Kü THUËT TH¢M CANH LóA ë Hé N«NG D¢N - …...toµn x· héi vÉn ngµy mét gia t¨ng. HiÖn nay hµng lo¹t gièng c©y trång míi ra ®êi, ®Æc biÖt lµ c¸c gièng lóa

PTS. NGUYÔN V¡N HOAN

Kü THUËT TH¢M CANH LóA

ë Hé N«NG D¢N

NHµ XUÊT B¶N N¤NG NGHIÖP

Hµ NéI - 1998

2

Môc lôc

Lêi NãI §ÇU..........................................................................................................................4

I. THÕ NµO Lµ TH¢M CANH LóA? ................................................................................5

1. Sö dông çc gièng lóa phï hîp víi khÝ hËu cña vïng vµ ®Êt ®ai cña gia d×nh trongmét tæng thÓ hoµ hîp............................................................................................................5

2. Sö dông çc gièng lóa cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cao, phï hîp víi kh¶ n¨ng ®Çu t−cña hé n«ng d©n vµ kh¶ n¨ng t−íi tiªu cña ®Þa ph−¬ng....................................................6

3. T¹o diÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho c©y lóa sinh tr−ëng, ph¸t triÓn ...............................9

II. Kü THUËT TH¢M CANH M¹ ....................................................................................15

1. T¹i sao ph¶i th©m canh m¹?.........................................................................................15

2. Th©m canh m¹ ë vô xu©n..............................................................................................16

2.1. Kü thuËt th©m canh m¹ víi çc gièng dµi ngµy ........................................................16

2.2 Kü thuËt th©m canh m¹ víi çc gièng ng¾n ngµy .......................................................24

3. Th©m canh m¹ ë vô hÌ thu - vô mïa ...........................................................................29

3.l. Th©m canh m¹ víi nhãm gièng ng¾n ngµy ................................................................29

3.2 Th©m canh m¹ víi nhãm gièng trung ngµy................................................................31

3.3. Th©m canh m¹ víi nhãm gièng dµi ngµy cÊy ch©n s©u.............................................31

3.4 Th©m canh m¹ víi nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n ..................................32

3.5. Kü thuËt lµm m¹ cÊy t¸i gi¸ ë vïng ®Êt tròng ...........................................................35

III. Kü THUËT TH¢M CANH LóA CÊY .......................................................................37

1. §iÒu khiÓn cho c©y lóa træ vµo thêi kú thÝch hîp cña vô lóa vµ trµ lóa ...................37

1.1. §iÒu kiÖn tèi −u cho lóa træ b«ng ë vô xu©n .............................................................37

1.2 §iÒu kiÖn tèi −u ®Ó lóa træ b«ng ë vô hÌ thu ...............................................................38

1.3. §iÒu kiÖn tèi −u cho lóa træ b«ng vµo vô mïa ..........................................................38

1.4. Çch tÝnh thêi gian tõ cÊy ®Õn træ .............................................................................39

3

2. §iÓu khiÓn cho ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u ................................................................42

2.1. §Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t.......................................................................................44

2.2. Chän mËt ®é vµ kho¶ng çch tèi −u ..........................................................................46

2.3. §Þnh l−îng sè d¶nh cÊy cña 1 khãm .........................................................................49

3. §iÒu khiÓn cho khãm lóa cã sè nh¸nh h÷u hiÖu cao, b«ng lóa to ®Òu nhau vµ tû lÖlÐp thÊp ................................................................................................................................49

3.l. Ba thêi kú sinh tr−ëng vµ 10 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y lóa....................................49

3.2. §iÒu khiÓn khãm lóa th«ng qua kü thuËt lµm m¹ .....................................................52

3.3. §iÒu khiÓn khãm lóa th«ng qua ph©n bãn vµ çch bãn ph©n....................................52

3.4. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua t−íi n−íc....................................................................54

3.5. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua phßng trõ s©u bÖnh h¹i ..............................................55

3.6. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua hÖ thèng lu©n canh c©y trång ....................................56

3.7. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua viÖc sö dông çc chÕ phÈm bæ trî..............................58

IV. Kü THUËT TH¢M CANH LóA GIEO TH¼NG ......................................................59

1. Chän ruéng.....................................................................................................................59

2. Bãn ph©n lãt (TÝnh cho 1 sµo B¾c bé) ..........................................................................59

3. Lùa chän gièng lóa cho gieo th¼ng...............................................................................59

4. Xö lý h¹t gièng, ng©m ñ ................................................................................................59

5. Gieo .................................................................................................................................59

6. Ch¨m sãc ........................................................................................................................60

4

Lêi NãI §ÇU

N¨m n¨m gÇn ®©y (1991 - 1995) lµ thêi kú ®¸nh dÊu mét sù tiÕn bé v−ît bËc cñanÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n−íc ta. KÕt qu¶ s¶n xuÊt lóa kh«ng nh÷ng chØ ®¸pøng ®ñ nhu cÇu tiªu dïng trong n−íc mµ cßn d− ®Ó xuÊt khÈu.

Tuy nhiªn, víi ®µ t¨ng d©n sè rÊt cao nh− hiÖn nay th× ¸p lùc vÒ l−¬ng thùc chotoµn x· héi vÉn ngµy mét gia t¨ng.

HiÖn nay hµng lo¹t gièng c©y trång míi ra ®êi, ®Æc biÖt lµ çc gièng lóa ng« ®·®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo viÖc n©ng cao n¨ng suÊt, t¨ng s¶n l−îng c©y trång. Trongnh÷ng n¨m ®−a tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt ®· cho thÊy bªn c¹nh nh÷ng gia®×nh ®¹t n¨ng suÊt 6 - 7 tÊn/ha th× còng cßn nhiÒu gia ®×nh víi cïng mét chi phÝ®Çu t−, cïng khu vùc míi chØ ®¹t 3 - 4 tÊn/ha. ë çc vïng th©m canh cao th×møc n¨ng suÊt 6 - 7 tÊn/ha lµ dÔ ®¹t song ë møc 7 - 8 tÊn/ha lµ ®iÒu khã lµm, cßnmøc n¨ng suÊt trªn 8 tÊn/ha b×nh qu©n th× vÉn lµ ç biÖt trong khi tiÒm n¨ngn¨ng suÊt cña hÇu hÕt çc gièng lóa c¶i tiÕn ®Òu í møc 8 - 10 tÊn/ha. Víi çcgièng lóa lai th× tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cßn cao h¬n n÷a (12 - 14 tÊn/ha). Songkh«ng ph¶i ai vµ c¬ sí nµo còng cã ®Çy ®ñ th«ng tin cÇn thiÕt, kh«ng Ýt tr−ênghîp bÞ thÊt b¹i do kh«ng n¾m v÷ng t×nh h×nh thêi tiÕt trong n¨m, tÝnh chÊt vµ ®émµu mì cña ®Êt mïa vô, ®Æc tÝnh vµ yªu cÇu kü thuËt cña gièng ®Ó ®iÒu chØnhsao cho phï hîp. §ång thêi ph¶i kinh qua thùc tiÔn s¶n xuÊt vµ ®óc rót kinhnghiÖm phong phó cña n«ng d©n.

§−îc sù céng t¸c chÆt chÏ cña çc c¬ quan nghiªn cøu, çc ch−¬ng tr×nh ph¸ttriÓn n«ng th«n t«i biªn so¹n cuèn s¸ch "Kü thuËt th©m canh lóa ë hé n«ng d©n"phôc vô b¹n ®äc, ®Æc biÖt Iµ n«ng d©n vµ nhiÒu b¹n trÎ ë n«ng th«n mong muèntrë thµnh ng−êi chñ thùc sù, n¾m b¾t kÞp thêi nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt ®ang®−îc phæ biÕn ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng ®Ó s¶n xuÊt ®¹t hiÖu qu¶ cao.

Do sù ®a d¹ng vÒ tÝnh chÊt vµ tÝnh phøc t¹p cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng nh−®iÒu kiÖn thu thËp, xö lý, trao ®æi th«ng tin nªn ch¾c ch¾n cuèn s¸ch cßn nhiÒukhiÕm khuyÕt. RÊt mong b¹n ®äc l−îng thø vµ gãp ý söa ch÷a.

T«i xin ch©n thµnh çm ¬n Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn läi®Ó cuèn s¸ch ra m¾t b¹n ®äc.

T¸c gi¶

5

I. THÕ NµO Lµ TH¢M CANH LóA?

Trong quan niÖm cæ truyÒn cña nghÒ trång lóa ë ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé, kh¸i niÖmth©m canh ®−îc ng−êi n«ng d©n hiÓu lµ: lµm ®Êt kü, nÕu ®Ó ¶i cµng tèt, ®Çu t− ph©n bãn nhiÒunh»m cã n¨ng suÊt lóa cao h¬n. Kh¸i niÖm nµy ®óng trong qu¸ khø khi çc gièng lóa cò cætruyÒn cÊy ë vô mïa chñ yÕu lµ çc gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n, çc gièng lóa chiªm®Òu lµ çc gièng ®Þa ph−¬ng, nhµ n«ng ®Ó gièng theo kiÓu chän b«ng lÊy h¹t ®Çu cèi, giènglóa chËm thay ®æi vµ nÕu cã ®−îc thay b»ng gièng kh¸c th× còng kh«ng kh¸c nhiÒu so víi çcgièng ®· cÊy; mÆt kh¸c do çc gièng ®Þa ph−¬ng nªn ¸p dông çch ®Ó gièng truyÒn thèng(chän b«ng, ®Ëp lÊy h¹t ®Çu cèi) th× ë çc thÕ hÖ tiÕp theo chÊt l−îng h¹t gièng æn ®Þnh bëithÕ yÕu tè gièng rÊt lu mê trong quan niÖm th©m canh cña n«ng d©n ta tr−íc ®©y ë çch lµmm¹ còng vËy, tr¶i qua hµng ngµn n¨m çch lµm m¹ kh«ng mÊy thay ®æi, mËt ®é cÊy ®−îc gi÷nguyªn. Trong hoµn c¶nh nh− vËy th× th©m canh lóa chØ cßn lµ vÊn ®Ò lµm ®Êt vµ bãn ph©n.

Ngµy nay víi sù tiÕn bé cña c«ng t¸c c¶i l−¬ng gièng c©y trång, çc gièng lóa míi víi tiÒmn¨ng n¨ng suÊt kh¸c nhau, thêi gian sinh tr−ëng ®a d¹ng, tÝnh chèng chÞu s©u bÖnh, rÐt, h¹n,óng... kh¸c biÖt ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt víi tèc ®é nhanh th× kh¸i niÖm th©m canh lóa kh«ngchØ lµ lµm ®Êt, bãn ph©n n÷a. Giê ®©y chóng ta nãi th©m canh lóa cÇn ®ång bé tiÕn hµnh çckh©u sau ®©y:

1. Sö dông çc gièng lóa phï hîp víi khÝ hËu cña vïng vµ ®Êt ®ai cña gia ®×nh trong mét tængthÓ hoµ hîp.

2. Sö dông çc gièng cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt phï hîp víi kh¶ n¨ng ®Çu t− cña gia ®×nh vµkh¶ n¨ng t−íi tiªu ë ®Þa ph−¬ng.

3. T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho c©y lóa sinh tr−ëng, ph¸t triÓn bao gåm çc kh©u:

- M¹ tèt

- Bè trÝ thêi vô thÝch hîp

- CÊy ®óng kü thuËt

- Bãn ph©n ®óng vµ ®ñ

- Phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi

Çc vÊn ®Ò ®· nªu trªn ®−îc tËp trung ë hai kh©u chÝnh lµ th©m canh m¹, th©m canh lóa cÊyvµ th©m canh lóa gieo th¼ng.

1. Sö dông çc gièng lóa phï hîp víi khÝ hËu cña vïng vµ ®Êt ®ai cña gia d×nhtrong mét tæng thÓ hoµ hîp

KhÝ hËu cña mét vïng lµ yÕu tè tù nhiªn mµ con ng−êi kh«ng thÓ thay ®æi, bao gåm: nhiÖt ®é,¸nh s¸ng, l−îng m−a, giã b·o. KhÝ hËu cña vïng nµy kh¸c víi khÝ hËu vïng kh¸c vµ ®Æc thïcho vïng ®ã, nã lÆp l¹i theo chu kú trong mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh vµ æn ®Þnh mét çcht−¬ng ®èi. VÝ dô: mïa ®«ng ë tØnh S¬n La, Hµ Giang, nhiÖt ®é rÊt thÊp, cã b¨ng gi¸ trong khië çc tØnh H¶i H−ng, Th¸i B×nh l¹i Êm h¬n, chØ cã rÐt h¹i (nhiÖt ®é xuèng d−íi 130C trong vµingµy) kh«ng cã b¨ng gi¸; cßn ë çc tØnh Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ th× hiÕm khi cã mïa®«ng mµ nhiÖt ®é xuèng d−íi 130C. Ngoµi yÕu tè ®¹i khÝ hËu cßn cã çc yÕu tè tiÓu khÝ hËu,nã ®Æc thï cho mét vïng nhá nh− vïng Ba V× cña tØnh Hµ T©y, cã tiÓu khÝ hËu kh¸c so víivïng Phóc Thä ë tiÕp gi¸p. §èi víi mçi ®Þa h×nh cßn cã sù kh¸c nhau vÒ vi khÝ hËu: ë cïngthêi ®iÓm chç nµy th× ®é Èm rÊt cao (vïng ruéng tròng), chç kh¸c th× l¹i kh« r¸o h¬n (vïngruéng cao) trªn cïng mét khu vùc. Çc ch©n ruéng cßn kh¸c nhau vÒ lo¹i ®Êt, ®é ph×, ®é

6

chua... nh− vËy mét gièng lóa kh«ng thÓ thÝch øng víi tÊt c¶ çc vïng, tÊt c¶ çc ch©n ®Êt.Trong th©m canh c©y lóa ta cÇn biÕt: ë mét trµ, lóa mét ch©n ®Êt th× gièng lóa nµo phï hîpnhÊt. Do phÇn lín çc hé n«ng d©n cã nhiÒu m¶nh ruéng ë çc ch©n ®Êt kh¸c nhau vµ çctiÓu vïng kh¸c nhau nªn mét hé cÇn sö dông 2 - 4 gièng lóa. Theo môc ®Ých sö dông s¶nphÈm mµ mçi hé cßn cÊy thªm mét gièng lóa nÕp hoÆc mét gièng lóa tÎ ®Æc s¶n n÷a. §Ó ®éan toµn trong trång lóa ®−îc cao th× tuyÖt ®èi tr¸nh cÊy mét gièng, ng−îc l¹i nÕu ë mét tiÓuvïng, mét ch©n ®Êt mµ cÊy tíi 3-4 gièng th× còng kh«ng tèt, g©y khã kh¨n cho ch¨m sãc, g©yr¾c rèi cho lu©n canh vµ g©y ra lÉn t¹p. Çc gièng lóa ph¶i ®−îc bè trÝ gieo cÊy trong méttæng thÓ hoµ hîp, tr¸nh ç biÖt dÔ thÊt b¹i do bÞ s©u, bÖnh, chim, chuét ph¸ ho¹i hoÆc kh«ng®¸p øng ®−îc yªu cÇu vÒ n−íc t−íi. YÕu tè quan träng nhÊt ®¶m b¶o sù hoµ hîp lµ çc giènglóa cã cïng thêi gian sinh tr−ëng ®−îc gieo cÊy thµnh mét vïng, ®Æc biÖt ph¶i bè trÝ ®Ó chóngtræ gÇn cïng nhau. Trong khi thö nghiÖm çc gièng míi çc hé lu«n chó ý ®iÒu nµy. Mét vÝdô hÕt søc sinh ®éng chøng minh cho nguyªn lý trªn x¶y ra t¹i nhiÒu x· cña huyÖn B×nh Lôc,tØnh Nam Hµ. NhiÒu gia ®×nh ë ®©y h−ëng øng cÊy çc gièng lóa lai cã n¨ng suÊt cao nh»mthay thÕ gièng Méc tuyÒn, sù h−ëng øng lÎ tÎ ban ®Çu cïng víi viÖc gieo cÊy gièng Shan −uquÕ 99 (t¹p giao 5) cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n vµo gi÷a vïng Méc tuyÒn ®· dÉn tíi sù çbiÖt: T¹p giao 5 træ tr−íc Méc tuyÒn 20 ngµy, khi lóa cã ®ßng bÞ chuét ph¸, khi lóa træ bÞ bäxÝt tËp trung ph¸ h¹i, khi lóa chÝn bÞ chim vµ chuét tõ nhiÒu n¬i dån ®Õn ph¸ trôi çc ruéngcÊy gièng míi. Bµ con ta hoµn toµn thÊt b¹i. Sau ®ã d−íi sù chØ ®¹o cña çc ban qu¶n lý ®·cÊy gièng B¸c −u 64 cã thêi gian træ gÇn nh− Méc tuyÒn l¹i ®−îc cÊy tËp trung thµnh çcvïng ë çc n¬i thö nghiÖm nªn vô mïa 1994 ®· ®¹t kÕt qu¶ mü m·n, B¸c −u 64 cho n¨ng suÊttrung b×nh 58 t¹/ha, h¬n h¼n Méc tuyÒn 20 t¹/ha. Vô mïa 1995, B¸c −u 64 ®· ®−îc bµ conh−ëng øng m¹nh ®Ó thay thÕ Méc tuyÒn ë rÊt nhiÒu hîp t¸c x· cña tØnh Nam Hµ.

2. Sö dông çc gièng lóa cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cao, phï hîp víi kh¶ n¨ng®Çu t− cña hé n«ng d©n vµ kh¶ n¨ng t−íi tiªu cña ®Þa ph−¬ng

§©y lµ ®iÒu quan träng thø hai, v× chØ cã çc gièng lóa cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cao th× khi¸p dông çc biÖn ph¸p th©m canh míi cho hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, khi lùa chän çc gièng lóacÇn tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng ®Çu t− cña hé vµ kh¶ n¨ng cung cÊp n−íc vµ tiªu n−íc khi cÇn thiÕt cñam¹ng l−íi thuû n«ng ë ®Þa ph−¬ng. Mét gia ®×nh cã ruéng tèt, chñ ®éng t−íi tiªu, ®ñ vèn ®Ó®Çu t− th× nªn chän çc gièng lóa chÞu ph©n, chèng ®æ tèt, tiÒm n¨ng n¨ng suÊt 8 - 10tÊn/ha/vô, ng−îc l¹i çc hé cã ruéng ë møc trung b×nh kh«ng thËt chñ ®éng t−íi chØ nªn chänçc gièng lóa cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt kh¸, thÝch øng réng, khi ®ã nÕu ®Çu t− chu ®¸o th× hiÖuqu¶ ®¹t ®−îc cao h¬n.

HiÖn nay cã rÊt nhiÒu gièng lóa dïng trong th©m canh, tuy vËy ®Ó tiÖn cho viÖc ch¨m sãc çcgièng lóa ®−îc chia lµm hai nhãm lín theo b¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p t¹o gièng lµ: çc giènglóa thuÇn vµ lóa lai.

- Çc gièng lóa thuÇn: ®−îc chän t¹o theo ph−¬ng ph¸p duy tr× dßng thuÇn, h¹t gièngcña nhãm gièng nµy cã thÓ sö dông ®Ó nh©n gièng nhiÒu lÇn tuú thuéc vµo ®é thuÇncña gièng gèc, vÝ dô: h¹t gièng nguyªn chñng cña gièng VN10 cã thÓ nh©n gièng 2 - 3lÇn mµ vÉn ®¶m b¶o chÊt l−îng gieo trång, cho n¨ng suÊt ®¹t yªu cÇu.

- Çc gièng lóa lai: §−îc chän t¹o theo ph−¬ng ph¸p duy tr× bè mÑ vµ s¶n xuÊt h¹t giènglai. H¹t gièng cña nhãm gièng nµy chØ sö dông ®−îc mét lÇn, tuyÖt ®èi kh«ng sö dôngh¹t ®Ó gieo cÊy thªm mét lÇn nµo n÷a. NÕu çc hé dïng h¹t thu ®−îc tõ l« h¹t lóa lai®Ó gieo cÊy th× thÕ hÖ tiÕp theo sÏ cã sù ph©n ly, n¨ng suÊt suy gi¶m nghiªm träng, chØcßn 50 - 55% n¨ng suÊt vô ®Çu, trong nhiÒu tr−êng hîp cßn thÊp h¬n n÷a, thiÖt h¹ikh«ng thÓ l−êng hÕt.

7

Cã rÊt nhiÒu gièng lóa cã kh¶ n¨ng th©m canh ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt nhê kÕt qu¶ cña c«ngt¸c chän t¹o gièng. Tuy vËy ®Ó tr¸nh çc thÊt b¹i cã thÓ x¶y ra do kh«ng hiÓu râ vÒ gièngmíi, çc hé cÇn n¾m v÷ng vµ tu©n thñ mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n khi sö dông mét gièng lóacho th©m canh trªn ruéng nhµ. §ã lµ:

Nguyªn t¾c 1:

N¾m v÷ng lý lÞch gièng: CÇn theo çc tµi liÖu chÝnh thøc do c¬ së t¹o gièng Ên hµnh hoÆc çcc¬ quan qu¶n lý khoa häc, qu¶n lý s¶n xuÊt giíi thiÖu. HÕt søc tr¸nh çc tr−êng hîp mang h¹tgièng tù do, kh«ng râ tªn lµ g×, ®Æc ®iÓm ra sao ®Ó gieo cÊy ngay, thËm chÝ do kh«ng râ lýlÞch gièng nªn çc hé tù ®Æt cho gièng mét çi tªn n«m na nh− gièng Bµ Hång (do bµ Hångcho), gièng lóa §¸ (do h¹t nÆng)...

Tr−êng hîp kh«ng râ lý lÞch gièng th× tèt nhÊt nªn trång thö tr−íc, thêi gian trång cÊy thö lµhai vô xu©n hoÆc hai vô mïa, cÇn hÕt søc tr¸nh sù véi v· vµ n«n nãng. NhiÒu hé cÊy thö métgièng míi ë vô xu©n, thÊy gièng cho n¨ng suÊt cao, vô mïa tiÕp theo ®−a ngay ra cÊy toµn bédiÖn tÝch cña gia ®×nh vµ do gièng chØ thÝch hîp ë vô xu©n nªn vô mïa n¨m ®ã gia ®×nh thÊtthu nÆng.

Nguyªn t¾c 2:

N¾m v÷ng çc ®Æc tr−ng ®Æc tÝnh cña gièng: lµ yªu cÇu b¾t buéc. Mçi gièng lóa khi ®−îc ®−avµo s¶n xuÊt ®Òu cã çc ®Æc tr−ng ®Æc tÝnh riªng biÖt so víi çc gièng kh¸c. Khi gieo cÊygièng míi çc hé cÇn cã çc quan s¸t vµ ghi chÐp theo b¶ng mÉu nh− sau:

1. Tªn gièng: Ghi tªn chÝnh thøc cña gièng theo lý lÞch.

2. Vô gieo cÊy

Vô xu©n Xu©n sím:

- Xu©n chÝnh vô

- Xu©n muén

Vô mïa

- HÌ thu

- Mïa cùc sím

- Mïa sím

- Mïa trung

- Mïa muén

3. Ph¶n øng víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n:

- Cã

- Kh«ng

4. Thêi gian sinh tr−ëng:

- Thêi kú m¹: ngµy

- Thêi kú lóa: ngµy

- Tæng thêi gian sinh tr−ëng: m¹ + lóa

8

NÕu gieo th¼ng th× tÝnh tõ khi gieo ®Õn khi chÝn.

5. Çc giai ®o¹n sinh tr−ëng ph¸t triÓn:

- CÊy ®Õn håi xanh: ngµy

- CÊy ®Õn ®Î nh¸nh: ngµy

- CÊy ®Õn træ b¸o: ngµy

- Træ b¸o ®Õn træ hÕt: ngµy

- Træ ®Õn chÝn: ngµy

6. M« t¶ c©y lóa:

- ChiÒu cao c©y: cm

- KiÓu l¸:

* Th¼ng

* Cong ®Çu

* Cong trßn

- KiÓu ®Î nh¸nh:

* Chôm

* Trung b×nh

* XoÌ

- L¸ ®ßng:

* ThÕ l¸ ®ßng

* §é dµi, ®é lín

- ChiÒu dµi b«ng lóa: cm

- Sè h¹t/b«ng (c¶ h¹t ch¾c vµ h¹t lÐp)

- Sè h¹t ch¾c/b«ng

- Tû lÖ lÐp: %

- Søc sinh tr−ëng: m¹nh, yÕu, trung b×nh

- NhiÔm s©u: nÆng, nhÑ, trung b×nh, kh«ng nhiÔm

- NhiÔm bÖnh: nÆng, trung b×nh, nhÑ, kh¸ng (theo loµi bÖnh)

- TÝnh chèng chÞu kh¸c:

* ChÞu rÐt, nãng

* ChÞu chua, phÌn, mÆn

* ChÞu h¹n, óng

7. N¨ng suÊt: TÝnh theo kg/sµo hoÆc t¹/ha

Çc quan s¸t, ghi chÐp nµy gióp çc hé nhanh chãng n¾m v÷ng gièng lóa ®−îc gieo cÊy saumét vô mïa hoÆc mét vô xu©n gieo cÊy thö lµm c¬ së ®Ó ¸p dông çc biÖn ph¸p kü thuËt th©mcanh kh¸c.

9

Nguyªn t¾c 3: Më réng diÖn tÝch dÇn dÇn

Çc gièng lóa míi ph¶i gieo cÊy thö tr−íc khi ®−a gieo cÊy chÝnh thøc. NÕu sau mét vô gieocÊy thÊy gièng tá ra phï hîp ë trµ lóa cô thÓ (vÝ dô: trµ xu©n sím, trµ mïa sím ch¼ng h¹n) th×®Õn vô sau cña n¨m sau (cïng vô, cïng trµ) gièng míi ®−îc cÊy víi diÖn tÝch réng h¬n, nÕukÕt qu¶ thu ®−îc vÉn mü m·n th× ë vô thø 3 (n¨m thø 3) ®−îc më ra diÖn tÝch lín. ViÖc thönghiÖm cã thÓ lÊy kÕt qu¶ cña çc hé kh¸c trong céng ®ång nh−ng gieo cÊy kÒ s¸t hoÆc cïngch©n ®Êt víi ruéng cña gia ®×nh ®Ó rót ng¾n qu¸ tr×nh thö nghiÖm.

Nguyªn t¾c 4: Gieo cÊy b»ng l« h¹t cã chÊt l−îng gieo trång cao

Lóa thuÇn còng nh− lóa lai, l« h¹t mang gieo trång ®Òu ph¶i cã chÊt l−îng gieo trång cao.ChÊt l−îng cña l« h¹t ®−îc x¸c ®Þnh trªn çc chØ tiªu chÝnh thøc nh− sau:

- §é thuÇn: Nhãm lóa thuÇn cÇn ®¹t ®é thuÇn tèi thiÓu lµ 99,5% (tiªu chuÈn h¹t gièngtiÕn bé kü thuËt); nhãm gièng lóa lai cÇn ®¹t ®é thuÇn tèi thiÓu lµ 98%.

- Tû lÖ n¶y mÇm: Tèi thiÓu cÇn ®¹t 85%, l« h¹t gièng tèt th× tû lÖ n¶y mÇm cÇn cao h¬n90%.

- §é s¹ch: H¹t s¹ch sÏ, kh«ng lÐp, löng. Søc n¶y mÇm: h¹t ph¶i n¶y mÇm ®ång ®Òu, choc©y mÇm b×nh th−êng, khoÎ m¹nh.

- T×nh tr¹ng s©u mät: Kh«ng hoÆc rÊt Ýt s©u mät (víi l« gièng ®· b¶o qu¶n qua mét vô).

Bèn nguyªn t¾c trªn ph¶i ®−îc tu©n thñ triÖt ®Ó ®ã lµ tiÒn ®Ò ®Ó ®i vµo th©m canh khi tiÕn hµnhtèt kh©u thø 3 cña qu¸ tr×nh th©m canh.

3. T¹o diÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho c©y lóa sinh tr−ëng, ph¸t triÓn

Gåm çc kh©u sau:

M¹ tèt:

Mét gièng lóa ®−îc lµm m¹ th× ®©y lµ kh©u quyÕt ®Þnh nhÊt ®Ó tiÕn hµnh çc biÖn ph¸p küthuËt th©m canh kh¸c. Quan niÖm "tèt m¹ - tèt lóa" cña n«ng d©n ta hoµn toµn ®óng cho th©mcanh. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña çc nhµ khoa häc Trung Quèc vµ NhËt B¶n th×: m¹ tètquyÕt ®Þnh tíi trªn 60% n¨ng suÊt cña gièng. M¹ tèt lµ tiÒn ®Ò ®Ó c©y lóa sinh tr−ëng, ph¸ttriÓn tèt, lµ c¬ së ®Ó ¸p dông çc biÖn ph¸p th©m canh.

Bè trÝ thêi vô thÝch hîp:

"NhÊt th× nh× thôc" mét gièng lóa tèt chØ ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng cña nã ë mét ®iÒu kiÖn khÝhËu thêi tiÕt nhÊt ®Þnh. Bè trÝ gieo cÊy mét gièng lóa ë mïa vô vµ thêi tiÕt phï hîp víi gièngkh«ng nh÷ng ®Ó ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng cña nã mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c©y trång lu©n canhsau lóa nhÊt lµ c©y vô ®«ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn thuËn lîi cho n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt.Khi bè trÝ mét gièng lóa vµo mét thêi vô cÇn chó ý:

- Çc gièng ng¾n ngµy cã thêi gian sinh tr−ëng d−íi 110 ngµy ë vô mïa ®−îc bè trÝ gieocÊy vµo trµ xu©n muén mïa sím hoÆc trµ hÌ thu, vÝ dô: gièng CN2, 75-1, §H60, VX83,CR203...

10

- Çc gièng lóa trung ngµy (cã thêi gian sinh tr−ëng xung quanh 115 - 125 ngµy ë vômïa) ®−îc bè trÝ gieo cÊy vµo trµ mïa trung hoÆc trµ xu©n chÝnh vô, vÝ dô: C70, C71,N28...

- Çc gièng lóa dµi ngµy (135 - 140 ngµy ë vô mïa) ®−îc bè trÝ gieo cÊy vµo trµ muénhoÆc xu©n sím, vÝ dô: VN10, DT10, IR17494, U14...

- Çc gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n chØ gieo cÊy ë vô mïa t−¬ng ®−¬ng çc gièngcña trµ mïa muén, vÝ dô: gièng Méc tuyÒn, Bao thai lïn, NÕp hoa vµng, nÕp B¾c, T¸mxoan...

CÊy ®óng kü thuËt:

CÊy ®óng kü thuËt bao gåm mËt ®é, kho¶ng çch, sè d¶nh m¹/khãm, ®é s©u vµ çch bè trÝhµng lóa.

- MËt ®é: Lµ sè khãm cÊy cã trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch. Ng−êi ta th−êng lÊy ®¬n vÞ khãm/m2 ®Ó biÓu thÞ mËt ®é. Khi x¸c ®Þnh mËt ®é thùc trªn ®ång ruéng th× ®Õm sè khãm cãtrªn 1 « vu«ng cã c¹nh 1 mÐt, cÇn ®Õm 3 lÇn ë n¬i th−a nhÊt, trung b×nh vµ dµy nhÊt,mËt ®é thùc lµ trung b×nh cña 3 lÇn ®Õm trªn, vÝ dô 45 khãm/ m2, 50 khãm/ m2, 55khãm/ m2. MËt ®é thùc lµ (45 + 50 + 55): 3 = 50 khãm/ m2. Nh×n chung çc gièng lóa®Î yÕu cÇn cÊy mËt ®é cao (cÊy dµy), çc gièng lóa ®Î khoÎ cÊy mËt ®é thÊp (cÊy th−a),m¹ giµ cÊy dµy h¬n m¹ non, gièng lóa dµi ngµy cÊy th−a h¬n çc gièng ng¾n ngµy...

- Kho¶ng çch: Lµ kho¶ng trèng gi÷a hai khãm lóa. Th«ng th−êng çc khãm lóa ®−îccÊy thµnh hµng, nh− vËy cã kho¶ng çch gi÷a çc hµng vµ kho¶ng çch gi÷a çc khãm,kho¶ng çch gi÷a çc hµng th−êng réng h¬n gi÷a çc nhãm, ng−êi ta cßn gäi kho¶ngçch gi÷a çc hµng lµ hµng x«ng vµ gi÷a çc khãm lµ hµng con (h×nh 1):

H×nh 1

ë miÒn B¾c ViÖt Nam cÊy lµ ph−¬ng thøc c¬ b¶n ®−îc ¸p dông trong s¶n xuÊt lóa.Theo kinh nghiÖm tæng kÕt ®−îc tõ çc vïng cã kü thuËt th©m canh cao nh− SongPh−îng (§an Ph−îng - Hµ T©y), Nguyªn X¸ (§«ng H−ng - Th¸i B×nh) th× víi d¹ng m¹th«ng th−êng nh− bµ con ta vÉn gieo hiÖn nay (bao gåm m¹ d−îc vµ m¹ s©n) th× çchcÊy theo hµng x«ng - hµng con lµ phï hîp h¬n c¶, trong ®ã kho¶ng çch phæ biÕn lµ

11

20cm x 12cm hoÆc 20cm x 15cm (víi ®Êt tèt) 18cm x 12cm hoÆc 20cm x 10cm (víi®Êt trung b×nh vµ xÊu). Tuy nhiªn kho¶ng çch nµy cßn kh¸ hÑp, nã cho hiÖu qu¶ ëmøc n¨ng suÊt d−íi 8 tÊn/ha/vô, ta sÏ bµn kü vÊn ®Ò nµy ë môc chän mËt ®é vµ kho¶ngçch tèi −u.

- Sè d¶nh m¹/khãm: do çch gieo m¹ dµy nªn c©y m¹ hoµn toµn kh«ng ®Î (trõ çc c©y ëngoµi b×a luèng, ë r·nh luèng) sè d¶nh m¹ t−¬ng ®−¬ng víi sè h¹t thãc. CÇn bè trÝ cÊysè d¶nh m¹ mét khãm sao cho çc d¶nh ®Òu cã kh¶ n¨ng ®Î sím vµ ®Î tËp trung. Víicïng mét mËt ®é (vÝ dô 50 khãm/ m2) cïng mét kho¶ng çch (20cm x 10cm ch¼ng h¹n)th× sè d¶nh 1 khãm cµng nhiÒu cµng h¹n chÕ ®Î, b«ng lóa cµng bÐ ®i. Tuy nhiªn, nÕucÊy 1 d¶nh (tøc 1 h¹t thãc) th× kh¶ n¨ng ra nh¸nh thªm cña c©y lóa kh«ng ®ñ ®Ó ®¹t®−îc sè b«ng cÇn thiÕt ë çc mËt ®é thÊp. NÕu c©y m¹ ®Î nh¸nh th× khi cÊy ®· cãnhiÒu nh¸nh t−¬ng ®−¬ng víi nhiÒu d¶nh, ë çch gieo truyÒn thèng. Nh− vËy, ®Ó dÔhiÓu khi nãi ®Õn 1 khãm lóa chóng t«i dïng sè l−îng h¹t thãc. NÕu c©y lóa ®· ®Î ëruéng th× khi cÊy 1 h¹t thãc ®· cã nhiÒu nh¸nh, cßn c©y m¹ ch−a ®Î th× sè c©y m¹ b»ngvíi sè h¹t thãc.

- §é s©u: CÊy s©u n«ng kh¸c nhau phô thuéc vµo mïa vô, vµo ch©n ®Êt vµ tuæi m¹; Nh×nchung ë vô chiªm xu©n cÊy s©u h¬n ë vô mïa, cßn ë hai çch cÊy (s©u vµ n«ng) th× cÊyn«ng tèt h¬n cÊy s©u. §Êt cµng tèt, m¹ cµng non cµng cÇn cÊy n«ng. Çc gièng lóamíi gieo cÊy ë vô mïa cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n nªn cÊy n«ng lµ yªu cÇu b¾t buéc®Ó c©y m¹ nhanh håi xanh, ®Î sím vµ tËp trung, cã lîi cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh b«ngh÷u hiÖu.

- Çch bè trÝ hµng lóa: Theo çch bè trÝ hµng lóa cã thÓ ph©n ra: cÊy thµnh b¨ng (luèng)vµ cÊy tù do. ë çch cÊy thµnh b¨ng th× sau mét ®é réng nhÊt ®Þnh (tõ 1,2 - 2m), ng−êita bá ra mét kho¶ng trèng réng h¬n hµng x«ng b×nh th−êng. Cßn ë çch cÊy tù do th×kh«ng ph©n biÖt, çc khãm lóa cã thÓ ®−îc cÊy thµnh hµng hoÆc cÊy tù do kh«ng theohµng lèi nµo. Tuy vËy, çch cÊy thµnh b¨ng, th¼ng hµng lµ çch cÊy tèt (h×nh 2). Çchbè trÝ hµng lóa thµnh b¨ng, cÊy ch¨ng d©y, th¼ng hµng gióp ta cã mËt ®é ®Òu nhau,hµng lóa th«ng tho¸ng, bãn ph©n, lµm cá, phßng trõ dÞch h¹i vµ thu ho¹ch dÔ dµng.

12

H×nh 2: Bè trÝ hµng lóa theo çch th¼ng hµn, th¼ng b¨ng

Bãn ph©n ®óng vµ ®ñ:

- C©y lóa th©m canh cÇn ®−îc bãn ph©n ®óng vµ ®ñ. Bãn ph©n ®óng lµ ®óng lo¹i ph©ncÇn bãn nh− ph©n chuång, ph©n ®¹m, ph©n l©n, ph©n kali, ph©n vi l−îng. Bãn ®óngthêi gian c©y lóa cÇn nh− bãn lãt, bãn thóc, bãn nu«i h¹t. Bãn ®ñ lµ ®ñ l−îng vµ ®ñchÊt.

- L−îng ph©n bãn cho c©y ë ®©y ®−îc tÝnh lµ l−îng ph©n c©y hÊp thu ®−îc chø kh«ngph¶i l−îng bãn vµo ®Êt v× nÕu bãn nhiÒu ph©n nh−ng sù röa tr«i, bèc bay nhiÒu th× vÉnkh«ng ®ñ l−îng.

- Bãn ph©n ®óng çch kh«ng chØ cung cÊp ®ñ cho c©y lóa l−îng dinh d−ìng cÇn thiÕt mµcßn tiÕt kiÖm ph©n bãn, n©ng cao hiÖu qu¶ cña ph©n.

- L−îng ph©n bãn cho lóa vµ çch bãn ph©n phô thuéc vµo mïa, vô, trµ lóa. Trªn tængthÓ th× ph©n chuång vµ ph©n l©n cÇn bãn lãt hÕt v× lµ çc lo¹i ph©n khã tiªu. Ph©n ®¹mvµ ph©n kali th× tuú theo gièng vµ mïa vô mµ quyÕt ®Þnh l−îng bãn vµ çch bãn:

+ ë vô xu©n víi çc gièng dµi ngµy tû lÖ bãn ®¹m vµ kali lãt tèi ®a lµ 40%, sè cßn l¹ichia ®Òu ®Ó bãn thóc ®ît 1 (khi lóa bÐn rÔ, håi xanh) vµ ®ît 2 (khi lóa ph©n ho¸ ®ßng).

13

Çc gièng ng¾n ngµy trong vô xu©n nªn tËp trung bãn lãt 50%, bãn thóc ®ît 1: 40%,chØ ®Ó l¹i 10% ®Ó bãn thóc ®ît 2. ë vô mïa sím çc gièng sím vµ cùc sím cÇn bãnph©n thËt tËp trung vµo giai ®o¹n ®Çu, bãn lãt 60% l−îng ®¹m vµ kali, khi sôc bïn lÇn 1bãn tiÕp 30% ®¹m. Sè ®¹m vµ kali cßn l¹i bãn thóc lÇn 2 vµo 15 ngµy tr−íc khi lóa træ.

+ Çc gièng lóa dµi ngµy th× chia ®Òu l−îng ph©n thµnh 3 phÇn ®Ó bãn lãt, bãn thóc ®ît1 vµ ®ît 2.

+ TÊt c¶ çc lo¹i ph©n ®Òu cÇn ®−îc bãn vïi vµo ®Êt, ®Æc biÖt lµ ph©n ®¹m. NÕu ph©n®¹m ®−îc bãn trªn bÒ mÆt th× mét phÇn rÊt lín sÏ biÕn thµnh khÝ Nit¬ bay vµo kh«ngkhÝ g©y mÊt ®¹m, cßn c©y th× kh«ng hÊp thô ®−îc (h×nh 3). Çc lo¹i ph©n kh¸c khi bãntrªn bÒ mÆt sÏ bÞ hoµ tan vµo n−íc vµ bÞ röa tr«i.

H×nh 3: Çch bãn ®¹m

a) Bãn ®óng: Bãn s©u vµo trong ®Êt

b) Bãn sai: Bãn trªn bÒ mÆt ruéng

Bãn ph©n ®óng cßn bao hµm c¶ sù c©n ®èi gi÷a çc nguyªn t« ®a l−îng lµ ®¹m (N), l©n (P) vµkali (K). Tæng kÕt kinh nghiÖm cña n«ng d©n th×: çc gièng lóa th©m canh cÇn c¶ 3 lo¹i ph©n®a l−îng nh− nhau. Çch bãn tèt nhÊt lµ c©n ®èi ®ñ c¶ ®¹m, l©n, kali. Çch tÝnh cô thÓ xemphÇn 3.3 (§iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua ph©n bãn vµ çch bãn ph©n).

Phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi:

ViÖc phßng trõ s©u bÖnh lµ kh©u bæ trî nh−ng gãp phÇn quan träng cho cÊy lóa sinh tr−ëng,ph¸t triÓn tèt ®Ó çc biÖn ph¸p th©m canh kh¸c cã hiÖu qu¶ cao.

Ph−¬ng ch©m chung: Phßng lµ chÝnh, ®iÒu trÞ sím vµ tËp trung.. Çc lo¹i s©u vµ bÖnh ph¸ttriÓn theo mïa, theo trµ lóa, theo c©y trång tr−íc hoÆc c©y trång kÒ cËn. Sù ph¸t triÓn cñachóng cßn phô thuéc vµo tÝnh mÉn c¶m cña gièng, vµo ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt tõng n¨m.Tuy vËy mçi trµ lóa th−êng cã çc loµi s©u vµ bÖnh ®Æc thï n¨m nµo còng cã lÆp l¹i theo chukú song phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn thêi tiÕt tõng n¨m vµ quy tr×nh canh t¸c ®óng hay sai mµkh«ng g©y ra thiÖt h¹i kinh tÕ hoÆc bïng lªn thµnh dÞch, g©y thiÖt h¹i lín.

§Ó th©m canh c©y lóa cÇn n¾m ®−îc mét sè loµi s©u bÖnh phæ biÕn vµ quy luËt xuÊt hiÖn cñanã trªn çc trµ lóa.

14

VÒ s©u:

- S©u ®ôc th©n: Lµ loµi s©u nguy hiÓm g©y h¹i trªn tÊt c¶ çc trµ lóa, song do sù tÝch luüvÒ sè l−îng mµ s©u løa 2 (g©y h¹i vµo çc trµ lóa træ muén ë vô xu©n tõ 10 - 15/5) vµløa 5 (g©y h¹i vµo çc trµ lóa træ muén tõ 1 - 10/10) lµ nguy hiÓm nhÊt.

- Bä trÜ. G©y h¹i trªn m¹ lµm m¹ cßi cäc, l¸ teo, c©y lïn, bÞ nÆng th× c©y lôi vµ chÕt. BätrÜ ph¸t triÓn m¹nh khi kh«ng cã m−a rµo hoÆc m−a phïn kÐo dµi, trêi Êm, nãng nhÊt lµtrµ xu©n muén, lóa gieo th¼ng vô xu©n muén, lóa gieo th¼ng vô mïa, m¹ mïa sím, lóamïa míi cÊy...

- S©u cuèn l¸ nhá: Ph¸t triÓn m¹nh vµo cuèi th¸ng 4 vµ cuèi th¸ng 8, ®Æc biÖt nguy hiÓmkhi s©u ph¸ h¹i vµo giai ®o¹n lóa cã ®ßng vµ thêi kú c©y lóa kÕt thóc sinh tr−ëng vÒ l¸®Ó chuyÓn sang giai ®o¹n træ b«ng.

- RÇy n©u: G©y h¹i m¹nh ë thêi kú lóa træ ®Õn vµo ch¾c, bÞ h¹i nÆng c©y lóa chÕt thµnhtõng ®¸m lín (gäi lµ ch¸y rÇy). RÇy n©u h¹i nÆng ë çc ch©n ruéng s©u, tô n−íc, quÇnthÓ c©y rËm r¹p, ®é Èm d−íi t¸n cao, ë nh÷ng gièng nhiÔm rÇy nhÊt lµ vô xu©n.

VÒ bÖnh:

- BÖnh ®¹o «n: BÖnh nguy hiÓm nhÊt ë vô lóa xu©n nhÊt lµ trµ lóa xu©n træ sím (tr−íc30/4). BÖnh ®¹o «n g©y h¹i trªn l¸ lµm l¸ tµn lôi, g©y h¹i trªn b«ng lµm b«ng lóa chÕt(®¹o «n cæ b«ng). Trêi ©m u, m−a phïn kÐo dµi, ®é Èm trong ruéng lóa cao, trêi m¸t (t0

= 20 - 250C), çc gièng nhiÔm bÖnh lµ ®iÒu kiÖn tèt cho bÖnh ®¹o «n ph¸t triÓn vµ g©yh¹i. Vô xu©n 1995 lµ mét vô lóa cã dÞch ®¹o «n x¶y ra trªn diÖn réng vµ g©y h¹i ®¸ngkÓ.

- BÖnh kh« v»n: G©y h¹i trªn tÊt c¶ çc trµ lóa song m¹nh nhÊt ë vô xu©n, vô mïa sím vµmïa trung. BÖnh kh« v»n g©y h¹i m¹nh ë ven bê, ë çc ruéng lóa lËm r¹p, l¸ chen gèinhau, ®é Èm cao, ruéng lóa cã n−íc, mÊt n−íc xen kÏ, gièng lóa nhiÔm bÖnh. BÖnhkh« v»n kh«ng g©y mÊt tr¾ng nh−ng g©y ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn n¨ng suÊt nÕuc©y lóa bÞ bÖnh nÆng.

- BÖnh b¹c l¸: Loµi bÖnh rÊt nguy hiÓm. G©y h¹i m¹nh trªn çc gièng nhiÔm ë vô mïahoÆc çc trµ lóa xu©n træ muén. BÖnh ®Æc biÖt nguy hiÓm khi thµnh dÞch ë giai ®o¹nlóa træ, g©y thÊt thu lín. Trêi oi bøc, cã giã b·o, ruéng lóa bÞ ngËp, bãn ph©n ®¹mnhiÒu lµ nh÷ng yÕu tè thuËn lîi ®Ó bÖnh b¹c l¸ ph¸t triÓn thµnh dÞch.

§Ó phßng çc lo¹i s©u bÖnh h¹i nguy hiÓm, ®Æc biÖt lµ bÖnh th× biÖn ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt lµdïng çc gièng chÞu s©u vµ çc gièng chèng bÖnh, tr¸nh dïng çc gièng nhiÔm. ¸p dông®óng quy tr×nh kü thuËt gieo cÊy, n¾m v÷ng çc kh©u kü thuËt th©m canh t¹o ra ruéng lóakhoÎ m¹nh lµ biÖn ph¸p tÝch cùc vµ hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó phßng çc lo¹i s©u bÖnh g©y h¹i. Chóngta sÏ trë l¹i vÊn ®Ò nµy cô thÓ h¬n ë môc 3.5

Th«ng qua ba vÊn ®Ò lín ®−îc tr×nh bµy ë trªn chóng ta thÊy râ lµ: Th©m canh c©y lóa kh«ngph¶i lµ ¸p dông riªng rÏ mét kh©u kü thuËt nµo ®ã mµ lµ hÖ thèng liªn hoµn çc kh©u. NÕu hé®· thö nghiÖm thµnh c«ng lùa chän ®−îc çc gièng lóa tèt, phï hîp víi tõng ch©n ®Êt, ®· cãh¹t gièng ®¹t çc tiªu chuÈn gieo trång, cã ®ñ nh©n c«ng vµ vËt t− cÇn thiÕt th× kü thuËt th©mcanh c©y lóa ®−îc tËp trung chñ yÕu vµo kh©u th©m canh m¹ vµ th©m canh lóa (®èi víi lóacÊy) hoÆc th©m canh lóa gieo th¼ng.

15

II. Kü THUËT TH¢M CANH M¹

1. T¹i sao ph¶i th©m canh m¹?

Tæng kÕt kinh nghiÖm s¶n xuÊt nhiÒu thÕ hÖ n«ng d©n ta ®· ®óc kÕt l¹i: "Tèt gièng tèt m¸, tètm¹, tèt lóa", kinh nghiÖm nµy hoµn toµn ®óng cho mäi gièng. VÊn ®Ò lµ: thÕ nµo lµ m¹ tèt.Tiªu chuÈn m¹ tèt phô thuéc vµo gièng, vµo mïa, vµo kü thuËt canh t¸c, vµo ch©n ®Êt. §©y lµyªu cÇu ®Çu tiªn ®ßi hái muèn th©m canh lóa th× ph¶i th©m canh m¹ tr−íc.

Tæng kÕt çc kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn çc gièng lóa n¨ng suÊt cao cho thÊy: Çc nh¸nh ®−îcsinh ra sím th× lín lªn sÏ thµnh b«ng h÷u hiÖu, çc nh¸nh ®Î sím cho b«ng to, çc nh¸nh ®Îmuén cho b«ng nhá. S¬ ®å ®Î nh¸nh cña c©y lóa ®−îc minh ho¹ ë h×nh 4.

H×nh 4: S¬ ®å ®Î nh¸nh cña c©y lóa

NÕu c©y lóa ®−îc ®Î tõ rÊt sím, thêi gian sinh tr−ëng cña gièng dµi th× trªn th©n chÝnh h×nhthµnh ®−îc 5 - 6 nh¸nh nguyªn thuû (cßn gäi lµ nh¸nh con). Tõ çc nh¸nh con ®Î ra çcnh¸nh ch¸u (nh¸nh cÊp 2) vµ nh¸nh ch¸u ®Î ra nh¸nh ch¾t (nh¸nh cÊp 3). Çc nh¸nh ®Î ra ë3 ®èt ®Çu tiªn (nh¸nh con thø 1-2-3) cã ®é lín xÊp xØ víi th©n chÝnh, cßn nh¸nh con thø t− th×b»ng víi nh¸nh ch¸u ®Çu tiªn vµ chØ b»ng 7/10 th©n chÝnh. Víi çc gièng ng¾n ngµy nÕu t¹o®iÒu kiÖn ®Ó c©y m¹ ®Î tõ çc ®èt ®Çu tiªn th× cã thÓ ®¹t: 1 nh¸nh chÝnh + 4 nh¸nh con + 8nh¸nh ch¸u + 2 nh¸nh ch¾t = 15 nh¸nh trong 35 ngµy ®Çu kÓ tõ khi gieo. Tuy nhiªn c©y m¹muèn ®Î nh¸nh cÇn cã ®ñ dinh d−ìng, ®ñ kho¶ng çch, v× thÕ ë çch gieo m¹ th«ng th−êngchØ cã çc c©y m¹ ë r·nh luèng míi ®Î vµ còng chØ ®Î ®−îc 3 - 5 nh¸nh v× thiÕu dinh d−ìng.Th«ng th−êng chóng ta bè trÝ cho c©y m¹ ®Î nh¸nh trªn ruéng lóa. §Ó cã mét khãm lóa tèt,çc nh¸nh ®Òu nhanh, Ýt nh¸nh v« hiÖu th× chØ nªn ®Ó c©y m¹ ®Î ®Õn nh¸nh con thø 3 (víi çcgièng ng¾n ngµy) hoÆc thø 4 (víi çc gièng trung vµ dµi ngµy), chóng còng chØ nªn ®Î ®Õnnh¸nh ch¾t, trong tr−êng hîp nµy 1 d¶nh m¹ ( 1 h¹t thãc) cã thÓ sinh ra:

16

- ë çc gièng ng¾n ngµy:

1 nh¸nh chÝnh + 3 nh¸nh con + 4 nh¸nh ch¸u(nh¸nh con thø 3 kh«ng ®Î ra nh¸nh ch¸u) = 8 nh¸nh

- ë çc gièng trung ngµy vµ dµi ngµy:

1 nh¸nh chÝnh + 4 nh¸nh con + 7 nh¸nh ch¸u+ 2 nh¸nh ch¾t = 14 nh¸nh.

Nh− vËy viÖc th©m canh m¹ h−íng tíi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó cã c©y m¹ tèt, m¹ cã thÓ ®Î nh¸nh tõçc m¾t ho¹t ®éng ®Çu tiªn, ®Î khoÎ vµ tËp trung, ®Î ®ñ sè l−îng nh¸nh theo yªu cÇu, c©y m¹khi mang cÊy ra ruéng ph¶i cã bé rÔ Ýt bÞ tæn th−¬ng gióp c©y lóa bÐn rÔ, håi xanh nhanh vµb−íc vµo thêi kú ®Î nh¸nh sím.

2. Th©m canh m¹ ë vô xu©n

2.1. Kü thuËt th©m canh m¹ víi çc gièng dµi ngµy

Çc gièng dµi ngµy ®−îc cÊy vµo trµ xu©n sím. ë ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé, trµ m¹ xu©nsím ®−îc gieo tõ 15 - 25/ th¸ng 11 vµ bè trÝ cÊy xong tr−íc tiÕt lËp xu©n (5/1). ë çc tØnhmiÒn Trung tõ Thanh Ho¸ ®Õn Thõa Thiªn HuÕ, thêi vô gieo m¹ tr−íc 7 - 10 ngµy so víi ®ångb»ng B¾c bé. Nh×n chung çc gièng lóa thuéc trµ nµy cã thêi gian l−u ë ruéng m¹ dµi tõ 68 -75 ngµy, thêi gian ë ruéng lóa 120 - 125 ngµy. Trµ lóa xu©n sím chØ ¸p dông mét ph−¬ngthøc lµm m¹ lµ m¹ d−îc. §Ó th©m canh trµ m¹ nµy nh»m cã lo¹i m¹ tèt ®Ó mang cÊy ë ®¹i trµ,chóng ta cÇn lÇn l−ît tiÕn hµnh çc kh©u sau ®©y:

• Chän thãc gièng:

L« thãc gièng dïng cho gieo cÊy cÇn cã chÊt l−îng cÊp I hoÆc nguyªn chñng. Tèt nhÊt nªnmua hµng vô ë çc c¬ së s¶n xuÊt gièng hoÆc th«ng qua çc ®¹i lý tin cËy. Tuy nhiªn, thãcgièng mua vÒ ph¶i b¶o qu¶n mét thêi gian míi mang ng©m ñ, çc l« thãc gièng ®−îc mua tõçc hé nh©n gièng cã kinh nghiÖm còng tr¶i qua mét thêi gian b¶o qu¶n tõ th¸ng 6 ®Õn gi÷ath¸ng 11, v× vËy tr−íc khi ng©m ñ cÇn thö l¹i tû lÖ n¶y mÇm vµ søc n¶y mÇm cña l« h¹t. L«h¹t gièng tèt cÇn cã tû lÖ n¶y mÇm trªn 95% vµ søc n¶y mÇm trªn 90%.

§Ó biÕt ®−îc søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm cÇn ph¶i gieo h¹t ®Ó chóng n¶y mÇm. Chóng t«ixin giíi thiÖu 2 ph−¬ng ph¸p gieo h¹t mµ çc hé ®Òu cã thÓ lµm ®−îc dÔ dµng.

Ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t"

Nguyªn liÖu:

- Mét ®o¹n gç trßn cã ®−êng kÝnh 4 - 5cm, dµi 25cm (cã thÓ thay khóc gç b»ng ®o¹n tre,®o¹n nøa cã ®−êng kÝnh vµ chiÒu dµi t−¬ng tù).

- Mét tÊm v¶i b«ng s¹ch réng 18cm dµi 25cm (cã thÓ thay miÕng v¶i b»ng 1 kh¨n mÆtb«ng lo¹i nhá).

- 4 chiÕc chun cao su.

- 1 kim, 1 cuén chØ (cã s½n trong nhµ)

- 1 tói polyetylen (tói nilon) dµi 30cm, réng 10cm.

17

Çch lµm:

TiÕn hµnh tuÇn tù nh− h×nh vÏ (h×nh 5).

H×nh 5: Lµm c©y h¹t

1. ChuÈn bÞ tÊm v¶i s¹ch vµ ®o¹n gç trßn

2. Kh©u tÊm v¶i vµo ®o¹n gç trßn nh− kiÓu l¸ cê

3. Cuèn tÊm v¶i vµo ®o¹n gç

4. Nhóng vµo chËu n−íc s¹ch

5. Vít ra ®Ó cho r¸o n−íc

6. Më tÊm v¶i ®· thÊm −ít vÒ tr¹ng th¸i l¸ cê vµ xÕp h¹t ®· ng©m n−íc thµnh hµng däc theo®o¹n gç, xÕp ®−îc hµng th× cuèn tÊm gç ®Ó h¹t ®−îc v¶i bäc l¹i.

7. XÕp ®Ó 100 h¹t (kho¶ng 5 hµng) cßn thõa 1/2 miÕng v¶i

8. Cuèn tiÕp cho hÕt chiÒu dµi v¶i vµ dïng chun cè ®Þnh tÊm v¶i ë hai ®Çu vµ ë ®o¹n gi÷a ta®−îc "c©y h¹t".

9. Cho "c©y h¹t" vµo tói polyetylen, buéc ®Çu tói l¹i.

18

Chó ý:

- H¹t chän ngÉu nhiªn mçi gièng 100 h¹t. Mét "c©y h¹t" chØ nªn thö 1 gièng ®Ó tr¸nhnhÇm lÉn.

- H¹t gièng ph¶i ng©m cho hót no n−íc trong vßng 48 giê

- XÕp h¹t thãc vµo tÊm v¶i −ít theo chiÒu: má h¹t phÝa trªn, cuèng h¹t cã mµy trÊuh−íng xuèng phÝa d−íi.

- §¸nh dÊu b»ng s¬n ®Çu trªn cña h¹t ®Ò lu«n xÕp ®Çu trªn h−íng thiªn, ®Çu d−íi h−íng®Þa.

§Ó "c©y h¹t" vµo n¬i Êm cho h¹t n¶y mÇm, ®ñ thêi gian theo quy ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh søc n¶ymÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm. Ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t" rÊt dÔ lµm, mét lÇn lµm "c©y h¹t" sö dông®−îc nhiÒu lÇn chØ cÇn chó ý sau khi thö tû lÖ n¶y mÇm th× giÆt s¹ch tÊm v¶i, röa s¹ch ®o¹n gçph¬i kh« vµ cÊt gi÷ ®Ó dïng cho lÇn sau.

Ph−¬ng ph¸p "B¸t çt"

Nguyªn liÖu: (cho 1 gièng lóa)

- 2 çi b¸t con

- 2 b¸t çt tèt (çt vµng hay çt ®en ®Òu ®−îc).

- 2 tói polyetylen dµi 20cm réng 15cm.

- 2 chiÕc chun cao su

Çch lµm:

1. Chän ngÉu nhiªn 100 h¹t thãc tõ l« thãc cÇn kiÓm tra ng©m 48 giê cho hót no n−íc, ®·is¹ch ®Ó thö søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm.

2. Çt mang röa s¹ch ®Õn khi thÊy n−íc trong lµ ®−îc, ph¬i kh« vµ mang rang cho thËt nãng®Ó khö hÕt mÇm bÖnh cã trong çt.

3. Phun n−íc vµo çt cho ®ñ Èm. Thö ®é Èm cña çt: n¾m chÆt mét n¾m çt ®· phun Èm,thÊy n−íc kh«ng ch¶y ra kÏ tay, ®Ó n¾m çt cÈn thËn lªn mÆt ®Êt thÊy cßn gi÷ ®−îcnguyªn d¹ng th× ®é Èm võa ®ñ. NÕu cã n−íc ch¶y ra kÏ tay th× thõa Èm, cÇn cho thªm çtkh«, nÕu ®Ó n¾m çt lªn mÆt ®Êt chóng tù vì biÕn d¹ng lµ cßn thiÕu n−íc, cÇn phun thªmn−íc.

4. Cho çt vµo b¸t Ên nhÑ, g¹t b»ng miÖng.

5. Gieo h¹t ®· ng©m cho hót no n−íc vµo b¸t çt, Ên cho h¹t ngËp hÕt vµo çt. Gieo 2 mÉu,mçi mÉu 100 h¹t vµo 2 b¸t çt Èm.

6. §−a b¸t çt Èm ®· gieo h¹t vµo tói polyetylen, buéc miÖng l¹i b»ng d©y chun cao su.

7. §−a mÉu h¹t ®· gieo vµo n¬i Êm cho h¹t n¶y mÇm, mét mÉu dïng ®Ó x¸c ®Þnh søc n¶ymÇm, mÉu cßn l¹i dïng ®Ó x¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm cña l« h¹t gièng.

19

X¸c ®Þnh søc n¶y mÇm:

Søc n¶y mÇm lµ kh¶ n¨ng n¶y mÇm ®ång ®Òu cho c©y mÇm b×nh th−êng trong mét kho¶ngthêi gian Ên ®Þnh theo thêi vô. L« h¹t gièng cã søc n¶y mÇm cµng cao th× cµng n¶y mÇmnhanh, ®ång ®Òu tøc lµ søc n¶y mÇm tèt vµ ng−îc l¹i. L« h¹t cã søc n¶y mÇm cao (tèt) khigieo ra ruéng sÏ mäc nhanh, ®ång ®Òu, cho c©y m¹ to, khoÎ, lµ c¬ së cho viÖc ¸p dông çcbiÖn ph¸p th©m canh.

Çch x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm:

Sau khi gieo ®−îc 6 ngµy ë vô xu©n vµ 4 ngµy ë vô mïa th× mang l« h¹t ®· gieo theo 1 trong 2çch trªn ®Ó x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm theo b¶ng mÉu m« t¶ sau ®©y:

B¶NG MÉU X¸C §ÞNH SøC N¶Y MÇMA. C©y mÇm b×nh th−êng (h×nh 6)

H×nh 6: C©y mÇm b×nh th−êng

M« t¶:

* H×nh d¹ng: a) C©y mÇm gieo ë "c©y h¹t"

b) C©y mÇm gieo ë "b¸t çt"

* CÊu t¹o - Võa cã mÇm vµ võa cã rÔ

- Cã Ýt nhÊt lµ 1 mÇm vµ 1 rÔ

- Kh«ng bÞ bÖnh

* KÝch th−íc - MÇm cã chiÒu dµi Ýt nhÊt b»ng 1 lÇn chiÒu dµi h¹t thãc.

- RÔ cã chiÒu dµi Ýt nhÊt 2 lÇn chiÒu dµi h¹t thãc.

B. Sè l−îng c©y mÇm b×nh th−êng: §Õm sè c©y mÇm ®¹t yªu cÇu

C. Sè h¹t cßn l¹i: Bao gåm h¹t ch−a n¶y mÇm vµ c©y mÇm kh«ng b×nh th−êng.

D. X¸c ®Þnh søc n¶y mÇm

20

B + C = Tæng sè h¹t gieo hay

Sè c©y mÇm b×nh th−êng

SNM% = -------------------------------------- x 100

Tæng sè h¹t gieo

* X¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm: Tû lÖ n¶y mÇm lµ kh¶ n¨ng n¶y mÇm tèi ®a cña l« h¹t gièng. ëph−¬ng ph¸p "c©y h¹t": sau khi x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm th× cuèn c©y h¹t trë l¹i ®Ó ®Õn khi l«h¹t n¶y mÇm hÕt th× ®em ra x¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm. ë ph−¬ng ph¸p "b¸t çt" th× lÊy b¸t thø 2®Ó tÝnh tû lÖ n¶y mÇm.

Chó ý: Khi x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm ë ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t" chØ cÇn gië c©y h¹t ra, ®Ó nguyªnvÞ trÝ: ®Õm sè c©y mÇm b×nh th−êng vµ tæng sè h¹t gieo sau ®ã cuèn l¹i, nhóng n−íc, xÕp lªncho r¸o n−íc vµ bá ng−îc l¹i tói polyetylen, buéc miÖng l¹i ®Ó thªm mét sè ngµy n÷a råi x¸c®Þnh tû lÖ n¶y mÇm.

Khi x¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm ë ph−¬ng ph¸p "b¸t çt" th× ph¶i ®æ b¸t çt ra mÑt hoÆc ra b·i ®Êtph¼ng, ra s©n nªn kh«ng sö dông tiÕp ®−îc n÷a.

Th«ng th−êng ë vô xu©n tû lÖ n¶y mÇm ®−îc x¸c ®Þnh vµo ngµy thø 8 - 9 sau khi gieo, cßn ëvô mïa th× vµo ngµy thø 6 - 7.

X¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm:

Sè c©y mÇm b×nh th−êng

Tû lÖ n¶y mÇm % = --------------------------------------------- x 100

Tæng sè h¹t mang gieo

L« h¹t gièng chuÈn th× søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm b»ng hoÆc xÊp xØ nhau.

VÝ dô: ë vô xu©n 1995 gia ®×nh b¸c B¶o ë Ch©u Giang - H¶i H−ng cÊy gièng DT10 cÊp gièngnguyªn chñng. Thö søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm theo ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t" cã kÕt qu¶ lµ:

- L« 1: Mua cña Phßng N«ng nghiÖp huyÖn 6kg.

- L« 2: Mua cña mét ®¹i lý t− nh©n ë ®Þa ph−¬ng 3kg.

KÕt qu¶ thö:

- Søc n¶y mÇm: L« 1 ®¹t 94%

L« 2 ®¹t 83%

- Tû lÖ n¶y mÇm: L« 1 ®¹t 95%

L« 2 ®¹t 92%

100CB

B % mÇm yn¶ Søc

+=

21

Chóng t«i ®· khuyªn b¸c B¶o bá l« 2 v×:

- Søc n¶y mÇm yÕu.

- Tû lÖ n¶y mÇm kh«ng kÐm l« 1 bao nhiªu nh−ng ruéng m¹ gieo tõ h¹t gièng l« 2 sÏkh«ng ®−îc ®ång ®Òu, søc sèng yÕu h¬n.

Gia ®×nh ®· bá l« 2 nh−ng kh«ng bá hÕt mµ tiÕp tôc gieo 0,5kg ®Ó cÊy cïng víi m¹ cña l« h¹tgièng 1. DiÖn tÝch cÊy ®−îc 0,5kg h¹t gièng l« 2 lµ 60 m2, tøc lµ cÇn 3kg thãc gièng cho 1sµo lóa cÊy. 6kg thãc gièng cña l« 1 gieo trªn cïng 1 ruéng m¹ cÊy ®−îc 3 sµo tèn 2kg thãcgièng 1 sµo. Khi thu ho¹ch gÆt ®èi chøng ë c¶ 2 ruéng ®−îc gieo cÊy tõ 2 lo¹i m¹ ®· nªu cãkÕt qu¶:

- 60 m2 m¹ l« 1 thu ®−îc 41kg thãc

- 60 m2 m¹ l« 2 thu ®−îc 36kg thãc

TÝnh ra sµo B¾c bé: .

- L« 1 ®¹t 246kg/sµo

- L« 2 ®¹t 216kg/sµo

Chªnh lÖch: 246kg - 216kg = 30kg/sµo

Nh− vËy søc sèng cña l« h¹t cã ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt cña lóa cÊy, søc sèng yÕu kh«ng chØl·ng phÝ h¹t gièng mµ cßn s¶n sinh ra çc c©y m¹ yÕu, dÉn ®Õn sinh tr−ëng ph¸t triÓn kÐm h¬nl« cã søc sèng cao, cuèi cïng lµm ¶nh h−ëng xÊu ®Õn n¨ng suÊt. Nh− vËy cÇn chän läc l« h¹tgièng cã søc n¶y mÇm (søc sèng) cao dïng cho th©m canh lóa í hé n«ng d©n.

• Xö lý thãc gièng:

Xö lý thãc gièng nh»m chän ra 100% h¹t ch¾c, lo¹i bá toµn bé h¹t lÐp löng, diÖt mét sè mÇmbÖnh ký sinh trªn vá h¹t ®Ó tr¸nh l©y lan ra c©y m¹ vµ c©y lóa.

- Xö lý lo¹i bá h¹t lÐp löng: Dïng n−íc muèi tû träng 1,13 ®Ó xö lý thãc gièng sÏ lo¹i bá®−îc toµn bé h¹t lÐp löng.

Ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh nh− sau:

- Pha dung dÞch n−íc muèi: C©n 2,3kg muèi tèt hoµ tan ®Òu vµo 10 lÝt n−íc s¹ch, kho¾ngm¹nh cho tan hÕt muèi. Th¶ 1 qu¸ tröng gµ míi ®Î vµo dung ®Þch muèi ®· pha. NÕu qu¶trøng næi lËp lê th× dung dÞch ®· ®¹t yªu cÇu. NÕu qu¶ trøng næi h¼n lªn trªn mÆt n−íc lµ tûträng qu¸ cao cÇn cho thªm n−íc. NÕu qu¶ trøng ch×m trong n−íc - dÊu hiÖu thiÕu muèi cÇncho thªm muèi. Nh×n chung nÕu chÊt l−îng muèi tèt th× 2,3kg muèi cÇn pha vµo 10 lÝt n−íclµ ®¹t yªu cÇu.

§Þnh l−îng muèi cÇn: 1 lÝt n−íc cÇn 230 gam muèi ®Ó pha dung dÞch 1 lÇn, sau mçi lÇn dïngl¹i cÇn bæ sung thªm 5% tæng l−îng ban ®Çu.

C©n ®èi dung dÞch muèi: Dung dÞch n−íc muèi ®· pha ®−îc c©n ®èi nh− sau: 1 thÓ tÝch thãccÇn 3 thÓ tÝch n−íc muèi, sau khi xö lý lÇn 1 dung dÞch ®−îc dïng l¹i, khi ®ã cÇn hoµ bæ sung5% tæng l−îng muèi ®· hoµ vµ thö l¹i b»ng çch thö trøng.

VÝ dô: CÇn xö lý 10kg thãc gièng

10 kg thãc gièng = 10 lÝt

Chia thãc gièng thµnh 3 lÇn xö lý, mçi lÇn 3,3kg = 3,3 lÝt.

L−îng dung dÞch cÇn:

22

3,3 lÝt x 3= 9,9 lÝt = 10 lÝt - 2,3kg muèi.

2 lÇn xö lý sau cÇn hoµ thªm: 5% + 5% = 10% tæng l−îng:

10

2,3kg x -------- = 230g

100

L−îng muèi cÇn: 2,3kg + 0,23 kg = 2,53kg.

- Xö lý thãc gièng läc lÊy h¹t ch¾c: §ùng n−íc muèi vµo x« to 10 lÝt dung dÞch ®−îc chøatrong x« 15 lÝt. §æ thãc gièng cÇn xö lý vµo dung dÞch, kho¾ng ®Òu. Dïng r¸ nhá vít hÕtçc h¹t næi kÓ c¶ næi lËp lê. G¹n n−íc muèi lªn 1 çi r¸ ra mét chËu nhùa kh¸c ®Ó thu gomçc h¹t löng tr«i theo lo¹i bá. Lo¹i h¹t ch×m lµ lo¹i h¹t ®¹t yªu cÇu. Vít phÇn h¹t ®¹t yªu cÇura r¸, cho vµo chËu n−íc s¹ch ®·i s¹ch phÇn muèi tµn d−. Dung dÞch muèi sau khi xö lý bæsung thªm 5% muèi vµ tiÕp tôc xö lý mÎ thø 2.

- Xö lý thãc gièng ®Ó diÖt mÇm bÖnh:

Thãc gièng ®· qua xö lý n−íc muèi ®−îc röa s¹ch ®Ó cho r¸o n−íc (cã thÓ t·i máng cho maur¸o n−íc) sau ®ã xö lý tiÕp b»ng n−íc nãng 540C.

Çch pha: §æ 3 thÓ tÝch n−íc s«i lÉn víi 2 thÓ tÝch n−íc l¹nh, kho¾ng ®Òu, dïng nhiÖt kÕ ®o,nÕu ch−a ®ñ 540C cÇn bæ sung thªm n−íc nãng, 1 thÓ tÝch lóa cÇn cã 3 thÓ tÝch n−íc. VÝ dô:xö lý 10kg h¹t gièng cÇn 30 lÝt n−íc 540C.

Xö lý thãc gièng: Thãc gièng cÇn ®ùng trong 1 bao døa, buéc miÖng l¹i, cho vµo bªn trong 1thÎ ®¸nh dÊu, ghi tªn gièng trªn thÎ. ThÎ ®¸nh dÊu ®−íc lµm theo çch sau: chÎ 1 thanh tret−¬i, réng 2cm bá phÇn cËt vµ phÇn lßng (phÇn ngoµi vá vµ phÇn phÝa trong) c¾t ra thµnh 2®o¹n 4cm, 1 ®o¹n ghi tªn gièng bá vµo tói, ®o¹n kia ghi tªn gièng buéc vµo miÖng bao ®Ó dÔnhËn biÕt. Dïng bót ch× hoÆc bót bi ®Ó ghi tªn gièng, kh«ng dïng bót mùc. Bao thãc gièng®· chuÈn bÞ ®−îc th¶ vµo n−íc nãng 540C, dïng vËt nÆng ®Ì lªn cho ngËp s©u vµo n−íc, 24giê sau mang ra ®·i s¹ch, ®æ l¹i vµo bao. Cho thÎ ®¸nh dÊu nh− lóc xö lý.

• Ng©m ñ

Thãc gièng ®· xö lý 540C ®−îc ng©m tiÕp 48 giê n÷a cho ®ñ 72 giê vµ ®Ó hót no n−íc. L−îngn−íc s¹ch ®Ó ng©m thãc gièng theo tû lÖ: 1 thÓ tÝch thãc 3 thÓ tÝch n−íc. Sau khi ng©m 24 giêcÇn thay n−íc. §ñ 72 giê th× vít thãc ra ®·i thËt s¹ch cho hÕt chua. GiÆt s¹ch bao, ®æ thãcgièng ®· ®·i s¹ch vµo bao, bá thÎ ®¸nh dÊu, buéc miÖng l¹i vµ ®em ñ cho n¶y mÇm.

Çch ng©m nµy ®· ®Ó h¹t gièng hót no n−íc nªn kh«ng cÇn cho uèng n−íc nh− çch ng©m cò.§Ó bao thãc vµo n¬i kÝn giã, ®Öm vµ phñ b»ng bao t¶i Èm hoÆc bá bao thãc vµo mét tóipolyetylen kÝn, phñ tro kÝn, hai ngµy sau lµ méng n¶y mÇm ®ñ tiªu chuÈn ®Ó mang gieo.

Tiªu chuÈn mÇm tèt: Cã mÇm vµ cã rÔ. RÔ dµi b»ng 1/3-1/2 chiÒu dµi h¹t thãc, mÇm míi nhó(h×nh 7).

23

H×nh 7. Tiªu chuÈn méng tèt ë vô xu©n

• Lµm ®Êt

Çc gièng dµi ngµy ë vô xu©n (trµ chiªm muén - xu©n sím) ®−îc lµm theo ph−¬ng thøc m¹d−îc. ë lo¹i m¹ d−îc th©m canh th× lµm ®Êt vµ bãn ph©n ®óng lµ hai kh©u cã ý nghÜa quyÕt®Þnh ®Õn sù thµnh c«ng cña quy tr×nh.

Chän ®Êt lµm m¹: Chän lo¹i ®Êt cã thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ, thuéc ch©n vµn ®Õn vµn thÊp, chñ®éng t−íi tiªu, nhÊt lµ kh©u t−íi. NÕu lµ ch©n ®Êt lóa th× sau khi thu ho¹ch lóa cÇn c¾t hÕt r¹,cµy vµ bõa ng¶ ng©m n−íc ngay cho thèi gèc r¹. Tû lÖ ®Êt m¹ so víi ®Êt lóa lµ 1:7 ®Õn 1:9mét sµo m¹ th©m canh cã thÓ cÊy ®−îc 7 - 9 sµo lóa.

Lµm ®Êt vµ bãn ph©n: §Êt m¹ ®−îc cµy, bõa ng¶ vµ ng©m cho nhuyÔn. §Õn thêi vô gieo saukhi kiÓm tra thÊy thãc gièng nøt nanh th× h«m sau lµm ®Êt ®Ó gieo ngay sau khi chuÈn bÞxong.

§Êt m¹ ®−îc cµy l¹i bõa cho nhuyÔn, bãn lãt s©u 2 t¹ ph©n chuång vµ bõa l¹i 1 l−ît kÐp. Chialuèng réng 1,2 - 1,5m theo chiÒu rót n−íc cña ruéng. Bãn lãt gi÷a b»ng 3 t¹ ph©n chuånghoai, dïng cµo r¨ng dµi vïi ph©n vµo ®Êt. Bãn lãt mÆt víi l−îng: 20kg supe l©n, 3,0kg kaliclorua vµ 3,0kg Urª. Sau khi bãn dïng cµo hoÆc tay vïi ph©n vµo ®Êt ë ®é s©u 3 - 4cm. Cuèicïng trang ph¼ng mÆt luèng b»ng trang gç sao cho n−íc kh«ng ®äng trªn bÒ mÆt luèng vµ ®−améng vµo gieo.

Gieo: L−îng gieo (tÝnh cho 1 sµo B¾c bé) §Êt tèt: 4 - 4,5kg thãc gièng ®· xö lý t−¬ng ®−¬ngvíi 5 - 4,5kg thãc gièng ch−a xö lý lo¹i bá lÐp löng.

§Êt xÊu: Gieo 4,5 - 5kg thãc gièng ®· xö lý t−¬ng ®−¬ng víi 5,0 - 5,5kg thãc gièng ch−a xölý lo¹i bá lÐp löng. CÇn chia l−îng thãc gièng ®Òu theo luèng vµ gieo 3 lÇn ®Ó ®¶m b¶o h¹tgièng ®−îc ph©n bè ®Òu trªn toµn bé diÖn tÝch cÇn gieo. Nªn gieo vµo buæi s¸ng, sau khi gieoxong cÇn th¸o kiÖt n−íc ®Ó m¹ ngåi thuËn lîi.

• Ch¨m sãc:

- Phun thuèc trõ cá d¹i: Lo¹i m¹ th©m canh gieo th−a nªn cÇn trõ cá triÖt ®Ó nhÊt lµ cálång vùc. Dïng thuèc trõ cá Sofit víi l−îng 35ml pha vµo 10 lÝt n−íc vµ phun ®Òu cho1 sµo m¹ vµo ngµy thø 2 sau khi gieo. CÇn phun toµn bé diÖn tÝch ruéng m¹ kÓ c¶ r·nhluèng ®Ó diÖt hÕt cá trong ruéng m¹.

- Bãn ph©n thóc: M¹ ®−îc 2,1 l¸ bãn thóc lÇn 1 víi l−îng: 3kg urª + 3kg kali clorua cho1 sµo, m¹ ®−îc 4,1 l¸ bãn thóc tiÕp 4 kg urª + 1 kg kali clorua, sau lÇn bãn nµy m¹®ång lo¹t ®Î nh¸nh. M¹ ®−îc 6,1 l¸ bãn thóc lÇn cuèi b»ng 2kg urª.

24

- T−íi n−íc: Sau khi bãn thóc lÇn 1 ®−a n−íc vµo ruéng m¹ cho l¸ng mÆt ruéng. Sau khibãn thóc lÇn 2 ®−a mùc n−íc lªn 1/5 chiÒu cao c©y m¹ vµ lu«n gi÷ ®ñ n−íc ®Ó ruéngm¹ mÒm bïn.

Ruéng m¹ tèt lµ khi trêi trí rÐt ®Ëm (cuèi th¸ng 12 ®Çu th¸ng 1), c©y m¹ (sinh tr−ëng tõ 1 h¹tthãc) ®· cã 4 - 6 nh¸nh, to gan, c©y cøng, l¸ dµy xanh, bé rÔ ph¸t triÓn m¹nh vµ ®ang trongthêi kú tiÕp tôc ®Î nh¸nh. Sè l¸ trªn th©n chÝnh ®· ®¹t 6,0 - 6,5 l¸ ®Ó khi cÊy cã tõ 7,5 - 8 l¸,víi sè nh¸nh trung b×nh lµ 6 - 7 nh¸nh, cÊy b»ng 1 - 2 h¹t thãc.

2.2 Kü thuËt th©m canh m¹ víi çc gièng ng¾n ngµy

Çc gièng ng¾n ngµy gieo cÊy ë vô xu©n ®−îc bè trÝ vµo trµ xu©n muén b»ng h×nh thøc m¹non, cÊy khi c©y m¹ ®¹t 2,5 - 3,5 l¸. Nhãm gièng nµy Ýt gieo m¹ d−îc v× nÕu gieo sím (tr−íc5/12) th× m¹ giµ ¶nh h−ëng lín ®Õn n¨ng suÊt; cßn gieo muén (10 - 15 th¸ng giªng) th× rÊtnhiÒu n¨m m¹ gÆp rÐt ®Ëm bÞ chÕt rÐt hµng lo¹t hoÆc thêi tiÕt rÐt ©m u, nÕu m¹ kh«ng bÞ chÕtrÐt còng sinh tr−ëng rÊt kÐm, c©y m¹ thÊp, cßi cäc ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn sinh tr−ëng ph¸ttriÓn, h¹n chÕ hiÖu qu¶ cña çc biÖn ph¸p th©m canh. NÕu cÇn gieo m¹ d−îc th× ph¶i ¸p dôngbiÖn ph¸p ®Æc biÖt nh»m chèng rÐt cho m¹.

• Chän thãc gièng, xö lý vµ ng©m ñ

§Ó th©m canh m¹ ë nhãm gièng ng¾n ngµy rÊt cÇn cã bé thãc gièng tèt vµ l« méng m¹ cãchÊt l−îng cao. Çc kü thuËt vÒ chän l« h¹t gièng, xö lý h¹t vµ ng©m, ñ ®−îc tiÕn hµnh gièngnh− ë nhãm gièng dµi ngµy. Kü thuËt ¸p dông ®Æc biÖt lµ ë kh©u gieo m¹.

• Çc ph−¬ng ph¸p gieo m¹ ë vô xu©n:

+ Ph−¬ng ph¸p Tunel (vßm cèng) nÒn kh«.

Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc ¸p dông rÊt réng r·i ë hai tØnh Qu¶ng §«ng vµ Qu¶ng T©y (TrungQuèc). Chóng t«i ®· ¸p dông thö ë nhiÒu n¬i trong 3 vô xu©n liªn tôc (1993 - 1995) vµ thu®−îc kÕt qu¶ rÊt tèt. So víi ph−¬ng ph¸p m¹ s©n ®−îc ¸p dông phæ biÕn ë vô xu©n th× ph−¬ngph¸p Tunel nÒn kh« cã nhiÒu −u ®iÓm:

1. C©y m¹ ®−îc b¶o vÖ chèng rÐt nªn sinh tr−ëng tèt.

2. §Êt gieo m¹ lµ ®Êt kh« nÒn kh« nªn dÔ lµm, ®Êt t¬i nªn dÔ cÊy, cÊy ®−îc Ýt d¶nh.

3. Bé rÔ m¹ ®−îc b¶o toµn, cÊy xong nhanh bÐn rÔ, nhanh chãng chuyÓn sang giai ®o¹n ®Înh¸nh, ®Î nh¸nh sím vµ tËp trung.

4. Ýt ph¶i ch¨m sãc, m¹ lªn nhanh nÕu cÊy chËm vµi ba ngµy vÉn Ýt bÞ ¶nh h−ëng,

VÒ çc −u ®iÓm ®· nªu mµ ph−¬ng ph¸p Tunel nÒn kh« nhanh chãng ®−îc ng−êi n«ng d©n ënhiÒu n¬i h−ëng øng.

- §Þnh l−îng méng m¹: 1 sµo lóa cÊy (360 m2) cÇn 2,0kg mÇm ®−îc ng©m ñ tõ l« thãc ®· xölý lo¹i bá lÐp löng.

- §Þnh l−îng nÒn gieo m¹: 1 m2 nÒn gieo 800 gam méng m¹, 2,5 - 3,0 m2 m¹ ®ñ cÊy cho 1sµo.

- ChuÈn bÞ nÒn gieo m¹: LÊy lo¹i ®Êt kh«, thµnh phÇn c¬ giãi nhÑ, dïng vå ®Ëp nhá, trén thªmdinh d−ìng theo tû lÖ sau: 1 m3 ®Êt t¬i + 10kg ph©n l©n vi sinh hoÆc thay 10kg l©n vi sinhb»ng 4kg supe l©n + 250 gam urª + 250 gam kali clorua + 20kg ph©n chuång môc. 1m3 ®Êttrén ph©n ®ñ lµm 10 m2 nÒn vµ ®ñ cÊy cho 3-4 sµo lóa. Chän 1 m¶nh ®Êt, 1 gãc v−ên dïngcuèc san ph¼ng, ®æ ®Êt ®· trén thªm ph©n lªn mÆt, san thµnh luèng réng 80 - 100cm, dµy10cm. §Ó l¹i 1/10 l−îng ®Êt ®Ó phñ sau khi gieo.

25

Cã thÓ dïng ®Êt luèng s¾n, luèng khoai t©y, su hµo, b¾p c¶i (sau khi thu ho¹ch) ®Ó lµm nÒngieo m¹. ChØ cÇn ®Êt kh«ng −ít, võa ®ñ Èm, t¬i xèp lµ ®−îc. ë tr−¬ng hîp nµy th× cÇn dïngcuèc thu phÇn ®Êt trªn mÆt luèng vµo gãc, dïng vå ®Ëp nhÑ cho t¬i sau ®ã trén thªm ph©n nh−víi lo¹i ®Êt kh«. Luèng s¾n, khoai t©y sau khi ®· san ph¼ng ®−îc dïng lµm nÒn, san ®Òu ®Êt®· trén thªm dinh d−ìng ng−îc l¹i luèng víi ®é dµy 8 - 10cm, ta ®· cã nÒn ®Ó gieo m¹.

- Gieo: Dïng «doa t−íi ®Ém nÒn, ®Ó ®Êt hót hÕt n−íc th× gieo méng. Gieo ®Òu trªn toµn béluèng. Sau khi gieo song dïng phÇn ®Êt cßn l¹i phñ ®Òu cho kÝn hÕt h¹t, chê 10 phót nÕu thÊyn−íc ngÊm ®Òu hÕt phÇn ®Êt phñ thªm lµ ®ñ n−íc, nÕu cßn cã chç kh« th× thiÕu n−íc cÇn bæsung thªm. Dïng b×nh phun thuèc trõ s©u phun n−íc s¹ch lªn nh÷ng chç ®Êt cßn kh« cho bÒmÆt luèng −ít ®Òu. NÕu thÊy h¹t thãc hë ra cÇn phñ thªm ®Êt cho kÝn hÕt.

- Lµm Tunel: M¹ gieo theo ph−¬ng ph¸p nµy ph¶i lµm Tunel. Dïng çc thanh tre hoÆc nøac¾m thµnh h×nh çnh cung ngang luèng m¹, thanh nä çch thanh kia 50cm, buéc cho chóngliªn kÕt víi nhau b»ng çc thanh däc ®Ó t¹o ra khung kiÓu vßm cèng gäi lµ Tunel. Sö dônglo¹i polyetylen trong phñ lªn khung ®· t¹o kÝn bèn phÝa, ®Ó d− phÇn mÐp 5 - 6cm. Dïng xÎngxóc ®Êt lÊp kÝn mÐp tÊm polyetylen trong võa phñ. Tunel - polyetylen võa gi÷ Èm (kh«ng ph¶it−íi) võa chèng rÐt cho m¹.

- Chó ý: ChØ ®−îc dïng lo¹i polyetylen trong suèt ®Ó ¸nh s¸ng xuyªn qua ®−îc, kh«ng dïngçc vËt liÖu cã mµu che mÊt ¸nh s¸ng c©y m¹ bÞ vèng yÕu. Khi phñ cÇn nhÑ nhµng tr¸nh lµmr¸ch tÊm polyetylen. ChuÈn bÞ ®−a m¹ ®i cÊy: Lo¹i m¹ gieo kiÒu Tunel nÒn kh« lªn rÊt nhanh,8 - 10 ngµy sau khi gieo lµ cã thÓ ®−a ®i cÊy ®−îc khi ®ã m¹ ®¹t 2,2 - 2,5 l¸. Hai ngµy tr−íckhi cÊy cÇn cuèn mét phÝa cña Tunel lªn, ngµy h«m sau bá h¼n. NÕu thÊy ®Êt m¹ kh« dïngb×nh phun thuèc trõ s©u phun n−íc vµo m¹ cho ®ñ Èm. Sau khi bá tÊm che 1 - 2 ngµy th× ®−am¹ ®i cÊy. Dïng lo¹i xÎng nhá l−ìi máng hoÆc cuèc bµn máng ®µo bËt khèi m¹ lªn, rò nhÑcho r¬i bít ®Êt, xÕp vµo rµnh vµo ræ ®em ®i cÊy ngay.

+ Ph−¬ng ph¸p ViÖt NhËt:

Ph−¬ng ph¸p ViÖt NhËt ®−îc ¸p dông pháng theo c«ng nghÖ s¶n xuÊt lóa cña NhËt B¶n.

Çch gieo m¹ khay:

- Quy çch khay m¹: Dµi 120cm, réng 80cm, s©u 3cm.

Khay m¹ ®−îc ®ãng b»ng gç xoan ng©m hoÆc çc lo¹i gç kh¸c kh«ng mèi mät. ë 4 gãc cñakhay ®ãng 4 thanh trô cao 15cm, ®¸y khay ®−îc l¸t b»ng gç hoÆc tre. T¹o mét thanh g¹tchuÈn dµi 5cm, dïng ®Ó chuÈn ho¸ ®é dµy líp ®Êt trong khay (h×nh 8)

H×nh 8: Khay m¹ vµ thanh g¹t

26

- May "mµn m¹": Dïng giÊy polyetylen trong, d¸n mét chiÕc mµn ®Ó chèng rÐt cho m¹ víiquy çch: dµi 130cm, réng 85cm, cao 125 - 140cm ®Ó trïm cho 6 - 8 khay m¹ chång lªn nhausau khi gieo (h×nh 9).

H×nh 9. Mµn m¹ hay ¸o m¹.

1. Mµn m¹

2 Trïm mµn m¹ cho khèi khay m¹ ®· gieo

- T¹o nÒn m¹: Sö dông lo¹i ®Êt thÞt nhÑ hoÆc çt pha, hoÆc ®Êt bïn ao ®Ó ¶i ph¬i kh«, ®Ëp nhásµng qua sµng th−a (lo¹i sµng dïng ®Ó sµng thãc). 1 m3 ®Êt bét kh« ®ñ ®Ó gieo 32 khay m¹(kho¶ng 32 m2) ®ñ ®Ó cÊy cho 1,5 mÉu lóa. §æ ®Êt bét vµo khay: dïng phÇn l−ng cña thanhg¹t g¹t ph¼ng, quay phÇn bông l¹i c¾m vµo lßng khay g¹t bá 1cm ®Êt, nh− vËy ta cã líp ®Êttrong khay dµy 2cm. Mçi khay m¹ cã diÖn tÝch 1 m2. §Êt nÒn gieo m¹ ph¶i trén thªm dinhd−ìng. Cø 1 m2 nÒn (ë ®©y lµ 1 khay) trén thªm: 12 gam N (kho¶ng 50 gam ®¹m sunfat hoÆc25 gam ®¹m urª), 12 gam P2O5 (kho¶ng 60 gam supe l©n) vµ 12 gam K2O (kho¶ng 25 gamkali sunfat). NÕu dïng urª vµ l©n supe ph¶i t¸n nhá ®Ó trén ®Òu tr¸nh g©y chÕt sãt cho m¹.C¶ 3 thø ph©n trªn trén lÉn víi nhau, thu ®Êt trong khay l¹i, trén thËt ®Òu ph©n víi ®Êt, dïngthanh g¹t san ®Òu ®Êt ra khay, ta cã nÒn m¹ ®Ó chuÈn bÞ gieo.

27

- Chó ý. Tr−íc khi ®æ ®Êt vµo khay cÇn lãt ®¸y b»ng mét líp giÊy xi m¨ng hoÆc giÊy b¸o ®Ó®Êt kh«ng bÞ r¬i v·i, rÔ m¹ kh«ng xuyªn qua çc kÏ hë cña ®¸y khay. §é pH cña ®Êt lµm nÒngieo m¹ lµ 5,5 v× vËy bïn ao ®Ó ¶i, ph¬i kh«, ®Ëp nhá lµ lo¹i ®Êt tèt nhÊt cho lo¹i m¹ nµy.

- Gieo m¹: Méng m¹ ®−îc chuÈn bÞ nh− ®· m« t¶ ë phÇn chuÈn bÞ thãc gièng, lo¹i m¹ nµydïng méng ñ 1 ngµy cho nøt nanh (gai døa) ch−a cã rÔ lµ thÝch hîp nhÊt. 1 m2 (1 khay m¹)gieo 1,2kg thãc mÇm. Dïng «doa t−íi ®Òu cho ®Êt hót no n−íc, gieo ®i, gieo l¹i 2-3 lÇn choméng ph©n bè ®Òu trªn toµn bé bÒ mÆt khay, sau khi gieo dïng sè ®Êt cßn l¹i phñ 1 líp lªntrªn víi ®é dµy b»ng chiÒu dµy cña h¹t thãc gièng. Çc khay m¹ ®· gieo xÕp chång lªn nhau,trïm "mµn m¹", phÇn mÐp thõa dïng g¹ch chÌn chÆt. Mµn m¹ võa cã t¸c dông gi÷ Èm, võacã t¸c dông chèng rÐt cho m¹.

- Thóc m¹ lªn nhanh vµ lªn cao: NÕu cÇn m¹ lªn nhanh vµ lªn cao th× 5 - 7 ngµy ®Çu tiªn ®Ókhay m¹ trong buång tèi hoÆc che tèi, çch 2 ngµy phun n−íc s¹ch bæ sung Èm 1 lÇn. Khi m¹lªn cao 6 - 8cm, cã 1 l¸ thËt th× chuyÓn ra chç ®ñ ¸nh s¸ng, tiÕp tôc trïm ¸o m¹ ®Õn khi c©ym¹ ®¹t 2 l¸.

- Lôc ho¸ vµ lµm cøng c©y m¹: M¹ ®¹t 2 l¸, b¾t ®Çu ra l¸ thø 3 (2,1 l¸) th× bá "mµn m¹", ®emçc khay m¹ xÕp ra s©n n¬i ®ñ ¸nh s¸ng, nÕu trêi n¾ng cµng tèt. Hµng ngµy phun n−íc cho ®ñÈm, 2 - 3 ngµy sau m¹ tõ mµu xanh s¸ng chuyÓn sang mµu xanh thÉm, ra thªm 0,5 - 0,7 l¸, lócnµy cÇn mang ®i cÊy ngay, ®Ó muén m¹ cã 3 l¸ m¹ ®· bÞ "giµ".

Ph−¬ng ph¸p gieo m¹ khay cã mét sè −u thÕ râ rÖt:

1. RÊt chñ ®éng, sau khi gieo 7 - 10 ngµy ë vô xu©n muén lµ cã m¹ cÊy.

2. Cã thÓ thóc m¹ lªn cao, sau 10 ngµy m¹ cã 2,7 l¸ cã thÓ cao 15 - 20cm.

3. M¹ ®−îc chèng rÐt, ®Ó n¶y mÇm trong nhµ nªn kh«ng bÞ chÕt rÐt.

4. M¹ non, khi cÊy h¹t thãc cßn b¸m vµo c©y m¹ trong h¹t cßn dinh d−ìng, nã tiÕp tôc nu«ic©y m¹ sinh tr−ëng ®Õn 3 l¸ nªn khi cÊy ra ruéng m¹ kh«ng bÞ chét, lªn nhanh ®Î sím.

5. Bé rÔ c©y m¹ ®−îc b¶o toµn lµ tiÒn ®Ò ®Ó ¸p dông çc biÖn ph¸p th©m canh.

Nh−îc ®iÓm c¬ b¶n cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ ph¶i tÝnh to¸n thËt s¸t, chñ ®éng ruéng ®Ó cÊyngay sau khi ®¹t 2,5 - 2,7 l¸, m¹ ®ñ tuæi cÊy kh«ng thÓ ®Ó qu¸ 2 ngµy. Nh−îc ®iÓm thø hai lµph¶i ®ãng khay g©y r¾c rèi, tèn tiÒn vµ c«ng søc ®Çu t− h¬n so víi çc ph−¬ng ph¸p lµm m¹kh¸c. MÆt kh¸c nÕu ®Êt kh«ng ®¹t ®é chua cÇn thiÕt, ®é pH cao h¬n 5,7 hoÆc nhá h¬n 5,2 th×hiÖu qu¶ kh«ng cao.

+ Ph−¬ng ph¸p Tunel trªn ruéng:

NhiÒu gièng lóa thuéc trµ xu©n muén nh−ng thêi gian sinh tr−ëng 140 - 145 ngµy (nh−CR203, N28, ¶i lïn 32...) nÕu gieo theo ph−¬ng ph¸p Tunel nÒn kh« hoÆc ph−¬ng ph¸p ViÖtNhËt vµo ®Çu th¸ng 2 ®Ó cÊy vµo gi÷a th¸ng 2 th× lóa trç sau 20/5, gÆp nãng dÔ g©y thÊt thu.Tèt nhÊt lµ gieo m¹ d−îc tõ 15 - 20 th¸ng giªng ®Ó cÊy vµo 10 - 15 th¸ng 2. Thêi tiÕt rÐt cñath¸ng giªng ®· g©y khã kh¨n lín cho viÖc lµm m¹ cña trµ nµy.

Ph−¬ng ph¸p Tunel trªn ruéng ®· kh¾c phôc ®−îc çc khã kh¨n trªn.

§Ó tiÕn hµnh ph−¬ng ph¸p Tunel trªn ruéng cÇn chuÈn bÞ mét sè vËt liÖu vµ vËt t− cÇn thiÕt,bao gåm:

* VËt liÖu:

- Çc thanh tre cã bÒ réng 1,5cm, dµi 2,5cm ®−îc vãt máng ®Ó dÔ dµng uèn cong h×nhçnh cung.

28

- Çc thanh tre cã cïng bÒ réng dµi 4m dïng ®Ó t¹o khung cè ®Þnh gi÷a çc khung congt¹o ra vßm cèng.

- GiÊy polyetylen trong suèt, bÒ réng 2m, chiÒu dµi tuú ý.

- D©y buéc.

* VËt t−:

- Ph©n chuång ñ môc: 20kg/ m2 ruéng m¹ thùc gieo.

- Ph©n kali clorua: 20 gam/ m2

- Ph©n l©n supe: 60 gam/ m2

- Ph©n ®¹m urª: 20 gam/ m2

- Thãc gièng: 20 gam/ m2

* Çch lµm:

- Lµm ®Êt: Chän n¬i khuÊt giã nhÊt lµ ®−îc ch¾n ë h−íng ®«ng b¾c, chñ ®éng t−íi tiªu, ®Êttèt, tÇng canh t¸c s©u cµy bõa kü, ng©m cho ngÊm, cµy l¹i, bõa nhuyÔn. Chia luèng réng1,2m sau ®ã bãn lãt: toµn bé ph©n chuång bãn xong vïi s©u kho¶ng 6 - 8cm b»ng çch trénlÉn ph©n víi bïn. Cø 1 m2 bãn 60 gam supe l©n + 10 gam kali clorua +6 gam urª ë líp ®ÊtmÆt 3 - 5cm. Ph©n v« c¬ còng ®−îc nhµo kü víi bïn, trang ph¼ng mÆt luèng, chuÈn bÞ gieo.

- Thãc gièng: L−îng gieo 25 gam méng/ m2. Xö lý thãc gièng, ng©m ñ ®−îc tiÕn hµnh nh− ëçc gièng dµi ngµy.

- Gieo: Gieo thËt ®Òu, gieo m¹nh tay cho méng lón s©u (kÝn h¹t) vµo ®Êt.

- Lµm Tunel chèng rÐt cho m¹: C¾m ngang luèng b»ng çc thanh tre mÒm dµi 2,5cm ®Ó t¹o rakhung ngang cña Tunel, buéc çc thanh tre dµi ®Ó cè ®Þnh khung ngang t¹o ra bé khung cñaTunel (vßm cèng). Phñ giÊy polyetylen lªn khung, vïi phÇn mÐp cña polyetylen vµo ®Êt, ta cãTunel chèng rÐt cho m¹ (h×nh 10). Lo¹i Tunel lµm b»ng polyetylen trong suèt ®−îc che kÝntoµn bé luèng m¹ sÏ g©y ra hiÖu øng lång kÝn: dï bªn ngoµi cã giã rÐt, trêi l¹nh song phÝatrong Tunel vÉn Êm, m¹ tiÕp tôc sinh tr−ëng kh«ng bÞ chÕt rÐt. ChØ rì bá Tunel khi m¹ ®· cã4 l¸ vµ nhiÖt ®é kh«ng khÝ cao h¬n 180C.

H×nh 10. Lµm Tunel trªn ruéng

29

- Ch¨m sãc m¹:

- M¹ cã 2,1 l¸: VÐn Tunel lªn bãn thóc lÇn 1, 1 m2 bãn: 8 gam urª + 5 gam kaliclorua,bãn xong phñ polyetylen trë l¹i. §−a n−íc vµo ruéng cho l¸ng mÆt luèng m¹.

- M¹ cã 4,1 l¸: bãn thóc lÇn 2 víi l−îng ph©n cßn l¹i. NÕu trêi Êm th× cã thÓ thu tÊm chel¹i, cÊt ®i ®Ó vô sau sö dông tiÕp. TiÕp tôc gi÷ n−íc Êm ch©n m¹. Lo¹i m¹ nµy ®em cÊykhi m¹ ®¹t 6,0 - 6,5 l¸, m¹ ®Î nh¸nh ng¹nh trª. Ruéng m¹ lµ bïn mÒm nªn rÊt dÔ nhæ,kh«ng ®Ëp chØ röa qua, xÕp m¹ vµo xe, rµnh, ræ ®em ®i cÊy ngay kh«ng ®Ó qua ®ªm.

3. Th©m canh m¹ ë vô hÌ thu - vô mïa

Vô hÌ thu vµ vô mïa thêi tiÕt nãng, m−a ®Òu nªn m¹ lªn nhanh, çc gièng lóa gieo cÊy ë vôhÌ thu vµ vô mïa ®Òu lµm m¹ d−îc. ChÊt l−îng m¹ ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn sù sinh tr−ëng ph¸ttriÓn vµ n¨ng suÊt ruéng lóa. Vô mïa cã 4 trµ lóa (cùc sím, sím, trung vµ muén), 2 nhãmgièng ph¶n øng víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n vµ kh«ng ph¶n øng víi ¸nh s¸ng ngµy) v× thÕ çcph−¬ng thøc lµm m¹ ®−îc ¸p dông ë ®©y còng rÊt ®a d¹ng nh»m ®¸p øng ®−îc yªu cÇu th©mcanh ë çc trµ lóa, çc ch©n ®Êt, çc ph−¬ng thøc cÊy kh¸c nhau.

3.l. Th©m canh m¹ víi nhãm gièng ng¾n ngµy

Çc gièng ng¾n ngµy cã thêi gian sinh tr−ëng 80 - 105 ngµy, ®−îc gieo cÊy ë trµ hÌ thu, trµmïa cùc sím vµ trµ mïa sím nh»m gi¶i phãng ®Êt sím (tr−íc 20/9) ®Ó gieo trång çc c©y vô®«ng dµi ngµy hoÆc ®Ó th©m canh c©y vô ®«ng ®¹t n¨ng suÊt vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cao. Kü thuËtlµm m¹ ¸p dông cho nhãm gièng nµy h−íng tíi viÖc t¹o ra ®ñ nh¸nh c¬ b¶n ngay trªn ruéngm¹, çc nh¸nh nµy thuéc 2 líp: líp 1 çc nh¸nh ®· h×nh thµnh cã 2 - 4 l¸, líp 2 - çc nh¸nh ®·h×nh thµnh s½n trong bÑ l¸ cña nh¸nh chÝnh vµ nh¸nh líp 1, s½n sµng lín lªn khi ®· cã ®ñ ¸nhs¸ng. ViÖc chuyÓn m¹ cÊy ra ruéng ®· ®¹t ®−îc sè d¶nh c¬ b¶n ngay sau khi cÊy, gióp c©ylóa sinh tr−ëng ph¸t triÓn nhanh, c©y khoÎ, chèng chÞu tèt víi n¾ng to, m−a lín, thêi gian tånt¹i ë thêi kú lóa lµ 72 - 75 ngµy víi nhãm gièng cùc ng¾n vµ 82 - 85 ngµy víi nhãm gièngng¾n, ng−êi n«ng d©n chñ ®éng thêi vô, thu ho¹ch sím h¬n 7 - 10 ngµy so víi biÖn ph¸p lµmm¹ th«ng th−êng.

§Ó th©m canh m¹ ë nhãm gièng ng¾n ngµy gieo cÊy ë vô hÌ thu vµ vô mïa sím, chóng ta lÇnl−ît thùc hiÖn çc kh©u sau ®©y:

- Xö lý thãc gièng: Thãc gièng ®−îc xö lý lo¹i bá lÐp löng ®Ó lÊy h¹t ch¾c (Xem phÇn xö lýthãc gièng - môc "kü thuËt th©m canh m¹ víi çc gièng dµi ngµy - vô xu©n") sau ®ã ng©m vµon−íc khö trïng 24 giê (n−íc thuèc falizan 0,2%). Vít thãc ra ®·i, röa s¹ch ®Ó ng©m ñ tiÕp.

- Ng©m ñ: H¹t gièng ®· xö lý thuèc 24 giê tiÕp tôc ®−îc ng©m b»ng n−íc s¹ch thªm 36 giên÷a. §Ó tr¸nh lÉn t¹p, dÔ thao t¸c thãc gièng ®−îc ®ùng vµo çc bao polyeste (bao døa) lo¹i10kg. Lo¹i bao nµy rÊt phæ biÕn ®−îc çc C«ng ty dïng lµm bao b× ®ùng thãc gièng b¸n chon«ng d©n. Tr−êng hîp kh«ng cã bao s½n, cã thÓ lÊy lo¹i bao 50kg c¾t ®«i, kh©u thµnh 2 baonhá. Lo¹i bao 10kg chØ ®ùng ®−îc 7kg thãc gièng ®Ó ®em ng©m (nÕu Ýt h¬n 7kg kh«ng ¶nhh−ëng g×). PhÝa trong vµ ngoµi bao ®eo thÎ ®¸nh dÊu ®Ó tr¸nh nhÇm lÉn. L−îng n−íc ®Óng©m gièng cÇn bè trÝ ®ñ theo çch tÝnh: 1 thÓ tÝch thãc cÇn ng©m víi 3 thÓ tÝch n−íc. VÝ dô:Cã 3 ca thãc (thãc ®ong b»ng ca, g¹t b»ng miÖng) cÇn ng©m víi 9 ca n−íc. Th«ng th−êng1kg thãc gièng ®−îc ng©m víi 3 lÝt n−íc lµ ®ñ l−îng. 18 giê sau khi ng©m th× thay n−íc: vítbao thãc lªn, xãc nhÑ, lén qua l¹i 2-3 lÇn cho ch¶y hÕt n−íc chua, ®Ó lªn chç cao cho ch¶ykiÖt n−íc, ®æ n−íc míi ng©m l¹i cho ®ñ 60 giê (24 giê ng©m n−íc víi thuèc vµ 36 giê ng©mtrong n−íc s¹ch) ®Ó h¹t gièng hót no n−íc. Mang thãc gièng ®· ng©m ®·i thËt s¹ch cho hÕt

30

chua. Dïng l¹i bao ®· ng©m gièng giÆt s¹ch sÏ, ®æ thãc gièng ®· ®·i s¹ch vµo bao, buécmiÖng l¹i vµ mang ®i ñ.

- Çch kiÓm tra h¹t gièng ®−îc ®·i s¹ch: CÇm 1 n¾m thãc lät trong lßng bµn tay, bãp m¹nhcho n−íc lät qua kÏ tay. NÕu n−íc ch¶y qua kÏ tay hÕt nhên, ®−a n¾m thãc lªn mòi ngöi thÊyhÕt mïi chua lµ ®¹t yªu cÇu. NÕu cßn nhên, cßn chua ph¶i ®·i l¹i. Thãc gièng ®· xö lý, ng©m®ñ thêi gian ®·i s¹ch mang ®i ñ, chØ cÇn ñ 24 - 30 giê lµ gieo ®−îc, h¹t gièng ë tr¹ng th¸i gaidøa (mÇm vµ rÔ míi nhó).

- Chó ý: ë vô hÌ thu - vô mïa khi ng©m ñ m¹ thêi tiÕt nãng, nÕu thãc gièng ®·i kh«ng s¹ch dÔg©y chua trong khi ñ, ¶nh h−ëng lín ®Õn sù n¶y mÇm, nÕu qu¸ chua th× l« thãc gièng sÏ bÞthèi.

- Lµm ®Êt: M¹ cña çc gièng ng¾n ngµy cÊy vô mïa cÇn lªn nhanh, ®Î nh¸nh sím, v× vËy viÖclµm ®Êt ph¶i tiÕn hµnh kü. Chän nh÷ng n¬i chñ ®éng t−íi tiªu ®Ó lµm m¹. §Êt çt hay ®Êt thÞt®Òu ®−îc v× sÏ gi÷ ruéng m¹ ë tr¹ng th¸i bïn.

§Êt lµm m¹ ph¶i cµy vì, bõa ng¶, ng©m n−íc cho chÕt cá vµ ngÊu ®Êt: 5 - 6 ngµy sau khi bõang¶ cÇn cµy l¹i, bõa kü cho thËt nhuyÔn, ®Ó l¾ng bïn, th¸o bít n−íc, chia luèng réng 1,2 -1,5m theo chiÒu dèc cña ruéng ®Ó tiÖn rót n−íc khi cÇn thiÕt.

- Bãn ph©n: Bãn lãt ph©n chuång: 10kg/ m2, ph©n l©n supe 30 gam/ m2 tr−íc lÇn bõa cuèicïng ®Ò vïi ph©n vµo ®Êt ë ®é s©u 8 - 10cm.

Bãn lãt mÆt (tÝnh cho 1 m2): 5kg ph©n chuång môc, 30 gam supe l©n, 10 gam urª vµ 10 gamkali clorua. Sau khi chia luèng th× bãn lãt mÆt, dïng cµo r¨ng ng¾n vïi ph©n vµo bïn ë líp bÒmÆt 3 - 5cm, trang cho luèng m¹ ph¼ng vµ h¬i låi h×nh mu rïa ®Ó n−íc trªn bÒ mÆt luèng róthÕt.

- Gieo: Chia l−îng thãc gièng cÇn gieo theo luèng. L−îng gieo tÝnh theo ®¬n vÞ m2 mÆt luèngnh− sau:

- Çc h¹t gièng nhá gieo 20 - 22 gam méng/ m2 (7 - 8kg/sµo).

- Çc gièng h¹t trung b×nh 23 -25 gam méng/ m2 (8 - 9kg/sµo).

- Çc gièng h¹t to gieo 25 - 28 gam/ m2 (9 - 10kg/sµo).

Gieo cÈn thËn 2 - 3 l−ît cho thãc gièng ph©n bè ®Òu trªn bÒ mÆt luèng m¹ vµ kh«ng chång lªnnhau. Nªn gieo vµo cuèi buæi chiÒu ®Ó qua ®ªm méng ngåi thuËn lîi. Sau khi gieo cÇn róthÕt n−íc.

- Ch¨m sãc:

- 1 - 2 ngµy sau khi gieo phun thuèc trõ cá Sofit 35ml pha vµo 10 lÝt n−íc phun ®Òu cho1 sµo m¹ hay 1ml pha vµo 0,3 lÝt n−íc phun cho 10 m2 m¹. CÇn phun thËt ®Òu c¶ mÆtluèng vµ r·nh luèng.

- Khi m¹ cã 1 l¸ thËt: §−a n−íc vµo ruéng m¹ cho l¸ng mÆt luèng (kho¶ng 0,5 - 1cm).M¹ cã 2,1 l¸ bãn thóc 10 gam urª + 10 gam kali clorua cho m2 m¹, tiÕp tôc gi÷ n−íc.

- M¹ cã 4,1 l¸ bãn thóc lÇn 2: 1 m2 m¹ bãn tiÕp 10 gam urª + 10 gam kali clorua. Haingµy sau khi bãn rót n−íc ®Ó cho m¹ cøng c©y, ®Ó c¹n ®Õn khi thÊy bÒ mÆt bïn hÕtnh·o th× cÇn ®−a n−íc trë l¹i ngay (th−êng ®Ó c¹n 2-3 ngµy). TiÕp tôc gi÷ n−íc ngËpch©n m¹, gi÷ cho ruéng m¹ mÒm bïn ®Õn khi nhæ m¹ ®i cÊy.

Ruéng m¹ ®¹t yªu cÇu lµ: Mäc ®ång lo¹t ®Î nh¸nh khi cã 4 l¸, c©y m¹ to, bÑp, xanh ®Ëm. KhicÊy 1 h¹t thãc ®· sinh ra 3 - 6 nh¸nh, cÊy ë tuæi m¹ 22 - 25 ngµy, øng víi 6,5 - 7 l¸. M¹ nhæcÈn thËn kh«ng ®Ëp, chØ vuèt bïn, röa qua, xÕp vµo rµnh, ræ ®em ®i cÊy ngay tr¸nh ®Ó l©u. §Ó

31

dÔ nhæ nªn ®−a n−íc vµo ruéng m¹ 7 - 10cm, nhæ m¹ theo kiÓu nhæ rau, röa t¹i chç, kh«ngbã. CÊy 1 khãm b»ng 1 - 2 h¹t thãc (tøc 1 - 2 khãm m¹).

3.2 Th©m canh m¹ víi nhãm gièng trung ngµy

Nhãm gièng trung ngµy ®−îc gieo cÊy ë vô mïa vµo trµ mïa trung ë çc ch©n ®Êt lµm c©y vô®«ng ®iÓn h×nh nh− khoai t©y, cµ chua, su hµo, b¾p c¶i hoÆc çc ch©n ®Êt vµn thÊp ®Õn vµntròng chØ gieo cÊy 2 vô lóa. Thêi gian tån t¹i cña gièng ë thêi kú m¹ tõ 28 - 35 ngµy nªn m¹d−îc th©m canh lµ ph−¬ng thøc chñ yÕu ®−îc ¸p dông cho trµ lóa trung ngµy. Çc gièng lóa ëvô mïa cã thêi gian sinh tr−ëng t−¬ng ®−¬ng çc gièng C70, C71 ®Òu ®−îc xÕp vµo trµ mïatrung. Trµ mïa trung còng lµ trµ cho n¨ng suÊt cao, æn ®Þnh v× ®−îc trç vµo gi÷a mïa thu (15- 20/9), t¹i vïng ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé ®· kÕt thóc b·o lôt, nhiÖt ®é «n hoµ, biªn ®éngµy ®ªm cao thuËn lîi cho tÝch luü chÊt kh« vÒ h¹t. VÒ c¬ b¶n kü thuËt th©m canh m¹ ënhãm gièng trung ngµy gièng nh− ë nhãm gièng ng¾n ngµy. Mét sè ®iÓm kh¸c biÖt cÇn bæsung nh− sau:

- §Êt m¹: CÇn chän ch©n ®Êt vµn ®Ó dÔ gi÷ n−íc nhÊt lµ 10 - 15 ngµy cuèi. Lo¹i m¹ nµyth−êng ®−îc bè trÝ vµo ch©n ®Êt cÊy lóa xu©n nªn ngay sau khi thu ho¹ch lóa xu©n ph¶i cµybõa ng¶ ngay, ng©m n−íc cho thèi gèc r¹, thèi hÕt çc h¹t thãc bÞ rông cña vô tr−íc ®Ó tr¸nhsù lÉn t¹p h¹t gièng kh«ng mong muèn vµo ruéng m¹. Sau khi bõa ng¶ 4 ngµy cÇn bõa l¹imét l−ît kÐp, th¸o n−íc gÇn c¹n, chØ ®Ó 1 líp n−íc máng l¸ng mÆt ruéng nh»m kÝch thÝch choçc h¹t thãc vô tr−íc vµ h¹t cá lång vùc n¶y mÇm. Ng©m tiÕp 7 - 8 ngµy th× cµy l¹i vµ bãnph©n lãt.

- Bãn lãt s©u: Ngay sau khi cµy l¹i bãn 5 t¹ ph©n chång 1 sµo (kho¶ng 14kg/ m2) vµ 10kg supel©n (kho¶ng 30 gam/m2), bõa kü, nhuyÔn bïn vµ lµm luèng.

Bãn lãt mÆt (bãn lãt máng b»ng ph©n kali, ph©n l©n ®Ëp nhá vµ ph©n ®¹m urª tÝnh cho 1 sµom¹): 2kg kali clorua (kho¶ng 6 gam/ m2), 5,5kg supe l©n (kho¶ng 15 gam/ m2) vµ 2kg ®¹m urª(kho¶ng 6 gam/ m2).

- L−îng gieo: Gieo th−a h¬n so víi nhãm gièng ng¾n ngµy 1 kg mÇm/sµo hay 3 gam/m2

kh«ng kÓ lµ h¹t to hay nhá.

- Ch¨m sãc:

- Bãn thóc ®ît 1 khi m¹ cã 2,1 l¸: 2 kg ®¹m urª/sµo.

- Thóc ®ît 2: m¹ cã 4,1 l¸: 3kg urª + 3kg kali clorua cho 1 sµo gi÷ ®ñ n−íc. Lo¹i m¹nµy cÇn thóc lÇn 3 b»ng 2kg urª + 1kg kali clorua cho 1 sµo ë thêi ®iÓm m¹ ®¹t 6,1 l¸.

CÊy m¹ khi ®¹t 7,5 - 8 l¸. Çch nhæ m¹ ¸p dông gièng nh− ë nhãm gièng ng¾n ngµy.

Tiªu chuÈn m¹ tèt: M¹ cao 30 - 40cm, xanh ®Ëm, ®· ®Î tõ 4 - 10 nh¸nh. Çc c©y m¹ cã 4 - 5nh¸nh cÊy b»ng 2 khãm m¹ (2 h¹t thãc). Çc c©y m¹ cã 6 - 8 nh¸nh (hoÆc h¬n) cÊy 1 khãmm¹ sinh tr−ëng tõ 1 h¹t thãc.

3.3. Th©m canh m¹ víi nhãm gièng dµi ngµy cÊy ch©n s©u

Víi çc ch©n s©u, tròng chØ cÊy thuÇn 2 vô lóa cÇn gieo cÊy çc gièng dµi ngµy, cao c©y, c©ycøng nh− U14, U17, C10... VÊn ®Ò c¬ b¶n h¹n chÕ n¨ng suÊt ë çc ch©n s©u tròng lµ líp n−ícs©u ®· h¹n chÕ sù ®Î nh¸nh cña c©y lóa. Kü thuËt th©m canh m¹ ë ch©n ®Êt nµy h−íng tíi t¹ora ®ñ nh¸nh c¬ b¶n ®· sinh tr−ëng ®−îc 3 - 4 l¸ ngay trªn ruéng m¹, c©y m¹ cÇn to, khoÎ, cao,bé rÔ kh«ng bÞ tæn th−¬ng, cÊy xuèng ruéng bÐn rÔ håi xanh ngay. Nhãm gièng dµi ngµy cÊych©n s©u cã thêi gian l−u ë ruéng m¹ t−¬ng ®èi dµi: 35 - 40 ngµy. Thêi gian nµy ®ñ ®Ó c©y

32

m¹ ®Î ®−îc 10 - 15 nh¸nh nÕu ®−îc ch¨m sãc chu ®¸o vµ gieo ®ñ th−a, ®ång thêi phun thªmchÊt kÝch thÝch ®Î nh¸nh.

- Çch chän thãc gièng, xö lý, ng©m ñ, lµm ®Êt vµ bãn ph©n lãt ®−îc ¸p dông gièng nh− víinhãm gièng ng¾n ngµy.

- L−îng gieo: Gieo 4 - 5 kg thãc gièng hay 5 - 6 kg mÇm cho 1 sµo. Mét sµo m¹ chØ cÊy ®−îc5 - 6 sµo lóa.

- Ch¨m sãc: Ngoµi phun thuèc trõ cá (nh− ®· tr×nh bµy), cÇn phun chÊt kÝch thÝch ®Î nh¸nh:khi m¹ ®−îc 1,5 l¸ (kho¶ng ngµy thø 5 sau khi gieo phun chÕ phÈm MET (do Trung Quèc s¶nxuÊt) 300 ppm, 10 lÝt dung dÞch cho 1 sµo m¹ (kho¶ng 30 ml cho 1 m2 m¹). CÇn phun thËt®Òu, nÕu phun qu¸ l−îng sÏ lµm cho c©y m¹ lïn kh«ng ®¸p øng cho kü thuËt cÊy ch©n s©u.Kh«ng phun muén khi c©y m¹ ®· ®−îc 2 - 3 l¸ sÏ h¹n chÕ hiÖu qu¶ kÝch thÝch ®Î nh¸nh cñachÕ phÈm.

- Bãn ph©n thóc: ë çc thêi kú: 2,1 l¸, 4,1 l¸, 6,1 l¸ mçi ®ît 2 kg urª vµ 2 kg kali cho 1 sµo(kho¶ng 6 g/ m2). ë nh÷ng ch©n ®Êt xÊu hay m¹ ch©n r¹ (gieo vµo ruéng cÊy lóa) cÇn bãnt¨ng ë thêi kú 2,1 l¸ 1 - 1,5 kg urª vµ 1 kg kali clorua cho 1 sµo m¹ ®Ó ®¶m b¶o cho c©y m¹ ®Înh¸nh ®Òu vµ khoÎ. Lo¹i m¹ nµy ®−îc gieo sím vµ cÊy cïng víi trµ mïa trung nªn bÞ s©u ®ôcth©n løa 3 ph¸ nÆng ngay trªn ruéng m¹. Khi m¹ ®¹t 4 l¸ cÇn phun thuèc trõ s©u ®ôc th©nb»ng padan 1 phÇn ngh×n, 30 lÝt dung dÞch cho 1 sµo m¹ (80 ml dung dÞch thuèc cho 1 m2

m¹). CÊy khi m¹ ®¹t 8,5 - 9 l¸ (m¹ cã thÓ ®¹t 9 - 10 l¸ vÉn tèt). C©y m¹ cao 40 - 50 cm togan, cøng, l¸ th¼ng, xanh s¸ng, ®· ®Î ®−îc 8 - 12 nh¸nh. Nhæ cÈn thËn kh«ng ®Ëp, chØ röacho bít bïn, bã nhÑ b»ng d©y mÒm (d©y chuèi, d©y ®ay...) b¶o toµn bé rÔ, cÊy ngay sau khinhæ kh«ng ®Ó qu¸ 6 - 8 giê, cÊy b»ng 1 khãm m¹ (1 h¹t thãc).

3.4 Th©m canh m¹ víi nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n

Nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n lµ nhãm lóa mïa ®iÓn h×nh. Nhãm gièng nµy chØgieo cÊy ë vô mïa. Trong çc thêi gian tr−íc ®©y, nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n®· tõng chiÕm diÖn tÝch chñ yÕu ë miÒn B¾c n−íc ta, v× thÕ trµ nµy ®· tõng ®−îc gäi lµ trµ mïachÝnh vô. Víi sù tiÕn bé cña c«ng t¸c c¶i l−¬ng gièng lóa, çc gièng lóa ph¶n øng ¸nh s¸ngngµy ng¾n dÊn dÇn thu hÑp diÖn tÝch vµ trë thµnh vô lóa mïa muén t−¬ng ®−¬ng víi çc gièngdµi ngµy. Tuy nhiªn, do tÝnh æn ®Þnh vÒ ngµy træ vµ trong nhãm nµy cã çc gièng cho chÊtl−îng g¹o thuéc hµng ®Æc s¶n nªn vÉn rÊt ®−îc chó ý. MÆt kh¸c lóa ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµyng¾n træ vµo thêi kú mµ ban ®ªm rÊt m¸t, ban ngµy n¾ng nãng, trêi quang, bøc x¹ mÆt trêi caonªn ®· cho ta lo¹i g¹o cã ®é trong cao, kh«ng b¹c bông, chÊt l−îng nÊu n−íng h¶o h¹ng.

Kü thuËt th©m canh m¹ ë nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n h−íng tíi môc tiªu t¹o rathêi gian tån t¹i thÝch hîp nhÊt cña giai ®o¹n lóa trªn ®ång ruéng, khi træ cßn nhiÒu l¸ trÎ, c©ylóa ®ang ë thêi kú sung søc cã kh¶ n¨ng quang hîp cao, t¹o ra n¨ng suÊt ë møc tèi ®a.

Mét sè gièng cã kh¶ n¨ng th©m canh thuéc nhãm nµy lµ: Méc tuyÒn, Bao thai lïn, M90. B¾c−u 64 hoÆc çc gièng ®Æc s¶n nh− T¸m ®en H¶i Phßng, T¸m B»ng VÜnh Phó, T¸m ®en HµNam.

- Chän h¹t vµ ng©m ñ: H¹t gièng cÇn cã ®é thuÇn cao t−¬ng ®−¬ng tiªu chuÈn h¹t cÊp I. Saukhi lo¹i bá lÐp löng b»ng n−íc muèi 1,13, h¹t ®−îc ®·i s¹ch, xö lý n−íc nãng 540C ®Ó diÖtmÇm bÖnh nÊm von, ®èm n©u vµ hoa cóc.

Pha n−íc nãng 540C b»ng çch: Pha 3 phÇn n−íc s«i víi 2 phÇn n−íc l¹nh, kho¾ng ®Òu, dïngnhiÖt kÕ ®o nhiÖt ®é. NÕu ch−a ®ñ 540C cÇn cho thªm n−íc s«i. ThÓ tÝch n−íc nãng 540C cÇngÊp 3 lÇn thÓ tÝch thãc gièng míi gi÷ ®−îc nhiÖt ®é kh«ng bÞ h¹ thÊp sau khi ®æ h¹t gièng vµong©m. H¹t gièng sau khi ®·i, röa s¹ch muèi b¸m dÝnh cÇn t·i máng cho se vá míi ®−îc tiÕp

33

tôc ng©m ®ñ 24 giê míi vít ra, thay n−íc, 24 giê sau thay n−íc lÇn 2, ®ñ 72 giê th× míi vít ra®·i s¹ch vµ bá vµo bao ñ cho n¶y mÇm (çch lµm nµy gièng nh− ë nhãm gièng ng¾n ngµy).Nhãm gièng nµy rÊt dÔ n¶y mÇm vµ n¶y mÇm ®ång ®Òu (nÕu l« thãc gièng ®¹t tiªu chuÈn)nªn chØ cÇn ñ 24 - 30 giê lµ mang gieo ®−îc. KhÝ ®ã h¹t thãc míi nøt nanh, rÔ míi nhó.

- Chän ®Êt, lµm ®Êt, bãn ph©n: §Êt gieo m¹ ®−îc chän vµ lµm ®Êt gièng nh− ë nhãm gièngtrung ngµy.

Ngay khi cµy l¹i bãn lãt 4 t¹ ph©n chuång + 15 kg supe l©n cho 1 sµo, ®ång thêi bõa kü choph©n vïi s©u vµo ®Êt. Th«ng th−êng ng−êi n«ng d©n ë nhiÒu n¬i bõa 2 l−ît kÐp vµ 1 l−ît ®¬nth× cã ®Êt nhuyÔn. §Ò cho l¾ng bïn (kho¶ng 45 phót) c¨ng d©y theo chiÒu xu«i cña thöaruéng vµ r¹ch r·nh chia luèng réng 1,5 m, r·nh cã ®é s©u sao cho ®ñ tho¸t hÕt n−íc ë bÒ mÆtluèng m¹. Bãn lãt bÒ mÆt víi l−îng ph©n tÝnh cho 1 sµo nh− sau:

- Ph©n l©n supe: 5 kg ®Ëp nhá

- Ph©n kali sunfat: 3 kg

- Ph©n ®¹m urª: 2 kg

Dïng lo¹i cµo r¨ng ng¾n (r¨ng dµi 4 - 5 cm) (h×nh 11) cµo vïi cho ph©n ®−îc ph©n bè ®Òu trªnlíp mÆt ë ®é s©u 4 - 5 cm. Dïng lo¹i trang chuyªn dïng cho lµm m¹ (h×nh 11) trang l¹i choph¼ng mÆt vµ mÆt luèng h¬i låi, tr¸nh ®Ó n−íc ®äng (h×nh 12).

H×nh 11: Cµo vµ trang

34

H×nh 12: Luèng m¹

Khi lªn luèng cÇn chó ý tr¸nh lµm luèng qu¸ cao g©y khã kh¨n cho viÖc gi÷ n−íc ë ruéng saunµy. Luèng chØ cÇn lµm cao ë møc ®ñ ®Ó n−íc trªn mÆt luèng tho¸t hÕt, nÕu n−íc ®äng cã thÓlµm cho méng m¹ chÕt.

- Gieo: Lo¹i m¹ nµy cã thêi gian l−u ë ruéng m¹ rÊt dµi kho¶ng 40 - 42 ngµy, cÇn tÝnh to¸nthêi vô gieo sao cho tõ khi cÊy ®Õn khi lóa træ tr¶i qua 60 - 65 ngµy. Nh− vËy víi çc gièngph¶n øng nhÑ víi chu kú chiÕu s¸ng nh− Méc tuyÒn, Bao thai lïn, M90, B¾c −u 64 th× gieovµo h¹ tuÇn th¸ng 6 (23 - 25/6) lµ phï hîp nhÊt. Çc gièng ph¶n øng rÊt chÆt víi chu kú chiÕus¸ng (T¸m xoan, T¸m b»ng...) cÇn gieo muén h¬n 7 ngµy (30/6 - 1/7).

- L−îng gieo: 6 kg thãc mÇm cho 1 sµo (kho¶ng 17 g/ m2), gieo thËt ®Òu ®Ó m¹ khoÎ, dÔ ®Înh¸nh.

- Ch¨m sãc:

- Phun thuèc trõ cá: Nh− ®· tr×nh bµy ë çc nhãm gièng tr−íc.

- Bãn thóc: ë çc thêi kú: 2,1, 4,1, 6,1 l¸ thóc 1,5 - 2 kg urª vµ 1,5 - 2 kg kali clorua(hoÆc kali sunfat) tuú theo ®Êt m¹ thuéc lo¹i tèt hay xÊu cho 1 sµo m¹. Bãn tiÔn ch©nb»ng 1 kg urª vµ 1 kg kali clorua 7 ngµy tr−íc khi nhæ m¹ ®i cÊy.

- T−íi n−íc: Tõ khi m¹ cã 2 l¸ ®Õn khi 6 l¸ lu«n gi÷ ®ñ n−íc cho ruéng mÒm bïn. Saugiai ®o¹n nµy cÇn th¸o hÕt n−íc, gi÷ c¹n trong 5 - 7 ngµy, sau ®ã ®−a n−íc trë l¹i vµ gi÷®ñ n−íc, ruéng m¹ thµnh bïn cho ®Õn 7 ngµy tr−íc khi cÊy. Th¸o n−íc lÇn 2 bãn tiÔnch©n, ®Ó c¹n 2 - 3 ngµy råi ®−a n−íc trë l¹i. Khi nhæ m¹ cÇn ®−a n−íc s©u 7 - 10 cm ®ÓdÔ nhæ, nhæ tõng khãm, röa bít bïn, ®em ®i cÊy ngay. Lo¹i m¹ nµy cÊy theo khãm m¹,1 khãm lóa cÊy 1 - 2 h¹t thãc (cã 8 - 12 nh¸nh).

- Chó ý: NÕu m¹ tèt, xanh ®Ëm, nªn xÐn m¹ tr−íc khi nhæ cÊy ®Ó h¹n chÕ sù dËp n¸t vµ vËnchuyÓn nhÑ nhµng. Nhæ m¹ theo kiÓu nhæ c©y rau con.

35

3.5. Kü thuËt lµm m¹ cÊy t¸i gi¸ ë vïng ®Êt tròng

Vïng ®Êt tròng ë vô mïa nhiÒu n¨m do ¶nh h−ëng cña n−íc lín mµ sau khi cÊy trµ mïa trunghoÆc trµ mïa muén lóa bÞ ngËp n−íc bÞ thèi huû diÖt. Sau 15/8 n−íc rót ®i cïng víi sù chÊmdøt cña m−a to vµ b·o, n«ng d©n ra ph¶i cÊy l¹i, vô cÊy l¹i nµy gäi lµ cÊy t¸i gi¸. Tuy n−íc cãrót ®i song líp n−íc ë ruéng vÉn rÊt s©u, thêi vô cÊy còng ®· muén, v× thÕ cÇn ¸p dông çcbiÖn ph¸p riªng biÖt nh»m th©m canh c©y m¹ t¸i gi¸. KÕt qu¶ ®¹t ®−îc qua viÖc th©m canhlo¹i m¹ t¸i gi¸ nµy ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng ®· cho phÐp kh¼ng ®Þnh: dïng çc gièng ph¶n øng ¸nhs¸ng ngµy ng¾n (Méc tuyÒn, Bao thai lïn, M90) ¸p dông biÖn ph¸p th©m canh m¹ phï hîp th×cã thÓ cÊy t¸i gi¸ ®Õn 5/9 vÉn ®¹t kÕt qu¶ tèt, n¨ng suÊt cña lóa t¸i gi¸ ë çc thêi vô cÊy tõ 15- 30/8 kh«ng thua kÐm ch©n chÝnh gi¸, th©m canh m¹ chu ®¸o cã thÓ ®¹t kÕt qu¶ tèt h¬n; cÊyt¸i gi¸ ®Õn 5/9 vÉn ®¹t ®−îc 80% n¨ng suÊt so víi chÝnh gi¸ ®¹i trµ.

- Thãc gièng: CÇn cã kÕ ho¹ch dù phßng ®Ó nÕu dù b¸o thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi th× chñ ®énglµm m¹ t¸i gi¸ ngay. Thãc gièng dù phßng cÇn ®¹t tiªu chuÈn cÊp II, 1 sµo t¸i gi¸ cÇn 9 l¹ngthãc gièng.

- §Êt m¹: Chän nh÷ng n¬i ®Êt cao, chñ ®éng t−íi vµ tiªu n−íc, lµm ®Êt vµ bãn ph©n gièng nh−víi nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n.

- Thêi vô gieo m¹ t¸i gi¸: ë çc ch©n ®Êt th−êng cã nguy c¬ ngËp lôt th× kho¶ng 10 - 15/7 bètrÝ gieo m¹ t¸i gi¸ dù phßng. NÕu lóa kh«ng bÞ ngËp th× ®Õn 10/8 gi¶i phãng m¹, ch©n lµm m¹t¸i gi¸ ®−îc cÊy b»ng m¹ dù phßng cho kÝn diÖn tÝch. ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng trªn nh÷ng ch©n ®Êtcã nguy c¬ ngËp lôt, n«ng d©n ®· chñ ®éng th©m canh m¹ dù phßng, lui thêi vô cÊy vµo saumïa b·o vµ m−a to (sau 20/8) ®Ó chñ ®éng thêi vô vµ còng ®¹t ®−îc kÕt qu¶ mü m·n.

- Çch gieo: M¹ cÊy t¸i gi¸ cÇn ®¹t ®−îc sè nh¸nh c¬ b¶n ë ruéng m¹, m¹ ph¶i cao, cøng c©yv× thÕ gieo m¹ ph¶i tr¶i qua 2 c«ng ®o¹n, c«ng ®o¹n 1: lµm m¹ ph«i; c«ng ®o¹n 2: lµm m¹ruéng (m¹ gi©m).

* Lµm m¹ ph«i: Dïng çt ®·i s¹ch, kÌ b»ng g¹ch ë 1 gãc thÒm mét diÖn tÝch võa ®ñ. §æ çt®· ®·i s¹ch vµo phÇn ®· kÌ dµy 3 - 5 cm. T−íi ®ñ Èm vµ gieo. Thãc gièng chØ ñ cho nøtnanh, 1 m2 nÒn gieo 1,5 kg mÇm, gieo ®Òu trªn bÒ mÆt nÒn 1 líp h¹t dµy, sau khi gieo xongphñ mét líp çt cho kÝn hÕt thãc gièng, dïng cãt hoÆc çc vËt liÖu t−¬ng tù che kÝn trong 2 - 3ngµy. Khi thÊy m¹ ®· mäc mòi ch«ng ®Òu th× bá líp che. M¹ ®¹t 1,2 - 1,5 l¸ (5 ngµy sau khigieo) cÇn chuyÓn ngay ra ruéng m¹ ®· lµm ®Êt s½n.

* Lµm m¹ ruéng hay m¹ gi©m: Ruéng m¹ ®· ®−îc lµm kü, bãn ph©n chu ®¸o chia luèng réng1 - 1,2 m trang ph¼ng mÆt luèng, gi÷ líp n−íc l¸ng mÆt luèng (kho¶ng 1,0 - 1,5 cm), chuyÓnm¹ ph«i ®· ®¹t 1,2 - 1,5 l¸ ra, t¸ch thµnh tõng c©y cÊy gi©m lªn luèng ®· chuÈn bÞ s½n.Kho¶ng çch gi÷a çc c©y m¹ ph«i lµ 5 cm x 5 cm ®Ó ®¹t 400 c©y/ m2, 1 m2 m¹ gi©m ®ñ cÊycho 7 m2 ruéng hay tû lÖ 1/7 ch¨m sãc chu ®¸o cã thÓ ®¹t tû lÖ 1/8.

- Bãn thóc cho m¹:

- LÇn 1: Sau khi gi©m 3 ngµy: 5 kg urª + 5 kg kali clorua 1 sµo hay 14 g/ m2 mçi lo¹i.

- LÇn 2: Sau lÇn 1: 6 ngµy: 3 kg urª + 3 kg kali clorua hay 8 g/ m2 mçi lo¹i.

- LÇn 3: Sau lÇn 2: 6 - 8 ngµy: 1,5 kg urª + 1 kg kali clorua hay 7 g/ m2 mçi lo¹i.

- Chó ý: ChØ nªn lµm luèng réng ®Õn 1,0 - 1,2 m ®Ó khi gi©m kh«ng léi vµo luèng m¹, ®i vµor·nh, víi tay ®Ó cÊy gi©m ®−îc qu¸ 1/2 luèng, khi cÊy gi©m ë mÐp bªn kia th× kÝn hÕt phÇncßn l¹i cña luèng. Gi©m ®ñ mËt ®é kh«ng cÇn th¼ng hµng.

- Phun thuèc trõ cá: Ruéng m¹ ng©m ph¶i phun thuèc trõ cá d¹i. Gi÷ n−íc ®ñ ngËp mÆt luèngm¹, 1 - 2 ngµy sau khi gi©m dïng thuèc trõ cá Rifit pha 35 ml víi 10 lÝt n−íc phun ®Òu cho 1

36

sµo m¹, còng cã thÓ dïng çc lo¹i thuèc trõ cá kh¸c cã t¸c dông t−¬ng tù ®Ó thay thÕ Rifitsong ph¶i tuyÖt ®èi tu©n theo sù h−íng dÉn ghi trªn nh·n.

Çc ph−¬ng ph¸p lµm m¹ nh− ®· tr×nh bµy lµ çc tiÕn bé kü thuËt, çc ph−¬ng thøc lµm m¹tiªn tiÕn ®· ®−îc n«ng d©n ë nhiÒu n¬i øng dông vµ ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ râ rÖt, h¬n h¼n çchgieo m¹ th«ng th−êng. Tuú theo thùc tr¹ng ë tõng ®Þa ph−¬ng, ®iÒu kiÖn ë tõng gia ®×nh vµthùc tÕ m¶nh ruéng gia ®×nh hiÖn cã mµ ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy hay ph−¬ng ph¸p kia. Môctiªu cuèi cïng h−íng tíi lµ cã m¹ tèt ®Ó ¸p dông thµnh c«ng çc biÖn ph¸p th©m canh kh¸cnh»m ®¹t n¨ng suÊt lóa cao h¬n.

37

III. Kü THUËT TH¢M CANH LóA CÊY

ë hai phÇn ®Çu ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò lùa chän çc gièng lóa cho th©m canh, çch lµm m¹ ®Ócã chÊt l−îng m¹ cao nhÊt, ®ã lµ hai vÊn ®Ò hÕt søc c¬ b¶n, quan träng hµng ®Çu ®Ó ®i vµo lùachän, ¸p dông çc biÖn ph¸p th©m canh ë c©y lóa cÊy. Mét n«ng d©n giái vÒ th©m canh lóa lµng−êi biÕt ®iÒu khiÓn c©y lóa ®¹t ®−îc môc tiªu ®· ®Þnh th«ng qua çc biÖn ph¸p kü thuËtth©m canh. Toµn bé çc biÖn ph¸p kü thuËt mµ ng−êi n«ng d©n vÉn ¸p dông l©u nay nh− thêivô, mËt ®é vµ kho¶ng çch, sè d¶nh/khãm, bãn ph©n, t−íi n−íc, phßng trõ s©u bÖnh h¹i, södông çc lo¹i thuèc t¨ng n¨ng suÊt, lu©n canh c©y trång, tùu trung l¹i ®Ó ®¹t ®−îc 3 vÊn ®Ò línsau ®©y:

1. §iÒu khiÓn cho c©y lóa træ vµo thêi kú thÝch hîp nhÊt cña vô lóa vµ trµ lóa.

2. §iÒu khiÓn cho ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u.

3. §iÒu khiÒn cho khãm lóa cã sè d¶nh h÷u hiÖu cao, b«ng lóa to ®Òu nhau, h¹t mÈy, tû lÖlÐp thÊp.

§ã lµ 3 vÊn ®Ò hÕt søc mÊu chèt, ®ãng vai trß nh− ch×a kho¸ cña th©m canh. Khi cã 1 giènglóa míi ®−îc chän ®Ó gieo cÊy, bµ con chØ cÇn n¾m thªm çc chØ tiªu ®Þnh l−îng cô thÓ lµ cãthÓ ®iÒu khiÓn cho c©y lóa trªn ruéng nhµ theo ý muèn ®Ó ®¹t ®−îc n¨ng suÊt cao nhÊt.

1. §iÒu khiÓn cho c©y lóa træ vµo thêi kú thÝch hîp cña vô lóa vµ trµ lóa

Ba vô lóa ®−îc gieo cÊy réng r·i hiÖn nay lµ: Vô lóa xu©n, vô lóa hÌ thu vµ vô lóa mïa. ë mçivô lóa ®Òu cã çc thêi ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu, thêi tiÕt thuËn lîi nhÊt cho c©y lóa træ b«ng.

1.1. §iÒu kiÖn tèi −u cho lóa træ b«ng ë vô xu©n

Vô lóa xu©n ®· thay thÕ vô lóa chiªm cæ truyÒn nhê çc gièng lóa xu©n ®−îc træ trong ®iÒukiÖn rÊt thuËn lîi. Tæng kÕt çc vô lóa xu©n ®¹t n¨ng suÊt cao nhÊt trong 20 n¨m qua cã thÓcho ta çc th«ng sè vÒ ®iÒu kiÖn tèi −u cho lóa xu©n træ b«ng nh− sau:

- VÒ nhiÖt ®é: NhiÖt ®é kh«ng khÝ 28 - 300C.

- VÒ ¸nh s¸ng: Trêi n¾ng, quang m©y cã 8 - 10 giê n¾ng trong ngµy.

- VÒ ®é Èm: §é Èm kh«ng khÝ 80 - 85.

- L−îng m−a: 100 - 120 mm/tuÇn.

- Lóa ph¬i mµu kh«ng gÆp m−a.

Cã thÓ nhËn biÕt trùc diÖn çc ®iÒu kiÖn trªn khi thÊy: khÝ trêi Êm ¸p (c¶ ®ªm lÉn ngµy), m−arµo ng¾n vµo ban ®ªm, ban ngµy n¾ng to, trêi quang m©y t¹nh, giã mïa ®«ng nam chiÕm lÜnh,giã mïa ®«ng b¾c kÕt thóc, sµn nhµ l¸t g¹ch men kh« r¸o, ng−êi lao ®éng khoÎ m¹nh c¶mthÊy tho¶i m¸i, dÔ chÞu. Trõ çc n¨m cã biÕn ®éng ®Æc biÖt, qua sè liÖu khi t−îng trongkho¶ng thêi gian 1956 - 1994 th× çc ®iÒu kiÖn nh− ®· nªu cã ®Çy ®ñ vµo tuÇn ®Çu sau tiÕt lËph¹, tøc lµ 6 - 13/5 hµng n¨m. Tr−íc thêi kú nµy vÉn cßn kh¶ n¨ng cã giã mïa ®«ng b¾cmuén, sau thêi kú nµy th× l¹i cã kh¶ n¨ng cã giã t©y nam (giã Lµo) thæi vÒ sÏ g©y ra nãngkh«. C¶ hai yÕu tè khÝ hËu trªn ®Òu rÊt bÊt lîi cho sù træ b«ng cña c©y lóa. Sù kiÖn mÊt mïaë gièng CR203 vµ mét sè gièng kh¸c x¶y ra ë xu©n vô 1991 ë ®ång b»ng vµ trung du B¾c bég©y thÊt thu lín lµ do trªn ®¹i trµ lóa træ qu¸ sím, træ ré vµo 19 - 22 th¸ng 4 gÆp giã mïa ®«ng

38

b¾c muén nhiÖt ®é xuèng d−íi 200C, ®é Èm kh«ng khÝ thÊp, kh«ng cã n¾ng ®· g©y lÐp hµnglo¹t. Tuy nhiªn cïng n¨m ®ã t¹i khu ruéng tr×nh diÔn theo c«ng nghÖ s¶n xuÊt lóa cña NhËtB¶n ë Mü V¨n - H¶i H−ng, gièng CR203 træ vµo 10/5 ®· cho n¨ng suÊt tõ 50 - 57 t¹/ha, cßnhuyÖn H¶i HËu (Nam Hµ) víi c¬ cÊu chñ lùc lµ IR17494 lóa træ vµo thêi gian 7 - 10 th¸ng 5®· ®¹t n¨ng suÊt b×nh qu©n toµn huyÖn lµ 48 t¹/ha.

1.2 §iÒu kiÖn tèi −u ®Ó lóa træ b«ng ë vô hÌ thu

Vô lóa hÌ thu ®−îc gieo cÊy ë çc tØnh miÒn Trung n−íc ta (tõ Thanh Ho¸ ®Õn Ninh ThuËn).Çc gièng lóa gieo cÊy ë vô hÌ thu cã kh¶ n¨ng chÞu nãng nh−ng cÇn cã ®é Èm cao. Thùc tÕgieo cÊy vô lóa hÌ thu 10 n¨m qua cho thÊy: §Ó cã n¨ng suÊt cao vµ an toµn cÇn bè trÝ ®Ó lóatræ vµo thêi ®iÓm 35 - 37 ngµy tr−íc mïa b·o. Thêi kú nµy lµ thêi kú thÝch hîp nhÊt cho vôlóa hÌ thu víi çc ®Æc ®iÒm nh− sau:

- Trêi nãng võa: NhiÖt ®é 30 - 330C.

- §é Èm kh«ng khÝ cao: Trªn 90%.

- Th−êng xuyªn cã m−a nhá vµ ng¾n vÒ ®ªm hoÆc buæi chiÒu.

- Trêi quang, n¾ng to cã 8 - 10 giê n¾ng trong ngµy.

- Khi lóa ph¬i mµu kh«ng gÆp nhiÖt ®é cao cùc ®oan (trªn 370C) hoÆc ®é Èm kh«ng khÝthÊp cùc ®oan (d−íi 60%).

Thµnh c«ng mü m·n cña vô lóa hÌ thu t¹i çc tØnh Qu¶ng Nam - §µ N½ng, Thõa Thiªn HuÕtrong 10 n¨m qua vµ ®Æc biÖt lµ 3 vô lóa hÌ thu gÇn ®©y nhÊt (1993 - 1995) ë Qu¶ng B×nh, HµTÜnh, NghÖ An vµ Thanh Ho¸ ®Òu ®· gÆp ®−îc ®iÒu kiÖn kÓ trªn. Còng qua sè liÖu thèng kªkhÝ t−îng trong nhiÒu n¨m th× ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho lóa hÌ thu træ b«ng, ph¬i mµu lµkho¶ng tuÇn ®Çu sau tiÕt lËp thu (6 - 13/8). Sau thêi gian nµy th−êng cã m−a to vµ khi lóachÝn gÆp b·o g©y tæn thÊt lín cho n¨ng suÊt lóa hÌ thu.

1.3. §iÒu kiÖn tèi −u cho lóa træ b«ng vµo vô mïa

Vô lóa mïa ë ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé th−êng gÆp ph¶i nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi do thêitiÕt g©y ra. §ã lµ nhiÖt ®é cao, m−a, b·o, óng, lôt (th−êng x¶y ra ë çc th¸ng 7, 8) hoÆc kh«h¹n nhiÖt ®é thÊp (th−êng x¶y ra vµo ®Çu ®Õn gi÷a th¸ng 10). Chän mét qu·ng thêi gian ®Ótr¸nh ®−îc nh÷ng yÕu tè bÊt lîi cña khÝ hËu thêi tiÕt ®ång thêi cã nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîinhÊt cho lóa træ b«ng, ph¬i mµu lµ mét trong nh÷ng yªu cÇu cña th©m canh. ë vô mïa nÕu khilóa træ b«ng ph¬i mµu gÆp ®−îc nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y th× lóa træ b«ng thuËn lîi, tû lÖ lÐpthÊp, n¨ng suÊt ®¹t ®−îc rÊt kh¶ quan:

- NhiÖt ®é «n hoµ: 28 - 300C.

- Chªnh lÖch nhiÖt ®é ngµy ®ªm 5 - 60C.

- §é Èm kh«ng khÝ võa ph¶i : 80 - 85%.

- M−a rµo nhá, kÕt thóc nhanh cã sÊm chíp. Lóa ph¬i mµu kh«ng gÆp m−a.

- Kh«ng gÆp b·o.

- Kh«ng gÆp giã mïa ®«ng b¾c.

Xem xÐt sè liÖu khÝ t−îng nhiÒu n¨m, tæng kÕt çc n¨m vô lóa mïa cÊy gièng míi cho n¨ngsuÊt cao th× thÊy: kho¶ng thêi gian xung quanh 1 tuÇn tr−íc tiÕt thu ph©n (15 - 20 th¸ng 9) çc

39

®iÒu kiÖn nh− ®· nªu ®−îc tho¶ m·n. §ã lµ thêi kú thÝch hîp nhÊt ®Ó lóa mïa træ b«ng ph¬imµu. Çc trµ lóa mïa th©m canh cao cÇn bè trÝ ®Ó cho træ b«ng, ph¬i mµu vµo qu·ng thêigian nµy.

1.4. Çch tÝnh thêi gian tõ cÊy ®Õn træ

Khi ®· n¾m v÷ng thêi gian trong mét vô lóa mµ khi ®ã lóa træ gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt tacÇn biÕt çch tÝnh thêi gian tõ cÊy ®Õn træ b«ng ph¬i mµu ®Ó chñ ®éng gieo m¹, cÊy lóa saocho lóa træ ®óng vµo thêi kú ®· ®Þnh. Nh×n chung dï cho çc gièng lóa cã thêi gian sinhtr−ëng dµi ng¾n kh¸c nhau nh−ng ®Òu cã giai ®o¹n tõ ph¬i mµu ®Õn chÝn t−¬ng tù nhau,kho¶ng 30 ngµy, kh«ng phô thuéc vµo vô mïa, vô hÌ thu hay vô xu©n. NÕu cÊy m¹ ®óng tuæi,m¹ ®−îc gieo theo quy tr×nh th©m canh (nh− ®· tr×nh bµy trong tËp tµi liÖu nµy) khi cÊy bÐn rÔhåi xanh nhanh th× thêi gian sinh tr−ëng cña mét gièng lµ tæng thêi gian giai ®o¹n m¹, giai®o¹n tõ cÊy ®Õn ph¬i mµu vµ giai ®o¹n chÝn. Trong thùc tÕ th× khi ®a sè çc nh¸nh cña khãmlóa ®· træ ®Ó ®¸nh dÊu giai ®o¹n træ b«ng th× còng lµ lóc lóa ph¬i mµu ré (në hoa ré). V× vËygiai ®o¹n træ vµ ph¬i mµu thùc tÕ trïng nhau. Nh− vËy thêi gian sinh tr−ëng (TGST) cña 1gièng ®−îc biÓu diÔn qua s¬ ®å nh− sau (h×nh 13)

H×nh 13. Çc thêi ®iÓm quan träng trong chu kú sinh tr−ëng gièng CR203

Qua s¬ ®å, ta thÊy ®Ó x¸c ®Þnh ®−îc thêi gian tõ cÊy ®Õn træ, ta cÇn biÕt thêi gian sinh tr−ëngcña gièng vµ tuæi m¹. Khi ®ã thêi gian tõ cÊy ®Õn træ ®−îc tÝnh nh− sau:

Thêi gian tõ cÊy ®Õn træ (ngµy) = TGST - (tuæi m¹ + 30 ngµy) = TGST - tuæi m¹ - 30

Víi gièng CR203 (nh− tr×nh bµy trong s¬ ®å) ta cã:

- TGST = 115 ngµy

- Tuæi m¹ = 25 ngµy

Thêi gian tõ cÊy ®Õn træ (ngµy) = 115 ngµy - (25 ngµy + 30 ngµy)= 115 ngµy - 55 ngµy = 60ngµy hoÆc = 115 ngµy - 25 ngµy - 30 ngµy = 60 ngµy. Víi m¹ 25 ngµy tuæi gièng CR203 cãthêi gian tõ cÊy ®Õn træ lµ 60 ngµy. NÕu bè trÝ cÊy CR203 vµo trµ mïa sím ®Ó cã ®Êt lµm çcc©y vô ®«ng, thêi vô 1 cÇn bè trÝ ®Ó CR203 træ tõ 15 - 25 th¸ng 8, nh− vËy ph¶i cÊy tr−íc 60ngµy tøc lµ 15 - 25 th¸ng 6. Gièng CR203 cßn ®−îc bè trÝ cÊy vµo trµ mïa trung. Lóc nµy bètrÝ lóa træ vµo 15 - 20/9 (®Ó thu ho¹ch vµo 15 - 20 th¸ng 10), cÇn cÊy CR203 ë trµ nµy tõ 15 -20 th¸ng 7.

Gièng VN10 cÊy vô xu©n sím cã thêi gian sinh tr−ëng lµ 195 ngµy, víi tuæi m¹ 70 ngµy (gieo20/11 cÊy 29/1 n¨m sau) th× thêi gian tõ cÊy ®Õn træ lµ:

CÊy ®Õn træ (ngµy) = 195 - (70 + 30) = 95 ngµy,

hoÆc = 195 - 70 - 30 = 95 ngµy.

40

Nh− vËy nÕu cÊy m¹ 70 ngµy tuæi, cÊy vµo 29 th¸ng giªng th× gièng VN10 sÏ træ b«ng ré vµongµy 5 th¸ng 5 (thêi gian tõ cÊy ®Õn træ lµ 95 ngµy). NÕu ta dù ®Þnh ®Ó gièng VN10 træ vµongµy 7 th¸ng 5 th× chØ cÇn gieo muén ®i 2 - 3 ngµy vµ gi÷ nguyªn lÞch cÊy.

- ë çc gièng trung ngµy vµ ng¾n ngµy nh− trong 2 vÝ dô ®· nªu cã thÓ ®¹i diÖn cho 2 nhãmgièng ë 2 vô gieo cÊy chñ lùc lµ vô mïa vµ vô xu©n.

Th«ng th−êng trong thùc tÕ s¶n xuÊt n«ng d©n ®· gieo cÊy 1 gièng lóa trong nhiÒu vô, nhiÒun¨m, n¾m rÊt v÷ng vÒ thêi gian sinh tr−ëng, çc giai ®o¹n ph¸t triÓn (trong ®ã cã ngµy træ) vµ®· chñ ®éng bè trÝ lÞch cÊy ë mét vô lóa, mét trµ lóa ®Ó bè trÝ lóa træ vµo mét thêi gian thÝchhîp nhÊt cña vô lóa vµ trµ lóa ®ã, ch¼ng h¹n nh− gièng CR203 gieo cÊy ë vô mïa, VN10,DT10 ë vô xu©n. Chóng ta cã thÓ dùa vµo çc hiÓu biÕt vÒ mét gièng quen thuéc ®Ó tÝnh ngµytræ cña gièng míi. Trong tr−êng hîp nµy cÇn n¾m ®−îc chÝnh x¸c thêi gian sinh tr−ëng cñagièng míi. V× tÊt c¶ çc gièng (dµi ngµy hay ng¾n ngµy) ®Òu cã thêi gian tõ træ ®Õn chÝn æn®Þnh lµ 30 ngµy nªn sù kh¸c nhau vÒ thêi gian sinh tr−ëng n»m ë giai ®o¹n tõ gieo ®Õn træ.Çc gièng ®−îc canh t¸c theo ph−¬ng ph¸p cÊy th× cã giai ®o¹n tån t¹i ë ruéng m¹. Giai ®o¹nnµy lµ æn ®Þnh ®èi víi tõng nhãm gièng theo trµ m¹. VÝ dô: çc gièng ng¾n ngµy gieo cÊy ëvô mïa th−êng cã tuæi m¹ 22 - 25 ngµy (gieo theo ph−¬ng ph¸p th©m canh). Ph−¬ng ph¸ptÝnh to¸n chÝnh x¸c sè ngµy tõ cÊy ®Õn træ cña mét gièng míi ph¶i dùa vµo sù hiÓu biÕt s©us¾c mét gièng cò vµ çc th«ng tin vÒ gièng míi cïng trµ nh− sau:

- Çc gièng cïng trµ ®−îc cÊy cïng tuæi m¹, nh− vËy thêi gian chªnh lÖch gi÷a thêi gian sinhtr−ëng cña gièng cò vµ gièng míi lµ thêi gian kÐo dµi thªm hoÆc rót ng¾n ®i cña giai ®o¹n tõcÊy ®Õn træ.

VÝ dô:

Gièng cò: CR203 (cÊy vô mïa)

TGST: 115 ngµy

Tuæi m¹: 25 ngµy

Thêi gian tõ cÊy ®Õn træ: 60 ngµy

Gièng míi: N28

TGST: 122 ngµy (vô mïa)

Tuæi m¹: 25 ngµy

Chªnh lÖch vÒ thêi gian sinh tr−ëng: 122 - 115 = 7 ngµy

Gièng N28 cã TGST dµi h¬n gièng CK203 lµ 7 ngµy.

Thêi gian tõ cÊy ®Õn træ cña N28 lµ: 60 ngµy + 7 ngµy = 67 ngµy.

60 ngµy lµ thêi gian tõ cÊy ®Õn træ cña gièng cò CR203 mµ ta ®· biÕt rÊt râ. 7 ngµy lµ chªnhlÖch vÒ TGST gi÷a gièng N28 (gièng míi) vµ gièng CR203 (gièng cò). Nh− vËy nÕu cïngcÊy 1 ngµy th× gièng míi N28 sÏ træ sau CR203 lµ 7 ngµy. §Ó 2 gièng træ cïng nhau cÇn cÊygièng N28 tr−íc gièng CR203 7 ngµy.

Tr−êng hîp gièng míi cã TGST ng¾n h¬n: Gièng §H60 ch¼ng h¹n.

Gièng míi: §H60

TGST: 108 ngµy (vô mïa)

Tuæi m¹: 25 ngµy (gieo m¹ th©m canh)

Chªnh lÖch vÒ thêi gian sinh tr−ëng: 115 - l08 = 7 ngµy

Gièng §H60 cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n h¬n CR203 lµ 7 ngµy.

41

Thêi gian tõ cÊy ®Õn træ cña gièng §H60 lµ: 60 ngµy - 7 ngµy = 53 ngµy

60 ngµy lµ thêi gian tõ cÊy ®Õn træ cña gièng CR203 mµ ta ®· biÕt rÊt râ. 7 ngµy lµ chªnhlÖch vÒ TGST gi÷a gièng CR203 (gièng cò) vµ gièng §H60 (gièng míi). Nh− vËy nÕu cïngcÊy 1 ngµy vµ cïng tuæi m¹ th× gièng míi §H60 sÏ træ tr−íc gièng CR203 7 ngµy vµ còng sÏthu tr−íc 7 ngµy.

Qua hai vÝ dô trªn rót ra:

§Ó nhanh chãng tÝnh ®−îc thêi gian tõ cÊy ®Õn træ cña mét gièng míi cÇn biÕt râ:

1. Thêi gian sinh tr−ëng cña gièng míi ë mét vô lóa vµ mét trµ lóa cô thÓ, vÝ dô: Vô lóa mïa,trµ mïa sím hoÆc vô lóa xu©n, trµ lóa xu©n sím. Thêi gian sinh tr−ëng lµ tuæi m¹ + thêi gianlóa.

2. Chän 1 gièng cò ë cïng trµ cïng vô mµ ta d· biÕt rÊt râ vÒ thêi gian sinh tr−ëng vµ thêigian tõ cÊy ®Õn træ ®Ó lµm chuÈn so s¸nh.

3. So s¸nh thêi gian sinh tr−ëng cña gièng míi víi gièng cò cïng vô cïng trµ.

4. LÊy sè ngµy cÊy ®Õn træ cña gièng cò céng thªm sè ngµy d− (nÕu gièng míi cã TGST dµih¬n) hoÆc trõ ®i sè ngµy hôt (nÕu thêi gian sinh tr−ëng cña gièng míi ng¾n h¬n) ta ®−îc sèngµy tõ cÊy ®Õn træ cña gièng míi.

- TÝnh thêi gian tõ cÊy ®Õn træ cña çc gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n

Víi nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n th× chØ træ b«ng ®−îc trong ®iÒu kiÖn ngµyng¾n hay chÝnh x¸c h¬n lµ chØ ph©n ho¸ hoa ®−îc trong ®iÒu kiÖn ngµy ng¾n. ë çc gièngph¶n øng kh«ng chÆt chÏ víi ®é dµi ngµy th× khi thêi gian chiÕu s¸ng trong ngµy xung quanh12.giê 15 phót lµ ®· ph©n ho¸ hoa vµ træ b«ng khi thêi gian chiÕu s¸ng xuèng d−íi 12 giê, vÝdô çc gièng: Méc tuyÒn, Bao thai lïn, NÕp hoa vµng, B¸c −u 64... çc gièng ë nhãm nµy cãthÓ træ b«ng sau 30 th¸ng 9 vµ træ ré vµo 5 - 6 th¸ng 10 nÕu chóng sinh tr−ëng ®ñ sè l¸ cÇnthiÕt. Çc nghiªn cøu tû mØ cho thÊy lµ: sè l¸ tèi thiÓu (tÝnh trªn th©n chÝnh kÓ tõ khi gieo)cÇn ®¹t lµ 15 l¸ ®Ó cho nhãm gièng nµy cã thÓ ph©n ho¸ hoa vµ træ b«ng b×nh th−êng. Nh−vËy nÕu ch−a sinh tr−ëng ®ñ sè l¸ th× mÆc dï lµ ngµy ng¾n çc gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµyng¾n vÉn kh«ng træ b«ng ®−îc. §ã còng lµ lý do nÕu cÊy t¸i gi¸ muén (sau 10/9) vµ cÊy m¹non d−íi 10 l¸ th× çc gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n hoÆc sÏ trç b«ng rÊt muén (sang®Çu th¸ng 11) hoÆc lµ kh«ng træ ®−îc (nÕu giã mïa ®«ng b¾c thæi vÒ sím g©y rÐt) hoÆc nÕutræ ®−îc nh−ng qu¸ muén, gÆp rÐt còng lÐp hÕt kh«ng cho thu ho¹ch.

Çc gièng ph¶n øng chÆt víi ®é dµi chiÕu s¸ng trong ngµy th× chØ ph©n ho¸ hoa khi ®é dµingµy d−íi 12 giê. NÕu sinh tr−ëng ®ñ sè l¸ th× çc gièng thuéc nhãm nµy còng chØ træ b«ngsau 15 th¸ng 10.

42

Sè ngµy tèi thiÓucÇn thiÕt tõ cÊy ®Õn

træ b«ng (ngµy)

Sè l¸ ®·hoµn thµnhthêi kú m¹

Nhãm ph¶n øng nhÑ Nhãm ph¶n øng chÆt

Ghi chó

4

5

6

58

55

53

68

65

62

7

8

9

51

48

45

59

56

53

Tuæi m¹ vµ sè ngµytõ cÊy - træ phï hîp

nhÊt

10

11

43

39

49

45

Tõ çc ®Æc ®iÓm ®· nªu trªn, ta rót ra kÕt luËn:

Thêi gian ®Ó nhãm gièng ph¶n øng nhÑ víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n træ b«ng thÝch hîp nhÊt lµ 3 -6 th¸ng 10 cßn víi nhãm ph¶n øng chÆt lµ 15 - 18 th¸ng 10, nÕu træ muén, n¨ng suÊt rÊt thÊp.VÊn ®Ò cßn l¹i chØ lµ thêi gian tèi thiÓu cÊn thiÕt ®Ó çc gièng thuéc nhãm nµy cã thÓ ph©nho¸ hoa vµ træ b«ng. Sau ®©y lµ b¶n thùc nghiÖm vÒ sè ngµy tèi thÝch cho 2 nhãm gièng ph¶nøng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n (hoÆc ®é dµi chiÕu s¸ng trong ngµy) træ b«ng b×nh th−êng ë ®iÒu kiÖnngµy ng¾n (sau 23/9).

ViÖc tÝnh chÝnh x¸c thêi gian tõ cÊy ®Õn træ b«ng lµ mét hiÓu biÕt rÊt bæ Ých vµ cÇn thiÕt. N¾m®−îc sè ngµy cÇn thiÕt cña giai ®o¹n nµy gióp chóng ta bè trÝ giai ®o¹n lóa trong hÖ thèng çcc©y trång cña chu kú 1 n¨m trªn 1 thöa ruéng cña gia ®×nh trong sù hoµ hîp víi çc hé xungquanh, tr¸nh sù cùc ®oan, ç biÖt dÔ g©y ra thÊt b¹i (nh− ®· tr×nh bµy kü ë phÇn 1.1). MÆtkh¸c viÖc tÝnh to¸n nµy gióp cho chñ ®éng bè trÝ thêi vô cÊy ®Ó cã thÓ ®iÒu khiÓn cho c©y lóatræ vµo thêi kú thÝch hîp nhÊt cho lóa træ b«ng, ph¬i mµu nh»m ®¹t sè h¹t ch¾c cao nhÊt vµh¹t mÈy nhÊt.

2. §iÓu khiÓn cho ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u

N¨ng suÊt mét ruéng lóa do sè b«ng cña ruéng lóa, sè h¹t ch¾c cña b«ng lóa vµ ®é lín cña h¹tquyÕt ®Þnh.

N¨ng suÊt = sè b«ng x sè h¹t/b«ng x khèi l−îng 1 h¹t.

Th«ng th−êng sè b«ng cña ruéng lóa ®−îc ®o b»ng ®¬n vÞ sè b«ng/ m2 cßn khèi l−îng 1 h¹t®−îc tÝnh tõ khèi l−îng 1.000 h¹t. Tõ çc th«ng sè nµy ng−êi tÝnh ra n¨ng suÊt cña çc ®¬n vÞcÇn ®o, th«ng th−êng lµ ®¬n vÞ 1 hecta (ha).

43

VÝ dô: KiÓm tra 1 ruéng lóa rÊt tèt cña gia ®×nh ë x· Nguyªn X¸, §«ng H−ng, Th¸i B×nh thu®−îc çc th«ng sè sau ®©y:

Gièng lóa IR1 7494 cÊy vô xu©n 1993

Sè b«ng/ m2 = 330

Sè h¹t ch¾c trung b×nh 1 b«ng= 125

Khèi l−îng 1.000 h¹t thãc (P 1.000 h¹t)= 25 gam

330 x 125 x 25

N.suÊt (t¹/ha) = ---------------- = 103,12 t¹/ha

10.000

§©y lµ n¨ng suÊt lý thuyÕt tøc lµ kh¶ n¨ng ®¹t ®−îc cña gièng. NÕu ta ch¨m sãc chu ®¸o choruéng lóa ®Òu nhau, b«ng ch¾c h¹t mÈy, b«ng lóa to ®Òu th× n¨ng suÊt thùc thu cã thÓ ®¹t ®−îc80 - 85%, thËm chÝ 90% n¨ng suÊt lý thuyÕt. T¹i gia ®×nh trªn sau khi thu ho¹ch 1 sµo ph¬ikh« qu¹t s¹ch c©n thö ®· ®¹t 312 kg/sµo. Quy ra hecta lµ:

So víi n¨ng suÊt lý thuyÕt:

89,16

-------- x 100= 86,5%

103,12

Nh− vËy sè b«ng cña ruéng lóa lµ yÕu tè quan träng hµng ®Çu. Tuy nhiªn, nÕu ta cÊy dµy lªn®Ó cho sè b«ng cña ruéng lóa t¨ng lªn m·i th× l¹i lµm cho b«ng lóa bÐ ®i tøc lµ sè h¹t/b«ng Ýt,vµ lµm cho h¹t lóa còng bÐ ®i (khèi l−îng 1000 h¹t thÊp). §Ó ®¹t ®−îc n¨ng suÊt cao nhÊt cÇn®iÒu khiÓn sao cho ruéng lóa cã sè b«ng võa ph¶i, sè h¹t ch¾c cña mét b«ng nhiÒu vµ khèil−îng 1 h¹t nh− gièng vèn cã. Sè h¹t ch¾c cña 1 b«ng lóa còng lµ giíi h¹n cña gièng, cho dïcã ch¨m sãc thËt chu ®¸o, cÊy th−a th× sè h¹t ch¾c/b«ng còng chØ cã thÓ ®¹t ®−îc giíi h¹n trªngÇn víi sè hoa ph©n ho¸ ®−îc. V× vËy: §iÒu khiÓn cho ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u ®Ó ®¹t®−îc sè b«ng nhiÒu nhÊt mµ vÉn kh«ng g©y ¶nh h−ëng ®Õn sè h¹t ch¾c cña b«ng lóa lµ métyÕu tè quyÕt ®Þnh trong nghÖ thuËt th©m canh çc gièng lóa cao s¶n.

44

Sè b«ng lóa nhiÒu nhÊt trªn mét ruéng lóa cã thÓ ®¹t ®−îc nh−ng kh«ng lµm gi¶m sè h¹t/b«ngvµ khèi l−îng 1.000 h¹t cña gièng lóa ®ã nh− vèn cã gäi lµ ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u.

ë vÝ dô nh− võa nªu víi gièng IR 17494 t¹i x· Nguyªn X¸, huyÖn §«ng H−ng, tØnh Th¸i B×nhth× sè l−îng 330 b«ng/ m2 cã thÓ xem nh− sè b«ng tèi −u ë m¶nh luéng ®ang trång cÊy. Møcn¨ng suÊt 89 t¹/ha mµ nhiÒu ®¹t ®−îc ë gièng IR17494 còng lµ mét n¨ng suÊt ®¸ng l−u ý, métthµnh c«ng kh¸ mü m·n trong th©m canh lóa xu©n víi çc gièng lóa thuÇn th«ng dông.

§Ó mét ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u cÇn n¾m ch¾c çc ®Æc ®iÓm lµm nªn n¨ng suÊt cña giènglóa ®ang trång cÊy. Tõ çc ®Æc ®iÓm nµy ®Ó ®iÒu khiÓn ruéng lóa cña gia ®×nh cã sè b«ng tèi−u th«ng qua çc b−íc sau ®©y:

- §Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t.

- Chän mËt ®é vµ kho¶ng çch tèi −u.

- §Þnh l−îng sè d¶nh cÊy cña 1 khãm.

2.1. §Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t

C¨n cø vµo kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cña gièng, møc n¨ng suÊt mµ gia ®×nh phÊn ®Êu, dùa vµosè h¹t cã thÓ ®¹t cña 1 b«ng vµ ®é lín cña h¹t, chóng ta sÏ ®Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t. Nãiçch kh¸c: §Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t trªn c¬ së çc yÕu tè n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt cÇn phÊn®Êu trong kh¶ n¨ng cho phÐp cña gièng lµ tiªu chuÈn ho¸ ruéng lóa ngay tõ tr−íc khi cÊy.ViÖc ®Þnh l−îng nµy rÊt cÇn thiÕt ®Ó çc yÕu tè kh¸c còng ®−îc ®Þnh l−îng (mËt ®é, kho¶ngçch, sè d¶nh/khãm), nh»m cã mét ruéng lóa ®¹t yªu cÇu ®Ò ra. §Ó ®Þnh l−îng ®−îc sè b«ngcÇn ®¹t ®−îc ph¶i n¾m ®−îc:

1) TiÒm n¨ng n¨ng suÊt cña gièng: Th«ng qua lý lÞch gièng vµ kÕt qu¶ kh¶o nghiÖm ®Ó tÝnhn¨ng suÊt cã thÓ ®¹t ®−îc

VÝ dô:

- Gièng §H60 cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt 70 - 72 t¹/ha trong ®iÒu kiÖn trµ lóa mïa sím.

- Gièng Shan −u quÕ 99 (t¹p giao 5) cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt 80 - 90 t¹/ha trong ®iÒu kiÖnvô xu©n muén ë ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé.

2) Çc yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cña gièng gåm:

- Sè b«ng/khãm.

- Sè h¹t/b«ng.

- Khèi l−îng 1 h¹t thãc suy ra tõ khèi l−îng 1.000 h¹t.

VÝ dô: Shan −u quÕ 99 cÊy vô xu©n muén cã:

- 6 - 8 b«ng/khãm.

- 130 - 140 h¹t/b«ng, b×nh qu©n 135 h¹t/b«ng.

- P 1.000 h¹t: 25 gam.

Trªn c¬ së tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cña gièng, c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn cña hé, cña khu ruéng ®Ó ®Ætmøc n¨ng suÊt cÇn ®¹t: N¨ng suÊt ®Ò ra ®−îc quy vÒ n¨ng suÊt trªn 1 m2. Nh− tr−êng hîp víigièng Shan −u quÕ 99: phÊn ®Êu ®¹t 90 t¹/ha hay 324 kg/sµo, nh− vËy n¨ng suÊt quy vÒ 1 m2

lµ:

9.000 kg: 10.000 = 0,9 kg/m2 = 900 g/m2 tÝnh theo hecta.

45

324 kg: 360 = 0,9 kg/ m2 = 900 g/m2 tÝnh theo sµo.

Tõ n¨ng suÊt cÇn ®¹t trªn c¬ së sè h¹t/b«ng mµ gièng vèn cã vµ ®é lín cña h¹t thãc (suy ra tõP 1.000 h¹t) ®Ó ®Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t trªn 1 m2.

ë gièng Shan −u quÕ 99 nh− võa ®Ò cËp, ta cã:

Nh− vËy nÕu Shan −u quÕ 99 cã h¹t rÊt mÈy (P 1.000 h¹t = 25 g) vµ b«ng kh¸ to th× chØ cÇnkho¶ng 270 b«ng lµ cã thÓ ®¹t ®−îc 90 t¹/ha. Tuy nhiªn, do nhiÒu yÕu tè chi phèi mµ h¹t thãccã thÓ kh«ng ®ñ mÈy, khi ®ã rÊt khã ®¹t ®−îc 25 g/1.000 h¹t mµ chØ ®¹t ®−îc kho¶ng 23 gam.MÆt kh¸c 135 h¹t ch¾c/b«ng còng lµ chØ tiªu khã ®¹t v× khi ®ã b×nh qu©n 1 b«ng thãc cÇn cã:

135 x 100

--------------- = 189 h¹t/b«ng (tû lÖ ch¾c lµ 85%)

85

Víi Shan −u quÕ 99, sè hoa b×nh qu©n (còng lµ sè h¹t/b«ng) cña 1 b«ng th−êng lµ 125 - 135(trung b×nh lµ 130) víi tû lÖ ch¾c lµ 85% th× sè h¹t ch¾c/b«ng sÏ lµ:

130 h¹t/b«ng x 0,85 = 110 h¹t ch¾c/b«ng.

C¨n cø vµo sè liÖu thùc tÕ ®ã, ta ®Þnh l−îng l¹i sè b«ng cÇn ®¹t:

Th«ng th−êng mét ruéng lóa víi 300 b«ng/m2 lµ møc dÔ phÊn ®Êu, 350 b«ng/ m2 lµ møc cÇncè g¾ng lµm ®óng çc kh©u kü thuËt, cßn 400 b«ng/ m2 lµ møc khã phÊn ®Êu. Nh− vËy nÕulµm tèt çc kh©u canh t¸c cÇn thiÕt, ta phÊn ®Êu ®Ó ®¹t 900 gam thãc/ m2 còng kh«ng ph¶i lµ®iÒu khã kh¨n.

Trong thùc tÕ s¶n xuÊt khi ®i th¨m ®ång, n«ng d©n th−êng chØ quan t©m ®Õn b«ng lóa to haybÐ v× dÔ dµng ®Õm ®−îc sè h¹t cña 1 b«ng trung b×nh, mµ Ýt quan t©m ®Õ sè b«ng cã trªn 1 m2.Trong tr−êng hîp ch¨m sãc chu ®¸o, b«ng lóa to, nhiÒu h¹t, h¹t mÈy mµ vÉn ch−a ®¹t ®−îc sèb«ng theo tiÒm n¨ng cña gièng th× ch¾c ch¾n ta ch−a ®¹t ®−îc sè b«ng tèi −u. Khi ®ã c¨n cøvµo sè h¹t ch¾c b×nh qu©n cña b«ng, khèi l−îng 1.000 h¹t thãc vµ n¨ng suÊt thùc tÕ ®¹t ®−îc®Ó tÝnh l¹i sè b«ng/ m2 cña ruéng nhµ ®Ó kiÒm tra.

46

VÝ dô: Víi gièng Shan −u quÕ 99 khi kiÓm tra thÊy:

- Sè h¹t ch¾c b×nh qu©n 1 b«ng lµ 125 h¹t.

- H¹t to mÈy nªn P 1.000 h¹t cã thÓ ®¹t 24 gam.

- N¨ng suÊt thùc tÕ chØ ®¹t 200 kg/sµo.

Trong tr−êng hîp nµy sè b«ng thùc tÕ trªn 1 m2 lµ bao nhiªu, ta tÝnh nh− sau:

- N¨ng suÊt quy vÒ 1 m2

200kg

--------- = 0,555 kg = 555 g/ m2

360

- Sè b«ng thùc cã trªn 1 m2

Nh− vËy cã g× ®ã sai dÉn ®Õn sè b«ng cña ruéng lóa kh«ng ®¹t yªu cÇu. NÕu n©ng ®−îc sèb«ng lªn 300 b«ng/ m2 th× kÕt qu¶ nh− thÕ nµo:

Tõ kÕt qu¶ ®Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t qua chØ tiªu sè b«ng/ m2 nh− ®· tr×nh bµy cho thÊy vaitrß v« cïng quan träng cña sè b«ng tèi −u trªn ruéng lóa trong viÖc lµm nªn n¨ng suÊt cao.Trong kü thuËt th©m canh lóa ë hé n«ng d©n cÇn ®Þnh l−îng tr−íc ®−îc sè b«ng cÇn ®¹t víitõng gièng cô thÓ ®Ó lµm c¬ së cho viÖc ¸p dông çc kü thuËt th©m canh kh¸c, ®Ó çc ch¨msãc cña gia ®×nh víi ruéng lóa cã kÕt qu¶ cao.

2.2. Chän mËt ®é vµ kho¶ng çch tèi −u

MËt ®é lµ sè c©y, sè khãm ®−îc trång cÊy trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch. Víi c©y lóa cÊy th× mËt ®é®−îc ®o b»ng ®¬n vÞ khãm/ m2 cßn ®èi víi lóa gieo th¼ng th× ®o b»ng sè h¹t mäc/ m2. Trªnmét ®¬n vÞ diÖn tÝch, nÕu mËt ®é cµng cao (cÊy dµy) th× sè b«ng cµng nhiÒu, song sè h¹t/b«ngcµng Ýt (b«ng bÐ). Tèc ®é gi¶m sè h¹t/b«ng m¹nh h¬n tèc ®é t¨ng cña mËt ®é, v× thÕ cÊy qu¸dµy sÏ lµm cho n¨ng suÊt gi¶m nghiªm träng. Tuy nhiªn nÕu cÊy víi mËt ®é qu¸ th−a, ®èi víiçc gièng lóa cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n rÊt khã hoÆc kh«ng thÓ ®¹t ®−îc sè b«ng tèi −u.Çc thÝ nghiÖm vÒ mËt ®é thùc hiÖn ë gièng NN8 cho thÊy: ë mËt ®é 50 khãm/ m2 ®¹t ®−îc300 b«ng/ m2 vµ sè h¹t trung b×nh 1 b«ng ®¹t 104 h¹t, khi t¨ng mËt ®é lªn 80 khãm/ m2 ®¹t®−îc 380 b«ng/ m2, khi ®ã sè h¹t trung b×nh 1 b«ng gi¶m xuèng chØ cßn 51 h¹t. Nh− vËy t¨ng

47

mËt ®é lªn 1,6 lÇn (50 khãm/ m2 lªn 80 khãm/ m2) còng chØ t¨ng ®−îc 1,26 lÇn sè b«ng, cßnsè h¹t/b«ng th× gi¶m ®i tíi 2,03 lÇn ( 104 h¹t gi¶m xuèng 51 h¹t).

Çc kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu nhµ khoa häc ®· kh¼ng ®Þnh: chän mét mËt ®é võa ph¶i(cÊy dµy võa ph¶i) lµ ph−¬ng ¸n tèi −u ®Ó ®¹t ®−îc sè l−îng h¹t thãc nhiÒu nhÊt trªn 1 ®¬n vÞdiÖn tÝch gieo cÊy.

ViÖc chän mét mËt ®é tèi −u cho mét gièng lóa ®−îc tiÕn hµnh theo mét nguyªn lý t−¬ng tùnh− viÖc ®Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t. §Ó tÝnh ®−îc mËt ®é cho gièng lóa gieo cÊy trªn ruénghé n«ng d©n ph¶i n¾m ®−îc:

Sè b«ng tèi −u (sè b«ng cÇn ®¹t) trªn 1 m2 - sè b«ng h÷u hiÖu cña khãm.

VÝ dô: §Ó ®¹t ®−îc n¨ng suÊt 324 kg/sµo víi gièng Shan −u quÕ 99 cÇn phÊn ®Êu ®Ó ®¹t 300b«ng/ m2 víi sè h¹t b×nh qu©n 1 b«ng lµ 125 h¹t vµ P 1.000 h¹t lµ 24 gam. VËy mËt ®é cÇn cãlµ bao nhiªu? ta tÝnh mËt ®é theo mÉu sau:

Sè b«ng/ m2

MËt ®é (khãm/ m2) = -----------------------------------

Sè b«ng h÷u hiÖu/khãm

Nh− vËy cÇn ®Þnh l−îng thªm sè b«ng h÷u hiÖu cÇn cã cña 1 khãm. XÐt theo çc kÕt qu¶ ®·®¹t ®−îc ë nh÷ng ruéng lóa th©m canh n¨ng suÊt ®¹t trªn 300 kg/sµo th× 1 khãm lóa cÇn cã 7 -10 b«ng/khãm.

300

- Víi 7 b«ng/khãm → mËt ®é (khãm/ m2) = -------- = 43 khãm/ m2

7

300


8

300


9

300


10

48

Víi çc mËt ®é nh− ®· tÝnh ta cÇn chän mét mËt ®é thÝch hîp v× cÇn tÝnh tíi kho¶ng çch gi÷açc khãm lóa. Kho¶ng çch tèi −u lµ kho¶ng çch ®ñ réng ®Ó hµng lóa th«ng tho¸ng, çckhãm lóa kh«ng chen nhau. Çch bè trÝ çc khãm lóa theo kiÒu hµng x«ng (hµng çch hµng),hµng con (c©y çch c©y) trong ®ã hµng x«ng réng h¬n hµng con, ®Ó cã kho¶ng çch gi÷a çckhãm lóa theo h×nh ch÷ nhËt lµ çch phï hîp nhÊt. Víi çc mËt ®é nh− vÝ dô trªn ta cã thÓ cãvµi ph−¬ng ¸n ®Ó chän kho¶ng çch. Tuy vËy thùc tÕ th©m canh lóa xu©n vµ lóa mïa ng¾nngµy trong 20 n¨m võa qua th× kho¶ng çch gi÷a çc hµng lóa nªn lµ 20 cm, 25 cm hoÆc 30cm.

* Víi mËt ®é 43 khãm/m2

Theo çc kiÓu hµng lóa th«ng th−êng, ta cã çc lo¹i kho¶ng çch nh− sau:

KiÓu 1 — Hµng hÑp: 20 cm x 12 cm

KiÓu 2 — Hµng trung b×nh: 25 cm x 9,3 cm

KiÓu 3 — Hµng réng: 30 cm x 7,8 cm

Ta thÊy râ lµ nÕu cÇn bè trÝ cÊy ë mËt ®é trªn 40 khãm/ m2 th× kh«ng thÓ bè trÝ theo kiÓu hµngréng v× kho¶ng çch gi÷a çc c©y qu¸ hÑp. Tèt nhÊt lµ bè trÝ theo kiÓu 1: 20 cm x 12 cm.

* Víi mËt ®é 38 khãm/ m2

KiÓu 1 — 20 cm x 13 cm

KiÓu 2 — 25 cm x 10,5 cm = 25cm x 11cm '

KiÓu 3 — 30 cm x 8,7 cm = 30cm x 9cm

ë møc 38 khãm/ m2 víi 300 b«ng/m2 th× kho¶ng çch 25cm x 13cm hoÆc 25cm x 10cm hoÆc25cm x 11cm lµ phï hîp.





Kho¶ng çch 25cm x 12 cm lµ kho¶ng çch thÝch hîp nhÊt cho mËt ®é 33 khãm/ m2.




KiÒu 3 — 30 cm x 11 cm

Hai lo¹i kho¶ng çch 25 cm x 13 cm vµ 30 cm x 11 cm lµ phï hîp.

49

2.3. §Þnh l−îng sè d¶nh cÊy cña 1 khãm

Sè d¶nh cÇn cÊy ë 1 khãm lóa phô thuéc tr−íc hÕt vµo viÖc quy ho¹ch sè b«ng cÇn ®¹t/1 m2 vµc¨n cø vµo mËt ®é ®· chän mµ ®Þnh l−îng sè b«ng h÷u hiÖu cña khãm. ë vÝ dô ®· nªu th×:

- Çc gièng ®Î khoÎ cÇn cÊy víi mËt ®é th−a vµ Ýt d¶nh.

- Çc gièng ®Î yÕu th× cÇn cÊy víi mËt ®é dµy h¬n vµ nhiÒu d¶nh h¬n.

Sè d¶nh cÊy ®Ò cËp ë ®©y lµ ®èi víi c©y m¹ ch−a ®Î (chñ yÕu lµ m¹ ViÖt NhËt, m¹ Tunel nÒncøng). C¨n cø vµo sè b«ng h÷u hiÖu cÇn ®¹t cña 1 khãm ë mét kho¶ng çch tèi −u ®· chänmµ sè d¶nh m¹ ®−îc cÊy trong 1 khãm kh¸c nhau.

ë mËt ®é dµy (trªn 40 khãm/ m2) th× møc 7 b«ng h÷u hiÖu/khãm ®· lµ møc tiªn tiÕn, v× thÕchØ cÇn cÊy tèi ®a lµ 3 d¶nh m¹ (t−¬ng ®−¬ng 3 h¹t thãc). Nhãm m¹ non cã kh¶ n¨ng ®Î rÊtkhoÎ nÕu ®Êt ®−îc lµm kü th× cÊy ®−îc 2 h¹t thãc (2 d¶nh) cho 1 khãm lµ tèt nhÊt. Kh«ng nªncÊy qu¸ 4 d¶nh v× khi ®ã c©y lóa sÏ ®Î ra nhiÒu nh¸nh qu¸ nhá, yÕu, tû lÖ b«ng h÷u hiÖu thÊphoÆc sè b«ng/khãm nhiÒu h¬n so víi dù ®Þnh sÏ lµm cho sè h¹t/b«ng Ýt ®i, dÉn ®Õn n¨ng suÊtkh«ng ®¹t yªu cÇu.

ë çc mËt ®é trung b×nh (35 - 40 khãm/ m2) th× cÇn sè b«ng h÷u hiÖu 1 khãm nhiÒu h¬n (8 - 9b«ng/khãm), v× vËy møc 3 - 4 d¶nh/khãm lµ phï hîp. HiÖn nay xu thÕ cÊy hµng réng, ch¨msãc chu ®¸o ®èi víi çc gièng lóa cã b«ng to, h¹t lín ®Ó cã 300 b«ng/ m2 ®ang thÓ hiÖn nhiÒu−u ®iÓm, hµng lóa th«ng tho¸ng, ¸nh s¸ng nhiÒu, c©y lóa ®Î khoÎ. Víi mËt ®é 30 - 35 khãm/m2, kho¶ng çch 30 cm x 10 cm hoÆc 25 cm x 11 cm th× mçi khãm lóa nªn cÊy 4 - 5 d¶nh.

Víi lo¹i m¹ d−îc th©m canh, c©y m¹ ®· ®Î th× sè d¶nh/khãm c¨n cø vµo sè nh¸nh ®−îc sinhra tõ 1 h¹t thãc. ë lo¹i m¹ nµy khi cÊy cÇn ®¹t ®−îc sè nh¸nh cÇn cã ngay v× thÕ sè nh¸nh cÊycña 1 khãm ®−îc ®Þnh l−îng b»ng 1,2 lÇn sè b«ng cÇn ®¹t. Ch¼ng h¹n víi mËt ®é 38 khãm/m2, kho¶ng çch 25 cm x 11 cm cÇn cã 8 b«ng lóa 1 khãm, nh− vËy nÕu m¹ ®Î ®−îc 4 - 6nh¸nh (b×nh qu©n 5 nh¸nh) th× cÇn cÊy b»ng 2 khãm m¹ (2 h¹t thãc). Cßn ë mËt ®é 40 - 45khãm/ m2 cÇn 7 b«ng lóa/khãm, víi lo¹i m¹ th©m canh gieo th−a ®· cã 8 - 9 nh¸nh th× chØ cÇncÊy víi 1 h¹t thãc. Trong ®a sè çc tr−êng hîp ë çc lo¹i m¹ d−îc th©m canh cÊy víi 2 h¹tthãc (2 khãm m¹) lµ phï hîp h¬n c¶.

3. §iÒu khiÓn cho khãm lóa cã sè nh¸nh h÷u hiÖu cao,b«ng lóa to ®Òu nhau vµ tû lÖ lÐp thÊp

Lµ kh©u thø 3 trong hÖ thèng çc kh©u th©m canh lóa ë hé gia ®×nh, th«ng qua viÖc ®iÒu khiÓnnµy nh»m ®¹t ®−îc sè nh¸nh thµnh b«ng nhiÒu nhÊt, çc b«ng to ®Òu vµ sè hoa ph©n ho¸ ®−îctrë thµnh h¹t víi tû lÖ cao nhÊt.

3.l. Ba thêi kú sinh tr−ëng vµ 10 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y lóa

Chóng ta cÇn n¾m v÷ng ba thêi kú sinh tr−ëng, 10 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y lóa ®Ó ë mçichu kú vµ giai ®o¹n lùa chän ®óng çc biÖn ph¸p t¸c ®éng nh»m t¹o ®iÒu kiÖn tèi −u cho c©ylóa sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn.

H×nh 14 lµ s¬ ®å ba thêi kú sinh tr−ëng cña c©y lóa ë gièng cã TGST 115 ngµy vµ 125 ngµy.

50

H×nh 14: Ba thêi kú sinh tr−ëng ë c©y lóa

Çc gièng lóa cã thêi gian sinh tr−ëng kh¸c nhau, chñ yÕu do sù dµi ng¾n kh¸c nhau ë thêi kúsinh tr−ëng sinh d−ìng. Hai giai ®o¹n sau nh×n chung lµ æn ®Þnh kh«ng phô thuéc vµo thêigian sinh tr−ëng cña gièng dµi hay ng¾n. Thêi kú sinh tr−ëng sinh thùc kÐo dµi kho¶ng 35ngµy, cßn thêi kú chÝn: kho¶ng 30 ngµy. ë h×nh 14 ta thÊy: gièng CR203 cã TGST lµ 115ngµy, thêi kú sinh tr−ëng sinh d−ìng lµ 50 ngµy, gièng C70 cã TGST lµ 125 ngµy th× thêi kúsinh tr−ëng sinh d−ìng lµ 60 ngµy.

ë thêi kú sinh tr−ëng sinh d−ìng: C©y lóa h×nh thµnh nh¸nh, l¸ vµ mét phÇn th©n. CÇn cã sùc©n ®èi gi÷a sinh tr−ëng nh¸nh vµ sinh tr−ëng l¸ sao cho sè nh¸nh míi sinh ra ®Òu cã kh¶n¨ng ra ®−îc sè l¸ gÇn víi tæng sè l¸ vèn cã cña gièng (vÝ dô: 10 - 14 l¸ ®èi víi gièngCR203). Çc nh¸nh ra muén, sè l¸ Ýt sÏ kh«ng cã kh¶ n¨ng chuyÓn sang thêi kú thø 2 (thêikú sinh tr−ëng sinh thùc) vµ trë thµnh nh¸nh v« hiÖu (nh¸nh v« Ých).

ë thêi kú sinh tnrëng sinh thùc: C©y lóa h×nh thµnh hoa, tËp hîp thµnh b«ng lóa. NÕu ch¨msãc chu ®¸o, ®Æc biÖt lµ cã ®ñ dinh d−ìng (®ñ ph©n), n−íc vµ gÆp ®iÒu kiÖn thêi tiÕt thuËn lîith× sè hoa trªn 1 b«ng lóa ®−îc h×nh thµnh tèi ®a, tiÒn ®Ò cho viÖc cã ®−îc nhiÒu h¹t trªn 1b«ng lóa.

ë thêi kú chÝn: ë çc hoa lóa ®−îc thô tinh x¶y ra qu¸ tr×nh tÝch luü tinh bét vµ sù ph¸t triÓnvµ hoµn thiÖn cña ph«i. NÕu dinh d−ìng ®ñ, kh«ng bÞ s©u bÖnh ph¸ ho¹i, thêi tiÕt thuËn lîi th×çc h¹t ®· ®−îc thô tinh ph¸t triÓn thµnh h¹t ch¾c, s¶n phÈm chñ yÕu cña c©y lóa.

Ba thêi kú sinh tr−ëng cña c©y lóa tr¶i qua 10 giai ®o¹n ph¸t triÓn ®−îc ký hiÖu tõ 0 ®Õn 9.

* Thêi kú sinh tr−ëng sinh d−ìng gåm 4 giai ®o¹n: 0 - 3.

* Thêi kú sinh tr−ëng sinh thùc gåm 3 giai ®o¹n: 4 - 6.

* Thêi kú chÝn gåm 3 giai ®o¹n: 7 - 9.

10 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y lóa lÇn l−ît nh− sau:

Giai ®o¹n 0 . Tõ nøt nanh ®Õn n¶y mÇm: h¹t lóa h×nh thµnh rÔ vµ mÇm.

Giai ®o¹n 1: Giai ®o¹n m¹: b¾t ®Çu tõ l¸ ®Çu tiªn ®Õn tr−íc khi nh¸nh thø nhÊt nh×n thÊy tõkhi cã 1 l¸ ®Õn khi c©y m¹ cã 5 l¸ thËt.

Giai ®o¹n 2: Giai ®o¹n ®Î nh¸nh: b¾t ®Çu tõ khi c©y lóa cã nh¸nh ®Çu tiªn ®Õn khi c©y lóa cãnh¸nh tèi ®a. NÕu m¹ ®−îc lµm theo ph−¬ng ph¸p m¹ non (m¹ ViÖt NhËt, m¹ Tunel nÒn kh«)th× giai ®o¹n nµy ®−îc h×nh thµnh trªn ruéng lóa; ë ph−¬ng ph¸p gieo m¹ th©m canh giai®o¹n nµy h×nh thµnh trªn ruéng m¹. Khi c©y m¹ cã nh¸nh th× chóng kh«ng cßn lµ d¶nh m¹n÷a mµ thùc sù trë thµnh c©y lóa. ë ph−¬ng ph¸p gieo m¹ th©m canh, ®Ó tiÖn ph©n biÖt, chóng

51

ta gäi c©y m¹ ®· ®Î nh¸nh nhæ ®i cÊy trªn ruéng lµ khãm m¹. Trong giai ®o¹n nµy sè nh¸nhh×nh thµnh sím, quyÕt ®Þnh sè b«ng h÷u hiÖu cña khãm lóa. Ch¨m sãc chu ®¸o, bãn ph©n tËptrung trong giai ®o¹n c©y lóa b¾t ®Çu ®Î nh¸nh, mËt ®é vµ kho¶ng çch cÊy phï hîp lµ nh÷ng®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ®Ó nh¸nh h×nh thµnh sím, sinh tr−ëng ®ñ sè l¸ chuyÓn sang giai ®o¹ntiÕp theo.

Giai ®o¹n 3: Giai ®o¹n v−¬n ®èt (giai ®o¹n lµm ®èt) b¾t ®Çu tõ cuèi giai ®o¹n ®Î nh¸nh hoÆcngay tr−íc giai ®o¹n h×nh thµnh ®ßng, ®èt ®−îc h×nh thµnh vµ v−¬n dµi.

ë nhãm gièng lóa ng¾n ngµy, giai ®o¹n v−¬n ®èt h×nh thµnh ®ång thêi víi giai ®o¹n 4: giai®o¹n h×nh thµnh ®ßng (giai ®o¹n lµm ®ßng) hay v−¬n ®èt vµ h×nh thµnh ®ßng ®ång thêi x¶yra. Víi nhãm gièng cã thêi gian sinh tr−ëng dµi (trªn 150 ngµy) th× c©y lóa kÕt thóc giai ®o¹nlµm ®èt míi, chuyÓn sang giai ®o¹n lµm ®ßng. ë nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾nc©y lóa chØ chuyÓn sang giai ®o¹n 4 ë ®iÒu kiÖn ngµy ng¾n, ë ngµy dµi chóng tiÕp tôc h×nhthµnh ®èt vµ h×nh thµnh thªm nh¸nh míi.

Çc gièng lóa ng¾n ngµy võa lµm ®èt võa lµm ®ßng nªn cÇn bãn ph©n ®Çy ®ñ ngay ë giai ®o¹n®Î nh¸nh vµ lµm ®èt, tøc lµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Çy ®ñ cho h×nh thµnh ®ßng.

Giai ®o¹n 1, 2 vµ 3 thuéc thêi kú thø nhÊt cña c©y lóa - thêi kú sinh tr−ëng sinh d−ìng. Thêikú nµy dµi ng¾n kh¸c nhau tuú theo gièng.

Thêi kú thø 2: Thêi kú sinh tr−ëng sinh thùc gåm 3 giai ®o¹n: 4, 5 vµ 6.

Giai ®o¹n 4: Ph©n ho¸ b«ng ®Õn ®ßng giµ (giai ®o¹n lµm ®ßng): khi trªn ®Ønh sinh tr−ëngh×nh thµnh b«ng nguyªn thuû. §ã lµ mét khèi tr¾ng dµi kho¶ng 1 mm cã l«ng tr¾ng mÞn,n«ng d©n gäi lµ cøt gi¸n. B«ng nguyªn thuû ph©n ho¸, lín lªn ®Ó h×nh thµnh b«ng lóa víi çcgiÐ vµ hoa hoµn chØnh. Tõ giai ®o¹n b«ng nguyªn thuû c©y lóa cßn h×nh thµnh ®−îc 3 l¸ n÷a,kh«ng kÓ l¸ ®ßng.

Giai ®o¹n 4 kÕt thóc khi c©y lóa cã ®ßng giµ chuÈn bÞ træ b«ng. Tho¶ m·n ®Çy ®ñ çc yªu cÇucña c©y lóa ë giai ®o¹n nµy quyÕt ®Þnh sè hoa vµ chÊt l−îng hoa cña c©y.

Giai ®o¹n 5: Giai ®o¹n træ b«ng. B¾t ®Çu tõ khi çc hoa ®Çu tiªn cña b«ng nh« ra khái ®ßng®Õn khi lãng trªn cïng kh«ng dµi thªm ®−îc n÷a. ë çc gièng cã cæ b«ng dµi, lóa træ tho¸t,toµn bé hoa lóa tho¸t khái ®ßng, ë çc gièng kh«ng træ tho¸t vÉn cßn mét phÇn b«ng lóa n»më trong ®ßng. §ñ n−íc vµ dinh d−ìng trong giai ®o¹n nµy gióp lóa dÔ dµng træ tho¸t vµ ng−îcl¹i. Lóa cã kh¶ n¨ng træ tho¸t nh−ng kh«ng træ ®−îc gäi lµ nghÑn ®ßng. NghÑn ®ßng lµm chomét sè l−îng hoa lóa kh«ng ph¬i mµu ®−îc vµ bÞ lÐp.

Giai ®o¹n 6: Giai ®o¹n në hoa (lóa ph¬i mµu hay giai ®o¹n ph¬i mµu). Hoa lóa në ra, tungphÊn vµ qu¸ tr×nh thô phÊn thô tinh x¶y ra. Trêi n¾ng, nhiÖt ®é «n hoµ, ®é Èm võa ph¶i, ®ñn−íc lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho lóa ph¬i mµu.

Thêi kú thø hai - thêi kú sinh tr−ëng sinh thùc (tõ giai ®o¹n 4 - 6) kÐo dµi 35 ngµy vµ æn ®Þnhë tÊt c¶ çc gièng kh«ng phô thuéc vµo thêi gian sinh tr−ëng dµi hay ng¾n.

Khi chóng ta nh×n thÊy b«ng nguyªn thuû th× ®ßng non ®· dµi kho¶ng 1,0 - 1,5 mm vµ ®·b−íc vµo thêi kú thø 2 ®−îc 8 - 10 ngµy. Tõ thêi ®iÓm cøt gi¸n ®Õn khi træ b«ng kÐo dµikho¶ng 20 ngµy. Lóa võa træ võa ph¬i mµu trong kho¶ng 5 - 7 ngµy (tÝnh cho 1 b«ng lóa).

Thêi kú thø 3: Thêi kú lóa chÝn: gåm çc giai ®o¹n 7, 8 vµ 9.

Giai ®o¹n 7: ChÝn s÷a: trong h¹t lóa tÝch luü d¹ng vËt chÊt gièng nh− s÷a.

Giai ®o¹n 8: ChÝn s¸p: h¹t g¹o ®· h×nh thµnh râ nh−ng vÉn mÒm, vËt chÊt tÝch luü gièng nh−s¸p.

Giai ®o¹n 9: ChÝn hoµn toµn: h¹t g¹o hoµn chØnh víi néi nhò vµ ph«i, vá trÊu cã mµu vèn cãcña gièng (vµng, n©u, ®en...).

52

Thêi kú lóa chÝn (thêi kú thø 3) b¾t ®Çu tõ khi lóa ph¬i mµu ®Õn khi h¹t chÝn hoµn toµn kÐodµi kho¶ng 30 ngµy ë tÊt c¶ çc gièng.

NhiÖt ®é «n hoµ, ®é Èm võa ph¶i, ®ñ n−íc, trêi n¾ng lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho tÝch luü tinhbét, lóa chÝn ®Òu, h¹t mÈy.

N¾m ®−îc 3 thêi kú sinh tr−ëng gåm 10 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y lóa ®Ó biÕt ®−îc sù biÕn®æi cña c©y lóa ë tõng thêi kú vµ yªu cÇu cña tõng thêi kú vµ giai ®o¹n. §¸p øng ®Çy ®ñ çcyªu cÇu cña tõng giai ®o¹n lµ nghÖ thuËt th©m canh nh»m ®iÒu khiÒn c©y lóa cã nhiÒu b«ng,b«ng to, Ýt h¹t lÐp ®Ó cã n¨ng suÊt cao.

3.2. §iÒu khiÓn khãm lóa th«ng qua kü thuËt lµm m¹

C©y lóa ®−îc cÊy tõ c©y m¹ cã nh÷ng −u ®iÓm:

- Çc khãm lóa ®−îc ph©n bè ®Òu trªn toµn bé diÖn tÝch ruéng lóa.

- Çc khãm lóa cã ®é lín t−¬ng tù nhau t¹o ra sù ®ång ®Òu

- Khi chuyÓn ra ruéng c©y lóa ®· khoÎ, cã kh¶ n¨ng chèng chÞu tèt víi çc ®iÒu kiÖnngo¹i c¶nh bÊt thuËn (rÐt, ngËp, rªu chÌn, s©u bÖnh ph¸ ho¹i...).

- Rót ng¾n thêi gian chiÕm ®Êt cña c©y lóa trªn ruéng cÊy.

Do çc −u ®iÓm nh− ®· nªu mµ ph−¬ng ph¸p cÊy ®−îc ¸p dông rÊt phæ biÕn ë tÊt c¶ çc vïngtrång lóa, ®Æc biÖt lµ çc vïng th©m canh.

Th«ng qua kü thuËt lµm m¹, ta cã thÓ chñ ®éng ®iÒu khiÓn:

1. §é lín c©y m¹ theo ý muèn: D¶nh to, d¶nh bÐ, c©y m¹ víi ®é cao kh¸c nhau.

2. C©y m¹ víi ®é giµ kh¸c nhau.

3. §Î nh¸nh theo ý muèn; cho ®Î nh¸nh sím hoÆc muén, cho ®Î nh¸nh trªn ruéng m¹ hoÆc®−a ra ruéng lóa míi cho ®Î nh¸nh.

Trªn c¬ së cña kü thuËt lµm m¹ mµ cã thÓ chñ ®éng ®Þnh l−îng sè h¹t thãc cÊy ë 1 khãm lóa,®Þnh l−îng sè d¶nh cÇn cã ®Ó ®¹t ®−îc sè b«ng tèi −u.

Kü thuËt lµm m¹ d−îc th©m canh, thêi gian l−u m¹ l©u, c©y lóa ®Î nh¸nh sím ®· gióp ta sím®Þnh l−îng ®−îc sè nh¸nh cÇn cã, tÝnh tr−íc ®−îc thêi ®iÓm træ b«ng, ph¬i mµu.

VÝ dô: Gièng lóa §H60 gieo cÊy ë vô mïa sím ®−îc lµm m¹ theo kiÓu m¹ d−îc th©m canh:

- C©y m¹ ®Î nh¸nh tõ khi cã 4 - 5 l¸ nªn nh¸nh rÊt ®Òu.

- C©y m¹ cã 4 - 6 nh¸nh, c©y 2 khãm m¹/khãm lóa nªn cã ngay 8 - 10 nh¸nh, sau khicÊy khãm lóa ®Î thªm 4 nh¸nh thµnh 12 - 14 nh¸nh ®Ó ch¾c ch¾n cã 9 - 10 b«ng to.

- Çc nh¸nh h×nh thµnh sím nªn ®ñ l¸ gióp cho viÖc ph©n ho¸ b«ng, h×nh thµnh hoathuËn lîi - b«ng lóa to, nhÞ ®ùc vµ nhôy çi khoÎ.

KÕt hîp çc biÖn ph¸p th©m canh kh¸c, bµ con n«ng d©n ë nhiÒu vïng cña tØnh VÜnh Phó, HµB¾c, Hµ T©y... ®· ®−a n¨ng suÊt cña gièng §H60 ë vô mïa sím ®¹t 220 - 250 kg/sµo hay6.100 - 6.900 kg/ha.

3.3. §iÒu khiÓn khãm lóa th«ng qua ph©n bãn vµ çch bãn ph©n

Ph©n chuång lµ nguån ph©n tèt: Lo¹i ph©n nµy cã ®Çy ®ñ c©n ®èi çc chÊt dinh d−ìng cÇnthiÕt cho c©y lóa, giµu mïn nªn ®Êt t¬i xèp gióp bé rÔ lóa ph¸t triÓn m¹nh.

53

Ph©n ®¹m, ph©n l©n vµ ph©n kali cung cÊp 3 nguyªn tè ®a l−îng quan träng nhÊt lµ nit¬,photpho vµ kali cho c©y lóa.

Ph©n ®¹m gióp cho th©n l¸ ph¸t triÓn m¹nh. Ph©n l©n gióp bé rÔ khoÎ, tÝch luü tinh bét vÒ h¹ttèt.

Ph©n kali gióp c©y cøng çp, h¹t lóa to, mÈy, h¹t g¹o ®Éy ®µ

Ph©n vi l−îng tuy sè l−îng rÊt thÊp, nh−ng gióp cho l¸ xanh, h¹t phÊn cã søc sèng cao, t¨ngc−êng tÝnh chèng bÖnh, chÞu s©u, chÞu rÐt...

Trong th©m canh lóa, ph©n l©n vµ ph©n kali cã vai trß quan träng kh«ng kÐm g× ph©n ®¹m. §Óc©y lóa sinh tr−áng, ph¸t triÓn tèt, b«ng to, nhiÒu h¹t, h¹t mÈy cÇn bãn ®ñ l−îng, c©n ®èi N, P,K vµ bãn kÞp thêi.

* Bãn ph©n ®Ó cã nhiÒu nh¸nh to cã kh¶ n¨ng thµnh b«ng:

Çc gièng lóa míi cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt hiÖn nay vµ trong t−¬nglai ®Òu cã thêi gian chiÕm ®Êt trªn ruéng lóa ng¾n ®Ó cã thÓ lµm ®−îc nhiÒu vô trong 1 n¨mhoÆc lu©n canh c©y trång trong n¨m.

VÝ dô: Çc gièng xu©n sím nh− VN10, DT10 lµ çc gièng dµi ngµy nhÊt hiÖn nay th× thêigian tån t¹i trªn ruéng lóa còng chØ lµ 120 - 125 ngµy, trong ®ã cã 30 ngµy thuéc giai ®o¹nchÝn vµ 35 ngµy thuéc giai ®o¹n lµm ®ßng (nh− ®· tr×nh bµy ë phÇn ba thêi kú sinh tr−ëng vµ10 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y lóa - 3.1.) vµ chØ cßn 60 ngµy ®Ó çc nh¸nh ®Î ra, lín lªn ®ñ sèl¸. ë vô mïa víi çc gièng 105 - 110 ngµy th× chØ cßn 45 - 50 ngµy (kÓ c¶ tuæi m¹) ®Ó çcgièng h×nh thµnh nh¸nh, v× vËy rÊt cÇn cho c©y m¹ ®−îc ®Î nh¸nh ngay ë thêi kú ruéng m¹.

Bãn ph©n ë ruéng lóa h−íng tíi ®Ó lo¹i m¹ non cã ®ñ dinh d−ìng, ®Ó ®Î ngay, lo¹i m¹ d−îc®· cã nh¸nh s½n cÇn lín nhanh ®¹t ®ñ sè l¸ cÇn thiÕt. V× thÕ mµ çc gièng cã TGST ng¾n cÇn:Bãn ®ñ l−îng ph©n vµ bãn thËt tËp trung vµo giai ®o¹n ®Çu gåm:

- Bãn lãt: Toµn bé ph©n chuång vµ ph©n l©n (2 lo¹i ph©n nµy ®−îc ñ lÉn víi nhau), 50% l−îng®¹m + 50% l−îng kali ë vô xu©n muén, 40% l−îng ®¹m vµ kali ë vô xu©n sím, 60% l−îng®¹m vµ 50% l−îng kali ë vô mïa.

- Bãn thóc: Khi sôc bïn ®ît 1 (lóa bÐn rÔ, håi xanh), bãn thóc tiÕp 40% l−îng ®¹m ë vô xu©nvµ 30% l−îng ®¹m ë vô mïa. L−îng bãn tuú theo ®Êt tèt, xÊu vµ l−îng ph©n chuång ®Çu t−Çc gièng lóa th©m canh yªu cÇu l−îng ph©n cô thÓ nh− sau:

* Vô xu©n: 5 t¹ ph©n chuång/sµo hay 14 tÊn/ha

25 kg ph©n supe l©n/sµo hay 700 kg/ha

12 kg urª/sµo hay 330 kg/ha

11 kg kali clorua/sµo hay 305 kg/ha

* Vô mïa: 4 t¹ ph©n chuång/sµo hay 11 tÊn/ha

15 kg ph©n supe l©n/sµo hay 420 kg/ha

8 kg urª/sµo hay 220 kg/ha

7 kg kali clorua/sµo hay 190 kg/ha

NÕu cã ®iÒu kiÖn bãn l−îng ph©n chuång lín th× cø 1 t¹ ph©n chuång t¨ng lªn bãn rót ®i 2 kgl©n, 1 kg ®¹m vµ 1 kg kali.

54

Çc nh¸nh to, ®ñ l¸, sè l−îng ®ñ theo yªu cÇu sÏ ph¸t triÓn thµnh b«ng h÷u hiÖu. Lóa ®Î tËptrung sím, ph©n bãn ®ñ vµ c©n ®èi ngay tõ khi c©y lóa bÐn rÔ håi xanh lµ ®iÒu kiÖn tèt ®Ó cãtû lÖ b«ng h÷u hiÖu cao.

* Bãn ph©n ®Ó cã b«ng lóa to, nhiÒu hoa, (nhiÒu h¹t), tû lÖ lÐp thÊp h¹t lóa mÈy:

Khi c©y lóa ph©n ho¸ hoa rÊt cÇn ph©n kali. Giai ®o¹n nµy lµ giai ®o¹n 4 trong qu¸ tr×nh ph¸ttriÓn c©y lóa. §Æc biÖt 15 - 18 ngµy tr−íc khi lóa træ, hoa lóa lín lªn nhanh chãng ®Ó trëthµnh hoa hoµn chØnh, ®ã lµ mét giai ®o¹n xung yÕu. Sè ®¹m vµ kali cßn l¹i bãn nèt vµo giai®o¹n nµy (10 - 20% sè ®¹m vµ 50 - 60% sè kali). Trong tr−êng hîp cuèi vô kh«ng cã m−a th×sau khi lóa træ b¸o (kho¶ng 5%) cÇn bãn t¨ng thªm 10% ®¹m vµ 10% kali ®Ó cho c©y ®ñ dinhd−ìng nu«i h¹t, h¹t ch¾c, mÈy, tû lÖ g¹o cao.

3.4. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua t−íi n−íc

N−íc lµ yÕu tè quan träng hµng ®Çu (nhÊt n−íc nh× ph©n) vµ còng lµ yÕu tè ®iÒu tiÕt ®Ó qua ®ã®iÒu khiÓn c©y lóa sinh tr−ëng theo ý muèn.

* §iÒu khiÓn sù ®Î nh¸nh b»ng chÕ ®é t−íi: Tr−êng hîp nµy cÇn ph¶i chñ ®éng t−íi tiªu.Sau khi c©y lóa ®Î nh¸nh ré nÕu cÇn t¨ng c−êng sù ®Î nh¸nh th× rót c¹n n−íc trong ruéng chØgi÷ cho võa ®ñ bïn mÒm trong 4 - 5 ngµy. Giun trong ruéng sÏ ho¹t ®éng m¹nh, ®ïn mïn®Òu, c©y lóa sinh thªm mét líp nh¸nh (cã thÓ thªm 3 - 5 nh¸nh trong khãm lóa), lóc ®ã cÇn®−a n−íc trë l¹i ë møc 5 - 6 cm ®Ó çc nh¸nh lóa ®· ®Î lín lªn.

Chóng ta còng cã thÓ h¹n chÕ sù ®Î nh¸nh b»ng ®iÒu tiÕt n−íc. Rót hÕt n−íc trong ruéng, ®Óph¬i 2 ngµy cho giun ®ïn mïn ®Òu vµ c©y lóa cøng çp. T−íi n−íc trë l¹i ë møc s©u tíi 1/3c©y lóa vµ gi÷ ë møc ®ã trong 7 - 8 ngµy. Trong thêi gian nµy chØ cã çc nh¸nh to, khoÎ míisinh tr−ëng ®−îc cßn çc nh¸nh yÕu sÏ bÞ h¹n chÕ, c©y lóa kh«ng ®Î thªm nh¸nh n÷a. Saugiai ®o¹n gi÷ n−íc s©u lu«n gi÷ n−íc ë møc 1/4 - 1/5 chiÒu cao c©y lóa th× h¹n chÕ gÇn nh−hoµn toµn sù ®Î nh¸nh thªm cña ®a sè çc gièng lóa. Khi c©y lóa ®· chuyÓn sang giai ®o¹nph©n ho¸ hoa th× gi÷ n−íc ë møc b×nh th−êng.

* Thóc ®Èy sù ph©n ho¸ hoa ®ång ®Òu vµ sù sinh tr−ëng chiÒu cao ®ång ®Òu:

Tõ giai ®o¹n 20 ngµy tr−íc khi lóa træ, dïng chÕ ®é n−íc ®Ó ®iÒu khiÓn sù ph©n ho¸ hoa vµsinh tr−ëng chiÒu cao.

Vµo ngµy thø 20 tr−íc khi lóa træ: Rót hÕt n−íc trong ruéng, ®Ó ph¬i 2 ngµy vµ ®−a n−íc trël¹i ë møc võa ®ñ ngËp ch©n c©y lóa, çc nh¸nh cã kh¶ n¨ng ph©n ho¸ sÏ ph©n ho¸ hµng lo¹t.

Vµo ngµy thø 10 tr−íc khi lóa træ: Rót n−íc lÇn 2, ®Ó lé ruéng, 2 ngµy sau ®ã t−íi trë l¹i ëmøc ngËp s©u 6 - 10 cm: víi ph−¬ng ph¸p nµy çc nh¸nh ®· ph©n ho¸ v−¬n ®èt rÊt nhanh vµ®ång lo¹t.

* §iÒu khiÓn cho c©y lóa træ tËp trung, chÝn tËp trung vµ chÝn nhanh:

Khi c©y lóa træ b¸o cÇn rót n−íc, chØ ®Ó ë møc ®ñ mÒm bïn. HÖ giun vµ vi sinh vËt trong ®Êtho¹t ®éng m¹nh, t¨ng c−êng sù ph©n hñy chÊt h÷u c¬ trong ®Êt, kÝch thÝch c©y lóa ra ®ît rÔcuèi cïng, c©y lóa cøng çp vµ sù træ b«ng ®−îc thóc ®Èy: C©y lóa ph¬i mµu thuËn lîi, ph¬i

55

mµu nhanh vµ ®ång lo¹t. Khi c©y lóa træ gÇn xong (trªn 85%) th× ®−a n−íc ngËp s©u 7 - 10cm, sau ®ã ®Ò ngÊm tõ tõ vµ rót c¹n h¼n ë giai ®o¹n lóa chÝn s¸p, chØ cÇn gi÷ ®ñ Èm. §iÒukhiÓn n−íc theo ph−¬ng ph¸p nµy lµm cho c©y lóa træ nhanh, chÝn nhanh vµ tËp trung, h¹tmÈy, c©y lóa cøng h¬n, chèng ®æ tèt h¬n vµ nÕu gÆp m−a sÏ tr¸nh ®−îc sù n¶y mÇm.

3.5. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua phßng trõ s©u bÖnh h¹i

S©u bÖnh h¹i lµm cho c©y lóa bÞ tæn th−¬ng, yÕu ®i, sinh tr−ëng, ph¸t triÓn kh«ng theo quyluËt ®· biÕt tr−íc. ViÖc phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi gióp c©y lóa ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng vèncã (nÕu çc biÖn ph¸p kü thuËt kh¸c còng ®−îc b¶o ®¶m).

Ph−¬ng ph¸p phßng trõ s©u bÖnh h¹i tèt nhÊt lµ sö dông çc gièng cã kh¶ n¨ng bï trõ cao khibÞ s©u h¹i tÊn c«ng vµ çc gièng cã kh¶ n¨ng chèng bÖnh ngang.

VÝ dô: Çc gièng lóa chÞu ®−îc s©u ®ôc th©n: nÕu 1 vµi nh¸nh bÞ h¹i ë thêi kú lóa con g¸i th×çc nh¸nh bªn c¹nh sÏ sinh ngay mét sè nh¸nh míi to b»ng hoÆc to h¬n bï l¹i phÇn bÞ mÊt vµvÉn træ b«ng b×nh th−êng.

Tr−êng hîp s©u ph¸t sinh thµnh dÞch cÇn hç trî cho c©y lóa b»ng biÖn ph¸p ho¸ häc, sö dôngthuèc trõ s©u ®Ó phun vµo thêi kú s©u chuÈn bÞ hoÆc míi në.

BiÖn ph¸p c¨n b¶n vµ l©u dµi lµ sö dông tæng hîp çc biÖn ph¸p kü thuËt ®ång bé ®Ó lµm choc©y lóa sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt, t¹o ra ruéng lóa th«ng tho¸ng Ýt hÊp dÉn c«n trïng vµ tr¸nhçc ®ît tÊn c«ng (çc ®ît hoÆc løa s©u) cña s©u h¹i. ¦u tiªn sö dông çc gièng Ýt nhiÔm s©u.MÆt kh¸c h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt viÖc sö dông thuèc trõ s©u ®Ó hÖ c«n trïng cã Ých cã®iÒu kiÖn sinh s¶n, ®ñ søc c©n b»ng, h¹n chÕ sù ph¸ ho¹i cña s©u. Khi cÇn ph¶i sö dông thuècth× chØ sø dông çc lo¹i thuèc an toµn, Ýt hoÆc kh«ng g©y h¹i hÖ sinh vËt cã Ých trong ruénglóa. §ã còng lµ néi dung c¬ b¶n cña ch−¬ng tr×nh IPM (qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp) ë c©y lóa.

Çc biÖn ph¸p ®ång bé ®−îc ¸p dông lµ:

- M¹ khoÎ: CÇn th©m canh m¹ chu ®¸o.

- Bãn ph©n c©n ®èi, nhÊt lµ t¨ng c−êng ph©n kali ®Ó trong l¸ lóa kh«ng bÞ thõa ®¹m (lóaph¶i cã mµu xanh s¸ng).

- T¨ng c−êng sö dông ph©n chuång ñ môc b»ng ph−¬ng ph¸p ñ nãng.

- CÊy hµng réng (30 x 10 cm hoÆc 30 x 12 cm) ®Ó cã ruéng lóa th«ng tho¸ng nh−ng cÇnch¨m sãc sím vµ ®Çy ®ñ ®Ó cã ®ñ sè b«ng/khãm theo yªu cÇu.

- Sö dông çc gièng Ýt nhiÔm s©u.

- Bè trÝ lóa theo trµ ®Ó cã sù ®ång bé, tr¸nh ç biÖt.

* §iÒu khiÓn c©y lóa tr¸nh bÞ m¾c bÖnh:

Mét sè bÖnh h¹i nguy hiÓm ë c©y lóa cã thÓ tr¸nh ®−îc hoµn toµn nÕu ta biÕt khÐo lÐo ®iÒukhiÓn cho c©y lóa tr¸nh ®−îc çc ®ît ph¸t t¸n å ¹t cña vi sinh vËt g©y bÖnh hoÆc h¹n chÕ sùtÊn c«ng vµo c©y lóa. BiÖn ph¸p tæng hîp vµ hiÖu qu¶ nhÊt lµ sö dông gièng cã tÝnh chèngbÖnh ngang: §ã lµ kh¶ n¨ng h¹n chÕ sù sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña nhiÒu nßi sinh lý g©y bÖnhvµ kh¶ n¨ng Ýt nhiÔm víi nhiÒu lo¹i bÖnh g©y h¹i. Çc gièng lóa kiÓu nµy tuy bÞ bÖnh song rÊtnhÑ, trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng kh«ng thuËn lîi cho ký sinh th× c©y lóa hoµn toµn khoÎ m¹nh.

VÝ dô: gièng nhiÔm nhÑ ®¹o «n, Ýt nhiÔm kh« v»n, kh¸ng b¹c l¸. Bè trÝ cho lóa træ vµo 7 ngµysau tiÕt lËp h¹: khi ®ã nhiÖt ®é cao, ®é Èm thÊp nªn bÖnh ®¹o «n kh«ng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi

56

®Ó tÊn c«ng b«ng lóa míi træ, c©y lóa an toµn víi bÖnh ®¹o «n. ë thêi gian nµy ch−a cã b·ohoÆc m−a kÐo dµi nªn bÖnh b¹c l¸ kh«ng cã ®iÒu kiÖn g©y h¹i, víi gièng kh¸ng b¹c l¸ th× antoµn khi lóa træ b«ng. Tuy vËy, bÖnh kh« v»n l¹i cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong thêi gian nµy.CÇn ph¸t hiÖn sím, ®Æc biÖt chó ý ë nh÷ng chç tròng trong ruéng, ë nh÷ng ruéng bÞ mÊt n−ícvµ cã n−íc xen kÏ vµ xung quanh bê ®Ó ph¸t hiÖn çc æ bÖnh. Dïng thuèc (th−êng lµValidacin 1 phÇn ngh×n) phun dËp çc æ dÞch ngay tõ khi míi ph¸t hiÖn lµ an toµn cho c©y lóa.Trong sè çc biÖn ph¸p ®· nªu ra ë trªn th× biÖn ph¸p ®iÒu khiÓn cho c©y lóa tr¸nh ®−îc sù tÊnc«ng cña s©u bÖnh lµ biÖn ph¸p rÊt hiÖu qu¶. BiÖn ph¸p nµy th−êng ®−îc ¸p dông ®Ó triÓnkhai cho c©y lóa tr¸nh bÖnh ®¹o «n vµ s©u ®ôc th©n (còng lµ hai loµi s©u bÖnh nguy hiÓmnhÊt). Víi bÖnh ®¹o «n th× cã thÓ bè trÝ lóa træ sau tiÕt lËp h¹ 7 ngµy ®Ó tr¸nh ®¹o «n cæ b«ng(nh− ®· tr×nh bµy). Víi s©u ®ôc th©n, n«ng d©n ta cÇn t×m hiÓu ®Ó n¾m v÷ng quy luËt ph¸tsinh theo løa cña s©u ®ôc th©n, trong ®ã løa s©u 2 (g©y h¹i ë thêi kú lóa træ cña vô xu©n) vµløa s©u 4 vµ 5 (g©y h¹i khi lóa træ ë vô mïa) lµ quan träng vµ nguy hiÓm nhÊt. Quy luËt ph¸tsinh cña 3 løa s©u nguy hiÓm nh− sau:

- Løa 2: b−ím ra ré vµo 7 - 10 th¸ng 5 g©y b«ng b¹c cho çc gièng træ muén (sau 13th¸ng 5).

- Løa 4: B−ím ra ré vµo 20 th¸ng 9 g©y b«ng b¹c cho çc gièng træ muén thuéc trµ mïatrung (træ vµo 20 - 25 th¸ng 9)

- Løa 5: B−ím ra ré vµo 30 th¸ng 9 - 1 th¸ng 10 g©y b«ng b¹c cho çc gièng træ muénthuéc trµ mïa muén (træ sau 10 th¸ng 10).

Nh− vËy, nÕu ta ®iÒu khiÓn sao cho c©y lóa træ xong khi b−ím b¾t ®Çu ra ré, c©y lóa an toµnkh«ng bÞ hoÆc rÊt Ýt b«ng b¹c.

3.6. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua hÖ thèng lu©n canh c©y trång

* §iÒu khiÓn cho c©y lóa tr¸nh bÞ s©u bÖnh tÊn c«ng.

Çc c©y trång cïng loµi th× cã chung mét loµi s©u bÖnh. ë mét vô trong n¨m (vô mïa hoÆc vôxu©n) còng cã cïng çc loµi s©u bÖnh ph¸i h¹i. Çc gièng lóa ®−îc cÊy liªn tiÕp trªn 1 ruéngth× sù tÝch luü s©u bÖnh ë vô tr−íc rÊt dÔ dµng tÊn c«ng c©y lóa ë vô sau.

Ruéng ®−îc cÊy lóa ®éc canh, kh«ng cã thêi gian nghØ (cÊy 2 - 3 vô lóa trong nhiÒu n¨m) th×c©y lóa ë çc vô sau cµng bÞ nhiÒu loµi s©u bÖnh h¬n hoÆc bÞ s©u bÖnh nÆng h¬n.

Tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn, chóng ta cã thÓ sö dông hÖ thèng lu©n canh c©y trång ®Ó ®iÒu khiÓn choc©y lóa Ýt bÞ m¾c bÖnh hoÆc bÞ s©u tÊn c«ng. Trong khi bè trÝ c©y trång tr−íc lóa ®Ó h¹n chÕ®Õn møc thÊp nhÊt sù ph¸ h¹i cña s©u bÖnh th× çc c©y trång nµy ph¶i lµ:

- Çc c©y trång kh¸c loµi víi lóa (®Ëu t−¬ng, khoai lang, khoai t©y, rau çc lo¹i...).

- Nªn bè trÝ xen kÏ 1 vô c©y trång c¹n.

- Tr¸nh ®−îc sù trïng hîp theo vô, nÕu kh«ng tr¸nh ®−îc th× còng tr¸nh ®−îc sù trïnglÆp vÒ gièng.

VÝ dô: Vô xu©n 1994 cÊy lóa, nÕu vô xu©n 1995 trång khoai t©y xu©n, th× vô xu©n 1996 cÊylóa trë l¹i sÏ rÊt Ýt bÞ s©u bÖnh.

NÕu vÉn ph¶i cÊy lóa th×: Vô xu©n 1994 cÊy gièng DT10, vô xu©n 1995 nªn cÊy gièng V14 ®Ósang vô xu©n 1996 cã thÓ cÊy IR 17494.

57

* Bè trÝ cÊy lóa sau çc c©y lµm giµu ®Êt:

Trong hÖ thèng c©y trång 1 n¨m cÇn bè trÝ xen 1 vô ®Ëu t−¬ng hoÆc çc c©y ®Ëu kh¸c lµ lo¹ic©y lµm giµu ®Êt.

Khoai t©y còng lµ mét c©y tèt v× l−îng ph©n bãn cho khoai t©y cßn d− nhiÒu (nhÊt lµ ph©nchuång vµ ph©n l©n) do khoai t©y ch−a sö dông hÕt. Çc c«ng thøc lu©n canh sau ®©y rÊt cãhiÖu qu¶:

- Lu©n canh theo vô trong n¨m:

1) Lóa xu©n - §Ëu tù¬ng hÌ - Lóa mïa muén.

2) Lóa xu©n - Lóa mïa sím - §Ëu t−¬ng ®«ng.

3) Lóa xu©n - Lóa mïa sím - Rau ®«ng (hµnh t©y, cµ chua...).

4) Lóa xu©n - Lóa mïa trung - Khoai t©y.

5) Khoai t©y xu©n - Lóa mïa cùc sím - §Ëu t−¬ng thu ®«ng.

6) §Ëu t−¬ng xu©n - Lóa mïa sím - Cµ chua sím.

7) Rau ¨n qu¶ vô xu©n (®Ëu rau, d−a chuét...) - Lóa mïa sím - §Ëu t−¬ng ®«ng.

8) Lóa xu©n - Lóa mïa - Khoai t©y - BÌo hoa d©u.

9) Lóa xu©n - Lóa mïa - BÌo hoa d©u.

- Lu©n canh theo n¨m:

N¨m thø nhÊt: §Ëu t−¬ng xu©n - Lóa mïa sím - Cµ chua sím.

N¨m thø 2: Lóa xu©n - §Ëu t−¬ng hÌ - D−a hÊu thu ®«ng.

N¨m thø 3: §Ëu t−¬ng xu©n - Lóa mïa cùc sím - Ng« thu ®«ng.

ë khu vùc ®ång b»ng B¾c bé, viÖc bè trÝ lu©n canh theo vô ®· ®−îc nhiÒu n¬i chó ý, song hÖthèng lu©n canh theo n¨m cßn Ýt. Tuy nhiªn, hÖ thèng lu©n canh theo n¨m rÊt cã hiÖu qu¶,nhÊt lµ gi¶m sù ph¸ h¹i cña s©u bÖnh. VÝ dô: gia ®×nh cã 2 sµo ruéng víi ®é cao, thµnh phÇnc¬ giíi t−¬ng tù nhau th× nªn: vô xu©n 1994 trång ®Ëu t−¬ng xu©n ë thöa thø nhÊt, cÊy lóaxu©n ë thöa thø 2. N¨m 1995 chuyÓn sang cÊy lóa xu©n ë thöa thø nhÊt, trång ®Ëu t−¬ngxu©n ë thöa thø hai vµ çc n¨m sau l¹i ®æi l¹i.

Çc hÖ thèng lu©n canh ®Æc biÖt:

ë mét sè vïng tròng, vô mïa th−êng bÞ ngËp, cã thÓ ¸p dông 2 hÖ thèng lu©n canh ®Æc biÖtsau ®©y:

- HÖ thèng 1 lóa 1 ç:

Ng−êi ta kiÕn thiÕt ruéng thµnh "ruéng -ao", vô mïa khi m−a nhiÒu th× ruéng thµnh ao nu«iç. Vô xu©n khi n−íc c¹n th× cÊy lóa xu©n chÝnh vô hoÆc xu©n sím. Lóa chuyÓn sang thêi kúcon g¸i b¾t ®Çu gi÷ n−íc vµ ®Ó mùc n−íc t¨ng dÇn theo sù t¨ng cña chiÒu cao c©y lóa. Ruénglóa lóc nµy biÕn thµnh "s©n ch¬i" vµ khu "thøc ¨n" cho ç. ë hÖ thèng nµy ®Êt rÊt tèt, vô xu©nchØ cÇn bãn rÊt Ýt ph©n (thËm chÝ kh«ng cÇn bãn ph©n) mµ lóa vÉn tèt, Ýt s©u bÖnh.

HÖ thèng 1 lóa - 1 vô bá ho¸ (do ngËp n−íc):

Mét sè vïng ®Êt b·i ven s«ng tõ th¸ng 7 hµng n¨m th−êng bÞ ngËp n−íc. N«ng d©n chØ bè trÝth©m canh vô lóa xu©n b»ng gièng xu©n sím, thu ho¹ch vµo cuèi th¸ng 5 ®Çu th¸ng 6, sau ®ã®Êt bÞ ngËp kh«ng trång cÊy g× ®Ó cho cá vµ c©y d¹i ph¸t triÓn tù do.

58

3.7. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua viÖc sö dông çc chÕ phÈm bæ trî

Çc chÕ phÈm bæ trî ®−îc sö dông ngµy cµng nhiÒu trong viÖc ®iÒu khiÓn sù sinh tr−ëng, ph¸ttriÓn cña c©y lóa nh»m t¹o ra sù c©n b»ng, sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tèi −u. Theo b¶n chÊt cñasù t¸c ®éng çc chÕ phÈm bæ trî ®−îc xÕp vµo 2 nhãm lín: Nhãm ph©n bãn vµ nhãm çc chÊtcã nguån gèc lµ çc chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng.

Nhãm ph©n bãn: Lµ nhãm çc chÊt ®iÒu tiÕt th«ng qua viÖc cung cÊp cho c©y lóa mét nguåndinh d−ìng trùc tiÕp b»ng phun cho c©y çc hîp chÊt chøa N, P, K tinh khiÕt, c©y hÊp thô qual¸, çc chÊt dinh d−ìng ph¸t huy t¸c dông rÊt nhanh. Ph©n bãn l¸ cã t¸c dông rÊt tèt khi bé rÔyÕu, khi c©y ®· cã nô, cã hoa, nh»m t¨ng c−êng qu¸ tr×nh tæng hîp çc chÊt ®−êng bét vµ tÝchluü dinh d−ìng vµo qu¶ vµ h¹t. Nhãm ph©n bãn kh¸c lµ phun hoÆc bãn cho c©y çc nguyªn tèhµm l−îng rÊt thÊp ®ãng vai trß nh− çc Vitamin cho ng−êi. §ã lµ nguyªn tè vi l−îng nh−Bo, Molip®en, Magiª, §ång, Mangan, KÏm... ë nh÷ng n¬i thiÕu çc nguyªn tè vi l−îng ®·cho hiÖu qu¶ rÊt râ nh− t¨ng c−êng sù sinh tr−ëng, l¸ xanh, ®Î khoÎ, h¹t to h¬n, tû lÖ lÐp thÊp,chÞu rÐt tèt h¬n...

Nhãm çc chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng:

Lµ çc chÊt cã t¸c dông kÝch thÝch vÒ t¨ng c−êng sù sinh tr−ëng hoÆc ph¸t triÓn. Th«ng quaviÖc cung cÊp cho c©y çc chÕ phÈm nµy lµm cho c©y lóa sinh tr−ëng khoÎ, ®¹t ®−îc sè l−înghoa tèi ®a, t¨ng c−êng søc sèng cña hoa (nhÞ ®ùc vµ nhuþ çi), t¨ng c−êng sù thô phÊn, thôtinh (gi¶m tû lÖ lÐp). Tuú theo môc ®Ých mµ sö dông çc chÕ phÈm bæ trî nh»m ®iÒu khiÓncho c©y lóa ®¹t ®−îc sù sinh tr−ëng, ph¸t triÓn nh− ý muèn. Çc chÕ phÇm ®−îc chÕ t¹o vµl−u hµnh trªn thÞ tr−êng tËp trung vµo mét sè h−íng nh− sau:

- T¨ng c−êng sù ®Î nh¸nh: Lo¹i chÕ phÈm nµy ®−îc dïng ®Ó phun cho m¹ gieo theo quytr×nh th©m canh víi liÒu 200 - 300 phÇn triÖu (200-300 ppm) khi c©y m¹ cã 1 - 1,5 l¸thËt. ChÕ phÈm cã tªn MET phun cho m¹ thóc ®Èy c©y m¹ ®Î nh¸nh tõ khi cã 4 l¸ thËt.NÕu dinh d−ìng vµ ¸nh s¸ng ®ñ th× sau 30 ngµy 1 h¹t thãc cã thÓ sinh ra 8 - 14 nh¸nh.Çc nh¸nh ®−îc sinh ra sím nªn rÊt ®Òu vµ ®Òu cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh b«ng.

- T¨ng c−êng chiÒu cao: Tr−êng hîp th©m canh cao b«ng lóa to nªn træ kh«ng tho¸t.§é Èm kh«ng khÝ thÊp còng lµm cho lóa træ kh«ng tho¸t. Còng cã mét sè gièng lóa cã®Æc tÝnh træ kh«ng tho¸t. Lóa træ kh«ng tho¸t lµm cho mét bé phËn hoa kh«ng ph¬imµu, h¹t lÐp ¶nh h−ëng n¨ng suÊt. ChÕ phÈm GA3 nång ®é 100 ppm phun khi lóa træ®Òu cã thÓ lµm cho lóa træ tho¸t dÔ dµng.

- Çc lo¹i ph©n bãn qua l¸: §−îc sö dông khi c©y m¹ sinh tr−ëng kÐm, c©y lóa ë thêi kútræ b«ng ®Ó thóc ®Èy hoÆc t¨ng c−êng søc sèng cña c©y, gióp c©y lªn nhanh, kÐo dµituæi thä cña l¸ lµm cho n¨ng suÊt ®−îc c¶i thiÖn. Komix, Pomior, Thiªn N«ng thuéclo¹i nµy.

- Ph©n vi l−îng: Lµ lo¹i ph©n ®ãng vai trß nh− vitamin ®èi víi ng−êi. ë nh÷ng n¬i thiÕuhôt nguyªn tè vi l−îng lu«n g©y ra çc kiÓu mÊt c©n b»ng trong sinh tr−ëng, ph¸t triÓncña c©y lóa nh−: mÊt diÖp lôc, c©y cßi cäc, rông hoa, rông h¹t... Dïng çc nguyªn tè vil−îng d−íi d¹ng çc chÕ phÈm dÔ hÊp thu qua l¸ ®Ó phun cho c©y tõ khi c©y b¾t ®Çusinh tr−ëng m¹nh sÏ ®iÒu hoµ ®−îc sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn b×nh th−êng.

59

IV. Kü THUËT TH¢M CANH LóA GIEO TH¼NG

Lóa gieo th¼ng ®−îc ¸p dông ë nhiÒu n¬i, nÕu chän ®−îc gièng phï hîp th× gieo th¼ng sÏ tènÝt c«ng nhÊt mµ n¨ng suÊt vÉn ®¹t b»ng vµ cã thÓ cao h¬n lóa cÊy. Khi th©m canh lóa gieoth¼ng nªn chó ý mét sè ®iÓm sau ®©y:

1. Chän ruéng

Ruéng th©m canh lóa gieo th¼ng cÇn lµ ch©n vµn ®Õn vµn cao, chñ ®éng t−íi tiªu, lµ ch©n ®Êt3 vô. §Êt cña ruéng gieo th¼ng cÇn lµm kü h¬n, t¨ng lÇn bõa cho b»ng ph¼ng.

2. Bãn ph©n lãt (TÝnh cho 1 sµo B¾c bé)

Bãn 400 - 500 kg ph©n chuång, 20 - 22 kg supe l©n hoÆc l©n nung ch¶y. Hai lo¹i ph©n nµybãn lãt s©u, ®−îc bõa vïi s©u vµo ®Êt. Tr−íc lÇn bõa cuèi cïng bãn lãt: 2 kg urª vµ 2 kg kaliclorua. §Ó cho l¾ng bïn, sau ®ã chia luèng theo chiÒu dèc cña ruéng, luèng réng 2 m. R·nhluèng kh«ng cÇn s©u, chØ cÇn ®ñ ®Ó rót hÕt n−íc trong ruéng.

3. Lùa chän gièng lóa cho gieo th¼ng

Gièng lóa dïng cho gieo th¼ng th−êng lµ lo¹i h×nh thÊp c©y (80 - 90 cm) ®Ó lóa kh«ng bÞ ®æ,v× lóa gieo th¼ng kh«ng cã ®èt ®−îc vïi s©u vµo ®Êt nh− lóa cÊy.

Çc gièng thÝch hîp cho gieo th¼ng cã çc ®Æc ®iÓm:

- Lµ lo¹i h×nh b«ng to.

- Kh¶ n¨ng ®Î nh¸nh trung b×nh, th©n chôm, gän.

- Bé l¸ cøng, th¼ng ®øng.

- C©y cøng, mËp, khoÎ.

- Thêi gian sinh tr−ëng tõ ng¾n ®Õn trung b×nh (85 - 105 ngµy).

4. Xö lý h¹t gièng, ng©m ñ

H¹t gièng ph¶i xö lý lo¹i bá lÐp, löng b»ng n−íc muèi 1,13 (®· ®−îc tr×nh bµy kü ë phÇn th©mcanh m¹), sau khi ®·i s¹ch n−íc muèi ®æ n−íc s¹ch ng©m ®ñ 72 giê; cø 24 giê thay n−íc 1lÇn, lÇn sau cïng ®·i thËt s¹ch, ñ cho h¹t nøt nanh (gai døa), mang gieo ngay.

5. Gieo

Ruéng lóa ®· bãn ph©n lãt, chia luèng, rót hÕt n−íc ®em thãc gièng ®· ñ ®Ó gieo ngay. Chó ýtr¸nh trêi m−a sau khi gieo

L−îng gièng: Víi gièng h¹t nhá (P 1.000 h¹t d−íi 22 gam) cÇn gieo 2 kg thãc mÇm cho 1 sµohay 55 kg mÇm cho 1 ha. Víi gièng h¹t to (P 1.000 h¹t trªn 25 gam) cÇn gieo 2,5 kg mÇmcho 1 sµo hay 69 kg mÇm cho 1 ha. KiÓm tra sè c©y mäc khi cã 2 l¸ thËt cÇn ®¹t 140 - 150c©y/ m2. NÕu sè l−îng v−ît qu¸ con sè trªn cÇn tØa bá çc c©y nhá vµ ë nh÷ng chç gieo dµy®Ò gi÷ l¹i 150 c©y/ m2 lµ võa. Chó ý gieo óp tay cho h¹t lÆn s©u vµo ®Êt vµ gieo thËt ®Òu.

60

6. Ch¨m sãc

- Kh«ng ®Ó n−íc ®äng.

- 1 - 2 ngµy sau khi gieo cÇn phun thuèc trõ cá Sofit víi l−îng 35 ml + 10 lÝt n−íc cho 1sµo lóa hay 1 lÝt thuèc pha vµo 300 lÝt n−íc phun ®Òu cho 1 ha. Chó ý phun ®Òu c¶phÇn r·nh luèng kh«ng bá sãt.

- Bãn thóc: Lóa cã 2 l¸ thóc: 3 kg ®¹m urª vµ 3 kg kali clorua 1 sµo hay 80 kg urª vµ 80kg kali clorua cho 1 ha.

- Lóa cã 6 l¸: thóc lÇn 2 b»ng 3 kg ®¹m vµ 3 kg kali cho 1 sµo (80 kg urª vµ 80 kg kaliclorua cho 1 ha).

- Lóa ph©n ho¸ ®ßng: Thóc tiÕp 2 kg ®¹m vµ 2 kg kali cho 1 sµo (55 kg urª vµ 55 kg kalicho 1 ha).

- Lóa træ b¸o: Bãn nu«i h¹t lÇn cuèi b»ng 2 kg ®¹m vµ 4 kg kali cho 1 sµo (55 kg urª vµ110 kg kali clorua cho 1 ha).

- T−íi n−íc: + Lóa cã 3 l¸: T−íi n−íc cho l¸ng mÆt luèng.

+ Lóa cã 5 l¸: T−íi n−íc ngËp hÕt luèng (líp n−íc kho¶ng 3 - 4 cm).

+ Lóa ph©n ho¸ ®ßng: Rót hÕt n−íc trong ruéng ®Ó c¹n 2 - 3 ngµy, khithÊy giun ®ïn mïn ®Òu hoÆc ruéng lóa se bïn th× t−íi n−íc trë l¹i ëmøc 7 - 10 cm.

+ Lóa cã ®ßng giµ: Rót n−íc lÇn 2 song chØ ®Ó c¹n 1 - 2 ngµy råi t−íil¹i ngay

+ Lóa chÝn s¸p: Rót hÐt n−íc trong ruéng

Chó ý:

- Lóa gieo th¼ng cÇn nhiÒu kali h¬n ®¹m.

- ChØ rót n−íc ®Ó c¹n víi çc ruéng chñ ®éng t−íi.

- Phßng trõ s©u bÖnh gièng nh− ë lóa cÊy.

Documents

Kü THUËT TH¢M CANH LóA ë Hé N«NG D¢N - …...toµn x· héi vÉn ngµy mét gia t¨ng. HiÖn nay hµng lo¹t gièng c©y trång míi ra ®êi, ®Æc biÖt lµ c¸c gièng lóa