KAL YÜB

r

L

KALYÜB (-,.ı~)

Aşağı Mısır'da tarihi şehir. _j

Kahire'nin 15 km . kuzeyinde, Kahire­İskenderiye demiryolu üzerindedir; adının Grekçe Kalliope'den geldiği kabul edilir. XIX. yüzyılın ortalarına kadar idari tak­simata göre KalyObiye ilinin (müdiriyet) merkeziydi ve burada il idaresinin mecli­si, bölge hastahanesi ve şer'! mahkeme bulunuyordu. Ancak Hidiv İsmail Paşa dö­nemine rastlayan 1871'de ilmerkezi Ben­ha şehrine taşındı. Bugün KalyObiye iline (muhafaza) bağlı olan KalyOb yaklaşık 100.000 (I 996) nüfuslu bir şehirdir.

İslam fetihlerinin Mısır'a ulaştığı 20 (641) yılında Amr b. As, KalyOb 'un girişi­ne bir köprü kurdu ve bu köprü n ün yar­dımıyla bölgedeki diğer şehirlerin fethini kolayca gerçekleştirdi. 549'da (1154) Fa­tım! halifelerinden Zafir-Bia'daillah, Kal­yOb bölgesini Nasr b. Vezlr Abbas es-San­hacl'ye ikta etti. Seyyah İbn Cübeyr, İs­kenderiye'den Kahire'ye giderken ziyaret ettiği KalyOb'u (572/I 176) gördüğü şehir­

lerin en güzeli diye tanımlar. KalyOb, ta­rih boyunca Kahire'ye gelen elçilerin şeh­re girmeden önceki son durakları olmuş­tur. ei-Melikü'n-Nasır Muhammed b. Ka­lavun'un emriyle 715 ( 1315) yılında Kal­yOb şehrinin merkez olduğu KalyObiye vilayeti kuruldu. İbn İyas'a göre Yavuz Sultan Selim'in elçileri , Hayır Bey ve Kadı Berekat b . MOsa tarafından KalyOb'da karşıla~dı (Tari/] u Mışr, III , ı 09). Tarihçi­lerden lbn Dokmak(ö. 809/1407) ve Halil b. Şahin (ö. 873/1468), KalyOb şehrinin bü­yük bir kısmının kendi dönemlerinde ha­rap durumda olduğunu söylerler (el-İnti­şar, V, 47;Zübdetü Keşfi'l-memalik, s. 32). Osmanlı Devleti'nin Mısır'ı topraklarına katmasıyla esasen Kahire-Şam güzerga­hında bulunmasından dolayı önem taşı­yan KalyOb, İstanbul - Kahire hattı üzerin­de daha önemli hale geldi. Hasan ei-Vez­zan (Afrika lı Leon) buradan el-Hankah ( Vaşfü İfril).ıyye, II, 234), İbn İyas da Han­kah-ı Siryaküs (Beda'i'ü'z-zühür, v. 295-

296) adıyla bahsederler.

Eserini Sultan Necmeddin EyyOb'a it­haf eden Osman b. İbrahim en-NabiOsl ( ö. 685!1286 1? 1 ı özellikle KalyOb'un zenginli­ğini, bahçelerini , meyve ağaçlarını anlatır ve sultanın bu ağaçlardan yapılacak ke­simi şiddetle yasakladığ ı nı söyler. Daha sonra burada ekonomik durumla ilgili pek önemli bir hareket görülmez. 1804-

270

1805 yıllarında başı bozuk askerler tara­fından yağma edilen KalyOb'da 1825'te Kavalalı Mehmed Ali Paşa pamuk ipliği ve dokuma fabrikası, kışialar ve bir menzn­hane kurdu. Şehrin esas gelişmesi Şeva­ribi ailesinin burayı imar etmeye başlama­sıyla gerçekleşti. Şevaribller, KalyOb'un en meşhur ailesidir ve nesepleri Hicaz'a da­yanır. XIII. yüzyılda KalyOb'a yerleşen aile Osmanlı döneminde önemli idari görev­lerde bulunmuş ve fertleri "şeyhü'I-Arab" unvanıyla anılmıştır. XIX. yüzyılın ikinci yarısında değişen ekonomik durumlar­dan faydalanan aile KalyOb'daki bütün iş yerlerine, dolayısıyla ticari hayata ve şeh­rin çevresindeki ziraata hakim oldu. Ce­bertl'nin 1798 yılı olaylarını anlatırken yazdığına göre Süleyman MansOr eş-Şe­varibl, Fransızlar'a karşı direnişçilerin ba­şına geçerek bir ayaklanma girişiminde bulunmuş ve onlar tarafından atıldığı ha­pishanede ölmüştür ('Aca'ibü'l-aşar, ıv.

37-38). Ali Paşa Mübarek, Şevaribl ailesiy­le ilgili geniş bilgi verir.

KalyOb'da bugün altı cami ve çeşitli tekkeler vardır. Bu camiierin en önemlisi 1 724'te Ahmed eş-Şevaribl tarafından yenilenen Zeynebl Camii' dir. Diğerleri ise Salihln, Arifbillah Sldl Abdurrahman. Ral. Alaeddin ve Sldl Awaz camileridir. Ebü'I­Mekarim Abdüsselam b. Sultan ei-Mace­rl ile Sldl Awaz'ın türbeleri de buradadır. Birçok alim KalyObl nisbesiyle anılır ; bun­ların en meşhuru Şafii fakihi Şehabeddin ei-KalyObl'dir.

BİBLİYOGRAFYA :

Es'ad b. Memmati. Kauanfnü'd-deuaufn(nşr. Aziz Suryal Atıya), Kahire 1943, s. 205-206; İbn Cübeyr, er-Ril;le, Beyrut 1384(.1964, s. 18; ib­nü'I-Esir. el-Kamil, XI, 191-192; EbU"Şame. Ki­tabü'r-Rauzateyn, IV, 147; İbn Müyesser. A/]ba· ru Mışr(nşr Eymen Fuad S~yyid), Kahire 1981, s. 40 , 87, 110, 148; Osman b. İbrahim ei-Nablu­si. Kitabü Lüma'i'l-l!:auanfni'l-muçliyye {f deua­uini 'd-diyari'l-Mışriyye (nşr. C Becker- Cl. Ca· hen. BEO içinde). XVI( ı96ı), s. 48; Şeyhürrab­ve ed-Dımaşki. Nul]betü 'd-dehr (i 'aca'ibi ' l-ber ue'l-bal;r (nşr. M. A. F. Mehren). St. Petersburg 1866, s. 231 ; Ib n Dokmak, el-İntisar li-uasıtati 'i/!:di'l-emşar(nşr. C. Vol! ers) . Kahir~ 1309, V, 4 7. 50; Kalkaşendi. Şubl;u '1-a'şa, III, 303, 393-394, 399-400; Makrizi, el-ljıtaı, ı, 74, 129; Ham b. Şa­hin. Zü~de~ü Keşfi 'l-memalik, Paris 1894, s. 32-34; lbn !yas. Beda'i'u'z.zühCır, V, 295-296; a.mlf .. Tari/] u Mışr, Bulak 1311-12, II, 54, 109, 157, 197, 204; III, 109,110, 170,192,206,286, 303, 318; Hasan ei-Vezzan. Vaşfü İfri/!:ıyye, II , 234; Ceberti. 'Aca'ibü'l-aşar(Bulak).IV, 37-38; Ali Paşa Mübarek. el-ljı(a(ü't-Tevfil!:ıyye, Bulak 1306, XIV, 114-119; Muhammed Remzi. el-Ka· mCısü '1-cogra(i li '1-biladi ' 1-Mışriyye, Kahire 1953, Il , 19,57-58; A. Richter. "Kalyüb", İA, VI, 143-144; a.mlf .. "~Iyüb", EJ2 (İng . ). IV, 514-515.

~ EYMEN FUAD SEYYİD

r

L

KALYÜBI (.$.~!)

Ebü'I-Abbas Şihabüddin Ahmed b. Ahmed b. Selame ei-Kalyübl

(ö. 1069/1659)

Şafii fakihi. _j

Kahire yakınlarındaki KalyOb köyünden­dir. Şemseddin er-Re.mll ve NOreddin ei­Halebl'den ders aldı. Çağdaşları arasında Şafii fıkhının otoritesi kabul edildi ve "Kü­çük Şafii" diye tanındı. Ezher alimlerin­den olan KalyObl'nin talebeleri arasında İbrahim b. Muhammed ei-Birmavl ve Ah­med b. Muhammed ei-Benna gibi tanın­mış şahsiyetler vardır. 27 Şewal1 069 (18 Temmuz 1659) tarihinde vefat etti.

Eserleri. 1. lj ô.şiyetü '1-Kalyubi 'ald Şer]J.i'l-Ma]J.alli'ale'l-Minhô.c. Nevevi'­nin Minhô.cü't-tô.libin'ine ait şerhin ha­şiyesidir (1-11. Mekke 1305; Amire ei-Bu­rullusl'nin haşiyesiyle birlikte, 1-IV, Kahi­re 1306, 1318). 2. Kitô.bü'ş-Şalavô.t. eş­Şalavô.tü'l-behiyye 'alô. seyyidinô. Mu­]J.ammed l)ayri'l-beriyye ve Risô.le ti fa:W'ş-şalô.t 'ale'n-nebi olarak da anılır (Kah i re 1300). 3. ljikô.yô.tün ğaribe ve 'acibe (Nevadirü'l-l)alyübi) . W. Nassau Lees ve Mevlevl Keblrüddin tarafından ljikô.yô.t ve garô.'ib ve 'acô.'ib ve letô.'it ve nevadir ve fevô.'id ve netô.'is: The Book of Anecdotes, Marvels, Pleas­antries, Rarities and Useful and Pre­cious Extracts adıyla yayımlanan (Cal­cutta 127211856. 1864; Cawnpore 1912) ve R. R. Khawam tarafından Fransızca'ya çevrilen (Le fantastique et le quotidien, Paris I 98 I) eserin çeşitli baskıları yapıl­mıştır (Kahire I274, I277,!279, I282,

1287, 1296, 1297, 1300, 1302, 1304, !307. I308, I31!, 1323, 1324, 1328, 1342, 1353).

Oskar Rescher de Die Geschichten und Anekdoten aus Qaljubi's Nawô.dir und Schirwô.ni's Nafhat el-Jemen adlı ese­rinde bu kitaptan aldığı hikayelerin Al­manca serbest bir tercümesini yapmıştır (Stuttgart 1920). 4. et-Teg;kire fi't-tıb (el­Meşabif:ıu's-seniyye (ı tıbbi l]ayri'l-beriy­ye) (Mehdi b. İbrahim ' in Mul]taşaru Kita­bi 'r-raf:ıme fiHıb ve'l-f:ıikme's i ile birlikte, Kah i re I 300, 1302, 1304; Abdülvehhab eş­Şa 'ranlnin Mul]taşaru Te?kireti's-Süvey­dfsinin kenarında, Kahire 1302, 1304,

I 311; Kah i re I 296, 1305). B. R. Sanguinet­ti, eserin ilk üç bölümünün Arapça metni­ni ve Fransızca tercümesini yayımlamış­tır ("Quelques chapitres de medecine et de therapeutique arabes", JA, VI 11865].

s. 378-469; a.e., VIII ı 866 J, s. 289-328). S.

Tu]].fetü'r-rdgıb ii sireti cemd'a min (a'yani) ehli'J-beyti'l-etd'ib (Kahire ı 307) Mısır'da kabirieri meşhur olan bazı Ehl-i beyt büyüklerinin biyografisini içe­ren eser Mehmed Zihni Efendi tarafından Buğyetü't-tdlib adıyla Türkçe'ye çevril­miştir (istanbul ı 332)

KalyGbi'nin yazma halinde günümüze ulaştığı belirlenen diğer eserleri de şun­lardır : Jjdşiye 'ald Şerl}.i Ebi Şücd' Ji'bn Kasım e1-Gazzi(Eb0 Şüca' el-isfahanl'­nin el-Mul]taşar'ına ibn Kas ı m ei-Gazzl'­nin yaptı ğ ı şe rh in haşiyesidir); Jjavdşin 'ald Şerl}.i 'l-Ijatib (Hatlb eş-Şirblnl'nin el-il):na' fi /:ıalli elfazi Ebi Şüca' adlı eseri­nin haşiyesidi r); Jjdşiye 'ald Tul}.feti't­tuJJdb (Zekeriyya ei-EnsarT'nin Ta/:ıriru Tenl):ihi'l-Lübab ' ına yine kendisinin yap­tığı Tu/:ı(etü Hullab isimli şe rh in haşi ye­

sidir); Mendsikü'J-l}.ac; el-Al}.kdmü'J­mu]].lişa ii l}.ükmi md'i'l-l}.immişa; et­Tari~atü'l-vdzıl}.a ii esrdri'l-fdtil}.a; el­Büdılrü'l-münevvere fima'rifeti'l-el}.d­dişi'l-müştehire; Zabtu el}.i'ıdişi'l-Cd­mi'i'ş-şagir (E ural): latife) (SüyOtl'nin ese­rindeki hadi slerin tahkiki ne dair bir çalış­madır); Mi'rdcü'n-nebi (es-Siracü'l-veh­hac fi I):Lşşati 'l-isra' ve' l-mi 'rac, Kitabü '1-Mi'racveyaKitab fi'l-isra' ve'l-mi 'rac); Ta'li~ latif 'ald küJlin mine'l-isrd' ve'l­mi'rdci'l-münif(Necmeddin Muhammed b. Ahmed ei-Gaytl'nin~\lşşatü '1-mi'racad­lı eserinin şerhidir); Kitdbü Jjikdydt(bazı şa hsi yetl e rin haya t hikayele rinin an latıl­

dığı eser Kitabü 'n-Nevadir'den farklıdır); Risdle fi ma'rifeti esmd'i'l-bildd ve 'uruçlihd ve etvdlihd ve inl}.irdfihd; el­Hiddye mine'çl-çlaldle ii ma'rifeti'J­va~t ve'l-~ıble min [bi-] gayri dle; Ced­velü esmd'i'l-kevdkib ve metali'iha ve eb'adihd ve me~ö.diriha ve dereca­tihd; Risdle ii 'ilmi'l-mi~ö.t; Risale fi'l­ev~ö. t ve'l-mevasim ve't-tev~i'at (Kı b­tl takvim i esas alınarakdüzenlenmiştir); Mu~addime fi'l-fuşuli'l-erba'a ve ev­~ö.ti'ş-şalavat ve a]Jiri'l-leyl ve ciheti'l­~ıble bi-gayri ale; Mu~addime sehl e ii 'ilmi'l-va~t ve'l-~ıble; Meldl}.im (RO­ml; KıbtT ve Ara bl yı l başının tesbitine ve mevs imlere ili şkindir) ; Jjaşiye 'ald Şer­

l}.i'l-Acurrumiyye ( el-Fevakihü 's-seniy­ye 'ala Şer/:ıi'l-Acurrümiyye; ibn Acu r­rOm'un eseri üzerine Halid b. Abdul lah el­Ezherl'nin hazırladığı şerh in haşiyes idir),

Jjaşiye 'ald Şerl}.i'l-Ezheriyye (Halid b. Abdullah ei-Ezherl'ninel-Mul):addimetü'l­Ezheriyye'si ne yine kendisinin yaptığı şer-

h in h aş iyesidir); Risale fi 'ilmi'l-l}.urufve şerl}.i'l-evfa~i's-seb'a (Risa le fi 'ilmi'l­/:ıarfve'l-uefl):); Feza'ilü Mekke ve'l-Me­dine ve Beyti'l-ma~dis ve şey' min td ­ri]].ihd; en-Nübzetü'J-latife fi beyani ma~ö.şıdi'l-Jjicaz ve me'alimihi'ş-şe­rife; Ta'biri'l-menamat; Jj aşiye 'ald Şerl}.i lsagüci (Zekeriyya ei-Ensarl'nin isagad şe rhinin h aşiyes idir) ; Kitdbü'l­Mücerrebat (bu eserlerin yazma nüsha­l arı için bibliyografyadaki kataloglara bk.)

BİBLİYOGRAFYA :

Muhibbi, ljuUişatü'l-eşer, ı , 175; İbnü' I -Gaz­zi. Divanü'L-islam (nşr. Seyyid Kesrevi Hasan). Beyrut ı411 / ı990 , IV, 2ı-22; L. Leclerc. His­toire de la medecine ara be, Paris ı876, ll, 303; Pertsch. Gotha, lll, 87 -88; Baha Ahmed ei-Mey­hi- Muhammed ei - Bibli~vi. Fihristü '1-kütübi'l­'Arabiyyeti'l-maf:ıfü?a bi'l-Kütübl]aneti'l-ljidi­viyye, Kahire ı305-ı309, ll , ı8ı , ı99, 205; lll, 223; IV, 46; V, 30, 303, 3ı8, 328-329, 367, 372; VI, 9-ıo, 40, ı26 , 2 ı0-2ıı; Vll/2, s. 519; Ahlwardt. Verzeichnis, V, ı78-ı79; Serkis. Mu'­eem, ll, ı525- ı526 ; Philip K. H itti v.dğr .. De­seriptive Ca ta log of the Garrett Calleetion of Arabie Manuscripts in the Prineeton University Library, Princeton ı938, s. 2ı8, 220-22ı, 249, 43ı, 637; Brockelmann. GAL, ll , 478-479; Suppl., ll, 492-493; a.mlf .. "al-l):alyübl", Ef2 (İng.), IV, 5ı5; Fihrisü'l-ljizaneti't-Teymüriyye, Kahire ı947, ll, ı89, 426; Karatay, Arapça Bas­ma/ar, s. 92; Muhammed Es'ad Tales. el-Keşşaf 'an ma/]tütati l]aza'ini kütübi'l-evkaf. Bağdad ı372/1953, s . 2ı7; Fuad Seyyid, Fihrisü'l-mal]­tütat, Kahire 1380/196ı , 1, ıoo , 245,249, 27ı, 288; lll, 64, ı 09, ı90; Hanbaba. Fihrist-i Ki tab­ha-yi Çapi-y i 'Arabi, Tahran ı344 hş., s. 967; ı. Krachkovsky. Tari/] u '/-edebi '1-cogra{iyyi'l-'Ara­bi(trc. Selahaddin Osman Haşim), Kahire ı965, ll, 730; A. G. Ellis, Catalogue of Arabie Books in the British Museum, London ı967, 1, ı50 , 732; R. Mach. Catalogue of Arabie Manuseripts (Ya­huda Seetion) in the Garrett Calleetion Princ­eton University Library, Princeton ı977, s. 38, ı25 , ı3ı , 382, 43ı; D. A. King, Fihrisü '1-mal]­tütati'l-'ilmiyyeti'l-mat:ıfü;:a bi-Dari'l-kütübi'l­Mışriyye, Kahire ı98ı-86 , 1, 6ı, 75, ı7ı, 342,40ı,4ı5,485,489, 576, 580; 11 ,285-287; Ahmed lsa. Mu'eemü '1-etıbba', Beyrut ı402/1982, s. ı o ı-ı 02; Ayide İbrahim Nusayr. el-Kütübü '1-'Arabiyyetü 'Ileti nüşiret fi Mışr beyne 'arney 1900-1925, Kahire ı983, s. 279; H. L. Gottschalk v.dğr .. Catalogue of the Min­gana Calleetion of Manuseripts, Zug ı985 ,

IV, 74, 76, ı8ı , 293-294; el-Müntel]abmine'l­mal]tütati'l-'Arabiyye fi'l-ljaleb, Beyrut ı407 1 ı986, s. 392; R. Mach- E. L. Ormsby, Handlist of Arabic Manuseripts, Princeton ı987, s . 358; E. Fendik, ikti{a'ü 'l-kanü', Kum ı409, s . ıoo, ı56 , 225, 226, 228, 385; Yusuf Zeydan. Fihri­sü ma/]tütati Cami'ati'L-iskenderiyye, Kahire ı995, ll, 287, 342; Cem il Akpın ar v.dğ r .. Os­man ll Astronomi Literatürü Tarihi, istanbul ı997, 1, 297 -299; Ekmeleddin İ hsanoğlu v.dğr .. Osmanlı Matematik Li teratürü Tarihi, istanbul ı999, 1, ı4ı-ı42; O. Rescher. "Verbesserungen und Bemerkungen zur Kalkuttaer Ausgabe von Qaljubı's nawadi r", ZDMG, LXXlll (1919). s . 2ı3-2ı9 . ı::;;;:ı

I.!'!'!!J CENGiZ KALLEK

L

L

KAM, ömer Ferit

KAM

Eski Türkler'de şamanda denilen dini, sihri, mistik bir otoriteyi

temsil eden kişi (bk. ŞAMANİZM).

KAM, Ömer Ferit (1864-1944)

Son dönem şairlerinden, düşünür ve yazar_

_j

_j

1 O Ocak 1864'te istanbul Beylerbe­yi'nde doğdu. ll. Abdülhamid'in harem doktoru olan Ahmed Muhtar Paşa'nın oğludur . Beylerbeyi Rüşdiyesi'ni bitirince babasının arzusuna uyarak Mekteb-i Mülkiyye-i Şahane'ye kaydolduysa da bir yıl sonra bu okulu bırakıp Mekteb-i Hu­kuk'a girdi, ancak babasının ölümü üze­rine ikinci sınıfta okulu terketti. Yarım kalan öğrenimini özel hocalardan ders alarak tamamlamaya çalıştı, bu arada Arapça. Farsça ve Fransızca öğrendi. Ay­rıca geniş bir hadis kültürüne sahip ol­duğu belirtilmektedir (Levend, s. 23). Kendi ifadelerinden anlaşıldığına göre ( a.g.e., s. ı 9) ilim ve irfanından en çok faydalandığı kişi, dönemin ilim adamla­rından olup bir ara matbuat müdürlüğü de yapmış bulunan şair Mehmed Nüzhet Efendi'dir.

ömer Ferit, 1887'de Babtali Tercüme Odası'nda mütercim olarak göreve başla­dı. 1888'de Beylerbeyi Rüşdiyesi'nde Fran­sızca muallimi oldu. Ayrıca cami dersle­rine katılarak geleneksel ilimlerde öğre­nimini devam ettirdi ve 190S'te Musta­fa Asım Efendi'den icazet aldı. Aynı yıl, iran'ın istanbul sefiri Rıza Daniş Han'ın Lahey Barış Konferansı münasebetiyle yazdığı bir şiiri Türkçe'ye çevirdiği için İran hükümeti tarafından kendisine Şir- i Hurşid nişanı verildi. Bu arada dini, fikri ve felsefi konularda hayatı boyunca de­vam ettireceği okuma ve araştırma faa­liyetine girişti. Sırat-ı Müstakim ve Se­bilürreşad dergilerinin ilk ve sürekli ya­zarlarından olan Ömer Ferit. 1 91 3'te der­gi adına "Avrupa ahvalini tetebbu ve ule­ma ve felasife ile te'sis-i muarefe" için Avrupa'ya gönderildi. Bu seyahatin inti­balarını "Avrupa Mektupları" başlığıyla Sebilürreşad'ın X ve Xl. ciltlerinde ya­yımladı. 1914'te Darülfünun'da Mehmed Akifin yerine Türk edebiyatı müderrisli­ğine , 191 7'de Süleymaniye Medresesi'n­de felsefe-i umGmiyye tarihi müderrisli­ğine, 1919'da Darü'l-hikmeti'I-İslamiyye

271