FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

KALITIM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR

1

Kalıtım : Bir canlının sahip olduğu özelliklerin nesilden nesileaktarılması olayına “kalıtım” denir.

2

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

Genetik: Canlı soyları arasındaki benzerlik ve farklılıkların ortaya çıkmasını sağlayan kalıtsal karakterlerin nesilden nesile nasıl aktarıldığını inceleyen bilim dalına “genetik”( kalıtım bilimi) denir.

Kalıtsal Özellik (Kalıtsal Karakter): Bir bireyin nesilden nesile aktarılan özelliklerine denir. Bu özellikler genlerin kontrolündedir.

3

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

Göz rengi, saç rengi, saç şekli, ten rengi, kan grubu, dil yuvarlama, kulak memesinin yapışık veya ayrık oluşu, tavşan dudaklı olma, renk körlüğü, hemofili…

Gen: Bir canlının kalıtsal özelliklerini taşıyan kromozom bölgelerine gen denir.

4

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

Homolog kromozom: Biri anneden biri babadan gelen şekil ve yapı bakımından birbirine benzeyen kromozomlardır.

A

B

A

b

Anneden Babadan

Homolog Kromozonlar

I. karakter

II. karakterAllel gen: Homolog kromozomların karşılıklı bölgelerinde bulunan ve aynı karakter üzerine etki eden gen çiftleridir.

Genotip: Canlıların kalıtsal özelliklerini belirleyen gen yapısına genotip denir.(AA, Aa, aa...)

5

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

Fenotip: Canlının genetik yapısına ve çevresel etkenlere bağlı olarak ortaya çıkan dış görünüşüne fenotip denir. (mavi gözlü, kıvırcık saçlı, sarı tohumlu bezelye…)

GENOTİP FENOTİP

KK

Kk

kk

Kahverengi Göz

Kahverengi Göz

Mavi Göz

Fenotip Fenotip

Genotip= BB veya Bb Genotip= bb

Baskın=B Çekinik=b

Baskın Gen ( Dominant gen): Allel genlerden fenotipte etkisini her zaman belli eden genlere denir. Büyük harfle gösterilir. (A, B gibi)

6

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

Çekinik Gen (Resesif Gen) : Baskın genle birlikte bulunduğu zaman kendi özelliğini gösteremeyen genlere denir. Küçük harfle gösterilir (a, b gibi)

Baskın bir karakterin ortaya çıkabilmesi için gen çiftlerinden birinin büyük olması yeterlidir. (AA, Aa gibi)Çekinik bir karakterin açığa çıkabilmesi için gen çiftlerinden her ikisinin küçük olması gerekir. (aa, bb gibi)

!

Örnek: Sarı tohum geni, yeşil tohum genine baskındır.Sarı (baskın): SYeşil (çekinik): s

7

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

Genotip Fenotip

SS Sarı tohumlu

Ss Sarı tohumlu

ss Yeşil tohumlu

Arı Döl (Saf döl = homozigot): Bir karakter üzerine etki eden gen çiftinin (allel genlerin) birbirinin aynı olmasıdır. (AA, aa, BB gibi)

8

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

Melez Döl (Heterozigot): Bir karakter üzerine etki eden gen çiftinin (allel genlerin) birbirinden farklı olmasıdır. (Aa, Bb gibi)

Arı Döl Melez Döl

Arı döl baskın Arı döl çekinik Melez döl (baskın)

9

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

10

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

Örnek: A: uzun boy a: kısa boy

Genotip Fenotip

AA arı döl baskın uzun boylu

Aa melez döl baskın uzun boylu

aa arı döl çekinik kısa boylu

11

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

Anne ve babamıza baktığımızda bazı özeliklerimizin benzediğini görürancak tamamen onlara benzemediğimizi de fark ederiz.“Neden anne ve babamıza tıpatıp benzemiyoruz? ”sorusu yıllarca bilim insanlarını araştırmaya iten bir soru olmuştur.Bu soruya yanıt arayandan biri de MENDEL’dir.

12

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

Gregor Johann Mendel’inçalışmaları genetiğin temelidir. Kalıtsal özelliklerin yeni kuşaklara geçiş kurallarını ilk defa Mendel’in deneyleri belirlemiştir. Bu nedenle Mendel genetiğin babası olarak sayılmaktadır.Mendel deneylerini yaparken bezelye bitkisini kullanmıştır.

13

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

Mendel’in bezelyeyi seçmesinin nedenleri:• Yetiştirilmesinin kolay olması• Kısa zamanda ürün verip büyümesi• Çok farklı karakterlerinin olması (tohum şekli, tohum rengi, gövde uzunluğu, çiçek rengi…)• Bezelye çiçeğinin yapısının dışarıdan tozlaşmaya uygun olmaması• Taç yaprakları deneysel amaçlı kesilince yapay tozlaşma yapılabilmesi