o wynagrodzeniem konsultantów środowiskowych, koszty edukacji personelu,

informacji i certyfikacji działalności środowiskowej lub koszty obsługi i remontów

wyposażenia i urządzeń służących ochronie środowiska.

Kosztami ochrony środowiska są również opłaty ekologiczne i opłaty produktowe,

obciążające rachunek zysków i strat danego roku obrachunkowego.

Opłaty związane z ingerencją przedsiębiorców w środowisko wprowadziła już ustawa

o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 roku, obciążając nimi:

szczególne korzystanie z wód,

wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, usuwanie drzew,

wykorzystanie gruntów rolnych i leśnych na inne cele,

składowanie odpadów.

Opłaty te i zasady ich stosowania, zmieniane zresztą w kolejnych okresach, były

transponowane do ustaw związanych z ochroną środowiska i gospodarką odpadami.

Aktualnie są one uregulowane w ustawie z 27 kwietnia 2001 roku prawo ochrony środowiska

oraz aktami wykonawczymi do tej ustawy.

Prawo ochrony środowiska stanowi, że środkami finansowo-prawnymi ochrony

środowiska są: opłaty za korzystanie ze środowiska (zwane dalej opłatami emisyjnymi),

administracyjne kary pieniężne, zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych

służących ochronie środowiska. Opłata za korzystanie ze środowiska ponoszona jest przez

podmioty korzystające ze środowiska za:

wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,

wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,

pobór wód,

składowanie odpadów (umieszczanie odpadów na składowisku).

Administracyjna kara pieniężna jest ponoszona za przekroczenie lub naruszenie

warunków korzystania ze środowiska, ustalonych decyzją w zakresie wymienionych

obszarów korzystania ze środowiska oraz w zakresie magazynowania odpadów i emitowania

hałasu do środowiska.

Podmiot może ponosić także tzw. opłatę podwyższoną za korzystanie ze środowiska

bez uzyskania wymaganego pozwolenia lub innej decyzji. W razie korzystania ze środowiska

26

z przekroczeniem lub naruszeniem warunków określonych w pozwoleniu lub innej decyzji

podmiot korzystający ze środowiska ponosi, oprócz opłaty, administracyjną karę pieniężną.

Prawo ochrony środowiska określa zasady naliczania i wysokość opłat

podwyższonych. Przykładowo wynosi ona 10-krotność stawki podstawowej w przypadku

braku wymaganego pozwolenia na: wprowadzenie do powietrza gazów i pyłów, pobór wody

lub wprowadzenie ścieków do wód lub do ziemi, lub za składowanie odpadów bez

uzasadnienia decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska odpadów, lub

za magazynowanie odpadów bez wymaganej decyzji określającej sposób i miejsce

magazynowania.

Marszałek województwa w przypadku opłat podwyższonych, a wojewódzki inspektor

ochrony środowiska w przypadku administracyjnych kar pieniężnych, może na wniosek

podmiotu odroczyć część lub całość podwyższonej opłaty lub kary, jeśli podmiot zrealizuje

terminowo przedsięwzięcie ekologiczne (np. założenie filtrów), którego wykonanie zapewni

usunięcie przyczyn ponoszenia podwyższonych opłat lub kar w okresie nie dłuższym niż 5 lat

od dnia złożenia wniosku. W takim przypadku zawieszona opłat lub kara spowoduje

powstania pozabilansowego zobowiązania warunkowego, a następnie jej umorzenie

spowoduje likwidację tego zobowiązania. Jeśli zaś inwestycja nie zostanie zrealizowana,

podwyższona opłata lub kara obciąży pozostałe koszty operacyjne, bez prawa zaliczenia

jej do kosztów uzyskania przychodów.

Nietypową formą opłat ekologicznych, regulowaną inną niż prawo ochrony

środowiska ustawą, są opłaty eksploatacyjne i koncesyjne. Prawo geologiczne i górnicze

zalicza do nich

opłaty koncesyjne wymierzane przez organ udzielający koncesji na rozpoznanie

i poszukiwanie złóż kopalin oraz wydobywanie kopalin,

opłaty eksploatacyjne za wydobycie kopalin ustalane samodzielnie przez

podmioty (kopalnie) kwartalnie w ramach samoopodatkowania,

podwyższone opłaty w wysokości 80-krotnej stawki opłaty eksploatacyjnej dla

danego rodzaju kopaliny pomnożonej przez ilość wydobytej kopaliny bez wymaganej

koncesji lub z rażącym naruszeniem jej warunków, ustalane w drodze decyzji przez

właściwe organy koncesyjne20:.

Przedsiębiorca, który uzyskał koncesję na wydobywanie kopalin obowiązany jest

utworzyć fundusz likwidacji zakładu górniczego. Przedsiębiorca gromadzi środki tego

20 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze, Dz. U. 1994 nr 27, poz. 96 z późniejszymi zmianami.

27

funduszu na wyodrębnionym rachunku bankowym kopalni jako koszty operacyjne (pozostałe

koszty rodzajowe). Odpisy takie na fundusz likwidacji zakładu górniczego stanowią koszt

uzyskania przychodów. Środki tego funduszu mogą być wykorzystane wyłącznie w celu

pokrycia kosztów likwidacji zakładu górniczego lub jego oznaczonej części, również w razie

upadłości przedsiębiorcy.

Od 1 stycznia 2002 roku przedsiębiorcy mają, poza opłatami emisyjnymi, nowe

obciążenia w postaci opłaty depozytowej i opłat produktowych. Przez opłatę depozytową

rozumie się opłatę pobieraną przy sprzedaży detalicznej akumulatorów ołowiowych

(kwasowych) jako osobnych produktów, której zwrot następuje po przekazaniu zużytego

akumulatora sprzedawcy detalicznemu tych akumulatorów (do 30 dni od daty sprzedaży

akumulatora) lub do punktu systemu zbiórki zużytych akumulatorów zorganizowanego przez

przedsiębiorcę wytwarzającego lub importującego akumulatory ołowiowe ( do 45 dni od dnia

sprzedaży produktu) Przy czym akumulator ołowiowy (kwasowy) to akumulator rozruchowy

lub pojedyncze ogniwo akumulatora przemysłowego. Stawka opłaty depozytowej wynosi

30 zł za sztukę.

Funkcjonowanie opłaty produktowej w Polsce wiąże się z rozliczaniem wykonania

obowiązku zapewnienia odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych,

przez importerów oraz wytwórców produktów wprowadzanych na rynek krajowy

w opakowaniach, których listę określa załącznik do Ustawy o opłacie produktowej

i depozytowej. W krajach zachodnich opłaty produktowe stanowią typowy narzut ekologiczny

na opakowania i inne produkty, nie związany z poziomem ich odzysku lub recyklingu.

Opłatę produktową oblicza się w polskich unormowaniach, jako iloczyn stawki opłaty

i różnicy pomiędzy wymaganym a osiągniętym poziomem odzysku (recyklingu), przeliczonej

na wielkość wyrażoną w masie albo w ilości produktów lub opakowań (z wyłączeniem obrotu

akumulatorami ołowiowymi, objętymi opłatą depozytową).

Obowiązek odzyskiwania i poddawania recyklingowi powstałych z opakowań

i wymienianych produktów można będzie uznać za zrealizowany wówczas gdy

przedsiębiorca osiągnie odpowiednio zgodne z przepisami Ustawy i Rozporządzenia Ministra

Środowiska poziomy odzysku i recyklingu tych odpadów. Poziomy odzysku i recyklingu

odpadów opakowaniowych i poużytkowych, które muszą być osiągnięte w 2007 roku zawiera

załącznik do Ustawy, zaś poziomy dla poszczególnych lat są wprowadzane Rozporządzeniem

Ministra Środowiska21.

21 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2003 roku w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych, Dz. U. 2003 nr 104, poz. 982.

28

Z opłatami produktowymi wiążą się także dodatkowe sankcje dla przedsiębiorcy

za niewykonanie obowiązku w ramach tzw. samonaliczania opłat. System ten oznacza,

że przedsiębiorcy i organizacje odzysku, które nie osiągnęły wymaganych poziomów odzysku

i recyklingu ustalają we własnym zakresie wysokość należnej opłaty produktowej, obliczonej

oddzielenie w przypadku nieosiągnięcia wymaganego poziomu: odzysku i recyklingu

i wnoszą je na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego. Potwierdza to wykorzystanie

stosowanej już wcześniej techniki samoopodatkowania, bez wydawania decyzji przez organy

podatkowe. Rola organu właściwego w sprawie opłaty produktowej koncentruje się

na kontroli prawidłowości samoobliczania. W wyniku kontroli dokonuje się wymiaru opłat

i nalicza odsetki za zwłokę, od następnego dnia po upływie terminu płatności, którego

ostatnim dniem jest 31 marca roku kalendarzowego następującego po roku, którego opłata

dotyczy (termin pierwszych płatności z tego tytułu minął 31 marca 2003 roku). Opłata

za zwłokę ustalana jest w przypadku nieterminowego uiszczania opłat produktowych lub też

uiszczania ich w wysokości niższej od kwoty należnej. Sankcje w tej sprawie reguluje

Ordynacja podatkowa, a stawka odsetek za zwłokę wynosi 200% podstawowej stopy kredytu

lombardowego. Odsetki za zwłokę mają charakter sankcyjny i nie stanowią kosztu uzyskania

przychodu.

Opłaty ekologiczne i inne koszty ochrony środowiska w przedsiębiorstwie oraz

towarzyszące im przychody mogą być oszacowane dla potrzeb ustalenia budżetu

przedsiębiorstwa w rachunku zysków i strat działalności ekologicznej przedsiębiorstwa „pro

forma”. Zawartość takiego rachunku, z uwzględnieniem konsekwencji fiskalnych, na tle

uregulowanego w ustawie o rachunkowości rachunku zysków i strat w wariancie

porównawczym, zawiera Tablica 6. Rachunek taki można zestawiać dla okresów

historycznych. Jego przydatność jest jednak szczególnie istotna dla oceny prognozowanych

przedsięwzięć ekologicznych i strategii ich finansowania.

Tablica 6. Rachunek zysków i strat (jednostek innych niż banki i zakłady ubezpieczeń) oraz identyfikacja zawartych w nim przychodów i kosztów ekologicznych

Struktura rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym

Elementy przychodów i kosztów ekologicznych (rachunek „pro forma” segmentu działalności ekologicznej)

A. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Przychody ze sprzedaży dóbr i usług ochrony środowiskaB. Koszty działalności operacyjnej amortyzacja zużycie materiałów i energii podatki i opłaty wynagrodzenia ubezpieczenia społeczne i inne

świadczenia pozostałe koszty rodzajowe

Koszty operacyjne ochrony środowiska i funkcjonowania w środowisku amortyzacja urządzeń ochronnych zużycie materiałów i energii na cele ekologiczne koszty usług transportowych, remontowych i

innych usług obcych (np. wywozu i składowania odpadów, koszty oczyszczania ścieków, koszty prac pomiarowych)

opłaty za korzystanie ze środowiska

29



wartość sprzedanych towarów i materiałów

opłaty produktowa podatki ekologiczne wynagrodzenia pracowników służb ochrony

środowiska ubezpieczenia pracowników służb ochrony

środowiska koszty reklamy produktów ekologicznie czystych koszty ubezpieczenia ryzyka ekologicznego

C. Zysk (strata) ze sprzedaży (A –B) Zysk (strata) ze sprzedaży produktów i usług ekologicznychD. Pozostałe przychody operacyjne zysk ze zbycia aktywów trwałych dotacje inne przychody operacyjne

Pozostałe przychody operacyjne z działalności ekologicznej zysk ze zbycia aktywów trwałych

zaangażowanych w ochronę środowiska dotacje na cele ekologiczneinne przychody operacyjne z działalności ekologicznej

E. Pozostałe koszty operacyjne strata ze zbycia niefinansowych

aktywów trwałych aktualizacja wartości aktywów

niefinansowych inne koszty operacyjne

Pozostałe koszty operacyjne działalności ekologicznej strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych

zaangażowanych w ochronę środowiska aktualizacja wartości aktywów niefinansowych

zaangażowanych w ochronę środowiska koszty unieruchomienia działalności ekologicznej administracyjne kary ekologiczne

F. Zysk (strata) z działalności operacyjnej Zysk (strat) z operacyjnej działalności ekologicznejG. Przychody finansowe dywidendy i udziały w zyskach odsetki zysk ze zbycia inwestycji aktualizacja wartości inwestycji

Przychody finansowe z działalności ekologicznej dywidendy i udziały w zyskach podmiotów

realizujących przedsięwzięcia ochronne odsetki otrzymane od pożyczek na cele

ekologiczne zysk ze zbycia inwestycji zaangażowanych w

ochronę środowiska aktualizacja wartości inwestycji w ochronie

środowiskaH. Koszty finansowe odsetki strata ze zbycia inwestycji aktualizacja wartości inwestycji

H. Koszty finansowe działalności ekologicznej odsetki i prowizje od pożyczek, kredytów

ekologicznych strata ze zbycia inwestycji na cele ekologiczne odpisy obniżające wartość papierów

wartościowych związanych z aktywnością ekologiczną odsetki za zwłokę w regulacji zobowiązań

ekologicznychI. Zysk (strata) z działalności gospodarczej (F+G-H)

Zysk (strata) z działalności gospodarczej w zakresie aktywności ekologicznej

J. Wyniki zdarzeń nadzwyczajnych zyski nadzwyczajne straty nadzwyczajne

zyski nadzwyczajne z działalności ekologicznej straty nadzwyczajne z działalności ekologicznej

K. Zysk (strata) brutto Zysk (strata) brutto z działalności ekologicznejL. Podatek dochodowy Podatek dochodowy od działalności ekologicznejM. Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)

Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty) z działalności ekologicznej

N. Zysk (strata) netto Zysk (strata) netto z działalności ekologicznejŹródło: J. Famielec, M. Stępień, [w:] Rachunkowość ekologiczna – przesłanki i możliwości jej zastosowani a w

systemie sprawozdawczości GUS w Polsce, pod kier. J. Famielec, AE Kraków 2003, na zlecenie MŚ, sfinansowana ze środków NFOŚiGW , s. 274.

30

3. Ochrona środowiska w aktywach i kapitałach

3.1. Aktywa trwałe i obrotowe zaangażowane w ochronę środowiskaAktywa jednostki gospodarczej są definiowane, w ustawie o rachunkowości,

jako kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości,

powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości osiągnięcie przez

jednostkę korzyści ekonomicznych22. W odniesieniu do aktywów zaangażowanych w ochronę

środowiska za korzyści takie należy uznać efekty ekologiczne, zarówno w wymiarze

rzeczowym, jak i finansowym. W definicji tej podkreśla się kilka ważnych cech aktywów,

w tym zwłaszcza ich przydatność i skuteczność ekonomiczną oraz kontrolowany charakter.

Jednostka gospodarcza kontroluje składnik aktywów, jeżeli jest uprawniona do uzyskiwania

przyszłych korzyści ekonomicznych powstających za przyczyną danego składnika i jest

w stanie ograniczyć dostęp do tych korzyści osobom trzecim. Zdolność jednostki

gospodarczej do kontrolowania przyszłych korzyści ekonomicznych z tytułu niektórych

składników aktywów może wynikać z tytułu prawnego, np. praw majątkowych,

własnościowych lub też udziałowych23.

Bilansowe sprawozdanie, uregulowane w ustawie o rachunkowości, wyodrębnia dwie

grupy aktywów (trwałe i obrotowe) i ich podgrupy, systematyzując je według wzrastającego

stopnia płynności. Aktywa trwałe dla jednostek innych niż banki i zakłady ubezpieczeń,

obejmują zgodnie ze znowelizowaną ustawa o rachunkowości:

wartości niematerialne i prawne,

rzeczowe aktywa trwałe,

należności długoterminowe,

inwestycje długoterminowe,

długoterminowe rozliczenia międzyokresowe.

Aktywa obrotowe obejmują zaś:

zapasy,

należności krótkoterminowe,

inwestycje krótkoterminowe,

krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe.

22 Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 marca 2002 roku w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o rachunkowości, Dz. U. 2002 nr 76, poz. 694, art. 3.1.

23 Międzynarodowe Standardy Rachunkowości w praktyce…, op. cit., s. 11.

31

Spośród wymienianych przez ustawę o rachunkowości składników aktywów jednostki

gospodarczej, w działalności ochronnej może być zaangażowany praktycznie każdy z nich,

przynajmniej częściowo, jako że działania ochronne są integralną częścią procesów

produkcyjnych, handlowych i finansowych realizowanych przez jednostkę. Ich wartościowe

wyodrębnienie wymaga prowadzenia odpowiedniej ewidencji analitycznej i dekretowania

celu realizowanych procesów, transakcji i gromadzonych zasobów. Trzy elementy aktywów

jednostki gospodarczej wymagają w szczególności starań o przypisanie im działalności

ochronnej, z uwagi na potrzeby informacyjne oraz ich wpływ na ustalanie polityki

finansowania przedsięwzięć ochronnych. Zaliczyć można do nich:


rzeczowe aktywa trwałe, oraz

inwestycje.

Bliższa charakterystyka tych kategorii jest przydatna także z tego powodu, że ustawa

o rachunkowości opisuje je inaczej, niż dotychczasowa statystyka, co dotyczy zwłaszcza

inwestycji.

Wartości niematerialne i prawne odgrywają coraz większe znaczenie

w funkcjonowaniu jednostek gospodarczych. To ich powstawanie i ujawnianie dowodzi,

że zasoby strategiczne przedsiębiorstw nie mają tylko charakteru fizycznego. Uregulowane

w polskiej ustawie o rachunkowości zasady dotyczące wartości niematerialnych i prawnych

wykorzystują zalecenia trzech standardów: MSR 38 „Wartości niematerialne”, MSR 36

„Utrata wartości aktywów” oraz MSR 22 „Połączenie jednostek gospodarczych”. Ustawowe

określenia nie definiują bezpośrednio istoty wartości niematerialnych i prawnych. W ujęciu

ogólnym obejmują one dwie grupy tytułów:

nabyte prawa majątkowe,

poniesione szczególnego rodzaju koszty przewidziane do długotrwałego

rozliczenia

w związku ze spodziewanymi korzyściami w przyszłych okresach.

Według MSR 38 wartości niematerialne są tymi składnikami aktywów, które:

są możliwe do zidentyfikowania,

nie posiadają postaci fizycznej,

znajdują się w posiadaniu jednostki w celu gospodarczego wykorzystania lub

oddania do odpłatnego używania osobom trzecim,

pozostają pod kontrolą w wyniku zdarzeń zaistniałych w przeszłości,

przysporzą jednostce gospodarczej w przyszłości korzyści ekonomicznych.

32

Składnik aktywów uznaje się za wyodrębniony, według MSR 38, jeżeli jednostka

gospodarcza mogłaby odpłatnie użyczyć, sprzedać, wymienić lub przekazać przyszłe korzyści

ekonomiczne bez jednoczesnego wyzbycia się przyszłych korzyści ekonomicznych, które

pochodzą z innych aktywów.

W ustawie o rachunkowości do wartości niematerialnych zalicza się:

prawa majątkowe nabyte przez jednostkę, to jest zakupione lub otrzymane jako

aport lub nabyte nieodpłatnie,

prawa majątkowe naddające się do gospodarczego wykorzystania,

prawa majątkowe o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności

dłuższym

niż rok,

przeznaczone do używania na potrzeby jednostki,

nabyta wartość firmy,

koszty zakończonych prac rozwojowych.

Prawami majątkowymi są w szczególności: autorskie prawa majątkowe, prawa

pokrewne, licencje, koncesje, prawa do: wynalazków, patentów, znaków towarowych,

wzorów użytkowych oraz zdobniczych, know-how.

Ważnym wyróżnieniem praw majątkowych jest ich nabycie, co oznacza, że nie są

takimi prawami wytworzone we własnym zakresie, za wyjątkiem kosztów zakończonych prac

rozwojowych, wobec których nie jest stawiany warunek nabycia.

W MSR 38 wymienia się takie grupy praw, jak:

znaki towarowe (produktów),

tytuły czasopism i tytuły wydawnicze,

oprogramowanie komputerowe,

licencje i franchising,

prawa autorskie, patenty i inne przemysłowe prawa własności, prawa

operacyjne

i związane ze świadczeniem usług,

receptury, formuły, modele, projekty i prototypy.

Można przyjąć, że to takich praw jednostki gospodarczej, związanych z działalnością

ochronną, zaliczyć można pozwolenia zintegrowane oraz ewentualnie uprawnienia zbywalne,

o ile zostaną w Polsce wprowadzone.

Kolejnym elementem wartości niematerialnych i prawnych, któremu można

przypisywać powiązanie z działalnością ochronną są koszty zakończonych prac

33

rozwojowych. Są one w polskim prawie bilansowym jedynym składnikiem wartości

niematerialnych i prawnych wytworzonym przez jednostkę gospodarcza we własnym

zakresie. Obowiązek aktywowania (uznawania za stadnik aktywów, a nie obciążanie bieżąco

wyniku finansowego) kosztów zakończonych prac rozwojowych (nie badawczych) wiąże się

z faktem, iż mogą one stanowić znaczna kwotę, dlatego ich rozliczanie w roku poniesienia

mogłoby zakłócić zasadę współmierności kosztów i przychodów, a w konsekwencji

zniekształcić wynik finansowy.

Koszty zakończonych prac rozwojowych to koszty prowadzonych przez jednostkę

gospodarczą prac związanych z wytworzeniem ulepszonych produktów bądź wdrożeniem

nowych technologii. Jednym z podstawowych warunków zaliczenia poniesionych kosztów

do wartości n niematerialnych i prawnych jest zwrot tych kosztów spodziewanym

przychodem ze sprzedaży nowych, ulepszonych produktów lub zastosowania technologii.

zaliczenie kosztów prac rozwojowych do wartości niematerialnych i prawnych

uwarunkowane jest ponadto szeregiem dalszych ustawowych kryteriów, którymi według

ustawy o rachunkowości są:

prowadzenie przez jednostkę prac rozwojowych na własne potrzeby,

poniesione kosztów przed rozpoczęciem produkcji lub zastosowania technologii,

ścisłe ustalenie produktu lub technologii wytwarzania,

wiarygodne ustalenie wysokości kosztów prac rozwojowych,

odpowiednie udokumentowanie technicznej przydatności produktu lub

technologii,

podjęcie przez jednostkę decyzji o wytwarzaniu produktów lub zastosowaniu

technologii.

Podejście ustawy o rachunkowości jest częściowo zbieżne z regulacjami MSR 38

„Wartości niematerialne”, który zastąpił obowiązujący wcześniej MSR 9 „”Koszty prac

badawczych i rozwojowych”, zatwierdzony w 1993 roku. W standardzie tym proces

powstawania aktywów dzielony jest tu na dwa etapy:

etap prac badawczych – które są nowatorskim i zaplanowanym poszukiwaniem

rozwiązań podjętym z zamiarem zdobycia i przyswojenia nowej wiedzy naukowej

i technicznej. Nakłady na te prace powinny być zawsze ujęte w ciężar rachunku zysków

i strat, jako że jednostka gospodarcza nie jest w stanie udowodnić istnienia z tego

powodu składnika wartości niematerialnych i prawnych, z uwagi na brak możliwości

określenia prawdopodobnych przyszłych korzyści,

34

etap prac rozwojowych – którymi jest praktyczne zastosowanie odkryć

badawczych

w planowaniu lub projektowaniu produkcji nowych lub udoskonalonych produktów,

urządzeń lub procesów technologicznych, które ma miejsce przed rozpoczęciem

produkcji lub zastosowaniem technologii. Nakłady na te prace prowadzone we własnym

zakresie mogą być zidentyfikowane jako składnik wartości niematerialnych, przy

spełnieniu innych warunków ustawowych, w tym zwłaszcza jeśli można udowodnić,

że będzie on wytwarzał prawdopodobne przyszłe korzyści ekonomiczne.

Do zakończonych prac rozwojowych nie zalicza się w MSZR 38 nakładów

na szkolenia, na reklamę, na reorganizacje jednostki. W polskiej klasyfikacji nakładów

na inwestycje ochrony środowiska uwzględnia się nakłady na prowadzenie prac badawczo-

rozwojowych i wdrożeniowych oraz na szkolenia. Te spośród nich, które dotyczą

zakończonych prac rozwojowych i spełniają opisane warunki, a przysparzać będą korzyści

ekonomicznych w postaci efektów ekologicznych, zaliczyć można do aktywów związanych

z ochroną środowiska danej jednostki gospodarczej.

Wartości niematerialne i prawne zgodnie z ustawą o rachunkowości, w tym koszty

zakończonych prac rozwojowych ujmuje się w ciągu roku obrotowego w ewidencji księgowej

w wartości początkowej tzn. w cenie ich nabycia (dotyczy praw) bądź po faktycznym koszcie

ich wytworzenia (dotyczy zakończonych prac rozwojowych).

Druga z wymienionych kategorii aktywów zawiązanych działalnością ochronną

to rzeczowe aktywa trwałe. Rzeczowe aktywa trwałe obejmują:

1. Środki trwałe

a) grunty (w tym prawo użytkowania wieczystego gruntu),

b) budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej,

c) urządzenia techniczne i maszyny,

d) środki transportu,

e) inne środki trwałe

2. Środki trwałe w budowie

3. Zaliczki na środki trwałe w budowie.

Uregulowania ustawy o rachunkowości w odniesieniu do rzeczowych aktywów

trwałych, zostało podporządkowane, choć nie w pełni, MSR 16- Rzeczowe aktywa trwałe

i związanym z nim interpretacjom Stałego Komitetu ds. Interpretacji (SKI), a mianowicie:

SKI 14 „Rzeczowe aktywa trwałe – odszkodowania dotyczące utraty wartości

poszczególnych składników aktywów lub ich utracenia przez jednostkę”,

35

SKI 23 „Rzeczowe aktywa trwałe – koszty generalnych przeglądów i

remontów” 24.

Do rzeczowych aktywów trwałych kwalifikuje się te aktywa, które są przeznaczane

na własne potrzeby jednostki przez okres dłuższy niż 12 miesięcy, licząc od dnia

bilansowego. Wśród składników rzeczowych aktywów trwałych występują dwa podstawowe:

środki trwałe,

środki trwałe w budowie.

Przez środki trwałe rozumie się rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi,

o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż jeden rok, kompletne,

zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. W takim określeniu środków trwałych

daje się wyróżnić następujące właściwości środków trwałych:

powiązanie przewidywanego okresu używania określonego środka trwałego,

dłuższego niż rok z przewidywanym okresem użyteczności, tzn. z okresem jego

użytkowania

i umarzania (amortyzowania),

kompletność środka trwałego jako wymóg przekazania go do użytkowania,

konieczność sprawowania kontroli przez jednostkę nad środkiem trwałym, w

wyniku jego zakwalifikowania do aktywów trwałych, nie zawierając przy tym wymogu

własności lub współwłasności ( co było charakterystyczne w poprzednich definicjach

środków trwałych),

brak granicy wartości środków trwałych (ani górnej ani dolnej) 25.

Środki trwałe w budowie to środki trwałe w okresie ich budowy, montażu, lub

ulepszenia już istniejącego środka trwałego.

W ocenach porównawczych podkreśla się, że MSR 16 zalicza do środków trwałych

jednostki gospodarczej, także te, które są oddane przez nią do używania innym podmiotom na

podstawie umowy najmu lub w celach administracyjnych. Nie wyodrębnia się przy tym

środków trwałych w budowie, za to do składników aktywów trwałych zalicza się nakłady

na rzeczowe składniki aktywów trwałych, poprawiające ich stan, prowadząc do podwyższenia

pierwotnie oszacowanych korzyści ( zwiększenie zdolności produkcyjnych, poprawy jakości

produkcji, obniżenie kosztów operacyjnych).

Ustawa o rachunkowości określa także strukturę środków trwałych, która obejmuje:

24 Tamże, s. 35 i dalsze.25 Tamże, s. 36.

36

nieruchomości – w tym grunty, prawo wieczystego użytkowania gruntów

(zaliczane dawniej do wartości niematerialnych i prawnych), budynki, będące odrębną

własnością lokale spółdzielcze, własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego,

spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego oraz obiekty inżynierii lądowej i wodnej,

urządzenia techniczne i maszyny,

środki transportu,

pozostałe środki trwałe, w tym inwentarz żywy: zwierzęta pociągowe, zwierzęta

hodowlano-produkcyjne (bydło, trzoda, owce, konie, zwierzęta w ogrodach

zoologicznych oraz zwierzęta w cyrkach),

ulepszenia w obcych środkach trwałych.

Podstawą podziału bilansowego jest struktura określona w klasyfikacji środków

trwałych26 oraz skorelowana z nią klasyfikacja podatkowa środków trwałych27. Klasyfikacja

środków trwałych wyodrębnia 9 ich grup (w nawiasie podano przedziały aktualnych

w 2006 roku stawek amortyzacyjnych) :

0 – grunty (nie amortyzowane),

1 – budynki i lokale (1,5% - 10%),

2 – obiekty inżynierii lądowej i wodnej ( 2,5% - 20%),

3 – kotły i maszyny energetyczne (7% -14%),

4 – maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania (7% – 30%),

5 – specjalistyczne maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania ( 7% – 25%),

6 – urządzenia techniczne (4,5% – 25%),

7 – środki transportu ( 7% - 20%),

8 – narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie(10% - 25%),

9 – inwentarz żywy (nie amortyzowany).

Do środków trwałych jednostki gospodarczej zalicza się także te nieruchomości,

urządzenia techniczne i maszyny oraz środki transportu, które używane są przez te jednostkę

na podstawie umów leasingu, umów najmu, lub innej umowy, jeżeli z innych przepisów

wynika prawo dokonywania odpisów umorzeniowych (amortyzacyjnych) od tych środków

trwałych przez korzystającą z nich jednostkę.

Za środki trwałe służące ochronie środowiska w danej jednostce można więc

uznać kompletne i zdatne do użytku (w momencie przyjęcia do używania), przeznaczone 26 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1999 roku w sprawie Klasyfikacji Środków Trwałych

(KŚT), Dz. U. 1999 nr 112, poz. 1317 oraz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16.11.2004 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie Klasyfikacji Środków Trwałych (KŚT), Dz. U. 2004 nr 280, poz. 2589.

27 Wykaz rocznych stawek amortyzacyjnych – załącznik nr 1 Ustawy z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz. U. 2000 nr 60, poz. 700 z późniejszymi zmianami.

37

na jej własne potrzeby, składniki rzeczowych aktywów trwałych i zrównanych z nimi,

o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż jeden rok, które mają

postać:

nieruchomości (grunty i prawa z nimi związane, budynki, budowle, w tym także

będące odrębną własnością lokale),

maszyn, urządzeń, środków transportu,

innych przedmiotów,

których podstawową funkcją jest osiąganie efektu ochronnego, polegającego

na zmniejszeniu zanieczyszczenia środowiska naturalnego oraz zwiększeniu stopnia

gospodarczego wykorzystania odpadów, poprzez:

ochronę powietrza atmosferycznego,

odpowiednią gospodarkę ściekową i ochronę wód,

odpowiednią gospodarkę odpadami,

ochronę gleby i wód podziemnych,

zmniejszenie hałasu i wibracji,

ochronę różnorodności biologicznej i krajobrazu,

ochronę przed promieniowaniem jonizującym.

W obowiązującej ogólnej klasyfikacji środków trwałych występuje kilkanaście pozycji

(w różnych grupach), którym można przypisać funkcję ochronną. W Tablicy 7 przedstawiono

wybrane przykłady takich środków trwałych, ujętych w KŚT, które mogą być zaangażowane

w ochronę środowiska.

Tablica 7. Przykłady środków trwałych służących ochronie środowiska wymienionew klasyfikacji rodzajowej środków trwałych

Numer wg klasyfikacji rodzajowej Rodzaj środka trwałego

040 użytki ekologiczne

201 spalarnie odpadów

210 rurociągi do transportu ścieków, stacje pomp, stacje filtrów

211 oczyszczalnie wód i ścieków

220 bariery ochronny (przy autostradach)

222 rowy odwadniające

226 budowle odwadniające, otwarte rowy melioracyjne

290 parki wypoczynkowe

291 ogrody zoologiczne i botaniczne

291 wysypiska śmieci i miejsca składowania odpadów

450 urządzenia odprowadzające szkodliwe gazy i pyły

38

Numer wg klasyfikacji rodzajowej Rodzaj środka trwałego

593 maszyny i urządzenia do ochrony roślin

654 urządzenia do oczyszczania wody

655 filtry (urządzenia)do odpylania gazów

656 urządzenia do odpopielania i odżużlania

658 urządzenia do oczyszczania ścieków

Źródło: Opracowanie własne.

Dalsze poszukiwania środków trwałych w ochronie środowiska wymagają

rozpoznania wewnętrznej struktury poszczególnych grup, podgrup i rodzajów.

Różnego rodzaju urządzenia stosowane w ochronie środowiska zostały zdefiniowane,

opisane i usystematyzowane w Polskiej Klasyfikacji Statystycznej Dotyczącej Działalności

i Urządzeń Związanych z Ochroną Środowiska28. Pod pojęciem urządzeń ochrony środowiska

rozumie się tu: „Urządzenia lub sprzęt techniczny przeznaczone do wykorzystania w ochronie

środowiska. Mogą to być urządzenia w rodzaju urządzeń końca rury – nie ingerujące w proces

produkcyjny, lecz redukujące zanieczyszczenia w procesie produkcji (Tablica 8), lub

w rodzaju technologii (urządzeń) zintegrowanych, które mogą stanowić część większego

procesu produkcyjnego, redukujące ilość i zmieniające jakość produkowanych

zanieczyszczeń na bardziej przyjazne środowisku (Tablica 9). Nie obejmują urządzeń

przeznaczonych wyłącznie do zachowania „przemysłowych norm bezpieczeństwa”.

Urządzenia te, w zdecydowanej większości, spełniają warunki uznania ich za środki trwałe

zaangażowane w ochronę środowiska. Zalicza się do nich:

urządzenia odpylające i urządzenia do redukcji gazów odlotowych

urządzenia do monitoringu:

o stacjonarne zlokalizowane na terenie zabudowanym

o stacjonarne zlokalizowane na terenie otwartym

o ruchome

sieć kanalizacyjna

oczyszczalnie ścieków:

o oczyszczalnie mechaniczne

o oczyszczalnie biologiczne

o oczyszczalnie o podwyższonym stopniu oczyszczania (w tym chemiczne)

28 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 2 marca 1999 roku w sprawie Polskiej Klasyfikacji Statystycznej Dotyczącej Działalności i Urządzeń Związanych z Ochroną Środowiska, Dz. U. 1999, nr 25, poz. 218.

39

o komory fermentacyjne

urządzenia do monitoringu w zakresie gospodarki ściekowej i ochrony wód

urządzenia do unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych:

o urządzenia do unieszkodliwiania fizykochemicznego

o urządzenia do unieszkodliwiania poprzez przekształcanie termiczne

o urządzenia do unieszkodliwiania biologicznego

o urządzenia do kondycjonowanie odpadów promieniotwórczych

o urządzenia do unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych innymi metodami

urządzenia do unieszkodliwiania odpadów innych niż niebezpieczne:

o urządzenia do unieszkodliwiania fizykochemicznego

o urządzenia do spalania odpadów komunalnych lub podobnych

o urządzenia do spalania odpadów przemysłowych

o urządzenia do unieszkodliwiania biologicznego

o urządzenia do innych metod unieszkodliwiania

urządzenia do usuwania odpadów:

o składowiska dla wszystkich rodzajów odpadów

o składowiska tylko dla odpadów niebezpiecznych

o składowiska specjalnie zabezpieczone/podziemne

o inne rodzaje urządzeń do usuwania odpadów

urządzenia końca rury dla ochrony gleby i wód podziemnych:

o urządzenia do uszczelniania gruntu łącznie z rowami i wałami, systemy

odwadniające

o zbiorniki dla odpływów, strat, przecieków wód podziemnych

o urządzenia do udoskonalania magazynów podziemnych i urządzeń

transportowych w celu ochrony wód podziemnych i gleby

o urządzenia do usuwania magazynów podziemnych i urządzeń transportowych

w celu ochrony wód podziemnych i gleby

urządzenia do transportu cysternowego, zabezpieczenia systemów

transportowych

dla produktów niebezpiecznych oraz inne urządzenia zintegrowane

bariery przeciw hałasowi: drogowemu, szynowemu i lotniczemu

urządzenia do monitoringu w zakresie zmniejszania hałasu.

40

Tablica 8. Środki trwałe służące ochronie środowiska z inwestycji „końca rury” według komponentów środowiska

Ochrona wód Ochrona powierzchni ziemi Ochrona powietrza

Przemysłowe oczyszczalnie ścieków Tereny składowisk i stawów osadowych dla odpadów przemysłowych Urządzenia do zatrzymywania zanieczyszczeń pyłowych

Komunalne oczyszczalnie ścieków Tereny składowisk odpadów komunalnych Urządzenia redukujące, unieszkodliwiające i neutralizujące zanieczyszczenia gazowe

Przyzagrodowe oczyszczalnie ścieków Urządzenia związane z usuwaniem, wykorzystywaniem i unieszkodliwianiem odpadów przemysłowych

Podczyszczalnie ścieków przemysłowych Urządzenia związane z usuwaniem, wykorzystywaniem i unieszkodliwianiem odpadów komunalnych

Kanalizacja odprowadzająca ściekiUrządzenia do rekultywacji hałd, stawów osadowych i

składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych oraz innych terenów zdewastowanych i zdegradowanych

Kanalizacja odprowadzająca wody opadowe

Urządzenia do przeróbki i zagospodarowania osadów z oczyszczalni ścieków

Tereny stref ochronnych źródeł i ujęć wody

Urządzenia do rolniczego (leśnego) wykorzystania ścieków

Urządzenia do transportu, gromadzenia i utylizacji wód zasolonych


Tablica 9. Środki trwałe służące ochronie środowiska z inwestycji „zintegrowanych” według komponentów środowiska

Ochrona wód Ochrona powietrza Ochrona powierzchni ziemiSystemy obiegowe zasilania wodą Urządzenia związane z nowymi technikami i technologiami

spalania paliwUrządzenia związane z nowymi technikami i technologiami mało- i bezodpadowymi

Urządzenia zmniejszające ilość wytwarzanych ścieków oraz stężeń zanieczyszczeń i zmniejszające ilość osadów ściekowych

Urządzenia związane z pozyskiwaniem energii ze źródeł niekonwencjonalnych


41

Ta lista obiektów (urządzeń) nie wyczerpuje wszystkich potencjalnych obiektów

ochrony środowiska, które mogą być bardzo odmienne i specyficzne w zależności od rodzaju

działalności gospodarczej i ochronnej.

Oprócz identyfikacji składników rzeczowych aktywów trwałych zaangażowanych

w ochronę środowiska niezbędna jest jeszcze ich wycena. Wycena obejmuje czynności

analityczno-rachunkowe, w wyniku których stwarza się możliwości oszacowania wartości

składników aktywów jednostki gospodarczej w warunkach jej funkcjonowania we określonej

rzeczywistości rynkowej. Każdy składnik aktywów charakteryzuje się odmiennymi cechami

i właściwościami fizycznymi. Dlatego też przy wycenie niezbędne jest indywidualne

podejście do każdego składnika lub grupy rodzajowej składników aktywów.

Wycena składników rzeczowych aktywów trwałych powinna być przeprowadzona

przy uwzględnieniu następujących warunków:

źródła pochodzenia składników aktywów (np. z zakupu, wytworzenia we

własnym zakresie, otrzymania w formie wkładu niepieniężnego w zamian za udziały

bądź akcje, darowizny itp.). W tym ujęciu nadaje się środkowi trwałemu wartość

początkową,

określenia momentu wyceny, tzn. daty wprowadzenia składnika rzeczowych

aktywów trwałych do ksiąg rachunkowych lub dnia zamknięcia roku obrotowego

(dnia bilansowego). Spełnienie tego warunku umożliwia dokonanie wyceny bilansowej

każdego rzeczowego składnika aktywów trwałych.

W przypadku nabycia składnika aktywów trwałych i możliwości jego bezpośredniego

skierowania do wykorzystania w procesach gospodarczych, jego wartość początkowa ustalana

jest w mierniku ceny nabycia, która jest równa cenie zakupu, to jest cenie która należy

zapłacić sprzedającemu za zakupiony środek trwały, powiększonej o:

ewentualne obciążenia z tytułu importu (np. cło),

ewentualne koszty zakupu i przystosowania środka trwałego do użycia (koszty

załadunku, transportu, wyładunku, ubezpieczenia przesyłki, koszty składowania, a także

w odniesieniu do maszyn: koszty umocnieni a maszyny, podłączenia do zasilania,

przygotowania stanowiska pracy, koszty prób montażowych i rozruchu), pomniejszonej

o różne zmniejszenia (rabaty) i ewentualne odzyski.

W przypadku wytworzenia środka trwałego w ramach działalności operacyjnej

jednostki gospodarczej, jego wartość początkową ustala się w mierniku rzeczywistego kosztu

wytworzenia, powiększonego o ewentualne koszty przystosowania środka do używania

(wymienione przy cenie nabycia). W skład rzeczywistego kosztu wytworzenia wchodzą:

42

koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem, zwane

kosztami bezpośrednimi, obejmującymi koszty zużycia materiałów bezpośrednich,

koszty robocizny bezpośredniej wraz z narzutami, inne koszty związane z

doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakich znajdzie się w dniu wyceny,

uzasadniona część kosztów pośrednich, związanych z wytworzeniem tego

produktu zmienne koszty produkcji oraz ta część stałych pośrednich kosztów produkcji,

które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności

produkcyjnych.

Jeżeli nie jest możliwe ustalenie kosztu wytworzenia produktu, jego wyceny dokonuje

się według ceny sprzedaży netto takiego samego lub podobnego produktu, pomniejszonej

o przeciętnie osiągany przy sprzedaży produktów zysk brutto ze sprzedaży.

Dla ustalenia wartości początkowej środka trwałego można również zastosować inne

mierniki niż cena nabycia lub koszt wytworzenia (budowy), a mianowicie:

wartość rynkową z dnia nabycia – w przypadku darowizny lub innej formy

nieodpłatnego otrzymania środka,

cenę ustalona w umowie, nie wyższą jednak od wartości rynkowej środka

trwałego

w przypadku jego otrzymania w formie wkładu niepieniężnego za otrzymane udziały

lub akcje,

wartość godziwą – którą w przypadku łączenia się spółek metoda nabycia jest

wartość ustalona na podstawie wyceny przez niezależnych rzeczoznawców lub ich

wartość rynkowa.

Wyjaśnienia wymaga kategoria wartości godziwej – jako nowego miernika wartości,

wprowadzonego przez znowelizowana ustawę o rachunkowości. Za wartość godziwą

przyjmuje się kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony,

a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi

i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Wartość godziwą

instrumentów finansowych znajdujących się obrocie na aktywnym rynku stanowi cena

rynkowa pomniejszona o koszty związane z przeprowadzeniem transakcji, gdyby

ich wysokość była znacząca. Cenę rynkową aktywów finansowych posiadanych przez

jednostkę oraz zobowiązań finansowych, które jednostka zamierza zaciągnąć, stanowi

zgłoszona n rynku bieżąca oferta kupna, natomiast cenę rynkową aktywów finansowych,

które jednostka zamierza nabyć, oraz zaciągniętych zobowiązań finansowych stanowi

zgłoszona na rynek bieżąca oferta sprzedaży.

43

Wartość godziwa jest zalecana do wyceny udziałów w innych jednostkach i innych

inwestycji, o których będzie dalej mowa.

Dla wznoszonych nowych obiektów (np. budynków, hal fabrycznych) ustala się

koszty budowy, które obejmują:

koszty przeprowadzonych niezbędnych badań geologicznych, geofizycznych

i pomiarów geodezyjnych,

koszty opracowania dokumentacji projektowej,

koszty przygotowania gruntu pod budowę, w tym: koszty dokonania demontażu

i rozbiórki starych obiektów, łącznie z nieumorzoną ich wartością (koszty te pomniejsza

się o odzyski z rozbiórki),

koszty budowy,

koszty ubezpieczeń majątkowych budowanych obiektów,

koszty nadzoru autorskiego, inwestorskiego, generalnego wykonawcy,

koszty założenia stref ochronnych i zieleni,

odsetki, prowizje oraz różnice kursowe w trakcie budowy,

podatek od towarów i usług, jeśli nie podlega odliczeniu,

koszty obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu finansowania budowy i

związane

z nimi różnice kursowe pomniejszone o przychody z tego tytułu.

Jeżeli inwestor realizuje równocześnie kilka obiektów, to niektóre z wymienionych

rodzajów kosztów będą miały charakter kosztów bezpośrednich lub pośrednich w stosunku

do danego obiektu.

Do kosztów budowy nie wlicza się wartości nabytych gruntów pod zabudowę. Jest to

uzasadnione tym, że grunt jest samodzielnym obiektem inwentarzowym środków trwałych,

nie podlegającym umorzeniu (amortyzacji). Wartość gruntu jako zasobu, wartość praw z nim

związanych (w tym prawo wieczystego użytkowania gruntów) oraz koszty związane

z wykorzystaniem gruntu (opłaty za wieczyste użytkowanie, podatek od gruntu itp.) zaliczać

należy do aktywów lub/i kosztów (nakładów, wydatków), związanych z działalnością

ekologiczną. Każda bowiem działka, i ta rekreacyjna, i ta zabudowana oznacza zużycie

zasobu naturalnego – ziemi jako elementu środowiska, którego wartości poszukujemy.

Wśród kosztów budowy obiektów produkcyjnych i innych, nie zaangażowanych

w działalność ochronną, można wyodrębnić także takie pozycje, które związane są

z realizacją celów ekologicznych, np. koszty założenia stref ochronnych i zieleni, czy też

44

koszty odsetek od kredytów i innych funduszy ekologicznych, współfinansujących daną

budowę.

3.2. Inwestycje w ochronie środowiska Drugą z kategorii aktywów, bardzo ściśle związaną z działalnością ochronną są

inwestycje. Z tą kategorią wiążę się wiele kontrowersji. W potocznym i statystycznym ujęciu

oznaczają one strumień nakładów inwestycyjnych na przedsięwzięcia ochronne. W rachunku

aktywów stanowią one natomiast wartość posiadanych zasobów, które są efektem procesów

inwestowania. Ale znowelizowana ustawa o rachunkowości do inwestycji zalicza tylko

specyficzne składniki aktywów. Przez inwestycje rozumie się tu „aktywa nabyte w celu

osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów,

uzyskania z nich przychodów formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub

innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa

finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są

użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych korzyści.

W przypadku zakładów ubezpieczeń przez inwestycje rozumie się lokaty”. Takie

rozumienie inwestycji w ustawie o rachunkowości zmienia istotnie wartości informacyjne

danych gromadzonych przez GUS, które po pierwsze odnoszą się do strumienia nakładów,

a nie wartości aktywów, a po drugie ujmują nakłady na wszelkie środki trwałe zaangażowane

w ochronę środowiska a nie tylko takie które przynoszą dodatkowe pożytki.

W ustawie o rachunkowości wyróżnia się dwie grupy inwestycji: długoterminowe

i krótkoterminowe. Inwestycje długoterminowe są grupą aktywów trwałych i obejmują:

nieruchomości,


długoterminowe aktywa finansowe (udziały, akcje i inne papiery wartościowe,

pożyczki itp.),

inne inwestycje długoterminowe.

Inwestycje krótkoterminowe to grupa aktywów obrotowych, która obejmuję głównie

krótkoterminowe aktywa finansowe (płatne i wymagalne, lub przeznaczone do zbycia w ciągu

12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia, albo

aktywa pieniężne), takie jak: udziały lub akcje, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki

lub środki pieniężne i inne aktywa pieniężne (weksle, czeki obce, czeki podróżne).

Podział inwestycji na aktywa długo- i krótkoterminowe wykorzystuje kryterium

bilansowe (czasu ekonomicznej przydatności i czasu zbycia lub wymagalności). Aktywa

45

finansowe jako podstawowy składnik inwestycji daje się także przy zastosowaniu kryterium

praw nabytych. W tym ujęciu aktywa finansowe dają się podzielić na:

aktywa finansowe o charakterze lokat kapitałowych (oznaczają one prawo

własności inwestora do aktywów netto przedsiębiorstwa, w którym dokonano takiej

lokaty

w formie nabycia akcji i udziałów w spółkach kapitałowych. Mogą mieć charakter

długo- i krótkoterminowy w zależności od decyzji inwestora na jaki czas zachowa

należne mu prawa właścicielskie),

aktywa finansowe o charakterze lokat wierzytelności pieniężnych (oznaczają

najczęściej przekazanie innemu przedsiębiorstwu środków pieniężnych na czas ściśle

ustalony oraz na określonych w kontrakcie warunkach. Może to mieć postać: udzielonej

pożyczki, założonej lokaty terminowej, nabytych obligacji, bonów skarbowych, bonów

komercyjnych, instrumentów finansowych),

aktywa finansowe o charakterze innych praw (mogą one obejmować

instrumenty finansowe wtórne: opcje, kontrakty towarowe, kontrakty finansowe typu

forward, future, financial future, kontrakty walutowe typu swap oraz inne aktywa

niefinansowe, np. kamienie wartościowe, dzieła sztuki).

W definiowaniu inwestycji przez ustawę o rachunkowości odstąpiono więc

od utożsamiania inwestycji z ponoszeniem nakładów na pozyskiwanie nowych lub ulepszanie

już posiadanych środków trwałych oraz ich montaż. Takie ponoszenie nakładów przypisuje

się innemu rodzajowi aktywów trwałych – to jest środkom trwałym w budowie, zaliczonym

do drugiej grupy składników rzeczowych aktywów trwałych. Natomiast w definicji inwestycji

uwzględnia się:

tylko składniki aktywów,

sposób pozyskania, którym jest droga nabycia,

cel nabycia, którym jest osiągnięcie korzyści z tytułu przyrostu wartości,

odsetek, dywidend i innych pożytków,

podział inwestycji na dwie zasadnicze grupy, a mianowicie na aktywa finansowe

oraz aktywa niefinansowe (nieruchomości inwestycyjne).

Polska definicja inwestycji w ustawie o rachunkowości koresponduje z dwoma MSR –

nr 39 i 40. MSR 39 dotyczy „Instrumentów finansowych – ujmowania i wyceny”, zaś MSR

40 to „Nieruchomości inwestycyjne”. MSR 39 definiuje aktywa finansowe jako składniki

aktywów, które mają postać:

środków pieniężnych,

46

umownego prawa do otrzymania środków pieniężnych lub innych aktywów

finansowych od innej jednostki gospodarczej,

umownego prawa do instrumentów finansowych z inną jednostką gospodarczą

na potencjalnie korzystnych warunkach, instrumentu kapitałowego innej jednostki.

MSR 40 definiuje nieruchomości inwestycyjne jako grunt, budynek, część budynku

lub też oba te elementy, które właściciel traktuje jako źródło przychodów z czynszów lub

utrzymuje w posiadaniu ze względu na przyrost ich wartości, bądź obie te korzyści, przy

czym nieruchomość taka nie jest:

wykorzystywana przy produkcji, dostawach towarów, świadczeniu usług lub

czynnościach administracyjnych,

przeznaczona do sprzedaży w ramach zwykłej (statutowej) działalności

jednostki29.

Nie ma zasadniczych rozbieżności pomiędzy definicją inwestycji w ustawie

o rachunkowości, a w MSR. Zwraca jedynie uwagę bardzo szerokie objaśnienie w MSR 40

nieruchomości inwestycyjnej, która jest utrzymywana w posiadaniu jednostki ze względu

na przychody z czynszu, przyrost wartości lub obie te korzyści. W związku z tym przepływy

środków pieniężnych, uzyskiwane dzięki nieruchomości inwestycyjnej są w dużej mierze

niezależne od pozostałych aktywów będących w posiadaniu jednostki gospodarczej.

Zgodnie z MSR 40 do nieruchomości inwestycyjnych można m.in. zaliczyć:

grunt utrzymywany w posiadaniu ze względu na długoterminowy wzrost jego

wartości, a nie w celu sprzedaży w krótkim okresie w ramach zwykłej działalności

jednostki,

grunt, którego użytkowanie pozostaje aktualnie nieokreślone,

budynek, którego jednostka gospodarcza jest właścicielem (lub nabyty przez

jednostkę w ramach leasingu finansowego), oddany przez jednostkę w leasing

operacyjny

na podstawie jednej lub większej liczby umów.

Reasumując warto podkreślić, że w definiowaniu inwestycji najważniejsze jest

spełnienie celu, jakim jest uzyskiwanie w przyszłości określonych korzyści. W rezultacie

inwestycje rozumiane są jako lokowanie kapitału w celu osiągnięcia korzyści. Użyta

tu kategoria lokaty ma charakter umowny, bowiem inwestycja może przyjąć formę:

29 Międzynarodowe Standardy Rachunkowości w praktyce …, op.cit., s. 64.

47

wierzytelności wyrażonej w mierniku pieniężnym w kwocie należnej do zwrotu

wraz

z odsetkami (np. w wyniku udzielonej pożyczki),

udziału w kapitale innych spółek (nabyte akcje lub udziały), lub też formie

klasycznej lokaty pieniężnej w innego rodzaju papiery wartościowe lub na rachunkach

terminowych,

praw (np. spółdzielcze prawa do lokalu mieszkalnego oraz do lokalu

użytkowego

lub prawa do zakupionej technologii, patentu, pod warunkiem że nie będą

wykorzystywane przez przedsiębiorstwo w bieżącej działalności, lecz zachowane

z zamiarem późniejszej sprzedaży,

materialną, np. grunty, budynki, kamienie szlachetne, kruszce, dzieła sztuki30.

Jeśli te postacie aktywów byłyby powiązane z realizacją celów ekologicznych,

np. pożyczki na przedsięwzięcia ochrony środowiska, nabyte papiery wartościowe

od remitentów realizujących przedsięwzięcia ochronne, czy też grunty lub inne nieruchomości

udostępniane odpłatnie innym jednostkom dla celów działalności ekologicznej, to będziemy

je traktować jako aktywa - inwestycje ekologiczne.

Istotną kwestią związaną z definiowaniem inwestycji jest ich wycena. Z ustawy

o rachunkowości wynika, że nabyte lub powstałe aktywa finansowe oraz inne inwestycje

ujmuje się w księgach rachunkowych jednostki na dzień ich nabycia lub powstania według

ceny nabycia lub ceny zakupu, jeżeli koszty przeprowadzenia i rozliczenia transakcji nie są

istotne. W przypadku długoterminowych papierów wartościowych cena ich nabycia może być

w ewidencji zastąpiona ceną rynkową. Ceną tą jest zgłoszona na aktywnym rynku,

np. na giełdowym rynku regulowanym, bieżąca oferta kupna długoterminowych papierów

wartościowych. Powstała w tym przypadku różnica w stosunku do ceny nabycia, powinna być

odniesiona na kapitał z aktualizacji wyceny.

MSR 40 przyjmuje zasadę, że nieruchomość inwestycyjna powinna być ujęta

w aktywach, tylko wtedy, jeśli:

uzyskanie przez jednostkę przyszłych korzyści związanych z tą nieruchomością

jest prawdopodobne,

można wiarygodnie wycenić jej cenę nabycia lub koszt wytworzenia.

Zasady wyceny inwestycji na dzień bilansowy są zróżnicowane w zależności od rodzaju

składników. I tak zgodnie z ustawą o rachunkowości są to:

30 Tamże, s. 66-67.

48

dla udziałów w innych jednostkach oraz innych inwestycji zaliczonych do

aktywów trwałych – ceny nabycia pomniejszone o odpisy z tytułu trwałej utraty

wartości lub wartość godziwa,

dla udziałów w jednostkach podporządkowanych – ceny nabycia lub wartość

godziwa, przy zastosowaniu metody praw własności,

dla inwestycji krótkoterminowych – ceny (wartości) rynkowe lub ceny nabycia

albo ceny (wartości) rynkowe, w zależności od tego która z nich jest niższa,

a dla krótkoterminowych inwestycji, dla których nie istnieje aktywny rynek – w inny

sposób określona wartość godziwa.

W wycenie wartości inwestycji oraz innych rzeczowych aktywów trwałych

uwzględnienia wymagają także dwa elementy: późniejsze nakłady na inwestycje oraz trwała

utrata wartości. Późniejsze nakłady na nieruchomość inwestycyjną, która została już ujęta

w sprawozdaniu finansowym, powinny zwiększyć jej wartość bilansową, jeśli jest

prawdopodobne, że wyniku poniesienia tych nakładów jednostka uzyska w przyszłości

korzyści ekonomiczne związane z daną nieruchomością w wymiarze przewyższającym

pierwotnie oszacowane korzyści. Trwała utrata wartości ma miejsce wówczas, gdy istnieje

duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez przedsiębiorstwo składnik aktywów nie

przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści

ekonomicznych. Zaistnienie takiego przypadku uzasadnia dokonanie odpisu aktualizującego,

doprowadzającego wartość składnika aktywów (inwestycji) wynikającą z ksiąg

rachunkowych do sceny sprzedaży netto, a w przypadku niemożności jej ustalenia – do

ustaleni a w inny sposób wartości godziwej. Przykładami obniżenia się korzyści mogą być:

ponoszenie przez spółkę, w której inwestor ma akcje lub udziały, strat w

kolejnych latach obrotowych,

utrzymywanie się przez dłuższy czas (dla banków co najmniej 6 miesięcy)

niskiego,

to jest niższego od ceny nabycia, kursu akcji na giełdzie.

Odpisy z tytułu trwałej utraty wartości powodują obciążenie kosztów finansowych.

Natomiast w przypadku ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu aktualizacyjnego,

można przywrócić w całości lub w części utracona wartość inwestycji w drodze zwiększenia

o kwotę przywrócenia przychodów finansowych.

MSR 40 przyjmuje dwie metody wyceny inwestycji, a mianowicie: metodę cen

nabycia i metodę wartości godziwej, przy czym przedsiębiorstwo musi dokonać wyboru

49

określonej metody i konsekwentnie ja stosować wobec wszystkich, należących do niego

nieruchomości inwestycyjnych.

MSR 40 nakłada na wszystkie jednostki gospodarcze wymóg ustalania wartości

godziwej nieruchomości inwestycyjnych albo dla celów wyceny (model wartości godziwej),

albo dla ujawniania informacji (model ceny nabycia). Zaleca się przy tym, choć nie jest to

wymogiem, aby jednostka gospodarcza, ustalając wartość godziwą nieruchomości

inwestycyjnych, korzystała z usług wykwalifikowanego rzeczoznawcy. Można więc przyjąć,

że MSR 40 preferuje metodę wyceny inwestycji nieruchomościowych według wartości

godziwej. Wartość ta powinna odzwierciedlać oczywistą sytuację rynkową i okoliczności

wymiany właśnie na dzień bilansowy. Zysk lub strata ze zmiany wartości godziwej

nieruchomości inwestycyjnej wpływa na wynik finansowy okresu, w którym ta zmiana miała

miejsce.

Natomiast jednostka gospodarcza, która początkowym ujęciu nieruchomości wybrała

model ceny nabycia jej dalszej wyceny, powinna dokonywać dla wszystkich należących do

niej nieruchomości inwestycyjnych, zgodnie z podejściem wzorcowym określonym w MSR

16 „Rzeczowe aktywa trwałe”, uwzględniając przy tym odpisy aktualizujące z tytułu utraty

wartości.

Inwestycje podlegać mogą sprzedaży. Sprzedaż inwestycji podporządkowana jest

następującym zasadom:

wynegocjowana i ujęta w fakturze cena sprzedaży jest przychodem finansowym,

wartość księgowa sprzedanej inwestycji jest kosztem finansowym,

jeśli wartość zbytej inwestycji zaliczonej do aktywów trwałych była uprzednio

przeszacowana albo wyceniana w cenie (wartości) rynkowej lub w cenie nabycia,

w zależności od tego która z nich była niższa, a skutki wyceny odniesiono na kapitał

(fundusz) z aktualizacji wyceny, to nadwyżkę z przeszacowania ustala się i rozlicza

z tym kapitałem,

zbycie nieruchomości inwestycyjnej może nastąpić poprzez jej sprzedaż lub

zawarcie umowy leasingu finansowego, jeżeli nie oczekuje się w przyszłości uzyskania

żadnych korzyści wynikających z jej zbycia,

zyski lub straty wynikające ze zbycia nieruchomości powinny być ustalone jako

różnica między przychodami netto ze sprzedaży a wartością bilansową danego składnika

inwestycji oraz ujęte wynikowo w rachunku zysków i strat,

na równi traktuje się zbycie inwestycji, jak tez wycofanie jej z użytkowania31.

31 Tamże , s. 76-77.

50

Ujawnianie informacji dotyczących inwestycji ma miejsce w sprawozdaniach

finansowych (bilansie, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pieniężnych) oraz

w informacji dodatkowej. Ich zakres reguluje załącznik nr 1 do ustawy o rachunkowości oraz

założenia koncepcyjne MSR 39 oraz MSR 40. Koncepcję sporządzania części opisowo-

tabelarycznej sprawozdania finansowego w zakresie informacji dodatkowej można

dostosować także dla potrzeb ujawniania informacji dotyczących inwestycji i innych

aktywów zaangażowanych w ochronę środowiska.

Ewidencja danych do sprawozdania bilansowego jednostki gospodarczej może być

podstawą ujawnienia informacji o aktywach zaangażowanych w ochronę środowiska, jeśli –

jak już to podkreślano – następuje grupowanie tych danych stosowanie do celów

ekologicznych rejestrowanych procesów i zdarzeń. Pozwala to uwidocznić informacje

o rozmiarach bilansowych stanów aktywów pracujących na rzecz ochrony środowiska.

Potencjalne rodzaje tych informacji, możliwe do uwidocznienia w strukturze aktywów

jednostki gospodarczej prezentuje Tablica 10.

Tablica 10. Bilansowe składniki aktywów jednostek innych niż banki i zakłady ubezpieczeń

Grupy aktywów Składniki aktywów w sprawozdaniu finansowym Aktywa zaangażowane w ochronę środowiska

Aktywa trwałe I. Wartości niematerialne i prawne

II. Rzeczowe aktywa trwałe

III. Należności długoterminowe

IV. Inwestycje długoterminowe

Prawa majątkowe, uprawnienia zbywalne, pozwolenia na emisję zanieczyszczeń, na pobór wody, koszty zakończonych prac rozwojowych, licencje, koncesje, związane z realizacją celów ekologicznych

Grunty, prawo wieczystego użytkowania gruntów i inne środki trwałe związane z celami ekologicznymi

Udzielone długoterminowe pożyczki na cele ekologiczne Należne kwoty za wykonane usługi inwestycyjne na cele ekologiczne

Długoterminowe inwestycje rzeczowe (w tym nieruchomościowe) i finansowe (obligacje) związane z celami ekologicznymi

Aktywa obrotowe I. Zapasy

II. Należności krótkoterminowe

III. Inwestycje krótkoterminowe

Materiały, półprodukty i produkty zawiązane z celami ekologicznymi

Udzielone krótkoterminowe pożyczki na cele ekologiczne. Należne kwoty za dostarczone dobra i usługi na cele ekologiczne

Krótkoterminowe inwestycje finansowe związane z celami ekologicznymi

Źródło: Opracowanie własne na podstawie ustawy o rachunkowości z dn. 29.09.1994 r., tekst jednolity Dz. U. z 2002 r., Nr 76, poz. 694 z późniejszymi zmianami, Załącznik nr 1.

51

3.3. Kapitały własne finansujące aktywa zaangażowane w ochronę środowiska

Ustawa o rachunkowości nie definiuje wprost pojęcia kapitał własny, ale określa,

że kapitał własny odpowiada wartościowo aktywom netto. Zgodnie z ustawą o rachunkowości

przez aktywa netto rozumie się aktywa jednostki pomniejszone o zobowiązania.

Takie określenie kapitału własnego jest zgodne z założeniami koncepcyjnymi MSR,

w których przez kapitał własny rozumie się udział pozostały w aktywach jednostki po odjęciu

wszystkich jej zobowiązań. Kapitał własny stanowi zatem równowartość składników

aktywów wniesionych do jednostki przez jej właścicieli oraz wygospodarowany w toku jej

działalności. W kapitał własny zasilają właściciele, udostępniając spółce własne środki, bądź

rezygnując w całości lub części z praw do zysku wygospodarowanego przez jednostkę.

Założenia koncepcyjne MSR formułują dwie koncepcje kapitału: finansową

i rzeczową. Finansowa koncepcja kapitału to między innymi zainwestowane pieniądze

lub zainwestowana siła nabywcza. Stanowi ona odpowiednik aktywów netto lub kapitału

własnego. Rzeczowa koncepcja kapitału bazuje na możliwościach operacyjnych jednostki,

a przez kapitał rozumie się zdolności produkcyjne jednostki, wyrażone np. w dziennej

wielkości produkcji. Jednostki mogą wybierać stosowane koncepcje kapitału, przy czym

dla celów sprawozdania finansowego najbardziej odpowiednią jest finansowa koncepcja

kapitału. Ma to znaczenie szczególnie wówczas, gdy użytkownicy sprawozdania finansowego

zainteresowani są głównie zachowaniem nominalnej wartości lub siły nabywczej

zainwestowanego kapitału. Jeżeli zaś użytkownicy sprawozdania finansowego zainteresowani

są możliwości operacyjnymi (zdolnościami produkcyjnymi) to wówczas większe znaczenie

ma rzeczowa koncepcja zachowania kapitału.

Jednostka gospodarcza zachowuje swój kapitał, jeżeli jej kapitał na koniec danego

okresu nie różni się od kapitału na początek danego okresu. Zysk powstaje, jeśli osiąga się

nadwyżkę kapitału na koniec okresu w porównaniu z jego stanem na początek okresu.

W świetle ustawy o rachunkowości kapitał własny jednostki wycenia się nie rzadziej

niż na dzień bilansowy w wartości nominalnej. W ujęciu bilansowym dokonano podziału

kapitału własnego na dziewięć grup:

kapitał (fundusz) podstawowy -powierzany w formie pieniężnej lub aportów

rzeczowych przez różnych co do formy prawnej właścicieli, obligatoryjny w spółkach

akcyjnych (minimum 500 tys. zł), oraz w spółkach z o.o. (minimum 50 tys. zł), wymaga

– na ogół rejestracji w rejestrze sadowym i zapisu w statucie spółki;

52

należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna) – oznacza

nieopłacone wkłady (akcje) wspólników, które zmniejszają sumę dyspozycyjnych

kapitałów własnych i wyrażają jednocześnie należności od właścicieli z tego tytułu;

udziały (akcje) własne (wielkość ujemna) - mogą to być nabyte udziały własne

w drodze egzekucji na zaspokojenie roszczeń spółki, a w spółce akcyjnej także w celu

zapobiegania poważnej szkodzie, w celu umorzenia akcji lub ich odsprzedaży;

kapitał (fundusz) zapasowy – na pokrycie ewentualnych strat, obligatoryjny w

spółce akcyjnej, tworzony z nadwyżki ceny akcji ponad ich wartość nominalną (po

pokryciu kosztów emisji akcji), lub też z zysku netto, a także z dopłat akcjonariuszy za

szczególne uprawnienia przyznane ich akcjom. W spółce akcyjnej kapitał ten stanowić

powinien –

co najmniej – 1/3 kapitału podstawowego. Zanim nie osiągnie się takiego poziomu,

przeznacza się na ten cel, co najmniej, 8% zysku netto za dany rok obrotowy;

kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny – jest kapitałem tworzonym

obligatoryjnie przez jednostki podlegające uregulowaniom ustawy o rachunkowości. Na

kapitał

ten odnosi się: różnice powstałe w wyniku wyceny oraz utworzenia rezerwy w

warunkach ustania zasadności zasady kontynuacji działania, różnicę wartości netto

środków trwałych powstałą na skutek aktualizacji wyceny, zmniejszenie o różnicę

z aktualizacji wyceny uprzednio zaktualizowanych zbywanych lub zlikwidowanych

środków trwałych, skutki przeszacowania inwestycji zaliczanych do środków trwałych,

powodujące wzrost ich wartości do poziomu cen rynkowych;

pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe - tworzone zgodnie ze statutem

(umową) spółki. Głównym przeznaczeniem kapitałów rezerwowych jest sfinansowanie

szczególnych strat i wydatków, a zwłaszcza przedsięwzięć o dużym ryzyku, np. zmiana

profilu działalności, wprowadzenie nowej technologii. Wysokość kapitału rezerwowego

w spółkach akcyjnych ma odpowiadać wartości nabytych akcji własnych według cen ich

nabycia, oraz łącznej wartości nominalnej umorzonych akcji;

zysk (strata) z lat ubiegłych – nie podzielony zysk lub nie pokryta strata z lat

ubiegłych. W tej pozycji wykazuje się także skutki ewentualnych błędów popełnionych

w sprawozdaniach finansowych za rok lub lata ubiegłe, o ile maja one wpływ na wynik

finansowy w danym roku obrotowym;

53

zysk (strata) roku obrotowego – jako różnica między przychodami a kosztami,

z uwzględnieniem stosownych obciążeń podatkowych. W jednostkach innych niż banki

i zakłady ubezpieczeń na wynik finansowy netto składają się: wynik z działalności

operacyjnej, wynik operacji finansowych, wynik operacji nadzwyczajnych, obowiązkowe

obciążenia wyniku finansowego z tytułu podatku dochodowego, którego podatnikiem jest

jednostka i płatności z nim zrównanych , na podstawie odrębnych przepisów;

odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego – mogą to być np. wypłaty

zaliczek na poczet dywidendy, jeżeli sprawozdanie finansowe za ostatni rok obrotowy

wykazuje zysk32.

MSR 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych” stawia wymagania odnośnie danych

prezentowanych w bilansie lub informacji dodatkowej, a szczególności:

a) dla każdej grupy kapitału podstawowego:

liczbę akcji/udziałów składających się na autoryzowany kapitał,

liczbę akcji wyemitowanych i w pełni opłaconych oraz wyemitowanych i nie w

pełni opłaconych,

wartość nominalna akcji lub stwierdzenie, ze akcje nie posiadają wartości

nominalnej,

zestawienie zmian liczby akcji na początek i na koniec roku,

prawa, uprzywilejowania i ograniczenia zawiązane z dana grupą akcji, włączając

w to ograniczenia dotyczące podziału dywidend i zwrotu kapitału,

akcje własne jednostki pozostające w jej posiadaniu lub w posiadaniu jednostek

stowarzyszonych,

akcje zarezerwowane dla potrzeb emisji związanych z realizacja opcji i umów

sprzedaży, wraz z warunkami i kwotami,

b) opis charakteru i przeznaczenia każdego kapitału wchodzącego w skład kapitału

własnego,

c) w razie gdy zaproponowano wypłatę dywidend, lecz gdy nie zostały one jeszcze formalnie

zatwierdzone do wypłaty, kwotę uwzględnioną lub nie uwzględnioną w zobowiązaniach,

d) kwotę jakichkolwiek nieujętych, skumulowanych dywidend z akcji uprzywilejowanych

co do wypłaty dywidendy33.

32 Ustawa o rachunkowości…, op. cit. oraz Ustawa z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks Spółek Handlowych, Dz. U. 2002 nr 94, poz. 1037.

33 Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 2001…, op. cit., s. 83 i dalsze.

54

Ujęcie kapitału własnego z podziałem na mniejsze jego części składowe, zgodnie

z założeniami koncepcyjnymi MSR, umożliwia na przykładzie spółek kapitałowych

m.in. na oddzielne wykazanie:

środków wniesionych przez udziałowców,

niepodzielnego zysku z lat ubiegłych,

kapitałów rezerwowych powstałych z odpisów z niepodzielnego zysku z lat

ubiegłych,

kapitałów rezerwowych stanowiących skutek dokonania alokacji, służących

zachowaniu kapitału.

Taka klasyfikacja jest przydatna z punktu widzenia podejmowania decyzji przez

użytkowników sprawozdań finansowych. Jej zaletą jest wskazanie:

na ograniczenia prawne lub innego typu wpływając na zdolność jednostki do

podziału kapitału własnego lub wykorzystania go w inny sposób,

iż strony posiadające udziały w jednostce mają zróżnicowane prawa w zakresie

otrzymywania dywidend czy zwrotu kapitału.

Znowelizowana ustawa o rachunkowości wprowadziła nowy element sprawozdania

finansowego w postaci zestawienia zmian w kapitale własnym. Stanowi ono uzupełnienie

bilansu i rachunku zysków i strat, dostarcza informacji o zmianach poszczególnych

składników kapitału własnego, co ma szczególne znaczenie w związku ze wzrostem operacji,

które są bezpośrednio odnoszone na kapitał własny. Pozwala ono oszacować przyrost lub

obniżenie kwoty aktywów netto jednostki lub zasobności jednostki w ciągu okresu, określone

zgodnie z zasadami wyceny przyjętymi i ujawnionymi w sprawozdaniu finansowym.

Pomijając zmiany wynikające z transakcji dokonanych z właścicielami, ogólna zmiana stanu

kapitału własnego, z wyjątkiem transakcji zwianych z wypłatami na rzecz kapitału i wypłatą

dywidend, odpowiada łącznym zyskom i stratom wygenerowanym z tytułu prowadzonej

działalności gospodarczej. Dlatego też sprawozdanie ze zmian kapitału własnego pełni więc

niejako rolę drugiego rachunku zysków i strat34.

Typowymi inwestorami pełniącymi rolę właścicieli kapitału wnoszonego na poczet

działalności ochronnej podmiotów gospodarczych, zwłaszcza spółek prawa handlowego,

są w Polsce:

fundusze ekologiczne (Narodowy i wojewódzkie Fundusze Ochrony

Środowiska, posiadające osobowość prawną, np. NFOŚiGW posiadał na koniec 2001

roku ponad 44% akcji BOŚ S.A.);

34 Międzynarodowe Standardy rachunkowości w praktyce …, op. cit. s. 277.

55

banki – polskie i zagraniczne – np. BOŚ S.A., Bank Śląski ING S.A., Europejski

Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR), Bank Światowy, Bank Przemysłowo-Habdlowy

PBK S.A., Raiffeisen Bank Polska S.A., Spółdzielcza Grupa Bankowa Górnośląski Bank

Gospodarczy S.A.;

instytucje leasingowe, np. Bankowe Towarzystwo Leasingowe S.A., Centrum

Leasingu

i Finansów CliF S.A.;

EKOLEASING;

fundusze inwestycyjne – np. Fundusz na Rzecz Globalnego Środowiska (GEF),

Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC), Nordic Environment Finance

Corporation (NEFCO);

POINEER Poland Fund;

skarb państwa, gminy i inne jednostki samorządu terytorialnego – jako

właściciel jednoosobowych spółek skarbu państwa oraz spółek handlowych z przewagą

kapitału prywatnego lub też właściciele (współwłaściciele) przedsiębiorstw i spółek

komunalnych, realizujących przedsięwzięcia ochronne.

Szczególnymi źródłami kapitałów własnych, o charakterze ekologicznym są dotacje

i subwencje, a także ulgi, zwolnienia i odliczenia podatkowe, które poprzez przychody

lub zyski nadzwyczajne, lub też zmniejszone obciążenia podatkowe, wpływają na wynik

finansowy netto oraz na wynik finansowy zatrzymany, zasilający kapitał własny w formie

kapitału zapasowego i rezerwowego.

Dawcami takich dotacji i subwencji mogą być:

instytucje i programy pomocowe (np. Fundusz na rzecz Globalnego Środowiska,

Program PHARE Spójność Społeczna i Gospodarcza, Przedakcesyjny Instrument

Polityki Strukturalnej – ISPA, Specjalny Program Akcesyjny Rozwoju Rolnictwa

i Obszarów Wiejskich - SAPARD, Fundacja EkoFundusz);

fundusze ekologiczne – poprzez umorzenia pożyczek, niższe niż rynkowe

oprocentowanie kredytów,

skarb państwa – poprzez obsługę części odsetek od kredytów ekologicznych (np.

poprzez finansowanie Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa) lub też

stosowanie preferencji fiskalnych, w tym także preferencyjnego systemu amortyzowania

środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,

Źródłami pozyskiwania kapitałów własnych są także wszystkie inne omówione

możliwości, które związane są z aktywami zaangażowanymi w ochronę środowiska, w tym

56

także ich przeszacowanie, sprzedaż lub też kreacja zysku operacyjnego z segmentu

działalności ekologicznej.

3.4. Zobowiązania finansujące aktywa w ochronie środowiska Zobowiązania stanowią wartościowy odpowiednik tych składników majątku, które

zostały udostępnione jednostce gospodarczej z obowiązkiem zwrotu w określonym terminie.

W związku z tym zobowiązania nazywane są długami. Mianem zobowiązania określa się

obowiązek jednostki gospodarczej – dłużnika do spłacenia wierzycielowi określonej kwoty

środków pieniężnych w wyznaczonym terminie za wykonanie na jej rzecz świadczenia lub

obowiązek tej jednostki do wykonania świadczenia w zamian za otrzymaną przedpłatę

(zaliczkę).

Zgodnie z ustawą o rachunkowości (art. 3, ust. 1, p. 20) zobowiązanie jest

to wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń o wiarygodnie

określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych

aktywów jednostki. Jako szczególne rodzaje zobowiązań ustawa definiuje rezerwy

i zobowiązania warunkowe. Do zobowiązań należą też fundusze specjalne.

Tworzenie rezerw w rachunkowości jest wyrazem identyfikowania i szacowania

ryzyka gospodarczego. W literaturze określa się rezerwy jako „narzędzie zabezpieczenia się

przedsiębiorstwa przed ryzykiem, czyli oczekiwanymi obciążeniami w przyszłości”.

Oznaczają one równowartość aktywów wygospodarowanych w danym okresie na pokrycie

przewidywanych strat, kosztów, zobowiązań itp. uszczupleń aktywów. (...) Aktywa

„przypisane” rezerwom czekają na pokrycie aktualnie oszacowanego ryzyka. Jest oczywistą

sprawą, że aktywa te są angażowane w różne przedsięwzięcia gospodarcze przedsiębiorstwa,

ale są to zawsze przedsięwzięcia krótkoterminowe, pozwalające na ich wycofanie

w przypadku wystąpienia ryzyka, czyli przewidywanych wydatków lub zobowiązań.”35

Warto podkreślić, że „rezerwy tworzy się wyłącznie wtedy, gdy w wyniku przeszłych zdarzeń

spoczywa na przedsiębiorstwie aktualne, prawne lub zwyczajowe zobowiązanie

wydatkowania środków pieniężnych i możliwe jest oszacowanie tego zobowiązania.

Przykładowo, należy utworzyć rezerwę na przyszłe zobowiązania, wynikającą z faktu,

że aktualnie przedsiębiorstwo dopuściło się zanieczyszczenia chemikaliami środowiska.

Podstawą tworzenia rezerwy będzie obowiązująca regulacja prawna w zakresie ochrony

środowiska.”35 M. Gmytrasiewicz, Rezerwy w księgach rachunkowych, Difin, Warszawa 2002, s. 8.

57

Rezerwy to zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne

(art. 3, ust. 1, p. 21). „Definicja ta nie objaśnia w pełni pojęcia rezerw. Analizując bowiem

okoliczności ich tworzenia, a także możliwość niewykorzystania (por. art. 35d ustawy),

chodzi tu o zobowiązania, których nie tylko termin wymagalności lub kwota nie są pewne,

ale również o takie, których zaistnienie charakteryzuje się niepewnością, np. rezerwa

na zobowiązanie z tytułu udzielonych gwarancji, poręczeń, operacji kredytowych, skutków

toczącego się postępowania sądowego itp. Rezerwy tworzy się zatem również

na zobowiązania potencjalne, które mogą stać się rzeczywistymi. Zmniejszenie lub ustanie

ryzyka uzasadniającego utworzenie rezerwy powoduje jej rozwiązanie.”

Rezerwy na zobowiązania opisuje się też jako „... aktualny, wynikający z przeszłych

zdarzeń, obowiązek przedsiębiorstwa do zapłaty, który – jak się oczekuje – spowoduje

wydatkowanie przez niego środków pieniężnych; (...) cechą odróżniających je od innych

zobowiązań jest niepewność co do kwoty lub terminu poniesienia przyszłego wydatku.”36

Natomiast zobowiązania warunkowe to obowiązek wykonania świadczeń, których

powstanie jest uzależnione od zaistnienia określonych zdarzeń (art. 3, ust. 1, p. 28).

Według definicji zawartej w MSR 37 (§ 10) „Zobowiązanie warunkowe jest

a) możliwym obowiązkiem, który powstaje na skutek zdarzeń przeszłych, których istnienie

zostanie potwierdzone dopiero w momencie wystąpienia lub braku jednego lub większej

ilości niepewnych przyszłych zdarzeń, które nie w pełni podlegają kontroli jednostki

gospodarczej lub

b) istniejącym obowiązkiem, który powstaje na skutek zdarzeń przeszłych, ale nie jest

ujmowany w sprawozdaniu, ponieważ:

nie jest prawdopodobne, aby konieczne było wydatkowanie środków

uosabiających korzyści ekonomiczne w celu wypełnienia obowiązku lub

kwoty obowiązku (zobowiązania) nie można wycenić wystarczająco

wiarygodnie.”37.

Zobowiązania rozpatrywane z przedmiotowego punktu widzenia, to następujące

ich rodzaje:

kredyty bankowe, które oznaczają zobowiązania jednostki gospodarczej wobec

banków z tytułu otrzymanych środków pieniężnych z obowiązkiem zwrotu

w określonym terminie,

36 M. Gmytrasiewicz, Rezerwy…, op. cit., s. 15.37 Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 2001…, op. cit., s. 965.

58

pożyczki, przez które rozumie się zobowiązania z tytułu otrzymanych z

obowiązkiem zwrotu środków pieniężnych od osób fizycznych lub prawnych nie

będących bankami,

zobowiązania z tytułu dostaw i usług, które występują w związku z rozbieżnymi

w czasie momentami: otrzymania dostawy (usługi) i zapłaty za tę dostawę (usługę),

zobowiązania z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń , które

powstają z tytułu naliczonych, a jeszcze nie zapłaconych podatków, ceł, składek

ubezpieczeniowych wobec instytucji publiczno-prawnych,

zobowiązania z tytułu wynagrodzeń, które oznaczają zadłużenie jednostki

gospodarczej wobec pracowników w związku z naliczonymi, a jeszcze

nie wypłaconymi wynagrodzeniami,

zobowiązania wekslowe, które pojawiają się wówczas, gdy dłużnik zamiast

zapłaty

za otrzymaną dostawę (usługę) wystawia weksel,

zobowiązania z tytułu dłużnych papierów wartościowych, które występują

w przypadku pozyskiwania przez jednostkę gospodarczą środków pieniężnych

poprzez emisję i sprzedaż obligacji lub innych papierów dłużnych38.

Ważne jest wyjaśnienie pojęcia zobowiązań finansowych. Zgodnie z ustawą

o rachunkowości, zobowiązanie finansowe jest to zobowiązanie jednostki do wydania

aktywów finansowych albo do wymiany instrumentu finansowego z inną jednostką

na niekorzystnych warunkach. Zobowiązanie niefinansowe natomiast, zgodnie z zasadniczą

definicją, można określić jako zobowiązanie do wydania aktywów innych niż finansowe.

„Przykładem zobowiązań niefinansowych są zobowiązania z tytułu zaliczek otrzymanych

na dostawy, przychody przyszłych okresów, a także większość obowiązków gwarancyjnych.

Uregulowanie wymienionych zobowiązań będzie polegało na przekazaniu dóbr

lub zrealizowaniu usług, a nie na przekazaniu środków pieniężnych lub innych aktywów

finansowych”39.

Zgodnie z założeniami koncepcyjnymi sporządzania i prezentacji sprawozdań

finansowych (§ 91), „zobowiązanie ujmuje się w bilansie, jeżeli prawdopodobne jest,

że dojdzie do wypływu zasobów zawierających korzyści ekonomiczne na skutek

uregulowania przez jednostkę obecnego obowiązku, zaś kwotę konieczną do wywiązania się

z obowiązku można wiarygodnie ustalić”.

38 Podstawy rachunkowości pod red. B. Micherdy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2001, s. 38-39.

39 D. Krzywda, Terminologia ustawy o rachunkowości…, op. cit., s.18-19.

59

Na tle definicji zobowiązań i rezerw oraz ich klasyfikacji należy interpretować

zobowiązania związane ze środowiskiem i jego ochroną. Zobowiązanie ekologiczne jest

to wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń o wiarygodnie

określonej wartości, związanych z negatywnym wpływem działalności gospodarczej

jednostki na środowisko, które spowodują wykorzystanie już posiadanych

lub przyszłych aktywów tej jednostki40.

Zobowiązania ekologiczne przyjmują przede wszystkim postać długu finansowego

lub niefinansowego z tytułu otrzymanych świadczeń w postaci dostaw i usług obcych,

kredytów i pożyczek (w tym obligacji), których przesłanką zaistnienia jest dążenie do

pozyskania zewnętrznego źródła finansowania przedsięwzięć w zakresie gospodarowania

środowiskiem i jego ochrony. Drugą grupę stanowią zobowiązania związane z ryzykiem

ekologicznym, a w szczególności zmierzające do jego ograniczenia. Do zobowiązań

ekologicznych należą również zobowiązania o szczególnym charakterze, wynikającym z

niepewności co do terminu wymagalności i kwoty - rezerwy ekologiczne - oraz co do ich

powstania uzależnionego od zaistnienia określonych zdarzeń - zobowiązania warunkowe.

Podstawowa klasyfikacja zobowiązań ekologicznych wynika z zastosowania

kryterium przesłanek powstania zobowiązania:

zobowiązania z tytułu normalnej działalności operacyjnej związanej ze

środowiskiem (używanie zasobów, ochrona środowiska, opłaty ekologiczne itp.),

zobowiązania związane ze zdarzeniami losowymi (wypadki, awarie

techniczne),

zobowiązania wynikające z braku ochrony środowiska (zaniechania działań).

Zobowiązania ekologiczne zaliczone do grupy zobowiązań z tytułu normalnej

bieżącej działalności związanej ze środowiskiem obejmują te ich tytuły, które wynikają z

korzystania w tej działalności z kredytu kupieckiego (zobowiązania handlowe) z tytułu

dostaw i usług oraz innych rozrachunków np. z tytułu opłat, podatków i kar ekologicznych, a

także z szeroko rozumianego celowego pozyskiwania aktywów finansowych (kredyty,

pożyczki i obligacje ekologiczne). Kredyty i pożyczki ukierunkowane bezpośrednio lub

pośrednio na realizację przedsięwzięć na rzecz ochrony środowiska mogą mieć charakter

długo- lub krótkoterminowy. Na uwagę zasługują tu zobowiązania z tytułu obligacji

ekologicznych, które mogą być emitowane przez jednostki gospodarcze. Z reguły obligacje

emitowane przez przedsiębiorstwa służą długoterminowemu finansowaniu dużych

przedsięwzięć inwestycyjnych, a także zobowiązania z tytułu obligacji komunalnych

40 M. Stępięń, Rachunek…, op. cit. s. 231.

60

emitowanych przez władze lokalne – samorządowe lub przez odpowiednie agencje tych

władz oraz przez niektóre przedsiębiorstwa lokalne działające w sektorze publicznym.

Zobowiązania te mieszczą się w szerszej grupie źródeł zasilania działalności gospodarczej

przez fundusze lokalne w odniesieniu do przedsięwzięć w zakresie infrastruktury m.in.

drogowej, mieszkaniowej, także ochrony środowiska, ogólnie – projektów o charakterze

użyteczności publicznej. „Obligacje komunalne są najczęściej papierami długoterminowymi,

a więc charakteryzują się niską płynnością. Wraz z rozwojem samorządności w Polsce rośnie

rola tej formy obligacji, zwłaszcza że ich atrakcyjność jest często wynikiem dodatkowych

korzyści oferowanych przez emitentów, np. ulgi podatkowe, zwolnienia z określonych opłat

lokalnych.”41

Zobowiązania związane ze zdarzeniami losowymi powstają wskutek awarii

urządzeń produkcyjnych czy ochronnych, mają charakter sporadyczny, jednak szkody

spowodowane w środowisku, w otoczeniu jednostki, powinny być zrekompensowane wprost

przez uregulowanie zobowiązań z tego tytułu przez sprawcę szkody. Może też mieć miejsce

takie rozwiązanie, że potencjalny sprawca szkód losowych w środowisku chcąc ograniczyć

swoje ryzyko ekologiczne, skorzysta z usługi ubezpieczenia i wówczas u niego wystąpi

przejściowo zobowiązanie z tytułu ubezpieczeń od ryzyka ekologicznego.

Do zobowiązań ekologicznych wynikających z braku ochrony środowiska można

zaliczyć te, które są następstwem zaniechania odpowiednich działań przez przedsiębiorstwo.

Jeżeli na przykład nie zostały zabezpieczone przed emisją hałasu i wibracji sąsiadujące z

jednostką obiekty, to zaistnienie szkód w tych obiektach wywołanych działalnością

gospodarczą będzie stanowić przesłankę powstania zobowiązania ekologicznego wobec

właściciela obiektu czy osób, których te skutki dotknęły.

Do zobowiązań ekologicznych należą również fundusze specjalne związane ze

środowiskiem (ekologiczne fundusze specjalne). Przedsiębiorca, który uzyskał koncesję na

wydobywanie kopalin jest zobowiązany do tworzenia w ciężar kosztów działalności

operacyjnej funduszu likwidacji zakładu górniczego. Celem tego funduszu jest

zabezpieczenie źródła finansowania działań, które po zakończeniu działalności wydobywczej

pozwolą doprowadzić środowisko do stanu równowagi przyrodniczej przez uzupełnienie

wyrobisk, kształtowanie gruntów i przywrócenie walorów krajobrazowych terenu i otoczenia

byłej jednostki gospodarczej.

Zasady funkcjonowania omówionych zobowiązań w rachunkowości przedsiębiorstwa

nie odbiegają od powszechnie obowiązujących w odniesieniu do ogółu zobowiązań. Ich

41 M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska. Rachunkowość finansowa…, op. cit., s. 263.

61

uwidocznienie polega na analitycznym ujęciu w ewidencji systematycznej i odpowiednim

ujawnieniu w sprawozdaniu finansowym. Taką możliwość stwarza m.in. cecha elastyczności

rachunkowości jako systemu informacyjno-kontrolnego.

Tworzenie rezerw ekologicznych, tj. rezerw na zobowiązania ekologiczne wymaga

spełnienia ogólnych warunków wynikających z ustawy o rachunkowości, o czym była już

mowa, a także sformułowania przesłanek i zasad prowadzenia wyodrębnionego rachunku

zobowiązań ekologicznych w ramach rachunkowości ekologicznej.

Syntetyczne zestawienie możliwych do uwidocznienia kapitałów własnych i

zobowiązań ekologicznych w pasywach bilansu jednostki gospodarczej ilustruje Tablica 11.

Tablica 11. Odzwierciedlenie kapitałów własnych i zobowiązań związanych z ochroną środowiska w pasywach bilansu dla jednostek innych niż banki i zakłady ubezpieczeń

Wyszczególnienie Grupy kapitałów bilansowych Przykłady kapitałów ekologicznych

Kapitał (fundusz) własny Kapitał (fundusz) podstawowy Należne wpłaty na kapitał podstawowyUdziały (akcje) własne Kapitał (fundusz) zapasowyKapitał (fundusz) z aktualizacji wycenyPozostałe kapitały (fundusze rezerwowe)Zysk (strata) z lat ubiegłychZysk (strat) nettoOdpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego

Udziały (akcje) funduszy ekologicznych, banków i skarbu państwaKapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny aktywów zaangażowanych w ochronę środowiska Wynik finansowy z tytułu dotacji, subsydiów, ulg i zwolnień podatkowych, darowizn i pomocy instytucji pomocowych na rzecz ochrony środowiska

Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

Rezerwy na zobowiązaniaZobowiązania długoterminowe w tym kredyty i pożyczki z tytułu emisji dłużnych

papierów wartościowychZobowiązania krótkoterminowe z tytułu dostaw i usług kredyty i pożyczki z tytułu emisji dłużnych

papierów wartościowych zobowiązania wekslowe z tytułu podatków, ceł

ubezpieczeń i innych świadczeń z tytułu wynagrodzeń fundusze specjalne

Rozliczenia międzyokresowe

Rezerwy na zobowiązania ekologiczneZobowiązania warunkoweGwarancje na finansowanie działalności w ochronie środowiskaPożyczki kredyty od banków i instytucji na przedsięwzięcia ekologiczne Zobowiązania z tytułu emisji obligacji ekologicznychZobowiązania z tytułu emisji obligacji komunalnychFundusze specjalne związane z działalnością ekologicznąZobowiązania z tytułu ubezpieczeń ekologicznych Zobowiązania z tytułu podatków i opłat ekologicznych Zobowiązania z tytułu robót i usług inwestycyjnych na cele ekologiczne

Źródło: Opracowanie własne na podstawie ustawy o rachunkowości.

62

4. Wydatki i wpływy inwestycyjne przedsiębiorców na ochronę środowiska w rachunku przepływów pieniężnych

Nakłady w praktycznym dotąd ujęciu są kategorią statystyczną i są utożsamiane z

inwestycjami, ale raczej w rzeczowym ujęciu. GUS definiuje nakłady inwestycyjne, jako

„nakłady finansowe lub rzeczowe, których celem jest stworzenie nowych środków trwałych

lub ulepszenie istniejących obiektów majątku trwałego, a także nakłady na tzw. pierwsze

wyposażenie inwestycji”. Warto dodać, że taka definicja przywoływana jest zarówno dla

określenia przez GUS nakładów inwestycyjnych w gospodarce42, jak i dla określenia

wydatków inwestycyjnych na ochronę środowiska43. Przy czym wydatki inwestycyjne

definiuje się przez nakłady finansowe lub rzeczowe. Nakłady (wydatki) dzieli się tu: na

nakłady na środki trwałe oraz pozostałe nakłady.

Nakłady na środki trwałe obejmują nakłady na:

budynki i budowle, w tym obiekty inżynierii lądowej i wodnej,

maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia (łącznie z przyrządami,

ruchomościami i wyposażeniem,

środki transportu,

inne to jest melioracje szczegółowe, koszty ponoszone przy nabyciu gruntów i

używanych środków trwałych, a od 1995 roku inwentarz żywy i zasadzenia wieloletni,

a ponadto odsetki od kredytów i pożyczek za okres realizacji inwestycji.

W nakładach inwestycyjnych na ochronę środowiska ujmuje się dotąd takie aktywności

gospodarcze przedsiębiorstwa, jak:

pobór, uzdatnianie i rozprowadzanie wody,

wnoszenie kompletnych obiektów budowlanych lub ich części, inżynierii

lądowej i wodnej,

działalność w zakresie architektury, inżynierii,

badania i analizy techniczne,

administracja publiczna oraz polityka ekonomiczna i społeczna,

usługi na rzecz całego społeczeństwa ( wyłączeniem wymiaru sprawiedliwości),

ochrony zdrowia ludzkiego,

odprowadzanie ścieków,

42 Por. np. Mały rocznik statystyczny 2006, GUS Warszawa 2006, s.437.43 Por. Ochrona środowiska 2006, Warszawa GUS 2006, s.397.

63

wywóz odpadów, usługi sanitarne i pokrewne,

gminy oraz spółki wodno-ściekowe bez względu na liczbę zatrudnionych.

W roczniku ochrony środowiska wyodrębnia się następujące obszary nakładów na

ochronę środowiska:

inwestycje związane z ochroną powietrza atmosferycznego i klimatu,

inwestycje związane z gospodarką ściekową i ochroną wód,

inwestycje związane z gospodarką odpadami i ochroną gleb oraz wód

podziemnych,

inwestycje związane z ochroną różnorodności biologicznej i krajobrazu,

inwestycje związane ze zmniejszeniem hałasu i wibracji,

inwestycje związane z ochrona przed promieniowaniem.

W każdym z wymienionych obszarów uwzględnia się nakłady na budowę

poszczególnych podsystemów monitoringowych, oraz nakłady na prowadzenie prac

badawczo-rozwojowych i wdrożeniowych oraz na szkolenia.

Interesującym ujęciem nakładów inwestycyjnych w ochronie środowiska jest ich

podział na inwestycje „końca rury” (redukujące lub unieszkodliwiające zanieczyszczenia

powstałe w procesie produkcji) oraz inwestycje zintegrowane – prowadzące do zmniejszenia

ilości wytwarzanych zanieczyszczeń poprzez modyfikację procesów technologicznych. W

przypadku modernizacji już istniejącego zakładu, nakłady na ochronę środowiska są równe

całkowitym nakładom poniesionym na dostosowanie do wymagań środowiska.

Reasumując, można stwierdzić, że informacje zbierane przez sprawozdania finansowe

przedsiębiorstw (zwłaszcza bilans) oraz przez GUS w zakresie inwestycji w ochronie

środowiska są odmienne i inaczej mierzone. Bilans przedstawia zasoby inwestycyjne, GUS

zaś za inwestycje przyjmuje strumień rocznych nakładów które te zasoby mogą powiększać.

GUS – zarówno w roczniku statystycznym, jak i roczniku ochrony środowiska, co już

podkreślano - nie bada nakładów na wartości niematerialne i prawne, na inwestycje finansowe

oraz należności długoterminowe wykazywane w aktywach trwałych jednostki gospodarczej.

Nie ujmuje także nakładów na pozyskanie gruntów i praw z nimi związanych, wykazywanych

już także w sprawozdaniu bilansowym przedsiębiorstw. Natomiast żadne ze sprawozdań

finansowych przedsiębiorstw nie ujmuje dotąd nakładów inwestycyjnych na ochronę

środowiska, poza informacją dodatkową.

Warto dodać, że w odróżnieniu od agregatów w rocznikach statystycznych GUS,

załącznik także dla GUS, do sprawozdań F-03, SP, Sg-01 w części 4 w zakresie środków

trwałych, dotyczących wydatków inwestycyjnych służących ochronie środowiska i

64

gospodarki wodnej oraz uzyskanych efektów rzeczowych za rok 2005, w objaśnieniach do

badania tych wydatków podaje się, że są to wydatki na środki trwałe tj. m.in. na: spłatę

zobowiązań z lat ubiegłych lub przedpłaty na wartości niematerialne i prawne, rzeczowe

aktywa trwałe, nieruchomości, aktywa finansów i inne wydatki inwestycyjne, w tym na

grunty z prawem wieczystego użytkowania włącznie. To oznaczałoby poszerzenie

pojmowania wydatków inwestycyjnych o grunt, wartości niematerialne i prawne oraz aktywa

finansowy, gdyby nie „bałagan” w tym objaśnieniu. A więc środki trwałe nie są wartościami

niematerialnymi i prawnymi, ani aktywami finansowymi. Rzeczowe aktywa trwałe obejmują

także nieruchomości i grunt, tymczasem nieruchomości i grunt wymienia się tu obok

rzeczowych aktywów trwałych. Wydaje się, że intencja tego sprawozdania powinna być

utrzymana, ale uporządkowania wymaga objaśnienie zakresu wydatków inwestycyjnych na

ochronę środowiska i wykorzystanie tego sprawozdania w agregacji danych dla potrzeb

rocznika statystycznego dla gospodarki i dla ochrony środowiska. Zastępowanie kategorii

nakładów kategoria wydatków bez korekty tej ostatniej, nie jest zasadne.

Kategorie nakładów i wydatków nie są bowiem tożsame. Wydatek to kategoria

finansowa często utożsamiana, niesłusznie, z nakładem, kosztem. Niestety kategorii wydatku

także nie definiują ani MSR ani znowelizowana ustawa o rachunkowości. W definiowaniu tej

pomocne jest jej odniesienie do klasycznej rachunkowości, uznającej, że wydatek to rozchód

środków w pieniężnych w formie gotówkowej lub bezgotówkowej, w celu likwidacji

zobowiązań jednostki gospodarczej wobec innych podmiotów i osób fizycznych.

Ustawa o rachunkowości reguluje strukturę rachunku przepływów pieniężnych, jako

obowiązującego sprawozdania finansowego, obok bilansu oraz rachunku zysków i strat. W

tym rachunku zestawia się zmiany środków pieniężnych w trzech obszarach działalności:

operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. Działalność inwestycyjna obejmuje tu:

zbycie lub nabycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych

aktywów trwałych,

zbycie lub inwestycje w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne,

wpływy i wydatki związane z aktywami finansowymi,

inne wpływy lub wydatki inwestycyjne.

Przykłady wpływów i wydatków inwestycyjnych na ochronę środowiska przedstawia

Tablica 12. Informacje o strumieniach pieniężnych w ekologicznej działalności inwestycyjnej

można wyodrębniać w informacji dodatkowej do sprawozdań finansowych lub też w

rachunku „pro forma” dla rachunkowości zarządczej, o ile jednostki gospodarcze będą takich

65

informacji potrzebować i wykorzystywać w swoich strategiach inwestycyjnych i

finansowych.

Warto dodać, że GUS po raz pierwszy w Ochronie Środowiska 2003 zastosował

kategorię wydatków inwestycyjnych na ochronę środowiska, w miejsce dotychczasowych

nakładów inwestycyjnych. Nie zmieniono jednak metodyki ich liczenia.

Tablica 12. Rachunek przepływów pieniężnych z działalności inwestycyjnej oraz przykłady strumieni pieniężnych związanych z inwestycyjną działalnością ekologiczną

Wyszcze-gólnienie

Strumienie ujęte w sprawozdaniu finansowym

Strumienie proponowane w ekologicznym rachunku „pro forma”

Wpływy 1. Zbycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych

2. Zbycie inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne

3. Wpływy z aktywów finansowych, w tym:

zbycie aktywów finansowych

dywidendy i udziały w zyskach

spłata udzielonych pożyczek długoterminowych

odsetki inne wpływy z aktywów

finansowych4. Inne wpływy inwestycyjne

1. Zbycie praw majątkowych i rzeczowych aktywów trwałych zaangażowanych w ochronę środowiska

2. Zbycie inwestycji nieruchomościowych i wartości niematerialnych i prawnych zaangażowanych w ochronę środowiska

3. Zbycie aktywów finansowych nabytych od jednostek zaangażowanych w ochronę środowiska

4. Otrzymane dywidendy i udziały w zyskach od inwestorów zaangażowanych w ochronę środowiska

5. Uzyskane spłata pożyczek długoterminowych wykorzystywanych na cele ekologiczne

6. Otrzymane odsetki od pożyczek długoterminowych wykorzystywanych na cele ekologiczne

7. Inne wpływy inwestycyjne z działalności ekologicznej

Wydatki 1. Nabycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych

2. Inwestycje w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne

3. Wydatki na aktywa finansowe, w tym: nabycie aktywów

finansowych udzielone pożyczki

długoterminowe4. Inne wydatki inwestycyjne

1. Nabycie praw majątkowych i rzeczowych aktywów trwałych zaangażowanych w ochronę środowiska

2. Nabycie inwestycji nieruchomościowych i wartości niematerialnych i prawnych zaangażowanych w ochronę środowiska

3. Nabycie aktywów finansowych od jednostek zaangażowanych w ochronę środowiska

4. Wypłacone dywidendy i udziały w zyskach inwestorom zaangażowanych w ochronę środowiska

5. Spłata pożyczek długoterminowych wykorzystywanych na cele ekologiczne

6. Spłata odsetki od pożyczek długoterminowych wykorzystywanych na cele ekologiczne

7 .Inne wydatki inwestycyjne na działalność ekologiczną Źródło: Opracowanie własne na podstawie ustawy o rachunkowości.

66

5. Formy ubezpieczeń ekologicznych i ich odzwierciedlenie w sprawozdawczości finansowej przedsiębiorcy

Ubezpieczenia ekologiczne są jednym z ekonomicznych instrumentów ochrony

środowiska. Odnoszą się one do odpowiedzialności cywilnej za oddziaływania

środowiskowe. Może to być odpowiedzialność:

rozumiana wąsko – za udowodnioną winę powstałą w związku ze

spowodowanymi stratami i szkodami ekologicznymi (regulowaną zwykle zapisami

kodeksu cywilnego);

rozumiana szeroko – obejmująca odpowiedzialność pierwszego typu i

dodatkowo odpowiedzialność za zagrożenia czy ryzyko ekologiczne (regulowana

zwykle dodatkowymi aktami prawnymi).

Ubezpieczenie ekologiczne, rozumiane jako ekonomiczny instrument dla ochrony

środowiska, oznacza przeniesienie – w zamian za odpowiednią opłatę – na instytucję

ubezpieczeniową (ubezpieczyciela) odpowiedzialności cywilnej za ekologiczne niekorzystne

skutki oddziaływań ekologicznych podmiotów te skutki powodujących. Odpowiedzialność

ubezpieczyciela powstaje w granicach przyjętego limitu finansowego odpowiedzialności

ekologicznej ubezpieczającego się (na przykład przedsiębiorstwa)44.

W większości krajów europejskich, również i w Polsce, nie ma szczegółowych

przepisów prawnych związanych z ubezpieczeniami ekologicznymi. Ani ustawa prawo

ochrony środowiska, ani ustawa o działalności ubezpieczeniowej45 nie definiują pojęcia

ubezpieczenia ekologicznego. W tym zakresie obowiązują w Polsce zapisy Kodeksu

Cywilnego, a stosunek ubezpieczenia jest zawierany w drodze indywidualnej umowy. Do

głównych przyczyni tego stanu rzeczy można zaliczyć:

ze strony ustawodawcy:

o niską świadomością zagrożeń , jakie niesie za sobą nadmierne zanieczyszczenie

powietrza, wód, gleby,

o możliwościami dochodzenia roszczeń odszkodowawczych i świadczeń z tytułu

utraty zdrowia, śmierci lub uszkodzenia środowiska,

44 Instrumenty ekonomiczne polityki ekologicznej, pod red. B.Fiedora i A. Graczyka, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 2006, s. 59-60.

45 Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2003 r. Nr 124, poz.1151).

67

o brakiem dużej szkody ekologicznej, która zainicjowałaby prace nad

opracowaniem rozwiązań prawnych regulujących w sposób kompleksowy

odpowiedzialność firm za szkody w środowisku naturalnym46.

ze strony zakładów ubezpieczeniowych:

o szczególnie trudne do oszacowania ryzyko,

o występowanie tzw. ryzyka ukrytego, które nie jest rozpoznawane ze względu na

stan współczesnej nauki,

o zagrożenie dla bytu zakładu w wyniku źle oszacowanego ryzyka,

o potrzebę zatrudnienia ekspertów o szczególnej wiedzy i dokonywania

kosztownych ocen zagrożenia,

o występowanie długotrwałych, ciągłych i jednocześnie trudnych do stwierdzenia

w początkowym etapie oddziaływań na środowisko, rodzących docelowo ogromne,

niemożliwe do kompensacji szkody47.

Ustawa prawo ochrony środowiska wprowadza odwołania do Kodeksu Cywilnego w

zakresie odpowiedzialności za szkody wywołane oddziaływaniem na środowiska (art. 323,

ust. l). Ustawa nie wprowadza jednak żadnego obowiązku ubezpieczeniowego w tym

zakresie. Dotyczy to również wyróżnionych w ustawie w Tytule IV, „Poważne awarie

przemysłowe", zakładów o dużym ryzyku oraz zakładów o zwiększonym ryzyku (dotyczące

ich regulacje stanowią transpozycję do polskiego prawa unijnej dyrektywy SEVESO II), które

w niektórych krajach - na przykład w Niemczech (zgodnie z niemiecką ustawą o ochronie

powietrza atmosferycznego) zostały objęte obowiązkowymi ubezpieczeniami

ekologicznymi48.

Odpowiedzialność ekologiczna może obejmować następujące straty i odpowiadające im

szkody:

1) zniszczenie lub uszkodzenie dóbr przyrodniczych, a

także komponentów środowiska naturalnego;

2) śmierć, uszkodzenie ciała lub uszczerbek na

zdrowiu ludzkim;

3) zniszczenie lub uszkodzenie wartości materialnych:

mienia ruchomego i nieruchomego (o charakterze produkcyjnym lub konsumpcyjnym).

46 P. Kozyra, M. Rutkowska, Ubezpieczenia ekologiczne jako instrument finansowy w ochronie środowiska, mat. konferencyjne Zrównoważony rozwój w teorii ekonomii i praktyce, Wrocław 2006, mat. powielony.

47 T. P. Lenart, A. Pietrewicz, Ubezpieczenia ekologiczne jako instrument przyspieszania proekologicznych przemian w gospodarce, 1999, [dokument elektroniczny], tryb dostępu: www.pesk.org.pl, stan z 12.2006.

48 Instrumenty ekonomiczne…, op. cit., s. 61.

68

Mogą one wynikać z wzajemnie wynikających oddziaływań:

sytuacji awaryjnych;

długoterminowego i stopniowego wpływu na komponenty środowiska

przyrodniczego: na ludzkie życie i zdrowie oraz na nieruchomości i majątek ruchomy;

oddziaływania dystansowego, prowadzącego do strat i szkód związanych z

rozprzestrzenianiem się określonych zanieczyszczeń wodnych i gazowych na znaczne

odległości;

oddziaływania miejscowego (lokalnego), wywołującego straty w komponentach

środowiska przyrodniczego, życiu i zdrowiu ludzkim, dobrach trwałych (produkcyjnych

i konsumpcyjnych), w bezpośrednim sąsiedztwie urządzeń czy zakładów, które te

oddziaływania generują49.

Zgodnie z art. 822 k.c., przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakład

ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody

wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi

ubezpieczający albo osoba, na której rzecz zostaje zawarta umowa ubezpieczenia.

Ubezpieczenie to spełnia trzy główne funkcje:

zapewnienia świadczenia poszkodowanym, nawet jeśli ubezpieczony podmiot

nie posiada odpowiednich środków,

zapewnia ochronę ubezpieczeniową ubezpieczonego podmiotu przed znacznymi

zobowiązaniami jakie mogłyby mu zagrozić, nierzadko przekraczającymi jego

możliwości finansowe,

zapewnia ochronę równowagi gospodarczej innych osób nie będących ani

poszkodowanymi, ani odpowiedzialnymi za szkodę lecz związanych interesem

gospodarczym z ubezpieczonym lub poszkodowanym np. pracowników przed

następstwami nieograniczonych zobowiązań ich pracodawcy, kontrahentów itp. W

przypadku niewielkich zakładów pracy wysokie odszkodowania lub renty płacone

poszkodowanym podmiotom mogłyby podważyć ekonomiczne podstawy bytu zakładu

pracy.

Przepisy o rachunkowości również nie identyfikują ubezpieczeń ekologicznych. We

wzorcowym planie kont50 występuje jedynie pozycja „ubezpieczenia”, którą przypisuje się do

kategorii „Pozostałe koszty proste”. Każda jednostka może uszczegółowić konta układu

rodzajowego i wyróżnić konto „Ubezpieczenia ekologiczne”. Na koniec okresu

49 B. Fiedor, Odpowiedzialność ekologiczna przedsiębiorstw i jej ubezpieczenie, w: „Czasopismo Ekonomia i Środowisko”, Nr 1(6), Białystok, 1995, s.52 i dalsze.

50 Por. np. J. Gierusz, Plan kont z komentarzem – handel, produkcja, usługi, ODDK, Gdańsk, 2005.

69

obrachunkowego koszty te są przeksięgowywane na konto „Wynik finansowy” i w wersji

porównawczej rachunku zysków i strat są wykazywane w pozycji „Pozostałe koszty

rodzajowe”, a w wersji kalkulacyjnej w pozycji „Koszty ogólnego zarządu”.

70

6. Identyfikacja form pomocy publicznej w ochronie środowiska

6.1. Identyfikacja form pomocy publicznej dla przedsiębiorców Przez pomoc państwa traktowane są wszelkie korzyści przysparzane przez władze

publiczne na rzecz wybranych przedsiębiorstw lub sektorów gospodarki. Źródłem tych

korzyści są zarówno instrumenty prawa publicznego (dotacje, zwolnienia podatkowe), jak i

formy działania o charakterze prywatnoprawnym (kredyty, udział państwa w kapitałach

przedsiębiorców). Beneficjentami tego rodzaju korzyści mogą być zarówno przedsiębiorstwa

publiczne, jak i prywatne51.

Zainteresowanie prawa Wspólnoty Europejskiej pomocą państwa dla przedsiębiorstw

wynika z oddziaływania tej pomocy na konkurencję na rynku, której niezakłócone działanie

jest fundamentalną zasadą polityki gospodarczej prowadzonej przez Wspólnotę oraz państwa

członkowskie. Ochrona konkurencji na rynku wspólnotowym została potwierdzona w wielu

dokumentach, ale w szczególności w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską.

Przyjmuje się, że do naruszenia konkurencji ze strony krajów członkowskich może

dojść w szczególności na skutek pomocy udzielanej przez państwo rzecz przedsiębiorców.

Pomoc państwa przeciwdziała bowiem efektywnej alokacji zasobów, a także zagraża jedności

rynku wspólnotowego. W ujęciu Komisji Europejskiej pomoc ta prowadzi w końcowym

efekcie do obniżenia dobrobytu, a także osłabienia bodźców dla podmiotów, skutkujących

poprawą ich efektywności. W konsekwencji przedsiębiorstwa nieefektywne, które w

normalnej sytuacji nie utrzymałyby się na rynku, mogą przetrwać dzięki uzyskanej pomocy

państwa. Odbywać się to może kosztem wszystkich obywateli i bardziej efektywnych

przedsiębiorstw. Pomoc państwa skutkuje także często tym, że problemy jednego państwa

członkowskiego, „naprawiane” przez pomoc publiczną nie znikają, ale są przenoszone na

rynki innych państw, gdzie wywołują zakłócenia, a często także i akcje odwetowe. Dlatego

też próbuje się formułować skuteczne mechanizmy kontroli nad udzielaniem przez państwa

członkowskie pomocy na rzecz przedsiębiorstw, zwłaszcza z uwagi na postępujące procesy

integracyjne w ramach UE, w tym zwłaszcza tworzenie rynku wewnętrznego oraz unii

gospodarczej i walutowej. Istnieją obawy, że pomoc taka może zastąpić usunięte już bariery

w handlu, ograniczając tym samym korzyści płynące z integracji.

51 S. Dudzik, Pomoc państwa dla przedsiębiorstw publicznych w prawie Wspólnoty Europejskiej, Zakamycze, Kraków 2002, s. 132 i dalsze.

71

Traktat Europejski przekazuje organom wspólnotowym szerokie kompetencje

związane z nadzorem nad udzielaniem przez państwa członkowskie pomocy na rzecz

przedsiębiorstw. Zasadniczo pomoc taka jest zakazana i może zostać dopuszczona wyłącznie

na podstawie stosownej decyzji Komisji lub w wyjątkowych przypadkach Rady Europejskiej.

Na państwach członkowskich spoczywa przy tym obowiązek uprzedniej notyfikacji Komisji

wszelkich projektów przyznania pomocy lub jej zmiany.

„Pomoc” jest regulowana wspólnotowym prawem subwencyjnym i jest rozumiana

niezwykle szeroko. W jej kwalifikacji nie mają znaczenia powody, cele ani forma udzielania,

lecz tylko skutki dla konkurencji na rynku. Zwykle chodzi tu o świadczenie nieodpłatne lub

odpłatne poniżej jego wartości rynkowej, stanowiące jednocześnie określony wydatek po

stronie państwa lub świadczenie zmniejszające przychody państwa. Z praktyki Komisji i

Trybunału Europejskiego wynika, że do pomocy państwa zaliczane są:

subsydia bezpośrednie,

zwolnienia podatkowe,

preferencyjne stawki oprocentowania,

gwarancje pożyczek udzielane na szczególnie korzystnych warunkach,

nabycie przez przedsiębiorstwo gruntów, budynków, nieodpłatnie lub na

warunkach uprzywilejowanych,

dostarczanie towarów lub świadczenie usług na preferencyjnych warunkach,

pokrycie strat operacyjnych,

zwrot kosztów w przypadku sukcesji danej operacji,

bezpośrednie i pośrednie gwarancje państwa w stosunku do danej działalności,

preferencyjne stopy redyskontowe,

gwarancje wypłaty dywidendy,

udzielanie preferencyjnych zamówień publicznych,

odroczenie płatności należności fiskalnych lub z tytułu ubezpieczenia

społecznego.

Z tych wyliczeń wynika, że system podatkowy, i z tym związane różnicowanie

odpisów amortyzacyjnych, stanowią najważniejszy obszar potencjalnej pomocy państwa,

zwłaszcza gdy są skierowane do niektórych tylko przedsiębiorców, lub też wybranego sektora

gospodarki

Nie stanowią pomocy państwa szczególne przepisy podatkowe, dotyczące niektórych

rodzajów działalności, np. bankowości, ubezpieczeń, o ile stanowią one część ogólnego

systemu opodatkowania przedsiębiorstw. Szczególne zasady opodatkowania mogą dotyczyć

72

także małych i średnich przedsiębiorstw. Trybunał nie uznał za dozwolone, należące do istoty

systemu podatkowego w zakresie „podatku energetycznego”, zwolnienia z tego podatku,

adresowane wyłącznie do producentów dóbr, bowiem ze zwolnień nie mogli korzystać np.

usługodawcy52. Również zwolnienia niektórych przedsiębiorstw publicznych podatków

lokalnych lub podatków dochodowych (od przedsiębiorstw) mogą stanowić pomoc państwa –

zdaniem Komisji Europejskiej. Również wyraźnie negatywne jest stanowisko Komisji w

odniesieniu do wszelkiej pomocy eksportowej, bo jest sprzeczna z celami rynku

wewnętrznego.

Jeszcze bardziej kontrowersyjne jest identyfikowanie sytuacji zakłócenia konkurencji

jako skutków pomocy państwa. Za podstawę zakłócania konkurencji uznaje się zasadniczo

selektywny charakter pomocy oraz wpływ pomocy na wymianę międzynarodową. W praktyce

wyraża się to zniesieniem utrudnień rynkowych dotyczących danego przedsiębiorstwa lub

sektora oraz obniżaniem kosztów produkcji w danym przedsiębiorstwie lub sektorze do

wysokości istniejącej w innych państwach członkowskich. Kontrowersje w tych ocenach

budzi jednak wpływ udzielonej pomocy na dostawców i odbiorców (konsumentów)

przedsiębiorstwa wobec wpływu na jego konkurentów.

Reasumując przytoczone kwestie należy podkreślić, że prawo subwencyjne zostało

oparte na zakazie udzielania pomocy państwa dla przedsiębiorców, przy niewielkiej liczbie

wyjątków od tego zakazu. Kluczową pozycję w stosowaniu tych przepisów posiada Komisja

Europejska, sprawująca daleko idący nadzór i kontrolę zarówno w stosunku do pomocy

planowanej, jak i już udzielonej przez państwa. Traktatowe przepisy sprawowania nadzoru

przez Komisję nad udzielaniem pomocy dla przedsiębiorstw zaliczane są najbardziej

scentralizowanego sposobu stosowania prawa wspólnotowego. Jakakolwiek decentralizacja

tych kompetencji na szczebel krajowy w tego rodzaju sprawach jest niedopuszczalna, między

innymi dlatego, że nie jest prawdopodobne aby jeden kraj zechciał rezygnować z określonych

korzyści na rzecz przedsiębiorstw innego kraju.

Korzyść czerpana przez przedsiębiorcę z udzielonej pomocy to bardzo ważny

wyznacznik skutków pomocy państwa. Większość definicji ujmuję pomoc jako powodującą

równoczesne korzyści na rzecz przedsiębiorcy oraz obciążenia po stronie państwa. W tym

przypadku pomoc oznacza koszt lub utratę przychodów dla organów publicznych oraz

korzyść na rzecz podmiotu, który ja uzyskuje. Może to oznaczać także wykorzystanie

funduszy publicznych do redukcji obciążeń, które przedsiębiorstwo musi normalnie ponosić.

Takie określenie pomocy odnosi się zwłaszcza do rybołówstwa i zasobów wodnych. Tu za

52 Tamże, s. 40.

73

pomoc państwa uznaje się wszelkie środki, które pociągają za sobą różnego rodzaju korzyści

finansowe bezpośrednio lub pośrednio z budżetów władz publicznych. Za pomoc – w tym

ujęciu należy uznać: transfery kapitałów, nisko oprocentowane pożyczki, subwencje na spłatę

odsetek, niektóre udziały państwa w kapitale przedsiębiorstwa, pomoc finansową przez

specjalne podatki, pomoc w formie udzielanych przez państwo zabezpieczeń spłaty pożyczek

bankowych, zmniejszenia lub zwolnienia z opłat lub podatków wraz z przyspieszoną

amortyzacją oraz obniżenie składek na ubezpieczenia społeczne. W tym świetle zarówno

zielona reforma podatkowa, jak i preferencyjny system amortyzacji urządzeń ochronnych

może być uznany jako pomoc publiczna, o akceptację której należy zabiegać w Komisji

Europejskiej. Szansą na tą akceptację jest to, iż jedna z innych definicji pomocy publicznej

uznaje ją za uzasadnioną, jeśli oznacza ona przyznanie przez państwo środków lub korzyści

wspierających osiągnięcie celów ekonomicznych lub socjalnych pożądanych przez państwo,

lub każdy rodzaj wsparcia udzielonego przez państwo członkowskie, lub ze źródeł

państwowych, w celach innych niż komercyjne. Przykładowo do takich mogą należeć cele

ekologiczne.

Polskie regulacje prawne pomocy publicznej są dość liczne i oprócz zasadniczych

spraw odnoszą się do form i zakresu pomocy publicznej w poszczególnych dziedzinach

gospodarki (przykładowo regulują szczegółowe warunki udzielania pomocy publicznej na

inwestycje w różnych dziedzinach ochrony środowiska).

Do zasadniczych aktualnych regulacji zaliczyć można:

1. ustawę z 30 kwietnia 2004 roku o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy

publicznej53,

2. rozporządzenie Rady Ministrów z 11 sierpnia 2004 roku w sprawie szczegółowego

sposobu obliczania wartości pomocy publicznej udzielanej w różnych formach54,

3. ustawę z 20 marca 2002 roku o finansowym wspieraniu inwestycji55,

4. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 lutego 2003 roku w sprawie badania skuteczności

i efektywności pomocy publicznej56,

53 Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 roku o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, Dz. U. 2004, nr 123, poz. 1291.

54 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004 roku w sprawie szczegółowego sposobu obliczania wartości pomocy publicznej udzielanej w różnych formach, Dz. U. 2004, nr 194, poz. 1983.

55 Ustawa z dnia 20 marca 2002 roku o finansowym wspieraniu inwestycji, Dz. U. 2002, nr 41, poz. 363, z późn. zm.

56 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 lutego 2003 roku w sprawie badania skuteczności i efektywności pomocy publicznej, Dz. U. 2003, nr 31, poz. 254, z późn. zm.

74

5. rozporządzenie z dnia 21 kwietnia 2004 roku w sprawie szczegółowych warunków

udzielania pomocy dla małych i średnich przedsiębiorców w zakresie niektórych ulg

podatkowych57.

Te i inne akty prawne nie definiują bezpośrednio istoty pomocy publicznej, lecz

odsyłają do zasad art. 87 TWE. Natomiast dość szczegółowo wymienia się piętnaście

potencjalnych form pomocy, a w szczególności

dotacje,

ulgi podatkowe,

dokapitalizowanie beneficjenta pomocy lub podmiotu ubiegającego się o pomoc

przez nabywanie akcji lub udziałów,

zwolnienia od wpłat z zysku w przedsiębiorstwie państwowym, jednoosobowej

spółce skarbu państwa, lub spółce, w której wszystkie akcje (udziały) są własnością

Skarbu Państwa, z wyjątkiem akcji (udziałów) nieodpłatnie udostępnionych

pracownikom na zasadach określonych w odrębnych przepisach,

pożyczki i kredyty preferencyjne (w tym spłacane w systemie równej raty

kapitałowej z karencją spłaty kapitału),

dopłaty do oprocentowania kredytu,

poręczenia lub gwarancje,

odstąpienie od dochodzenia wierzytelności,

zaniechanie poboru podatku,

umorzenie w całości lub w części zaległości podatkowej, odsetek za zwłokę,

opłaty prolongacyjnej, zaległości z tytułu innego świadczenia pieniężnego, stanowiącego

środki publiczne,

rozłożenie na raty zapłaty świadczenia pieniężnego stanowiącego środki

publiczne,

odroczenie terminu zapłaty świadczenia pieniężnego stanowiącego środki

publiczne,

zbycie mienia będącego własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu

terytorialnego na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku,

oddanie do korzystania mienia będącego własnością Skarbu Państwa lub

jednostek samorządu terytorialnego na warunkach korzystniejszych od oferowanych na

rynku,

57 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 kwietnia 2004 roku w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy dla małych i średnich przedsiębiorców w zakresie niektórych ulg podatkowych, Dz. U. 2004, nr 95, poz. 954.

75

przyspieszona amortyzacja58:.

Wymienione formy pomocy publicznej, zgodnie z klasyfikacją UE dzieli się na cztery

grupy:

A – dotacje i ulgi podatkowe,

B – subsydia kapitałowo - inwestycyjne,

C – „miękkie kredytowanie”,

D - poręczenia i gwarancje kredytowe.

Organami udzielającymi pomoc publiczną są organy administracji publicznej oraz

inne podmioty dysponujące środkami publicznymi, w tym przedsiębiorcy publiczni, którzy na

podstawie odrębnych przepisów są uprawnienie do udzielania pomocy. Udzielanie pomocy

następuje w wyniku podjęcia decyzji, podpisania umowy lub uchwalenia uchwały.

Przeznaczenie pomocy publicznej jest różnorakie. Dzieli się go w sprawozdawczości i

statystyce pomocy publicznej na następujące grupy:

I. pomoc horyzontalna,

II. pomoc sektorowa,

III. pomoc regionalna,

IV. rolnictwo (także łowiectwo leśnictwo w zakresie pozyskiwania drewna oraz pokrewnych

działalności usługowych oraz pomoc w rybołówstwie i rybactwie),

V. inne tytuły pomocy (wspieranie eksportu, promowanie kultury, nauki, oświaty,

dziedzictwa kulturowego, pomoc operacyjna i inna).

Najbardziej rozbudowane są pomoc horyzontalna i sektorowa. Pomoc horyzontalna

obejmuje:

badania i rozwój,

ochronę środowiska,

małe i średnie przedsiębiorstwa,

inwestycje energooszczędne,

utrzymanie poziomu zatrudnienia lub tworzenie nowych miejsc pracy,

szkolenia,

pomoc restrukturyzacyjną,

pomoc doraźną, rozwój infrastruktury technicznej,

inne cele.

Pomoc sektorowa adresowana jest do:

hutnictwa żelaza i stali,58 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004 roku .., op. cit., Dz. U. 2004, nr 194, poz. 1983.

76

budownictwa okrętowego,

górnictwa węgla,

przemysłu włókien syntetycznych,

przemysłu motoryzacyjnego,

żeglugi morskiej.

Szczególną formą pomocy, jest pomoc restrukturyzacyjna dla sektorów i

pojedynczych przedsiębiorców. Pojedyncze podmioty opracowują plany restrukturyzacji, w

tym finansowej i dokumentują wpływ wnioskowanej pomocy na ich sytuację ekonomiczno-

finansową.

Projekt programu pomocowego, projekt pomocy indywidualnej, projekt pomocy

indywidualnej na restrukturyzację wymagają notyfikacji, czyli przekazania ich Komisji

Europejskiej, po uzyskaniu opinii prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Prezes tego Urzędu jest także organem monitorującym pomoc publiczną, poprzez

gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji o udzielonej pomocy publicznej, o jej

wielkości, rodzajach, formach. Informacje o pomocy publicznej pochodzą głównie od

podmiotów ją udzielających: naczelników urzędów skarbowych, naczelników urzędów

celnych, dyrektorów izb skarbowych i izb celnych, jednostek samorządu terytorialnego,

Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wojewodów, ministrów i

innych.

Instrumenty fiskalne w ochronie środowiska, w szerokim ujęciu, obejmują wszelkie

podatki, opłaty, kary i zróżnicowania z nimi związane, które oddziałują na wysokość dochodu

zatrzymanego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa domowe. W wąskim zaś ujęciu oznaczają

one system bodźców fiskalnych (zachęt) w określonych obszarach aktywności gospodarczej i

inwestycyjnej. Są one przedmiotem analizy w niniejszej części opracowania i obejmują:

preferencje podatkowe,

subwencje i subsydia (w tym dotacje),

specjalne systemy odpisów amortyzacyjnych.

W regulacjach II Polityki Ekologicznej Państwa, z 2000 roku wymieniano

następujące instrumenty o charakterze zachęt fiskalnych:

subsydiowanie ze środków publicznych przedsięwzięć w zakresie ochrony

środowiska, w tym rekompensaty za ograniczenia praw własności związane z

obejmowaniem obszarów i obiektów cennych przyrodniczo różnymi formami ochrony,

system preferencji podatkowych zmierzający w kierunku rozwiązań

obowiązujących w krajach Unii Europejskiej.

77

Do pilnych zadań II Polityka Ekologiczna zaliczała wówczas m.in.ustalenie

przejrzystych zasad subwencjonowania ochrony środowiska, zarówno w formie

bezpośrednich dotacji jak i w formie pośredniej (ewentualne ulgi podatkowe i celne, kredyty

preferencyjne), z uwzględnieniem uwarunkowań międzynarodowych, a w szczególności:

ograniczeń w stosowaniu subwencji wynikających z przynależności Polski do

Światowej Organizacji Handlu (praktyka realizacyjna Komitetu Subsydiów,

porozumienia o subsydiach i środkach wyrównawczych w handlu przyjęte w ramach

Rundy Urugwajskiej oraz „klauzula transformacji” WTO);

zaleceń Unii Europejskiej w sprawie ograniczania wsparcia publicznego dla

inwestycji w ochronie środowiska podejmowanych przez podmioty gospodarcze.

Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy ma

lata 2007-2010, do zadań o charakterze systemowym zalicza ograniczanie subsydiów

szkodliwych dla środowiska. Nie zalicza do nich dotacji z budżetów publicznych, lecz inne

formy wspierania publicznego:

subsydia „formalne”, przybierające postać dotacji i preferencyjnych pożyczek na

inwestycje w środki trwałe, przyspieszona amortyzacja, zwolnienia i ulgi podatkowe,

mechanizmy subsydiowania nieformalnego, przyjmujące postać umarzania

zobowiązań podmiotów gospodarczych prowadzących działalność uciążliwą lub

szkodliwą dla środowiska, co umożliwia im działanie w większym zakresie niż by to

wynikało z warunków określonych przez rynek,

mechanizmy subsydiowania nieformalnego, polegającego na przyzwoleniu na

nieprzestrzeganie obowiązujących regulacji ekologicznych oraz niezadowalające

wykonywanie zobowiązań związanych z szeroko rozumianymi opłatami ekologicznymi,

ukryte subsydia (głównie dla gospodarstw domowych) związane z

regulowaniem cen, podaży i popytu.

Likwidacja subsydiów szkodliwych dla środowiska powinna zakończyć się w okresie

2007-2010. W zamian zaleca się rozwijanie systemów wsparcia publicznego w postaci

preferencji kredytowo-pożyczkowych i fiskalnych, umożliwiających rozwój przyjaznych dla

środowiska procesów produkcyjnych, produktów oraz ograniczających ekologicznie

negatywne skutki konsumpcji przez gospodarstwa domowe. Podstawy instytucjonalne-

prawne takiego wsparcia mają zostać przygotowanie do 2007 roku.

W dziedzinie systemów finansowania ochrony środowiska zakłada się wdrażanie

mechanizmów preferencyjnego finansowania inwestycji ochronnych w gospodarstwach

domowych, polegających przede wszystkim na preferencjach kredytowych i fiskalnych dla

78

tych gospodarstw, które we własnym zakresie podejmować będą odpowiednie inwestycje

ochronne np. budowa domowych oczyszczalni ścieków, modernizacja systemów ogrzewania,

termomodernizacja, itp.

Trudno się jednak domyślić, o jakie instrumenty fiskalne chodzi, skoro do

szkodliwych subsydiów zalicza się zarówno zwolnienia i ulgi podatkowe, jak i przyspieszoną

amortyzację, jak i preferencyjne pożyczki.

W prawie ochrony środowiska, w części dotyczącej środków finansowo –prawnych,

w art. 283 mówi się bardziej konkretnie o rozwiązaniach fiskalnych i zaleca się:

1. „Stawki podatków i innych danin publicznych powinny być zróżnicowane, z

uwzględnieniem celów służących ochronie środowiska.

2. stawki podatku akcyzowego powinny być kalkulowane w szczególności tak, aby zapewnić

n niższa cen ę rynkową:

1) benzyny bezołowiowej w stosunku do benzyny zawierającej ołów,

2) olejów napędowego i opałowego o niższej zawartości siarki w stosunku do olejów o

wyższej zawartości siarki,

3) olejów napędowego i smarowego, wytwarzanych z udziałem komponentów

uzyskiwanych z regeneracji olejów zużytych, w stosunku do olejów wytwarzanych

bez udziału tych komponentów,

4) biopaliw opartych na wykorzystaniu biomasy, w szczególności roślin uprawnych, w

stosunku do paliw pochodzących ze źródeł nieodnawialnych” 59.

6.2. Odzwierciedlenie pomocy publicznej w sprawozdaniach finansowych przedsiębiorcówOceniając powiązania pomiędzy pomocą publiczną a sytuacją finansową

przedsiębiorców należy podkreślić, co rzadko jest dobrze rozumiane, że przytaczane często

wielkości pomocy publicznej, nie wyrażają zasobów środków finansowych skierowanych do

beneficjentów pomocy, lecz szacunek wartości pomocy wykorzystanej w różnej formie, np.

wartość umorzonych podatków, składek ZUS, niezapłaconych odsetek itp. Niestety, pomimo

już znacznie rozbudowanej sprawozdawczości dotyczącej pomocy publicznej, nie istnieją

informacje, które pozwoliłyby wyodrębnić wartość przepływów pieniężnych i wartość innych

wielkości niepieniężnych. Tablica 13 próbuje wielkości te rozróżnić i identyfikuje

potencjalne skutki finansowe ważniejszych form pomocy publicznej.

59 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku prawo ochrony środowiska, Dz. U.2001 nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami.

79

Niewątpliwie przedsiębiorców interesują najbardziej pieniężne formy pomocy

publicznej, otrzymywane w formie dotacji, a nie subwencje (zaliczane najczęściej do tzw.

szkodliwych) które poprawiają wprawdzie strukturę finansowania przedsiębiorstwa (poprzez

np. oddłużenie z podatków), ale nie pozwalają inwestować, czy też podejmować innowacji

rynkowych. W ten sposób potwierdza się słabość struktury pomocy publicznej w Polsce, w

której dominują (ponad 90%) subsydia podatkowe, a więc niepieniężne formy wspomagania

finansowego.

Tablica 13. Powiązanie form pomocy publicznej z bilansem, wynikami finansowymi i przepływami pieniężnymi przedsiębiorcy

Formy pomocy publicznej Powiązanie z kapitałami, wynikami i przepływami pieniężnymi

Dotacje Wyższy wynik finansowy (pozostałe przychody) i wpływy pieniężne operacyjne

Ulga podatkowa Wyższy wynik finansowy netto, niższy wydatek na płatności podatkowe

Dokapitalizowanie inwestora : Podwyższanie kapitału zakładowego

Wyższy kapitał zakładowy, możliwy wpływ pieniężny

Konwersja wierzytelności na akcje Spadek zobowiązań, wzrost kapitału zakładowegoZwolnienia od wpłat z zysku w p. państwowym, J.S.S.P Wzrost zysku netto, spadek wydatków pieniężnych Pożyczka lub kredyt preferencyjny Wzrost wyniku finansowego do opodatkowania, mniejsze

wydatki pieniężne Dopłata do oprocentowania kredytu Wyższe pozostałe przychody operacyjne i wyższy wynik

netto, wyższe wpływy pieniężne Poręczenia lub gwarancje Wzrost wiarygodności finansowej i spadek ryzyka

finansowegoOdstąpienie od dochodzenia wierzytelności Spadek wierzytelności, wzrost wyniku finansowego, spadek

wydatków pieniężnych Zaniechanie poboru podatków Spadek zobowiązań, mniejsze wydatki środków pieniężnychUmorzenie w całości lub w części zaległości podatkowych lub innych świadczeń publicznych

Spadek, zobowiązań, wzrost wyniku finansowego przez wzrost zysków nadzwyczajnych, spadek wydatków pieniężnych

Rozłożenie na raty zapłaty podatku lub innego świadczenia publicznego

Niższy wydatek w danym okresie

Odroczenie terminu zapłaty podatku lub innego świadczenia stanowiącego środki publiczne

Późniejszy wydatek

Rozłożenie na raty zapłaty zaległości podatkowej wraz z odsetkami lub innego zaległego świadczenia pieniężnego stanowiącego środki publiczne


Odroczenie terminu zapłaty zaległości podatkowych wraz z odsetkami lub zawieszenie wykonywania zobowiązań lub nienaliczenie odsetek od świadczenia o charakterze środków publicznych


Zbycie mienia będącego własnością Skarbu państwa lub j.s.t na warunkach korzystniejszych niż oferowane na rynku

Niższy wydatek

Oddanie do korzystania mienia będącego własnością SP lub j.s.t. na warunkach korzystniejszych niż oferowane na rynku

Niższy wydatek, niższe koszty, wyższy wynik finansowy

Przyspieszona amortyzacja Wyższe koszty, niższy dochód do opodatkowania, wyższy wynik netto, niższy wydatek pieniężny na podatek dochodowy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004 roku w sprawie szczegółowego sposobu…, op. cit. oraz Ustawy z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości…, op. cit.

80

7. Możliwości i przykłady wykorzystania informacji finansowych z zakresu ochrony środowiska we wspomaganiu systemu zarządzania środowiskowegoWdrażanie systemu zarządzania środowiskowego, sformalizowanego (według ISO

1400160 lub EMAS61) lub nie, wymaga od przedsiębiorstwa nakładów technologicznych,

finansowych, kadrowych. Ale jest to zazwyczaj inwestycja w przyszłość, która może się

okazać źródłem poważnych oszczędności finansowych i źródłem przewag konkurencyjnych.

Stąd też wiele przedsiębiorstw buduje własne strategie zarządzania środowiskowego i z

powodzeniem osiąga wyznaczone cele ekologiczne. Najważniejsze z nich to zapobieganie

powstawaniu oraz redukcja emisji zanieczyszczeń. Z czasem ekologiczne cele

przedsiębiorstw są lokowane w procesach dystrybucji, reklamie i promocji produktów

sprzedawanych, czy też są związane z podejmowaną aktywnością inwestycyjną i produkcyjną

na rzecz ochrony środowiska. Coraz częściej też przedsiębiorstwa podejmują i finansują prace

badawczo-rozwojowe, kształcą kadrę (w tym zwłaszcza menedżerską), co umożliwia

rozwijanie proekologicznych technologii i produktów, czy też sposobów sprzedaży. To

zapewniać może osiąganie przewag konkurencyjnych w przyszłości.

Ocenie nowoczesnych systemów zarządzania przedsiębiorstwem mogą służyć

koncepcje oparte na rachunku efektywnościowym. Dotyczy to również systemu zarządzania

środowiskowego, w którym analizie mogą być poddawane wyniki ekonomiczne oraz stopień

realizacji osiąganych przez system celów.

Rozkład w czasie głównych kategorii kosztów (nakładów inwestycyjnych i kosztów

bieżących) oraz korzyści ekonomicznych związanych z funkcjonowaniem systemu

zarządzania środowiskowego przedstawiono na schemacie 1.

60 PN-EN ISO 14001: 2004 System zarządzania środowiskowego. Specyfikacja i wytyczne stosowania, Warszawa 2004.

61 System Ekozarządzania i Audytu EMAS (ang. Eco Management and Audit Scheme), Rozporządzenie Nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacji w systemie zarządzania środowiskowego i audytu we Wspólnocie (EMAS) oraz ustawa z dnia 12 marca 2004 o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 70 poz.631 z późniejszymi zmianami).

81

Schemat 1. Rozkład w czasie elementów rachunku kosztów i korzyści

Źródło: J. Ejdys, Metoda Metoda oceny wyników działalności środowiskowej, Wyd. CSDEM Politechnika Białostocka, Białystok, 2004, s. 141.

W odniesieniu do całości funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego nie jest

możliwe przeprowadzenie oceny efektywności ekonomiczno-ekologicznej ex ante, ponieważ

podstawę obliczeń stanowią informacje o zakresie przewidywanych przedsięwzięć

inwestycyjnych i organizacyjnych zapewniających osiągnięcie przyjętych celów

środowiskowych. Zgodnie z wymogami normy PN-EN ISO 14001 przyjęte cele i zadania

środowiskowe muszą nawiązywać do znaczących aspektów środowiskowych. Chcąc zatem

ocenić efektywność systemu zarządzania środowiskowego muszą być przynajmniej

zidentyfikowane aspekty środowiskowe (wskazujące na potencjalne obszary działań

naprawczych), określone cele i zadania środowiskowe służące ich realizacji. Wariantem

alternatywnym do posiadania systemu zarządzania środowiskowego jest sytuacja, w której

przedsiębiorstwo nie przystępuje do jego wdrożenia, a więc wszystkie parametry określające

stan (koszty i korzyści) przed wdrożeniem systemu.

Wyniki realizacji celów systemu zarządzania środowiskowego w głównej mierze mają

charakter ekologiczny. Realizacja każdego celu, zadania ma również swój wymiar

ekonomiczny. Nakłady i koszty związane z działalnością środowiskową to bardzo ważna

potrzeba informacyjna w procesie zarządzania środowiskiem, która niejednokrotnie nie może

być w pełni zaspokojona. Wykorzystywanie do oceny ekonomicznej przedsięwzięcia

skomplikowanych wskaźników zmusza do refleksji, czy koszty liczenia są usprawiedliwione

Etap wdrożenia

Nakłady inwestycyjne

Koszty bieżące

Przychody generowane przez system zarządzania środowiskowego

Okres obliczeniowy obecnych i przyszłych strumieni pieniężnych kosztów i korzyści (do 25 lat)

Przyszłe nakłady inwestycyjne

Okres realizacji zadań ujętych w trzyletnim programie

zarządzania środowiskowego

Okres obliczeniowy przewidywanych strumieni pieniężnych kosztów i korzyści

82

przydatnością danego wskaźnika w procesach decyzyjnych. W jednostkach gospodarczych

koszty liczenia poszczególnych wskaźników zależą także od sposobu prowadzenia

rachunkowości i wewnętrznej sprawozdawczości62.

Pod pojęciem efektywności ekonomicznej należy rozumieć relację efektów, które

uzyskano w wyniku podjętego przedsięwzięcia, do nakładów niezbędnych w celu stworzenia,

a następnie eksploatacji inwestycji. Przeprowadzenie pełnej oceny efektywności

ekonomicznej jest bardzo złożone ponieważ:

generowane efekty (korzyści) dotyczą wielu dziedzin (ekonomicznej, ekologicznej

i społecznej);

efekty osiągane są w długiej perspektywie czasowej;

niektóre korzyści muszą być szacowane z uwzględnieniem rachunku

prawdopodobieństwa.63

Niniejsze opracowanie skupia się głównie na ekonomicznej efektywności systemu,

jednak nie należy zapominać również o efektywności ekologicznej i społecznej64.

Norma ISO 1403165 wyróżnia dwie ogólne kategorie wskaźników oceny efektów

działalności środowiskowej (EPE – ang. environmental performance evaluation):

wskaźniki efektów działalności środowiskowej (EPI – ang. environmental

performance indicators), które dodatkowo można podzielić na:

o wskaźniki efektów zarządzania (MPI – ang. management performance

indicators),

o wskaźniki efektów działalności operacyjnej (OPI – ang. operational

performance indicators),

wskaźniki stanu środowiska (ECI – ang. environmental condition indicators).

Norma zaleca, aby każda jednostka, posiadająca wdrożony system zarządzania

środowiskowego, opracowała swój indywidualny zestaw wskaźników, odzwierciedlających

jej istotę i zakres działań. Wśród przykładów wskaźników uwzględniających aspekty

finansowe, norma wymienia:

wskaźniki MPI:

o koszty operacyjne i kapitałowe związane z aspektami środowiskowymi,62 E. Broniewicz, B. Poskrobko, E. Sidorczuk: System rachunkowości przedsiębiorstw i sprawozdawczości

statystycznej jako baza informacyjna dla pomiaru skuteczności polityki ekologicznej – analiza i ocena , Białystok 2001 (materiał powielony).

63 Praktyczne zarządzanie jakością. Analiza ekonomiczna projektów zapobiegania zanieczyszczeniom, Alfa Weka, Warszawa 1998.

64 Szerzej na ten temat, np. J. Ejdys, Metoda oceny wyników działalności środowiskowej, Wyd. CSDEM Politechnika Białostocka, Białystok, 2004.

65 PN-EN ISO 14031 Zarządzanie środowiskowe. Ocena efektów działalności środowiskowej. Wytyczne, Warszawa, wrzesień 2002.

83

o zwrot nakładów inwestycyjnych na przedsięwzięcia służące ochronie

środowiska

o oszczędności osiągnięte przez redukcję zużycia zasobów, zapobieganie

zanieczyszczeniom lub recykling odpadów,

o dochód ze sprzedaży związany z nowym wyrobem lub wyrobem ubocznym,

zaprojektowanym dla osiągnięcia efektów działalności środowiskowej,

o fundusze badawcze i rozwojowe wykorzystane w przedsięwzięciach o znaczeniu

środowiskowym,

o zobowiązania środowiskowe, które mogą mieć istotny wpływ na stan finansowy

organizacji66;

wskaźniki OPI – koszty zakupu (lub oszczędności) materiałów, energii, wody,

paliw, środków chemicznych itp.

Zagadnienia odnoszące się do kwestii finansowych są obrazowane zarówno przez

wskaźniki EPI, jak i MPI i mogą obejmować:

zarządzanie i wielkość kosztów środowiskowych,

skutki finansowe dotyczące minionych i obecnych zobowiązań

środowiskowych,

inwestycje poprawiające efekty działalności środowiskowej,

korzyści handlowe wynikające z zagadnień środowiskowych,

koszty zgodności lub niezgodności z wymaganiami przepisów prawnych lub

innych

w zakresie ochrony środowiska.

7.1. Wskaźniki oceny działalności inwestycyjnej w ramach systemu zarządzania środowiskowegoBadanie opłacalności przedsięwzięć inwestycyjnych z zakresu ochrony środowiska

obejmuje kilka etapów:

1. Zebranie odpowiednich informacji o niezbędnych nakładach inwestycyjnych i

ich rozłożeniu w czasie, o wielkości kosztów bieżących i poziomie planowanych

przychodów, o wielkości uniknionych strat ekologicznych i rzeczowym efekcie

ekologicznym; poznanie ważnych wielkości makroekonomicznych: poziomu inflacji,

kursów walut, szybkości obiegu pieniądza itd.; określenie źródeł finansowania

inwestycji, warunków uzyskania kredytów, pożyczek, dotacji.66 Tamże, s.53.

84

2. Sporządzenie sprawozdań finansowych (na podstawie zebranych informacji i

założeń), przedstawiających najbardziej prawdopodobne kształtowanie się przepływów

pieniężnych w kolejnych latach realizacji inwestycji.

3. Ocena opłacalności przedsięwzięcia na podstawie sporządzonych sprawozdań

finansowych oraz wskaźników ekonomiczno-ekologicznej efektywności.

4. Przeprowadzenie analizy uwzględniającej wpływ ewentualnych negatywnych

wydarzeń w strumieniach przychodów i kosztów, np. spadku cen, wzrostu kosztów,

wydłużenia fazy realizacji przedsięwzięcia.

Badaniu poddaje się najczęściej kilka alternatywnych wariantów i dokonuje się wyboru

jednego, najbardziej efektywnego zarówno z ekologicznego, jak i ekonomicznego punktu

widzenia.

Badanie opłacalności inwestycji z zakresu ochrony środowiska można przeprowadzić

w oparciu o:

wskaźnik okresu zwrotu nakładów inwestycyjnych;

wskaźniki oparte o zdyskontowane przepływy pieniężne, bazujące na zmianie

wartości pieniądza w czasie:

o wskaźnik bieżącej wartości netto przyszłych przychodów pieniężnych,

o wskaźnik wewnętrznej stopy zwrotu nakładów,

o wskaźnik efektywności kosztowej.

7.1.3. Wskaźnik okresu zwrotu nakładówWskaźnik okresu zwrotu nakładów inwestycyjnych określa czas, w którym uzyskane

przychody z inwestycji zrównoważą się z nakładami inwestycyjnymi.

Formuła wskaźnika zwrotu nakładów ma postać:

(1)

gdzie:

T – okres zwrotu w latach,

R – stopa zwrotu nakładów inwestycyjnych,

Z – przewidywany zysk netto z inwestycji w zł,

N – nakłady inwestycyjne,

s – stopa amortyzacji.

Długość okresu zwrotu oznacza czas, po którym następuje zwrot poniesionych

nakładów inwestycyjnych I. Inwestycję określa się jako opłacalną ekonomicznie, gdy okres

zwrotu nie przekracza okresu uznanego za dopuszczalny. W przypadku porównywania

85

wariantów, wariant najefektywniejszy charakteryzuje się najkrótszym okresem zwrotu

nakładów inwestycyjnych67.

Podstawową zaletą wskaźnika okresu zwrotu jest łatwość jego obliczenia oraz jasny

i komunikatywny wynik. Jednocześnie jego słabością jest to, iż koncentruje on swoją uwagę

jedynie na przychodach uzyskiwanych w trakcie zwrotu nakładów, pomijając przychody,

jakie mogą się pojawić po okresie zwrotu. Ponadto nie uwzględnia się w nim czasowej

wartości pieniądza. Wpływy uzyskiwane w każdym roku działalności są traktowane

jednakowo, z pominięciem faktu, iż ich realna wartość maleje wraz z upływem czasu.

3.7.2. Wskaźnik bieżącej wartości netto Wskaźnik bieżącej wartości netto (ang. Net Present Value – NPV) pozwala

na porównanie wartości przychodów i nakładów zdyskontowanych do obecnej wartości

pieniądza, przy założeniu określonej wielkości stopy procentowej. Stopa dyskontowa z reguły

odzwierciedla alternatywną stopę zwrotu, jaką można by otrzymać, inwestując fundusze

na przykład w papiery wartościowe obarczone podobnym ryzykiem. Jednak inwestor lub

jednostka finansująca przedsięwzięcie może zastosować własną, wyższą stopę dyskontową

(uwzględniającą dodatkowo ryzyko związane z inwestycją).

Wskaźnik bieżącej wartości netto pozwala określić bieżącą wartość przyszłych efektów

netto, wyrażonych w jednostkach pieniężnych otrzymanych w wyniku wdrożenia projektu

inwestycyjnego i porównać ją z przewidywaną wartością nakładów inwestycyjnych i kosztów

bieżących. Uzyskana w ten sposób różnica między przychodami a nakładami stanowi

kryterium podjęcia decyzji.

, (2)

gdzie:

Pt – wielkość przychodów w roku t – według wzoru (2),

Nt – wysokość nakładów inwestycyjnych w roku t,

Kt - wysokość kosztów bieżących w roku t,

i – przyjęta stopa dyskontowa,

m – okres eksploatacji inwestycji,

n – okres realizacji inwestycji,

t = 0 – moment rozpoczęcia inwestycji68.

67 J. Ejdys, Metoda…, op. cit., s. 136.

86

W literaturze często spotyka się wskaźnik NPV jako porównanie zaktualizowanej

wartości spodziewanego strumienia pieniężnego netto z nakładami inwestycyjnymi:

, (3)

gdzie:

CFt – strumień pieniężny netto spodziewany w roku t (t = 1, ..., m) – spodziewana różnica między wpływami a wydatkami,

I0 – początkowy nakład inwestycyjny,

i – stopa dyskontowa,

m – czas życia inwestycji.69

Wysokość całkowitych nakładów inwestycyjnych wymaganych do realizacji

analizowanego przedsięwzięcia należy określić na podstawie harmonogramu realizacji

inwestycji opracowanego we własnym zakresie przez inwestora. W analizie finansowej

bardzo często do całkowitych nakładów inwestycyjnych zalicza się bezpośrednie nakłady

inwestycyjne oraz wydatki związane z kosztami finansowymi w okresie realizacji inwestycji.

Koszty finansowe przedsięwzięcia, są to koszty pozyskania z zewnętrznych źródeł

finansowania zwrotnych środków na realizację inwestycji. Mogą to być koszty zaciągnięcia

kredytu komercyjnego lub pożyczki preferencyjnej.

Przy ocenie przyszłych strumieni nakładów należy uwzględnić ponadto wartość

odpisów amortyzacyjnych. Wielkość odpisów amortyzacyjnych można kalkulować w trzech

kategoriach:

amortyzacja nowo wytworzonego w wyniku inwestycji majątku,

amortyzacja majątku wytwarzanego w procesie jego odtwarzania w okresie

objętym analizą,

amortyzacja majątku istniejącego obecnie (który wszakże zostanie włączony do

nowo realizowanej inwestycji).

Wielkość amortyzacji nowych obiektów wytworzonych w efekcie realizacji inwestycji

należy opierać na danych projektowo-kosztorysowych oraz uśrednionych wskaźnikach dla

innych podobnych obiektów realizowanych w Polsce.

68 E. Broniewicz, B. Poskrobko, Nakłady na ochronę środowiska, metodyka i wyniki badań, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok, 2004, s. 105.

69 Projekty inwestycyjne. Finansowanie. Metody i procedury oceny, red. T. Gostkowska-Drzewicka, Wyd. ODDK, Gdańsk 1999.

87

Podstawowym źródłem informacji na temat nakładów związanych z realizacją

realizowanej inwestycji jest dla analizy finansowej harmonogram rzeczowo – finansowy.

Do najważniejszych, z punktu widzenia analizy finansowej, informacji wykorzystywanych

w rachunkach, a zawartych w harmonogramie, należą:

całkowita wielkość nakładów inwestycyjnych w wartościach netto w cenach

stałych,

wielkość nakładów inwestycyjnych w poszczególnych latach realizacji

przedsięwzięcia,

wielkość nakładów na poszczególne grupy wytwarzanego w ramach

przedsięwzięcia majątku trwałego,

okres realizacji inwestycji,

harmonogram przekazywania poszczególnych elementów inwestycji do

eksploatacji.

Często za całkowite nakłady inwestycyjne przyjmuje się bezpośredni koszt realizacji

poszczególnych zadań.

Procedura obliczania wskaźnika bieżącej wartości netto obejmuje:

1) określenie nakładów inwestycyjnych związanych z realizacja przedsięwzięcia;

2) określenie przewidywanych kosztów bieżących oraz przychodów związanych

z funkcjonowaniem przedsięwzięcia w cenach bieżących; w tym celu przyjmując

odpowiedni wskaźnik zmiany cen towarów i usług należy określić w całym okresie

obliczeniowym przyszłe strumienie pieniężne wykorzystujące technikę „składania”:

(4)

gdzie:

F – przyszła wartość pieniądza,

P – obecna wartość pieniądza,

i – stopa oprocentowania uwzględniająca inflację oraz realny (ponad inflację) wzrost

cen towarów i usług,

t – okres obliczeniowy;

3) zdyskontowanie przyszłych strumieni pieniężnych w obecnej wartości;

przeliczenie wartości w cenach bieżących na ceny stałe roku bazowego:

(5)

gdzie:

F – przyszła wartość pieniądza,

88

P – obecna wartość pieniądza (wartość w cenach stałych roku bazowego),

i – stopa dyskontowa,

t – okres obliczeniowy;

4) zsumowanie poszczególnych elementów rachunku: nakładów inwestycyjnych,

oraz przychodów i pomniejszenie ich o wartość kosztów bieżących dla całego okresu

obliczeniowego oraz wyliczenie wartości wskaźnika NPV.

Zgodnie z ogólną formułą, aby dane przedsięwzięcie uznać za efektywne, wynik

końcowy bilansowania przychodów i kosztów powinien być większy od zera.

NPV = > 0

Ocena efektywności ekonomicznej pojedynczych przedsięwzięć inwestycyjnych

z wykorzystaniem wskaźnika NPV stanowi narzędzie decyzyjne w sytuacji, kiedy inwestor

ma do wyboru kilka możliwych wariantów rozwiązań. Mając określone wskaźniki NPV

dla kilku wariantów ostatecznie decyduje się na rozwiązanie, dla którego wartość wskaźnika

jest największa. Ocena ta jest przeprowadzana przed przystąpieniem inwestora do realizacji

przedsięwzięcia (ex ante). Aby zapewnić efektywność ekonomiczną systemu zarządzania

środowiskowego wszystkie zadania ujęte w programie zarządzania środowiskowego powinny

być poprzedzone oceną ich opłacalności z uwzględnieniem wskaźnika bieżącej wartości netto.

W odniesieniu do systemu zarządzania środowiskowego wskaźnik bieżącej wartości

netto można zastosować w dwóch przypadkach:

do oceny pojedynczych przedsięwzięć inwestycyjnych ujętych w programie

zarządzania środowiskowego (wskaźniki pojedyncze);

do oceny całości działań podejmowanych w ramach systemu zarządzania

środowiskowego (wskaźnik całkowity).

Wartość wskaźnika całkowitego NPV nie stanowi sumy poszczególnych wskaźników

pojedynczych, natomiast przy jego wyliczaniu należy uwzględniać elementy rachunku brane

pod uwagę przy ich obliczaniu. Wdrożenie i funkcjonowanie systemu zarządzania

środowiskowego wymaga podjęcia szeregu działań (na przykład szkoleniowych), dla których

nie liczy się pojedynczych wskaźników NPV. Z drugiej strony wdrożenie systemu

i posiadanie certyfikatu zgodności z normą PN-EN ISO 14001 generuje dodatkowe korzyści

oraz koszty, których nie można przypisać poszczególnym projektom inwestycyjnym

(na przykład uniknięte koszty utraconych klientów, koszty certyfikacji, koszty audytów

zgodności). Przy wyliczaniu wskaźnika całkowitego należy uwzględniać wszelkiego rodzaju

89

działania (koszty i korzyści), zarówno o charakterze inwestycyjnym, jak i nieinwestycyjnym,

podejmowane w ramach systemu zarządzania środowiskowego70.

Jednym z głównych problemów przy wyliczaniu wskaźnika NPV jest określenie okresu

obliczeniowego (okres życia projektu) oraz stopy dyskonta (r). W krajach amerykańskich

i zachodnioeuropejskich za stopę tę przyjmuje się najczęściej rynkową stopę procentową,

według której można otrzymać długoterminowy kredyt.71 W przypadku projektów, w których

realizację będą zaangażowane środki pochodzące z Unii Europejskiej, dla wielkości

wyrażonych w cenach stałych zalecane jest stosowanie stopy dyskontowej na poziomie 5%,

czyli w wysokości zalecanej jako średnia wartość w wytycznych Unii Europejskiej

w stosunku do analiz projektów wnioskowanych do finansowania z różnych funduszy

unijnych.72

Okres życia projektu, czyli okres obliczeniowy jest czasem, jaki upływa od momentu

poniesienia początkowych wydatków na inwestycję do momentu uzyskania ostatnich

wpływów z eksploatacji obiektu lub do momentu poniesienia ostatnich wydatków związanych

z przedsięwzięciem. W tym okresie wyróżnia się okres wdrażania oraz okres funkcjonowania.

Okres życia projektu jest uzależniony od:

przewidywanego okresu opłacalnego popytu na produkt ze strony konsumentów;

technicznego uzasadnienia okresu eksploatacji maszyn i urządzeń wykorzystywanych w procesie produkcyjnym.

Z uwagi na fakt, że bardzo często efekty działań ochronnych są rozłożone w czasie,

w literaturze wskazuje się na konieczność wydłużania okresu obliczeniowego (t)

do perspektywy nawet 25 lat. Długość okresu obliczeniowego można również przyjąć

na podstawie wytycznych do sporządzania wniosków o dotację z funduszy przedakcesyjnych

i strukturalnych Unii Europejskiej, które zalecają – dla inwestycji w zakresie ochrony

środowiska – przyjmowanie długości okresu obliczeniowego w granicach od 25 do 35 lat.

3.7.3. Wskaźnik wewnętrznej stopy zwrotu nakładów Wskaźnik wewnętrznej stopy zwrotu nakładów inwestycyjnych (ang. Internal Rate

of Return – IIR) również bazuje na zdyskontowanych wartościach przyszłych przychodów

pieniężnych. W przypadku wskaźnika bieżącej wartości netto NPV wielkość stopy

dyskontowej była założona z góry, a wynik obliczeń był wyrażony w postaci kwoty pieniędzy

stanowiącej różnicę pomiędzy przychodami a nakładami. Przy wskaźniku wewnętrznej stopy 70 J. Ejdys, Metoda…, op. cit.71 M. Walczak, Prospektywna analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1998.72 Guide to Cost Benefit Analysis of Major Projects in the Context of EC Regional Policy. Wyd. European

Commission, Brussels 1997.

90

zwrotu nakładów IIR, wynikiem obliczeń jest stopa dyskontowa (wyrażona w procentach),

przy której bieżąca wartość przyszłych przychodów jest równa nakładom inwestycyjnym

(NPV = 0). Jest to więc stopa graniczna:

(6)

lub stosując strumienie pieniężne:

(7)

gdzie:

i = wewnętrzna stopa zwrotu,

pozostałe oznaczenia jak we wzorach (2) i (3).

Ustalona wewnętrzna stopa zwrotu nakładów jest porównywana z analogicznymi

wielkościami innych wariantów. W wyniku porównania zostaje wybrany wariant

o najwyższej stopie zwrotu. Przedsięwzięcie jest tym korzystniejsze, im wyższa jest jego

wewnętrzna stopa zwrotu nakładów inwestycyjnych.

Obliczanie wskaźnika IIR polega na kolejnych porównaniach bieżących wartości

przyszłych przychodów pieniężnych (ustalonych dla różnych stóp procentowych) oraz

planowanych nakładów na inwestycję, do momentu, aż różnica między przychodami

i nakładami będzie równa lub bliska zeru. Obecnie do obliczania wskaźnika wewnętrznej

stopy zwrotu wykorzystuje się najczęściej programy komputerowe73.

Poniżej przedstawiono przykład wyliczenia wskaźnika bieżącej wartości netto

dla przedsiębiorstwa posiadającego system zarządzania środowiskowego od 3 lat. Była to

zatem ocena ex post.

73 E. Broniewicz, B. Poskrobko: Nakłady…, op. cit.

91

Przykład74

Przy wyliczaniu wskaźnika bieżącej wartości netto dla przedsięwzięcia, jakim było wdrożenie i funkcjonowanie systemu zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie uwzględniono następujące kategorie wydatków (netto) i przychodów systemu zarządzania środowiskowego: w grupie wydatków:

– wydatki inwestycyjne związane z realizacją dwóch przedsięwzięć: modernizacją kotłowni oraz modernizacją malarni,

– wydatki związane z wdrożeniem systemu zarządzania środowiskowego: koszty konsultacji zewnętrznych, doradztwa, szkoleń,

– wydatki poniesione w związku z procesem certyfikacji,– wydatki związane z funkcjonowaniem komórki zajmującej się systemem zarządzania

środowiskowego (koszty osobowe jednego dodatkowego pracownika),– wydatki bieżące obejmujące koszty szkoleń,– wydatki bieżące na pokrycie kosztów audytów zewnętrznych (audytów zgodności),– wydatki na pokrycie kosztów energii cieplnej ponoszone od momentu podłączenia

jednego z budynków do miejskiej ciepłowni,– wydatki na zakup gazu zmodernizowanej kotłowni gazowej;

w grupie przychodów:– uniknięte obciążenia finansowe z tytułu opłat ekologicznych,– redukcję kosztów zużycia materiałów, energii i surowców (w szczególności redukcję

kosztów zakupu węgla kopalnego oraz żużla),– uniknięte koszty pracy związane ze znaczną redukcją zatrudnienia będącą wynikiem

realizowanych inwestycji środowiskowych.Przy wyliczaniu wskaźnika bieżącej wartości netto przyjęto następujące założenia: okres obliczeniowy dla wyliczania strumieni pieniężnych kosztów i korzyści

ustalono na 10 lat;

dla badanego okresu obliczeniowego określono strumienie pieniężne kosztów i korzyści w cenach stałych roku 2001, uwzględniając przepływy na początku każdego roku obliczeniowego;

wskaźnik bieżącej wartości netto obliczono na moment rozpoczęcia eksploatacji drugiej inwestycji – modernizacji malarni (początek roku 2001;

do obliczeń przyjęto realną stopę dyskontową wynoszącą 8%.Dla zdefiniowanych strumieni pieniężnych kosztów i korzyści dla każdego roku

obliczeniowego określone zostały przepływy netto (Net cash flow – NCF). Przepływy pieniężne netto stanowią podstawę rachunku efektywności, określają one różnicę pomiędzy strumieniem wpływów, a strumieniem wydatków zrealizowanych w poszczególnych podokresach (najczęściej latach) okresu objętego rachunkiem. Następnie z uwzględnieniem współczynnika dyskontującego (przy stopie dyskonta 8%) obliczono zaktualizowane przepływy pieniężne netto. Suma zdyskontowanych przepływów pieniężnych określa nam bieżącą wartość netto działań związanych z wdrożeniem i funkcjonowaniem systemu zarządzania środowiskowego. Wyniki obliczeń zostały przedstawione poniżej.

74 J. Ejdys, Metoda…, op. cit., s.142-144.

92

Zaktualizowane przepływy pieniężne netto [tys. zł]

Rok obliczeniowy

Przepływy netto w kolejnych latach (korzyści

– koszty)

Współczynnik dyskontujący (oprocentowujący)a

Zaktualizowane przepływy pieniężne

netto1998 - 1 380 1,26 - 1 7401999 + 378 1,17 + 4422000 - 1 250 1,08 - 1 3502001 +520 1 + 5202002 +520 0,92 + 4782003 +520 0,86 + 4472004 +520 0,79 + 4112005 +520 0,73 + 3802006 +520 0,68 + 3542007 +520 0,63 + 328

Wskaźnik bieżącej wartości netto 290a wartość współczynnika dyskontującego dla lat 1998-2000 wyliczono zgodnie ze wzorem (1+0,08) t,

natomiast dla lat 2002-2007 według wzoru 1/(1+0,08)t

Dla analizowanego przedsięwzięcia wskaźnik bieżącej wartości netto osiągnął wartość większą od zera w dziesiątym roku od momentu przystąpienia do jej wdrażania. Oznacza to, że w okresie objętym rachunkiem działania mające na celu wdrożenie i utrzymanie systemu zarządzania środowiskowego zapewnią zwrot z zaangażowanego kapitału (liczony na podstawie przepływów pieniężnych) wyższy niż 8%. Działania podjęte od momentu wdrożenia systemu zarządzania środowiskowego w analizowanym przykładzie należy uznać za „inwestycję opłacalną” z ekonomicznego punktu widzenia.

W ramach analizy przebadano wrażliwość wskaźnika wartości bieżącej netto NPV na wybrane parametry. Przykładowe parametry przy ocenie wrażliwości wskaźnika bieżącej wartości netto przy budowie oczyszczalni ścieków przedstawiono poniżej:

wpływ zmiany wielkości dotacji, zmiana kosztów materiałów, energii i surowców, wpływ zwiększonej stawki podatku VAT na usługi wodno-ściekowe, wpływ wzrostu stawek opłat ekologicznych za zrzut ścieków do odbiornika, wpływ zmiany zużycia wody i wielkości wytwarzanych ścieków, wpływ zmiany liczby ludności, zmiana poziomu stopy dyskontowej.

Źródła danych niezbędnych do określenia efektywności działalności inwestycyjnej związanej z ochroną środowiska przedstawiono w Tablicy 14.

93

Tablica 14. Źródła danych do oceny opłacalności przedsięwzięć inwestycyjnych związanych z ochroną środowiska

Wyszczególnienie Jednostki miary Sposób oceny, formuły obliczania Źródło

danych

Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska ogółem i według kierunków ochrony środowiska i rodzajów inwestycji– aktywność inwestycyjna przedsiębiorstwa w ochronie środowiska

mln zł%

Wartość i struktura nakładów (wydatków) inwestycyjnych według kierunków inwestowania, oraz z ujęciu: inwestycje „końca rury” i technologie zintegrowane,Udział nakładów (wydatków) inwestycyjnych na ochronę środowiska w nakładach inwestycyjnych (wydatkach) przedsiębiorstwa ogółem,Porównanie wskaźników aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstwa w czasie i z innymi przedsiębiorstwami w branży, z liderami rynku

I-O1Ewidencja analityczna

Ankieta

Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska według źródeł finansowania:- środki własne,- środki z budżetów (państwa lub lokalnych),- kredyty i pożyczki,- fundusze ekologiczne,- środki z programów UE

mln zł%

Struktura nakładów inwestycyjnych według źródeł i porównanie w czasie i z innymi przedsiębiorstwami z branży oraz liderami rynku.Relacja nakładów (wydatków) sfinansowanych z własnych środków do nakładów na ochronę środowiska przedsiębiorstwa ogółem w danym roku – jako miara realizacji zasady „zanieczyszczający płaci”

I-01

Efektywność ekologiczna inwestycji w zakresie ochrony środowiska

Różne jednostki efektów

rzeczowych

Relacja efektów rzeczowych inwestycji ochronnych do nakładów inwestycyjnych na nie poniesionych,Porównanie zmian wskaźników w czasie oraz z efektywnością ekologiczną innych przedsiębiorstw w branży, efektywnością liderów rynku

Ankieta oraz analiza

ewidencji analitycznej

efektów i nakładów inwestycji

ochronnych

I-O1 – sprawozdanie o nakładach na środki trwałe

Źródło: J. Famielec, P. Małecki, Controlling ekologiczny w przedsiębiorstwie, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, mat. powielony.

7.2. Wskaźniki oceny efektywności działalności operacyjnej w ramach systemu zarządzania środowiskowegoPrzykłady wskaźników operacyjnych i zarządczych w odniesieniu do finansowych

aspektów systemu zarządzania środowiskowego przedstawiono w Tablicy 15.

Ocena efektywności działalności operacyjnej związanej z ochroną środowiska polega

na badaniu struktury kosztów, porównaniu zmian struktury w czasie, porównywaniu z innymi

przedsiębiorstwami w branży i liderami rynku. Źródła danych niezbędnych do określenia

finansowych konsekwencji działalności związanej z ochroną środowiska przedstawiono

w Tablicy 16.

94

Tablica 15. Wskaźniki finansowe w ramach systemu zarządzania środowiskowego

Nazwa wskaźnika oceny efektywności ekonomiczno-ekologicznej

Formuła obliczeniowa lub narzędzie badawcze Objaśnienia Ocena

wskaźnika

Zmiana bieżących obciążeń finansowych przedsiębiorstwa z tytułu opłat ekologicznych [zł] ∆OE = OE1– O E2

OE1– wielkość płaconych opłat ekologicznych przed podjęciem decyzji o wdrażaniu systemu zarządzania środowiskowego

OE2– wielkość płaconych opłat ekologicznych w dowolnym momencie realizacji programu zarządzania środowiskowego

Procentowy udział opłat ekologicznych w kosztach bieżących ogółem [%] WO = OE/KOG * 100% OE– wielkość opłat ekologicznych w danym okresie obliczeniowym (rok)

KOG – roczne koszty bieżącej działalności przedsiębiorstwa

Procentowy udział kosztów systemu zarządzania środowiskowego w kosztach bieżących ogółem [%] WK = KSZS/KOG * 100%

KSZS – koszty systemu zarządzania środowiskowego w wybranym okresie obliczeniowym (roczne)

KOG – roczne koszty bieżącej działalności przedsiębiorstwa

Procentowy udział kar ekologicznych w zysku przedsiębiorstwa [%] WKR = KE/ZOG * 100% KE – roczna wysokość kar ekologicznych ZOG – roczny zysk netto działalności przedsiębiorstwa

Struktura poszczególnych kategorii kosztów systemu zarządzania środowiskowego [%] W = (KSZS i)/ KSZS i * 100%

Procentowy udział poszczególnych kategorii kosztów SZŚ (koszty wdrożenia i koszty funkcjonowania) w kosztach ogółem systemu zarządzania środowiskowego

Udział kosztów szkoleń w kosztach systemu zarządzania środowiskowego oraz w kosztach szkoleń ogółem [%] WKS = KES/KSZS * 100%

KES – koszty szkoleń według programu (planu) szkoleńKSZS – koszty systemu zarządzania środowiskowego lub koszty szkoleń

ogółem

Udział kosztów certyfikacji w kosztach systemu zarządzania środowiskowego [%] WC = KC/KSZS * 100% KC – koszty certyfikacji

KSZS – koszty systemu zarządzania środowiskowego

Udział kosztów poprawy „image” w kosztach systemu zarządzania środowiskowego [%] WIM = KIM/KSZS * 100% KIM – koszty poprawy wizerunku

KSZS – koszty systemu zarządzania środowiskowego

Udział kosztów zarządzania systemem zarządzania środowiskowego w kosztach ogółem systemu zarządzania środowiskowego

[%] WIM = KZ/KSZS * 100%KZ – koszty zarządzaniaKSZS – koszty systemu zarządzania środowiskowego

Udział środków własnych w finansowaniu przedsięwzięć ujętych w programie zarządzania środowiskowego [%] WSW = SW/KSZS * 100%

SW – wielkość środków własnych przeznaczonych na realizację przedsięwzięć ujętych w programie zarządzania środowiskowego

KSZS – koszty systemu zarządzania środowiskowego według przedsięwzięć ujętych w programie zarządzania środowiskowego

Zakres zewnętrznego finansowania działań w ramach systemu zarządzania środowiskowego [%] WSZ = SZ/KSZS * 100% SZ – wielkość środków z zewnątrz przeznaczonych na realizację

przedsięwzięć ujętych w programie zarządzania środowiskowego

95

Nazwa wskaźnika oceny efektywności ekonomiczno-ekologicznej

Formuła obliczeniowa lub narzędzie badawcze Objaśnienia Ocena

wskaźnika

KSZS – koszty systemu zarządzania środowiskowego według przedsięwzięć ujętych w programie zarządzania środowiskowego

Wielkość oszczędności z tytułu zmniejszenia zużycia energii, materiałów i surowców na podstawie zadań ujętych w programie zarządzania środowiskowego

[zł]Wke = (E1 – E2)*Ke

Wkm = (M1 – M2)*Km

Wks = (S1 – S2)*Ks

E1, M1, S1 – wielkość zużycia energii, materiałów i surowców przed podjęciem decyzji o wdrożeniu SZŚE2, M2, S2 – zakładana wielkość zużycia energii, materiałów i surowców na podstawie celów i zadań środowiskowych ujętych w programie zarządzania środowiskowegoKe, Km, Ks – jednostkowa cena zakupu energii, materiałów i surowców

Wielkość przychodów z tytułu odzysku surowców wtórnych, ze sprzedaży, ponownego wykorzystania i recyklingu. [zł] WSS = SWS * KSW

SWS – wielkość surowców wtórnych uzyskanych na podstawie programu zarządzania środowiskowego sprzedawanych na zewnątrz zakładu (t)KSW – jednostkowa cena sprzedaży surowców wtórnych

Strzałka skierowana w górę oznacza, iż wartość danego wskaźnika w określonej perspektywie czasowej powinna rosnąć, strzałka skierowana w dół oznacza, że wartość wskaźnika powinna maleć, natomiast strzałka pozioma oznacza, że wartość danego wskaźnika powinna kształtować się na stałym poziomie i nie ulegać większym zmianom.

Źródło: J. Ejdys, Metoda…, op. cit., s.132-133.

96

Tablica 16. Źródła danych do oceny finansowych konsekwencji działalności związanej z ochroną środowiska

Wyszczególnienie Jednostki miary Sposób oceny, formuły obliczania Źródło

danych

Wartość środków trwałych w ochronie środowiska i stopień ich zużycia

mln zł%

Wartość brutto i netto środków trwałych w ochronie środowiska według grup rodzajowych,Relacja wartości umorzenia środków trwałych do wartości brutto środków trwałych w ochronie środowiska ,Udział wartości netto środków trwałych w ochronie środowiska w wartości netto środków trwałych ogółem w przedsiębiorstwie,Porównania wskaźników struktury i udziału w czasie i w przestrzeni

Ewidencja analityczna,

F-O3

Koszty utrzymania i eksploatacji urządzeń ochronnych, w tym:- amortyzacja środków trwałych zaangażowanych w ochronie środowiska,- zużycie paliw i energii w procesach technologicznych zapobiegania i unieszkodliwiania zanieczyszczeń,- wynagrodzenia pracowników – służby ochrony środowiska,- opłaty, podatki, ubezpieczenia związane z urządzeniami ochronnymi

mln zł%

Wielkość i struktura kosztów utrzymania i eksploatacji urządzeń ochronnych,Porównania tych wskaźników w czasie i przestrzeni,Udział kosztów utrzymania i eksploatacji urządzeń ochronnych w kosztach wytworzenia przedsiębiorstwa ogółem i porównania w czasie i w przestrzeni


Badania ankietowe,

F-O1OŚ-29/k

Opłaty przedsiębiorstwa za korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian- opłaty emisyjne należne funduszom ekologicznym,- opłaty produktowe i depozytowe z tytułu nie wypełnienia obowiązków odzysku i recyklingu opakowań i odpadów opakowaniowych,- kary ekologiczne i opłaty podwyższone za ponadnormatywne zanieczyszczanie środowiska oraz zaniedbania obowiązków rozliczania się w tym zakresie

mln zł%

Wielkość i struktura opłat emisyjnych i produktowych oraz depozytowych oraz porównania w czasie, z branżą, konkurentami, liderami rynkowymi,Udział opłat ekologicznych w kosztach własnych przedsiębiorstwa oraz w kosztach rodzajowych ogółem,Udział kar ekologicznych i opłat podwyższonych w wyniku netto przedsiębiorstwa,Wielkość i struktura zobowiązań z tytułu należnych opłat ekologicznych oraz udział tych zobowiązań w zobowiązaniach bieżących przedsiębiorstwa ogółem (porównania w czasie i z wybranymi podmiotami).


OŚ-OP1,OŚ-29/k

F-O1/I01*Wyniki kontroli

PIOŚ

* opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska są ujmowane w pozostałych kosztach rodzajowych – kosztach działalności operacyjnej - sprawozdania F-01, we wierszu 20. Ewentualne podatki (narzuty) ekologiczne są ujmowane w pozycji podatki i opłaty – w kosztach działalności operacyjnej -sprawozdania F-01, we wierszu 14.Wyjaśnienie wzorów sprawozdań:OS-1 – sprawozdanie o emisji zanieczyszczeń powietrza oraz stanie urządzeń oczyszczających OS-3 – sprawozdanie o gospodarowaniu wodą, ściekach i ładunkach zanieczyszczeń,OS-6 – sprawozdanie o odpadach (z wyłączeniem odpadów komunalnych)G-O3 – sprawozdanie o zużyciu paliw i energiiF-O1 – sprawozdanie o przychodach, kosztach i wyniku finansowym oraz o nakładach na środki trwałeI-O1 – sprawozdanie o nakładach na środki trwałeF-O3 – sprawozdanie dotyczące nakładów na środki trwałe (urządzenia) służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej oraz uzyskanych efektów rzeczowych OŚ-OP1 – sprawozdanie o wysokości należnej opłaty produktowej OŚ-29/k – kwestionariusz o kosztach bieżących poniesionych na ochronę środowiska

Źródło: J. Famielec, P. Małecki, Controlling …, op. cit.

97

Bibliografia

1. Broniewicz E., Poskrobko B., Nakłady na ochronę środowiska, metodyka i wyniki badań, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok, 2004.

2. Broniewicz E., Poskrobko B., Sidorczuk E.: System rachunkowości przedsiębiorstw i sprawozdawczości statystycznej jako baza informacyjna dla pomiaru skuteczności polityki ekologicznej – analiza i ocena, Białystok 2001 (materiał powielony).

3. CEPA 2000 – Classification of Environmental Protection Activities and Expenditure.

4. Council Regulation N°58/97 on Structural Business Statistics (SBS).

5. Dudzik S., Pomoc państwa dla przedsiębiorstw publicznych w prawie Wspólnoty Europejskiej, Zakamycze, Kraków 2002.

6. Ejdys J., Metoda Metoda oceny wyników działalności środowiskowej, Wyd. CSDEM Politechnika Białostocka, Białystok, 2004.

7. Environmental expenditure statistics: Industry data collection handbook, Eurostat, 2005.

8. Famielec J., Małecki P., Controlling ekologiczny w przedsiębiorstwie, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, mat. powielony.

9. Famielec J., Stępień.M, [w:] Rachunkowość ekologiczna – przesłanki i możliwości jej zastosowani a w systemie sprawozdawczości GUS w Polsce, pod kier. J. Famielec, AE Kraków 2003, na zlecenie MŚ, sfinansowana ze środków NFOŚiGW.

10. Fiedor B., Odpowiedzialność ekologiczna przedsiębiorstw i jej ubezpieczenie, w: „Czasopismo Ekonomia i Środowisko”, Nr 1(6), Białystok, 1995.

11. Gierusz J., Plan kont z komentarzem – handel, produkcja, usługi, ODDK, Gdańsk, 2005.

12. Gmytrasiewicz M., Rezerwy w księgach rachunkowych, Difin, Warszawa 2002.

13. Guide to Cost Benefit Analysis of Major Projects in the Context of EC Regional Policy. Wyd. European Commission, Brussels 1997.

14. Instrumenty ekonomiczne polityki ekologicznej, pod red. B.Fiedora i A. Graczyka, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 2006.

15. Kozyra P., Rutkowska M., Ubezpieczenia ekologiczne jako instrument finansowy w ochronie środowiska, mat. konferencyjne Zrównoważony rozwój w teorii ekonomii i praktyce, Wrocław 2006, mat. powielony.

16. Lenart T. P., Pietrewicz A., Ubezpieczenia ekologiczne jako instrument przyspieszania proekologicznych przemian w gospodarce, 1999, [dokument elektroniczny], tryb dostępu: www.pesk.org.pl, stan z 12.2006.

17. Mały rocznik statystyczny 2006, GUS Warszawa 2006.

98

18. Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 2001, IASC, Londyn 2001, tłum. i wyd. za zgodą IASC przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2001.

19. Międzynarodowe Standardy Rachunkowości w praktyce polskich przedsiębiorstw, pod red. Z. Kołaczyka, Wyd. Forum, Poznań, 2002.

20. NACE, Rev.1 – Statistical Classification of Economic Activities in European Union (Statystyczna Klasyfikacja Działalności Gospodarczej w Unii Europejskiej).

21. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 marca 2002 roku w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o rachunkowości, Dz. U. 2002 nr 76, poz. 694, art. 3.1.

22. Ochrona środowiska 2006, Warszawa GUS 2006.

23. Owsiak St., Podstawy nauki finansów, PWE, Warszawa 2002.

24. PN-EN ISO 14001: 2004 System zarządzania środowiskowego. Specyfikacja i wytyczne stosowania, Warszawa 2004.

25. PN-EN ISO 14031 Zarządzanie środowiskowe. Ocena efektów działalności środowiskowej. Wytyczne, Warszawa, wrzesień 2002.

26. Podstawy rachunkowości pod red. B. Micherdy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2001.

27. Praktyczne zarządzanie jakością. Analiza ekonomiczna projektów zapobiegania zanieczyszczeniom, Alfa Weka, Warszawa 1998.

28. Projekty inwestycyjne. Finansowanie. Metody i procedury oceny, red. T. Gostkowska-Drzewicka, Wyd. ODDK, Gdańsk 1999.

29. Regulation NO 2056/2002 of 5 November 2002 amending Council Regulation NO58/97 concerning Structural Business Statistics.

30. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 2 marca 1999 roku w sprawie Polskiej Klasyfikacji Statystycznej Dotyczącej Działalności i Urządzeń Związanych z Ochroną Środowiska, Dz. U. 1999, nr 25, poz. 218.

31. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2005 r. w sprawie wzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat i sposobu przedstawiania tych informacji i danych, Dz.U. 2005 nr 252 poz. 2128.

32. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 listopada 2005 r. w sprawie wzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej, Dz. U. z dnia 1 grudnia 2005 r.

33. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2003 roku w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych, Dz. U. 2003 nr 104, poz. 982.

34. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004 roku w sprawie szczegółowego sposobu obliczania wartości pomocy publicznej udzielanej w różnych formach, Dz. U. 2004, nr 194, poz. 1983.

99

35. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16.11.2004 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie Klasyfikacji Środków Trwałych (KŚT), Dz. U. 2004 nr 280, poz. 2589.

36. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 kwietnia 2004 roku w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy dla małych i średnich przedsiębiorców w zakresie niektórych ulg podatkowych, Dz. U. 2004, nr 95, poz. 954.

37. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 lutego 2003 roku w sprawie badania skuteczności i efektywności pomocy publicznej, Dz. U. 2003, nr 31, poz. 254, z późn. zm.

38. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1999 roku w sprawie Klasyfikacji Środków Trwałych (KŚT), Dz. U. 1999 nr 112, poz. 1317.

39. Stępień M., Rachunek kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa w danym środowisku, w: Rachunkowość ekologiczna – przesłanki i możliwości jej zastosowania w systemie sprawozdawczości GUS w Polsce, pod red. J. Famielec (na zlecenie MŚ, finansowanie z NFOŚiGW), AE Kraków 2003.

40. Stępień M., Rachunek kosztów ochrony środowiska, w: Rachunkowość ekologiczna – przesłanki i możliwości jej zastosowania w systemie sprawozdawczości GUS w Polsce, pod red. J. Famielec (na zlecenie MŚ, finansowanie z NFOŚiGW), AE Kraków 2003.

41. System Ekozarządzania i Audytu EMAS (ang. Eco Management and Audit Scheme), Rozporządzenie Nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacji w systemie zarządzania środowiskowego i audytu we Wspólnocie (EMAS) oraz ustawa z dnia 12 marca 2004 o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 70 poz.631 z późniejszymi zmianami).

42. Uchwała Sejmu RP z dnia 8 maja 2003 roku w sprawie przyjęcia „Polityki ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, M.P. 2003, nr 33 poz. 433.

43. Ustawa z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, Dz. U. 2001 nr 63, poz. 638 z późniejszymi zmianami.

44. Ustawa o rachunkowości z dn. 29.09.1994 r., tekst jednolity Dz. U. z 2002 r., Nr 76, poz. 694 z późniejszymi zmianami.

45. Ustawa z 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, Dz. U. 2001 nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami.

46. Ustawa z dnia 1 maja 2001 roku o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej, Dz. U. 2001 nr 63, poz. 639 z późniejszymi zmianami.

47. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 roku on podatku dochodowym od osób prawnych,

Dz. U. 2000 nr 54, poz. 654 (tekst jednolity) z późniejszymi zmianami.

100

48. Ustawa z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks Spółek Handlowych, Dz. U. 2002 nr 94, poz. 1037.

49. Ustawa z dnia 19 grudnia 2002 roku o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. 2003 nr 7, poz. 78.

50. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej, Dz. U. 2004 nr 174 poz. 1807 z późniejszymi zmianami.

51. Ustawa z dnia 20 marca 2002 roku o finansowym wspieraniu inwestycji, Dz. U. 2002, nr 41, poz. 363, z późn. zm.

52. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, Dz. U. z 2003 r.

Nr 124, poz.1151.

53. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku prawo ochrony środowiska, Dz. U.2001 nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami.

54. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 roku o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, Dz. U. 2004, nr 123, poz. 1291.

55. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze, Dz. U. 1994 nr 27, poz. 96 z późniejszymi zmianami.

56. Walczak M., Prospektywna analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1998.

57. Wykaz rocznych stawek amortyzacyjnych – załącznik nr 1 Ustawy z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz. U. 2000 nr 60, poz. 700 z późniejszymi zmianami.

58. Załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005 roku w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na 2006 rok (Dz. U. Nr 178, poz. 1482 z późn. zm.).

101

Załącznik 1

Załącznik do sprawozdań F-03, SP, SG-01 dotyczący wydatków inwestycyjnych służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej oraz uzyskanych efektów rzeczowych

102

103

104

OBJAŚNIENIAdo „Załącznika do sprawozdań: F-03, SP, SG-01 część 4 – środki trwałe

dotyczącego wydatków inwestycyjnych służących ochronie środowiska i gospodarce wodnejoraz uzyskanych efektów rzeczowych

za rok 2005”Badanie statystyczne dotyczące wydatków inwestycyjnych oraz efektów rzeczowych ochrony środowiska

od danych za 1999 r. w ujęciu metodologicznym oparto na rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Statystycznej Dotyczącej Działalności i Urządzeń Związanych z Ochroną Środowiska (Dz. U. Nr 25, poz. 218). Klasyfikacja ta - jako dalsze dostosowanie badań statystycznych do standardów międzynarodowych - opracowana została na podstawie Międzynarodowej Standardowej Statystycznej Klasyfikacji EKG/ONZ i podręcznika EUROSTAT-u (Urzędu Statystycznego Unii Europejskiej) pt. „Europejski System Zbierania Informacji Ekonomicznych Dotyczących Środowiska (SERIEE)”; a od danych za 2003 r. także o zatwierdzoną przez Parlament Europejski i Radę w dniu 5 listopada 2002 r. Regulację nr 2056/2002, uzupełniającą dotychczasową Regulację Rady nr 58/97, dotyczącą Statystyki Strukturalnej Przedsiębiorstw w części odnoszącej się do modułu „wydatki środowiskowe” .

Jednostki realizujące przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska i gospodarką wodną sporządzają działy 1 i 2 niniejszego Załącznika, wpisując tylko te kierunki poniesionych wydatków inwestycyjnych i efekty rzeczowe oraz ich symbole z Wykazu 3A i 3B, które pisane są kursywą.

Uwaga: Sprawozdanie negatywne (gdy brak wydatków inwestycyjnych związanych z ochroną środowiska i gospodarką wodną lub efektów rzeczowych tych przedsięwzięć) należy również wysłać do US.

Wydatki inwestycyjne w ochronie środowiska i gospodarce wodnej obejmują: wydatki na środki trwałe, tj.: opłacone w roku sprawozdawczym nakłady na nabycie (w cenie nabycia), wytworzenie (po koszcie wytworzenia), leasing finansowy, spłatę zobowiązań z lat ubiegłych lub przedpłaty (zaliczki) na wartości niematerialne i prawne, rzeczowe aktywa trwałe, nieruchomości, aktywa finansowe i inne wydatki inwestycyjne na:a) grunty (w tym prawo użytkowania wieczystego gruntu),b) budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej,c) urządzenia techniczne i maszyny,d) środki transportu,e) inne środki trwałe,których celem jest uzyskanie efektów ochronnych lub efektów w gospodarce wodnej.

Do tych wydatków w okresie sprawozdawczym należy zaliczyć:- opłacone nakłady na ulepszenie środków trwałych związanych z ochroną środowiska lub gospodarką wodną polegające na przebudowie, rozbudowie, modernizacji lub rekonstrukcji,- działalność badawczo-rozwojową (wymienioną w punkcie 8 Wykazu 3A),- pozostałą działalność związaną z ochroną środowiska (wymienioną w punkcie 9 Wykazu 3 A).

Cena nabycia to cena zakupu środków trwałych, obejmująca kwotę należną sprzedającemu, bez podlegających odliczeniu podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego, a w przypadku importu powiększona o obciążenia o charakterze publicznoprawnym oraz powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem środka trwałego do stanu zdatnego do używania lub wprowadzenia do obrotu, łącznie z kosztami transportu, jak też załadunku, wyładunku, składowania lub wprowadzenia do obrotu, a obniżona o rabaty, opusty, inne podobne zmniejszenia i odzyski. 75

Koszt wytworzenia obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym środkiem trwałym oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z jego wytworzeniem. Koszty bezpośrednie obejmują wartość zużytych materiałów bezpośrednich, koszty pozyskania i przetworzenia związane bezpośrednio z produkcją i inne koszty poniesione w związku z doprowadzeniem środka trwałego do postaci i miejsca, w jakich się znajduje w dniu wyceny. Do uzasadnionej, odpowiedniej do okresu wytwarzania środka trwałego, części kosztów pośrednich zalicza się zmienne pośrednie koszty produkcji oraz tę część stałych, pośrednich kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie kosztu wytworzenia środka trwałego, jego wyceny dokonuje się według ceny sprzedaży netto takiego samego lub podobnego środka trwałego, pomniejszonej o przeciętnie osiągany przy sprzedaży zysk brutto ze sprzedaży, a w przypadku produktu w toku - także z uwzględnieniem stopnia jego przetworzenia.

Do kosztów wytworzenia środka trwałego nie zalicza się kosztów:• będących konsekwencją niewykorzystanych zdolności produkcyjnych i strat produkcyjnych,• ogólnego zarządu, które nie są związane z doprowadzaniem środka trwałego do postaci i miejsca, w jakich się znajduje na dzień wyceny,• magazynowania wyrobów gotowych i półproduktów, chyba że poniesienie tych kosztów jest niezbędne w procesie produkcji,• kosztów sprzedaży środków trwałych.

75 Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694, z późn. zm.).

105

Opłacony nakład oznacza rozchód aktywów pieniężnych na dany składnik środków trwałych bez względu na ich pochodzenie.

Aktywa finansowe to aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach.

Aktywa pieniężne to aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz. Do aktywów pieniężnych zalicza się również inne aktywa finansowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych. Jeżeli aktywa te są płatne lub wymagalne w ciągu 3 miesięcy od dnia ich otrzymania, wystawienia, nabycia lub założenia (lokaty), to na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych zalicza się je do środków pieniężnych, chyba że ujmuje się je w przepływach z działalności inwestycyjnej, innych niż wydatki na rzeczowe aktywa trwałe.

Wartości niematerialne i prawne to nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki, a w szczególności: autorskie majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje, prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych i zdobniczych, know-how oraz zakończone prace rozwojowe.

Podstawowym celem realizowanej inwestycji powinna być ochrona środowiska (w dalszej części objaśnień wymieniono kierunki poniesionych wydatków inwestycyjnych na ochronę środowiska).

Nie należy uwzględniać wydatków inwestycyjnych (często przyjaznych dla środowiska), mających na celu głównie zaspokojenie potrzeb technologicznych, wzrost efektywności produkcji, bezpieczeństwo i higienę pracy oraz oszczędzanie energii w przypadku, jeżeli celem nie jest ochrona środowiska.

DZIAŁ 1. WYDATKI INWESTYCYJNE NA OCHRONĘ ŚRODOWISKA I GOSPODARKĘ WODNĄ.W dziale tym podaje się dane, grupując je zgodnie z kierunkiem poniesionych wydatków opisanym w Wykazie 3A (z tym, że należy wykazać tylko symbole i kierunki pisane kursywą) oraz źródłem finansowania. Środki trwałe na ochronę środowiska mogą występować jako: środki trwałe/urządzenia unieszkodliwiające zanieczyszczenia („końca rury”)

– przeznaczone do gromadzenia i usuwania zanieczyszczeń (np. zanieczyszczenia powietrza, ścieki lub odpady stałe) po ich wytworzeniu, zapobieganie rozprzestrzeniania się i mierzenie poziomu zanieczyszczeń oraz usuwanie i unieszkodliwianie substancji zanieczyszczających wytwarzanych w czasie operacyjnej działalności firmy – nie ingerują one w proces produkcyjny (produkcja może być prowadzona bez ich udziału).Środki trwałe/urządzenia „końca rury” należy oznaczyć na formularzu w rubr. 6 symbolem „1”, a w Wykazie 3 A. Kierunki poniesionych wydatków … na ochronę środowiska oznaczone: 1.2.1.1, 1.2.1.2, 1.2.2.1, 1.3, 2.2.1, 2.2.2, 2.3.1, 2.3.2, 2.3.3, 2.3.4, 2.4, 2.5, 2.6.3, 3.2, 3.2.1, 3.2.2, 3.2.2.1, 3.3.1, 3.3.1.1, 3.3.2.1, 3.3.2.2, 3.3.3, 3.4.1, 3.4.1.1, 3.4.1.2, 3.4.1.2.1, 3.4.2.1, 3.4.2.2, 3.4.3, 3.4.3.1, 3.5, 3.6.1, 3.6.2, 3.6.3, 4.5, 5.2.1, 5.2.2, 5.2.3, 5.3, 6.1, 6.2, 6.3, 7.2, 7.3, 9.1, 9.2.Wydatki na ten rodzaj środków trwałych w całości zaliczane są jako wydatki na ochronę środowiska.

środki trwałe zapobiegające zanieczyszczeniom („technologie zintegrowane”) zapobiegające lub redukujące zanieczyszczenia u źródła, a tym samym zmniejszające wpływ na

środowisko związany z emisją zanieczyszczeń. W tej grupie wyróżnia się:o środki trwałe oddzielnie identyfikowalne – jeżeli możliwe jest wydzielenie składników środka

trwałego, które służą ochronie środowiska, wówczas całkowite wydatki na te składniki powinny być traktowane jako wydatki na ochronę środowiska (np. zmiana kotłowni koksowej na olejową lub gazową),

o środki trwałe zintegrowane z procesem produkcyjnym, trudne do zidentyfikowania jako oddzielne komponenty składowe zapobiegające zanieczyszczeniom – w tych przypadkach, jedynie środowiskowa część całkowitych wydatków na proces produkcyjny powinna być ujmowana jako wydatki na ochronę środowiska (odpowiada to dodatkowym wydatkom na wybrany środek trwały w porównaniu do wydatków, które byłyby ponoszone na środek trwały nieuwzględniający aspektów ochrony środowiska). Wydatki są porównywane w odniesieniu do najtańszej dostępnej alternatywnej technologii, z podobnymi funkcjami i właściwościami we wszystkich aspektach, z wyjątkiem aspektów ochrony środowiska (np. modernizacja oświetlenia – wydatki na ochronę środowiska są różnicą między wydatkami na zakup oświetlenia tradycyjnego i energooszczędnego).

Gdy środki trwałe przyjazne środowisku są standardowe i nie mają tańszych odpowiedników, mniej przyjaznych środowisku, wydatki na ich nabycie, wytworzenie, leasing finansowy nie są traktowane jako wydatki inwestycyjne na ochronę środowiska.Środki trwałe zintegrowane należy oznaczyć na formularzu w rubr. 6 symbolem „2”, a w Wykazie 3 A. Kierunki poniesionych wydatków… na ochronę środowiska oznaczone: 1.1.1.1, 1.1.1.1.1, 1.1.1.2, 1.1.1.3, 1.1.2.1, 2.1, 2.1.1, 2.6.1, 3.1, 3.1.1, 5.1.1, 5.1.2, 5.1.3, 9.4.1.1, 9.4.1.2.

106

Pozostałe oznaczenia w Wykazie 3 A. Kierunki poniesionych wydatków … na ochronę środowiska mogą dotyczyć środków trwałych/urządzeń „końca rury” i/lub zintegrowanych (symbol „1” lub „2”): 1.4, 2.6.2, 2.6.4, 3.6.4, 4.1, 4.2, 4.3, 4.4, 4.6, 5.4, 6.4, 7.1, 7.4, 9.3, 9.4.2.Uwaga: powyższe przyporządkowanie poszczególnych środków trwałych do „końca rury” (symbol „1”) lub zintegrowanych (symbol „2”) prosimy traktować jako orientacyjne, wymagające samooceny inwestora przed ostatecznym zakwalifikowaniem.-działalność badawczo-rozwojowa dotyczy kierunków poniesionych wydatków o symbolach: 8.1, 8.2,

- należy przyporządkować do odpowiedniego rodzaju urządzeń, tj. wpisać do rubr. 6 symbol „1” – dla „końca rury” lub „2” – technologii zintegrowanych, kierując się przy tym własną oceną z jakiego rodzaju urządzeniem prace te są związane.

Uwaga: wydatki inwestycyjne w sektorze publicznym (grupującym własność: państwową, tj. Skarbu Państwa, państwowych osób prawnych, samorządu terytorialnego oraz mieszaną z przewagą kapitału (mienia) sektora publicznego) – zgodnie z metodologią zaleconą przez Biuro Statystyczne Unii Europejskiej EUROSTAT – w całości zaliczone są do urządzeń „końca rury”.W rubr. 1 - wpisać nazwę województwa, powiatu, gminy i miejscowości, gdzie zlokalizowana jest inwestycja.W rubr. 2 - wpisać symbol 1 - gdy miejscowość lokalizacji inwestycji jest miastem, bądź 2 - gdy wsią.W rubr. 3 - wpisują urzędy statystyczne symbol terytorialny (województwa, powiatu i gminy) lokalizacji inwestycji.W rubr. 4 - należy podać nazwy kierunków poniesionych wydatków według „Wykazu 3A”, wpisując tylko

kierunki pisane kursywą.W rubr. 5 - wpisuje się symbol kierunków poniesionych wydatków inwestycyjnych zaklasyfikowanych do ochrony

środowiska bądź do gospodarki wodnej zgodnie z „Wykazem 3A”, wpisując tylko kierunki pisane kursywą.

W rubr.6 - w przypadku wystąpienia w danym wierszu wydatków na urządzenia „końca rury” należy wpisać – „1”, a dla technologii zintegrowanej – „2”, natomiast w sytuacji, gdy w danym kierunku występują oba rodzaje środków trwałych (urządzeń), inwestor wypełnia dla tej samej lokalizacji urządzenia dwa wiersze różniące się zapisem w rubr. 6 i z odpowiednimi zapisami w rubr. 7–16, określając podział wielkości wydatków w oparciu o dokumentację - gdy niemożliwe - metodą szacunkową. W rubr. 6 należy wpisać dla odpowiedniego wiersza symbole „1”lub „2”, a dla gospodarki wodnej - symbol „4”.

W rubr. 7 - podaje się wartość wydatków inwestycyjnych poniesionych od początku do końca roku sprawozdawczego (suma rubr. 8-16). Wielkość ta nie może być większa od wydatków ogółem wykazanych w sprawozdaniach macierzystych (SG-01 część 4 dz. 1 rubr.7 w.01; F-03 dz.1 rubr.7 w.01; SP część III, dz.1, rubr.7 w.01).

W rubr. 8-16 - należy wpisać wydatki (w tysiącach złotych z jednym znakiem po przecinku) według następujących źródeł finansowania:

rubr. 8 - środki własne inwestora,rubr. 9 - środki z budżetu centralnego,rubr. 10 - środki z budżetu województwa,rubr. 11 - środki z budżetu powiatu,rubr. 12 -środki z budżetu gminy (w przypadku Załącznika do sprawozdania SG-01 część 4, gdy inwestorem jest

gmina środki wpisuje się w rubr. 8, traktując je jako środki własne inwestora, z wyjątkiem sytuacji, gdy kilka gmin prowadzi wspólną inwestycję, lecz tylko jedna z nich jest głównym inwestorem, a pozostałe partycypują w wydatkach, wówczas wydatki gmin partycypujących wykazuje się w rubr. 12.),

Uwaga. W rubr. 8 i 12 Załącznika do sprawozdania SG-01, część 4 nie należy wykazywać wydatków inwestycyjnych finansowanych z gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. To źródło finansowania należy ująć w rubr. 14.

rubr. 13 - środki z zagranicy (uwzględnić tu należy wszelkie środki zagraniczne bezzwrotne i zwrotne uzyskane w ramach międzynarodowych programów i funduszy pomocowych - w tym PHARE, ISPA, SAPARD, fundusze spójności i strukturalne, pomocy bilateralnej, ekokonwersji),

rubr. 14 - fundusze ekologiczne obejmują środki uzyskane z Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wojewódzkich, powiatowych oraz gminnych FOŚiGW w formie:

- finansowania zwrotnego, tj. pożyczki, kredyty, konsorcja;- finansowania bezzwrotnego, tj. dotacje, dopłaty, umorzenia;- finansowania kapitałowego, tj. zakup akcji, udziałów lub obligacji;- innych form finansowania, tj. udzielanie poręczeń spłaty kredytów, gwarancji zwrotu.

Uwaga. W przypadku powiatowych i gminnych FOŚiGW ustawodawca dopuszcza jedynie możliwość wydatkowania środków w formie dotacji.

107

rubr. 15 - kredyty i pożyczki krajowe, łącznie z bankowymi (także z Banku Ochrony Środowiska), z wyłączeniem wykazanych w rubr. 14, tj. bez pożyczek, kredytów uzyskanych od Narodowego i wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej,

rubr. 16 - inne środki, np. środki własne rolników oraz nakłady niesfinansowane (np. niezapłacone faktury).

W wierszu 01 rubr. 7 - 16 należy podać sumę wierszy od 02 do 10.W przypadku potrzeby większej liczby wierszy dopuszcza się dołączenie dodatkowych arkuszy “Załącznika...”

przyjmując, że wiersz 01 rubr. 7 - 16 na arkuszu pierwszym jest sumą wierszy wszystkich dodatkowych arkuszy.

DZIAŁ 2. EFEKTY RZECZOWE ODDANYCH W ROKU SPRAWOZDAWCZYM INWESTYCJI OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ.W dziale tym podaje się efekty rzeczowe oddane w roku sprawozdawczym, (pisane kursywą), grupując je zgodnie z lokalizacją i rodzajem efektu opisanym w „Wykazie 3B”.Dla oczyszczalni komunalnych (symbole 2.2.1.2, 2.2.2.2, 2.2.3.2, 2.2.3.2.1) należy wpisać trzecią jednostkę miary - RLM (równoważna liczba mieszkańców) - patrz „Wykaz 3B”.W rubr. 1 - wpisać nazwę województwa, powiatu, gminy i miejscowości, gdzie zlokalizowana jest inwestycja.W rubr. 2 - wpisać symbol „1” - gdy miejscowość lokalizacji inwestycji jest miastem bądź „2” – gdy wsią.W rubr.3 - wpisują urzędy statystyczne symbol terytorialny (województwa, powiatu i gminy) lokalizacji inwestycji.W rubr. 4 - wpisać nazwy uzyskanych efektów rzeczowych podane w „Wykazie 3B” (tylko pisane kursywą).W rubr. 5 - 7 wpisać symbole uzyskanych efektów rzeczowych i jednostek miar zgodnie z „Wykazem 3B” (tylko

pisane kursywą).W rubr. 8 - podać ilość /wielkość uzyskanych efektów rzeczowych.

Uwaga: W przypadku modernizacji oczyszczalni ścieków wykazuje się tylko przyrost przepustowości i wskaźnika RLM (dla oczyszczalni ścieków komunalnych).

Przy opracowywaniu tego działu należy mieć na uwadze powiązania logiczne danych ze sprawozdań w zakresie:o zdolności zainstalowanych urządzeń i instalacji do:

- redukcji zanieczyszczeń pyłowych - OS-1, dział 4, rubr.1,- neutralizacji zanieczyszczeń gazowych - OS-1, dział 4, rubr. 2,

o oczyszczalni ścieków - OS-3, dział 7 oraz OS-5, dział 1,o budowy i urządzania składowisk oraz rekultywacji składowisk (hałd, wysypisk, stawów osadowych) - OS-

6, dział 2o długości sieci wodociągowej i kanalizacyjnej - M-06, dział 2; M-07, dział 1; SG-01 część 3 dział 8 oraz

RRW-2 dział 2o stacji uzdatniania wody, oczyszczalni przyzagrodowych wysypisk i składowisk odpadów - RRW-2 dział 2

(prosimy zwrócić uwagę na rozbieżność zakresową definicji indywidualnych przydomowych oczyszczalni ścieków w sprawozdaniu RRW-2 jako indywidualne oczyszczalnie ścieków, do których zalicza się także oczyszczalnie budowane dla obiektu usługowego lub użyteczności publicznej itp. o przepustowości nieprzekraczającej 7,5 m3/dobę). Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 718).

OBJAŚNIENIA SZCZEGÓŁOWE do „Wykazu 3 A”poniższe definicje pojęć wynikają z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie Polskiej

Klasyfikacji Statystycznej Dotyczącej Działalności i Urządzeń Związanych z Ochroną Środowiska (Dz. U. Nr 25, poz. 218),

ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627. z późn. zm.),ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.),

ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. Nr 72, poz. 747z późn. zm.)

oraz ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229, z późn. zm.).

Ochrona środowiska276 – podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na:• racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,• przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,• przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.

76 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z późn. zm.).

108

Urządzenia do ochrony środowiska - urządzenia lub sprzęt techniczny przeznaczone do wykorzystania w ochronie środowiska. Mogą to być urządzenia w rodzaju urządzeń “końca rury”- nieingerujące w proces produkcyjny, lecz redukujące zanieczyszczenia w procesie produkcji, lub w rodzaju technologii (urządzeń) zintegrowanych, które mogą stanowić część większego procesu produkcyjnego, redukujące ilość i zmieniające jakość produkowanych zanieczyszczeń na bardziej przyjazne środowisku. Nie obejmują urządzeń przeznaczonych wyłącznie do zachowania przemysłowych norm bezpieczeństwa.

Zapobieganie zanieczyszczeniom przez modyfikację procesów technologicznych – modyfikowanie procesów produkcyjnych mające na celu zmniejszenie zanieczyszczeń. Przystosowanie urządzeń lub procesów produkcyjnych do stosowania czystych produktów. Zwykle jest to charakterystyczna działalność pomocnicza.

Monitoring - zaprogramowany proces pobierania próbek, dokonywania pomiarów i późniejszego ich rejestrowania oraz/lub sygnalizowania różnego rodzaju charakterystycznych cech elementów środowiska, którego celem jest ocena stanu środowiska i jego zmian w odniesieniu do określonych celów.Lokalizacja monitoringu (punkt pomiarowy) - miejsce regularnie wykorzystywane do prowadzenia monitoringu, wyposażone lub nie w urządzenia techniczne.Urządzenia do monitoringu - urządzenia techniczne stosowane w procesie monitoringu. Mogą one pracować lub nie pracować w sieci oraz mogą dotyczyć lub nie monitorowania jednego szczególnego elementu środowiska (zintegrowane stacje monitoringu dla powietrza, wody, gleby itp.). Urządzenia do monitoringu powietrza nie obejmują stacji meteorologicznych.

Pomiary, kontrola, działalność laboratoriów w zakresie zanieczyszczeń powietrza. Działalność polegająca na zakupie urządzeń i budowie stanowisk pomiarowych oraz sieci stacji kontrolno-pomiarowych dla potrzeb własnych, monitoringu samorządowego oraz Państwowego Monitoringu Środowiska.

Kierunki działalności w ochronie środowiska:

1. OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO I KLIMATU

Ochrona powietrza dotyczy rodzajów działalności obejmujących budowę, utrzymanie lub obsługę urządzeń przeznaczonych do ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem. Urządzenia takie mają na celu zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza lub stężenia zanieczyszczeń w powietrzu.1.1.1.1 Nowe techniki i technologie spalania paliw - działania, w wyniku których powstaje mniejsza ilość lub stężenie zanieczyszczeń emitowanych do powietrza, np. modernizacja kotłowni i ciepłowni, instalacja urządzeń do ponownego wykorzystania spalin, zmiana pomp ssących na próżniowe, systemy wymiany pary, instalacja pieców fluidalnych. Gazyfikacja gospodarstw domowych - jako kompleksowo realizowane zadanie, gdy głównym jego celem jest ochrona środowiska.Uwaga. W dziale 2 nie wykazuje się efektów redukcji zanieczyszczeń pyłowych lub gazowych, ponieważ jest to zmniejszenie emisji.1.1.2 Ochrona klimatu i warstwy ozonowej - działalność zmierzająca do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych oraz gazów, które niekorzystnie wpływają na warstwę ozonową stratosfery (dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, freony i halony).1.1.1.3 Niekonwencjonalne źródła energii – obejmują głównie odnawialne źródła energii wykorzystujące w procesie przetwarzania niezakumulowaną energię słoneczną w rozmaitych postaciach, w szczególności energię rzek, wiatru, biomasy, energię promieniowania słonecznego w bateriach słonecznych. Przedsięwzięcia z tego zakresu zazwyczaj dotyczą: elektrowni wodnych przepływowych (bez możliwości magazynowania wody) i zbiornikowych, elektrowni wiatrowych, wykorzystania nowoczesnych ogniw i kolektorów słonecznych w przemyśle, rolnictwie i gospodarstwach domowych, wykorzystania: energii geotermalnej, z biomasy, ciepła gruntu lub ciepła odpadowego.1.2.1 i 1.2.2 Urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, instalacja urządzeń, wraz z wyposażeniem, zapewniających zmniejszenie ilości bądź stężenia emitowanych zanieczyszczeń.Uwaga. Zdolność zainstalowanych urządzeń i instalacji do redukcji zanieczyszczeń odczytuje się z tablicy znamionowej lub dokumentacji technicznej.1.2.1.2 i 1.2.2.1 Neutralizacja /redukcja/ gazów odlotowych - urządzenia przeznaczone do usuwania/redukcji substancji zanieczyszczających powietrze, emitowanych przy spalaniu paliw lub podczas innych procesów technologicznych. Obejmuje również rodzaje działalności, których celem jest zwiększenie rozproszenia gazów dla zmniejszenia stężenia zanieczyszczeń powietrza.

2. GOSPODARKA ŚCIEKOWA I OCHRONA WÓD

109

Ochrona wód77 polega w szczególności na: unikaniu, eliminacji i ograniczaniu zanieczyszczenia wód, w szczególności zanieczyszczenia substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego oraz zapobieganiu niekorzystnym zmianom naturalnych przepływów wody albo naturalnych poziomów zwierciadła wody. Celem ochrony wód 2 jest utrzymanie lub poprawa jakości wód, biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na obszarach zalewowych, tak aby wody osiągnęły co najmniej dobry stan ekologiczny i w zależności od potrzeb nadawały się do: zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, bytowania ryb w warunkach naturalnych oraz umożliwiały ich migrację; rekreacji oraz uprawiania sportów wodnych.

2.2 Sieć kanalizacyjna - system kolektorów, rurociągów, przewodów i pomp do odprowadzania ścieków, z miejsc ich powstawania do oczyszczalni ścieków lub do miejsc, skąd są odprowadzane do wód powierzchniowych.Przyłącze kanalizacyjne78 – odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku – od granicy nieruchomości.Komory fermentacyjne (zbiorniki septyczne) - osadniki gnilne - zbiorniki, przez które przepływają ścieki i w których wytrącają się zawiesiny w postaci osadu ściekowego. Substancje organiczne zawarte w ściekach i osadach ulegają częściowemu rozkładowi przez bakterie beztlenowe i inne mikroorganizmy.

2.3 Oczyszczanie ścieków - proces mający na celu dostosowanie ścieków do standardów środowiskowych lub innych norm jakości. Wyróżnia się trzy metody oczyszczania: mechaniczne, biologiczne i o podwyższonym stopniu oczyszczania (w tym chemiczne). Dla celów obliczenia ogólnej ilości oczyszczonych ścieków należy wykazywać jedynie ilość, która była poddana najwyższemu z wymienionych stopni oczyszczania. Tak więc ścieki oczyszczane mechanicznie i biologicznie powinny być wykazywane jako ścieki oczyszczane biologicznie, a ścieki oczyszczane wszystkimi metodami powinny być wykazywane jako oczyszczane metodą o podwyższonym stopniu oczyszczania.Oczyszczanie biologiczne ścieków - procesy z wykorzystaniem mikroorganizmów tlenowych i beztlenowych, w wyniku których powstają ścieki oczyszczone, oddzielone znad osadu ściekowego, oraz osad ściekowy zawierający biomasę łącznie z zanieczyszczeniami. Procesy oczyszczania biologicznego stosowane mogą być bez lub łącznie z oczyszczaniem mechanicznym oraz z podwyższonym stopniem oczyszczania. Oczyszczanie mechaniczne ścieków - procesy fizyczne i mechaniczne, w wyniku których powstają zdekantowane ścieki i osad ściekowy. Procesy mechaniczne mogą być stosowane bez lub łącznie z oczyszczaniem biologicznym oraz procesami podwyższonego stopnia oczyszczania. Oczyszczanie mechaniczne obejmuje co najmniej takie procesy, jak sedymentacja, flotacja itp.Podwyższony stopień oczyszczania ścieków - procesy pozwalające na redukcję specyficznych składników ścieków, która nie jest możliwa do osiągnięcia podczas innych procesów oczyszczania. Obejmują one wszystkie jednostkowe procesy nieobjęte oczyszczaniem mechanicznym i biologicznym, np. koagulację chemiczną, flokulację (kłaczkowanie) oraz strącanie, chlorowanie (z punktem przełamania), usuwanie składników lotnych (stripping), filtrowanie, cedzenie na mikrositach, selektywną wymianę jonów, absorbcję na węglu aktywnym, osmozę odwróconą, ultrafiltrację, elektroflotację. Powyższe procesy prowadzą do podwyższenia stopnia oczyszczania ścieków, jeżeli wspomagają oczyszczanie mechaniczno-biologiczne.

2.3.4 Podczyszczanie ścieków przemysłowych - proces powodujący obniżenie stężeń zanieczyszczeń w ściekach w stopniu umożliwiającym ich odprowadzenie do kanalizacji (miejskiej, zakładowej lub gminnej) lub do zakładowej oczyszczalni (np. usuwanie metali ciężkich, tłuszczów, neutralizacja ścieków itp.).

2.4 Oczyszczanie/ uzdatnianie / wód chłodniczych - proces stosowany do uzdatniania wody chłodniczej w celu dostosowania jej do wymaganych norm przed wypuszczeniem do środowiska. Woda chłodnicza stosowana jest do odprowadzania ciepła.2.6.1. Systemy obiegowego zasilania wodą - polegające na budowie systemów zasilania wodą z zamkniętymi cyklami łącznie z obiegowymi systemami hydraulicznego odpopielania i usuwania różnych osadów, a także systemami kolejnego i powtórnego wykorzystania wody, zainstalowane w celu oszczędnego gospodarowania wodą. Nie zalicza się tu centralnego ogrzewania i wielokrotnego wykorzystania wody w zakładach eksploatacji kruszywa.

2.6.2. Zabezpieczenie przed przenikaniem do rzek, mórz oraz innych akwenów zanieczyszczeń powstających przy transporcie wodnym - działania w rejonach portów, zbiorników wodnych, akwenów rzecznych polegające na budowie urządzeń odbioru odpadów stałych i ciekłych łącznie ze zbiornikami odpadów okrętowych oraz stacjami

77 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229, z późn. zm.).78 Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.

U. Nr 72, poz. 747, z późn. zm.).

110

ochrony przed wylewem ropy. Ponadto nakłady na budowę oczyszczalni brzegowych służących do oczyszczania wód balastowych i zanieczyszczeń przy transporcie wodnym, w tym także przy spławianiu drewna.

2.6.3. Utworzenie strefy ochrony źródeł i ujęć wody - działania związane z utworzeniem strefy ochrony wód z kompleksowymi działaniami o kierunku technologicznym, hydrotechnicznym, sanitarnym i innymi ukierunkowanymi na zapobieganie zanieczyszczeniu, wyniszczeniu zasobów wodnych oraz na ulepszenie jakości wody.

3. GOSPODARKA ODPADAMIUrządzenia związane z wykorzystaniem, unieszkodliwianiem lub usuwaniem odpadów – zakład lub część zakładu w całości lub częściowo przeznaczony do wykorzystania, unieszkodliwiania lub usuwania odpadów oraz sprzęt techniczny przeznaczony do wykorzystania, unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych i innych niż niebezpieczne, stanowiący część innego procesu produkcyjnego. Definicja ta obejmuje również przyległe tereny przeznaczone do składowania odpadów, w tym składowiska i obszary morza wykorzystywane do tego celu.

Unieszkodliwianie odpadów - proces, którego celem jest zmiana fizycznych, chemicznych lub biologicznych cech lub składu każdego rodzaju odpadów w celu ich neutralizacji, sprawienia, że nie będą one niebezpieczne, będą bezpieczniejsze do transportu, będą nadawały się do odzysku lub składowania, lub w celu zmniejszenia ich ilości. Poszczególne rodzaje odpadów mogą poddawane być więcej niż jednemu procesowi unieszkodliwiania. Definicja obejmuje również proces recyklingu przeprowadzany w celu ochrony środowiska.Usuwanie odpadów - obejmuje przemieszczanie odpadów na końcowe miejsce przeznaczenia (składowania) odpadów, dla których nie przewiduje się dalszego wykorzystania, chociaż w praktyce może się to zdarzyć (np. pozyskiwanie biogazu).Unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych - obejmuje procesy unieszkodliwiania fizycznego/chemicznego, unieszkodliwiania termicznego, unieszkodliwiania biologicznego, kondycjonowania odpadów promieniotwórczych i każdą inną właściwą metodę unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.Kondycjonowanie odpadów promieniotwórczych - działania, które przekształcają odpady promieniotwórcze (z wyjątkiem odpadów z elektrowni jądrowych) w odpady nadające się do transportu i/lub magazynowania i/lub składowania.Usuwanie odpadów niebezpiecznych - obejmuje przemieszczanie na: składowiska specjalnie zabezpieczone, składowiska podziemne oraz składowanie w morzu i każdą inną dozwoloną metodę. W Polsce składowanie podziemne wymaga uzyskania koncesji geologicznej, natomiast składowanie w morzu wymaga uzyskania specjalnego zezwolenia.Uwaga. Wydatki poniesione jako opłaty za likwidacje mogilników lub wywiezienie odpadów do unieszkodliwienia traktowane są jako koszty bieżące i nie powinny być wykazywane w „Załączniku…”.Składowiska - podziemne lub naziemne miejsca ostatecznego składowania odpadów, kontrolowane lub niekontrolowane pod względem różnych wymogów sanitarnych, ochrony środowiska lub innych wymogów bezpieczeństwa.Składowiska specjalnie zabezpieczone - przechowywanie niebezpiecznych odpadów w taki sposób, aby były one efektywnie zabezpieczone przed rozproszeniem w środowisku lub przedostały się do środowiska tylko w dopuszczalnych granicach. Składowiska takie mogą występować na specjalnie wybudowanych obszarach bezpieczeństwa.Składowanie podziemne - tymczasowe magazynowanie lub końcowe składowanie odpadów niebezpiecznych pod ziemią, w miejscach spełniających określone kryteria geologiczne i techniczne.Unieszkodliwianie odpadów innych niż niebezpieczne - obejmuje procesy unieszkodliwiania fizycznego/chemicznego, spalanie (spopielanie) odpadów, unieszkodliwianie biologiczne i każdą inną metodę unieszkodliwiania.Usuwanie odpadów innych niż niebezpieczne - obejmuje przemieszczanie na składowiska oraz składowanie w morzu i wszelkie inne dozwolone metody.Fizykochemiczne unieszkodliwianie odpadów - obejmuje różne metody rozdzielania i zestalania fazowego, za pomocą których odpady wiązane są w obojętną, nieprzepuszczalną masę. Rozdzielanie fazowe obejmuje szeroko stosowane metody kondycjonowania ścieków, suszenia osadu na poletkach osadowych oraz długotrwałe składowanie w zbiornikach, flotację za pomocą powietrza oraz różne metody filtrowania i odwirowywania, adsorpcję/desorpcję, destylację próżniową, ekstrakcyjną i azeotropową. Procesy zestalania lub wiązania, dzięki którym odpady przemieniają się w nierozpuszczalny twardy materiał, stosowane są generalnie jako wstępne metody unieszkodliwiania przed składowaniem ich na składowiskach. Metody te obejmują sporządzanie mieszanki odpadów z różnego rodzaju substratami lub reakcje polimeryzacji organicznej albo mieszanie odpadów ze spoiwem organicznym.

111

3.2 Zbieranie odpadów i ich transport - zbieranie odpadów, przez służby komunalne lub podobne instytucje albo przez prywatne, czy też państwowe firmy, wyspecjalizowane przedsiębiorstwa lub ośrodki rządowe, oraz ich transport do miejsca ich unieszkodliwiania lub składowania. Zbieranie odpadów komunalnych może być selektywne (tj. wykonywane specyficznie dla danego rodzaju produktu) lub niezróżnicowane (tj. obejmujące w tym samym czasie wszystkie odpady). Oczyszczanie ulic powinno być wykazywane w części dotyczącej odpadów publicznych oraz zbierania odpadków z ulic.Nie dotyczy także usług w zakresie odśnieżania.Transport odpadów obejmuje przemieszczanie odpadów z miejsc ich wytwarzania do miejsc ich wykorzystywania, unieszkodliwiania (łącznie ze składowaniem) lub miejsc gromadzenia, w tym ich przemieszczania do odbiorcy i od odbiorcy odpadów.

3.3.1 Spalanie - proces termicznego unieszkodliwiania odpadów, podczas którego chemicznie związana energia spalanej materii przemieniana jest w energię cieplną. Związki palne przemieniane są w gazy spalinowe. Niepalna materia nieorganiczna pozostaje w postaci żużla i popiołu lotnego.

3.3.1.1 Termiczne przekształcanie odpadów - proces utleniania gazowych, ciekłych lub stałych odpadów, przebiegający w wysokiej temperaturze (powyżej 600° C), przekształcający je w gazy, substancje ciekłe oraz pozostałości stałe. Powstające spaliny mogą być uwalniane do atmosfery ( z odzyskiem lub bez odzysku ciepła oraz z oczyszczaniem lub nie), a powstały żużel lub popiół składowane są na składowiskach.Głównymi urządzeniami technologicznymi stosowanymi do termicznego przekształcania odpadów są: piece obrotowe, piece wielokomorowe oraz piece fluidalne. Pozostałości po termicznym przekształcaniu odpadów mogą być czasem uznawane za odpady niebezpieczne. Termiczne przekształcanie odpadów może odbywać się na lądzie lub na morzu. Energia cieplna wydzielająca się podczas procesu spalania może, lub nie, być wykorzystana do wytwarzania pary, gorącej wody lub energii elektrycznej.

3.3.3 i 3.4.3 Inne metody unieszkodliwiania/usuwania (dla wszystkich rodzajów odpadów) – każde postępowanie (łącznie z recyklingiem) modyfikujące właściwości odpadów w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożeń dla życia lub zdrowia ludzi oraz dla środowiska i/lub pozwala na ich długotrwałe bezpieczne magazynowanie.

3.6 Pozostałe metody unieszkodliwiania i usuwania odpadów innych niż niebezpieczne – przedsięwzięcia polegające na: - budowie zakładów i zakupie urządzeń do gospodarczego wykorzystania odpadów (np. budowa zakładów produkcji materiałów budowlanych i kruszyw drogowych na bazie odpadów mineralnych, zakładów przeróbki odpadów górniczych), rekultywacji składowisk oraz innych terenów zdewastowanych i zdegradowanych obejmujące rekultywację techniczną i biologiczną oraz działania na rzecz zagospodarowania zrekultywowanych terenów.

3.6.1 Recykling odpadów79 – taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii.- recykling organiczny to obróbka tlenowa, w tym kompostowanie, lub beztlenowa odpadów, które ulegają

rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikroorganizmów, w wyniku której powstaje materia organiczna lub metan; składowanie na składowisku odpadów nie jest traktowane jako recykling organiczny.

- odzysk to wszelkie działania niestwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania.

4. OCHRONA I PRZYWRÓCENIE WARTOŚCI UŻYTKOWEJ GLEB, OCHRONA WÓDPODZIEMNYCH I POWIERZCHNIOWYCH

Ochrona gleby i wód - działalność związana z ochroną środowiska obejmująca budowę, utrzymanie i obsługę urządzeń służących do neutralizacji zanieczyszczeń gleby oraz oczyszczania wód podziemnych. Obejmuje również zapobieganie infiltracji zanieczyszczeń.4.1 Zapobieganie infiltracji /przenikaniu/ zanieczyszczeń - dotyczy modyfikacji procesów produkcyjnych. Ma na celu zmniejszenie lub wyeliminowanie przedostawania się substancji zanieczyszczających do gleby i wód powierzchniowych, podziemnych i gruntowych. Obejmuje przede wszystkim rodzaje działalności związane z uszczelnianiem powierzchni gruntu zakładów przemysłowych, zakładaniem zbiorników dla odpływów zanieczyszczeń, wycieków oraz umacnianiem urządzeń magazynowych i środków transportu zanieczyszczeń.

79 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.).

112

4.3 Ochrona przed erozją i inna fizyczną degradacją - działalność związana z prowadzeniem przeciwerozyjnych nasadzeń leśnych w wąwozach i parowach, na brzegach rzek i zbiorników wodnych, na wydmach, tarasach i zboczach górskich zagrożonych erozją, jak również związana z budową stref ochrony leśnej.4.4 Zapobieganie zasoleniu gleb oraz przywracanie właściwego zasolenia - nakłady na działalność związaną z zakwaszaniem i nasycaniem solą oraz regulacją stanu wilgotności gleby ( również zakupy urządzeń hydrotechnicznych).

5. ZMNIEJSZANIE HAŁASU I WIBRACJI ( z wyłączeniem ochrony miejsc pracy)Budowa urządzeń antyhałasowych - rodzaje działalności związane z instalowaniem urządzeń antyhałasowych: ekranów, wałów, żywopłotów, okien antyhałasowych itp. Definicja obejmuje również przebudowę nawierzchni odcinków ulic miejskich lub szlaków kolejowych w celu zmniejszenia hałasu.Zmniejszanie hałasu i wibracji - działalność mająca na celu zmniejszenie emisji hałasu lub wibracji ze źródła w celu ochrony środowiska (w tym człowieka). Dla celów niniejszej klasyfikacji definicja ta nie obejmuje zmniejszania hałasu w celu ochrony miejsc pracy. Nie dotyczy też wyburzania zabudowań mieszkalnych z powodu nadmiernego narażenia na hałas i wibracje.Uwaga: Nie traktuje się jako ochrony przed hałasem i wibracjami przedsięwzięć związanych ze zmniejszeniem uciążliwości na stanowisku pracy wynikających z zasad bezpieczeństwa i higieny.W dziale 2 nie wykazuje się okien antyhałasowych.

6. OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZU6.1 Ochrona i odbudowa gatunków i siedlisk - rodzaje działalności związane z ochroną ekosystemów i siedlisk istotnych dla utrzymania gatunków zwierząt i roślin. Obejmuje również ochronę wartości estetycznych krajobrazu, jak również ochronę prawnie chronionych obiektów przyrodniczych.6.2 Ochrona naturalnego i półnaturalnego krajobrazu - każda działalność związana z ochroną lasów i zadrzewień, jako naturalnych elementów środowiska, obejmująca m.in. działania mające na celu zapobieganie pożarom na obszarach leśnych.

7. OCHRONA PRZED PROMIENIOWANIEM JONIZUJĄCYM (z wyłączeniem bezpieczeństwa zewnętrznego)Ochrona środowiska - każda działalność mająca na celu zmniejszenie lub wyeliminowanie negatywnych skutków promieniowania emitowanego z każdego źródła oprócz elektrowni jądrowych i urządzeń wojskowych. Nie obejmuje pomiarów ochronnych wykonywanych w miejscach pracy.

8. DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZO-ROZWOJOWADziałalność badawczo-rozwojowa - obejmuje badania podstawowe, badania stosowane i prace rozwojowe, tj. badania i rozwój.

9. POZOSTAŁA DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z OCHRONĄ ŚRODOWISKAZarządzanie środowiskiem - każda możliwa do zidentyfikowania działalność skierowana na wspieranie decyzji podejmowanych w kontekście działalności związanej z ochroną środowiska, czy to przez jednostki rządowe, czy inne. Działalność taka powinna być umieszczona w 1-cyfrowych kategoriach niniejszej klasyfikacji. W przypadku gdy nie jest to możliwe, powinna być włączona do podgrupy 9.1 niniejszej klasyfikacji.9.2 Działalność edukacyjna, szkoleniowa i informacyjna - każda działalność, której celem jest edukacja lub szkolenie z dziedziny środowiska oraz rozpowszechnianie informacji z zakresu ochrony środowiska, wykonywana np. przez wyspecjalizowane instytucje. Nie obejmuje systemu edukacji narodowej.9.3 Działalności nieidentyfikowane na poziomie “grupa”(symbole dwucyfrowe) klasyfikacji prowadzące do niepodzielnych wydatków - nakłady na ochronę środowiska odnoszące się do kilku jednocyfrowych kategorii klasyfikacji.9.4.1.1 Wymiana oświetlenia na energooszczędne – nakłady na wymianę oświetlenia na energooszczędne w obiektach i na terenie własnym oraz zmianę oświetlenia ulic/dróg mogą być traktowane jako nakłady na ochronę środowiska tylko wtedy, gdy jest ona jedynym celem podjęcia działań.

10. GOSPODARKA WODNA10.1 Ujęcia i doprowadzenia wody – nakłady na budowę i modernizację ujęć służących do poboru wody powierzchniowej, podziemnej i kopalnianej (również w energetyce zawodowej) oraz na wodną sieć magistralną i rozdzielczą (ujęcia, studnie, filtry, stacje pomp, doprowadzenia sieci wodociągowej – bez przyłączy do budynków i gospodarstw domowych), budowę laboratoriów kontroli jakości wody, w tym automatycznych stacji pomiaru jakości wód.10.2 Budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody.Uwaga. W przypadku modernizacji stacji uzdatniania wody w efektach wykazuje się tylko przyrost wydajności.

113

10.3 Zbiorniki wodne - działanie polegające na budowie zbiorników retencyjnych (poza zbiornikami przeciwpożarowymi i wyrównania dobowego) i stopni wodnych, żeglugowych i energetycznych oraz śluz i jazów.

114

Wykaz 3AKIERUNKI INWESTOWANIA W OCHRONIE ŚRODOWISKA I GOSPODARCE WODNEJ

W „Załączniku do sprawozdań: F-03; SP; SG-01 część 4 dotyczącym nakładów i efektów rzeczowych

ochrony środowiska i gospodarki wodnej” należy wykazać tylko symbole i kierunki pisane kursywą.

Symbol Objaśnienie symboli 1 2

OCHRONA ŚRODOWISKAna podstawie Polskiej Klasyfikacji Statystycznej

Dotyczącej Działalności i Urządzeń Związanych z Ochroną Środowiska (patrz: Dz. U. z 1999 r. Nr 25, poz. 218)

1 OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO I KLIMATU

1.1 Zapobieganie zanieczyszczeniom poprzez modyfikację procesów technologicznych i zwiększenie efektywności wykorzystania energii

1.1.1 w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego1.1.1.1 nowe techniki i technologie spalania paliw1.1.1.1.1 w tym modernizacja kotłowni i ciepłowni1.1.1.2 dostosowanie układów zasilania i silników spalinowych do paliwa gazowego1.1.1.3 niekonwencjonalne źródła energii1.1.2 w zakresie ochrony klimatu i warstwy ozonowej1.1.2.1 emisji gazów cieplarnianych oraz gazów, które niekorzystnie wpływają na warstwę ozonową

stratosfery (dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, freony i halony)1.2 Redukcja zanieczyszczeń pyłowych i gazów odlotowych1.2.1 w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego1.2.1.1 zanieczyszczeń pyłowych1.2.1.2 zanieczyszczeń gazowych innych aniżeli wymienione w poz. 1.2.2.11.2.2 w zakresie ochrony klimatu i warstwy ozonowej1.2.2.1 emisji gazów cieplarnianych oraz gazów, które niekorzystnie wpływają na warstwę ozonową

stratosfery (dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, freony i halony)1.3 Pomiary, kontrola, działalność laboratoriów itp. w zakresie zanieczyszczeń powietrza1.4 Inne rodzaje działalności w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego i klimatu

(wymienić jakie)

2 GOSPODARKA ŚCIEKOWA I OCHRONA WÓD2.1 Zapobieganie zanieczyszczeniom poprzez modyfikację procesów technologicznych2.1.1 w tym nowe techniki i technologie produkcji powodujące zmniejszenie ilości wytwarzanych ścieków

oraz stężeń zanieczyszczeń i zmniejszenie ilości osadów ściekowych2.2 Sieć kanalizacyjna odprowadzająca2.2.1 ścieki2.2.2 wody (ścieki) opadowe2.3 Oczyszczanie ścieków2.3.1 przemysłowych2.3.2 komunalnych2.3.3 przyzagrodowych (przydomowych)2.3.4 podczyszczanie ścieków przemysłowych2.4 Oczyszczanie wód chłodniczych2.5 Pomiary, kontrola, działalność laboratoriów itp. w zakresie ochrony wód2.6 Pozostałe rodzaje działalności w zakresie gospodarki ściekowej i ochrony wód2.6.1 systemy obiegowego zasilania wodą

115


2.6.2 zabezpieczenie przed przenikaniem do rzek, mórz oraz innych akwenów zanieczyszczeń powstających przy transporcie wodnym

2.6.3 utworzenie stref ochrony źródeł i ujęć wody2.6.4 inne rodzaje działalności w zakresie gospodarki ściekowej i ochrony wód (wymienić jakie)

3. GOSPODARKA ODPADAMI3.1 Zapobieganie zanieczyszczeniom poprzez modyfikację procesów technologicznych3.1.2 w tym nowe techniki i technologie mało- i bezodpadowe3.2 Zbieranie odpadów i ich transport3.2.1 w tym odpadów komunalnych3.2.2 selektywne zbieranie odpadów3.2.2.1 w tym odpadów komunalnych3.3 Unieszkodliwianie i usuwanie odpadów niebezpiecznych3.3.1 spalanie3.3.1.1 w tym termiczne przekształcanie3.3.1.2 spalanie odpadów z wyłączeniem komunalnych3.3.1.2.1 w tym termiczne przekształcanie3.3.2 składowanie3.3.2.1 odpadów komunalnych3.3.2.2 z wyłączeniem odpadów komunalnych3.3.3 inne metody unieszkodliwiania i usuwania komunalnych odpadów niebezpiecznych3.3.3.1 inne metody unieszkodliwiania i usuwania odpadów niebezpiecznych z wyłączeniem

komunalnych3.4 Unieszkodliwianie i usuwanie odpadów innych niż niebezpieczne3.4.1 spalanie odpadów komunalnych3.4.1.1. w tym termiczne przekształcanie3.4.1.2 spalanie odpadów z wyłączeniem komunalnych3.4.2 składowanie3.4.2.1. odpadów komunalnych3.4.2.2 odpadów z wyłączeniem komunalnych3.4.3 inne metody unieszkodliwiania i usuwania odpadów komunalnych innych niż niebezpieczne3.4.3.1 w tym kompostowanie3.4.3.2 inne metody unieszkodliwiania i usuwania odpadów innych niż niebezpieczne z wyłaczeniem

komunalnych3.4.3.2.1 w tym kompostowanie3.5 Pomiary, kontrola, działalność laboratoriów itp. w zakresie gospodarki odpadami3.6 Pozostałe rodzaje działalności związane z gospodarką odpadami3.6.1 związane z recyklingiem i wykorzystywaniem odpadów3.6. 2 rekultywacja hałd, stawów osadowych i składowisk odpadów oraz innych terenów zdewastowanych

i zdegradowanych3.6.3 Urządzenia do przeróbki i zagospodarowania osadów z oczyszczalni ścieków3.6.4 inne rodzaje działalności (wymienić jakie)

4 OCHRONA I PRZYWRÓCENIE WARTOŚCI UŻYTKOWEJ GLEB, OCHRONA WÓD PODZIEMNYCH I POWIERZCHNIOWYCH

4.1 Zapobieganie infiltracji zanieczyszczeń4.2. Oczyszczanie gleb i wód4.3 Ochrona przed erozją i inną fizyczną degradacją4.4 Zapobieganie zasoleniu gleb oraz przywracanie właściwego zasolenia4.5 Pomiary, kontrola, działalność laboratoriów itp. w zakresie ochrony i przywrócenia wartości

użytkowej gleb, ochrony wód podziemnych i powierzchniowych4.6 Pozostałe rodzaje działalności związane z ochroną i przywróceniem wartości użytkowej gleb,

ochroną wód podziemnych i powierzchniowych (wymienić jakie)

116


5 ZMNIEJSZANIE HAŁASU I WIBRACJI ( z wyłączeniem ochrony miejsc pracy)5.1 Ochrona poprzez modyfikację źródeł hałasu /wibracji 5.1.1 Ruch drogowy i kolejowy5.1.2 Ruch powietrzny5.1.3 Hałas przemysłowy i pozostały5. 2 Budowa urządzeń antyhałasowych i antywibracyjnych5.2.1 Ruch drogowy i kolejowy5.2.2 Ruch powietrzny5.2.3 Hałas przemysłowy i pozostały5.4 Pomiary, kontrola, działalność laboratoriów itp. w zakresie ochrony przed hałasem i wibracjami5.5 Pozostałe rodzaje działalności związane ze zmniejszeniem hałasu i wibracji (wymienić jakie)

6 OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZU6.1 Ochrona i odbudowa gatunków i siedlisk6.2 Ochrona naturalnego i półnaturalnego krajobrazu6.3 Pomiary, kontrola, działalność laboratoriów itp. w zakresie bioróżnorodności i krajobrazu6.4 Pozostałe rodzaje działalności związane z ochroną różnorodności biologicznej i krajobrazu

(wymienić jakie)

7 OCHRONA PRZED PROMIENIOWANIEM JONIZUJĄCYM (z wyłączeniem bezpieczeństwa zewnętrznego)

7.1 Ochrona środowiska7.2 Transport i unieszkodliwianie odpadów o wysokiej radioaktywności7.3 Pomiary, kontrola, działalność laboratoriów itp. w zakresie ochrony przed promieniowaniem7.4 Pozostałe rodzaje działalności związanych z ochroną przed promieniowaniem jonizującym

(wymienić jakie)

8 DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZO-ROZWOJOWA8.1 Wszelka działalność badawczo-rozwojowa w zakresie dziedzin wymienionych wcześniej zarówno

w sektorze publicznym, jak i przedsiębiorstw8.2 Pozostała działalność badawczo-rozwojowa związana ze środowiskiem (wymienić jakie)

9 POZOSTAŁA DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA9.1 Administrowanie, zarządzanie środowiskiem9.2 Działalność edukacyjna, szkoleniowa i informacyjna9.3 Działalności nieidentyfikowane na poziomie “grupa”(symbole dwucyfrowe) klasyfikacji prowadzące

do niepodzielnych wydatków9.4 Działalności gdzie indziej nie sklasyfikowane9.4.1 oszczędzanie energii9.4.1.1 wymiana oświetlenia na energooszczędne9.4.1.2 przedsięwzięcia energooszczędne dotyczące centralnego ogrzewania i ciepłej wody oraz

docieplania budynków9.4.2 inne działalności gdzie indziej nie sklasyfikowane (wymienić jakie)

10 GOSPODARKA WODNA10.1 Ujęcia i doprowadzenia wody10.2 Budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody10.3 Zbiorniki wodne10.4 Regulacja i przebudowa rzek i potoków10.5 Obwałowania przeciwpowodziowe10.6 Stacje pomp na zawałach i obszarach depresyjnych

117

118

119

120

Załącznik 2

Kwestionariusz OŚ-29/k o kosztach bieżących poniesionych na ochronę środowiska w roku

sprawozdawczym

121

Nazwa i adres jednostki sprawozdawczejKwestionariusz o kosztach bieżących

poniesionych na ochronę środowiska za 2005 rok

Adresat Fundacja Ekonomistów Środowiska

i Zasobów Naturalnych15-889 Białystok, ul. Brukowa 28

Numer identyfikacyjny REGON

OŚ-29/kPrzesłać w terminie do:30 czerwca 2006 roku

Uwaga: przed rozpoczęciem wypełniania Kwestionariusza, uprzejmie prosimy o zapoznanie się z treścią objaśnień.Dział 1. KOSZTY BIEŻĄCE PONIESIONE NA OCHRONĘ ŚRODOWISKA w tysiącach złotych (bez znaku po przecinku)

Wyszczególnienie

Ochrona powietrza

atmosferycznego i klimatu

Gospodarka ściekowa

Gospodarka

odpadami

Ochrona gleby, wód

powierzchniowych i

podziemnych

Ochrona różnorodno

ści biologiczne

j i krajobrazu

Ochrona przed

hałasem i wibracjami

Ochrona przed promieniowani

em jonizującym

Pozostałe koszty

działalności związanej z

ochroną środowiska

1 2 3 4 5 6 7 8koszty funkcjonowania przedsięwzięć końca rury 1 koszty funkcjonowania przedsięwzięć zapobiegających powstawaniu zanieczyszczeń 2 naliczone opłaty ekologiczne za korzystanie ze środowiska 3 w tym naliczone opłaty produktowe 3

a naliczone opłaty usługowe 4 w tym płacone jednostkom sektora publicznego

4a

koszty badań i rozwoju 5 koszty kontroli, monitoringu, badań laboratoryjnych itp. 6 koszty innych działań związanych z ochroną poszczególnych dziedzin środowiska 7 RAZEM (1+2+3+4+5+6+7 = 9+12), z tego: 8 Koszty działań podejmowanych we własnym zakresie, w tym: 9 wynagrodzenia + narzuty 1

0 amortyzacja 1

1 Koszty działań świadczonych przez podmioty zewnętrzne

12

122

Uwaga: pól zaciemnionych nie wypełnia się.

Dział 2. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA KOSZTÓW BIEŻĄCYCH PONIESIONYCH NA OCHRONĘ ŚRODOWISKA w tysiącach złotych (bez znaku po przecinku) UWAGI RESPONDENTA

WYSZCZEGÓLNIENIEKwot

a ogółe

m

z tego na:ochronę powietr

za

gospodarkę

ściekową

gospodarkę

odpadami

ochronę gleby i

wód

pozostałe

dziedziny

1 2 3 4 5 6 7

Źródła ogółem (2+3+4+5+6+7+10) 1 przychody za usługi w zakresie ochrony środowiska (jedynie wówczas, gdy badana jednostka je świadczy)

2

środki własne, w tym kredyty bankowe i pożyczki 3

subwencje z budżetu centralnego 4 subwencje z budżetu samorządowego 5 subwencje z celowych funduszy ekologicznych 6 subwencje ze źródeł zagranicznych, w tym: 7 środki z UE przedakcesyjne 8 środki UE po akcesji 9 inne (jakie?)................................................... 1

0

Dział 3. PRZYCHODY I OSZCZĘDNOŚCI OSIĄGANE Z TYTUŁU DZIAŁALNOŚCI SŁUŻĄCEJ OCHRONĄ ŚRODOWISKA w tysiącach złotych (bez znaku po przecinku)

PRZYCHODY I OSZCZĘDNOŚCIDziałania służące ochronie środowiska

Kwota ogółe

m

ochrona powietr

za

gospodarka

ściekowa

zamknięte obiegi

wody

gospodarka

odpadami

pozostałe

dziedziny

0 1 2 3 4 5 6

OGÓŁEM (wiersze: 2+3) 1 .................................................Osiągane z tytułu działalności końca rury 2 (imię, nazwisko, telefon, e-mail osoby,Osiągane z tytułu działalności zapobiegającej powstawaniu zanieczyszczeń 3 która sporządziła sprawozdanie)

Dział 4. LICZBA ZATRUDNIONYCH (stan na

123

31.12.2005) ........................................... (pieczątka imienna i podpis osoby

działającej w imieniu sprawozdawcy)

124

OBJAŚNIENIA DO KWESTIONARIUSZA OŚ-29/ko kosztach bieżących poniesionych na ochronę środowiska w 2005 r.

Działalność bieżąca służąca ochronie środowiska obejmuje: funkcjonowanie urządzeń i wyposażenia ochrony środowiska, inną działalność nie związaną bezpośrednio z funkcjonowaniem urządzeń, np. gromadzenie odpadów,

oczyszczanie gleby, pomiary i monitorowanie poziomu zanieczyszczeń, zakup dóbr używanych dla celów ochrony środowiska, na przykład wodorozcieńczalne farby, paliwa

o niskiej zawartości siarki lub surowce odnawialne, administrowanie i inne działalności, na przykład utworzenie i utrzymywanie systemów informacji o

środowisku, przygotowanie pozwoleń środowiskowych, rejestracja i certyfikacja systemów zarządzania środowiskowego, edukacja i informacja w zakresie ochrony środowiska,

prace badawcze i rozwojowe w zakresie ochrony środowiska.Formularz składa się z czterech działów:Dział 1 – dotyczy wysokości kosztów bieżących poniesionych na ochronę środowiska w 2005 r.,Dział 2 – obejmuje źródła finansowania wyliczonych w Dziale 1. kosztów bieżących ochrony środowiska,Dział 3 – dotyczy informacji o wysokości ewentualnych przychodów i oszczędności osiąganych z tytułu prowadzenia

działań służących ochronie środowiska,Dział 4 – dotyczy liczby zatrudnionych w całej jednostce według stanu na dzień 31.12.2005 r. w przeliczeniu na pełne

etaty. Dział 1. Koszty bieżące ochrony środowiska

Koszty bieżące ochrony środowiska są to:1. Koszty działań podejmowanych we własnym zakresie: koszty amortyzacji, koszty wynagrodzeń wraz z narzutami, koszty zakupu surowców, materiałów i energii, opłaty ekologiczne, opłaty za dzierżawę wyposażenia środowiskowego itp.

2. Koszty działań świadczonych przez podmioty zewnętrzne: koszty usług obcych – np. prowadzenie kontroli i monitoringu, oczyszczanie zanieczyszczonej gleby,

wynagrodzenia konsultantów środowiskowych, opłaty usługowe – głównie za odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, za wywóz, unieszkodliwianie

odpadów.Koszty bieżące na ochronę środowiska nie uwzględniają:- kosztów działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy,- kosztów gospodarki wodnej i leśnej,

- kosztów działań związanych z ochroną zasobów naturalnych lub oszczędzaniem energii, jeśli głównym celem tych działań nie była ochrona środowiska.

Przedsięwzięcia końca rury dotyczą unieszkodliwiania i redukcji już wyprodukowanych zanieczyszczeń. Urządzenia końca rury służące ochronie środowiska nie wpływają na proces produkcyjny (produkcja może być prowadzona bez tych urządzeń) lecz redukują lub eliminują zanieczyszczenia już po ich wytworzeniu (np. oczyszczalnia ścieków, składowisko odpadów). Koszty funkcjonowania urządzeń końca rury w całości są zaliczane do kosztów ochrony środowiska.

Działania zapobiegające powstawaniu zanieczyszczeń są związane z funkcjonowaniem specyficznych urządzeń, zmianami w praktykach zarządzania (zarządzanie środowiskowe) oraz stosowaniem nowych surowców do produkcji, w wyniku których zmniejsza się zanieczyszczenie wynikające z działalności firmy. Urządzenia (technologie) zapobiegające powstawaniu zanieczyszczeń stanowią całość lub część procesu produkcyjnego tak dostosowane, żeby zmniejszyć ilość i jakość wytwarzanych zanieczyszczeń powstających w procesie produkcyjnym. Rezultatem funkcjonowania tych urządzeń (technologii) produkcja staje się bardziej czysta i przyjazna dla środowiska. Koszty funkcjonowania działań zapobiegających powstawaniu zanieczyszczeń jedynie częściowo są zaliczane do kosztów bieżących ochrony środowiska. Są to koszty dodatkowe w porównaniu z kosztami funkcjonowania alternatywnej technologii nie uwzględniającej aspektów ochrony środowiska.

125

Wiersz 1. Koszty funkcjonowania przedsięwzięć końca rury– ochrona powietrza atmosferycznego - koszty związane z utrzymaniem i obsługą urządzeń przeznaczonych

do ochrony powietrza przed emisją zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, w tym także związanych z ochroną klimatu i warstwy ozonowej (urządzenia do separacji poprzez grawitację, elektrofiltry, filtry tkaninowe, adsorpcyjne, biofiltry, filtry mokre i płuczki, filtry adsorpcyjne, biofiltry, odzysk siarki z gazów technologicznych, skraplacze i chłodnie gazów wentylacyjnych zapobiegające zanieczyszczeniu powietrza, urządzenia do termicznego i katalitycznego spalania gazów, systemy zbierania i odzyskiwania pary itp.);

– koszty związane z utrzymaniem i obsługą oczyszczalni lub podczyszczalni ścieków, koszty funkcjonowania sieci kanalizacyjnej odprowadzającej ścieki i wody opadowe, koszty oczyszczania wód chłodniczych;

– koszty gromadzenia i transportu odpadów we własnym zakresie, koszty związane z utrzymaniem i obsługą urządzeń do unieszkodliwiania odpadów (w tym składowiska i stawy osadowe), spalarni, kompostowni, urządzeń do kondensacji, kompresji, detoksykacji, zobojętniania, odwadniania odpadów, urządzenia do utylizacji metali ciężkich, urządzeń do oczyszczania osadów ściekowych itp.;

– koszty wszystkich działań mających na celu ilościową redukcję zanieczyszczeń znajdujących się w glebie oraz wodach powierzchniowych i podziemnych, np. wykopywanie z ziemi odpadów, ich unieszkodliwianie, ponowne składowanie, odwadnianie składowisk, płukanie gleby poprzez odgazowywanie i wypłukiwanie zanieczyszczeń, usuwanie zanieczyszczonej warstwy gleby i przekazywanie jej do oczyszczenia, biotechniczne i fizykochemiczne odkażanie gleby, także po rafineriach, zakładach przemysłowych, skażeniach chemicznych i pochodnymi ropy, funkcjonowanie zbiorników dla odpływów zanieczyszczeń;

– działalność związana z odbudową gatunków i krajobrazu – przywrócenie ginących gatunków fauny i flory lub odzyskanie gatunków zagrożonych wyginięciem, działania związane z przebudową drzewostanów w strefach uszkodzeń lasów, odnowa zniszczonego krajobrazu w celu podniesienia jego funkcji przyrodniczych lub wartości estetycznych, restytucja opuszczonych obszarów górniczych, kamieniołomów, wyrobisk;

– koszty związane z utrzymaniem zainstalowanych urządzeń antyhałasowych: m.in.: ekranów akustycznych, wałów, żywopłotów, okien antyhałasowych, izolacji akustycznych maszyn i instalacji, konstrukcji wyciszające w budynkach, urządzeń amortyzujących, tłumików akustycznych, koszty związane z utrzymaniem nawierzchni ulic miejskich lub szlaków kolejowych przystosowanych specjalnie w celu zmniejszenia hałasu;

– koszty związane z utrzymaniem urządzeń chroniących przed promieniowaniem jonizującym, np. filtrów do gazów promieniotwórczych itp.;

Wiersz 2. Koszty funkcjonowania przedsięwzięć zapobiegających zanieczyszczeniom– dodatkowe koszty funkcjonowania urządzeń zapobiegających zanieczyszczaniu powietrza (urządzenia

do ponownego wykorzystania spalin, zmiana technologii na umożliwiającą wykorzystanie “przyjaznych środowisku” surowców i tworzyw, zmiana technologii na droższą, ale produkującą mniej zanieczyszczeń gazowych wydalanych do powietrza, zmiana pomp ssących na pompy próżniowe, systemy wymiany pary);

– koszty funkcjonowania systemów obiegowego zasilania wodą (nie należy uwzględniać kosztów związanych z funkcjonowaniem centralnego ogrzewania i wielokrotnego wykorzystania wody w zakładach eksploatacji kruszywa), koszty dodatkowe funkcjonowania technologii zapobiegających powstawaniu ścieków (np. zmiana instalacji chłodzącej z wodnej na powietrzną), urządzeń zabezpieczających przed przenikaniem zanieczyszczeń do wód powierzchniowych i morza powstających przy transporcie wodnym;

– dodatkowe koszty funkcjonowania technologii mało- i bezodpadowych, recyklingu i gospodarczego wykorzystania odpadów;

– koszty działań zapobiegających zanieczyszczeniu gleby oraz wód powierzchniowych i podziemnych, np. umacnianie urządzeń magazynowych i środków transportu zanieczyszczeń;

– koszty bieżące związane z ochroną gatunków i ekosystemów, obszarów i obiektów przyrodniczych prawnie chronionych, wartości estetycznych krajobrazu (również utrzymanie zieleni i porządku na posesji, odnowa elewacji budynków itp.);

– dodatkowe koszty funkcjonowania urządzeń zapobiegających powstawaniu hałasu i wibracji (np. fundamenty redukujące wibracje, zmiana maszyn, urządzeń, instalacji lub technologii na wytwarzające mniej hałasu i wibracji);

– dodatkowe koszty funkcjonowania urządzeń (technologii) zapobiegających promieniowaniu jonizującemu; – koszty wdrożenia nowoczesnych systemów zarządzania środowiskowego (ISO 14001, EMAS), projektów

czystszej produkcji;Wiersz 3. Naliczone opłaty ekologiczne za korzystanie ze środowiska

Należy podać wysokość naliczonych opłat ekologicznych, odprowadzonych na konto Urzędu Marszałkowskiego:– za emisję zanieczyszczeń do powietrza, w tym również za spalanie paliw w silnikach spalinowych; – za odprowadzanie ładunków zanieczyszczeń w ściekach do wód lub do ziemi;

126

– produktowych,– za składowanie odpadów na składowisku odpadów; – za nierolnicze lub nieleśne wykorzystywanie gruntów rolnych i leśnych; – za usuwanie drzew lub krzewów (wpłacanych do Urzędu Gminy);

Jeżeli wysokość opłaty nie pociąga za sobą obowiązku jej uiszczania – nie należy wpisywać jej do kwestionariusza, gdyż nie jest ona kosztem.

Wiersz 3. Naliczone opłaty produktowe Proszę wyodrębnić w tym wierszu (kolumna 3) opłaty produktowe z sumy opłat dotyczących odpadów.

Wiersz 4. Naliczone opłaty usługowe– za odprowadzanie i oczyszczanie ścieków; – za wywóz i/lub składowanie odpadów na wysypisku, za unieszkodliwianie odpadów inne niż składowanie,

również za przeniesienie obowiązku odzysku, recyklingu odpadów na organizację odzysku,– naliczone opłaty usługowe za oczyszczanie gleby oraz wód powierzchniowych i podziemnych przez jednostki

zewnętrzne;Wiersz 4a. Opłaty usługowe płacone jednostkom sektora publicznego

Jeżeli dostawcą usług służących ochronie środowiska była jednostka sektora publicznego (przedsiębiorstwo Skarbu Państwa, gminy, spółka z udziałem gminy), kwotę podaną w wierszu 4 należy powtórzyć w wierszu 4a.

Wiersz 5. Koszty badań i rozwojuSą to koszty badań i rozwoju związane ze zmniejszeniem oddziaływania jednostki na powietrze atmosferyczne i klimat, wody powierzchniowe i podziemne, glebę, służące ochronie bioróżnorodności i krajobrazu, ochronie przed hałasem, wibracjami i promieniowaniem. Jeżeli kosztów badań i rozwoju nie uda się przypisać do określonych dziedzin ochrony środowiska, to kwotę proszę wpisać w kolumnie 8.

Wiersz 6. Koszty kontroli, monitoringu i badań laboratoryjnychSą to koszty kontroli, monitoringu, badań laboratoryjnych związane z ochroną powietrza atmosferycznego i klimatu, gospodarką ściekową, ochroną gleby i wód powierzchniowych i podziemnych, ochroną bioróżnorodności i krajobrazu, ochroną przed hałasem, wibracjami i promieniowaniem. Jeżeli kosztów kontroli, monitoringu i badań laboratoryjnych nie uda się przypisać do określonych dziedzin ochrony środowiska, to kwotę proszę wpisać w kolumnie 8.

Wiersz 7. Koszty innych działań związanych z ochroną środowiskaSą to na przykład koszty:

– utrzymania stref ochronnych wokół zakładu produkcyjnego ze względu na ochronę powietrza;– utrzymania stref ochrony wokół oczyszczalni ścieków, własnych składowisk lub innych urządzeń

do unieszkodliwiania odpadów– przeciwerozyjnych nasadzeń leśnych w wąwozach i parowach, na brzegach rzek i zbiorników wodnych,

na wydmach, tarasach i zboczach górskich zagrożonych erozją, zakwaszania i nasycania solą oraz regulacji stanu wilgotności gleby;

W kolumnie 8 należy podać koszty nie ujęte we wcześniej wymienionych dziedzinach (kolumny od 1 do 7), a związane z działaniami na rzecz ochrony środowiska oraz:

– koszty wszelkich działań skierowanych na wprowadzanie w życie i utrzymywanie w mocy decyzji podejmowanych w celu ochrony środowiska – koszty funkcjonowania stanowiska lub zakładowej komórki ochrony środowiska;

– koszty kursów, szkoleń itp. prowadzonych przez specjalistów własnych lub wyspecjalizowane jednostki w zakresie ochrony środowiska;

Wiersz 8 – należy wypełnić po określeniu wysokości kosztów przypadających na poszczególne rodzaje kosztów, jako suma wierszy: 1+2+3+4+5+6+7. Całkowite koszty ochrony środowiska w danej dziedzinie należy rozbić na:

koszty działań podejmowanych we własnym zakresie (Wiersz 9) – np. koszty związane z funkcjonowaniem urządzeń służących ochronie środowiska, koszty związane z wdrożeniem bardziej przyjaznych środowisku technologii, koszty zarządzania, edukacji, szkoleń i informacji związane z własnym personelem, opłaty ekologiczne, produktowe, koszty badań i rozwoju, koszty monitoringu wykonywanego przez własnych pracowników;Z kosztów działań podejmowanych we własnym zakresie ogółem należy wyodrębnić: koszty związane z zatrudnieniem pracowników (płace plus narzuty do płac) – Wiersz 10, wysokość odpisów amortyzacyjnych – Wiersz 11.Suma kwot w Wierszach 10 i 11 powinna być mniejsza lub równa (jeśli nie występują inne rodzaje kosztów, np. koszty zużycia materiałów, energii itp.) kwocie podanej w Wierszu 9.

127

koszty działań świadczonych przez podmioty zewnętrzne (Wiersz 12) – głównie naliczone opłaty za wywóz i składowanie odpadów, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, utrzymanie sieci kanalizacyjnej przez podmioty zewnętrzne, oczyszczanie gleby przez wyspecjalizowane jednostki, koszty monitoringu prowadzonego przez podmioty zewnętrzne, płatności dla konsultantów zewnętrznych, np.: za ekspertyzy w zakresie ochrony środowiska, szkolenia, wdrożenie i certyfikację systemu zarządzania środowiskowego itp.

Dział 2. Źródła finansowania kosztów bieżących poniesionych na ochronę środowiskaW Dziale tym należy podać, z jakich źródeł zostały sfinansowane koszty bieżące (nie inwestycyjne) poniesione

na ochronę środowiska. Wyróżniono:– przychody za usługi w zakresie ochrony środowiska – głównie za oczyszczanie ścieków, wywóz i

unieszkodliwianie odpadów lub inne usługi w zakresie ochrony środowiska, jeżeli stanowią podstawową lub drugoplanową działalność jednostki sprawozdawczej,

– środki własne jednostki sprawozdawczej, w tym pożyczki i kredyty,– subwencje i dotacje (pomoc bezzwrotna) z: budżetu centralnego lub samorządowego, celowych

funduszy ekologicznych wszystkich szczebli, ze źródeł zagranicznych (w tym ze środków przedakcesyjnych Unii Europejskiej i środków UE po akcesji, np. SPO, ZPORR i inne),

– inne środki – jeżeli występują, proszę określić z jakich źródeł pochodzą.Dział 3. Przychody i oszczędności osiągane z tytułu działalności związanej z ochroną środowiska

Informacje w tym Dziale zamieszczają jedynie te jednostki organizacyjne, w których funkcjonują urządzenia ochronne końca rury lub zapobiegające powstawaniu zanieczyszczeń. Należy określić przychody i oszczędności osiągane z tytułu funkcjonowania poszczególnych urządzeń ochronnych, przy czym:– przychody – są to głównie przychody ze sprzedaży produktów ubocznych, odzyskanych w procesie

oczyszczania lub nowo wytworzonych produktów (np. biogaz, kompost, energia ze spalania odpadów, surowce wtórne),

– oszczędności – stanowią głównie oszczędności z tytułu ponownego wykorzystania odzyskanych w procesie oczyszczania lub nowo wytworzonych produktów w procesie produkcyjnym przez jednostkę (np. wykorzystanie biogazu do celów grzewczych – oszczędność w zakupie ciepła z zewnątrz), oszczędności z tytułu redukcji wydatków na zatrudnienie, zakup energii itp., oszczędności z tytułu zmniejszenia sumy uiszczanych opłat ekologicznych, z tytułu zmniejszenia sumy uiszczanych opłat usługowych, itp. Oszczędności nie liczy się, jeżeli dane urządzenie ochronne służy wyłącznie spełnieniu wymagań prawnych (w ramach posiadanych pozwoleń), tzn. że bez danego urządzenia podmiot działałby niezgodnie z prawem. Jedynie „nadwyżki” redukowanych zanieczyszczeń są podstawą do określenia wysokości oszczędności.

128

Załącznik 3

Informacja o zakresie korzystania ze środowiskai wysokości należnych opłat

129

Załączniki do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2005 r. (Dz. U. Nr 252 z 2005 r. poz. 2128)

WZÓR Załącznik nr 1Wykaz zawierający zbiorcze zestawienie informacji o zakresie korzystania ze środowiska oraz wysokości należnych opłatZBIORCZE ZESTAWIENIE INFORMACJI O ZAKRESIE KORZYSTANIA ZE ŚRODOWISKA ORAZ WYSOKOŚCI NALEŻNYCH OPŁAT 1)

półrocze / rok:

Podmiot korzystający ze środowiskaNazwa: Adres:

REGON: Telefon/faks:

Lp. Rodzaj korzystania ze środowiska Kod tabeli 2) Wysokość opłaty [zł]

1. Wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza1.1. Źródła powstawania substancji wprowadzanych do powietrza A

1.2. Przeładunek benzyn silnikowych B

1.3.Kotły o nominalnej mocy cieplnej do 5 MW opalane węglem kamiennym, koksem, drewnem, olejem lub paliwem gazowym, dla których nie jest wymagane pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza albo pozwolenie zintegrowane

C

1.4. Silniki spalinowe D

1.5. Chów lub hodowla drobiu E

I Wysokość opłaty za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza ogółem 3)

2. Pobór wód2.1 Woda podziemna A

2.2. Woda powierzchniowa śródlądowa B

2.3. Morskie wody wewnętrzne C

II Wysokość opłaty za pobór wód ogółem 3)

3. Wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi3.1.1. Ścieki o kodzie a 4) A

3.1.2. Ścieki o kodzie b 4) A

3.1.3. Ścieki o kodzie c 4) A

3.1.4. Ścieki o kodzie d 4) A

3.1.5. Ścieki rolniczo wykorzystane A

3.2. Wody chłodnicze B

3.3. Wody opadowe lub roztopowe pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, z wyjątkiem kanalizacji ogólnospławnej C

3.4. Wody zasolone D3.5. Wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb innych niż łososiowate lub

innych organizmów wodnych E

III Wysokość opłaty za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi ogółem 3)

4. Składowanie odpadów4.1. Odpady składowane selektywnie A

4.2. Odpady składowane nieselektywnie A

IV Wysokość opłaty za składowanie odpadów ogółem 3)

Suma opłat ogółem 5) [zł]

130

O b j a ś n i e n i a :1) Wypełnia się w każdym przypadku przedkładania któregokolwiek z wykazów zawartych w załącznikach nr 2 – 5.2) Oznaczenie literowe tabel w załącznikach nr 2 – 5; należy podkreślić kod tej tabeli, którą dany podmiot korzystający ze środowiska wypełnił.3) Zaokrągla się do pełnych złotych w ten sposób, że końcówkę kwoty mniejszą niż 50 groszy pomija się, a końcówkę kwoty wynoszącą 50 i więcej groszy podwyższa się do pełnych złotych.4) Kody rodzajów ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi:a) ścieki bytowe, w wyłączeniem ścieków bytowych wchodzących w skład ścieków komunalnych, ścieków przemysłowych lub ścieków innych niż ścieki komunalne albo ścieki przemysłowe,b) ścieki komunalne inne niż ścieki bytowe wprowadzane urządzeniami służącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych,c) ścieki przemysłowe wprowadzane z urządzeń innych niż wymienione w lit. b,d) ścieki inne niż wymienione w lit. a – c.5) Suma opłat za poszczególne rodzaje korzystania ze środowiska, określonych w wierszach I, II, III i IV; nie wlicza się do niej opłat z tytułu tych rodzajów korzystania ze środowiska, których półroczna wysokość nie przekracza 400 zł.

Pouczenie:Zawarte w wykazie informacje o wysokości należnych opłat stanowią podstawę do wystawienia tytułu wykonawczego, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954).

.................................. ......................................... ..............................................(data) (podpis osoby wypełniającej) (podpis osoby upoważnionej do

reprezentowania podmiotu)

131

Załącznik nr 2 W Z Ó R

Wykaz zawierający informacje o ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz dane, na podstawie których określono te ilości oraz informacje o wysokości należnych opłat

WPROWADZANIE GAZÓW LUB PYŁÓW DO POWIETRZA* półrocze / rok:Podmiot korzystający ze środowiska

Mie

jsce

/ m

iejs

ca

korz

ysta

nia

ze

środ

owis

ka

Lp. Adres Gmina PowiatNazwa: Adres:

REGON: Telefon / faks:

* W niniejszym wykazie wypełnia się tylko te tabele, które dotyczą danego podmiotu korzystającego ze środowiska. W tabelach należy podać wielkości wraz z jednostkami miary, w których zostały wyrażone.

TABELA A

CHARAKTERYSTYKA ŹRÓDEŁ POWSTAWANIA SUBSTANCJI WPROWADZANYCH DO POWIETRZA Lp. Adres Rodzaj instalacji /

działalności Nominalna moc cieplna urządzenia spalającego

paliwo [MW]

Rodzaj urządzenia ochronnego

Pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza/zintegrowane 1)

Zużycie surowców, materiałów, ilość

produktów lub inna wielkość 2)

nr i data wydania oraz organ, który wydał

Termin obowiązywania

1 2 3 4 5 6 7 8

Wielkość emisji ze wskazanej instalacji lub działalności 3): ...

Źródło powstawania wprowadzanych do powietrza substancji 4): ...Lp. Nazwa i kod substancji 5) Skuteczność/

dyspozycyjność urządzenia ochronnego [%]

Wskaźnik emisji/Wyniki pomiarów 6) 7)

Wielkość emisji [kg] Jednostkowa stawka opłaty 8)

[zł/kg]Wysokość opłaty

[zł]

1 2 3 4 5 6 7

133

Wysokość opłaty ogółem [zł]TABELA A (cd.)

Charakterystyka paliwLp. Rodzaj paliwa Zużycie

[Mg lub m3]Wartość opałowa[kJ/kg lub kJ/m3]

Zawartość popiołu [%]

Zawartość siarki [% lub mg/m3]

1 2 3 4 5 6

Lp. Gmina Suma opłat za wprowadzanie gazów do powietrza w poszczególnych gminach [zł]

Wysokość opłaty ogółem [zł]

134

TABELA BPRZEŁADUNEK BENZYN SILNIKOWYCH *) Gmina:

Lp. Rodzaj operacji technicznej Ilość przeładowanej benzyny [Mg]

Skuteczność redukcji emisji [%]

Jednostkowa stawka opłat [zł/Mg]

Wysokość opłaty

[zł]1 2 3 4 5 6

1. Napełnianie zbiorników z dachem stałym2. Opróżnianie zbiorników z dachem pływającym3. Napełnianie zbiorników podziemnych4. Napełnianie zbiorników naziemnych w kontenerowych stacjach paliw5. Napełnianie cystern kolejowych6. Napełnianie cystern samochodowych7. Napełnianie zbiorników pojazdów


*) Niniejszą tabelę wypełnia się oddzielnie dla każdej gminy. W tabeli wypełnia się tylko te pozycje, które dotyczą danego podmiotu korzystającego ze środowiska.

Lp. Gmina Suma opłat za wprowadzanie gazów do powietrza z przeładunku benzyn silnikowych w poszczególnych gminach [zł]


135

TABELA C

Wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza z kotłów o nominalnej mocy cieplnej do 5 MW opalanych węglem kamiennym, koksem, drewnem, olejem lub paliwem gazowym, dla których nie jest wymagane pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza albo pozwolenie zintegrowane *)

Gmina:

Lp. Rodzaje kotłów Liczba kotłów

Zużycie paliwa

[Mg lub m3]

Jednostkowa stawka opłaty

[zł/Mg lub zł/106 m3]

Wysokość opłaty

[zł]I Kotły opalane węglem kamiennym

1 kocioł z rusztem mechanicznym, z urządzeniem odpylającym nominalna moc cieplna 3 MWnominalna moc cieplna > 3 MW i 5 MW

2 kocioł z rusztem mechanicznym, bez urządzenia odpylającego, o nominalnej mocy cieplnej 5 MW3 kocioł z rusztem stałym, z ciągiem naturalnym, o nominalnej mocy cieplnej 5 MW4 kocioł z rusztem stałym, z ciągiem sztucznym, z urządzeniem odpylającym, o nominalnej mocy cieplnej 5 MW5 kocioł z rusztem stałym, z ciągiem sztucznym, bez urządzenia odpylającego, o nominalnej mocy cieplnej 5 MWII Kotły o nominalnej mocy cieplnej 5 MW opalane koksem1 kocioł z rusztem stałym, z ciągiem naturalnym2 kocioł z rusztem stałym, z ciągiem sztucznym, z urządzeniem odpylającym3 kocioł z rusztem stałym, z ciągiem sztucznym, bez urządzenia odpylającego

III Kotły o nominalnej mocy cieplnej 5 MW opalane drewnemIV Kotły o nominalnej mocy cieplnej 5 MW opalane olejem1 olej lekki (zawartość siarki nie większa niż 0,5%)2 olej opałowy (zawartość siarki nie większa niż 1%)3 olej opałowy (zawartość siarki od 1% do 1,5%)4 olej napędowyV Kotły opalane paliwem gazowym

1 gaz ziemny wysokometanowy nominalna moc cieplna 1,4 MWnominalna moc cieplna > 1,4 MW i 5 MW

2 gaz ziemny zaazotowany nominalna moc cieplna 1,4 MWnominalna moc cieplna > 1,4 MW i 5 MW

3 gaz płynny propan-butan nominalna moc cieplna 5 MW



Lp. Gmina Suma opłat za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza z kotłów w poszczególnych gminach [zł]

136

Wysokość opłaty ogółem [zł]137

TABELA D

WPROWADZANIE GAZÓW LUB PYŁÓW DO POWIETRZA Z PROCESÓW SPALANIA PALIW W SILNIKACH SPALINOWYCH *)

Lp. Rodzaj silnika spalinowego Rodzaj paliwa Zużycie paliwa 9) [Mg] Jednostkowa stawka opłaty [zł/Mg][Mg]

Wysokość opłaty [zł]

1 2 3 4 5 6

1. Silniki w samochodach osobowych zarejestrowanych po raz pierwszy do dnia 30.06.1995 r.

benzyna silnikowa

gaz płynny propan-butan

olej napędowy

2. Silniki w samochodach osobowych zarejestrowanych po raz pierwszy po dnia 30.06.1995 r.

benzyna silnikowa


olej napędowy

3. Silniki w samochodach innych niż osobowe o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 Mg zarejestrowanych po raz pierwszy do dnia 30.06.1995 r.

benzyna silnikowa


olej napędowy

4 Silniki w samochodach innych niż osobowe o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 Mg zarejestrowanych po raz pierwszy po dnia 30.06.1995 r.

benzyna silnikowa


olej napędowy

5. Silniki w pojazdach samochodowych o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 Mg z dokumentem potwierdzającym spełnianie wymagań EURO 1 olej napędowy



8. Silniki w pojazdach samochodowych o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 Mg bez dokumentu potwierdzającego spełnianie wymagań EURO 1, 2 i 3, z wyjątkiem autobusów

benzyna silnikowa

olej napędowy

9. Silniki w autobusach bez dokumentu potwierdzającego spełnianie wymagań EURO 1, 2 i 3 olej napędowy

10. Silniki w ciągnikach rolniczych olej napędowy

11. Silniki w maszynach roboczychbenzyna silnikowa

olej napędowy

12. Silniki w pojazdach szynowych olej napędowy

Wysokość opłaty ogółem [zł]*) W tabeli wypełnia się tylko te pozycje, które dotyczą danego podmiotu korzystającego ze środowiska.

138

TABELA E

WPROWADZANIE GAZÓW LUB PYŁÓW DO POWIETRZA Z CHOWU LUB HODOWLI DROBIU *)

Lp. Adres Ferma chowu lub hodowli drobiu

Pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza / zintegrowane

nr i data wydania oraz organ, który wydał termin obowiązywania1 2 3 4 5

Ferma chowu lub hodowli drobiu 11) : ...

Lp. System chowu lub hodowli drobiu

Liczba stanowisk w budynku inwentarskim

faktycznie wykorzystanaw procesie produkcyjnym

Faktyczny czas utrzymywania drobiu

wyrażony jako procentowa część roku [%]

Jednostkowa stawka opłaty 8)

[zł/100 stanowisk i rok]


1 2 3 4 5 6I. Stada reprodukcyjne

1. System bezklatkowy, ściółkowya) kury nieśneb) kury miesne

2. System bezklatkowy, ściółkowy, z mechanicznym podsuszaniem odchodów

a) kury nieśneb) kury miesne

II. Kury nieśne

1. System klatkowy, z otwartym zbiornikiem na odchody

a) zbiornik nienapowietrzanyb) zbiornik napowietrzany

2. System klatkowy, z zamkniętym zbiornikiem na odchody, z podsuszaniem odchodów3. System klatkowy, z taśmowym usuwaniem odchodów4. System bezklatkowy, ściółkowy5. System bezklatkowy, ściółkowy, z mechanicznym podsuszaniem odchodów

III. Brojlery kurze1. System bezklatkowy, ściółkowy2. System bezklatkowy, ściółkowy, z mechanicznym podsuszaniem odchodów3. System klatkowy, z mechanicznym podsuszaniem odchodów

139

Lp. System chowu lub hodowli drobiu

Liczba stanowisk w budynku inwentarskim

faktycznie wykorzystanaw procesie produkcyjnym

Faktyczny czas utrzymywania drobiu

wyrażony jako procentowa część roku [%]

Jednostkowa stawka opłaty 8)

[zł/100 stanowisk i rok]


1 2 3 4 5 6IV. Kurczęta (odchowanie)1. System bezklatkowy, ściółkowy2. System bezklatkowy, ściółkowy, z mechanicznym podsuszaniem odchodów3. System klatkowy, z mechanicznym podsuszaniem odchodówV Indyki system bezklatkowy, ściółkowyVI Perlice system bezklatkowy, ściółkowyVII Gęsi, kaczki system bezklatkowy, ściółkowy



Lp. Gmina Suma opłat za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza z chowu lub hodowli drobiu w poszczególnych gminach [zł]


O b j a ś n i e n i a :1) Dotyczy instalacji.2) Należy podać wielkość, do której odnosi się wskaźnik emisji.3) Wypełniane oddzielnie dla każdej instalacji lub działalności; należy wskazać instalację lub działalność.4) Wypełniane oddzielnie dla każdego źródła powstawania wprowadzanych do powietrza substancji; należy wskazać źródło.5) Numer porządkowy z listy substancji objętych opłatami zawartej w tabeli A w załączniku nr 1 do rozporządzenia w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska. W przypadku, gdy

substancja zaliczona została do grupy związków z tej listy, należy podać dokładną nazwę substancji.6) W opisie należy podać warunki eksploatacyjne występujące w trakcie pomiarów, w przypadku pomiarów ciągłych – średnie emisje dobowe.7) Z wyłączeniem informacji dotyczących wyników pomiarów dołączonych do wykazu.8) W przypadku braku wymaganego pozwolenia jednostkową stawkę opłaty należy zwiększyć o:

100 % – za korzystanie ze środowiska do dnia 31 grudnia 2006 r., 200 % – za korzystanie ze środowiska w latach 2007 – 2008,

140

500 % – za korzystanie ze środowiska od dnia 1 stycznia 2009 r.,9) Zużycie paliwa wyrażone w jednostce objętości przelicza się na jednostkę masy uwzględniając, że gęstość:

benzyny silnikowej wynosi 0,755 kg/l gazu płynnego propanu – butanu wynosi 0,5 kg/l, oleju napędowego wynosi 0,84 kg/l.

10) Opłatę za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza oblicza się według wzoru:O = q k t 10-4

w którym:O – opłata za gazy lub pyły wprowadzane do powietrza z chowu lub hodowli drobiu,q – jednostkowa stawka opłaty,k – liczba stanowisk w budynku inwentarskim faktycznie wykorzystana w procesie produkcyjnym,t – faktyczny czas utrzymywania drobiu wyrażony jako procentowa część roku,10–4 – mnożnik uwzględniający to, że jednostkowa stawka opłaty odniesiona jest do 100 stanowisk dla drobiu, a czas utrzymywania drobiu wyrażony jest jako procentowa część

roku.11) Wypełniane oddzielnie dla każdej fermy; należy wskazać fermę.


................................................... ............................................. ...............................................................................................(data) (podpis osoby wypełniającej) (podpis osoby upoważnionej do reprezentowania podmiotu)

141


Wykaz zawierający informacje o ilości i jakości pobranej wody podziemnej, wody powierzchniowej śródlądowej i morskich wód wewnętrznych oraz informacje o wysokości należnych opłat

POBÓR WÓD * półrocze / rok:

Podmiot korzystający ze środowiska

Mie

jsce

/ m

iejs

ca

korz

ysta

nia

ze

środ

owis

ka

Lp. Adres Gmina Powiat RZGWNazwa: Adres:

REGON: Telefon / faks:

* W niniejszym wykazie wypełnia się tylko te tabele, które dotyczą danego podmiotu korzystającego ze środowiska. Tabele wypełnia się oddzielnie dla każdego ujęcia wody.

TABELA A

POBÓR WODY PODZIEMNEJ

Ujęcie wody Pozwolenie wodnoprawneadres nazwa ujęcia Nr i data decyzji oraz organ, który wydał Termin obowiązywania

1 2 3 4

Ilość pobranej wody podziemnej [m3]

Pobór wody ogółem Pobór wody inny 1) Woda sprzedana z ogólnego poboru Woda zakupiona Woda, której zużycie spowodowało powstanie ścieków 2)

1 2 3 4 5

142

Pobór wody na cele według kodów Współczynnik różnicujący 4) Jednostkowa stawka opłaty

[zł]

Stawka opłaty 5), 6)

[zł]

Wysokość opłaty

[zł]kod 3) ilość1 2 3 4 5 6

abc


Jakość pobranej wody podziemnej

Wskaźniki Zawartość w pobranej wodzie [mg/dm3] Ilość substancji w pobranej wodzie, której zużycie spowodowało powstanie ścieków 2) [kg]

1 2 3BZT5 ChZT – CrZawiesina ogólnaSuma jonów chlorków i siarczanów Inne substancje: Fenole lotne

Metale ciężkie7)

Pozostałe 8)

Lp. Gmina Suma opłat za pobór wody podziemnej w poszczególnych gminach [zł]


143

TABELA B

POBÓR WODY POWIERZCHNIOWEJ ŚRÓDLĄDOWEJ

Ujęcie wody Pobór wody (płynąca, stojąca)

Pozwolenie wodnoprawneadres nazwa ujęcia Nr i data decyzji oraz organ, który wydał Termin obowiązywania

1 2 3 4 5

Ilość pobranej wody powierzchniowej śródlądowej [m3]

Pobór wody ogółem Pobór wody inny 1) Woda sprzedana z ogólnego poboru Woda zakupiona Woda, której zużycie spowodowało powstanie ścieków 2)

1 2 3 4 5

Pobór wody na cele według kodów Współczynnik różnicujący 10)

Współczynnik różnicujący (RZGW) 11)


[zł]

Stawka opłaty 6), 12)

[zł]

Wysokość opłaty

[zł]kod 9) ilość1 2 3 4 5 6 7

ab


144

Jakość pobranej wody podziemnej



Metale ciężkie7)

Pozostałe 8)

Lp. Gmina Suma opłat za pobór wody powierzchniowej śródlądowej w poszczególnych gminach [zł]


145

TABELA CPOBÓR MORSKICH WÓD WEWNĘTRZNYCH

Ujęcie wody Pozwolenie wodnoprawne Pobór wody[m3]

Woda sprzedana

z ogólnego poboru

[m3]

Woda zakupiona [m3]

Woda, której zużycie spowodowało powstanie

ścieków 2) [m3]adres Nazwa ujęcia Nr i data wydania oraz

organ, który wydałTermin

obowiązywania

1 2 3 4 5 6 7 8

Jakość pobranych morskich wód wewnętrznych



Metale ciężkie7)

Pozostałe 8)

O b j a ś n i e n i a :1) Pobór wody inny oznacza ilość wody pobranej na potrzeby własne zakładu (np. płukanie sieci wodociągowej, potrzeby technologiczne stacji uzdatniania) oraz straty wody w sieci.2) Wypełnia się przy ustalaniu opłaty za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi w przypadku pomniejszenia ilości substancji zawartych w ściekach o ilość tych substancji zawartych w

pobranej wodzie, której zużycie spowodowało powstanie tych ścieków, o ile dysponuje danymi w tym zakresie, zgodnie z art. 295 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 i Nr 115, poz. 1229, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271 i Nr 233, poz. 1957, z 2003 r. Nr 46, poz. 392, Nr 80, poz. 717 i 721, Nr 162, poz. 1568, Nr 175, poz. 1693, Nr 190, poz. 1865 i Nr 217, poz. 2124, z 2004 r. Nr 19, poz. 177, Nr 49, poz. 464, Nr 70, poz. 631, Nr 91, poz. 875, Nr 92, poz. 880, Nr 96, poz. 959, Nr 121, poz. 1263, Nr 273, poz. 2703 i Nr 281, poz. 2784 oraz z 2005 r. Nr 25, poz. 202, Nr 62, poz. 552, Nr 113, poz. 954, Nr 130, poz. 1087, Nr 132, poz. 1110, Nr 163, poz. 1362, Nr 167, poz. 1399, Nr 169, poz. 1420, Nr 175, poz. 1458 i 1462, Nr 180, poz. 1495 i Nr 249, poz. 2104).

3) Kody odpowiadające celom przeznaczenia pobranej wody podziemnej na:a) zaopatrzenie ludności w wodę przeznaczoną do spożycia lub na cele socjalno-bytowe,b) potrzeby produkcji, w której woda wchodzi w skład albo bezpośredni kontakt z produktami żywnościowymi lub farmaceutycznymi, lub na cele konfekcjonowania,c) inne cele.Podana ilość wody powinna uwzględniać proporcjonalne rozliczenie strat wody w sieci i wody pobranej na potrzeby własne zakładu w odniesieniu do poszczególnych celów przeznaczenia pobranej wody.

4) Współczynniki różnicujące odpowiadające sposobom uzdatniania, które wykonuje podmiot dokonujący poboru wód podziemnych, w zależności od jej jakości:

146

a) woda nie podlega żadnym procesom uzdatniania lub woda podlega wyłącznie dezynfekcji lub demineralizacji albo innym procesom uzdatniania nie wymienionym poniżej,b) woda podlega procesom odżelaziania i utleniania c) woda podlega procesom odmanganiania,d) woda podlega procesom usuwania amoniaku, koagulacji domieszek lub adsorpcji,e) woda podlega procesom usuwania azotanów lub metali ciężkich;Wysokość współczynników różnicujących odpowiadających wyżej wymienionym sposobom uzdatniania jest określona w rozporządzeniu w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska.

5) Stawka opłaty jest iloczynem jednostkowej stawki opłaty za pobór wody podziemnej na poszczególne cele i współczynnika różnicującego odpowiadającego sposobom uzdatniania wody.6) W przypadku braku wymaganego pozwolenia jednostkową stawkę opłaty należy zwiększyć o:

100 % – za korzystanie ze środowiska do dnia 31 grudnia 2006 r., 200 % – za korzystanie ze środowiska w latach 2007 – 2008, 500 % – za korzystanie ze środowiska od dnia 1 stycznia 2009 r.,

7) Rtęć, kadm, cynk, miedź, nikiel, chrom, ołów, arsen, wanad, srebro; Należy podać zawartość osobno dla każdego metalu.8) heksachlorocykloheksanu (HCH), tetrachlorometanu (czterochlorku węgla – CCl4), pentachlorofenolu (PCP), aldryny, dieldryny, endryny, izodryny, heksachlorobenzenu (HCB),

heksachlorobutadienu (HCBD), trichlorometanu (chloroformu – CHCl3), 1,2-dichloroetanu (EDC), trichloroetylenu (TRI), tetrachloroetylenu (nadchloroetylenu – PER), trichlorobenzenu (TCB); należy podać zawartość osobno dla każdej substancji.

9) Kody odpowiadające celom przeznaczenia pobranej wody powierzchniowej śródlądowej na:a) zaopatrzenie ludności w wodę przeznaczoną do spożycia lub na cele socjalno-bytowe,b) inne cele.Podana ilość wody powinna uwzględniać proporcjonalne rozliczenie strat wody w sieci i wody pobranej na potrzeby własne zakładu w odniesieniu do poszczególnych celów przeznaczenia pobranej wody.

10) Współczynniki różnicujące odpowiadające sposobom uzdatniania, które wykonuje podmiot dokonujący poboru wód powierzchniowych śródlądowych, w zależności od jej jakości:a) woda nie jest uzdatniania lub jest uzdatniana za pomocą cedzenia na kratach lub sitach oraz usuwania z niej zawiesin bez stosowania chemicznych środków wspomagających, bądź woda

jest uzdatniana za pomocą innych procesów uzdatniania nie wymienionych poniżej,b) woda podlega filtracji pospiesznej lub jest ujmowana wody za pomocą urządzeń infiltracyjnych,c) woda podlega procesom koagulacji, flokulacji lub filtracji powolnej albo procesom odżelaziania i odmanganiania w przypadku wody z ujęć infiltracyjnych,d) woda podlega procesom membranowym, wymiany jonowej, sorpcji na węglu aktywnym, utleniania ozonem lub innymi utleniaczami.Wysokość współczynników różnicujących odpowiadających wyżej wymienionym sposobom uzdatniania określona jest w rozporządzeniu w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska.

11) Współczynniki różnicujące dla wód powierzchniowych śródlądowych dla części obszarów kraju, określonych jako obszary działania Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej (RZGW). Wysokość tych współczynników określona jest w rozporządzeniu w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska.

12) Stawka opłaty jest iloczynem jednostkowej stawki opłaty za pobór wody podziemnej śródlądowej na poszczególne cele, współczynników różnicujących w zależności od sposobu uzdatniania wody i obszaru działania Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej.



147


Wykaz zawierający informacje o ilości, stanie, składzie i rodzajach ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi oraz informacje o wysokości należnych opłat

WPROWADZANIE ŚCIEKÓW DO WÓD LUB DO ZIEMI* półrocze / rok:

Podmiot korzystający ze środowiska

Mie

jsce

/ m

iejs

ca

korz

ysta

nia

ze

środ

owis

ka

Lp. Adres Gmina Powiat RZGW

Nazwa: Adres:

REGON: telefon/faks:

* W niniejszym wykazie wypełnia się tylko te tabele, które dotyczą danego podmiotu korzystającego ze środowiska.

TABELA A

WPROWADZANIE ŚCIEKÓW DO WÓD LUB DO ZIEMI

Lp. Odbiornik ścieków Rodzaj odbiornika(rzeka, jezioro, ziemia, wewnętrzne wody morskie,

wody morza terytorialnego)

Pozwolenie wodnoprawne / zintegrowaneadres nazwa odbiornika Nr i data wydania oraz organ,

który wydałTermin obowiązywania

1 2 3 4 5 6

148

Ilość i jakość wprowadzanych ścieków 1)

Wprowadzane ścieki Wskaźniki Zawartość[mg/dm3]

Ilość substancji

brutto 4) [kg]

Ilość substancji w pobranej

wodzie 4) [kg]

Ilość substancji

netto 5) [kg]


[zł]

Współczynnik różnicujący 6)

Stawka opłaty 7), 8), 9)

[zł]

Wysokość opłaty za poszczególne substancje [zł]

kod 2) ilość [m3]

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11BZT5

ChZT-CrZawiesina ogólnaSuma jonów chlorków i siarczanów

Inne substancje: Fenole lotneMetale ciężkie 10)

Pozostałe 11)

Wysokość opłaty ogółem 12) [zł]

Lp. Gmina Suma opłat za wprowadzanie ścieków w poszczególnych gminach [zł]


149

TABELA B

WPROWADZANIE WÓD CHŁODNICZYCH

L.p.Odbiornik ścieków Rodzaj odbiornika

(rzeka, jezioro, ziemia, wewnętrzne wody morskie, wody morza terytorialnego)

Pozwolenie wodnoprawne / zintegrowaneadres nazwa odbiornika Nr i data wydania oraz organ, który wydał Termin obowiązywania

1 2 3 4 5 6

Lp.Wody chłodnicze

Temperatura odbiornika [oC]

Jednostkowa stawka opłaty 8), 9) [zł

Wysokość opłaty [zł]zakres temperatur wód chłodniczych

ilość [1000 m3] temperatura [oC] t > 26oC i 32oC t > 32oC i 35oC t > 35oC

1 2 3 4 5 6 7 8


Lp. Gmina Suma opłat za wprowadzanie wód chłodniczych w poszczególnych gminach [zł]


150

TABELA C

WPROWADZANIE WÓD OPADOWYCH LUB ROZTOPOWYCH POCHODZĄCYCH Z POWIERZCHNI ZANIECZYSZCZONYCH O TRWAŁEJ NAWIERZCHNI UJĘTYCH W OTWARTE LUB ZAMKNIĘTE SYSTEMY KANALIZACYJNE, Z WYJĄTKIEM KANALIZACJI OGÓLNOSPŁAWNEJ

L.p. Odbiornik ścieków Rodzaj odbiornika(rzeka, jezioro, ziemia, wewnętrzne wody

morskie, wody morza terytorialnego)

Pozwolenie wodnoprawne / zintegrowaneadres Nazwa odbiornika Nr i data wydania oraz organ, który

wydałTermin obowiązywania

1 2 3 4 5 6

Charakterystyka terenu

L.p. Rodzaj terenu Powierzchnia [m2] Roczna jednostkowa stawka opłaty 8), 9) [zł]

Wysokość opłaty półrocznej [zł]

1 2 3 4 51. Powierzchnia terenów przemysłowych, składowych lub baz transportowych2. Powierzchnia portów, o których mowa w ustawie z dnia 21 grudnia 2000r. o żegludze śródlądowej (Dz. U. z

2001 r. Nr 5, poz. 43 i Nr 100 poz. 1085, z 2002 r. Nr 199, poz. 1672, z 2003 r. Nr 211, poz. 2049, z 2004 r. Nr 6, poz. 41, Nr 93, poz. 895 i Nr 96, poz. 959 oraz z 2005 r. Nr 85, poz. 726 i Nr 155, poz. 1298 i Nr 169, poz. 1420), portów morskich i lotnisk

3. Powierzchnia dróg i parkingów o nawierzchni szczelnej, w tym także położonych na terenach, o których mowa w lp. 1

4. Powierzchnia parkingów o nawierzchni nieszczelnej, o liczbie miejsc parkingowych powyżej 500 samochodów, w tym także położonych na terenach, o których mowa w lp. 1

5. Powierzchnia dróg i parkingów o nawierzchni szczelnej, położonych w miastach o gęstości zaludnienia przekraczającej 11300 osób/km2 13)


Lp. Gmina Suma opłat za wprowadzanie wód opadowych lub roztopowych w poszczególnych gminach [zł]


151

TABELA D

WPROWADZANIE WÓD ZASOLONYCH

L.p.Odbiornik ścieków Rodzaj odbiornika

(rzeka, jezioro, ziemia, wewnętrzne wody morskie, wody morza

terytorialnego)

Pozwolenie wodnoprawne / zintegrowane Ilość wód o zawartości sumy jonów chlorków i siarczanów

500 mg/dm3

[m3]

adres Nazwa odbiornika Nr i data decyzji oraz organ, który wydał

Termin obowiązywania

1 2 3 4 5 6 7

Lp.Wody o zawartości sumy jonów chlorków i siarczanów > 500 mg/dm3 Jednostkowa stawka opłaty 8), 9) [zł]

Wysokość opłaty [zł]ilość [m3] suma jonów chlorków i

siarczanów [mg/dm3] obszar RZGW Gdańsk pozostały obszar RZGW

1 2 3 4 5 6


Lp. Gmina Suma opłat za wprowadzanie wód zasolonych w poszczególnych gminach [zł]


TABELA E

152

WPROWADZANIE WYKORZYSTANYCH WÓD Z OBIEKTÓW CHOWU LUB HODOWLI RYB INNYCH NIŻ ŁOSOSIOWATE LUB INNYCH ORGANIZMÓW WODNYCH.L.p. Odbiornik ścieków Rodzaj odbiornika

(rzeka, jezioro, ziemia, wewnętrzne wody morskie, wody morza terytorialnego)

Pozwolenie wodnoprawne / zintegrowaneadres Nazwa odbiornika Nr i data wydania oraz organ, który

wydałTermin obowiązywania

1 2 3 4 5 6

Lp. Masa początkowa 14) [kg]

Wielkość produkcji w cyklu 140

[kg]

Długość trwania cyklu 140

[lata]

Średnioroczny przyrost masy w cyklu 140 [kg]

Powierzchnia użytkowa stawu 140

[ha]

Średnioroczny przyrost masy w cyklu na 1 ha 140

[kg/ha]

Jednostkowa stawka opłaty 18), 9)

[zł]

Wysokość opłaty 150

[zł]

1 2 3 4 5 6 7 8 9


Lp. Gmina Suma opłat za wprowadzanie wykorzystanych wód z obiektów chowu lub hodowli ryb innych niż łososiowate lub innych organizmów wodnych w poszczególnych gminach [zł]


O b j a ś n i e n i a :

153

1) Tabelę A, w przypadku oddzielnego wprowadzania ścieków o różnych kodach, należy wypełnić dla każdego kodu odrębnie.Tabelę A należy wypełnić także w przypadku wprowadzania wód wykorzystanych na potrzeby chowu lub hodowli ryb łososiowatych; należy podać dane dotyczące jakości tych wód w zakresie wskaźników BZT5, ChZT i zawiesiny ogólnej.Tabelę A należy wypełnić także w przypadku rolniczego wykorzystania ścieków.

2) Kody rodzajów ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi:a) ścieki bytowe, z wyłączeniem ścieków bytowych wchodzących w skład ścieków komunalnych, ścieków przemysłowych lub ścieków innych niż ścieki komunalne albo ścieki

przemysłowe,b) ścieki komunalne inne niż ścieki bytowe wprowadzane urządzeniami służącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych,c) ścieki przemysłowe wprowadzane z urządzeń innych niż wymienione w lit. b,d) ścieki inne niż wymienione w lit. a – c.

W przypadku rolniczego wykorzystania ścieków zamiast kodu wpisać „rwś”.W przypadku wprowadzania wód wykorzystanych na potrzeby chowu lub hodowli ryb łososiowatych zamiast kodu wpisać „rt”.

3) Ilość substancji brutto jest to ilość substancji zawartych w ściekach wprowadzanych do wód lub do ziemi, wyrażonych wskaźnikami wymienionymi w kolumnie 3, pomnożona przez ilość wprowadzanych ścieków.

4) Ilość substancji w pobranej wodzie jest to ilość substancji zawartych w wodzie pobranej przez użytkownika urządzenia wodnego, której zużycie spowodowało powstanie ścieków, obliczona w tabeli A, B lub C załącznika nr 3; wypełnia się przy ustalaniu opłaty za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi w przypadku pomniejszenia ilości substancji zawartych w ściekach o ilość tych substancji zawartych w pobranej wodzie, której zużycie spowodowało powstanie tych ścieków, o ile podmiot dysponuje danymi w tym zakresie, zgodnie z art. 295 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 i Nr 115, poz. 1229, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271 i Nr 233, poz. 1957, z 2003 r. Nr 46, poz. 392, Nr 80, poz. 717 i 721, Nr 162, poz. 1568, Nr 175, poz. 1693, Nr 190, poz. 1865 i Nr 217, poz. 2124, z 2004 r. Nr 19, poz. 177, Nr 49, poz. 464, Nr 70, poz. 631, Nr 91, poz. 875, Nr 92, poz. 880, Nr 96, poz. 959, Nr 121, poz. 1263, Nr 273, poz. 2703 i Nr 281, poz. 2784 oraz z 2005 r. Nr 25, poz. 202, Nr 62, poz. 552, Nr 113, poz. 954, Nr 130, poz. 1087, Nr 132, poz. 1110, Nr 163, poz. 1362, Nr 167, poz. 1399, Nr 169, poz. 1420, Nr 175, poz. 1458 i 1462, Nr 180, poz. 1495 i Nr 249, poz. 2104).

5) Ilość substancji netto jest to ilość substancji brutto pomniejszona o ilość substancji w pobranej wodzie.6) Wysokość współczynników różnicujących dla wskaźników BZT5 i ChZT, odpowiadających wyżej wymienionym kodom rodzajów ścieków, jest określona w rozporządzeniu w sprawie

opłat za korzystanie ze środowiska.7) Stawka opłaty jest iloczynem jednostkowej stawki opłaty i współczynnika różnicującego.8) W przypadku wprowadzania ścieków do jezior wysokość jednostkowej stawki opłaty jest podwajana.9) W przypadku braku wymaganego pozwolenia jednostkową stawkę opłaty należy zwiększyć o:

100 % – za korzystanie ze środowiska do dnia 31 grudnia 2006 r., 200 % – za korzystanie ze środowiska w latach 2007 – 2008, 500 % – za korzystanie ze środowiska od dnia 1 stycznia 2009 r.,

10) Rtęć, kadm, cynk, miedź, nikiel, chrom, ołów, arsen, wanad, srebro; należy podać zawartość osobno dla każdego metalu. 11) heksachlorocykloheksanu (HCH), tetrachlorometanu (czterochlorku węgla – CCl4), pentachlorofenolu (PCP), aldryny, dieldryny, endryny, izodryny, heksachlorobenzenu (HCB),

heksachlorobutadienu (HCBD), trichlorometanu (chloroformu – CHCl3), 1,2-dichloroetanu (EDC), trichloroetylenu (TRI), tetrachloroetylenu (nadchloroetylenu – PER), trichlorobenzenu (TCB); należy podać zawartość osobno dla każdej substancji.

12) Opłatę za wprowadzane ścieki ponosi się za substancje wyrażone jako wskaźniki BZT5,ChZT, zawiesiny ogólnej, sumy jonów chlorków i siarczanów, biorąc pod uwagę wskaźnik, który powoduje opłatę najwyższą. Do tak ustalonej opłaty, w przypadku wprowadzania do wód lub do ziemi ścieków przemysłowych lub komunalnych innych niż bytowe, dolicza się opłatę za substancje wymienione w objaśnieniu 10 i 11. opłatę za wprowadzanie wód wykorzystanych na potrzeby chowu lub hodowli ryb łososiowatych ustala się za substancje wyrażone wskaźnikami BZT5, ChZT i zawiesiny ogólnej, biorąc pod uwagę wskaźnik, który powoduje opłatę najwyższą.

13) Podana gęstość zaludnienia odnosi się do granicy miasta.14) Masa początkowa jest to masa ryb albo innych organizmów wodnych na początku cyklu produkcyjnego.

Wielkość produkcji w cyklu jest to masa ryb albo innych organizmów wodnych wyprodukowanych w cyklu produkcyjnym.Długość trwania cyklu odnosi się do okresu od dnia 1 maja roku rozpoczynającego cykl do dnia 30 kwietnia roku następującego po zakończeniu cyklu produkcyjnego.Średnioroczny przyrost masy w cyklu jest to wielkość produkcji ryb lub innych organizmów wodnych w cyklu pomniejszona o masę początkową i podzielona przez długość trwania cyklu.Powierzchnia użytkowa stawu/ów jest to powierzchnia wykorzystana w cyklu produkcyjnym.

154

Średnioroczny przyrost masy w cyklu na 1 ha jest to średnioroczny przyrost masy w cyklu podzielony przez powierzchnię użytkową stawu/ów, zaokrąglony w górę do pełnych 100 kg.15) Wysokość opłaty należy obliczyć w następujący sposób: wartość z kolumny 7 tabeli E pomnożyć przez jednostkową stawkę opłaty i podzielić przez 100.



155


Wykaz zawierający informacje o odpadach umieszczonych na składowisku odpadów oraz wysokości należnych opłat

ODPADY UMIESZCZONE NA SKŁADOWISKU półrocze / rok:Podmiot korzystający ze środowiska

Mie

jsce

/ m

iejs

ca

korz

ysta

nia

ze

środ

owis

ka

Lp. Adres Gmina Powiat

Nazwa: Adres:

REGON: telefon/faks:

TABELA A

UMIESZCZENIE ODPADÓW NA SKŁADOWISKU 1)

Decyzja zatwierdzająca instrukcję eksploatacji składowiska Zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów / pozwolenie zintegrowane / inna decyzja w zakresie gospodarki odpadami

Nr i data wydania oraz organ, który wydał Termin obowiązywania Nr i data wydania oraz organ, który wydał Termin obowiązywania

1 2 3 4

Odpady składowane selektywnie

Lp. Kod odpadów

Rodzaj odpadów Masa[Mg]

Stan uwodnienia[%]

Współczynnik2), 3)

Liczba dób 3) Jednostkowa stawka opłaty

[zł/Mg]


1 2 3 4 5 6 7 8 8


Odpady składowane nieselektywnie 4)

Lp. Kod Rodzaj odpadów Masa Stan uwodnienia Współczynnik Liczba dób 3) Jednostkowa Wysokość opłaty

156

odpadów [Mg] [%] 2), 3) stawka opłaty [zł/Mg]

[zł]

1 2 3 4 5 6 7 8 8

Lp. Gmina Suma opłat za składowanie odpadów w poszczególnych gminach [zł]


O b j a ś n i e n i a :1) Tabelę wypełnia się oddzielnie dla każdego składowiska.

W tabeli wypełnia się tyko te pozycje, które dotyczą danego podmiotu korzystającego ze środowiska.Tabelę wypełnia również posiadacz odpadów obowiązany do ponoszenia opłat podwyższonych, zgodnie z art. 293 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 i Nr 115, poz. 1229, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271 i Nr 233, poz. 1957, z 2003 r. Nr 46, poz. 392, Nr 80, poz. 717 i 721, Nr 162, poz. 1568, Nr 175, poz. 1693, Nr 190, poz. 1865 i Nr 217, poz. 2124, z 2004 r. Nr 19, poz. 177, Nr 49, poz. 464, Nr 70, poz. 631, Nr 91, poz. 875, Nr 92, poz. 880, Nr 96, poz. 959, Nr 121, poz. 1263, Nr 273, poz. 2703 i Nr 281, poz. 2784 oraz z 2005 r. Nr 25, poz. 202, Nr 62, poz. 552, Nr 113, poz. 954, Nr 130, poz. 1087, Nr 132, poz. 1110, Nr 163, poz. 1362, Nr 167, poz. 1399, Nr 169, poz. 1420, Nr 175, poz. 1458 i 1462, Nr 180, poz. 1495 i Nr 249, poz. 2104)

2) Współczynnik różnicujący wysokość jednostkowej stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku, zgodnie z art. 293 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska 3) Dotyczy posiadaczy odpadów obowiązanych do ponoszenia opłaty podwyższonej.4) W przypadku nieselektywnego składowania odpadów, zgodnego z instrukcją eksploatacji składowiska, należy podać rodzaje odpadów, które zostały zmieszane (np. 10 01 02/10 01 03).


................................................... ............................................. ...............................................................................................data) (podpis osoby wypełniającej) (podpis osoby upoważnionej do reprezentowania podmiotu)

157

Załącznik 4

Sprawozdanie OŚ-OP1 o wysokości należnej opłaty produktowej

WZÓR Nazwa i siedziba lub imię i nazwisko oraz adres przedsiębiorcy/Nazwa i siedziba oraz adres organizacji odzysku:

Sprawozdanie OŚ-OP1

Adresat:Marszałek Województwa..............................

.........................................o wysokości należnej opłaty produktowej

..............................

......................................... ..............................

......................................... za ..... rok. ........................

Numer Identyfikacyjny REGON przedsiębiorcy/organizacji odzysku*

Przekazać w terminie do dnia 31 marca roku kalendarzowego następującego po roku, którego sprawozdanie dotyczy

Dział 1. Masa lub ilość wprowadzonych na rynek krajowy opakowań i produktów oraz osiągnięty poziom odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych1.1. Opakowania

Rodzaj opakowania,

Masa wprowadzonych na rynek opakowań w kg:

Masa odpadów poddanych recyklingowi

Wymagany poziom

Osiągnięty poziom

Różnica pomiędzy

Lp. z którego powstał

ogółem

wielomateriałowych

podlegających obowiązkowi

w kg: recyklingu w %

recyklingu w %

wymaganym a osiągniętym

odpad recyklingu ogółem

faktycznie poddane w roku sprawozdawczym

poziomem recyklinguw kg

0 1 2 3 4 5 6 7 8 91 2

158

* O ile przedsiębiorca/organizacja odzysku taki numer posiada.

159

1.2. Produkty

Lp.

Rodzaj produktu, z którego powstał odpad

Symbol PKWiU

Jednostka miary

Masa lub ilość wprowadzonych na rynek produktów: Masa lub ilość odpadów poddanych: Wymagany

poziom: Osiągnięty poziom:

Różnica pomiędzy wymaganym a osiągniętym poziomem:

ogółempodlegających obowiązkowi odzysku

podlegających obowiązkowi recyklingu

odzyskowi: recyklingowi: odzysku w %

recyklingu w %

odzysku w %

recyklingu w % odzysku recyklingu

ogółem


ogółem


0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 161 2

Dział 2. Wysokość należnej opłaty produktowej Lp. Rodzaj opakowania lub produktu, Symbol PKWiU Wysokość należnej opłaty produktowej w zł z którego powstał odpad ogółem z tego dla: odzysku recyklingu0 1 2 3 4 5 Razem: ................ .................. ....................(imię, nazwisko, (miejscowość, data) (pieczątka imiennatelefon, e-mail i podpis osoby osoby, która reprezentującej sporządziła przedsiębiorcę lub sprawozdanie) organizację odzysku składającą sprawozdanie)

160

Objaśnienia:W sprawozdaniu należy podawać odpowiednio z dokładnością do: 1) 1 kg - masę opakowań lub produktów; 2) 10 groszy - należną opłatę produktową; 3) 0,01 % - osiągniętą wielkość odzysku i recyklingu w %.

Dział 11.1. Opakowania1. Rodzaj opakowania, z którego powstał odpad (kolumna 1) - należy podać zgodnie z rodzajami opakowań wymienionymi w załączniku nr 1 do ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. Nr 63, poz. 639, z późn. zm.). W przypadku wprowadzenia na rynek krajowy produktów w opakowaniach wielomateriałowych, jako rodzaj opakowania, z którego powstał odpad, należy podać rodzaj materiału, którego zawartość w masie opakowania wielomateriałowego jest największa. Jako poszczególny rodzaj opakowania należy traktować rodzaje opakowań, dla których stawki opłat produktowych określają przepisy w sprawie stawek opłat produktowych. Należy podać tylko te rodzaje opakowań, które zostały przez przedsiębiorcę wprowadzone na rynek, w kolejności określonej w załączniku nr 4 do ustawy i w przepisach w sprawie stawek opłat produktowych.2. Masa wprowadzonych na rynek opakowań ogółem (kolumna 2) - należy podać łączną masę wprowadzonych na rynek krajowy opakowań z podziałem na poszczególne ich rodzaje, z uwzględnieniem opakowań wielomateriałowych w danym rodzaju opakowania, w danym roku sprawozdawczym.3. Masa wprowadzonych na rynek opakowań wielomateriałowych (kolumna 3) - należy podać masę opakowań wielomateriałowych wprowadzonych na rynek krajowy, uwzględnionych w masie danego rodzaju opakowania, w danym roku sprawozdawczym.4. Masa wprowadzonych na rynek opakowań podlegających obowiązkowi recyklingu (kolumna 4) - należy podać masę opakowań z podziałem na poszczególne ich rodzaje, z uwzględnieniem opakowań wielomateriałowych w danym rodzaju opakowania, która stanowi podstawę do wyliczenia wymaganego poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych. W kolumnie tej nie uwzględnia się opakowań, których wprowadzenie na rynek nie powoduje powstania obowiązku recyklingu odpadów opakowaniowych z nich powstających, na przykład: produkty w opakowaniach wyeksportowane lub wywiezione z terytorium kraju w drodze wewnątrzwspólnotowej dostawy przez pośrednika; produkty w opakowaniach zaimportowane lub wprowadzone na terytorium kraju w drodze wewnątrzwspólnotowego nabycia, które następnie zostały wyeksportowane lub dokonano ich wewnątrzwspólnotowej dostawy.5. Masa odpadów poddanych recyklingowi ogółem (kolumna 5) - należy podać łączne masy odpadów opakowaniowych faktycznie przekazanych w danym roku sprawozdawczym do recyklingu oraz masy przekraczające wymagany poziom recyklingu, uwzględnione w danym roku sprawozdawczym, uzyskane w roku poprzednim. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.), przez recykling rozumie się taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii.6. Masa odpadów faktycznie poddanych recyklingowi w roku sprawozdawczym (kolumna 6) - należy podać masę faktycznie przekazanych, w danym roku sprawozdawczym, odpadów do recyklingu z podziałem na poszczególne rodzaje opakowań, z uwzględnieniem opakowań wielomateriałowych w danym rodzaju opakowania, z których powstał odpad.7. Wymagany poziom recyklingu w % (kolumna 7) - należy podać poziom recyklingu dla danego rodzaju opakowania określonego w przepisach w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych. W przypadku samodzielnej realizacji ustawowych obowiązków należy podać, zgodnie z art. 4 ust. 1a i ust. 1b ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, odpowiednio poziom recyklingu w zależności od faktycznego sposobu samodzielnej realizacji obowiązków, tzn. zgodnie z przepisami w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych bądź 100 %.8. Osiągnięty poziom recyklingu w % (kolumna 8) - należy wyliczyć na podstawie masy odpadów opakowaniowych poddanych w danym roku sprawozdawczym recyklingowi (kolumna 5) oraz masy wprowadzonych na rynek krajowy opakowań podlegających obowiązkowi recyklingu (kolumna 4) w danym roku sprawozdawczym,

161

http://www.abc.com.pl/serwis/du/2001/0639.htm

z podziałem na poszczególne rodzaje opakowań, z których powstał odpad. Wielkość ta stanowi rzeczywiście osiągnięty procentowy poziom recyklingu odpadów, również w przypadku przekroczenia wymaganego poziomu recyklingu (kolumna 7).9. Różnica pomiędzy wymaganym a osiągniętym poziomem recyklingu w kg (kolumna 9) - należy podać "dodatnią" różnicę, wyrażoną w kilogramach, pomiędzy wymaganym (kolumna 7) a osiągniętym poziomem recyklingu (kolumna 8).1.2. Produkty1. Rodzaj produktu, z którego powstał odpad, oraz symbol PKWiU (kolumny 1 i 2) - należy podać zgodnie z rodzajami produktów wymienionymi w załącznikach nr 2 i 3 do ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej. Symbole PKWiU służą identyfikacji kategorii produktów przy ich kwalifikowaniu do poszczególnych rodzajów produktów wymienionych w ustawie. Jako poszczególny rodzaj produktu należy traktować rodzaje produktów, dla których stawki opłat produktowych określają przepisy w sprawie stawek opłat produktowych. Należy podać tylko te rodzaje produktów, które zostały przez przedsiębiorcę wprowadzone na rynek, w kolejności ustalonej w załączniku nr 4 do ustawy i w przepisach w sprawie stawek opłat produktowych.2. Jednostka miary (kolumna 3) - należy podać odpowiednio: sztuki - dla ogniw i baterii galwanicznych, lamp wyładowczych, akumulatorów niklowo-kadmowych oraz kilogramy - dla olejów smarowych i opon.3. Masa lub ilość wprowadzonych na rynek produktów ogółem (kolumna 4) - należy podać łączną masę lub ilość wprowadzonych na rynek krajowy produktów z podziałem na poszczególne ich rodzaje, w danym roku sprawozdawczym.4. Masa lub ilość wprowadzonych na rynek produktów podlegających obowiązkowi odzysku lub obowiązkowi recyklingu (kolumny 5 i 6) - należy podać masę lub ilość produktów, która stanowi podstawę do wyliczenia wymaganego poziomu odzysku oraz poziomu recyklingu odpadów poużytkowych. W kolumnach tych nie uwzględnia się produktów, których wprowadzenie na rynek nie powoduje powstania obowiązku odzysku oraz obowiązku recyklingu odpadów poużytkowych z nich powstających, na przykład: produkty wyeksportowane lub wywiezione z terytorium kraju w drodze wewnątrzwspólnotowej dostawy przez pośrednika; produkty zaimportowane lub wprowadzone na terytorium kraju w drodze wewnątrzwspólnotowego nabycia, które następnie zostały wyeksportowane lub dokonano ich wewnątrzwspólnotowej dostawy.5. Masa lub ilość odpadów poddanych odzyskowi i recyklingowi ogółem (kolumny 7 i 9) - należy podać łączne masy lub ilości odpadów poużytkowych faktycznie przekazanych w danym roku sprawozdawczym do odzysku i recyklingu oraz masy lub ilości przekraczające wymagany poziom odzysku i recyklingu, uwzględnione w danym roku sprawozdawczym, uzyskane w roku poprzednim.6. Masa lub ilość odpadów faktycznie poddanych odzyskowi i recyklingowi w roku sprawozdawczym (kolumny 8 i 10) - należy podać ilość lub masę faktycznie przekazanych, w danym roku sprawozdawczym, odpadów poużytkowych do odzysku i recyklingu, z podziałem na poszczególne rodzaje produktów, z których powstał odpad.7. Wymagany poziom odzysku i recyklingu w % (kolumny 11 i 12) - należy podać poziom odzysku i recyklingu dla produktów określony w przepisach w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych. W przypadku samodzielnej realizacji ustawowych obowiązków należy podać, zgodnie z art. 4 ust. 1a i ust. 1b ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, odpowiednio poziom recyklingu w zależności od faktycznego sposobu samodzielnej realizacji obowiązków, tzn. zgodnie z przepisami w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych, bądź 100 %.8. Osiągnięty poziom odzysku i recyklingu w % (kolumny 13 i 14) - należy wyliczyć na podstawie odpowiednio: masy lub ilości odpadów poużytkowych poddanych w danym roku sprawozdawczym odzyskowi i recyklingowi (kolumny 7 i 9) oraz masy lub ilości wprowadzonych na rynek krajowy produktów podlegających obowiązkowi odzysku lub obowiązkowi recyklingu (kolumny 5 i 6) w danym roku sprawozdawczym, z podziałem na poszczególne rodzaje produktów, z których powstał odpad. Wielkość ta stanowi rzeczywiście osiągnięty procentowy poziom odzysku i recyklingu odpadów, również w przypadku przekroczenia wymaganego poziomu odzysku i recyklingu (kolumny 11 i 12).9. Różnica pomiędzy wymaganym a osiągniętym poziomem odzysku i recyklingu (kolumny 15 i 16) - należy podać "dodatnią" różnicę, wyrażoną odpowiednio w kilogramach lub sztukach, pomiędzy wymaganym (kolumny 11 i 12) a osiągniętym poziomem odzysku i recyklingu (kolumny 13 i 14).

Dział 2

162

http://www.abc.com.pl/serwis/du/2001/0639.htm

1. Rodzaj opakowania lub produktu, z którego powstał odpad, oraz symbol PKWiU (kolumny 1 i 2) - należy podać zgodnie z rodzajami opakowań i produktów wymienionymi w załącznikach nr 1-3 do ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej. W przypadku wprowadzenia na rynek krajowy produktów w opakowaniach wielomateriałowych należy podać, jako rodzaj opakowania, z którego powstał odpad, rodzaj materiału, którego zawartość w masie opakowania wielomateriałowego jest największa. Symbole PKWiU służą identyfikacji kategorii produktów przy ich kwalifikowaniu do poszczególnych rodzajów produktów wymienionych w ustawie. Jako poszczególny rodzaj opakowania lub produktu należy traktować rodzaje opakowań i produktów, dla których stawki opłat produktowych określają przepisy w sprawie stawek opłat produktowych. Należy podać tylko te rodzaje opakowań i produktów, które zostały przez przedsiębiorcę wprowadzone na rynek, w kolejności ustalonej w załączniku nr 4 do ustawy i w przepisach w sprawie stawek opłat produktowych.2. Wysokość należnej opłaty produktowej (kolumny 3-5) - należy obliczyć zgodnie z art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, z podziałem na poszczególne rodzaje opakowań i produktów, z których powstał odpad, ogółem oraz oddzielnie dla odzysku i recyklingu, według następującego wzoru:

N - oznacza wysokość należnej opłaty produktowej w zł,W - oznacza ilość w sztukach lub masę w kg opakowań, z uwzględnieniem opakowań wielomateriałowych w danym roku sprawozdawczym, lub produktów wprowadzonych na rynek,p - oznacza wymagany poziom odzysku lub recyklingu w %,o - oznacza osiągnięty poziom odzysku lub recyklingu odpadów opakowaniowych lub poużytkowych obliczony jako iloraz masy lub ilości faktycznie poddanych odzyskowi lub recyklingowi i masy lub ilości wprowadzonych na rynek opakowań, z uwzględnieniem opakowań wielomateriałowych w danym roku sprawozdawczym, lub produktów wyrażony w %,s - oznacza stawkę jednostkową opłaty produktowej w zł za sztukę lub w zł za kg, określoną w przepisach w sprawie stawek opłat produktowych;jeżeli p - o ma wartość ujemną, jako należną opłatę produktową wpisuje się wartość "0".

163

Załącznik 5

Powiązanie działalności w sferze ochrony środowiska z działalnością finansową przedsiębiorstw

164

Rachunek zysków i strat (jednostek innych niż banki i zakłady ubezpieczeń) oraz identyfikacja zawartych w nim przychodów i kosztów ekologicznych



A. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Przychody ze sprzedaży dóbr i usług ochrony środowiskaB. Koszty działalności operacyjnej amortyzacja zużycie materiałów i energii podatki i opłaty wynagrodzenia ubezpieczenia społeczne i inne

świadczenia pozostałe koszty rodzajowe wartość sprzedanych towarów i

materiałów

Koszty operacyjne ochrony środowiska i funkcjonowania w środowisku amortyzacja urządzeń ochronnych zużycie materiałów i energii na cele ekologiczne koszty usług transportowych, remontowych i

innych usług obcych (np. wywozu i składowania odpadów, koszty oczyszczania ścieków, koszty prac pomiarowych)

opłaty za korzystanie ze środowiska opłaty produktowa podatki ekologiczne wynagrodzenia pracowników służb ochrony

środowiska ubezpieczenia pracowników służb ochrony

środowiska koszty reklamy produktów ekologicznie czystych koszty ubezpieczenia ryzyka ekologicznego

C. Zysk (strata) ze sprzedaży (A –B) Zysk (strata) ze sprzedaży produktów i usług ekologicznychD. Pozostałe przychody operacyjne zysk ze zbycia aktywów trwałych dotacje inne przychody operacyjne

Pozostałe przychody operacyjne z działalności ekologicznej zysk ze zbycia aktywów trwałych

zaangażowanych w ochronę środowiska dotacje na cele ekologiczneinne przychody operacyjne z działalności ekologicznej

E. Pozostałe koszty operacyjne strata ze zbycia niefinansowych

aktywów trwałych aktualizacja wartości aktywów

niefinansowych inne koszty operacyjne

Pozostałe koszty operacyjne działalności ekologicznej strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych

zaangażowanych w ochronę środowiska aktualizacja wartości aktywów niefinansowych

zaangażowanych w ochronę środowiska koszty unieruchomienia działalności ekologicznej administracyjne kary ekologiczne

F. Zysk (strata) z działalności operacyjnej Zysk (strat) z operacyjnej działalności ekologicznejG. Przychody finansowe dywidendy i udziały w zyskach odsetki zysk ze zbycia inwestycji aktualizacja wartości inwestycji

Przychody finansowe z działalności ekologicznej dywidendy i udziały w zyskach podmiotów

realizujących przedsięwzięcia ochronne odsetki otrzymane od pożyczek na cele

ekologiczne zysk ze zbycia inwestycji zaangażowanych w

ochronę środowiska aktualizacja wartości inwestycji w ochronie

środowiskaH. Koszty finansowe odsetki strata ze zbycia inwestycji aktualizacja wartości inwestycji

H. Koszty finansowe działalności ekologicznej odsetki i prowizje od pożyczek, kredytów

ekologicznych strata ze zbycia inwestycji na cele ekologiczne odpisy obniżające wartość papierów

wartościowych związanych z aktywnością ekologiczną odsetki za zwłokę w regulacji zobowiązań

ekologicznychI. Zysk (strata) z działalności gospodarczej (F+G-H)

Zysk (strata) z działalności gospodarczej w zakresie aktywności ekologicznej

J. Wyniki zdarzeń nadzwyczajnych zyski nadzwyczajne straty nadzwyczajne

zyski nadzwyczajne z działalności ekologicznej straty nadzwyczajne z działalności ekologicznej

K. Zysk (strata) brutto Zysk (strata) brutto z działalności ekologicznejL. Podatek dochodowy Podatek dochodowy od działalności ekologicznejM. Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)

Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty) z działalności ekologicznej

N. Zysk (strata) netto Zysk (strata) netto z działalności ekologicznej

165

Bilansowe składniki aktywów jednostek innych niż banki i zakłady ubezpieczeń

Grupy aktywów Składniki aktywów w sprawozdaniu finansowym

Aktywa zaangażowane w ochronę środowiska

Aktywa trwałe V. Wartości niematerialne i prawne

VI. Rzeczowe aktywa trwałe

VII. Należności długoterminowe

VIII. Inwestycje długoterminowe

Prawa majątkowe, uprawnienia zbywalne, pozwolenia na emisję zanieczyszczeń, na pobór wody, koszty zakończonych prac rozwojowych, licencje, koncesje, związane z realizacją celów ekologicznych Grunty, prawo wieczystego użytkowania gruntów i inne środki trwałe związane z celami ekologicznymi

Udzielone długoterminowe pożyczki na cele ekologiczne Należne kwoty za wykonane usługi inwestycyjne na cele ekologiczne

Długoterminowe inwestycje rzeczowe (w tym nieruchomościowe) i finansowe (obligacje) związane z celami ekologicznymi

Aktywa obrotowe IV. Zapasy

V. Należności krótkoterminowe

VI. Inwestycje krótkoterminowe

Materiały, półprodukty i produkty zawiązane z celami ekologicznymi

Udzielone krótkoterminowe pożyczki na cele ekologiczne. Należne kwoty za dostarczone dobra i usługi na cele ekologiczne

Krótkoterminowe inwestycje finansowe związane z celami ekologicznymi

166

Odzwierciedlenie kapitałów własnych i zobowiązań związanych z ochroną środowiska w pasywach bilansu dla jednostek innych niż banki i zakłady ubezpieczeń

Wyszczególnienie Grupy kapitałów bilansowych Przykłady kapitałów ekologicznych

Kapitał (fundusz) własny Kapitał (fundusz) podstawowy Należne wpłaty na kapitał podstawowyUdziały (akcje) własne Kapitał (fundusz) zapasowyKapitał (fundusz) z aktualizacji wycenyPozostałe kapitały (fundusze rezerwowe)Zysk (strata) z lat ubiegłychZysk (strat) nettoOdpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego

Udziały (akcje) funduszy ekologicznych, banków i skarbu państwaKapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny aktywów zaangażowanych w ochronę środowiska Wynik finansowy z tytułu dotacji, subsydiów, ulg i zwolnień podatkowych, darowizn i pomocy instytucji pomocowych na rzecz ochrony środowiska

Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

Rezerwy na zobowiązaniaZobowiązania długoterminowe w tym kredyty i pożyczki z tytułu emisji dłużnych

papierów wartościowychZobowiązania krótkoterminowe z tytułu dostaw i usług kredyty i pożyczki z tytułu emisji dłużnych

papierów wartościowych zobowiązania wekslowe z tytułu podatków, ceł

ubezpieczeń i innych świadczeń z tytułu wynagrodzeń fundusze specjalne

Rozliczenia międzyokresowe

Rezerwy na zobowiązania ekologiczneZobowiązania warunkoweGwarancje na finansowanie działalności w ochronie środowiskaPożyczki kredyty od banków i instytucji na przedsięwzięcia ekologiczne Zobowiązania z tytułu emisji obligacji ekologicznychZobowiązania z tytułu emisji obligacji komunalnychFundusze specjalne związane z działalnością ekologicznąZobowiązania z tytułu ubezpieczeń ekologicznych Zobowiązania z tytułu podatków i opłat ekologicznych Zobowiązania z tytułu robót i usług inwestycyjnych na cele ekologiczne

167

Rachunek przepływów pieniężnych z działalności inwestycyjnej oraz przykłady strumieni pieniężnych związanych z inwestycyjną działalnością ekologiczną

Wyszcze-gólnienie

Strumienie ujęte w sprawozdaniu finansowym

Strumienie proponowane w ekologicznym rachunku „pro forma”

Wpływy 4. Zbycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych

5. Zbycie inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne

6. Wpływy z aktywów finansowych, w tym:

zbycie aktywów finansowych

dywidendy i udziały w zyskach

spłata udzielonych pożyczek długoterminowych

odsetki inne wpływy z aktywów

finansowych4. Inne wpływy inwestycyjne

8. Zbycie praw majątkowych i rzeczowych aktywów trwałych zaangażowanych w ochronę środowiska

9. Zbycie inwestycji nieruchomościowych i wartości niematerialnych i prawnych zaangażowanych w ochronę środowiska

10. Zbycie aktywów finansowych nabytych od jednostek zaangażowanych w ochronę środowiska

11. Otrzymane dywidendy i udziały w zyskach od inwestorów zaangażowanych w ochronę środowiska

12. Uzyskane spłata pożyczek długoterminowych wykorzystywanych na cele ekologiczne

13. Otrzymane odsetki od pożyczek długoterminowych wykorzystywanych na cele ekologiczne

14. Inne wpływy inwestycyjne z działalności ekologicznej

Wydatki 1. Nabycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych

2. Inwestycje w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne

3. Wydatki na aktywa finansowe, w tym: nabycie aktywów

finansowych udzielone pożyczki

długoterminowe4. Inne wydatki inwestycyjne

1. Nabycie praw majątkowych i rzeczowych aktywów trwałych zaangażowanych w ochronę środowiska

2. Nabycie inwestycji nieruchomościowych i wartości niematerialnych i prawnych zaangażowanych w ochronę środowiska

3. Nabycie aktywów finansowych od jednostek zaangażowanych w ochronę środowiska

4. Wypłacone dywidendy i udziały w zyskach inwestorom zaangażowanych w ochronę środowiska

5. Spłata pożyczek długoterminowych wykorzystywanych na cele ekologiczne

6. Spłata odsetki od pożyczek długoterminowych wykorzystywanych na cele ekologiczne

7 .Inne wydatki inwestycyjne na działalność ekologiczną

168

Powiązanie form pomocy publicznej z bilansem, wynikami finansowanymi i przepływami pieniężnymi przedsiębiorcy

Formy pomocy publicznej Powiązanie z kapitałami, wynikami i przepływami pieniężnymi

Dotacje Wyższy wynik finansowy (pozostałe przychody) i wpływy pieniężne operacyjne

Ulga podatkowa Wyższy wynik finansowy netto, niższy wydatek na płatności podatkowe

Dokapitalizowanie inwestora : Podwyższanie kapitału zakładowego

Wyższy kapitał zakładowy, możliwy wpływ pieniężny

Konwersja wierzytelności na akcje Spadek zobowiązań, wzrost kapitału zakładowegoZwolnienia od wpłat z zysku w p. państwowym, J.S.S.P Wzrost zysku netto, spadek wydatków pieniężnych Pożyczka lub kredyt preferencyjny Wzrost wyniku finansowego do opodatkowania, mniejsze

wydatki pieniężne Dopłata do oprocentowania kredytu Wyższe pozostałe przychody operacyjne i wyższy wynik

netto, wyższe wpływy pieniężne Poręczenia lub gwarancje Wzrost wiarygodności finansowej i spadek ryzyka

finansowegoOdstąpienie od dochodzenia wierzytelności Spadek wierzytelności, wzrost wyniku finansowego, spadek

wydatków pieniężnych Zaniechanie poboru podatków Spadek zobowiązań, mniejsze wydatki środków pieniężnychUmorzenie w całości lub w części zaległości podatkowych lub innych świadczeń publicznych

Spadek, zobowiązań, wzrost wyniku finansowego przez wzrost zysków nadzwyczajnych, spadek wydatków pieniężnych

Rozłożenie na raty zapłaty podatku lub innego świadczenia publicznego


Odroczenie terminu zapłaty podatku lub innego świadczenia stanowiącego środki publiczne


Rozłożenie na raty zapłaty zaległości podatkowej wraz z odsetkami lub innego zaległego świadczenia pieniężnego stanowiącego środki publiczne


Odroczenie terminu zapłaty zaległości podatkowych wraz z odsetkami lub zawieszenie wykonywania zobowiązań lub nienaliczenie odsetek od świadczenia o charakterze środków publicznych


Zbycie mienia będącego własnością Skarbu państwa lub j.s.t na warunkach korzystniejszych niż oferowane na rynku

Niższy wydatek

Oddanie do korzystania mienia będącego własnością SP lub j.s.t. na warunkach korzystniejszych niż oferowane na rynku

Niższy wydatek, niższe koszty, wyższy wynik finansowy

Przyspieszona amortyzacja Wyższe koszty, niższy dochód do opodatkowania, wyższy wynik netto, niższy wydatek pieniężny na podatek dochodowy

169

Documents

Józefa Famielec - parp.gov.pl · Web viewW SPRAWOZDAWCZOŚCI . MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORCÓW. W ŚWIETLE USTAWY O RACHUNKOWOŚCI. Opracowanie na zlecenie Ministerstwa Gospodarki