v a k b l a d v o o r l e i d i n g g e v e n d e n i n h e t p r i m a i r o n d e r w i j sKader Primair

2jaargang 15 _ nummer 2 _ oktober 2009

actueel _ Zorgen om loonontwikkeling onderwijspersoneel poachtergrond _ De meerwaarde van de vrije school

De motor achter gemengde scholen _ Als enige man tussen de vrouwen _ De voordelen van verschillen _ Aanstormend schoolleider versus pensioengerechtigde _ Heeft een multiculturele school een multicultureel team nodig? _

thema _ Diversiteit

Kader PrimairKader Primair is een uitgave van de Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS), dé vereniging voor alle leiding gevenden in het basis-, voortgezet en speciaal onderwijs. Kader Primair verschijnt tien keer per jaar. Overname van artikelen na overleg met de hoofd redacteur. ISSN 1384-1165

RedactieMarc Mathies (hoofdredactie), Vanja de Groot, Joëlle Poortvliet (bureau- en eindredactie), Hans van den Berg, Jos Hagens, Carine Hulscher-Slot, Tom RoetertRedactieadres: AVS

Medewerkers deze maandJaan van Aken, Daniëlle Arets, Femke Bakkeren, Susan de Boer, Wiel Botterweck, Jos Collignon, Ton Duif, Cees Elzenga, Jan de Groen, Winnie Lafeber, Jos Kooij, Luutje Niemantsverdriet, Rob Niemantsverdriet, Marijke Nijboer, Alexander Pechtold, Eva Prins, Hans Roggen, Sep Schaffers, Elaine Toes (gastredacteur), Eric Went

AbonnementenAVS-leden ontvangen Kader Primair en Kadernieuws gratis. Abonnementprijs voor niet-leden: t 113 (excl. 6% BTW). Administratie: AVS-secretariaat

Grafische vormgeving en drukThoben Offset NijmegenTelefoon: 024-3220287

AdvertentiesRecent, Ray Aronds, Postbus 17229, 1001 JE AmsterdamTelefoon: 020-3308998, fax: 020-4204005 E-mail: info@recent.nl www.recent.nl

LedenserviceAVSPostbus 1003, 3500 BA UtrechtTelefoon: 030-2361010, fax: 030-2361036E-mail: info@avs.nl www.avs.nl

HelpdeskVoor adviezen over wet- en regelgeving, functiewaardering, de individuele rechtspositie en arbeidsvoorwaarden.maandag t/m vrijdag: 09.00 – 17.00 uurtelefoon: 030-2361010

BestuurTon Duif (voorzitter), Jan Morsink (secretaris), Petra Palokaj (penningmeester), Hans Pennings

Decentraal Georganiseerd OverlegDe AVS overlegt namens het Ambtenarencentrum.Secretariaat: Winlan Man, tel. 030-2361010Onderhandelaars: Jos Kooij en Eelco Dam

Lidmaatschap Lidmaatschap schooljaar 2009/2010Persoonlijk deel: t 135Managementdeel: t 195 – t 285, afhankelijk van het aantal leerlingen (1 x per school)Postactief lid: t 102 (FPU, pensioen)Aspirant lid: v.a. t 30 (u bent (nog) geen (adjunct-)schoolleider)Buitengewoon lid: t 102

Kijk voor het huidige actieaanbod en de lidmaatschapsvoorwaarden op www.avs.nl/vereniging/lidworden.

De mening van in Kader Primair geïnterviewde personen is niet noodzakelijkerwijs de mening van de AVS. Ook duidt adverteren in dit blad niet op samenwerking of goedkeuring van de AVS met of voor de betreffende organisatie, behoudens de AVS Voordeelpartners.

Kader Primair wordt gedrukt op papier dat het FSC-keurmerk draagt.

thema _ Meester tussen de juffenMeester Martijn zal op z’n werk niet snel over voetbal

praten, gezien het feit dat al zijn collega’s vrouw zijn.

Zelfs de directeur is een dame. Wat betekent dat voor

hem, maar ook voor een school? Hoe staat het eigenlijk

met de aanwas van mannelijke leerkrachten in het

basisonderwijs? pagina 12

achtergrond _ Sterk helpt zwakIn Groot-Brittannië heeft men goede ervaringen met

het koppelen van een sterke aan een zwakke school,

om die laatste uit het slop te trekken. Hoe staan we

daar in Nederland tegenover? Kan een sterke school

er ook baat bij hebben? pagina 30

reportage _ Efficiënt werkenEen strakke dagindeling in de agenda, maar in werke lijk-

heid komt er weinig terecht van wat je zo mooi gepland had.

Veel directeuren zullen dit herkennen. Een timemanage-

ment deskundige neemt een schoolleiders agenda onder

de loep. pagina 34

Uitgelicht

actueel

2 Zorgen om loonontwikkeling onderwijspersoneel po Vakcentrales willen snel overleg met Plasterk over nieuwe sector-cao

2 Geluidsnormen basisscholen aangepast Geen beperking meer voor stemgeluid

3 Leerkrachten: ‘Schaalpromotie verloopt oneerlijk’ Functiemix

thema _ Leidinggeven aan een smeltkroesEen multicultureel team vergt een andere manier van

leidinggeven. Hoe ga je om met de verschillen? En is het

überhaupt noodzakelijk dat het team een afspiegeling is

van een multiculturele leerling-populatie?

pagina 24

Foto omslag: startende directeur Jeroen Bloemenkamp (33) van De Hoeksteen in Groenlo

met enkele leerlingen. Foto: Cees Elzenga

Inhoud oktober

k ader prim air ok tober 20 0 9

Wel of niet doorwerken na je 65e?

De datum 1 oktober 2009 is inmiddels gepasseerd: het moment dat

de Sociaal Economische Raad (SER) een gezamenlijk advies moest

uit brengen over alternatieven als het gaat om de verlenging van

de pensioengerechtigde leeftijd. Op het moment dat ik dit schrijf

(24 september 2009), zit er nog weinig schot in de zaak en lijken werk­

gevers en werknemers nog verder van elkaar af te staan, dan in het

voorjaar het geval was. En de druk wordt opgevoerd door de debatten rond

de Miljoenennota. Als het bedrag van ongeveer 30 miljard aan structurele

bezuinigingen realistisch is, – wat overigens anderen bestrijden, omdat

geen rekening wordt gehouden met een ongetwijfeld weer aantrekkende

economie – dan lijkt langer doorwerken haast onvermijdbaar.

Onze leden denken daar heel verschillend over, vaak naar gelang de

leeftijd. Logisch, want juist over dit thema denk ieder al snel: ‘wat betekent

dat voor mij?’

Toch lijkt de oplossing van het probleem me niet zo moeilijk. Toen de

VUT ter discussie stond, hebben we het aantrekkelijk gemaakt om langer

door te werken door de FPU­uitkering bij het uiteindelijke pensioen op

te tellen; langer doorwerken levert een aanmerkelijk beter pensioen

op. Waarom nu ook niet hetzelfde doen met de pensioensgerechtigde

leeftijd? Niet iedereen haalt hijgend de eindstreep; gedeeltelijk of volledig

doorwerken tot je 67e zal een individuele beslissing moeten zijn, financieel

aantrekkelijk gemaakt.

Maar dan moeten werkgevers ook ouder personeel willen áánnemen en

behóuden. Op dit moment dreigen met looneisen en acties bevordert

de sfeer niet. We hebben slimme oplossingen nodig. Dat moet de SER

toch kunnen?! _

Kaderspel _ door ton duif

thema _ Diversiteit

8 Mengenopmaat De invloed van pilots en ouderinitiatieven

op onderwijssegregatie

12 Deenigemanopschool Meester Martijn

16 VersterkhetteammetdeRoosvanLeary ‘Bril om naar het functioneren te kijken’

20 Dekunstvankomenengaan Wisseling van de wacht: forse uitdaging

voor komende én gaande schoolleider

24 Spelenmetverschillen Multicultureel team vergt andere manier

van leidinggeven

Verderinditnummer

30 Sterkeschoolalsrolmodel Naar Engels voorbeeld

34 Slim(mer)werken Timemanagementdeskundige neemt

schoolleidersagenda onder de loep

38 Demeerwaardevandevrijeschool Kampen vrije scholen met een imagoprobleem?

iedere maand

7 IllustratieJosCollignon14 Uwmeningtelt_peiling29 Zokanhetook_Goodpractice Ouders betrekken bij wat kinderen leren

41 Politiekecolumn Alexander Pechtold (D66)

42 VandeAVS44 AVSSchoolforLeadership46 Voorugeselecteerd

46 Boekrecensie

Door een samenloop van omstandigheden bevat dit

nummer deze keer geen bijdragen Eindverantwoordelijk

management en Speciaal (basis)onderwijs.

1

ac tueel

geen beperking meer voor stemgeluid

Geluidsnormen basisscholen aangepast

De geluidsnormen voor basisscholen worden vanaf 1 januari 2010 aangepast. De Tweede Kamer wil dat bij het

bepalen van de geluidsbelasting geen rekening meer gehouden hoeft te worden met geluid afkomstig van

spelende kinderen op en bij scholen. Aanpassing van de regels is ingegeven door het maatschappelijk belang

dat basisscholen vervullen.

Op dit moment zijn alleen

regels vastgelegd voor het

stemgeluid van personen

op het terrein van instel-

lingen, zoals basisscholen,

als dit wordt omsloten door

bebouwing. Bij een niet

omsloten buitenterrein

van een instelling wordt

nu al een uitzondering

gemaakt voor stemgeluid.

In de nieuwe regelgeving

wordt ook een uitzondering

gemaakt voor alle school-

pleinen. Het stemgeluid op

deze plekken mag dan in alle

gevallen (dus bij omsloten

én andere buitenterreinen)

buiten beschouwing worden

gelaten. De aanpassingen

gaan ook gelden voor kin-

derdagverblijven. In het

basisonderwijs wordt een

uitzondering gemaakt voor

de periode vanaf één uur

voor aanvang van het onder-

wijs tot één uur na beëindi-

ging van het onderwijs. Bij

kinderdagverblijven geldt

de uitzondering tijdens ope-

ningstijden. In het bestem-

mingsplan kan een gemeente

vastleggen welke locaties

geschikt zijn voor vestiging

van nieuwe basisscholen en

kinderdagverblijven.

De AVS is blij met deze aan-

passing. Het is ondoenlijk om

het stemvolume van leerlin-

gen te reguleren. Kinderen

moeten kunnen spelen. _

vakcentrales willen snel overleg met plasterk over nieuwe sector-cao

Zorgen om loonontwikkeling onderwijspersoneel po

Onlangs verstuurde de AVS, samen met de centrales AOb, CMHF en CNV O, een brief naar minister Plasterk

met daarin een oproep om op korte termijn om de tafel te gaan voor een cao­overleg over de primaire

arbeidsvoorwaarden; onder andere de salarisontwikkeling.

De centrales van overheids-

personeel hebben na kennis

genomen te hebben van de

inhoud van de Miljoenen-

nota, de Onderwijsbegroting,

de Trendnota en de tiende

editie van Werken in het

Onderwijs (WIO) geconsta-

teerd dat voor wat betreft

de arbeidsvoorwaarden

het accent door het kabinet

vooral is gelegd op de jaren

2010 en 2011. De centrales

maken zich voor deze jaren

grote zorgen om de positie

van het onderwijspersoneel

ten opzichte van de marktsec-

tor. Want in alle genoemde

beleidsstukken en nota's is

slechts één zin gewijd aan

de loonontwikkeling van het

onderwijspersoneel werk-

zaam in het primair onder-

wijs: deze werknemers zullen

tijdelijk achterlopen bij de

werknemers uit de andere

onderwijssectoren.

De sector-cao Onderwijs, die

alleen nog het onderwijsper-

soneel van het primair onder-

wijs aangaat, kende een

looptijd tot 1 augustus 2009.

Hierdoor is de laatste posi-

tieve loonontwikkeling gere-

aliseerd op 1 augustus 2008.

Aangezien minister Plasterk

nog steeds verantwoordelijk

is voor de primaire arbeids-

voorwaarden van het onder-

wijspersoneel werkzaam

in het primair onderwijs,

roepen de centrales hem dan

ook dringend op op korte

termijn met hen in overleg te

treden om te komen tot een

nieuwe sector-cao Onderwijs,

met terugwerkende kracht

vanaf 1 augustus 2009.

Gezien de positie van het

personeel in het primair

onderwijs ten opzichte van

zowel de collega's in de ove-

rige onderwijssectoren als de

werknemers in de marktsec-

tor rekenen de centrales op

een loonontwikkeling die de

inmiddels ontstane achter-

stand ten opzichte van alle

overige werknemers teniet

doet. AVS-onderhandelaar

Carine Hulscher-Slot hier-

over: “Ondanks de sombere

geluiden over de economische

situatie zien we om ons heen

dat in de markt en in andere

onderwijssectoren cao’s worden

afgesloten waarbij de salarissen

omhoog gaan. Het kan niet zo

zijn dat het primair onderwijs

daarbij het nakijken heeft.

Voor de resterende maanden

van 2009 moeten er afspraken

worden gemaakt die de ach-

terstand van de loonontwikke-

ling in het primair onderwijs

wegnemen en de vergelijking

met andere sectoren kunnen

doorstaan.” _

De brief van de vakcentrales is

te vinden op www.avs.nl/werk-

geverszaken/personeelsbeleid/

caopo.

2

actueel ac tueel

functiemix

Leerkrachten: ‘Schaalpromotie verloopt oneerlijk’Uit de nota Werken in het onderwijs 2010 (WIO), die tegelijk met de Onderwijsbegroting verscheen, blijkt

dat veel leerkrachten vinden dat de procedures rond schaalpromotie op hun school oneerlijk verlopen.

Beloningsbeleid in het onderwijs staat in de schijnwerpers, omdat scholen de opdracht hebben gekregen hun

functiemix te versterken, zodat meer leerkrachten promotie kunnen maken naar een hogere salarisschaal.

Veel leerkrachten vragen zich

volgens de nota WIO af of

iedereen wel een eerlijke kans

krijgt op promotie naar een

hogere schaal. Nog niet eens

eenderde van de leerkrachten

is het eens met de stelling

dat alle onderwijsgevenden

een eerlijke kans hebben

op schaalpromotie. Velen

spreken hun zorgen uit over

‘achterkamertjespolitiek’ en

hebben het gevoel dat veel

promoties plaatsvinden op

basis van een ‘goede relatie

met de directie’ en met name

in het primair onderwijs (po)

op basis van ‘oudste rech-

ten’. Bovenal speelt volgens

po-leerkrachten het aantal

dienstjaren een zeer grote rol.

Directieleden en pas gepro-

moveerde leerkrachten

vinden echter dat promoties

op hun school wel degelijk

eerlijk verlopen, zo blijkt

uit de nota WIO. Vanuit het

perspectief van directie

en recent gepromoveerden

spelen vooral objectieve cri-

teria een rol bij promotie.

Vanuit het perspectief van

de leerkracht echter, spelen

bij promotie* van een collega

subjectieve criteria juist een

grotere rol; bij objectieve

criteria had hij of zij zelf

immers wellicht promotie

gekregen.

Dit verschil van inzicht is

weliswaar verklaarbaar,

maar niet bevorderlijk voor

een effectieve uitvoering

van het functiemixbeleid.

Op scholen waar de MR

betrokken is geweest bij

het opstellen van nieuwe

promotiecriteria, hebben

leerkrachten wel veel meer

vertrouwen in een eerlijke

kans op schaalpromotie.

Onderzoek naar promo-

tiecriteria laat een uitweg

zien uit de tegenstelling in

zienswijze van leerkracht

en schoolleiding. Transpa-

rantie, heldere communi-

catie en betrokkenheid van

leerkrachten bij de vorm-

geving van de criteria voor

promoties zijn volgens de

nota WIO van groot belang

voor het welslagen van het

functiemixbeleid. In alle

sectoren stellen leerkrachten

duidelijke promotiecriteria

op prijs. Leerkrachten op

scholen waar al nieuwe pro-

motiecriteria zijn opgesteld,

vinden twee keer zo vaak dat

iedereen een eerlijke kans op

schaalpromotie heeft als leer-

krachten op scholen zonder

nieuwe criteria. Een goede

dialoog tussen directie, MR

en leerkrachten blijkt dus de

weg te zijn om draagvlak te

creëren voor transparante

promotiecriteria.

Scholen gaan aan de slag om

de versterking van de func-

tiemix uit te werken in hun

personeelsbeleid. In het po,

vo en hbo verloopt de uitwer-

king volgens plan, meldt de

nota WIO. Op een groot deel

van de scholen worden al

gesprekken gevoerd tussen

het bestuur of management

en de MR over promotiecri-

teria en personeelbeleid. Er

is voor het po weliswaar nog

tijd, omdat de verstrekking

van de functiemixmiddelen

pas op 1 augustus 2010 start.

Maar gezien de omvang

van de inspanningen die

de sector moet leveren – de

promotie van 40 procent van

de leerkrachten basisonder-

wijs van salarisschaal LA

naar LB in vijf jaar tijd – is

urgentie geboden. En er is

volgens de nota nog een forse

cultuuromslag nodig bij

schoolleiders en onderwijs-

bestuurders, om de moge-

lijkheden die de versterking

van de functiemix biedt voor

personeelsbeleid werkelijk

optimaal te gaan benutten. _

* In de nota WIO wordt ten

onrechte uitgegaan van pro-

motiecriteria en promotie.

Voor een hogere functie in

het kader van de functiemix

geldt in het po een sollicita-

tieprocedure (dit is in overleg

met OCW op 22 september jl.

nog eens vastgesteld).

In Kader Primair 3 (eind

oktober) volgt een uitgebreid

achtergrondartikel over de

functiemix in het primair

onderwijs.

Nieuw onderwijspersoneel nodig?Laat het weten aan 6.000 lezers!

Uit lezersonderzoek blijkt dat personeelsadvertenties in Kader Primair en Kader nieuws vaak gelezen en goed gewaardeerd worden door bijna 6.000 abonnees.

Plaats ook een vacature in Kader Primair en/of Kadernieuws! Neem contact op met Recent, tel. 020­3308998, info@recent.nl of kijk op www.recent.nl. NB: gratis doorplaatsing mogelijk naar www.werkeninhetprimaironderwijs.nl, dé vacaturesite van de AVS.

3k ader prim air ok tober 20 0 9

ac tueel

driekwart is vóór kleinere klassen

SP: ‘Leerkrachten willen grens aan schoolgrootte’

Veel leerkrachten, met name in het voortgezet onderwijs, vinden dat er een maximale schoolgrootte moet

komen. Dat is één van de uitkomsten uit het SP­onderzoek ‘De leraar aan het woord’ dat SP­fractievoorzitter

Agnes Kant onlangs overhandigde aan minister Plasterk.

Ruim 3.300 leerkrachten in

basis- en voortgezet onder-

wijs hebben dit voorjaar een

uitgebreide vragenlijst van

de SP ingevuld. Opvallend is

dat 60 procent van de leer-

krachten vindt dat er onvol-

doende mogelijkheden zijn

om leerlingen goed onderwijs

te geven. Meer dan de helft

is voorstander van een maxi-

male schoolgrootte. In het vo

is dit zelfs bijna 70 procent.

Ruim driekwart wil kleinere

klassen. Daarnaast hebben

veel leerkrachten last van

een hoge werkdruk en veel

bureaucratie. Ook de toename

van het aantal zorgleerlingen

op reguliere scholen leidt tot

veel onrust. En 24 procent

twijfelt of hij of zij wel in het

onderwijs wil blijven werken.

Kant: “Het valt op dat leer-

krachten positief zijn over

hun vak (70 procent), maar de

hoge werkdruk, de bureaucra-

tie en de schaalgrootte leiden

tot veel ergernis. De regering

moet veel meer werk maken

van kleinschalig onderwijs

waarin de leerkracht centraal

staat.”

In het SP-onderzoek staan

13 aanbevelingen om

ge noemde problemen te ver-

helpen. Een greep daaruit:

• Kleinere klassen;

• Versterking speciaal

onderwijs (in plaats van

zorgleerlingen op normale

scholen);

• Minder bureaucratie

(inperking controledrift);

• Invoering maximale

schoolgrootte en een bonus

op kleinschaligheid;

• Meer inspraak voor

leerkrachten (inperking

macht schoolbestuur en

management).

Dat onderwijspersoneel wel

tevreden is over de werkin-

houd (hun vak) en over de

relatie met collega’s, meldt

ook de nota Werken in het

Onderwijs 2010 (WIO), waar-

bij het primair onderwijs de

meest tevreden sector is. De

tevredenheid op deze punten

is in alle onderwijssectoren

hoger dan in de marktsec-

tor. Minder tevreden is het

onderwijspersoneel over

de eigen organisatie; alle

onderwijssectoren scoren

op organisatietevredenheid

láger dan de marktsector.

Ook op dit aspect scoort

het po wel weer het hoogst.

Alles bijeengenomen is de

arbeidstevredenheid van de

onder wijssectoren het hoogst

in het po en het laagst in het

mbo, aldus de nota. Het po

kent ook hoge tevredenheids-

scores voor de manier waarop

de leidinggevende leiding

geeft, en voor informatie-

voorziening en communica-

tie. Een mogelijke verklaring

voor de gevonden verschillen

tussen de onderwijssectoren

kan volgens de nota zitten

in de uiteenlopende sector-

structuren. Basisscholen

hebben bijvoorbeeld een

kleine omvang, waardoor

er minder afstand is tussen

(hoogste) leidinggevenden

en medewerkers. Daarnaast

hebben alle basisscholen een

(vrijwel) uniform rooster.

Door deze vaste schooltijden

zijn er natuurlijke momen-

ten op de schooldag waarop

personeel en schoolleiding

elkaar kunnen treffen. Deze

contactmogelijkheden bieden

veel ruimte voor informeel

overleg en vergemakkelijken

het inroosteren van formele

vergaderingen. _

leerkrachten tevreden over autonomie in de klas

Zeggenschap hangt samen met tijd en inzet

De meerderheid van de leerkrachten ervaart de meeste zeggenschap binnen de muren van het klaslokaal

en waardeert deze autonomie. Dit blijkt uit het eindrapport ‘De zeggenschap van leraren’. Om een beeld

te krijgen van de zeggenschap die leerkrachten in hun beroep ervaren, vroeg het ministerie van OCW aan

ResearchNed hiernaar onderzoek te doen.

De meeste leerkrachten in

zowel po, vo als mbo hebben

de beslissende stem over de

inhoud van de lesstof, de

volgorde waarin deze behan-

deld wordt en de gebruikte

didactiek. In het po ervaren

leerkrachten daarnaast veel-

al ook een leidende rol als

het gaat om het beleid ten

aanzien van de omgang met

leerlingen. Vo-leerkrachten

hebben meer dan hun col-

lega’s uit de andere sectoren

een beslissende stem over

de manier waarop getoetst

wordt. Aan de groep die

aangaf weinig tot geen zeg-

genschap te hebben over de

voorgelegde aspecten van

onderwijskundig beleid en

kwaliteitsbeleid, is gevraagd

welke belemmeringen zij

daarbij ervaren. In het po is

tijdsgebrek een belangrijke

belemmering, en de mate

waarin individuele leer-

krachten zich aangesproken

4

actueel ac tueel

voelen deze taken op zich te

nemen.

In alle sectoren zijn leer-

krachten tevreden over hun

autonomie in de klas: onder-

wijsinhoudelijke aspecten

waarover zij eerder al aan-

gaven ruime professionele

autonomie te ervaren. Men

is minder tevreden over de

zeggenschap over aanpa-

lende taken. In een nadere

analyse is de wisselwerking

bekeken tussen de ervaren

mate van zeggenschap, het

belang dat men daaraan

hecht en de tevredenheid

daarover. Leerkrachten die

veel belang hechten aan zeg-

genschap en een hoge mate

van zeggenschap in de prak-

tijk ondervinden, blijken

het meest tevreden. Zij die

veel belang aan zeggenschap

hechten, maar in de praktijk

weinig zeggenschap ervaren,

zijn het minst tevreden.

Niet formeel vastgelegdEen relatief grote groep

leerkrachten in alle sectoren

geeft aan dat ten aanzien van

zowel onderwijskundig beleid

als kwaliteitsbeleid hun zeg-

genschap niet formeel is vast-

gelegd. Waar dat wel in enige

mate het geval is, betreft het

in het po voornamelijk zaken

als de omgang met leerlingen,

de gevolgde didactiek en de

keuze voor leermiddelen. In

het vo wordt de ontwikkeling

van beleid ten aanzien van

toetsing en de inhoud en volg-

orde van de lesstof het meest

genoemd.

De indirecte beïnvloeding

van beleid en praktijk, door

de personeelsgeleding van

de (G) MR is afhankelijk van

organisatie en zichtbaarheid

van de MR binnen de school.

De MR blijkt vooral in het po

ruggespraak te houden met

leerkrachten bij het vaststel-

len van standpunten. In de

andere drie sectoren is dit

minder en weet een derde

niet of de MR leerkrachten

raadpleegt.

De ministerraad heeft inmid-

dels op voorstel van minister

Plasterk ingestemd met een

wetsvoorstel dat leerkrachten

in het po, vo, mbo en hbo

een belangrijke stem moet

geven in het ontwikkelen en

vaststellen van het onderwijs-

kundig- en kwaliteitsbeleid

op school. Het voorstel impli-

ceert dat het bevoegd gezag

afspraken moet gaan maken

met leerkrachten over de

manier waarop hun zeggen-

schap wordt georganiseerd. _

Meer informatie: www.ocw.nl

totale co2-uitstoot van basisschool uit ijsselstein gecompenseerd

Fatimaschool eerste klimaatneutrale school in Nederland

De Fatimaschool in IJsselstein is de eerste

klimaatneutrale school van Nederland.

Het klimaatneutraal maken

van de school werd moge-

lijk omdat de Fatimaschool

winnaar is geworden van de

klimaatwedstrijd ‘De Groene

Tankweek’. Door het energie-

verbruik van onder meer de

verwarming en de verlichting

op te tellen heeft de Climate

Neutral Group berekend hoe-

veel CO2 de Fatimaschool jaar-

lijks uitstoot. De CO2-uitstoot

als gevolg van de dagelijkse

activiteiten van de basis-

school wordt door BK-GAS

via de Climate Neutral Group

voor een jaar gecompenseerd.

Hoeveel er ook aan energie-

besparing wordt gedaan,

scholen en kantoorgebouwen

zullen door het resterende

energieverbruik altijd een

bepaalde hoeveelheid CO2

blijven uitstoten die niet

is te reduceren. Klimaat-

compensatie, oftewel CO2-

compensatie, is het principe

waarbij deze onvermijdelijke

CO2-uitstoot wordt geneutra-

liseerd door de investering

in duurzame energie- en bos-

projecten. _

ouders laten kind niet onbeperkt bellen

Bijna één op de vier 6-8-jarigen heeft eigen mobieltje

Anno 2009 heeft bijna één op de vier kinderen

tussen de 6 en 8 jaar al een mobiele telefoon.

Provider T­Mobile deed onderzoek naar hoe jeugd

en gezinnen met mobieltjes omspringen.

Een eerder onderzoek van

provider Orange (2006) gaf

al aan dat 70 procent van

de tienjarigen een eigen

gsm heeft. Bij een kind van

12 jaar dat naar de middel-

bare school gaat, behoort de

mobiele telefoon vaak tot de

standaarduitrusting. Ouders

laten hun kind niet onbe-

perkt bellen, zo blijkt uit

het onderzoek van T-Mobile

onder ruim 1.000 Nederland-

se ouders van kinderen onder

de 18 jaar. 70 procent zegt

hun kind(eren) regelmatig

‘belgeld’ te geven. Gemid-

deld bedraagt dit 13 euro per

maand per kind. Voor veel

kinderen is dit niet genoeg.

Ouders denken dat ongeveer

23 procent van het zakgeld

opgaat aan de mobiele

telefoon.

De Kinderconsument biedt

lesmateriaal voor deze groep

kinderen om verantwoord en

veilig om te gaan met mobiel-

tjes, thuis en op school: zie

www.pimpjefoon.nl. _

5k ader prim air ok tober 20 0 9

ac tueel

adve

rten

tie

kwaliteitsonderzoek oud-onderwijsinspecteur

‘Lat kan zelfs op excellente scholen hoger’

Het onderwijs slaagt er onvoldoende in om de in kinderen aanwezige talenten naar boven te halen. Zelfs

scholen die het predikaat excellent verdienen, schieten daarin tekort. ‘De lat moet en kan hoger in het

onderwijs’, concludeert oud­onderwijsinspecteur Joop Smits (65) naar aanleiding van onderzoek naar de

onderwijskwaliteit op 112 basisscholen. Dit meldt de Besturenraad.

Van die 112 scholen komen

er volgens Smits 13 in aan-

merking voor de status van

excellent, op basis van een

zeer hoge gemiddelde Cito-

eindscore gedurende drie

achtereenvolgende jaren.

Het onderwijs op deze excel-

lente scholen, allemaal in

Midden-Brabant, kan volgens

Smits echter nog effectiever

en resultaatgerichter, omdat

ook uit hun leerlingen meer

is te halen. “Aan het einde

van groep 8 is er meer dan

een half jaar leerachterstand

(achterblijvende leerwinst)

en 10 procent van de school-

verlaters is onvoldoende

vaardig in lezen, taal en reke-

nen”, stelt hij. “Directies en

leerkrachten denken meestal

in termen van activiteiten

en niet van doelen”. Smits is

er voorstander van dat elke

leerkracht expliciet verant-

woordelijk wordt gemaakt

voor de leerwinst van alle

kinderen in zijn of haar

groep. De directeur van de

school bewaakt de voortgang

van het proces.

Volgens Smits zijn de uitkom-

sten maatgevend voor het

hele basisonderwijs in Neder-

land. Dat zelfs op excellente

scholen sprake is van leerach-

terstand is minder vreemd

dan het lijkt. Smits heeft

namelijk vastgesteld dat bij

aanvang van de schoolloop-

baan (voor rekenen/wiskunde

en spelling halverwege groep

3 en voor begrijpend lezen

halverwege groep 5) deze

leerlingen gemiddeld een

voorsprong hadden van bijna

negen maanden. Die sterke

voorsprong houden de excel-

lente scholen niet vast in de

midden- en bovenbouw.

Bij de beoordeling van de

kwaliteit heeft de oud-in-

specteur niet alleen naar de

gebruikelijke Cito-eindscores

gekeken, maar ook naar ande-

re resultaatkenmerken: de

toegevoegde waarde van het

onderwijs, het minimumni-

veau van alle schoolverlaters,

de sociale opbrengsten en het

algemeen welbevinden van

leerlingen en leerkrachten.

Smits voerde het onderzoek

uit onder auspiciën van prof.

Ton Vallen van de Universi-

teit van Tilburg en prof. Eric

Verbiest, lector aan Fontys

Hogescholen. De onderzoeks-

resultaten zijn verwerkt in

het boekje ‘Excelleren inspi-

reert’ dat scholen handvatten

biedt om het onderwijs te

verbeteren. _

(bron: Besturenraad)

6

illustratie _ jos collignon

7k ader prim air ok tober 20 0 9

Over het thema

Verschillen in leeftijd, achtergrond, geslacht,

karakter: elke onderwijsorganisatie kent ze

en elke schoolleider heeft ermee te maken.

Soms zijn de verhoudingen scheef. Wat doe

je als je team enkel kritische types kent?

Slechts één man heeft rondlopen? Alleen

maar veertigplussers voor de klas heeft?

Vaak ‘voelt’ dat niet goed. Het is niet gezegd

dat een homogeen team mindere prestaties

levert, maar het zijn doorgaans de verschillen

die uitdagen, die zorgen voor confrontatie en

daardoor voor groei. In dit thema onderzoekt

Kader Primair diversiteit – met uitzondering

van het eerste verhaal over gemengde

scholen – op het niveau van het team en de

leidinggevenden. Dat levert artikelen op met

soms verrassende conclusies: zo heeft een

mannelijke leerkracht in een team vol vrouwen

het niet perse moeilijk en hoeft ‘het leger’ aan

(bijna) pensioengerechtigde schoolleiders

geen overgangsproblemen op te leveren; de

betrokkenen geven aan van elkaar te leren.

Misschien dat diversiteit daarom zo goed past

in een onderwijsorganisatie: het daagt uit tot

leren!

NB: De AVS­conferentie voor vrouwelijke

schoolleiders op 5 november aanstaande

haakt in op het thema diversiteit. Kijk voor

meer informatie en inschrijven op pagina 19

van deze Kader Primair.

thema _ diversiteit

d e i n v l o e d v a n p i l o t s e n o u d e r i n i t i at i e v e n o p o n d e r w i j s s e g r e g at i e

Het woordje onderwijssegregatie staat weer

op de politieke agenda. Ging het voorheen

vooral om het terugdringen van het aantal

zwarte wijken en daarmee de hoeveelheid

zwarte scholen, inmiddels is het bevorderen

van gemengde scholen in gemengde wijken

het devies. Met diverse pilots in het land

worden zowel de zachte als de stevige aanpak

getoetst.

tekst femke bakkeren

Men gen op maatMen gen op maat

8

d e i n v l o e d v a n p i l o t s e n o u d e r i n i t i at i e v e n o p o n d e r w i j s s e g r e g at i e

Basisschool Cleijn Hasselt uit Tilburg verloor na een fusie

enkele jaren geleden een flink aantal leerlingen. Met

name de witte* ouders in de gemengde wijk lieten de

buurtschool links liggen. Een onderzoek afgelopen voor-

jaar onder alle ouders in het voedingsgebied bracht de

afwegingen van ouders bij de schoolkeuze in kaart. Wat

bleek? Ze keken vooral naar sfeer, afstand en het aantal

allochtone leerlingen. Schoolleider Jos Melief was lich-

telijk verbaasd: “We dachten dat ze vooral naar de Cito-

uitslag zouden kijken.”

Afspiegeling De ‘witte vlucht’ in het Tilburgse voorbeeld staat niet

op zichzelf. Afgelopen voorjaar werd voor het eerst

onderzocht in hoeverre scholen een afspiegeling van de

wijk vormen. Het Kenniscentrum Gemengde Scholen

kwam in het rapport ‘Leerlingen, basisscholen en hun

buurt’ tot de conclusie dat gemiddeld een derde van de

scholen wat populatie betreft geen afspiegeling vormt van

de wijk waarin ze staan.

In de Randstad is het aantal te zwarte of te witte scholen

het grootst.

Zorgelijk, meent het ministerie van Onderwijs. Staatsse-

cretaris Sharon Dijksma zegde in 2008 al zeven gemeen-

ten geld toe voor pilots om het aantal gemengde scholen

op te krikken. Dit jaar kwamen daar nog eens vier

gemeenten bij: Tilburg, Leiden, Schiedam en Amersfoort.

Speerpunten van de oude en nieuwe pilots: ‘ondersteu-

nen van ouderinitiatieven’, ‘aannamebeleid scholen’ en

het ‘stimuleren van vriendschapsscholen’. “Gemeenten

hebben voortgeborduurd op reeds bestaande initiatieven

die mogelijk succesvol zijn”, licht Ruth Frans, projectlei-

der bij Kenniscentrum Gemengde Scholen, toe.

De diverse pilots rond het ‘aannamebeleid’ hebben heel

wat stof doen opwaaien (zie ook kader). Zo hebben in

Nijmegen en Deventer schoolbesturen en de gemeente

de handen ineengeslagen en moeten de ouders hier hun

kinderen op een centraal moment aanmelden. Kinderen

in de wijk krijgen vervolgens voorrang bij scholen in de

buurt. Softer zijn de andere twee speerpunten van het

Rijk: ouderinitiatieven en vriendschapscholen. De laatste

is in Rotterdam één van de hoofdpijlers; scholen, die door

het voedingsgebied waarin ze staan moeilijk te vermen-

gen zijn, bevriend met elkaar laten worden door formele

en informele contacten als gezamenlijke uitstapjes, pro-

jecten en uitwisselingen.

Men gen op maatMen gen op maat

>

‘s c h o o l l e i d e r s r o e p e n a l s n e l : l a at d e a l lo c h to n e o u d e r z i j n o f h a a r k i n d m a a r e e r d e r a a n m e l d e n ’

9k ader prim air ok tober 20 0 9

a a n n a m e b e l e i d i s ‘ ta b o e d o o r b r e k e n d ’

Verschillende gemeenten in Nederland sleutelen aan het

aannamebeleid. In onder andere pilotstad Nijmegen zullen

vanaf kalenderjaar 2010 kinderen op scholen worden inge­

deeld via een centraal aanmeldpunt voor ouders. Ouders

moeten de scholen van hun keuze opgeven wanneer hun kind

twee jaar en negen maanden is. Vervolgens krijgen bepaalde

kinderen voorrang op een bepaalde school: wanneer ze al

broertjes of zusjes op de school hebben en/of als ze in de

buurt wonen. Als er dan nog plek is, worden in Nijmegen

leerlingen toegelaten die een ‘positieve bijdrage leveren aan

de verhouding 30 procent kansarme en 70 procent kansrijke

leerlingen’.

Het initiatief heeft heel wat stof doen opwaaien. “Ouders

gedwongen naar zwarte school”, kopten de kranten.

Doemdenkers spraken over de ‘laatste witte vlucht’ waarbij

ouders uit Nijmegen zouden verhuizen en enkele deskundigen

vroegen zich af hoe juridisch ‘houdbaar’ de regeling is bij

eventuele conflicten.

Rini Braat, algemeen directeur van de stichting Sint Joseph­

scholen, verwacht niet dat het zo’n vaart zal lopen. Het

systeem is juridisch getoetst door deskundigen en daarnaast

is er nog een commissie van heroverweging bij eventuele

conflicten. Hij ziet vooral de urgentie van het project. “Veel

kinderen in Nijmegen, 43 procent, gaan niet in hun eigen

woonomgeving naar school. En het zijn met name de witte

kinderen die de wijk uitgaan. Een paar populaire witte scholen

zaten met enorme wachtlijsten. Sommige ouders namen al

een optie op zo’n school terwijl hun kind nog niet geboren

was. Er werden lokalen bijgebouwd, terwijl even verderop

een zwarte school half leegstond. Daar wilden we wat aan

doen.” In de stad liepen ook al ouderinitiatieven laat Braat

weten. “En die zijn zeker geslaagd. Het centrale aanmeldpunt

versterkt en verbreed de tendens. Veel lager geschoolde

autochtonen participeren niet in initiatieven van doorgaans

hoogopgeleide ouders. Met het nieuwe beleid willen we

keuzes geven en taboes doorbreken.”

Braat: “Het belangrijkst is dat ouders bewust nadenken

over hun schoolkeuze. Dat ouders niet hun neus ophalend

langs de buurtschool lopen, maar dat ze door duidelijke

voorlichting en gesprekken kennis nemen van de mogelijk­

heden in de buurt. Je merkt nu al dat ouders vaker voor

die buurtschool kiezen, omdat ze aan het nadenken en

oriënteren zijn gezet.” Het duurde wel even voordat er genoeg

draagvlak was in Nijmegen. Immers, alle partijen en scholen

moesten erachter staan. Braat: “Ook op onze scholen,

waarvan enkele populaire witte, is er discussie geweest.

Leerkrachten en ouders die zich afvroegen of de komst

van kansarme kinderen niet ten koste van het niveau zou

gaan. Of zich zorgen maakten over een veranderende sfeer

op school. Maar eigenlijk stak die bezorgdheid maar heel

sporadisch de kop op. Iedereen was en is ervan doordrongen

dat het zo niet langer gaat, dat de onderwijssegregatie alleen

toeneemt. Kijk, als we de komende acht jaar die 43 procent

kunnen ombuigen naar 20 procent hebben we een grote winst

behaald. Het is belangrijk voor de kinderen, belangrijk voor

het wijkgevoel en uiteindelijk voor de samenleving.”

10

de contacten met peuterspeelzalen stevig aangehaald en

meegewerkt aan uitbreiden van het voor- en naschoolse

aanbod in samenwerking met diverse partijen in de wijk.

Melief: “We profileren ons als een gemengde wijkschool

waar we trots op zijn. Ik ga ouders die naar andere scho-

len uitwijken niet achterna fietsen, maar ik merk wel

dat onze aanpak werkt. Mensen praten positief over de

school op verjaardagen. Van die mond-op-mond-reclame

moeten we het hebben.”

De veranderende schoolpopulatie betekent ook een ver-

andering voor het team, het onderwijs en de organisatie.

Niet richten op problemen, maar op kracht. Visie en

ondersteuning noemt Sondorp van Kleurrijke Scholen

daarbij onmisbaar. “De directie moet een duidelijke

koers uitzetten”, vertelt Sondorp. “Aangeven dat je de

balans niet in evenwicht vindt en aangeven wat je daar-

aan gaat doen. Een school moet zich duidelijk profileren

en daarover communiceren zodat ouders in de wijk zien

dat er wat gebeurt.”

Drempelvrees In Amersfoort krijgt een project van Sondorps stichting

een deel van de subsidiekoek van Dijksma. Een opmerke-

lijke pilot waarbij twee te witte scholen juist gekleurder

moeten worden. De namen van de scholen worden nog

even geheim gehouden om rustig aan het draagvlak te

kunnen werken. De drempelvrees is namelijk groot.

Sondorp: “De school moet straks echt uit de kast komen,

aangeven dat ze een gemengde school wil en gaat wor-

den. Voor ouders kan het een cultuurshock opleveren.

Zij vrezen onder andere dat ze met taalachterstanden te

maken krijgen.”

Schoolleiders van (voorheen) zwarte scholen zijn voor-

alsnog niet bezorgd over dalende inkomsten, wanneer

door de ‘verwitting’ de leerlingbijdrage daalt. Onderwijs-

integratie wordt belangrijker gevonden. Directeur Baart

uit Utrecht: “Ik zie het als mijn taak om bij te dragen

aan de integratie in de samenleving.” “Scholen hebben

de wettelijke opdracht burgerschap en sociale integratie

te bevorderen”, vult Ruth Frans van Gemengde Scholen

aan. “Ze bereiden hun leerlingen voor op een ‘pluriforme

democratische samenleving’, maar moeten als school

ook nadenken over de eigen rol en bijdrage daaraan.” _

* Sommige organisaties hanteren de termen ‘zwart’ en ‘wit’

als het gaat om segregatie, anderen kiezen voor ‘kansarm’ en

‘kansrijk’.

m e e r w e t e n ?Kijk voor hulp, voorbeelden of informatie op

www.gemengdescholen.nl en www.kleurrijkescholen.nl

Kleurrijker De impuls uit Den Haag is volgens ouder Lonneke Son-

dorp uit Amersfoort hard nodig. “Veel gemeenten laten

het aan de scholen over om afspraken per wijk te maken.

Daarnaast roepen schoolleiders al snel: laat de allochtone

ouder zijn of haar kind maar eerder aanmelden. Dat werkt

allebei niet.”

Sondorp zelf besloot tegen de tendens in vlak na ‘nine ele-

ven’ haar zoontje naar de overwegend zwarte buurtschool

te sturen. “Ik wilde me er niet bij neerleggen dat we langs

elkaar heen leven. Wat kon ik doen? In elk geval zorgen

dat kinderen met verschillende achtergronden elkaar

leren kennen en met elkaar spelen.”

En zo geschiedde. Inmiddels is Sondorp directeur van de

landelijke Stichting Kleurrijke Scholen die al enkele jaren,

ook in opdracht van gemeenten en scholen, pogingen doet

scholen kleurrijker te maken. Zo worden er onder andere

scholentochten georganiseerd (waarbij ouders met een bus

langs de buurtscholen gaan en voorlichting krijgen) en

ambassadeurs ingezet om plaatselijke ouderinitiatieven op

te zetten en te ondersteunen (bijvoorbeeld kinderen geza-

menlijk naar de buurtschool sturen).

Pro-actief De inzet van de school is bij ouderinitiatieven onmisbaar

voor een duurzaam effect, menen betrokkenen zoals

schoolleider Annet Baart. Bij ‘haar’ Parkschool in de

Utrechtse multiculturele wijk Lombok kwamen de witte

ouders in 2003 voor het eerst om de hoek kijken. Geza-

menlijk meldden ze hun kinderen aan bij de kleuterklas.

“En het loopt als een trein”, vertelt Baart. Ze benadrukt

dat je er als school pro-actief mee om moet gaan. ”Je moet

het oppikken. We gaan uit van onze eigen kracht. We laten

zien dat we goed bezig zijn en profileren ons in de wijk.”

Ze steekt bijvoorbeeld veel energie in de pr en communi-

catie, gaat naar voorlichtingsbijeenkomsten van naburige

crèches en participeert in activiteiten in de wijk.

Een soortgelijke weg is de Tilburgse schoolleider Melief

nu ingeslagen. De school heeft een werkgroep ‘profilering’

met ouders en wijkorganisaties opgericht. Melief zorgt

ervoor dat hij vaak op het schoolplein te vinden is, heeft

thema _ diversiteit

‘ i k g a o u d e r s d i e n a a r a n d e r e s c h o l e n u i t w i j k e n n i e t a c h t e r n a f i e t s e n , m a a r i k m e r k w e l d at o n z e a a n pa k w e r k t ’

11k ader prim air ok tober 20 0 9

thema _ diversiteit

m ee s t er m a r t i j n

Meesters sterven uit. Ruim 80 procent van het lerarenkorps in het primair onderwijs is vrouw

en veel nieuwe aanwas van mannen is er ook niet. Wat betekent dat voor een school?

En voor die enkele meester? Kader Primair nam een kijkje op obs de Klinker in Oud­Beijerland,

een nieuwe school met slechts één man voor de klas. tekst eva prins

De enige

op s choolmanFoto’s: Jan de Groen

12

“Je wordt wel verwend”, lacht een collega-leerkracht Mar-

tijn Groeneveld (34) toe. “Wat een aandacht”, zegt ze doe-

lend op de verslaggever en de fotograaf die deze ochtend

voor ‘Meester Martijn’ naar Oud-Beijerland zijn gekomen.

Martijn glimlacht. Hij is het wel een beetje gewend. “Als

ik soms in een pauze in het hoofdgebouw kom, voel ik me

net Beatrix: ik moet steeds zwaaien en aandacht geven.”

‘Leuk wel’, vindt hij die extra aandacht van de kinderen.

Het hoort er een beetje bij. Martijn is immers de enige

meester op school en dan val je op.

Duidelijk Van zulke drukte is deze dinsdagochtend niet

zo veel te merken. Sinds dit schooljaar geeft Martijn les op

de dependance. ‘De school voor vernieuwend onderwijs’

startte april 2007 met 38 kinderen en drie ‘man’ personeel.

Inmiddels telt obs de Klinker ruim 320 leerlingen en een

team van 25 mensen. De groei ging zo hard dat groep 7

en 8, van Martijn, verhuisden naar twee lokalen op de

bovenverdieping van de nabijgelegen vrije school.

De deur van zijn lokaal staat open, binnen wordt braaf en

rustig gewerkt. Martijn onderwijst ‘zijn’ 28 leerlingen dan

ook met strakke hand. Hij bewaakt stipt de tijd en ziet en

‘corrigeert’ alles. “Ik hou van duidelijkheid”, zegt hij. “Ik

ben duidelijk in wat ik van ze verwacht en in de grenzen.”

Of dat typisch is voor een meester? Daar moet hij even

over nadenken. “Ik denk dat ik wel iets zakelijker ben”,

zegt hij tenslotte. “Juffen strijken misschien iets makkelij-

ker met de hand over het hart.”

Veel kinderen vinden hem echter minder streng dan de

(vorige) juf, zoals Mark, Devi en Ricardo, die bezig zijn met

hun weektaken. Het maakt de jongens niet veel uit: een

juf of een meester, zeggen ze. “Als ze maar aardig zijn.”

Nathan vindt een meester wel ‘fijner’. Maar waarom, dat

kan hij moeilijk uitleggen. “Misschien omdat ik zelf een

jongen ben”, oppert hij.

Anders? Maakt het verschil, een juf of meester voor

de klas? Niet alleen de kinderen, maar ook Martijn, zijn

collega’s en directeur Mariètta Vermaas, vinden dat

moeilijk te zeggen. In de basis niet, vinden ze. “Ik geloof

niet dat er verschil zit in hoe ze een taal- of rekenles

uitleggen”, aldus Vermaas. Maar dat mannen en vrouwen

‘anders’ zijn en een juf dus ook ‘anders’ zal zijn dan een

meester, daar zijn ze het over eens. Maar hoe ‘anders’, dat

is een lastige vraag.

“Mannen zijn vaak iets stoerder en nuchterder”, meent

de directeur. “Binnenkort gaat groep 8 bijvoorbeeld op

schoolkamp. Martijn verheugt zich er nu al op om de

kinderen ‘lekker bang’ te maken’, juffen zijn daarin toch

wat voorzichtiger.” Linda Bazuin, adjunct-directeur en

leerkracht in groep 6, noemt mannen uiteindelijk ‘wat

directer’ en Martijn zelf vindt ze ‘iets doelgerichter’. “Bij

vrouwen is de eerste reactie toch vaak vanuit emotie.”

Rolmodel De antwoorden komen na lang doorvragen.

Het is dan ook niet zozeer vanwege mogelijke verschillen

dat Vermaas graag meer mannen de school zou binnen

halen. Ze vindt het vooral belangrijk als ‘rolmodel’

en ‘voorbeeldfiguur’ voor de kinderen. “Je leest toch

regelmatig dat het onderwijs door al die juffen steeds

meer afgestemd raakt op meisjes met bijvoorbeeld

positieve aandacht voor stilzitten en concentreren.

Jongens zijn over het algemeen wat beweeglijker. Ik denk

dat een man daar misschien meer begrip voor heeft.”

op s chool

>

Martijn Groeneveld: “Juffen strijken misschien iets makkelijker met de hand over het hart.”

Directeur Vermaas: “Mannen zijn vaak iets stoerder en nuchterder.”

13k ader prim air ok tober 20 0 9

m / v o p d e o p l e i d i n g e n

In 2008 was 16 procent van de studenten op de pabo’s man.

In totaal 4.751 op 24.146 vrouwen. Na drie jaar is echter

de helft van de jongens gestopt (tegen 30 procent van de

vrouwen). (Hoe) Proberen de opleidingen dit tij te keren?

“Het onderwerp leeft heel erg op de pabo’s”, zegt Akke

Visser, projectleider ‘Mannen in het onderwijs’ bij het

Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO). Onder de titel

‘Paboys gezocht’ hebben de afgelopen jaren onder leiding

van het SBO zeven pabo’s op allerlei manieren geprobeerd

de instroom van jongens te verhogen en de (vroegtijdige)

uitstroom tegen te gaan, vertelt ze. Zo werd op sommige

opleidingen nieuw wervingsmateriaal, specifiek gericht op

jongens, gemaakt. Andere pabo’s experimenteerden met het

bij elkaar zetten van mannelijke studenten in dezelfde klas

of vervingen de verplichte eerste stage bij kleuters door een

vrije keus. De laatste twee veranderingen bleken te werken

om jongens op de opleiding te houden. Jongens binnen halen

is echter lastiger, zegt ze. “Dat heeft ook met het imago

en de waardering van het beroep bij jongens te maken;

ombuigen heeft tijd nodig.” De onlangs overal in Nederland

gestarte academische pabo’s is het ook (nog) niet gelukt,

weet ze. “Ook daar komen ze niet vanzelf.”

Naar aanleiding van het project ‘Paboys’ komt het SBO

eind oktober met een handboek voor pabo’s met tips en

tools. Het SBO is een kenniscentrum op het gebied van

Diversiteit in het onderwijs (zie ook het artikel ‘Spelen met

verschillen’ op pagina 24). Meer weten over onderzoeken,

trends en cijfers, Diversity Tours en trainingen, kijk

dan op www.onderwijsarbeidsmarkt.nl of mail naar

r.ramnewash@caop.nl.

Gërard Hermans van Den Boogerd in

Mierlo: “Oneens. Het gaat erom dat de

directeur de juiste competenties en leider­

schapskwaliteiten heeft. Deze zijn terug te

vinden in een persóón. En dat kan gelukkig

een vrouw óf een man zijn.”

F. Bendermacher: “Oneens. Gewoon die­

gene aanstellen die als beste uit een sol­

licitatieprocedure komt. Ik denk sowieso

dat het vanzelf gaat gebeuren aangezien er

op termijn geen mannen meer in het basis­

onderwijs werkzaam zullen zijn. Of hebben

Afgelopen zomer heeft u via het AVS Scholenportaal

kunnen reageren op de stelling:

Er zijn al zoveel vrouwen in het onderwijs, laat de directeur dan een man zijn.

De reacties zijn (ingekorte) weergaven,

ingezonden via de website.

uw mening telt _ peiling

59%oneens

15%deels eens

26%eens

Intern begeleider Jantine de Vries is het daarmee eens.

“Wij moeten toch extra ons best doen om ons in jongens

te verplaatsen. Voor jongens vind ik het echt nodig: meer

mannen voor de klas.” Jongens vinden een meester vaak

ook fijn(er), is Martijn’s ervaring. Bovendien ‘bevestigen’

al die vrouwen voor de klas dat leerkracht een ‘vrouwen-

baan’ is, zegt Vermaas. “Daarmee hou je het in stand.”

Waar zijn ze? De spoeling aan ‘meesters’ is echter

heel dun, constateerde Vermaas tijdens de talloze

sollicitatieprocedures van de afgelopen paar jaar. “Als

er van de veertig brieven vier van een man zijn, mag

ik blij zijn.” Bij gelijke geschiktheid geeft Vermaas

‘zeker’ voorkeur aan een man. “Maar kwaliteit gaat voor

geslacht.”

Meester Martijn ‘regeert’ zijn klas met strakke hand. Toch vinden veel leerlingen hem minder streng dan de (vorige) juf.

14

thema _ diversiteit

Vervelend of lastig vindt hij het ook niet als enige man

tussen allemaal vrouwen. Integendeel. “Het is een warm

bad”, zegt hij. “De sfeer is hier heel hartelijk en colle giaal.

Een beetje verzorgend; iedereen heeft aandacht voor

elkaar. Dat is misschien ‘typisch vrouwelijk’, maar ik voel

me daar goed bij.”

Op zijn vorige scholen had Martijn altijd meer manne-

lijke collega’s. Dat gaf wel wat andere gesprekken in de

koffiekamer, herinnert hij zich. “Meer machopraatjes.

Over voetbal of stoere vakanties.” Meer ‘harde grappen’

ook. “Nu gaat het vaak over kinderen, shoppen, kleding.

Vrouwendingen.” Niet zijn eerste interesse, geeft hij toe.

“Ik vind het ook leuk om eens over auto’s of wintersport

te praten. Met mannen gaat dat wat makkelijker, maar ik

mis het niet. Ik vind het prima zoals het is.” Zijn ‘advies’

aan (potentiële) meesters is dan ook: “Laat je vooral niet

afschrikken door al die vrouwen in het vak.” _

minder c.q. te weinig vrouwen die ambitie

en/of capaciteiten en is er om die reden een

congres voor vrouwelijke schoolleiders?

Is er overigens ooit een congres voor man­

nelijke schoolleiders geweest!?”

J. Klop: “Oneens. Vrouwen in manage­

mentfuncties zijn relatief schaars. De ver­

houding mannen die voor de groep staan

ten opzichte van managementfuncties zou

dezelfde moeten zijn als de verhouding

vrouwen voor de groep ten opzichte van

managementfuncties.”

G. v/d Schoot: “Oneens. Het heeft niets met

de functie van directeur te maken; over de

hele linie zouden er meer mannen in het

onderwijs moeten zitten.”

J.C.C. Schonis van OBS De Kaleidoskoop:

“Oneens. Liever kijken naar de meest

geschikte/bekwame persoon. Dat neemt

niet weg dat een stimuleringsregeling om

meer mannelijke leerkrachten in het pri­

mair onderwijs te krijgen welkom en nood­

zakelijk is.”

Nieuwe peilingDe nieuwe stelling waarop u via het AVS

Scholenportaal kunt reageren luidt:

Kinderopvang moet een basisvoorziening worden, net als de basisschool.

Ga snel naar www.avs.nl en geef

uw mening! _

Pabo’s zijn er hard mee bezig weet ze (zie ook kader), maar

vooralsnog komen ook van de opleidingen maar weinig

jongens. Drie mannelijke stagiaires had de Klinker tot nu.

Twee stopten met de opleiding, met de derde onderhoudt

Vermaas nog steeds contact in de hoop dat hij ook zijn lio-

stage op de Klinker komt doen. En dan, wie weet…

Vermaas vreest ook hier een vicieuze cirkel: hoe minder

mannen er zijn, op de pabo en/of op een school, hoe min-

der aantrekkelijk het voor andere jongens of mannen

wordt om voor die opleiding of school te kiezen.

Warm bad Voor Martijn speelde dat niet. Meester

worden was voor hem ‘een kwestie van mijn hart volgen’.

Dat hij op de Klinker de enige man zou zijn, was voor

hem nooit een reden om te twijfelen. “Ik ga voor een

onderwijsvisie en een sfeer, niet voor mannelijke of

vrouwelijke collega’s.”

Meester Martijn ‘regeert’ zijn klas met strakke hand. Toch vinden veel leerlingen hem minder streng dan de (vorige) juf.

m / v a a n d e to p

Werkt er een man op een basisschool, dan is de kans groot

dat hij in het management zit. In 2007 was 65 procent van

de managers in het primair onderwijs man. Maar er zit wel

een verschuiving in, want in 1998 was dat nog 77 procent

(bron: SBO).

“Op de opleidingen voor schoolleiders is die tendens ook te

zien”, zegt Inge Andersen, wetenschappelijk medewerker bij

de Nederlandse Schoolleiders Academie (NSA). Zij verwacht

dat deze groei de komende jaren dan ook zeker zal doorzetten.

“Veel schoolleiders komen nog altijd voort uit het beroep

van leerkracht. En aangezien dat flink is vervrouwelijkt, zal

dat over een paar jaar ongetwijfeld ook in het management

zichtbaar worden.” Die ontwikkeling zal volgens haar

bovendien nog worden versterkt doordat veel – mannelijke –

schoolleiders binnenkort met pensioen gaan.

15k ader prim air ok tober 20 0 9

thema _ diversiteit

‘b r il om n a a r h e t f u n c t i o n er en t e k i j k en ’

Een groep leerkrachten of schoolleiders bestaat doorgaans uit mensen met uiteenlopende

eigenschappen, gedragingen en karakters. De kunst is deze verschillen te herkennen en in

te zetten om het team te versterken. Theorieën als die van Belbin, de Roos van Leary en het

Enneagram kunnen daarbij helpen. tekst jaan van aken

Roos van LearyVersterk het tea m met de

Het Enneagram geeft negen verschillende persoonlijkheidstypen weer.

16

De ene leerkracht neemt als vanzelfsprekend een leidende

rol op zich in een vergadering, de ander werpt veelal een

kritische blik op de plannen. “Leerkrachten die snel rea-

geren met kritiek kunnen lastig gevonden worden. Het is

belangrijk duidelijk te maken dat elk team een criticus

nodig heeft, omdat je anders geen kritische massa meer

hebt”, zegt coach José van Loo.

Hierbij kunnen de theorie zoals Belbin, de Roos van Leary

en het Enneagram een rol spelen. Ze bieden inzicht in wel-

ke rol iemand heeft en hoe je die als schoolleider in kunt

zetten om het team te versterken. “Deze instrumenten

zijn een bril waarmee je naar je eigen functioneren kunt

kijken. Ook kunnen ze zorgen voor meer begrip en waar-

dering voor elkaars kwaliteiten”, vindt Van Loo.

Hennie Biemond is algemeen directeur van de Samenwer-

kingsstichting Kans & Kleur, die onderwijs verzorgt op

alle basisscholen in Wijchen. Volgens haar is de kern van

dit soort instrumenten dat ze kunnen bijdragen aan het

verbeteren van de communicatie. Hoe bijvoorbeeld te han-

delen bij botsende karakters in het team? Biemond: “Als de

stijlen van duopartners niet bij elkaar passen, is dat een

drama. De snelste oplossing is het duo uit elkaar te halen.

In een team kun je de instrumenten gebruiken om het

gesprek op gang te brengen en om leerkrachten bepaalde

patronen te laten zien.”

Zelf gebruikt ze vaak de Roos van Leary. Het prettige

daaraan vindt Biemond dat niet de mensen, maar de com-

municatie getypeerd wordt. Ze noemt als voorbeeld een

schoolleider die de neiging had alles wat Biemond zei als

opdracht te zien. “We hebben gezamenlijk onze commu-

nicatie geanalyseerd met de Roos van Leary. De conclusie

was dat we moesten oppassen dat er geen communicatie-

patroon ontstaat waarbij zij in een afhankelijke positie

belandt, terwijl de bedoeling is dat ze als zelfstandig

schoolleider functioneert.”

Belbin Een tweede theorie, de theorie van Belbin, gaat

over de rollen die je in een team hebt en komt veel tijdens

schoolleidersopleidingen aan bod. “Je moet eerst naar

jezelf kijken voor je herkent waarom anderen iets op een

bepaalde manier doen”, verklaart Van Loo.

Om diezelfde reden krijgt een nieuwe schoolleider bij

Kans & Kleur een coachingstraject aangeboden. Dit gaat

aan de hand van het Enneagram. “Het laat je nadenken

over wie je bent en hoe je in het werk staat. De theorieën

maken het gesprek daarover mogelijk”, vertelt Biemond.

Onder het motto ‘ken uzelf’ gebruikt ze het ook voor

zelfreflectie. Het leerde haar dat ze daadkrachtig is. “De

valkuil is dat ik voor sommige schoolleiders te drammerig

ben. Dat weet ik van mezelf en dat benoem ik naar hen

toe. Ik oefen geduld.”

Kennis op orde Met de kennis van schoolleiders over

deze theorieën zit het wel goed, vindt Van Loo. “De interes-

se is groot en mensen vinden het leuk hierover te praten.

De kennis is vrij groot door de schoolleidersopleidingen en

door leerkrachten die een opleiding interne begeleiding

hebben gevolgd.”

‘ i n e e n t e a m k u n j e d e i n s t r u m e n t e n g e b r u i k e n o m h e t g e s p r e k o p g a n g t e b r e n g e n e n o m l e e r k r a c h t e n b e pa a l d e pat r o n e n t e l at e n z i e n ’

t h e o r i e ë n

*De theorie van de Britse wetenschapper Meredith Belbin gaat

er vanuit dat in een effectief team een goede balans is tussen

negen teamrollen. Van de onderzoeker en de waarnemer tot

de voltooier en de specialist. Het is raadzaam rekening te

houden met de verschillende teamrollen bij de invulling van

het team. Het draagt bij aan het teamsucces als de leden zich

bewust worden van elkaars rollen en door het inzicht dat een

gevarieerd team succesvoller is.

*De Roos van Leary gaat over gedragingen en gedrags­

patronen. De theorie gaat ervan uit dat jouw gedrag dat van

de ander beïnvloedt en een reactie oproept. Dat gedrag is

ingedeeld op twee assen. De horizontale as geeft aan of je

elkaar tegenwerkt of samenwerkt. De verticale maakt de

gezagsverhoudingen duidelijk, vertoont je dominante of

onderdanige gedrag. Ieder mens heeft alle gedragingen in

zich en hanteert die al naar gelang de situatie.

*Het Enneagram geeft negen verschillende persoonlijk heids­

typen weer: de gever, de baas en de bemiddelaar bijvoorbeeld.

Het model beschrijft iemands drijfveren en gedrag en

beoogt inzicht te geven in het eigen karakter en de relaties

met anderen. Het Enneagram is ook een middel om meer

zelfkennis te verwerven over eigen kwaliteiten en valkuilen.

Voor schoolleiders is dit van groot belang met name om tot

een goede afstemming te komen in de communicatie met

leerkrachten.

>

Versterk het tea m met de

17k ader prim air ok tober 20 0 9

adve

rten

tie

adve

rten

tie

18

thema _ diversiteit

Conferentie vrouwelijke schoolleiders primair onderwijs _ 5 november 2009 _ Amersfoort

• Ontmoet collega­schoolleiders • Discussieer mee over onderwerpen als talentontwikkeling en authenticiteit• Volg workshops die inspireren • Geniet van live muziek en een borrel

Aanmelden kan tot 1 november aanstaande viawww.avs.nl/conferentievrouwelijkeschoolleiders.

Van Loo stelt dat je de theorieën kunt gebruiken om een

team krachtiger te maken door het inzicht in kwaliteiten

en competenties in te zetten om je doelen te bereiken.

Biemond kijkt daarom met de theorieën in haar achter-

hoofd of er voldoende verschillende type schoolleiders in

een werkgroep zitten. “Schoolleiders mogen zelf kiezen in

welke werkgroep ze willen, maar soms denk ik ‘die school-

leider heeft bepaalde kwaliteiten, laat ik die vragen’. Er

moet voldoende diversiteit inzitten, iemand met een doe-

mentaliteit en een beschouwende blik bijvoorbeeld, om

het een krachtige groep te maken.”

av s - c o n f e r e n t i e v r o u w e l i j k e s c h o o l l e i d e r s

‘Jij bent ons en wij zijn jou: diversiteit en

collectieve professionaliteit’. Deze titel van

de AVS­conferentie voor vrouwelijke school­

leiders op 5 november 2009 geeft exact

aan waar het om gaat: resultaten in onder­

wijsorganisaties zijn altijd het resultaat van

een gezamenlijke inzet. Teamleden kunnen

daar, juist vanuit hun verschillen, elk een

eigen bijdrage aan leveren. Om organi­

satiedoelen te halen, is het wel van groot

belang dat de inspanningen van de diverse

individuen met elkaar in lijn liggen. Het uit­

eindelijke resultaat van een organisatie is

namelijk altijd een collectief resultaat.

Om een divers samengesteld personeels­

bestand binnen de schoolorganisatie

goed te benutten, is het van belang dat

het management aan diversiteitsbeleid

doet. Zonder dergelijk beleid lukt het

niet om medewerkers met verschillende

achter gronden optimaal in te zetten. Naast

diversiteitsbeleid is een tolerante organisa­

tiecultuur van belang, waarin medewerkers

zich gewaardeerd voelen, op hun gemak

en erkend in hun verschillen en overeen­

komsten. Gedeelde organisatiewaarden

en ­normen helpen bij het creëren van zo’n

inclusieve werkomgeving en zorgen boven­

dien voor een sterkere identificatie van

medewerkers met het bedrijf. De derde suc­

cesfactor is heldere communicatie over de

inhoud en doelen van het diversiteitsbeleid,

en de motieven om dit beleid te voeren. Tot

slot is ook het periodiek evalueren van het

beleid cruciaal.

De beschreven onderwerpen lopen als een

rode draad door de conferentie vrouwelijke

schoolleiders 2009. Inleider Betty van

Waesberghe (voorzitter van de Instituuts­

directie van de HAN­pabo) zal bijvoorbeeld

aan de hand van haar persoonlijke loop­

baan haar visie geven op het leren in team­

verband. In de workshops gaat het onder

meer over verandermanagement, samen­

werken vanuit idealisme, socratisch verga­

deren en levensfases als teamkapitaal.

Meer informatie en aanmelden:

www.avs.nl/conferentievrouwelijke

schoolleiders.

Labelen is het gevaar dat het werken met dit soort theorie-

en met zich meebrengt, vinden Van Loo en Biemond. “De

valkuil is dat je voor je het weet altijd in een bepaalde rol

wordt weggezet: jij bent nu eenmaal de baas. Een mens is

meer dan één typering en hij of zij ontwikkelt zich boven-

dien”, legt Biemond uit. Het gevaar is dat een typering een

eigen leven gaat leiden, vult Van Loo aan. “Het kan tot te

grote acceptatie leiden. Ik ben nu eenmaal dit type, dus je

moet me nemen zoals ik ben.”

Gebruik de theorieën alleen tijdens opleiding, coaching

of tijdens teamtrainingen adviseert Van Loo. “Je kunt de

theorie van Belbin gebruiken door je voor een moeilijk

gesprek af te vragen welke rol je in gaat nemen. Maar tij-

dens het gesprek moet je het loslaten omdat mensen dat

altijd aanvoelen. Dan krijg je van die agogisch correcte

zinnen als ‘hoe voelt dit voor jou?’. Mensen haken af als ze

het idee krijgen dat je een lesje opzegt.” _

‘m e n s e n h a k e n a f a l s z e h e t i d e e k r i j g e n d at j e e e n l e s j e o p z e g t ’

19k ader prim air ok tober 20 0 9

thema _ diversiteit

w i s s e l i n g v a n d e w a c h t : f o r s e u i t d a g i n g v o o r k o m e n d e é n g a a n d e s c h o o l l e i d e r s

Naar schatting gaan zo’n 2.200 schoolleiders de komende jaren met (vervroegd) pensioen.

Zo’n directeurenwisseling is pittig, met name voor de nieuwkomer en degene die afscheid neemt.

Een dubbelportret. tekst marijke nijboer

Onderwijspersoneel, waaronder schoolleiders, is gemid-

deld 43,4 jaar en vormt de meest vergrijsde beroepsgroep.

Ruim de helft is 45 jaar of ouder (tegenover 37 procent

van totale beroepsbevolking).* AVS-adviseur Tom Roetert

komt in zijn advieswerk dan ook vaak ‘wisselingen van de

wacht’ tegen. Hij kent de klassieke valkuilen. “Vaak wil

een nieuwe directeur te snel. Alles meteen veranderen

werkt niet; een team heeft een historie.”

Maar het werkt óók niet als de nieuwe directeur teveel

overneemt van zijn voorganger. Neem de administratie.

“Daar is geen enkele standaard voor; die is dus vormgege-

ven door de voorganger. Het is gemakkelijk om zo verder

te gaan, maar dat leidt vaak automatisch tot dezelfde

manier van begroten, omgaan met personeel, enzovoort.

Bovendien neem je dan ook eventuele fouten over.” Het

beste is om alleen de sterke punten over te nemen en de

rest zelf vorm te geven.

Roetert raadt onervaren (aanstaande) directeuren drin-

gend aan om een cursus of kweekvijver te volgen. Daar

leer je niet alleen om op jouw manier te administreren,

maar ook om goed om te gaan met eventuele weerstand

binnen een team. Nog een tip: “Probeer verschillende

malen van school te wisselen, zodat je je nieuwe vaardig-

heden kan toepassen.”

Ook de afzwaaiende directeuren raadt Roetert een cur-

sus aan. “Stoppen met werken heeft een enorme impact.

Hoe ga je dat gat vullen? Dat is binnen het onderwijs een

onderbelicht gebied. Veel mensen gaan bovendien niet

op een leuke manier met pensioen, bijvoorbeeld omdat

zij veranderingen onvoldoende konden bijbenen. Carriè-

res gaan soms uit als een nachtkaars. Werkgevers in het

onderwijs hebben op dat vlak nog heel wat te leren.”

* Cijfers uit 2007, bron SBO/CBS

De kunstvan komenen gaan

‘a l l e s m e t e e n v e r a n d e r e n w e r k t n i e t ; e e n t e a m h e e f t e e n h i s to r i e ’

20

w i s s e l i n g v a n d e w a c h t : f o r s e u i t d a g i n g v o o r k o m e n d e é n g a a n d e s c h o o l l e i d e r s

‘De laatste jaren ging het delegeren me beter af’ Op haar 17e stond Afra van den Brink al voor de klas.

Na 44 jaar in het onderwijs, waarvan de laatste 14 jaar

als directeur van de Tweemaster in Huizen, ging zij

afgelopen juni met fpu.

Foto: Hans Roggen

Haar laatste schooljaar was hectisch:

vanuit het ene pand moesten negen

groepen tijdelijk weg vanwege een

renovatie; de andere locatie was toe aan

een opknapbeurt. Afra van den Brink

was veel tijd kwijt aan logistiek werk en

overleg met gemeente en aannemers.

Daarnaast wilde ze met alle teamleden

nog een beoordelings- en eindgesprek

houden. “Maar wat mij de meeste stress

bezorgde, waren de zieke medewerkers.

Op vele zondagavonden rinkelde de

telefoon. Er waren een paar langdurig

zieken en veel korte ziekteverloven,

waarvoor steeds weer vervanging moest

worden gezocht.”

Meer dan ooit moest ze prioriteiten stel-

len en delegeren. “Voor het inwerken

van startende leerkrachten heb ik een

coach benoemd. Dat had ik veel eerder

moeten doen!”

Laatste sintfeest“Tijdens het laatste schooljaar zeiden

meelevende collega’s: ‘Ach, je laatste

sintfeest, je laatste kerst…’ Het was alsof

ze het over een ander hadden. Tot ik in

januari besefte dat het de laatste keer

was dat ik een tweedaagse cursus met

een vaste groep schoolleiders had. Dat

was voor mij meer beladen dan bijvoor-

beeld het laatste schoolkamp.”

Het ‘super’ afscheidsfeest vergemak-

kelijkte het loslaten. Net als de opvolger

die werd benoemd; een adjunct-di-

recteur onder hetzelfde bestuur. “We

kennen elkaar al heel lang. Het geeft

absoluut vertrouwen om hem nu aan

het roer te zien staan.” Zij sprak het

takenpakket met hem door, maakte een

draaiboek van alle terugkerende activi-

teiten en lichtte het personeelsdossier

toe. “Hij vroeg mij om de gerenoveerde

school te heropenen; heel attent.”

Van den Brink werd directeur toen haar

school fuseerde met een andere school

en combineerde deze taak jarenlang

met lesgeven. Door de jaren heen groei-

de ze in haar rol. “Ik wilde in het begin

overal grip op hebben en alles weten.

Mede door de geluiden vanaf de werk-

vloer kwam ik erachter dat ik te hard

liep. De laatste jaren ging het delegeren

me beter af. Bovendien werd de school

steeds groter en vroeg om een andere

managementstijl.”

Ze ziet stijlverschillen met de jongere

schoolleiders. “Die maken op andere

gronden hun keuze voor deze baan en

hebben meestal al cursussen gevolgd.

Ik was in het begin heel onzeker als

ik een vergadering moest leiden; deze

mensen stáán er gewoon. Ze faciliteren

meer, delegeren beter en zijn beter thuis

in financiële beleidsplannen, progno-

ses en statistieken. Ze beheersen hun

agenda beter en zullen daarom denk ik

hun hoofd beter boven water kunnen

houden.”

Zorgeloos telefoon opnemenHaar tips voor nieuwe schoolleiders:

“Laat je niet overrulen door je eigen

enthousiasme. Zorg voor een referentie-

kader, agendeer privé en zakelijk goed

en blijf jezelf scholen.” En voor wat het

team betreft: “Zorg voor een goede sfeer

maar wees ook duidelijk. Geef medewer-

kers vertrouwen en kijk en luister naar

ze. Vermijd impulsieve gesprekken met

ouders en collega’s; maak afspraken.”

Voorlopig gaat Van den Brink eerst op

vakantie. “Wat er verder op mijn pad

komt zien we wel. En het is heerlijk om

op zondag weer zorgeloos de telefoon op

te nemen.” >

‘ h e t i s h e e r l i j k o m o p z o n d a g w e e r z o r g e lo o s d e t e l e fo o n o p t e n e m e n ’

21k ader prim air ok tober 20 0 9

adve

rten

tie

22

Foto: Cees Elzenga

“Een grote stap,” vindt hij zelf. Maar

hij bracht de nodige bagage mee. “Ik

kwam als ib’er al veel in aanraking met

managementtaken en samenwerkings-

verbanden.” Bovendien volgde hij een

cursus middenmanagement. “Dat vond

ik dermate leuk dat ik dacht: ik waag

de stap.”

Bloemenkamp zocht voor z’n eerste

directeursbaan bewust naar een sterke

organisatie met een persoonlijk karak-

ter. “Daar krijg je de vrijheid om je

eigen school vorm te geven.” Hij kwam

terecht bij Accent, een scholengroep

met 22 basis scholen.

Zijn voorganger ging met fpu na 37 jaar

op dezelfde school, waarvan 24 jaar

als directeur. Ze werkten een aantal

weken samen. De voorganger komt

nog regelmatig even koffiedrinken. “Of

hij de school kan loslaten? Ja hoor, dat

gaat goed. Deze contacten horen bij de

persoonlijke aandacht die men bij dit

bestuur voor elkaar heeft.”

‘Laagdrempelig’ Hij typeert de

school als ‘erg laagdrempelig’. “De

Hoeksteen heeft een dorps karakter; de

betrokkenheid van ouders en collega’s

is groot. We geven veel aandacht

op sociaal en pegagogisch gebied;

willen het beste in kinderen naar

boven halen. Dat schoolklimaat is te

danken aan mijn voorganger. We staan

onderwijskundig goed aangeschreven

en het pand is in uitstekende staat. Ik

ben dus in een gespreid bedje gekomen.”

De nieuwe directeur wil dan ook

geen radicaal andere accenten leggen.

Hij heeft inmiddels buitenschoolse

opvang opgezet en wil de zorg verder

verbeteren. “Passend onderwijs komt

eraan en dat traject wil ik goed

uitvoeren binnen de school.”

Wel wil hij op onderwijskundig gebied

de komende jaren een ‘flinke slag’

maken. “We gaan naar handelingsge-

richt werken en daarover met het hele

team een scholingsprogramma volgen.

Aan teamscholing is de laatste jaren

niet veel gebeurd.”

De nieuwe positie is wel even wennen.

“Ik ben nu eindverantwoordelijk voor

alles. Je moet overal een mening over

hebben en jij beslist. Gelukkig is er bij

Accent veel duidelijkheid en ruimte

voor ondersteuning. Ik heb een ervaren

directeur als coach. En de voorzitter van

het College van Bestuur kwam een paar

keer langs om te kijken hoe het ging en

waar ik tegenaan liep. Heb ik specifieke

vragen, dan krijg ik deskundig advies

van het stafbureau.”

Groentje Zelf ziet hij geen grote

stijlverschillen tussen ervaren en

beginnende schoolleiders. “Maar ik

denk dat mijn generatie wel meer

evalueert: waar liggen de knelpunten?

Wij hebben ook geleerd om kritisch naar

ons eigen handelen te kijken. Misschien

denken wij ook wat meer vanuit de

ouders. Maar ik mis nog wel een stukje

levenservaring. Dat merk ik bijvoorbeeld

in het omgaan met bureaucratische

instanties zoals de gemeente. Je zit als

groentje aan tafel, wilt dingen meteen

geregeld hebben. Een ervaren rot denkt

eerder: dat komt wel.”

Zijn tip voor collega-starters is om te

blijven denken vanuit je onderwijsvisie

en de schoolorganisatie. “Luister goed

naar je team. Het is bijvoorbeeld beter

dat zijzelf de behoefte gaan voelen om

zich te scholen, dan dat jij daarmee

komt.” En: “Laat je goed begeleiden en

kijk kritisch naar jezelf.” _

Kijk voor AVS­aanbod zoals de training

‘Afscheid nemen van je team’ of de minileer­

gang ‘Startende directeuren’ op www.avs.nl/

professionalisering/schoolforleadership/

cursusaanbod20092010.

thema _ diversiteit

‘Je krijgt de vrijheid om je eigen school vorm te geven’

Jeroen Bloemenkamp (33) stond zeven jaar voor de

klas. Na nog een jaar als intern begeleider werd hij

directeur op De Hoeksteen in Groenlo.

‘ i k m i s n o g e e n s t u k j e l e v e n s e r v a r i n g ’

23k ader prim air ok tober 20 0 9

thema _ diversiteit

mu lt i c u lt u r eel t e a m v erg t a n d er e m a nier va n l ei d in g g e v en

Allochtonen zijn ondervertegenwoordigd in de lerarenkamer, ten opzichte van het aantal

allochtone leerlingen. Schoolleiders ervaren die cijfers niet als problematisch, want ‘alle

leerkrachten kunnen leren over de culturele achtergrond van hun leerlingen’. Wel willen

directeuren goed leidinggeven aan teamleden van een andere afkomst. tekst luutje niemantsverdriet

“Accepteren als volwaardige collega’s en volledige scholing

en professionalisering bieden.” Dat antwoordt Jan Bak op

de vraag hoe je als manager zo’n cultuur in je school kunt

creëren dat allochtone leerkrachten ook echt een plek krij-

gen in de organisatie.

Bak is bovenschools directeur van de Lukasschool in

Utrecht, met vestigingen in onder andere de multicultu-

rele wijk Kanaleneiland-Noord. De school heeft 15 alloch-

tone medewerkers in dienst.

Een multicultureel team vereist ‘absoluut’ een andere

manier van leidinggeven, vindt Bak. “Autochtone mede-

werkers kun je directer aanspreken en je kunt van hen

ook een direct antwoord verwachten. Bij allochtonen kun

je niet met de deur in huis vallen en dat is een wezenlijk

verschil. Allochtonen voelen meer een barrière rich-

ting leidinggevenden en trekken zich sneller terug. Om

daarmee om te gaan kunnen schoolleiders zich scholen,

bijvoorbeeld met een cursus gesprekstechnieken. Bijna

al onze leidinggevenden hebben dat gedaan. Zelf probeer

ik in de omgang laagdrempelig te zijn, wat sneller op een

allochtone medewerker af te stappen als er iets speelt of

gewoon eens een praatje te maken.”

Foto’s: Rob Niemantsverdriet

Spe len

24

Kwaliteit Ondanks de ‘zwarte’ leerlingenpopulatie op de

Lukasschool, vindt Bak het niet nodig extra actie te

ondernemen op werving van allochtone leerkrachten.

Autochtone leerkrachten kunnen net zo goed over andere

culturen leren, zo stelt hij. Bij werving letten schoollei-

ders vooral op kwaliteit: kwalificatie, inzicht in primair

onderwijs en betrokkenheid bij leerlingen. Bij dat laatste

hebben allochtone sollicitanten soms een streepje voor,

maar volgens Bak geven allochtone ouders af en toe zelf de

voorkeur aan Nederlandse leerkrachten. Want dan leren

hun kinderen beter Nederlands.

Directeur Fred de Kok van obs De Panda, ook in Kanalenei-

land-Noord, zou graag een Turkse leerkracht aantrekken

en let daar bij sollicitaties ook op. “Maar ik ga niet iemand

geforceerd aanstellen. We kijken in de eerste plaats of

iemand bij onze pedagogische visie van vreedzame school

past en die kan delen. Wij hanteren voor iedereen dezelfde

criteria.” De schoolbevolking van De Panda is nagenoeg

100 procent allochtoon en van de 33 medewerkers zijn er

zes van Marokkaanse afkomst. Ondanks dat hij nooit zou

selecteren op hun achtergrond, ziet De Kok wel de meer-

waarde. “Zij vormen een aanspreekpunt voor ouders. Eén

van hen is belast met ouderparticipatie en is daar een dag

per week voor vrijgeroosterd. In het team hebben zij een

waardevolle inbreng vanuit hun culturele achtergrond. Zij

leren ons bijvoorbeeld hoe je om kunt gaan met de rama-

dan en het Suiker- en Offerfeest.”

Meerwaarde Zowel Jan Bak als Fred de Kok benadrukken dat op hun

scholen allochtone en autochtone leerkrachten op dezelfde

manier werken. Sarita Tahloe-Jairam van het onderwijsad-

viesbureau Lifetime Learning Consultancy komt in haar prak-

tijk wel verschillen tegen. Tahloe pleit voor meer aandacht

voor diversiteit en voor erkenning van de meerwaarde

ervan. De schoolleider kan maar het beste op de verschil-

len inspelen, meent zij. “Het verschil is er bijvoorbeeld in

pedagogisch inzicht en dat wordt door de cultuur mee-

gegeven. Bij autochtonen scoort autonomie heel hoog als

onderwijsdoel en in andere culturen juist laag. Die hebben

prestatie heel hoog staan. Surinaamse leerkrachten krij-

gen vaak te horen dat ze te streng zijn. Dan is er al sprake

van een botsing. Het gaat er niet om welke pedagogische

visie juist is of niet juist, maar om de verschillen die in de

cultuur zitten. Daarmee kun je spelen. Als je de dialoog

aangaat in plaats van discussies te voeren, kun je gaan

samenwerken en heel veel van elkaar leren. Daar word je

als team en als (zwarte) school sterker van.”

Een schoolleider die leidinggeeft aan een multicultureel

team moet de culturele achtergronden van de leerkrach-

ten kennen en daar open voor staan, vindt Tahloe. Zij

komt zelf uit de bankwereld, maar geeft nu communica-

tietrainingen in het onderwijs. Ze heeft altijd nog de ambi-

tie zelf schoolleider te worden. Tahloe: “De schoolleider

moet situationeel kunnen leidinggeven in een sturende

dan wel coachende rol. Allochtonen zijn gewend te doen

wat ze wordt opgedragen en nemen zelf weinig initiatief.

Een schoolleider kan daar sturing aan geven door leer-

krachten steeds vrijer te laten. Net zolang totdat zij weten

dat de verantwoordelijkheid bij hen ligt, want dat is vaak

waar zij bang voor zijn. Autochtonen doen veel meer uit

zichzelf. Die zouden bijvoorbeeld maatje kunnen worden

van een allochtone collega en zo zijn of haar zelfverze-

kerdheid vergroten.”

‘a l lo c h to n e n vo e l e n m e e r e e n b a r r i è r e r i c h t i n g l e i d i n g g e v e n d e n e n t r e k k e n z i c h s n e l l e r t e r u g ’

Spe lenverschillen

>

25k ader prim air ok tober 20 0 9

adve

rten

tie

adve

rten

tie

26

thema _ diversiteit

‘e e n g o e d b e s t u u r i s e e n d i v e r s b e s t u u r ’

Vooralsnog blijft het aantal allochtone leerkrachten

ver achter bij de hoeveelheid allochtone leerlingen. Het

percentage allochtone schoolleiders blijft landelijk gezien

zelfs steken op één. Pleitbezorgers van een hogere instroom

van allochtonen in het onderwijs, zoals het Sectorbestuur

Onderwijsarbeidsmarkt (SBO), zien het lerarenteam idealiter

als afspiegeling van de leerlingenpopulatie. Het SBO geeft

daar grofweg drie argumenten voor: het lerarentekort, de

behoefte van allochtone leerlingen aan rolmodellen en de

bijdrage die talentvolle allochtonen kunnen leveren aan de

kwaliteit van het onderwijs.

Ook op het niveau van schoolbesturen en Raden van Toezicht

zijn allochtonen zeker nog niet ruim vertegenwoordigd. In 2007

hadden 250 van de 10.000 schoolbestuurders een bi­culturele

achtergrond. Een jaar geleden heeft staatssecretaris Dijksma

de Taskforce Diversiteit Schoolbesturen ingesteld om dit

percentage omhoog te krijgen. Voor het einde van dit jaar

wilde ze daar circa 25 allochtone schoolbestuurders bij

hebben. De taskforce heeft als taak actief naar vacatures te

zoeken, potentiële schoolbestuurders te werven en die twee

vervolgens bij elkaar te brengen.

De taskforce wordt ondersteund door het SBO en werkt

vanuit het motto: ‘Een goed bestuur is een divers bestuur’.

“Het gaat nog niet vanzelf, maar we merken dat de vacatures

gemakkelijker onze kant op komen”, zegt het Bruno Bruins,

voorzitter van de taskforce. “We hebben het eerste half jaar

gebruikt om goed bekend te raken en discussie met het

onderwijs te voeren. Aan goede kandidaten geen gebrek.

Op dit moment zijn we bezig met plaatsingen. De eerste tien

van het beoogde aantal is intussen gehaald. Vaak duurt de

periode tussen vacature en benoeming een aantal maanden.

Daarom gaat de taskforce tot volgend jaar zomer door.”

Werken in het onderwijs kan voor allochtonen ook aan-

trekkelijker worden als scholen hen beter verwelkomen.

Dat geldt zeker voor stagiaires. Sarita Tahloe: “Allochtone

pabo-studentes hebben vaak thuis ook al verantwoorde-

lijkheden. Daardoor is zo’n meisje bijvoorbeeld niet stipt

kwart voor acht op de stageschool. En ook al zijn haar les-

sen goed, ze krijgt toch een negatieve beoordeling, omdat

ze haar afspraken niet nakomt. Ze wordt niet echt opgeno-

men in het team, is een vreemde eend in de bijt. Zij denkt:

‘ik werk toch keihard’, maar haar collega’s hebben geen

idee van haar leefpatroon. Dat is een culturele botsing en

zo duw je de studente van je af.”

Kruidenier houdt zich op de pabo bezig met diversi-

teit. De opleiding houdt bijvoorbeeld rekening met de

ramadan door de introductieweek te verschuiven. “Daar

bied je ruimte voor, want je wilt toch dat ze zich met de

school verbonden gaan voelen.” Allochtone eerstejaars

krijgen extra lessen Nederlands en extra begeleiding bij

het doornemen van de stof en het studieprogramma. Er

is aandacht voor de meerwaarde die studenten kunnen

hebben, omdat ze twee culturen kennen. Kruidenier:

“We kijken ook hoe we zelf onze lessen geven en betrap-

pen onszelf ook wel eens op eenzijdigheid. Daarom scho-

len we onze docenten op communicatie en diversiteit.” _

m e e r w e t e n ? www.diversiteitinschoolbesturen.nl

‘ b i j a u to c h to n e n s c o o r t a u to n o m i e h e e l h o o g a l s o n d e r w i j s d o e l e n

i n a n d e r e c u lt u r e n j u i s t l a a g ’

Stagiaire ‘te gast’ Zonder allochtone studenten uiteraard geen allochtone

leerkrachten. Ook docent Ria Kruidenier van de christe-

lijke pabo Inholland in Rotterdam ervaart onder hoe moei-

lijk het is allochtone stagiaires op christelijke scholen

geplaatst te krijgen. “Ook als ze geen hoofddoek dragen of

andere uiterlijke tekenen van hun godsdienst tonen. Het

argument is dan: ‘ze kunnen geen dagopening doen of

Bijbelverhaal vertellen’.

Terwijl ze zich tijdens de opleiding wel in de godsdienst

hebben verdiept. Ik zeg dan: ‘je hoeft ze niet meteen in

dienst te nemen, maar laat ze stage lopen en een idee krij-

gen over de manier waarop jullie werken’. Haal ze als gast

binnen om dat mee te maken.”

(De school op de foto’s komt niet in het artikel voor.)

27k ader prim air ok tober 20 0 9

adve

rten

tie

adve

rten

tie

28

zo k an het ook _ good pr ac tice

Scholen voor primair onderwijs lopen vaak tegen min of meer dezelfde

problemen – of kansen – aan. De aanpak kan bijzonder zijn en voor meerdere

scholen nuttig. Brede school Groot Nijeveld uit Nijmegen ontwikkelde samen

met welzijnsorganisatie Tandem een aanvulling op de methode Piramide

(VVE). Daarbij worden de – veelal allochtone – ouders voorgelicht over de

thema’s waar hun kinderen op school mee bezig zijn. tekst winnie lafeber

Directeur Ad Korsmit van Groot Nijeveld

over hoe het begon: “Een paar jaar geleden

waren er vanuit het Rijk diverse stimule­

ringsmaatregelen op gebied van Voor­ en

Vroegschoolse Educatie (VVE) om de

samenwerking tussen peuterspeelzalen en

de onderbouw van de basisschool te ver­

beteren. Via de onderwijskansensubsidies

was het mogelijk de methode Piramide

(Cito) aan te schaffen voor peuters en groep

1 en 2. Vooral leerlingen met een taal­ en/of

een ontwikkelingsachterstand hebben veel

baat bij deze methode. Nadat de leidsters

en leerkrachten de driejarige training had­

den voltooid, kregen we het ‘Piramidekeur­

merk’. Toch waren we niet tevreden over

de ouderbetrokkenheid en toen er extra

subsidie voor een kwaliteitsimpuls kwam

hebben we op eigen

initiatief besloten,

samen met welzijns­

organisatie Tandem,

zelf een aanvullende

leergang te schrijven.

‘Piramide thuis’ was

geboren.”

‘Piramide thuis’

wordt, hoewel de

naam anders doet

vermoeden, op

school gegeven.

De (allochtone én

autochtone) ouders

komen eens per

maand op een dins­

dagmiddag naar

school en horen welk

thema uit de methode – zoals ‘kleding’,

‘huis’ of ‘water’ – de komende vier weken

op het programma staat. Twee leerkrachten

geven, samen met een Turkse en Marok­

kaanse medewerker van Tandem, voor­

lichting over wat de ouders thuis met de

kinderen kunnen doornemen. Ze krijgen

ook een boekje met suggesties mee waarin

een woordenlijst, spelletjes en verhaal­

tjes staan. Vervolgens doen de ouders

samen met hun kind(eren) een activiteit,

bijvoorbeeld knutselen of naar de kinder­

boerderij. Daarbij gaat het om de interactie

tussen ouders en kind. Zo nodig komen de

medewerkers van Tandem bij de ouders

thuis. Directeur Korsmit: “Het is natuurlijk

een enorm voordeel dat zij de taal van de

ouders spreken. We zien de opkomst van

allochtone ouders dan ook toenemen:

gemiddeld is dat nu 50 procent! Dat is

ongekend veel voor een achterstandswijk.”

Maar de methode werpt nog meer vruchten

af. Korsmit: “Niet alleen de ouderbetrok­

kenheid neemt toe, maar ook de vaardig­

heden van de ouders om samen met hun

kinderen aan de slag te gaan. Een moeder

weet precies waar het over gaat als het

kind met iets thuiskomt en dat vinden de

kinderen enorm leuk. Het is ook zeker een

kwaliteitsimpuls voor de kinderen. Bij de

laatste Cito­toetsen zaten we op het lande­

lijke gemiddelde van alle scholen, terwijl

wij als school in een ‘aparte categorie’ zit­

ten. Inspecteurs die geweest zijn, waren

zeer onder de indruk van ons taalniveau.

Daar zijn we trots op!”

Binnen­ en buitenlandse (Duitsland, Ver­

enigde Staten, Japan) geïnteresseerden

in de methode Piramide (thuis) komen op

basisschool Groot Nijeveld kijken hoe de

methode in praktijk wordt gebracht. Van

het Cito krijgt de school als ‘tegenpresta­

tie’ jaarlijks voor 2.000 euro aan Piramide­

materialen (prentenboeken, praatplaten).

Korsmit: “Het is een schot in de roos

geweest om ouders op deze manier bij de

school en het leerproces te betrekken.” _

m e e r w e t e n ?www.vsmareland.nl en

www.stichtingtisento.nl

Ook een creatieve aanpak op uw school?

Mail naar communicatie@avs.nl o.v.v.

‘Zo kan het ook’.

ouders betrekken bij wat kinderen leren

Een Piramide thuismiddag op basisschool Groot Nijeveld

29k ader prim air ok tober 20 0 9

achtergrond

n a a r en g el s vo o r b eel d

Koppel een zwakke school aan een sterke school en verbeter daarmee de kwaliteit op beide

scholen. Dat is het idee achter de – nog in de kinderschoenen staande – pilot Twinning van de

PO­Raad. Een vergelijkbaar traject in Groot­Brittannië laat zien dat dit principe succesvol kan

zijn. Hoe gaat dat daar in zijn werk en is Nederland er al rijp voor? En: loont samenwerken beide?

tekst susan de boer en daniëlle arets

Sterke school

In de Kwaliteitsagenda PO is een van de onderdelen ‘Leren

van elkaar’. Scholen kunnen elkaar ondersteunen bij het

verbeteren van het onderwijs in de basisvaardigheden taal

en rekenen en zo gezamenlijk de kwaliteit van het onder-

wijs op alle scholen verder verbeteren. Meestal vindt dat

samenwerken binnen deze taal- en rekenverbetertrajecten

plaats in een netwerkverband, met meerdere scholen. De

PO-Raad wil nu stimuleren dat een schoolleider van een

zwakke school zich laat ondersteunen door een collega

van een sterke school. In Groot-Brittannië is daarmee

ervaring opgedaan en blijken beide scholen ervan te

profiteren.

Sterke schoolEen sterke school is een school die minimaal drie jaar

achtereen bovengemiddelde leerprestaties laat zien. Dat

is de definitie die de Inspectie van het Onderwijs dit

voorjaar in het rapport ‘De sterke basisschool’ formu-

leerde. Deze bovengemiddelde opbrengsten moeten zijn

vastgesteld op grond van harde toetsgegevens zoals de

Cito Eindtoets. Volgens deze definitie is 7 procent van de

basisscholen in Nederland ‘sterk’. De inspectie constateert

dat opbrengstgericht werken op sterke scholen verder is

ontwikkeld dan op andere scholen. Alle sterke scholen

scoren voldoende op de indicatoren van het didactisch

handelen van de leerkracht, vrijwel alle sterke scholen

als rolmodelhebben een leerstofaanbod taal en rekenen tot en met het

niveau van leerjaar 8 en ‘taal’ is afgestemd op eventuele

taalachterstanden. De specifieke succesfactoren van sterke

scholen zijn volgens een literatuuronderzoek dat de Uni-

versiteit van Twente uitvoerde een positieve schoolcultuur,

uitvoerige evaluaties, gestandaardiseerde instructie en

curricula, sterk leiderschap en professionele en positief

ingestelde leerkrachten. Deze aspecten stemmen globaal

overeen met de kenmerken van sterke scholen in het

inspectieonderzoek.

Scholen die in drie opeenvolgende jaren te lage eindop-

brengsten laten zien, zijn volgens de inspectie zwak en

worden onder geïntensiveerd toezicht gesteld. Een school

wordt zeer zwak genoemd als daarnaast het onderwijspro-

ces of de zorg en begeleiding voor kinderen op belangrijke

punten falen. De school wordt onder sterk geïntensiveerd

toezicht geplaatst en moet binnen een afgesproken ter-

mijn verbeteren. Risicofactoren liggen zowel in het onder-

wijsproces zelf, zoals onvoldoende leerstofaanbod, als in

contextfactoren als schoolleiding en leerling-populatie.

Het is altijd een combinatie van verschillende risicofac-

toren die een school zeer zwak maakt. Zwak presterende

scholen hebben vaak geen goed functionerend systeem

van kwaliteitszorg, schrijft het onderzoeksinstituut

ITS in Nijmegen in 2008 in het onderzoeksrapport ‘De

beleidscontext van zwak presterende scholen’. Ander

30

– buitenlands – onderzoek wijst zwak leiderschap aan als

de belangrijkste oorzaak van slechte schoolprestaties. In

de meeste gevallen hebben zwakke scholen hulp nodig om

er weer bovenop te komen.

Support federations In Groot-Brittannië wordt gepoogd om zwakke scholen

uit het slop te trekken door ze te koppelen aan een sterke

school. In het in mei verschenen boek System Leadership in

Practice beschrijven de Britse onderzoekers Rob Higham,

David Hopkins en Peter Matthews voorbeelden van deze

support federations, waarbij een sterke school een zwakke

school in raad en daad terzijde staat. Het verschil tussen

een sterke en een zwakke school heeft volgens de auteurs

veel te maken met goed leiderschap. Vanuit die gedachte

is in Groot-Brittannië in het voortgezet onderwijs geëxpe-

rimenteerd met een vorm van ondersteuning waarbij een

sterke school – de ‘lead school’ – een zwakke school – de

‘partnerschool’ – gedurende een periode van drie jaar zeer

intensief begeleidt. Sinds 2002 zijn dergelijke federations

zelfs voorzien van wettelijke kaders. Een federatie van een

zwakke en sterke school mag sindsdien wettelijk functio-

neren onder een gezamenlijk bestuur, budgetten mogen

bij elkaar gevoegd worden en misschien wel het belang-

rijkste: de schoolleider mag verantwoordelijk gesteld wor-

den voor beide scholen. Ook zaken als verbeterdoelen en

een tijdsplanning worden contractueel vastgelegd.

c h a lv e d o n e n b a r s ta b l e

In 2005 werd een hard federation gesloten tussen

de Britse Chaveldon en Barstable school. De slecht

presterende Barstable school vroeg na jaren van slechte

schoolprestaties hulp aan de nabij gelegen, goed

presterende Chaveldon school. Aanvankelijk werden

de leiders van beide scholen geacht samen het bestuur

te runnen, maar al na een half jaar werd besloten een

overkoepelende leider aan te stellen. Schoolleider

Alan Roach voerde consequent veranderingen door

die Barstable uit het slop moesten trekken; zo kregen

leerkrachten van Barstalbe bijscholing van het team van

de Chaveldon school. Bovendien trokken maar liefst 22

medewerkers zich na de samentrekking terug, waardoor

problemen van overbezetting en overschreden budgetten

vanzelf werden opgelost. Binnen een jaar tijd scoorde

maar liefst 12 procent van de leerlingen beter op de

standaard toetsen dan het jaar daarvoor.

i n d e m e e s t e g e v a l l e n h e b b e n z w a k k e s c h o l e n h u l p n o d i g o m e r w e e r b o v e n o p t e ko m e n

In de pilot waren de lead schools scholen met een verge-

lijkbare leerling-populatie die zelf kort daarvoor een

belangrijke verbeterslag hadden gemaakt en daarbij een

duidelijk programma hadden ontwikkeld. De schoolleider

van de sterke school werd schoolleider van beide scholen,

waarbij meestal de adjunct van de sterke school als een

soort interim op de zwakke school aan de slag ging. De

directeur van de zwakke school trok zich terug of ging als

adjunct aan de slag op de lead school. Behalve een overkoe-

pelend leiderschap is het ook mogelijk dat twee school-

leiders gezamenlijk proberen om op basis van uitwisseling

van kennis en kunde de partnerschool vooruit te helpen.

SuccesfactorenHet succes van een federation is volgens Higham, Hop-

kins en Matthews voor een groot deel afhankelijk van

leiderschapspraktijken. De belangrijkste is dat het

management een duidelijke strategie uitzet, waardoor de

teams van beide scholen weten wat de lange termijn visie

is. Ook moet de organisatie ontwikkeld worden, door bij-

voorbeeld het installeren van regulerende maatregelen als

tijdsschema’s en het monitoren van leerlingen. Daarnaast

is het ontwikkelen van mensen een belangrijke voor-

waarde. Leerkrachten van de lead school trainen het team

van de partnerschool. Een andere voorwaarde voor succes

is dat de partnerschool echt wil. Het wordt namelijk een

pijnlijk proces. Na de analyse van sterke en zwakke kanten

formuleren schoolleider en team een visie en een prakti-

sche invulling daarvan. Het personeel professionaliseert

zich, onder meer door het curriculum en de instructie te

standaardiseren. Tegelijk vindt schoolontwikkeling plaats

door data te verzamelen en door best practices van de lead

31k ader prim air ok tober 20 0 9

adve

rten

tie

32

school op bijvoorbeeld ict-gebied over te nemen. De ‘inte-

rim’ zorgt ervoor dat het team zich zo snel mogelijk mede-

verantwoordelijk voelt voor de gehele schoolorganisatie.

Na drie jaar is op de partnerschools een stijgende lijn te zien

in de opbrengsten, die ook voortzet nadat de lead school ze

heeft losgelaten.

Maar ook de lead school profiteert: doordat de leerkrachten

van de lead school worden ingezet als coaches van collega’s

op de partnerschool ontwikkelen zij zich ook verder in

hun vak. Bovendien kan de lead school methodieken en

werkwijzen die de school sterk gemaakt hebben toetsen

door ze ook in de zwakke school te gebruiken. Daaruit

vloeit kennis voort die er in nogal wat gevallen toe leidt

dat de lead school een herziening van de werkwijzen

doorvoert, waardoor ze zelf ook weer een ontwikkeling

voorwaarts doormaakt. Tot slot ontstaan tijdens het wer-

ken met een partnerschool nogal eens nieuwe inzichten en

nieuwe ideeën bij beide scholen die ze vervolgens samen

verder ontwikkelen. Ook een sterke school heeft per slot

van rekening altijd minder sterke kanten…

Scholenmatch in Nederland?Nederlandse zwakke scholen die hun onderwijs ingrijpend

moeten verbeteren, huren daarvoor meestal een externe

adviseur in. Alex de Bruijn, directeur van de School met

de Bijbel in Noordeloos (Zuid-Holland), behorend tot de 7

procent sterke scholen, vindt het jammer als de kennis en

de mogelijkheden van het team niet goed worden benut.

“Ik zie de school als een leergemeenschap. Als het eigenaar-

schap bij de collega’s ligt zal het ontwikkelingsproces snel-

ler en beter verlopen. Een directeur van een sterke school

zou je daarom inderdaad zoals in Groot-Brittanië als ‘inte-

rim’ op een zwakke school kunnen inzetten.”

Het is ook lang niet altijd de schoolleider die de

zwakke schakel is, zegt Klaas van Riet. Zijn school,

Noorderbreedte in Veendam, bleek in 2006 ‘zeer zwak’.

“We gaan weer omhoog, gelukkig. Er is weer elan. Of dat

ook met een collega-schoolleider was gelukt zoals bij het

principe van twinning weet ik niet. Misschien als het echt

om een vergelijkbare situatie gaat.” Van Riet heeft voor

collega-schoolleiders een presentatie gegeven over de

manier waarop Noorderbreedte het onderwijs heeft verbe-

terd. “Andere schoolleiders gaven aan dat ze daardoor een

nieuwe kijk op hun eigen school kregen.” Maar school-

leiders zitten lang niet allemaal te wachten op ‘leren van

elkaar’, zegt Dino Andriol van De Braskörf in Veendam,

die samen met 22 scholen deelneemt aan het drie jaar

durende regionale traject ‘Duurzaam leren in de Veen-

koloniën!’. Dit regionale project verbindt de agenda’s van

verschillende overheden en schoolbesturen en verschil-

lende lopende projecten. Andriol vindt dat samenwerken

vaak blijft hangen in het uitwisselen van verhalen: hoe

doe jij het, hoe doe ik het. Volgens hem is een-op-een-on-

dersteuning met behulp van een expert kansrijker, onder

de voorwaarde dat er heel duidelijk wordt afgesproken

welke doelen er beoogd worden. “Een bestuur dat ik ken

heeft een onderwijskundig adviseur die scholen onder-

steunt en zo preventief kan werken. Je moet een zwakke

schoolleider ondersteunen, niet wegsturen.”

Twinning“Ik herken wel dat zwakke scholen liever voor een externe

adviseur kiezen”, zegt Anneke van der Linde, projectleider

van het programma zeer zwakke scholen van de PO-Raad.

“Een externe adviseur is duur, maar je verwacht dat je

kwaliteit krijgt. Zomaar een collega-schoolleider inschake-

len is niet het eerste waar je als zwakke school aan denkt.”

Met het programma ‘Goed worden en goed blijven’ dat

afgelopen voorjaar van start ging, wil de PO-Raad besturen

van zeer zwakke scholen ondersteunen bij het versterken

van de onderwijskwaliteit. Twinning is een onderdeel van

dit programma. De PO-Raad verwacht dat dit onderdeel,

mits er een goede match tot stand komt, ook in Nederland

succesvol kan zijn. “Wij zijn in gesprek met verschillende

organisaties om het project verder uit te werken”, zegt Van

der Linde. “Scholen die belangstelling hebben om deel te

nemen, zowel (zeer) zwakke als ‘sterke’ scholen, kunnen

zich daarvoor bij de PO-Raad aanmelden.” _

m e e r w e t e n ?Twinning: Anneke van der Linde, a.vanderlinde@poraad.nl,

tel. 030­3100933

‘Elke school een TOPschool’, David Hopkins, www.avs.nl/

vereniging/publicatiesenproducten/publicaties

Het eerstvolgende Onderwijscafé van de AVS, PO­Raad en

VO­raad, op 4 november aanstaande, staat in het teken

van zwakke scholen. Meer informatie volgt binnenkort op

www.hetonderwijscafe.nl.

achtergrond

‘s c h o o l l e i d e r s z i t t e n l a n g n i e t a l l e m a a l t e w a c h t e n o p l e r e n v a n e l k a a r ’

33k ader prim air ok tober 20 0 9

maandagThings to do today

08.15 Ouders/kinderen welkom heten

bij de voordeur

08.30 Post/mail doornemen

08.45 Rondleiding/kennismakingsgesprek

ouders nieuwe leerling

09.30 Afspraak met consulent OBD:

scholing 2009/2010

10.00 Pauze

10.15 Overleg ‘Brede Schoolnetwerk’

11.30 Post/mail afhandelen

12.00 Pauze

13.00 Functioneringsgesprek leerkracht

14.00 Schrijven plan van aanpak

‘Zelfstandig werken’

15.00 Rondje door de school

15.45 Teamvergadering

t im e m a n a g e m en t d e s k u n d i g e n ee mt a g en da o n d er d e l o ep

Noël Minnes is directeur van openbare basisschool De Peppelaer in Haarlem, een buurtschool

met 285 kinderen. Op verzoek van Kader Primair houdt hij twee dagen lang een dagboek

bij van zijn activiteiten. Wat heeft hij gepland en wat is ervan terechtgekomen?

Aan time managementdeskundige René van Kralingen vervolgens de vraag of en hoe

Minnes (nog) slimmer kan werken. tekst eric went

Slim(mer) werken

Werkelijk verloop maandag

08.30 Noël Minnes: Er is een zieke leerkracht, dus moet

ik voor vervanging zorgen. Ook moet de ziekmelding

administratief worden verwerkt. Maar er is geen internet.

Daardoor start het geplande kennismakingsgesprek met

de ouders van een nieuwe leerling vijf minuten later dan

gepland.

9.30 De afspraak met de consulent OBD over scholing kan

gewoon volgens schema plaatsvinden, maar de pauze gaat

eraan. Vanwege de storing in het netwerk zoek ik contact

met de netwerkbeheerder. Zij vraagt of ik een aantal han-

delingen kan verrichten. Zo moet ik het modem aan- en

uitzetten en de server herstarten.

René van Kralingen: Dit soort situaties is niet te vermijden. Zorg

daarom altijd dat een agenda buffers bevat voor onverwachtse

zaken. Want nu fungeert de geplande pauze als buffer.

10.15 Het overleg ‘Brede Schoolnetwerk’ gaat gewoon

volgens de oorspronkelijke planning door en om 11.30 uur

handel ik mijn post af. Maar nu snoept een spontaan over-

leg, dit keer met een aantal leerkrachten om een voorstel

voor de teamvergadering voor te bereiden, een half uur

van mijn pauze af.

Had dit niet geplande gesprek ook later kunnen plaatsvinden?

14.00 Het regent klachten over vliegen in het gebouw.

Ik zoek daarover contact met verdelgingsbedrijven. Aan-

sluitend heb ik overleg met de netwerkbeheerder over de

oorzaak van de internetstoring. Daardoor komt er niets

meer van schrijven aan het plan van aanpak ‘Zelfstandig

werken’.

15.00 Ik maak mijn rondje door de school en start vervol-

gens op tijd met de teamvergadering.

Verstandig is het om een leerkracht verantwoordelijk te maken

voor deze teamvergadering en zelf geen eigenaar/beheerder van

dit soort overlegmomenten te worden. Timemanagement bestaat

namelijk in essentie uit kiezen, jezelf organiseren en beïnvloeden.

Beïnvloed medewerkers door taken bij ze neer te leggen waar zij

talent voor hebben.

17.15 Tijd om op te ruimen en daarna naar huis.

reportage

34

dinsdagThings to do today

08.15 Ouders/kinderen welkom heten bij de voordeur08.30 Post/mail doornemen09.00 Overleg met leerkrachten groep 7 en IB over voorlopig advies VO10.00 Pauze en post/mail beantwoorden10.30 Directieoverleg, lopende zaken en onderwijskundig

11.30 Mail beantwoorden12.00 Pauze13.00 Stukken voorbereiden t.b.v. MR-vergadering, aanpassen schooljaarverslag13.30 Afspraak met bedrijf om geluidsapparatuur aan te schaffen

14.15 Afwikkeling financiën/facturen etc.15.30 Afspraak met stuurgroep Vreedzame School, voorbereiding voor studiedagen16.30 Ingelaste spoedafspraak over de herinrichting van het schoolplein, met gemeente en buurtvereniging

Werkelijk verloop dinsdag

08.30 Een leerkracht meldt dat een leerling niet aanwe-

zig is, op de dag dat een verlofaanvraag is afgewezen. Ik

probeer de ouders te bellen maar zij zijn niet thuis, dus

neem ik contact op met Bureau Leerplicht. Aansluitend

komt de coördinator van de overblijf langs om te overleg-

gen over een brief als betalingsherinnering. Ze heeft zelf

een opzet gemaakt die we bespreken en vervolgens zal zij

de betalingsherinnering aanpassen.

Heel goed. Gedaan is gedaan. Laat de coördinator die aanpas-

sing inderdaad zelf doen. Als directeur moet je kiezen. De kans

is anders groot dat je je verliest in details.

Het overleg met leerkrachten van groep 7 en de interne

begeleiding over het voorlopig vo-advies komt niet in

gevaar. Daarna beantwoord ik wat mailtjes.

10.30 Het directieoverleg loopt uit. Dat komt omdat we

een aantal keer gestoord worden door telefoontjes, van

leveranciers, ouders en het bestuur. Vaak zit er aan zo’n

telefoontje een (administratieve) afhandeling vast. In de

meeste gevallen maak ik de afspraak dat ik later terug-

bel. Het telefoon- en mailverkeer levert in het algemeen

veel storing op in de productiviteit. Omdat de school

geen administratief medewerker heeft, komen deze tele-

foontjes bij mij terecht en moet ik deze op één of andere

manier afhandelen.

In veel gevallen is het verstandig belafspraken te maken of een

vaste beldag te hanteren. Als dat niet kan, is een voicemail

aan te raden. Op momenten die jou uitkomen, kun je reageren.

Verstandig is daarnaast voor het directieoverleg een voorzitter

aan te stellen die geen lid is van het ‘team’ en met afstand kan

sturen. Dat voorkomt dat vergaderingen uitlopen.

Directeur Noël Minnes heet ouders en kinderen welkom bij de voordeur van zijn school. Foto’s: Hans Roggen

>

35k ader prim air ok tober 20 0 9

Minnes: “Met name beleidsstukken worden thuis gemaakt, omdat ik dan niet gestoord kan worden.”

11.30 Mailtjes beantwoorden gaat niet lukken want een

aantal ouders komt verhaal halen over de voorschoolse

opvang. In het afgelopen jaar is er een pilot gestart, die

volgend jaar afloopt vanwege te weinig animo. Maar er is

tóch behoefte aan voorschoolse opvang voor twee à drie

kinderen. De ouders komen met een mogelijke oplossing,

waarvan ik de haalbaarheid moet controleren. Ik pleeg

enkele telefoontjes met het bestuur (over financiën) en een

aantal kinderopvangorganisaties (personeel).

Is het mogelijk om juist dit soort zaken in een iets rustigere week

op te pakken?

12.00 De pauze wordt vandaag weer een half uurtje

korter, want ik heb geheel onverwacht een bespreking

met de leerkracht van groep 8 over de invulling van een

feestavond.

Geef dan wel aan hoeveel tijd je daar maximaal voor hebt, wat

de uitkomst van dit gesprek moet zijn en wie wat gaat doen. Kies

daarnaast in drukke tijden voor ‘oude’ maar bewezen concepten.

Een feestavond kan beter herhaald worden dan dat er snel iets in

elkaar getimmerd moet worden.

p r a k t i s c h e t i p s vo o r s l i m t i m e m a n a g e m e n t

vooraf Bepaal hoeveel tijd kerntaken mogen kosten. Tijd is namelijk net geld, het is maar één keer uit te geven.

ritme Creëer een vast ritme in de week door op vaste dagen ouders te spreken, op vaste dagen te vergaderen, op vaste dagen thuis te werken. Ritmes zorgen voor een regelmaat die je tot verdieping brengen.

anticipeer Onverwachte zaken zijn nooit helemaal uit te sluiten, maar con­stant voor verrassingen staan kan niet de bedoeling zijn. Bepaal wat je bijvoorbeeld binnen een jaar gerealiseerd wilt hebben, waardoor ad hoc acties vermeden kunnen worden. Stel een pool van vervangende leerkrachten samen die zieke collega’s helpen vervangen. Maak een meldings­systeem voor ouders van zieke kinderen op internet. Leg een telefoonboek of een digitale map aan waarin telefoonnum­mers van gemeente, netwerkbeheerder en schoolbegeleidingsdienst direct te vinden zijn. Kortom, werk aan eigen gemak in de verre toekomst.

een 6 Als perfectionist kun je niet over­al scoren. Daarom is het belangrijk vast te stellen wat een 10 en wat een 6 verdient.

samen Schoolleiders kunnen zich een­zaam voelen als er door het team niet mee­gedacht wordt over het schoolbeleid, kwa­liteitszorg en didactische vernieuwingen. Eenzaamheid leidt tot werkdruk als de ver­antwoordelijkheid daarvoor op het bureau van de schoolleider blijft liggen. Kom daarom tot een gezamenlijk aanpak. Betrek leerkrachten erbij door beleid samen door te spreken. Maak van vergaderingen werk­sessies, waarna leerkrachten gemakkelijk achter hun computer kunnen kruipen en tot een opzet kunnen komen. Maak deze opzet vervolgens zelf af. Maar laat het gezamen­lijk beleid zijn.

wacht Gemeentelijke kwesties, peda­gogische problemen, oncollegiale samen­werking: bepaalde problemen los je niet direct op. Leg deze apart. Het komt soms ook voor dat ouders, leerkrachten of leer­lingen ineens met een oplossing komen.

leertijd Nieuwe taken kosten relatief veel tijd. Vaker doen, leidt tot gemak. Gun jezelf rust om nieuwe taken eigen te maken. In sommige taken moet je gewoon groeien.

faciliteer Regelmatig vinden er ver­nieuwingen van methodes, begeleiding en van toetsing plaats. Niet zelden worden die onderwijsvernieuwingen in de vrije uren gerealiseerd. Typisch, want onder­wijsvernieuwingen vormen wel formele taken waarop mensen aangesproken mogen worden. Om vernieuwingen serieus te kunnen blijven benaderen is het zaak om ze, hoe kleinschalig ook, te begroten. Anders worden ze niet als een belangrijke kerntaak maar als tussendoortje gezien.

(Bron: René van Kralingen)

36

Minnes in overleg met leerkrachten.

reportage

De rest van de middag verloopt geheel volgens schema.

Maar ik moet er wel voor waken dat ik me niet laat leiden

door de waan van de dag.

Zorg er daarom voor dat je structureel tijd ‘blokt’ voor funda-

mentele zaken zoals het doorlezen van een plan, het opstellen

van een rapport of het bedenken van een teamsessie. Leven bij

de waan van de dag kan verslavend zijn, maar op den duur ook

onbevredigend. Het leven van sommige directeuren staat dan in

dienst van vragen en verzoekjes, en niet van eigen creativiteit en

productiviteit.

Een te strakke planning is ook niet handig. Op dagen dat

ik veel afspraken heb staan, merk ik dat er veel werk blijft

liggen, dat dan ’s avonds gedaan moet worden. Met name

de beleidsstukken worden thuis gemaakt. Omdat ik dan

niet gestoord kan worden ben ik heel productief.

Een thuiswerkdag, een keer in de week of in de twee weken, creëert

lucht en ruimte. Belangrijk is op zo’n dag zaken af te maken. Aan

zaken die niet direct af te ronden zijn, werk je langer. Het opstar-

ten van taken kost namelijk tijd. Stel dus voor een thuiswerkdag

een lijstje op met taken die af te ronden zijn.

‘Lastiger dan het lijkt’Wat vindt directeur Minnes van de tips Van Kralingen? Heeft hij

er iets aan? En wat gaat hij anders doen?

“Veel van de tips probeer ik al in de praktijk te verwerken.

Andere ga ik zeker proberen, zoals die tip over het inbou-

wen van buffertijd. De realiteit laat echter zien dat dit

vaak lastiger is dan het lijkt. Ik moet prioriteiten kiezen

die niet altijd synchroon lopen met de planning. Soms

maak ik de keuze zelf, in andere gevallen wordt de keuze

gemaakt door een calamiteit of urgent voorval.

De tips van René, in combinatie met een gedetailleerd

jaarplan met tijdpad, bieden zeker houvast om het time-

management meer praktisch in te richten.”

HerkenbaarPaul Schulte was tot afgelopen zomer directeur van

De Tender, een school voor speciaal basisonderwijs in

Schagen, met 150 leerlingen. Tot aan zijn pensioen hield

hij twee dagboeken bij. “Eén over het werk en één voor

mijn eigen emotionele ontwikkeling.” Hij herkent zich

goed in het verhaal van Minnes. “Dit is hoe schooldagen

in elkaar steken, klaar!” Wat hem wel opvalt is dat Min-

nes zijn agenda behoorlijk dicht timmert. “Dat deed

ik nooit. Ik bouwde wel altijd buffers in. Adempauze,

noemde ik dat. Natuurlijk had ik ook wel eens dagen dat

de afspraken elkaar opvolgden. Maar daarvan moest ik er

niet te veel hebben.” Vooral wat Van Kralingen zegt over

leertijd spreekt hem aan (zie kader). “Achteraf herken ik

dat wel. Vaak zeggen mensen, met mezelf voorop: ‘Ik doe

dit om ervan te leren’. Doe dat dan ook. Geef jezelf die

tijd. En ga niet meteen voor het resultaat!” _

De AVS verzorgt vanaf 3 november aanstaande weer een

cursus Timemanagement. Kijk voor meer informatie op

pagina 45 van deze Kader Primair.

37k ader prim air ok tober 20 0 9

achtergrond

De meerwaarde van de vrije schoolVrije scholen besteden veel aandacht aan kunstzinnige vorming en mensontwikkeling.

In hoeverre belemmert dat de resultaten op het gebied van rekenen en taal? Na het onderzoek

van Hilde Steenbergen (maart 2009) over de effectiviteit van het vrije school onderwijs nu het

woord aan de schoolleiders.

tekst sep schaffers

Voorjaar 2009 besteedde Kader Primair (8) in het kort

aandacht aan het onderzoek van Hilde Steenbergen naar

de leeruitkomsten van de vrije school in vergelijking met

reguliere scholen (zie kader). Directeur Hans Haverkamp

van de Rudolf Steinerschool in Alkmaar was teleurgesteld

over de berichtgeving hierover – onder meer in Kader

Primair – die kopte ‘Forse rekenachterstand leerlingen

vrije school’. Vrije scholen zouden hiermee in een verkeerd

k a m pen v r i j e s c h o l en m e t een im a g o pro b l ee m?

Foto's: Rudolf Steinerschool Alkmaar

38

De meerwaarde van de vrije school

daglicht worden geplaatst, want een dergelijke kop sug-

gereert dat de opgelopen achterstand niet meer in te lopen

zou zijn. Het tegendeel is waar volgens Haverkamp, want

zo citeert hij uit het onderzoek van Steenbergen: “Vrije

scholen zijn ontwikkelingsscholen en daardoor sterk

procesgericht. De vergelijking tussen vrije scholen en

reguliere scholen heeft betrekking op de eerste drie jaren

van het voortgezet onderwijs. Wellicht is het mogelijk om

processen beter in beeld te brengen als het onderzoek zou

kunnen worden verlengd tot aan het eindexamen.” Overi-

gens plaatst ook de onderzoekster een soortgelijke kantte-

kening bij haar onderzoek.

Daarnaast is Haverkamp van mening dat er sinds de

periode waarin het onderzoek is gedaan (2000-2003) veel

veranderd is binnen de vrije scholen, zowel in het basis-

als voortgezet onderwijs. De studiedruk lag destijds lager

omdat er sprake was van een extra jaar, de dertiende

klas. In die jaren waren er ook meer scholen die als zwak

of zeer zwak werden beoordeeld door de inspectie. Meer

recent onderzoek zou volgens hem een veel gunstiger

beeld kunnen opleveren.

Leerenthousiasme Sinds de invoering van het

verscherpte onderwijstoezicht in 2003 beoordeelde de

inspectie een relatief groot aantal vrije scholen echter

als (zeer) zwak. Bij deze scholen was het aanbod onder de

maat, de kwaliteit van de leerkrachten onvoldoende en de

werksfeer te weinig taakgericht. In reactie daarop stelde

de Vereniging van Vrije scholen in 2006 de Taskforce

Zwakke Scholen in. Sinds november 2007 werkt

voorzitter en ad-interim directeur op vrije scholen

Gert Hilbolling zeer succesvol aan het reduceren van

het aantal vrije scholen op de lijst van (zeer) zwakke

scholen (zie cijfers in kader). Hoe denkt hij over de

kritiek van Steenbergen?

“Het is een zeer genuanceerd onderzoek met voorzich-

tige conclusies. Jammer dat vooral de cognitieve leer-

opbrengst in de media is geaccentueerd en uitvergroot.

Tegelijkertijd is het een oproep om naar onszelf te

kijken en te onderzoeken waar verbeteringen moge-

lijk zijn. Mijn ervaring is dat ook de scholen zelf hier

serieus mee bezig zijn.” Op de vrije school vormt niet

de methode maar de aanpak van de leerkracht het uit-

gangspunt. Leren leren zou hiermee worden bevorderd.

Volgens Hilbolling is dat ook duidelijk uit het onder-

zoek van Steenbergen naar voren gekomen. “Door onze

manier van lesgeven zijn leerlingen gemotiveerd om te

leren. Samen met de schoolbegeleidingsdienst van de

vrije scholen zijn we wel scherper gaan kijken naar de

methodische opbouw van ons onderwijs. Maar de grote

druk op leeropbrengst mag niet ten koste gaan van het

enthousiasme om te leren.”

Het grote misverstand over de vrije school is volgens de

voorzitter van de taskforce dat kinderen mogen doen

wat ze willen. Het tegendeel is waar; de vrije school

hanteert juist een redelijk strak concept. “Vanaf dag

één krijgt een kind te maken met een duidelijke struc-

tuur en een leerplan dat gerelateerd is aan de leeftijd

en levensfase. Rekenen leert het kind niet alleen op een

abstracte manier maar, ook vanuit beweging – door

te klappen – of beeldend – met behulp van kraaltjes

rijgen.” Op Iederwijsscholen is het vrijheid-blijheidprin-

cipe, dat ook aan de vrije scholen nog wel eens wordt

toegedicht, veel meer van toepassing. Daar wacht de

leerkracht totdat de impuls om te leren uit het kind

zelf komt.

o n d e r z o e k s t e e n b e r g e n

Steenbergen heeft de leeruitkomsten van

vrije scholen in de eerste drie leerjaren

van het voortgezet onderwijs in de periode

2000 tot 2003 vergeleken met de uitkom­

sten van reguliere scholen. Op basis van

dit onderzoek concludeert ze dat kinderen

op vrije scholen een stuk lager scoren voor

Nederlands en wiskunde dan leerlingen van

reguliere, grotendeels bijzondere, scholen.

Zij verklaart deze uitkomst uit het feit dat

kinderen in driekwart van de gevallen ook

op een vrije basisschool hebben gezeten.

Relatief vaak komen ze uit gezinnen

met een hogere sociaaleconomische

achtergrond, terwijl ze desondanks gelijk

scoren op verbale intelligentie en lager als

het gaat om symbolische intelligentie.

Op cognitief gebied doen deze leerlingen

het weliswaar minder goed, maar wat

betreft andere vaardigheden doen ze

het beter. Leerlingen op een vrije school

zijn namelijk meer gemotiveerd om te

leren en scoren hoger op de zogenoemde

integratieve leerstrategie. Ze proberen

verbanden te leggen in de stof, durven

zichzelf vragen te stellen en verlenen

betekenis aan de leerstof. Ook hun

academisch zelfbeeld ligt hoger. Haar

slotconclusie is dat kinderen op een

reguliere school léren, terwijl kinderen op

een vrije school willen blíjven leren.

>

39k ader prim air ok tober 20 0 9

achtergrond

onderwijssysteem is helemaal doordacht en uitgewerkt

per leeftijdsfase. Bij het jonge kind ligt de nadruk op het

fysieke, het spel en de verhalen. Pas later in zijn ontwik-

keling doen wij een beroep op cognitie en intelligentie;

dan komt het leren lezen en rekenen veel beter binnen.”

Volgens Van der Gronde moeten vrije scholen wel wak-

ker blijven, maar heeft het geen zin ontwikkelingen en

nieuwe inzichten klakkeloos over te nemen. Net zo min

als het standaard afzweren van toetsen. “Ook wij werken

tegenwoordig met het portfolio en andere vormen van

assessment. We moeten niet bang zijn en goed kijken. Wel-

ke toets haal je binnen, zowel in het belang van het kind

als van het onderwijs.”

Methodisch werken De Vrije school Texel werkt

als gevolg van het AVS-project Kind op de Gang onder

meer samen met de reguliere Jozefschool op het eiland.

Directeur André de Ruijter constateert dat de aanpak op

de vrije school sterker op mensontwikkeling is gericht.

Zijn school gaat methodischer en vakinhoudelijker te werk

en is meer resultaatgericht. “Toch merk ik ook bij de vrije

school een ontwikkeling naar meer methodisch werken.

Ook zij zijn op zoek naar een kader om de leeropbrengsten

te kunnen toetsen.”

Vrije schooldirecteur Van der Gronde ziet op reguliere

scholen ‘een steeds verdergaande verkramping’. “Taal en

rekenen is het enige waar het nog over gaat. Leerkrachten

zijn blijkbaar bang om onder de maat te presteren. Aan

de andere kant zijn ze didactisch wel heel goed. Ik vraag

wel eens aan een collega van de Jozefschool ‘hoe pak jij

dat nou aan?’.“ Ook Jozefschooldirecteur De Ruijter erkent

dat hij wel eens iets leert van zijn vrije schoolcollega’s. “Zij

besteden veel aandacht aan expressievakken en speciale

momenten om met elkaar iets te vieren zoals ‘dansen rond

de meiboom’. Daar worden we wel door getriggerd: in hoe-

verre biedt onze school een goede balans tussen leerstofop-

brengst en expressievakken? ”

Dat er verschillen zijn tussen een reguliere school en

een vrije school vindt De Ruijter eigenlijk alleen maar

goed, ‘want dan hebben ouders tenminste iets te kiezen’.

“Ouders die expressie van hun kind belangrijk vinden zijn

vaak beter af op de vrije school.” Tegelijkertijd is hij van

mening dat het welzijn en de ontwikkeling van een kind

niet exclusief toebehoren aan de vrije school. “Ook bij ons

stellen we het kind centraal.” Van der Gronde vindt dat er

geen enkel inhoudelijk argument is om niet voor een vrije

school te kiezen. “Het lijkt me voor ieder kind fantastisch

dat het wordt gezien als een wezen met vragen waarop

geprobeerd wordt een antwoord te vinden.” _

Organisatiestructuur Het zwakke punt van het

vrije schoolsysteem ligt wat Hilbolling betreft in de

organisatiestructuur. “Vrije scholen komen voort uit

lerarenzelfbestuur. Inmiddels zijn er wel directies,

maar de resten van het oude systeem slepen we nog lang

mee. Het vergt tijd om leerkrachten te laten zien dat de

kwaliteit van het onderwijs niet kan worden geborgd

door alleen individuele leerkrachten, maar door de

organisatie. Ons ideaal is een lerende organisatie, maar

dan is er natuurlijk wel een directeur nodig die dat

kan aansturen. Dat besef begint nu langzaam door te

dringen.” Op de vraag of er specifieke eisen zijn waar een

vrije schooldirecteur aan moet voldoen is Hilbolling zeer

beslist: “Die moet vooral goed om kunnen gaan met vaak

veeleisende leerkrachten en ouders. Over het algemeen

zijn de leerkrachten gewend zelf een duidelijke stempel

op het onderwijs te drukken. Wat de ouders betreft is

een groot deel hoger opgeleid en gewend om de eigen

verwachtingen en kritische blik over wat er binnen de

school gebeurt naar voren te brengen.”

Over de kracht van het vrije school onderwijs is Hilbol-

ling heel stellig: “Bij ons ligt de nadruk op zelfontwik-

keling en betrokkenheid bij natuur en maatschappij.

Ook met liedjes en spel brengen we leerstof over. Wat wij

kinderen hier aanreiken is wezenlijk gereedschap waar-

mee ze zichzelf verder kunnen ontwikkelen.” Directeur

Keympe van der Gronde van de Vrije School Texel beaamt

dat er op zijn school in vergelijking met reguliere basis-

scholen veel meer tijd aan beweging (euritmie), muziek,

koor en kunstzinnige vorming (bijvoorbeeld vormteke-

nen) wordt besteed. “Toch heb ik niet gemerkt dat vrije

scholen een achterstand hebben op het gebied van taal

en rekenen. Onze resultaten zijn heel gemiddeld en ver-

gelijkbaar met andere, reguliere scholen.” Na tien jaar

op een reguliere school gewerkt te hebben stapte hij over

naar de vrije school. “Pedagogisch en didactisch kwam ik

toen thuis. Sprookjes in groep 1, rekenen in groep 3; dit

‘d e g r ot e d r u k o p l e e r o p b r e n g s t m a g n i e t t e n ko s t e g a a n v a n h e t e n t h o u s i a s m e o m t e l e r e n ’

40

Politici laten in Kader Primair hun licht schijnen op de gebeurtenissen

in onderwijsland. Deze maand het woord aan Alexander Pechtold:

partijleider, fractievoorzitter en woordvoerder Onderwijs namens D66

in de Tweede Kamer.

politieke column

gedeelde verant-woordelijkheid

In mijn vorige bijdrage voor Kader Primair

pleitte ik voor forse investeringen in het

(basis)onderwijs, omdat onze kennisecono­

mie steeds verder achterop raakt bij de lan­

den om ons heen. Draaiden we vroeger nog

in de top mee met landen als Denemarken,

Zweden en Finland, nu zijn we afgedaald

naar de middenmoot en bevinden we ons

tussen landen als Moldavië en Hongarije.

Die achterstand kunnen we ons niet ver­

oorloven. Nederland is van oudsher een

open kenniseconomie. Daarin onderscheid­

den we ons altijd van onze concurrenten.

Investeringen, van vroegschoolse opvang

tot het hoger onderwijs, zijn nodig om het

kennisniveau weer op peil te brengen. Want

kennis is voor ieder individu de sleutel tot

zelfontplooiing en persoonlijke ontwikke­

ling. En daarmee bepalend voor het welzijn

en de welvaart van ons allen.

Belangrijk voor het overdragen van kennis

is de kwaliteit van ons onderwijspersoneel;

de leerkrachten die zich elke dag opnieuw

inzetten voor de ontwikkeling van toekom­

stige generaties. We moeten er naar blijven

streven de kwaliteit van onze onderwijs­

mensen te verbeteren. Maar voortdurend

het maximale eisen demotiveert en maakt

mensen huiverig om nog voor het vak te

kiezen. En dat terwijl we de mensen voor de

klas juist zo hard nodig hebben. Ik probeer

daarom de menselijke maat niet uit het oog

te verliezen.

Dat vereist een scherp oog houden voor

zowel de situatie van de leerkracht of

schoolleider als de doelen en de visie van

de onderwijsorganisatie. We moeten niet

halsstarrig vasthouden aan generieke

profielen en regelgeving. Een schoolleider

in Noord­Groningen heeft immers andere

prioriteiten dan zijn collega in een bui­

tenwijk van Almere, of die in de Haagse

Schilderswijk. Ieder van hen weet zelf het

beste wat goed is voor zijn of haar school.

Laten we daarom ruimte bieden voor lokaal

maatwerk.

Het is van groot belang dat iedere school

een sterk team met voldoende ondersteu­

ning heeft. Niet elke leerkracht is daarbij

in zijn ontwikkelingen even ver. Niet elke

leerkracht heeft dezelfde kwaliteiten. De

ene leerkracht kan meer verantwoorde­

lijkheden aan dan de ander. Schoolleiders

moeten die verschillen zien en durven

benoemen. Ze moeten durven differentië­

ren. Dat betekent niet dat de ene leerkracht

beter is dan de ander, het betekent wel dat

de persoonlijke ontwikkeling van iedere

individuele leerkracht de ruimte krijgt.

Schoolleiders en leerkrachten dragen een

gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de

kwaliteit van het onderwijs. Eenieder ver­

vult daarbinnen de rol die bij hem of haar

past. We moeten hoe dan ook voorkomen

dat zich in het onderwijs dezelfde proble­

men voordoen als in de gezondheidszorg.

Daar is de directeur van een ziekenhuis ver­

antwoordelijk voor de kwaliteit van de zorg,

maar in de praktijk hebben de specialisten

het voor het zeggen. Wie spreek je dan

aan? Die gedeelde verantwoordelijkheid

moet binnen het onderwijs dus helder in

kaart gebracht worden. Zodat het klimaat

voor het geven van goed onderwijs opti­

maal is. Want goed onderwijs is van levens­

belang voor ieder individu. En daarmee

voor de toekomst van ons land. Kennis is

de belangrijkste grondstof voor een stevig

fundament onder onze samenleving. Ken­

nis geeft je een leven lang kansen je aan te

passen in een snel veranderende wereld.

Ambiëren we een vooruitstrevende positie

in die wereldeconomie? Willen we talenten

van over de hele wereld aantrekken? Waar­

door bedrijven zich hier ook graag willen

vestigen? Het antwoord hierop zou een vol­

mondig ‘ja’ moeten zijn. Het verwezenlijken

van die grote ambities begint met het stel­

len van kleine doelen. Het onderwijzen van

een groep, het stimuleren van de leerling,

het bijspijkeren van achterstanden. Aan

de basis van het realiseren van die kleine

doelen – en daarmee onze grote ambities –

staan de leerkracht en de schoolleider. _

s c h o o l l e i d e r s m o e t e n v e r s c h i l l e n t u s s e n l e e r k r a c h t e n z i e n e n d u r v e n b e n o e m e n . z e m o e t e n d u r v e n d i f f e r e n t i ë r e n .

41k ader prim air ok tober 20 0 9

AVS Helpdesk – Vraag van de maand

Van de AVS

Wat kan ik doen tegen advertentiebedrijven die

nepfacturen sturen?

tekst jos kooij

Veel schoolleiders melden zich de laatste tijd bij de AVS Helpdesk

met klachten over advertentiebedrijven die nepfacturen sturen.

Veel van deze advertentiebedrijven – zogenaamde landelijke

adresgidsen voor het onderwijs met vaak een beperkte oplage –

proberen op slinkse manieren geld te verdienen aan toezeggingen.

Zij stellen telefonisch vragen, naar adresgegevens, sexe en

dergelijke, waarop u meestal een aantal keren positief (door ja te

zeggen) zal antwoorden. U krijgt vervolgens een factuur binnen –

met meestal een fors bedrag voor een langdurig contract – waarin

staat vermeld dat u akkoord bent gegaan. Dat bent u natuurlijk

niet, maar u heeft wel enkele vragen bevestigend beantwoord.

Die bevestigingen gebruiken deze bedrijven door het 'ja­zeggen'

uit de context van het telefoongesprek te halen (bijvoorbeeld: u

wordt gevraagd of u een man of vrouw bent, zelfs als dat duidelijk

hoorbaar is).

De AVS waarschuwt haar leden voor deze praktijken.

Het advies luidt:

• Ga niet in op dit soort gesprekken.

• Laat u niet verleiden tot toezeggingen, in welke positieve zin

dan ook.

• Mocht u toch een factuur ontvangen, licht uw bestuur in en stuur

het bedrijf de factuur retour met de mededeling dat er aangifte

wordt gedaan bij de politie.

• Waarschuw de collega­directeuren binnen uw bestuur.

a c t i e

Leden werven ledenAVS-leden die het AVS-lidmaatschap bij potentiële

nieuwe leden promoten, kunnen daar zelf

ook van profiteren. Er zijn twee mogelijkheden:

• U laat uw collega gratis kennismaken met de AVS.

U krijgt daarvoor een AVS­tegoedbon van 50 euro

(max. 1 bon per AVS­lid).

• U maakt uw collega direct lid.

U krijgt daarvoor een AVS­tegoedbon (van 50 euro) én korting

op het persoonlijke deel van uw contributie.

Leden van de AVS kunnen de helpdesk bellen met uiteen­

lopende vragen over vakgerelateerde zaken. De AVS

Helpdesk is bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van

9.00 tot 17.00 uur via tel. 030­2361010 of helpdesk@avs.nl.

Vermeld altijd uw lidmaatschapsnummer wanneer u contact

opneemt met de helpdesk.

Voor uw collega betekent dit:

• Bij gratis kennismaking een proefnummer van Kader Primair,

de digitale nieuwsbrief en een maand lang de mogelijkheid om

op het gesloten deel van www.avs.nl rond te surfen. Hij of zij

kan daarmee ook gebruikmaken van de forse kortingen op de

producten van AVS Voordeelpartners.

• Wordt uw collega direct lid, dan betaalt hij of zij tot 1 augustus

2010 slechts 45 euro (ruim 50 procent korting) voor het persoonlijk

deel van de contributie. Ook ontvangt deze collega de AVS­

tegoedbon van 50 euro.

Kijk voor meer informatie en aanmelden op www.avs.nl/actie.

De actie loopt tot 1 november 2009.

42

Nieuwe medewerkersPieter Kuit (p.kuit@avs.nl) is sinds 1 september

2009 in dienst van de AVS als trainer/adviseur voor

de succesvolle AVS­simulatietools Kind op de

Gang!® en Leerling bij de Les!®. Hiervoor was hij

docent lichamelijke opvoeding op een havo/vwo­

school. Ook heeft hij een eigen bedrijf op het

gebied van training en coaching.

Eugène Hansen (e.hansen@avs.nl) werkt sinds

7 september bij de AVS. Deze senior adviseur wordt

eveneens ingezet als trainer voor de simulatietools

Kind op de Gang!® en Leerling bij de Les!®, en de

vervolgtrajecten daarvan. Hiervoor was hij jurist

bij het ministerie van Onderwijs, onderhandelaar,

consultant en manager personeelszaken binnen het

bedrijfsleven.

a v s v o o r d e e l

Win een MP3-speler!Ter introductie van de nieuwe website www.avsvoordeel.nl verloot de AVS de komende maanden prijzen onder bezoekers van deze site.

Deze prijzen variëren van een draagbare Sony Walkman MP3­

speler, een IVO­waaier (lesideeën), tot ‘een heel jaar bescherming

tegen ongewenst computergebruik’. Het enige dat u hoeft te doen

om voor een prijs in aanmerking te komen, is het formulier invullen

op www.avsvoordeel.nl.

Op de nieuwe website presenteren de voordeelpartners zich

aan de leden van de AVS. Naast de standaard voordelen waar

AVS­leden van kunnen profiteren, vindt u hier de actie en extra

kortingen van de partners. Zowel voor school als privé kunnen

AVS­leden met (flinke) korting producten en diensten inkopen

bij een groeiend aantal voordeelpartners. Van schoolmaterialen,

elektronische apparaten tot verzekeringen en koffie.

AVS Voordeel: voor school en privé

postadres Postbus 1003 3500 BA Utrecht telefoon 030 2361010 fax 030 2361036 e-mail info@avs.nl internet www.avs.nl

goed onderwijs door goed management

Veel scholen samen kunnen beter en goedkoper inkopen. Dat is het idee achter AVS Voordeel. Om u te helpen bij het kiezen uit het vaak versnipperde aanbod, hebben we afspraken met diverse aanbieders gemaakt. Met het oog op hoge kwaliteit en een lage prijs. Ook kunt u gebruikmaken van privé­voordeelaanbiedingen.

Schoolvoordeel:Alberts, Canon, Cards ICT Solutions, Cédicu, Docenttalent, Douwe Egberts, Epson, Heutink, King Nederland, KlasseTV, Kluwer, Koks Gesto, Loyalis schaderegeling, Onderwijs Maak Je Samen, Rabobank, Reed Business, Ricoh, Sintact, Smart Technology, Wortell

Privé­voordeel:Loyalis, Ohra, YourSafetynet en diverse aanbieders via Members’ Benefits

Meer informatie? Kijk op www.avs.nl/vereniging/avsvoordeel of mail voordeel@avs.nl.

k ader prim air ok tober 20 0 9 43

School forLeadership

Trainingen & opleidingen

November 2009

Opleiding/training Data Trainer/adviseur

• Timemanagement 3 en 4 november Magda Snijders

• Een brede school: waarom zouden wij daaraan bouwen? 6 november Elaine Toes

• Loopbaanbezinning, die dicht op uw huid komt v.a. 10 en 11 november Tom Roetert

• Competentiegericht coachen v.a. 12 en 13 november Elaine Toes

• Omgaan met conflicten 12 en 13 november Ad van der Staak

• Succesvol onderhandelen 12 en 13 november Tom Roetert

• Minileergang Middenmanagement v.a. 18 november Bob Ravelli

• Human Dynamics trainingsprogramma (deel 2) 19 en 20 november AVS School for Leadership

• Alumnidag 27 november Elaine Toes

December 2009

Opleiding/training Data Trainer/adviseur

• De juiste interim­manager op de juiste plaats (onder voorbehoud) v.a. 15 december Trieneke van Manen

(onder voorbehoud)

Eendaagse

Een brede school: waarom zouden wij daaraan bouwen?Tijdens deze actieve dag kunnen deelnemers elkaar inspireren

door uitwisseling van ervaringen. Dit gebeurt met behulp

van een werkvorm om deelnemers te helpen de verschillende

visie­elementen op de brede school te rangschikken naar een

schooleigen profiel; een krachtenveldanalyse; achtergronden,

ontwikkelingen en profielen van brede scholen; en het benoemen

van belangrijke indicatoren voor resultaatgerichte vervolgacties

bij het starten van een brede school (vanuit projectmatig

perspectief). Beoogd resultaat is dat u geïnspireerd raakt

over visievorming en het krachtenveld van mogelijkheden en

indicatoren kent om in te spelen op lokale belemmeringen.

Deelnemers maken desgewenst een eerste aanzet tot het

formuleren van uitgangspunten over het samenwerken met andere

organisaties.

Het is mogelijk om aansluitend een begeleidingstraject te starten

om uw visie op de brede school in uw school verder te ontwikkelen

en om te zetten in gerichte activiteiten.

Doelgroep: schoolleiders in het primair onderwijs die aan de start

van de brede school staan en gaan samenwerken met andere

organisaties.

Data: 6 november 2009 of 17 maart 2010

Uitvoering: Elaine Toes e.a.

Kosten: leden t 299 / niet­leden t 399

Inschrijven: schoolforleadership@avs.nl

Raadpleeg voor inhoudelijke omschrijvingen, overige opleidingen en trainingen, maatwerk en meer informatie de AVS Professionaliseringsgids 2009/2010 of kijk op www.avs.nl/professionalisering/schoolforleadership/cursusaanbod20092010. Inschrijven via schoolforleadership@avs.nl

44

Tweedaagse met terugkomdag

Timemanagement

Tweedaagse

Succesvol onderhandelen

Leergang van zes dagen

Minileergang Middenmanagement

In deze training oefent u met het stellen van prioriteiten en het

realiseren van haalbare doelen en plannen, om op een ontspannen

en effectieve manier om te kunnen gaan met uw beschikbare tijd

in relatie tot uw functie. U krijgt inzicht in de blokkades die u

hinderen in uw eigen timemanagement en formuleert uw eigen

oplossingen.

Doelgroep: iedere leidinggevende die met tijd(sdruk) wil omgaan

en daarmee het totale functioneren wil verbeteren.

Data: 3 en 4 november 2009, terugkomdag op 14 januari 2010 of;

2 en 3 maart 2010, terugkomdag op 14 mei 2010

Uitvoering: Magda Snijders

Kosten: leden t 1.150 / niet­leden t 1.350 euro (inclusief

terugkomdag)

Inschrijven: schoolforleadership@avs.nl

Schooldirecteuren en andere leidinggevenden worden nu én in

de toekomst steeds vaker genoodzaakt zelf te onderhandelen.

U onderhandelt namelijk in de meest uiteenlopende situaties,

zoals met collega’s, als werkgever, over arbeidsvoorwaarden,

deeltijdwerk, verlof, scholing of het verrichten van andere

werkzaamheden. Daarnaast moet de moderne schooldirecteur

ook veel vaker voor de school onderhandelen met externe partijen

als gemeenten, leveranciers of andere soms concurrerende

scholen. Deze training leert u uw sterke kanten in te zetten

met gebruikmaking van slimme technieken. Verschillen in

onderhandelen met collega’s, de baas, de medewerkers en

met externe relaties komen aan de orde. Een aanrader voor de

veelal zelfstandig opererende schoolleiders die er het meeste voor

hun school willen uitslepen.

Doelgroep: leidinggevenden, zoals bovenschools managers,

directeuren, locatieleiders en personeelsfunctionarissen.

Data: 12 en 13 november 2009 of 11 en 12 februari 2010

Uitvoering: Tom Roetert e.a

Kosten: leden t 750 / niet­leden t 850

Inschrijven: schoolforleadership@avs.nl

Het middenmanagement vervult een spilfunctie binnen de school.

Dicht bij de dagelijkse praktijk, maar met een duidelijke relatie met

de doelen van de schoolorganisatie. Aan de ene kant het uitvoeren

en bewaken van beleidskeuzen, aan de andere kant het stimuleren

en ondersteunen van collega’s, het ontwikkelen van teamleren

en het omgaan met weerstanden. U leert in deze minleergang

wat de verschillende taken, bevoegd­ en verantwoordelijkheden

van een middenmanager zijn; leiding te geven aan individuen

en aan teams; efficiënt te plannen en te organiseren; en overleg

voeren en inzicht krijgen in de structuur en cultuur van een

school. Een van de thema’s is bijvoorbeeld ‘veranderingen en

werken aan betrokkenheid’. De directie krijgt er een collega bij

die de managementtaal verstaat en de betrokkenheid verbreedt.

Een sparringpartner als het gaat over managementvraagstukken.

Collega’s hebben er een direct­leidinggevende bij, die dicht bij

de werkvloer staat.

Doelgroep: middenmanagers, coördinatoren en anderen, die

leidinggeven aan collega’s.

Data: 18 november, 16 december 2009, 20 januari, 17 februari,

17 maart en 14 april 2010

Uitvoering: Bob Ravelli

Kosten: leden t 1.800 / niet­leden t 1.950

Inschrijven: schoolforleadership@avs.nl

45k ader prim air ok tober 20 0 9

voor: groep 1 t/m 8

van: Stichting Nederlands Onderwijs in het Buitenland (NOB)

wanneer: rondom de Kinderboekenweek

wat: gratis themaproject

Eten en snoepen van chocoladeMet dit IPC­project (International Primary Curriculum) kunnen

leerkrachten het thema van de komende Kinderboekenweek

(eten en snoepen in Kinderboeken) op een eenvoudige

manier integreren in lessen aardrijkskunde, geschiedenis,

natuur en techniek. De duur van het project is een week. Het

project is zo opgezet dat het ook na de Kinderboekenweek

nog gebruikt kan worden, bijvoorbeeld tijdens perioden waar

veel chocolade in zicht is, zoals Sinterklaas, Valentijnsdag

of Pasen. De IPC­unit (project) is te downloaden via

www.ipcnederland.nl.

voor: besturen, schoolleiders en MR’en po en vo

van: ministerie van OCW

wat: folder

SponsoringScholen in het po en vo krijgen steeds vaker te maken met

sponsoring. Het is belangrijk dat sponsoring zorgvuldig gebeurt.

Het convenant sponsoring geeft aan onder welke voorwaarden

sponsoring kan plaatsvinden. In een nieuwe folder worden

de belangrijkste punten uit het convenant op een rij gezet.

Downloaden: www.avs.nl/werkgeverszaken/financien/

sponsoring

tenslotte _ Voor u geselecteerd

t r a i n i n gp u b l i c at i ew e b s i t ec u r s u sl e s pa k k e tc o n g r e s

r i c h t l i j nc o n f e r e n t i ed i v e r s e nh a n d l e i d i n gs y m p o s i u m

i n f o r m at i eva r i a

voor u geselec teerd

voor: schooldirecties en -besturen po en vo, gemeenten

van: SenterNovem

wanneer: 5, 6, 7 en 8 oktober

wat: gratis regionale voorlichtingsbijeenkomsten

Impulsregeling energiezuinigheid en binnenmilieu De subsidieregelingen energiezuinigheid en binnenmilieu voor

po en vo zijn inmiddels gepubliceerd. De subsidieaanvraag

moet worden onderbouwd met een Energie en Binnenmilieu

Advies. Daarnaast is het van belang om na te gaan in

hoeverre een en ander kan worden gecombineerd met andere

investerings­ of onderhoudsplannen. Ter ondersteuning

bij het aanvragen van subsidie zijn er vier bijeenkomsten,

waarin alle aspecten van de regeling aan bod komen.

Locaties: Amersfoort, Eindhoven, Rotterdam, Assen. Zie

www.senternovem.nl/frissescholen.

voor: schoolbesturen en administratiekantoren primair

onderwijs

van: Vervangingsfonds

wat: internetapplicatie

VerzuimMeester uitgebreidHiermee kunnen digitale ziekte­ en re­integratiedossiers van

medewerkers worden opgebouwd. De uitbreiding bestaat

uit een attendering op de inzet van de Subsidie Stimulans

en de re­integratiedeskundige bij langdurige ziektegevallen

en het maken van verschillende, rangschikbare overzichten

tegelijkertijd, zoals bijvoorbeeld de overzichten ‘Frequent

verzuimers’, ‘Verzuimoorzaak’ en ‘Verzuimduur’ (kort,

middellang en langdurig). Informatiebijeenkomsten in oktober,

zie www.vfpf.nl.

voor: basisscholen in de dialoog met ouders, leerkrachten,

MR kinderopvangpartner.

van: initiatiefgroep Andere tijden in onderwijs en opvang

wat: discussiemateriaal

Andere schooltijdenDe initiatiefgroep Andere Tijden in onderwijs en opvang

brengt twee producties uit die de discussie over andere

schooltijden kunnen vergemakkelijken: de Argumentenkaart

Schooltijden (met de voor­ en nadelen van de huidige

schooltijden) en de beeldproductie Ouders over schooltijden

(dvd). Alle schoolbesturen in Nederland krijgen een gratis

exemplaar van de Argumentenkaart toegestuurd. Meer

informatie: anderetijdeninonderwijsenopvang@xs4all.nl

46

voor: ib’ers, rt’ers andere zorgprofessionals po

van: OinO-Advies

wanneer: 13 oktober

wat: congres

Met zorg ondernemen Over de ontwikkelingen in de zorg in het basisonderwijs.

Geeft alle zorgprofessionals in het basisonderwijs nieuwe

inzichten en kennisuitbreiding op het gebied van zorg in

het onderwijs, zoals het nieuwe landelijke protocol voor

rekenwiskundeproblemen en dyscalculie, gedragsproblemen,

effectieve handelingsplanning, schoolcounseling en

leesproblemen. Meer informatie: www.oino-advies.nl

voor: professionals in en rond het onderwijs

van: Programmaraad voor het onderwijsonderzoek (PROO)

wat: jubileumboek

Onderwijs onderzochtPROO viert in 2009 haar 12,5­jarige bestaan. Ter gelegenheid

hiervan is het jubileumboek ‘Onderwijs onderzocht’

uitgebracht. Het geeft professionals in en rond het onderwijs

een indruk van recent uitgevoerd onderwijsonderzoek en de

relevantie ervan voor de praktijk op scholen. Meer informatie:

www.nwo.nl/proo

voor: directieleden basisonderwijs

van: Centrum School en Veiligheid

wanneer: 10 november

wat: conferentie

Schoolveiligheid aankledenInformatie over de bestaande verplichtingen rondom

schoolveiligheid met succesvolle uitwerkingen in de praktijk.

Hiermee kunnen deelnemers hun eigen veiligheidsbeleid

‘aankleden’ en/of laten ‘doorwaaien’. Ook delen

workshopgevers hun schoolveiligheidservaringen en krijgen

de deelnemers handvatten en ideeën toegereikt die direct

toepasbaar zijn in de eigen schoolsituatie. Meer informatie en

inschrijven: www.schoolenveiligheid.nl

recensie

t e a m l erenTeams die op een innovatieve manier kennis kunnen creëren en leren, zijn een van de belangrijkste bouwstenen van duurzame organisatieontwikkeling. Dit was naar mijn idee de aanleiding voor Thijs Homan om zich te verdiepen in de ‘lerende kant’ van teamfunctioneren. tekst wiel botterweck, avs

Het boek ‘Teamleren, theorie en facilitatie’ biedt

een integrale theoretische verkenning van de

mechanismen en dynamieken die samengaan met

teamleren. Vanuit tal van disciplines verzamelt de

auteur basisconcepten voor het beschrijven, ana­

lyseren en begeleiden van teamleerprocessen.

Deze processen integreert hij in een conceptueel kader voor

teamleren. Vervolgens richt het boek zich op het begeleiden van

teamleerprocessen. Het biedt een referentiekader met handvat­

ten voor de keuze van interventies, methoden en learning tools.

Duidelijk is dat dit boek geen vliegtuigromannetje is dat je in

een paar uur wegleest. Je moet er echt even voor gaan zitten.

Dan levert het een veelheid aan vernieuwende ideeën op, nieuwe

doorkijkjes in bestaande concepten, aha­momenten en nieuwe

aangrijpingspunten voor actie en verandering in schoolorganisa­

ties die de moed hebben de zoektocht naar een lerende organisa­

tie aan te gaan.

‘Echt leren’ vergt dat je loskomt van je bestaande denkbeelden

en gewoontes. Maar dat kan alleen als er een zekerheidsver­

schaffende structuur aanwezig is. Een concrete basis. Vanuit

deze gedachte heeft Homan zich verdiept in de sociale compe­

tenties die teams en (school)organisaties moeten bezitten om

in complexe en dynamische situaties steeds nieuwe kennis en

handelingspatronen te creëren.

Er is veel onderzoek gedaan naar het leren van individuen en

naar het leren van organisaties. Over het middengebied – het

leren van teams – is veel minder bekend. Via een uitgebreide stu­

die van dit middengebied probeert Homan het teamleren beter

te begrijpen, te analyseren en te faciliteren. Consequent heeft

hij bij de ontwikkeling van het boek een werkwijze gehanteerd

die aansluit bij de dynamieken van leerprocessen. Het concept

teamleren is hierbij van tevoren niet helemaal dichtgedefinieerd,

maar wordt juist zo lang mogelijk opengehouden. In het besef dat

‘de definitieve waarheid’ niet bestaat. Elk hoofdstuk wordt via

een vast ritme doorlopen: ‘onder water gaan’, ‘loslaten’ en dan

hopen op nieuwe inzichten. Op een welhaast organische manier

is omgesprongen met de geselecteerde concepten en modellen.

Met name de toepassing van concepten en inzichten uit de chaos­

en complextheorie en de ecologie dragen bij aan een enorme ver­

breding van ons perspectief ten aanzien van teamleren.

Thijs Homan, Teamleren, theorie en facilitatie (2001­2007),

Academic Service, ISBN 9052613753

47k ader prim air ok tober 20 0 9

adve

rten

tie

48

adve

rten

tie

49k ader prim air ok tober 20 0 9

adve

rten

tie

50

adve

rten

tie

adve

rten

tie

51k ader prim air ok tober 20 0 9

adve

rten

tie

52

adve

rten

tie

adve

rten

tie

adve

rten

tie

postadres Postbus 1003 3500 BA Utrecht telefoon 030 2361010 fax 030 2361036 e-mail info@avs.nl internet www.avs.nl

De Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS) is de actieve belangen- en beroepsorganisatie voor alle

leidinggevenden in het basis-, voortgezet en speciaal onderwijs. Voor meer dan 5.400 schoolleiders,

bovenschools managers, adjunct-directeuren en locatieleiders verzorgen we belangenbehartiging,

landelijke vertegenwoordiging, juridische hulp, beroepsondersteuning, scholing, collegiale

netwerken en actueel en betrouwbaar vaknieuws.

Goede scholen hebben altijd één ding gemeen: een goede leidinggevende.

goed onderwijs door goed management

Maak een collega lid en profiteer hier zelf ook van!

goed onderwijs door goed management

Gun uw collega de informatie en kennis van de AVS!Gun uzelf een nog grotere vakbond voor leiding­gevenden in het onderwijs!Gun het onderwijs en nog grotere belangen­vertegenwoordiger!

AVS-leden die het AVS-lidmaatschap bij potentiële nieuwe leden promoten, kunnen daar zelf ook van profiteren:• Laat uw collega gratis kennismaken met de AVS

en ontvang een AVS-tegoedbon van t 50 (max. 1 bon per AVS-lid).

• Maak uw collega direct lid en ontvang een AVS-tegoed- bon én korting op het persoonlijke deel van uw contributie.

Uw collega krijgt bij gratis kennismaking onder andere een proefnummer van Kader Primair en de digitale nieuws brief. Wordt uw collega direct lid, dan betaalt hij of zij tot 1 augustus 2010 slechts t 45 (ruim 50 procent korting) voor het persoonlijk deel van de contributie. Ook ontvangt deze collega de AVS-tegoedbon van t 50.

Meer informatie en aanmelden: www.avs.nl/actie. De actie loopt tot 1 november 2009.

Leden werven leden