Jupiter’in Kus¸akları¨ 2011 Gunes¸ Sistemi Yılı¨...Jupiter’in Kus¸akları¨ Seda Oturak – ODTU Amat¨ or Astronomi Toplulu¨ gu˘ Jupiter ve di¨ ger gaz gezegenlerinin,

Ocak 2011 www.tad.org.tr – www.astronomi.org Sayı: 29

• Jüpiter’in Kuşakları• 2011 Güneş Sistemi Yılı

Türk Astronomi DerneğiElektronik BülteniOcak 2011 - Sayı: 29

Yayın KuruluM.Ali AlparZeki AslanDefne ÜçerSinan Kaan Yerli (Editör)

2011 Yayın EkibiODTÜ Amatör AstronomiTopluluğu

[email protected]

http://www.tad.org.tr

http://www.astronomi.org

c© 2011 Türk Astronomi DerneğiYazılanların sorumluluğu yazarlarındır.Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir

Sevgili e-bülten OkuyucularıE-Bültenimiz bu sayı ile yeni bir aşamaya giriyor. 2008 yılında, Dünya Astro-nomi Yılına hazırlanırken başladığımız bülten büyük ilgi gördü, binden fazlaokuyucumuz var ve artmaya devam ediyor. Son dönemde büyük katkıda bu-lunan Ersin Göğüş arkadaşımızın işlerinin yoğunluğundan dolayı ayrılmasıile ODTÜ’den Sinan Kaan Yerli Yayın Kuruluna katılmayı kabul etti ve editörolarak ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu ile birlikte elektronik bültenimizidaha genişletilmiş bir biçemde hazırlamaya gönüllü oldu. 1990’larda TADadına çıkarılan Gökyüzü dergisinin adını da yeniden kullanıyoruz.Başından beri adı konmadan editörlük işlevini üstlenen ve bu elektronikbültenin şimdiye kadar gelişerek sürmesine en büyük katkıyı yapan DefneÜçer’e özellikle teşekkür ediyorum. Defne, Zeki Aslan ve ben Yayın Ku-rulunda çalışmaya devam edeceğiz. Ersin Göğüş’e, daha önce bizimleçalışmış olan Yayın Kurulu üyelerine ve bültene katkıda bulunmuş olan her-kese çok teşekkürler, hepinizin katkılarının artarak devamı umuduyla vebaşarı dileklerimle sözü Sinan Kaan Yerli’ye devrediyorum.

M.Ali AlparTürk Astronomi Derneği Başkanı

Yeni bir yıl, Yeni bir heyecanSaymaya başladığımızda sayıların arkasındaki anlamı çok önemsemeyiz.Ancak ne zaman ki bu sayılardan ürünler üretmeye başlarız işte onlar bizedoyumsuz heyecanlar verir. İşte ekranınıza gelen bu sayı da öyle. Sayı 29!Dünya Astronomi Yılı öncesinde başlayarak, DAY’ın o çoşkulu ve heyacanlıaylarını geride bırakıp üstüne de 2010 deneyimini de ekleyince buralara ka-dar geldi. Bu uzun soluklu süreçte emeği geçen herkese yeniden teşekkürediyoruz.Gördüğünüz gibi bültenimiz artık bir dergi tadında. Tek farkı basılmadanekranlarınızda her ayın başında buluşmayı sürdürecek olması. Bir dergidenbeklenenleri ise zaman içinde oluşturmaya çalışacağız ve bunu hep birlikteyapacağız. Nasıl mı?Bülten bundan sonra genç gönüllülerden destek alarak çıkacak. Türkiye’deetkinlik gösteren öğrenci astronomi topluluklarının sırayla bültenin yayınınısürdürmelerini öngörüyoruz. Bu bayraklı koşuda ilk turu ise “ODTÜ AmatörAstronomi Topluluğu” üstlenecek. Tüm astronomlarımızı, hepinizi, bültenekatkılarınızı arttırmaya, yazılarınız ve resimleriniz ile destek olmaya çağı-rıyoruz. Katkıda bulunan, bulunacak herkese şimdiden teşekkürler. Böy-lece bülten zenginleştikçe astronomiyi Türkiye çapında giderek daha iyiduyurmuş olacağız. Bültene katkılarınızı [email protected] adresine bekli-yoruz.Bu sayıda iki ana konu var. Jüpiter’in kuşakları ile ayları arasındaki etkile-şimler ve uzay çalışmalarında yepyeni bir döneme geçtiğimizin müjdecisi,2011’ün “Güneş Sistemi Yılı” seçilmesi. Sürekli bölümlerimiz ise ‘GününGökbilim Görüntülerinden’ seçmeler; Bu Ayki Gökyüzü; Astronomi TarihindeBu Ay ve Güncel Gökbilim Haberleri olacak.

Sinan Kaan Yerli

İçindekilerJüpiter’in Kuşakları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32011 Güneş Sistemi Yılı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Günün Gökbilim Görüntüleri . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Güncel Gök Haberleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Bu Ayki Gökyüzü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Astronomi Tarihinde Bu Ay . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Yayın Ekibi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

[email protected]://www.tad.org.trhttp://www.astronomi.orgmailto:[email protected]

Jüpiter’in KuşaklarıSeda Oturak – ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu

Jüpiter ve diğer gaz gezegenlerinin, ekvatorları bo-yunca kuşakları var. Ama gökbilimciler bunun nede-nini tam olarak bilemiyorlar. Fizikçilerden oluşan birekip, kuşakların, sayıları 60’dan fazla olan uydularınneden olduğu gelgitlerden oluştuğunu düşünüyor.Bu keşfi de çok basit bir laboratuar modellemesineborçlular.

Jüpiter’in kuşakları ve Büyük Kırmızı Lekesi. c© NASA

Jüpiter, bölgesel rüzgârların olduğu kuşaklarlaçevrelenmiş. Bu rüzgârlar, ekvatora paralel yolalıyorlar. Jüpiter ya da diğer gaz gezegenler aslındakendi ekseni çevresinde dönen akışkan bir küre-dir. Sürekli gelgit etkisiyle, örneğin yörüngedekibir ayın, akışkan kendini özel bir biçimde düzen-leyebilir: Silindir ekseni çevresinde farklı hızlardaakan akışkan, birbirinin içinde, silindirik bölge-ler (sütunlar) oluşturur. Silindirik bölgelerin küre-nin yüzeyini kestiği yerlerde, gaz gezegenlerde degördüğümüz, kürenin ekvatoru boyunca ilerleyenkuşaklar oluşturur. Bu kuramın matematiğini iki yılönce kuran Tilgner, şimdi de meslektaşları ile birliktekuramı destekleyecek deneyi gerçekleştirdiler.

Yapay bir gaz gezegeni oluşturmak için, esnek sili-kon bir silindirde küresel bir boşluk yaratıldı. Gaz ge-zegenlerin gazını temsil etmek üzere boşluk su iledolduruldu. Suya, resmini daha kolay çekmek için(ışığı diğer yönlere daha fazla yansıttığı için resmi

çekmek kolaylaşıyor) asimetrik ince mika tabaka-lar eklendi. Silindir döndürüldü ve yapay gelgitleroluşturuldu. Gelgitler, yörüngede dönen bir ayın ya-pabileceği gibi, küresel bir gezegenin biçimini boza-rak aya bakan ve aydan en uzak yanını ovalleştirir.Bu etkiyi yaratmak için silindir, bir çift merdanearasında, serbest dönüş hızından farklı hızlardasıkıştırıldı. Sonuçta, silindirin ve merdanenin dönmehızlarının belli oranlarında silindirdeki su akışı belir-gin silindirik sütunlara ayrıştı.

Jüpiter’in bu gizemli kuşakları, hala belirleneme-yen nedenlerle kayboluyor. Geçtiğimiz yıl Mayısayında Jüpiter’in iki büyük kuşakğından biri kay-boldu. Güney Ekvatoral Kuşak (South EquatorialBelt - SEB) olarak bilinen bu kuşağın genişliğiDünya’nın yaklaşık iki katıydı ve uzunluğu iseDünya’nın genişliğinin 20 katından fazlaydı.

Jüpiter’in bu kuşağının kaybolduğunu ilk fark edenamatör gökbilimcilerden Avustralya’lı Anthony Wes-ley, “Herhangi büyüklükte bir teleskopla hattadürbünle bile Jüpiter’in iki kuşağı rahatçe görülebi-liyordu. Ama şimdi bu kuşaklardan birisi yok oldu.”şeklinde görüşlerini de bildirmişti.

Jüpiter gözlemi konusunda çok tecrübeli olan Wes-ley, 2009 yılında gezegene çarpan bir kuyruk-luyıldızı keşfettiği için de ünlü. Çoğu gökbilimci gibio da Jüpiter’e baktığında kuşağın yavaş yavaş kay-bolduğunu farketmiş.

NASA’nın Jet İtki Laboratuvarı’nda görevli geze-gen araştırmacısı Gleen Orton ise konuyla ilgili“Bazı amonyak saçak bulutlarının Güney Ekva-toral Kuşağı’nın üstüne çıkmış olma ihtimali ola-bilir.” diyor. Dünya’daki saçak bulutları buz kris-tallerinden oluşur, ama Jüpiter’de ise bunu su(H2O) yerine amonyak (NH3) kristalleri oluşturur. Or-ton’a göre küresel rüzgarlardaki değişim, amonyakbakımından zengin malzemenin kuşağın üstündekitemiz ve soğuk bölgeye yığılmasını sağladı. So-ğuktan etkilenen maddeler de amonyak kristallerinioluşturdu.

Öte yandan bu kaybolma, tarihte ilk defa olmuyor.Güney Ekvatoral Kuşağı daha önceleri periyodik

Türk Astronomi Derneği Elektronik Bülteni Ocak 2011– 3

Jüpiter’in Kuşakları

olmayan zamanlarda da kaybolmuştu: 1973–1975;1989–1990; 1993; 2007 ve 2010.

Kuşağın olası bir geri dönüşü ise etkileyici olabi-lir. Geçtiğimiz aylarda gözlemlerini kendi sitesindeyayınlayan Filipinler’den amatör gökbilimci Chris-topher Go da, Güney Ekvatoral Kuşağı’nın her anbaşlayabileceğini düşünüyor.

Fotoğrafta görülen ufak nokta çok da önemligözükmeyebilir. Ama geçmiş yıllardaki gözlemle-

re göre bu nokta kuşağın başlangıç noktası olabi-lir. Noktada görülen ise üst atmosferdeki ufak birdüzensizlik bozulması. Ama bu belki başka düzen-sizliklerin ve kuşağın tekrardan oluşmasına nedenolabilir. Bu nokta, morötesinden kızılötesine kadartüm dalgaboylarında oldukça parlak. Bu da onunenerjisini ortaya koyuyor. İngiliz Astronomi Birliği’negöre kuşak şu anda bile çıkıyor olabilir.�

Kaynak: Science@NASA, UniverseToday

Jüpiter’de beliren ufak gaz sütunu. c© Christopher Go.


2011 Güneş Sistemi YılıM. Kemal Ardoğa – ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu

NASA, gelecek zamanlarda gelişecek olan GüneşSistemi araştırmalarına vurgu yapmak için bu yılı“Güneş Sistemi Yılı (The Year of the Solar System -YSS)” ilan etti. YSS sırasında, normalin üç katı ka-dar sayıda uzay aracı uzaya gönderilecek ve bilgitoplanacak. Bu da 2011 yılının, Uzay Çağı’ndakiönemini ortaya koyuyor.

Aslında bu yıl bir Mars yılı. Çünkü yapılacak görevle-rin toplam süresi yaklaşık olarak 23 ay, yani Mars’ınGüneş çevresindeki bir turu kadar. Ekim 2010’danbaşlayan bu araştırma periyodu Ağustos 2012’yekadar sürecek.

Güneş Sistemi Yılı, 20 Ekim 2010’de NASA’nınDeep Impact/EPOXI Uzay Aracı’nın Hartley-2 Kuy-rukluyıldızına çarptırılmasıyla başladı. Araç, cisminyaklaşık 700 km yakınından yüzeyi görüntülemeyibaşardı.

Deep Impact/EPOXI Uzay Aracı ve Hartley-2 Kuyrukluyıldızı.c© NASA/JPL

Kasım 2010’un sonlarına doğru ise NASA astro-biyologları O/OREOS adındaki ufak uyduyu fırlattı.Araç canlı formlarının uzay şartlarına dayanıklılıklarıhakkında bilgi toplayacak.

7 Aralık 2010’da ise Japonya’nın Akatsuki UzayAracı’nın Venüs yörüngesine girmesi ve Dünya’yabüyüklük bakımından benzeyen bu gezegeni iklim-sel açıdan incelemesi bekleniyordu fakat araç he-define ulaşamadı. Venüs çevresindeki yörüngesineoturtulamayan Akatsuki Uzay Aracı’nın Dünya ilebağlantısı halen sürmekte. 6 yıl sonra Venüs mer-kezli yörüngesine tekrar oturtulmaya çalışılacak.

Stardust NExt, 2 Ocak 2004 tarihinde Wild-2Kuyrukluyıldızı’na 236 km yaklaşmış ve kuyruk-luyıldızdan toz parçaları toplamıştı. 2011 yılına gi-rildiğinde ise 14 Şubat’ta araç, Tempel-1 Kuyruk-luyıldızı’nı inceleyecek.

3 Ağustos 2004 tarihinde fırlatılan MESSENGERUzay Aracı (MErcury Surface, Space ENviron-ment, GEochemistry and Ranging Spacecraft) da18 Mart’ta Merkür çevresinde yörüngeye girecek.Araç, gezegenin manyetik alanını, yüzey bileşiminive içyapısını incelemek için tasarlandı.

Aynı zamanda Dawn Uzay Aracı da asteroit katego-risinde incelenen Vesta’ya bir ay sürecek ziyarettebulunup Vesta hakkında bilgi toplayacak.

Ağustos ayında ise Jüpiter’in yapısını, atmosfe-rini ve çekim kuvvetini incelemek için Juno UzayAracı’nın Jüpiter’e fırlatılması planlanıyor.

Ay’ın içyapısını, kütle çekimini ve asteroitlerle olançarpışmalarını incelemek için tasarlanan GRAILuzayaracı (Gravity Recovery and Interior Labora-tory) Ay’a Eylül ayında gönderilecek. Kasım ayındaise Curiosity adı verilen bir seyyar laboratuarMars’taki olası yaşamı araştırmak için kızıl geze-gene gönderilecek.

Curiosity. c© NASA/JPL-Caltech

2012 yılı ise kapılarını Mars yüzey aracı Opportu-nity ile açıyor. 2012’nin ortalarında Endeavour Kra-teri’nde olması beklenen aracın kraterin yüzeyindedaha önce hiçbir uzay aracının ulaşamadığı derin-


2011 Güneş Sistemi Yılı

likte araştırmalar yapması planlanıyor. Yaklaşık 1km mesafe için tasarlanan Opportunity, bu görevleyaklaşık 32 km yol kat etmiş olacak.

Bu sırada Dawn Uzay Aracı, Vesta’da işini bitirereksu buzulları bakımından zengin Ceres’e gitmek içinyörüngesini değiştirecek. Tarihte ilk defa bir uzayaracı başka bir cismin yörüngesine girip incelemekiçin yörüngesini değiştirecek.

Ağustos 2012’de ise Güneş Sistemi Yılı sona erer-ken Curiosity, Mars’a inmiş olacak. Araç, Mars’ın at-mosferini inceleyerek gezegendeki yaşam ihtimaliniaraştırmaya başlayacak.

Uzay araştırmaların “Altın Çağı” olarak adlandırılanbu gelişmeler yaşanırken de yeryüzünde 2011Güneş Sistemi Yılı kutlanıyor olacak. Sadecegözlem şenlikleri ve seminerlerle ile sınırlı kalmaya-cak olan kutlamalar internette bir takım sitelerde dekendine yer bulacak.

NASA’nın Güneş Sistemi sitesinde de YSS hak-kında son gelişmeler bulunabilir. Ayrıca geçmişteGüneş Sistemi içerisinde yapılan tüm araştırmalarhakkında bilgi de alınabilir.

İnternetten amatör gökbilimcilerin deneyimlerini vebilgilerini paylaştığı “Astronomi’nin 365 günü” si-tesi de 2009 Astronomi Yılı’nda faaliyete geçmiş birsite. Her gün bir amatör astronomun, bir podcast’ini(görüntülü ses kaydı) paylaştığı sitede her türlü konuhakkında bilgi bulmak da mümkün. Üye olup siteyepodcast yüklemek de oldukça kolay.

YSS sırasında yaşanacak tüm bu astronomikgelişmelerden sonra uzay araştırmalarının ivmekazanacağını söylemek pek de yanlış olmaz.Gelebilecek olan yeni haberlere herkes kendinihazırlasın.�

Kaynak: Science@NASA, UniverseToday


http://solarsystem.nasa.gov/index.cfmhttp://365daysofastronomy.org/

Günün Gökbilim GörüntüleriIşıl Özge Işık – ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu

GAF – C/2001 Q4 NEAT Kuyrukluyıldızı. c© Uğur İkizler

Açıklama: GAF: 11 Kasım 2010 – Bu kuyrukluyıldızNear–Earth Asteroid Tracking (NEAT) programı ta-rafından 24 Ağustos 2001 tarihinde keşfedilmiştir.Hiç alışılmadık ters yönde ilerleyen bir yörüngeyesahip olan bu kuyrukluyıldız 2004’ün Nisan–Mayısaylarında parlaklığını iyice arttırarak çıplak gözlegörülür hale geldi. Fotoğraf, 11 Mayıs 2004’de,Bursa, Uludağ Kirazlı da, Canon AV1 + 50 mm f/1.8lens, Fujichrome Sensia ISO 400 film ve 9 dakikapozlayarak çekildi.

GAF – Ganimed Gölge Geçişi. c© Uğur İkizler

Açıklama: GAF: 3 Aralık 2010 – Jüpiter gezege-ninde çok sık aralıklarla Güneş tutulması olur. 21Kasım 2010’da da böyle bir tutulma gerçekleşti.Saat 17:57 – 20:53 arasında Jüpiter’in Gani-med uydusunun gölgesi gezegen üzerinde geçişyaptı. Özgün bağlantıdaki animasyon 4 dakikadabir, 60 saniye çekilen videoların işlenerek 46 ayrı

fotoğrafa dönüştürülmesi ve bunların film haline geti-rilmesi sonucunda oldu; bu fotoğraf filmin ortasındanalınmıştır. Bunun için, el yapımı 200 mm f/5.1 Ne-wton teleskop, el yapımı ekvatoryal kundak, PhilipsSPC 900 NC webcam, 2 x Barlow lens gibi ekipman-lar kullanıldı.

APOD – Montana Üzerinde Süper Hücreli Bir Fırtına Bulutu. c©Sean R. Heavey

Açıklama: APOD: 30 Kasım 2010 – Bu bir uzaygemisi mi, yoksa bir bulut mu? Her ne ka-dar yabancı bir uygarlığa ait ana uzay gemisigibi duruyorsa da, o aslında süper hücre (devçekirdek/li) adı verilen etkileyici görünüme sahipbir fırtına bulutu. Böyle muazzam fırtına sistem-leri birkaç kilometre genişliğinde bir alanı kap-layan ve aralarında hortumların da bulunduğuşiddetli rüzgârları ve yağmurları getirip, dönerekyukarıya tırmanan sistemler olan mezosiklonlarınmerkezinde yer alırlar. Süper hücrenin dış kenarıtırtıklı görüntüye sahip bulutlarla bezeliyken, mer-kezde rüzgârın sürüklediği toz ve yağmur hakim-dir. Görüntünün ön planında sabırla bekleyen bir deağaç görülüyor. Bu süper hücre bulutu, geçtiğimiztemmuz ayında ABD’de Glasgow/Montana kenti-nin batısında fotoğraflanmış. Fırtına küçük hasar-lara sebep olmuş ve geçip gitmeden önce saatlercesürmüş.�


http://gaf.gokyuzu.org/?gaf=2010-11-11http://gaf.gokyuzu.org/?gaf=2010-12-03http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/ap101130.htmlhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sunhbox voidb@x �group accent 127upenalty @M hskip z@skip egroup per_hunhbox voidb@x �group accent 127upenalty @M hskip z@skip egroup crehttp://en.wikipedia.org/wiki/Mesocyclone

Güncel Gök HaberleriDerleyen: Erdem Aytekin – ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu

Asteroit Kalıntılarında Yaşam İziÇeviri: Seda Oturak

Uluslararası bilim insanlarından oluşan bir ekip 2008Ekim’de Nubian Çölü’ne düşen asteroit (2008 TC3)kalıntılarının, 10 farklı meteoritten oluştuğunu ve bumeteoritlerden bazılarının Yer’deki yaşamın yapıtaşısayılan bazı kimyasalları (PAHs - polycyclic aromatichydrocarbons – polisiklik aromatik karbon) içerdiğinikeşfetti.

Peter Jenniskens 2009’daki arama çalışmalarında.

Standford Üniversitesi’nden kimyacılar, farklı mete-orit tiplerinin aynı PAH izini taşıdıklarını tespit etti. Bukarmaşık moleküller tüm gökada boyunca dağılmışdurumda ve Yer üzerinde de yanma tepkimelerindenoluşuyor.

NASA’nın Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nden biraraştırma ekibi, aşırı derecede ısıya maruz kalmışasteroitte, benzer tüm moleküllerin yok olması bek-lenirken, amino asitler buldu. PAH’lar ve amino asit-ler, yaşamın yapıtaşları sayılabilecek önemli mo-leküller.

Asteroit Yer’e düşmeden önce NASA’nın destekle-yici olduğu Arizona Üniversitesi’ne bağlı CatalinaGökyüzü Araştırma görevine ait bir teleskopla tespitedildi. Düşüşünden birkaç saat önce tüm dünyadakigökbilimciler ve bilim insanları asteroiti incelediler.

NASA’nın Jet İtki Laboratuvarı’nın oluşturduğu birarama ekibi, asteroitin düşmüş olabileceği alandaarama çalışmalarına başladı. Ardından bilim insan-ları bulunan birçok kalıntının çok az rastlanılanbir meteorit tipi, ureilit, olduğunu keşfetti. Bili-nen 1000 meteoritin neredeyse 10 tanesi ureilit’tir.İnceleme ekibi, yeni düşmüş bir meteoritin bu karışıkbileşimini ilk kez tespit ettiklerinde bir tarih yazmış

oldular.

Bilim insanları 2008 TC3 asteroitinin birçok çarpış-maya maruz kaldığını ve daha sonra oluşan ince ta-neli parçaların gevşek bir şekilde bir araya geldiğiniöne sürüyorlar.

Güneş diğer Yıldızlardan Kuyrukluyıldız ÇalıyorÇeviri: Seda Oturak

Gece gökyüzünde bir kuyrukluyıldız gözleme şansı-nı bulabilirseniz; bu gözlem, çalıntı bir memnuniyetgetirebilir...

Güney Batı Araştırma Enstitüsü’nden (SouthwestResearch Institute - SWRI) araştırmacılar çokyönlü bilgisayar canlandırmalarıyla Güneş’in komşuyıldızlardan kuyrukluyıldızları koparabildiğini tespitetti.

“Sonuçlar doğruysa, Güneşimiz, komşu yıldızlarınarka bahçelerinden kuyrukluyıldızları çekiyor.” di-yor SWRI’da bilim insanı Hal Levison. Bu tip bir‘hırsızlık’ Oort Bulutu’ndaki birçok kuyrukluyıldızında kökenini açıklıyor.

“Yıldızların, kümelerden oluştuğunu biliyoruz. Gü-neş de, başka yıldızların da bulunduğu büyük birgaz bulutundan doğdu. Bu kümede, yıldızlar kuyruk-luyıldızları kütle çekim kuvvetiyle çekebilecek kadarbirbirlerine yakındılar. Aynı bir bahçede oyun oyna-yan komşu çocukları gibi.” diyor Levison.

Oort Bulutunun temsili görüntüsü. c© ESO

Bu açıklamaya göre kuyrukluyıldızlar, yalnızcaGüneş’in geçmişi hakkında değil diğer yıldızlarıngeçmişi hakkında da bize bir şeyler anlatabilir.


Güncel Gök Haberleri

“Kuyrukluyıldızların yörüngeleri ve kimyaları üze-rine çalışmalar yaparak nereden geldiklerini veoluştukları yıldızlar hakkında bilgiler elde edebiliriz.Bu garip gelebilir ama diğer yıldızlarla aramızda birbağ olabilir.” diyor Levison.

Fermi Teleskobu Samanyolu’nda Dev Yapılarkeşfetti

Çeviri: Zeynep Tonga

NASA’nın Fermi Gama-ışını Uzay Teleskobu, Sa-manyolu’nun merkezinde daha önce görülmemiş biryapı olduğunu keşfetti. Elli bin ışık yılı bir uzaklığayayılan bu yapı Galaksinin merkezindeki oldukçabüyük bir karadeliğin patlamasının kalıntılarındankaynaklanıyor olabilir.

“Bizim gördüğümüz galaktik merkezin kuzey vegüney kutuplarından çıkan ve 25.000 ışık yılı alanayayılan iki gama ışını balonu; fakat doğasını henüztam anlamıyla anlamış değiliz” diyor durumu ilk farkeden Doug Finkbeiner, (Harvard-Smithsonian Astro-fizik Merkezi, Cambridge). Bahsedilen yapı, Başaktakımyıldızından Turna takımyıldızına kadar uza-nan bir alanı kaplayarak görünen uzayın yarısındanfazla bile olabilir. Konu ile ilgili çalışmalar bir ma-kale olarak “The Astrophysical Journal” dergisindeyayınlanacak.

Galaktik merkezden başlayıp Samanyolu düzleminden, kuzeyve güneye 50 derece genişleyen ve Başak takımyıldızıyla TurnaTakımyıldızı arasında tüm gökyüzünü kaplayan dev bir halterşeklindeki yapı.

Diğer astronomlar uzay boyunca uzanan gama ışınısisi nedeniyle şimdiye kadar galaksinin merkezindeyer alan bu gama ışınlarını keşfedememişlerdi. Busis, parçacıkların ışık hızına yakın bir hızda hareketetmeleriyle, ışık ve galaksideki diğer yıldızlararasıgazla iletişime geçmeleri sonucu oluşmakta. LATtakımı difuz-emisyon ile gizlenmiş olan yeni gamaışını kaynaklarını ortaya çıkarmak için yeni modellergeliştiriyorlar. Finkbeiner ve meslektaşları, sis üze-rinde farklı tahminler geliştirerek bu sisi LAT bilgile-

rinden ve devasa balonlardan ayırmayı başardılar.Şimdi bilim adamları bu daha önce görülmemişyapıların nasıl oluştuğunu daha iyi anlamak için ana-lizler yapıyorlar.

NASA’nın En Yeni Mikro Uydusu FASTSATBaşarıyla Fırlatıldı

Çeviri: Zeynep Tonga

NASA’nın hızlı ve ekonomik bilim ve teknoloji uy-dusu, FASTSAT Alaska’daki Kodiak Adası’ndanbaşarıyla fırlatıldı. FASTSAT alçak Dünya yörünge-sine çok sayıda küçük yük taşıyarak araştırmacılarauzayda özerk bir uydu üzerinden az maliyetli bi-limsel ve teknolojik araştırmalar yapabilmeleri içinçeşitli fırsatlar yaratmasıyla nadir bir özellik ka-zanıyor.

FASTSAT’ın fırlatılışı. c© Steven Young / Space Flight Now.

Fırlatıldıktan ilk 11 gün sonra, uzayaracı ve 6yerleşik atmosferik ve teknoloji uygulaması deneyi,yörüngedeki komuta aşamasına geçecek. Komutabölümü tamamlandığında sonraki 180 gün bilim-sel operasyonlara odaklanacak. Her bilim aracı içinişleyiş kontrolü ve performans analizi yapılacak veardından her deney tek tek amacı doğrultusundauygulamaya konulacak. Bilimsel aşama tamam-landıktan sonra uzay aracının ek nitelikleri diğeruçuş imkânlarını test etmek için uygulamaya konu-lacak. Bu uygulamalar uzay aracının tüm yetenekle-rini bir arada test etmek için birbiriyle paralel olarakdenenecek ki bu ortalama 100 gün sürecek. Tümbu görev aşamasının da tamamlanmasından sonrakapanma emri gönderilecek ve uzay aracı devredençıkarılma aşamasına girmiş olacak.�


Bu Ayki GökyüzüErdem Aytekin – ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu

1 Ocak Ay ve Venüs yakın konumda; sabah2 Ocak Ay ve Merkür yakın konumda; sabah

3-4 Ocak Dörtlük Meteor Yağmuru(saatte 40-60 meteor)

4 Ocak Parçalı Güneş Tutulması8 Ocak Venüs; en büyük batı uzanımında9 Ocak Merkür en büyük batı uzanımında10 Ocak Ay ve Jüpiter yakın konumda; akşam15 Ocak Ay ve Ülker yakın konumda25 Ocak Satürn ve Ay yakın konumda; sabah30 Ocak Ay ve Venüs yakın konumda; sabah

Yeni Ay İlk Dördün4 Ocak 12 Ocak

19 Ocak 26 OcakDolunay Son Dördün


Bu Ayki Gökyüzü

Ocak ayının başında iki önemli gök olayı gerçekle-şiyor. 3-4 Ocak’ta zirve noktasına ulaşacak DörtlükMeteor Yağmuru ve 4 Ocakta gözlemleyeceğimizParçalı Güneş Tutulması. Ülkemizden de görebi-leceğimiz parçalı güneş tutulmasının maksimumnoktasında Ay, güneşi %60 dolaylarında örtecek.

Şehir Başlama Tepe Bitiş Oranİstanbul 09:07:49 10:37 12:12 %62.7Ankara 09:12:41 10:44 12:20 %60.3

Erzurum 09:28:35 11:12 12:35 %55.7

Dikkat: Güneş Tutulmaları, kesinlikle Güneş’inzararlı ışınlarını geçirmeyen bir Güneş filt-resi kullanarak gözlenmelidir. Doğarken ve ba-tarken bile Güneş’e uzun süre bakmak gözsağlığı için tehlikelidir. Güneş’e uzun süre bak-mak, acı hissi uyandırmaksızın kalıcı göz ha-sarı, hatta körlüğe yol açar.

4 Ocakta zirve yapacak Dörtlük Meteor Yağmurundasaatte 40-60 civarı göktaşı görülmesi bekleni-yor. Göktaşı yağmurunun saçılma noktası Çobantakımyıldızının hemen üstünde olacak. 4 Ocakta

Ay’ın Yeniay olması da amatör gökbilimcilere dahatemiz bir seyir olanağı tanıyacak.

Ocak ayında Venüs ve Merkür’ü gün doğmadanönce gözleyebilmek mümkün. Ay içerisinde iki ge-zegen de en büyük batı uzanımlarında olacak. Marsise Güneş’e yakın görünümde olduğundan Güneş’inparlaklığı onu gözlememize izin vermeyecek. Jüpi-ter’i Güneş battıktan hemen sonra güney–güneybatıufkunda 45 derece yükseklikte görebilmek mümkün.Ay sonunda ise güney–batı ufkunda olacak. Satürnayın başında gece yarısı doğarken, ay sonunadoğru giderek daha erken saatlerde doğacak.�


http://spaceweather.com/meteors/quadrantids/quadrantids.htmlhttp://spaceweather.com/meteors/quadrantids/quadrantids.htmlhttp://eclipse.gsfc.nasa.gov/

Astronomi Tarihinde Bu AyNihat Çelik – ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu

8 Ocak 1642 - Astronomi bilgini Galileo hayatınıkaybetti.

Adı 17. yüzyıl bilimsel devrimi ile birlikte anılan enönemli bilim insanlarından birisi olan Galileo (1564-1642); Fizik, Matematik ve Astronomi gibi konu-larda çığır açan çalışmalar yapmış ve ilgisi dahaçok hareket üzerinde yoğunlaşmıştı. Bu alandakiçalışmalarının sonucunda klasik mekaniğin temel-lerini kurmuş, Güneş merkezli astronomi sistemininfiziğini geliştirmiştir.

Galilei teleskopu astronomik amaçla kullanan ilk bi-lim adamlarından birisidir. 1609 yılında yaptığı birteleskopla önemli gözlemler yapmış ve bu gözlem-leri Yıldız Habercisi (Siderius Nuntius) adlı kitabındayayınlamıştır. Onun astronomide yaptığı gözlemler,Güneş merkezli sistemi desteklediği, Aristo fiziğiningeçerli olmadığını kanıtladığı için oldukça önemli-dir. En önemli gözlemleri Ay ve Güneş gözlemleri-dir. Ay’da kraterlerin, dağların ve vadilerin olduğunugörmüş ve bunun Ay ile Yer’in aynı maddelerdenyapıldığının kanıtı olduğunu söylemiştir.

Güneş’i gözlemiş ve Güneş üzerindeki gölgele-rin Güneş’in üzerinde yer alan lekeler olduğunukanıtlamıştır. O zamanlarda, Güneş üzerinde gö-rünen lekelere ilişkin iki açıklama bulunmaktaydı.Bunlardan birincisine göre, bu leke, Merkür’ünGüneş’in önünden geçerken oluşan gölgesiydi.Ancak Galilei bunun olanaksız olduğunu söyler.Çünkü Merkür’ün Güneş’in önünden geçişi yaklaşıkyedi saat sürmektedir, ancak bu lekeler yedi saat-ten çok daha fazla Güneş’in üzerinde yer almak-taydılar. İkinci açıklamaya göre, bu lekeler, Güneşve Yer arasındaki küçük gökcisimlerine aittir. Oysabu lekelerin Güneş üzerinde hep aynı yerde bulun-duklarını tespit etmiştir. Eğer bu lekeler, küçük cisim-lerin gölgeleri olsalardı, gözlem yerine bağlı olarak,Güneş üzerinde farklı konumlarda olmalıydılar.

Galilei, Orion kümesini gözlemiş ve daha öncebulut olduğu varsayılan bu kümenin gerçekteyıldızlardan oluştuğunu bulmuştur. Yine Saman-yolu’nun yıldızlardan oluştuğunu tespit etmiştir. Jüpi-ter’i gözlemiş ve çevresinde dolanan dört yıldız

belirlemiştir. Bunların Jüpiter’in çevresinde dönenaylar olduğunu bulmuş ve Jüpiter’le birlikte ay-larını, “adeta minyatür bir Güneş sistemi” olaraktanımlamıştır. Satürn’ün halkasını gözlemiş ancakteleskopu güçlü olmadığı için gezegenin halka-sını iki yapışık parça olarak görmüş ve bunlarıuydu zannetmiştir. Gezegenin periyodik özelliğindendolayı halka bir müddet sonra kaybolmuş vebu parçaları göremeyen Galilei bu olaya çokşaşırmıştır. Onun bu şaşkınlığı sonrasında yazdığıcümleler ilginçtir: “Galiba Satürn onları yedi”.

Galilei ayrıca Venüs’ü gözlemiş ve Venüs’ün evre-leri olduğunu bulmuştur. Bu gözlem, Kopernik’in nekadar haklı olduğunun bir göstergesiydi. Batlam-yus sisteminde Venüs, sürekli belli bir uzaklıkta ol-malıydı ve sadece hilâl şeklinde görülmeliydi. Oysagözlemler, Venüs’ün bazen çok yakın bazen de çokuzakta olduğunu göstermekteydi. Ayrıca Venüs’ün,yalnızca hilâl değil, başka evreleri de vardı. Bu iseancak Kopernik sistemi ile açıklanabilirdi ve Güneşmerkezli sistemi doğruluyordu.

1618’de üç kuyrukluyıldızın görülmesiyle kilisey-le tartışan Galileo, “İki Kainat Sistemi ÜzerineKonuşmalar” adlı eserini yayınlamasıyla (1632)mahkemeye çağrıldı. 1633’te bu kitap yasaklandıve Kutsal Engizisyon’ca müebbet hapse mahkûmedildi. Cezası kendi evinde göz hapsine çevrildi.Yetmiş yaşında hapsedilen Galileo kör oldu ve 8Ocak 1642’de hayatını kaybetti. Kilise ise ölümün-


Astronomi Tarihinde Bu Ay

den 359 yıl sonra yaptıkları için Galileo’dan özürdilemiştir.

28 Ocak 1986 - Uzay mekiği Challenger havada in-filak etti.

Columbia Uzay Mekiği’nin ardından kullanmayabaşlanan ikinci uzay mekiğidir. İlk uçuşunu 4 Nisan1983’de yapmış ve ardından dünya yörüngesine do-kuz uçuş daha yapmıştır. 28 Ocak 1986’daki onuncuuçuşunda mekik kalkıştan 73 saniye sonra patlamışve 6 astronot ve bir öğretmenden oluşan yedi müret-tabatı ölmüştür.

Mekiğin kalkış ve patlama görüntülerini izleyebilirsi-niz.�


http://www.youtube.com/watch?v=_10T4UYpzV8

Yayın EkibiODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu

Topluluğun kuruluş ilhamı: Halley – 1986

Yayın Grubu: Kemal Ardoğa, Erdem Aytekin, Nihat Çelik, Işıl Özge Işık, Seda Oturak.

Topluluk, 1986’da bir grup amatörün çabasıyla,ODTÜ Fizik Bölümü bünyesinde kuruldu. ODTÜ’nünen köklü topluluklarından biri olan AAT bünyesindehem üyelik hem de etkinlik katılımlarında gönüllülükesastır.

Etkinliklerimizin temelini Seminerler, Gözlemler,Söyleşiler, Atölye Çalışmaları ve Projeler, GökbilimGünleri ve Sergiler TV ve Radyo Programları, Ağsayfası çalışmaları oluşturmaktadır.

Bugüne kadar yaptığımız etkinlikler arasında Ast-ronot Albert Sacco ile söyleşisi, Gök atlası yapımatölyesi, Teleskop yapım atölyesi, Starshine projesi,Aynalı teleskop projesi, Güneş saati projesi, ÖlçekliGüneş Sistemi projesi bulunmaktadır.

Ağ sayfamız aracılığıyla topluluğumuzu Dünya’yaaçmayı sürdürüyoruz. Sitemiz ülkemiz çapındagökbilim konusunda en önde gelen kaynaklar-dandır. Sürekli güncellenmekte ve yeni bilgilerpaylaşılmakta ve yapacağımız tüm etkinlikler say-falarımızdan izlenebilmektedir. Forumlarımızda dagökbilimin her konusu tartışılabilmektedir.

Gözlem Araçlarımız: Celestron (9,25”); CelestronG5 (5”); Coronado Personal Solar Telescope (PST).Görüntüleme: Canon EOS-400D; Canon EOS-500D; Meade Deep Sky Imager.

İletişim:ODTÜ,Amatör Astronomi Topluluğu,Fizik Bölümü Oda No: Z-26,Tel: (312)210 4313,e-posta: [email protected]: http://www.gokyuzu.org/


http://www.gokyuzu.org/mailto:[email protected]://www.gokyuzu.org/

Kapak: Ocak 2011EditördenJüpiter'in Kuşakları2011 Güneş Sistemi YılıGünün Gökbilim GörüntüleriGAF: 2010-11-11GAF: 2010-12-03APOD: 2010-11-30

Güncel Gök HaberleriBu Ayki GökyüzüAstronomi Tarihinde Bu AyYayın Ekibi

Documents

Jupiter’in Kus¸akları¨ 2011 Gunes¸ Sistemi Yılı¨...Jupiter’in Kus¸akları¨ Seda Oturak – ODTU Amat¨ or Astronomi Toplulu¨ gu˘ Jupiter ve di¨ ger gaz gezegenlerinin,