kadınlar neden süslenir-Ahmet Açan

8/8/2019 kadınlar neden süslenir-Ahmet Açan

http://slidepdf.com/reader/full/kadinlar-neden-sueslenir-ahmet-acan 1/4

KADINLAR NEDEN SÜSLENR?(Filogenetik/Soyoluçu bir Bak)

Ahmet AÇAN

Sosyoloji/Toplumbilimin en büyük kusuru ya da zaaf insan olmu bitmi bir tür olarak elealmasdr. Psikoloji de ayn zaaf tar. nsan kendi dndaki tüm canllardan kopartarak ele almak.Bu zaaf onlar kelimenin tam anlamyla ³teori´ yapmalarnda engeldir. Teori eski Yunan¶da Tanr¶nngözüyle bakmak anlamna gelir. Yani en tepeden olaylar görüyor olmak. Bunun için çok daha geni

bir bak açsna ihtiyaç vardr. Biososyoloji, Evrimsel Psikoloji ya da soyoluçu bak bu görüü bizesalyor. Sosyoloji, Arkeoloji, Psikoloji vb tüm bilim dallarnn tek bana göremediini görebilen bir

bak açsdr bu. te tam da bugün felsefenin görevi, tüm bilim dallarnn verilerini bir sistem teorisiiçerisinde KURAM¶a dönütürmektir.

Evrimciler özellikle genetik biliminin de ortaya çkmasyla olup biten her eyi neredeyse açklamay baardlar. Ama yine de az da olsa açklayamadklar baz konular vard. Belki de çok fazlaönemsemedikleri ya da ciddiye almadklar için. Bunlardan birine Richard Dawkins ³Gen Bencildir´de eey savalar bölümünde dikkat çeker. Bu tuhaflk homo sapiens diisinin süslenmesidir.Sosyoloji ya da psikoloji için bunu bir sorun olarak görmek düpedüz tuhaflktr. Ama tüm dier canllar ele aldmzda sorunun ne kadar yerinde olduu ortaya çkar. (Bu yazda insaymunlarn enson türü olan homosapiens diisini bir istisna olarak göstermekle birlikte, kuyruksuz ve çou iki ayaüzerinde yürüyebilen ve en eskisi 4,5 milyar yl önceye kadar giden, u an nesli tükenmi dier insaymun türlerinin diilerini de kastediyorum. Bugün modern insan dediimiz ³Homo´ cinsiningeçtiimiz yllarda Endonezya¶da bulunan ve ³cüce insan´ ya da ³Hobbit´ olarak isimlendirilen Homoflorensies dahil alt farkl türünün varl bilinmektir. Bunlarn arasnda henüz yaamn sürdüren tek tür biziz.) Bu bize ilk bakta çok tuhaf bir soru olarak gelmektedir. Günlük hayatmzdan bu çok doal bir olgudur çünkü. Ancak hayvan davranbilimcileri ±etologlar- bizimle ayn fikirde deil.Çünkü dünyadaki canl türü içinde diisi süslenen tek tür bizim bugün bitmi, tamamlanm olarak gördüümüz ve de kendisine ³insan´ dediimiz insaymun türlerinden imdilik sonucusu olanhomosapienstir.

Dünyada yaayan milyarlarca canl türü içinde diisi süslenen bir baka tür yok. Tam tersi süslenenerkekler. Çünkü cinsel partner seçimini diiler yapyor ve erkekler kendilerini beendirmek zorunda.Peki evrim ya da doal seçilim nasl bir süreç geçirdi de, insaymunlara geldiinde her ey tersinedöndü?

Aslnda aratrldnda bizim türümüzde baka pek çok istisnalarnda olduunu görüyoruz. EvriminDöv Emri yazmda diisinin erkek tarafndan dayak yemesini engellemeyen tek türün de ±birkaçistisna dnda- homosapiens olduunu ve bunun olas nedenlerini tartmtm. Ama baka bazilklerde var. Örnein u an yaayan canl türünden nüfusu hiç durmadan sürekli artan baka bir türdeyok. Onca savalara, hastalklara ramen üstelik! Peki evrim dier canllarda türün nüfusununartmamasn ve hep belli bir seviye de kalmasn nasl denetliyordu?

Hayvanlar inceleyen etologlar bununla ilgili pek çok yant buldular. Hayvanlar resmen kendi doum

hzlarn ayarlayabiliyorlard. Bunun en önemli nedenlerinden biri seçimi diilerin yapmas ve erkek cinslerin çok ciddi bir çounluunun diilerle cinsel ilikiye girememesidir. Diiler bu seçimi belli bir ³bölgeye´ hakim olan erkekleri seçerek yapyorlard.

³Bu olgu hayvanlar aleminde çok yaygn; yalnzca kular, memeliler ve balklarda deil, böceklerdeve hatta deniz lalelerinde bile yaygn. («) Eldeki bölgelerin says snrl olduundan, bu durum belirlisayda izin verilmesine benzer. Bireyler (erkekler) bu izinleri kimin alaca konusunda dövüebilirler,ancak tüm popülasyonda doabilecek toplam bebek says var olan bebek says ile snrldr.´ Gen

bencildir, sf: 190



Yine örnein karncalarda asker karncalar da çiftleemezler çünkü ksrdrlar. Kularda belli bir hiyerarik konuma ulaamayan hiçbir erkek ku diilerle çiftleemez. Bu ayn zamanda bir doumkontrol yöntemi gibi iler ancak evrim ya da doal seçilim eitsiz ve ³zayf´ erkeklerin aleyhineilemektedir.

³Ay balklaryla yaplan bir çalmada, gözlenen tüm çiftlemelerin yüzde 88¶i erkeklerin yüzde 4¶ütarafndan gerçekletirilmitir. Bu örnekte ve bir çok baka örnekte de, büyük olaslkla tüm yaamlar

boyunca çiftleme anslar olmayacak büyük bir bekar erkek fazlas vardr.´ Gen Bencildir. Sf:238

Homosapiens türü, cinsel partner seçimini diinin elinden alp bunu erkee vererek en bata tümerkeklerin çiftlemelerini garanti altna alm oldu. Belki de normal artlarda asla çiftleemeyecek yada diiler tarafndan seçilmeyecek pek çok erkek görücü usulü gibi yöntemlerle bir diiye ve bununsonucunda da en az bir çocua sahip oldu. Bu modern dediimiz toplumlarda onbinlerce yl sonradeimi bile olsa çok uzun yllar devam etmi bir kurald. Burada asl ilginç olan kadnn cinsel seçici

bamszln kazanmasyla süslenmeye balamas ya da bunu iyice estetik bir düzeye getirmesisürecidir. Çünkü erkek egemen toplum kadn bir çerçeve içine ald gibi süslenmesini dedenetliyordu. Ama önce burada bir duraksayalm ve bir parantez açalm.

Düünce kavramlarla ilerler. Son yüzylda postyapsalclar dilin ±özellikle de kavramlarn- ne kadar keyfi olduunu gösterdiler. Bunu belki edebiyatta savunmak daha kolayd peki ya bilimde? Canlcansz ayrmnn bile yapay olduu ± bkz. Hoimar Von Ditfurt ³Balangçta Hidrojen Vard´- önesürülmüken erkek ve dii kavramlarnn gerçekte ifade ettii neydi?

Örnein erkekliin özü ne? Eer bir penise sahip olmasysa örnein kurbaalarda her iki eeyde de penis yoktur. Memelilerde bu tanm çok ie yararken bitkilerde durum iyice karmaklar. Peki butanmlar neye göre verildi?

Balangçta dii ve erkek cinsleri yoktu. Gametler vard. Gamet erkek ve dii üreme hücresinin geneladdr. Bu gametler zamanla deiime urad ve küçük ve saylar fazla olana erkek ad verildi. Büyük olanlarna ise dii. Ancak yap ve büyüklük bakmndan ayn olan gametlerde var. Bunlara izogamideniyor. zogami ile üreyen eey hücrelerine ise izogamet ad verilmi. Örnein mantarlar böyle.Bireyler dii ve erkek diye iki eeye ayrlamyor. Herkes herkesle çiftleebilir!

³ki izogamet birletiinde, yeni bireye her ikisi de eit sayda gen ve eit miktarda yedek besin verir.Sperm ve yumurta da eit sayda genle katkda bulunur, ancak yedek besin salama açsndanyumurtann katks daha fazladr. Aslnda bu açdan spermlerin hemen hemen hiç katks yoktur veyalnzca genlerini mümkün olduunca uzaa götürebilmeyi düünürler. Bu yüzden de, cinsel birlemesrasnda baba payna düenden (yani yüzde 50) daha az kaynak yatrm yapar. Her sperm çok küçük olduundan, bir erkek her gün bunlardan milyonlarcasn üretebilir. Bu, deiik diiler kullanarak, ksa

bir zamanda oldukça fazla sayda çocuk sahibi olma potansiyeli tad anlamna gelir. («)Böylelikle, bir diinin sahip olabilecei çocuk says kstl, ancak bir erkein sahip olabilecei çocuk says snrsz olur. Diinin kullanlmas burada balyor.´ Gen Bencildir, sf: 235-236

Dünyann ilk koullarnda henüz bir açlk krizi ve buna bal bir seçilim basks yokken, canllar kendikendilerine bölünerek (eeysiz) çoalyordu ve bu bir sorun yaratmyordu. Ancak çevre koullarnn

deimesi, canlln devam ve çevreye uyum için daha karmak türlerin gereklilii ilk eeylihücreleri ortaya çkard. Balangçta tüm eey hücrelerinin kabaca ayn büyüklükte ve karlkldeiebilir olduu tahmin ediliyor. Yani herkes herkesle hücrelerini dei toku ederek üreyebiliyordu.Öte yandan mutlaka bunlardan bir ksm dierlerine göre birazck daha büyük olmalyd. Büyük olanlarn dierlerine göre bir avantaj olacakt çünkü dölütüne daha büyük miktarda yiyecek verecekti.Canllarda hem balangçta hem de halen pek çok yerde ³dii yatrm´ daha verimli sonuçlar dourduundan, sadece diilik ile bile hayat devam edebilir ve etmektedir de. Böylelikle doal seçilim

büyük gametler (yani diiler) lehine geliti, onlar çoald. Ancak bir bit yenii ortaya çkt.Ortalamadan daha küçük gamet üreten bireyler (erkekler) küçük ve hzl hareket edebildikleri içinkolayca büyük gametlerle (diilerle) birleebildiler ve doal seçilim ayn zamanda küçük olan ve



birlemek için etkin bir biçimde büyük hücreleri arayan eey hücreleri lehine de gelimi oldu.Böylece iki ayr cinsel strateji evrimlemiti.

³Birincisi büyük yatrm stratejisi, yani ³dürüst´ stratejiydi. Bu, otomatik olarak, sömürgen küçük yatrm stratejisine, yani ³sinsi´ stratejiye kap aralad. Bir kez iki strateji arasnda farkllama

baladktan sonra, ara hzla açlmaya balad. Orta boy eey hücreleri cezalandrlm olmalyd, çünküdaha ar olan bu iki stratejinin nimetlerinden yararlanamyorlard. Sinsiler gittikçe daha küçüldü vehzlandlar. Dürüstler ise yatrmlarn gittikçe azaltan sinsilerin brakt boluu kapatmak içingittikçe daha büyüdüler ve hareketsizletiler, çünkü sinsiler onlar zaten etkin bir biçimdekovalayacakt. Dürüstler baka bir dürüstle birlemeyi ³tercih´ ederlerdi elbet. Ancak, sinsilerioyundan çkartmaya yönelik seçilim basnc sinsileri baarl olmaya iten basnçtan daha zayf olmalyd: Sinsilerin kaybedecek daha çok eyleri vard ve bu yüzden de evrim savan kazandlar.Dürüstler yumurta oldular, sinsilerde sperm«´ ayn sf:237

Erkek ve dii ite böyle olutu ama Dawkins¶in burada kaçrd çok önemli bir nokta var. Genler kendilerine yaam kalm makineleri yapt zaman ±yani bedenler- sperm düzeyinde az yatrm yapanerkek diiyi besleyerek, gebelii srasnda ona yiyecek getirerek bu aç kapatmtr. Çünkü diininhem bebeini karnnda tayp hem de yiyecek bulmas çok mümkün deildir.

Yeniden asl konumuza geldiimizde balangçta homosapiens türünün anaerkil olduuna dair bir takm kantlar var. Henüz yaznn bulunmad zamanlard. Cinsellii kadnn erkee manastrlardaörettii, ana Tanrnn deil ana Tanrçann egemen olduu Tapnak Rahibeliinin olduu bir dönem.Ve fahie sözcüünün henüz bilinmedii bir dönem. Yaz yok ama konuma muhtemelen vard.Buraya da bir parantez açalm. Kukusuz ki konuma yaznn bulunmasndan çok çok daha önce vard.Baz uzmanlarn dediine göre beynin konuma bölgeleri iki milyon yl öncesinde zaten genilemiti.(Yani homosapiens tür olarak ortaya çkmadan çok çok önce) Öte yandan konuma için tek bana buyeterli deildir.

³Bildiimiz en tam Homo ergaster (Homo erectus), Kenya¶da Turkana gölü yaknlarndayaklak 1,5 milyon yl önce ölen Turkana Çocuu¶dur. Kaburgalar ve omurgada içinde sinirlerin

geçtii deliklerin küçüklüü, konumayla ilikili görünen nefes kontrolünden yoksun olduunugösterir. Kafatas tabann inceleyen baz bilim insanlar, daha yakn zamanda, 60 000 yl önce yaayan

Neanderthallerin bile konuamadklar sonucuna vardlar. Grtlak ekillerinin, bizim kullandmzseslileri tam olarak çkarmaya izin vermedii kant olarak gösteriliyor. Dier yanda, dilbilimci veevrimsel psikolog Steven Pinker¶in belirttii gibi, µsasli sayisi az bir dilda aldikça ifada adici alabilir.¶Yazl branice, sesliler olmadan anlalabiliyorsa; konuan Neander¶in, hatta Ergaster¶inanlalmamas için hiçbir neden görmüyorum. Güney Afrikal emektar antropolog Philip Tobias, dilinHomo ergaster¶den de önce olabileceinden kukulanr ve hakl da olabilir.´ (Atalarn Hikayesi, sf:79-80)

Parantezi kapatp kadnlarn süslenmesine giden durakta sormamz gereken ilk soruyu soralm: Nasl bir doal seçilim basks olutu da anaerkil dönemden ataerkil döneme geçildi?

³Evrimin Döv Emri´ yazmda bunun çok güçlü ipuçlar aslnda vard. Öyküyü tersine çevirelim. Tpkay balklar gibi insan diisinin de istedii erkekle beraber olduunu varsayalm. Bu durumda çocuun

hangi babadan olduu bilinemeyecektir. Bilinse bile erkein pek çok kadndan olan pek çok çocua bakmas çok olanakl görünmemektedir. Tür kendini kopyalamada pek fazla sorun yaamayacak amahayatta kalmada büyük sorunlar yaayacaktr çünkü;

³Homo sapiens türünde hamilelik süresi uzam olmasna ramen her doum bir erken doumdur.Çünkü homo sapiens beyni doumdan sonra dier hiçbir türde görülmeyen oranda büyümeye devameder. Bu durum, («) baka hiçbir türle karlatrlamayacak kadar uzam bir çocukluk, yani

bamllk dönemi anlamna gelir. («) Bu durum dii homo sapiens¶in gerek uzun hamilelik gerek uzun annelik döneminde ciddi yardm almasn gerektirir. Bu evrimsel gereklilik yüksek bir toplumsaldayanmayla çözülebilirdi.´ (³Haz lkesinin Ötesinde´ye önsöz, Saffet Murat Tura, sf. 15-16)



Yüksek toplumsal dayanma ise öncelikle babann sonra da her iki tarafn ailelerinin ±özellikleanneannenin/babannenin- çocua yardmn gerektirir. Çocuun babasnn belli olmamas tüm yüküannenin üzerine ykacaktr ki bu çocuun hayatta kalma ansn epey düürecektir. Bu noktada doalseçilimin gelecekteki tür lehine anneyi baskna altna ald ve erkek egemen bir toplum yaratt önesürülebilir.

Öte yandan öykünün dier taraf yani erkein birden fazla kadnla olan evliliklerine izin verilmesimuhtemelen savalarla vb erkek saysnn azalmas ve kadnlarn bota kalmamas ile açklanabilir.Temel nokta yardm alabilmesi, hayatta kalabilmesi için bebein babasnn bilinmesidir. Genler,kendilerinin hayatta kalmalarn garanti altna alabilmek için içinde bulunduklar yaam kalmmakinelerini harcamaktan çekinmezler. Bu bir gen stratejisidir.

u ana kadar sorunun etrafnda dolandk durduk. Elimizde pek çok veri var ve bunlar bize pek çok eyanlatyor gibi. ³Homo´ türünü dier tüm canl türlerinden ayran bir baka ey de kendinin bilincindeolmasdr. lk kez kendinin farkna varan, ³ben´ diyen türdür o. Belki de asl ipucumuz buradadr. Diio ana dek bilinçsiz bir gen üretim ve çoaltma makinesiyken ilk kez kendinin farkna varr ve güzelolduunu görür. Süslenme bu farkndaln, artk bir ³özne´ olmann, tüm bedeniyle kendisinin bir göstergesi olamaz m?

Arkeolojik kazlar kadn süslenmesinin tarihini neredeyse anaerkil döneme kadar götürdüü için kadnsüslenmesini ataerkil baskya kar bir tepki eklinde yorumlamamz zorlayor. Yine de modernkadnn ³çocuk makinesinden´ bir özne olmaya, bir birey olmaya geçiinde süslenmesini artrmas busefer kelimenin tam anlamyla özne olmaya doru att admn bir bakaldrs olabilir.

Tüm bu yazlanlardan sonra sizce Kadnlar neden süslenir?

Documents

kadınlar neden süslenir-Ahmet Açan