KAMU KESİMİNİN TASNİFİ

Zaman içinde, değişen şartların zorlaması

sonucunda bütçe ilkelerinden özellikle birlik

ilkesinden önemli sapmalar ortaya çıkmıştır.

Bu sapmanın önemli nedenleri olarak; devletin

ekonomik ve sosyal hayata çok yönlü ve daha fazla

müdahale etmesi, hizmetlerin niteliği, ülkenin çeşitli

ekonomik güçlükler altında olması, bütçelemedeki

yeni gelişmeler, bütçenin görünüşte küçültülmesi vb.

olarak belirtilebilir.

Ülkemizde özellikle birlik ilkesinden sapmalar

çerçevesinde genel bütçe dışındaki bütçe

uygulamalarına örnek olarak; özel bütçeler,

düzenleyici ve denetleyici kurum bütçeleri, sosyal

güvenlik kurumu bütçeleri, mahalli idare bütçeleri,

döner sermaye işletmeleri, özerk bütçeler ve bütçe

dışı fon uygulamaları verilebilir.

A-GENEL BÜTÇELER

Genel bütçe, 5018 sayılı kanuna ekli 1 nolu

cetvelde yer alan devlet tüzel kişiliğine dahil olan

TBMM, Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık, Anayasa

Mahkemesi, Sayıştay, Bakanlıklar, Devlet Personel

Başkanlığı, TÜİK vb. kamu idarelerinin büütçesidir.

B- ÖZEL BÜTÇELER

Özel bütçe, bir bakanlığa bağlı ilgili olarak belirli bir kamu

hizmetini yürütmek üzere kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirlerden

harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel

kanunla düzenlenen kamu idarelerinin bütçesidir. (2003 - 5018)

O halde özel bütçeler, giderleri özel gelirlerle karşılanan ve genel

bütçe dışında yürütülen bütçelerdir.

Savunma sanayi müsteşarlığı, türkiye bilimsel ve teknolojik

araştırma kurumu, türkiye bilimler akademisi, tse, vakıflar genel

müdürlüğü vb.

C- DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUM BÜTÇELERİ

Ülkemizde 1980’den sonra ekonominin dışa açılması, Avrupa

Birliği ile ilişkilerimiz çerçevesinde Ulusal Programdaki

taahhütlerimiz, kamu kesimi faaliyetlerinin yeniden

düzenlenmesi gereği, çeşitli sektörlerde rekabet dengesinin

kurulması, kamunun elinde bulunan işletmelerin

özelleştirilmelerinin ‘’özel tekellere’’ yol açmamaları gibi

nedenlere dayalı olarak çok sayıda DDK oluşturulmuştur.

Bu kurumlar özel kanunlarla kurulmuş olup, kamu tüzel

kişiliğine sahiptirler.

Ülkemizde ilk düzenleyici ve denetleyici kurum

olarak 1981 yılında Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)

kurulmuştur.

RTÜK, Rekabet Kurumu (RK), BDDK, Kamu İhale

Kurumu (KİK), Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme

Kurumu (TAPDK) başlıca düzenleyici ve denetleyici

kurumlarımızdandır.

D - SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARI BÜTÇELERİ

Sosyal güvenlik, kişileri sosyal risklere karşı

korumaktır.

Sosyal riskler; sosyal sigortalar, sosyal yardım ve

hizmetlerle karşılanmaya çalışılmaktadır.

Ülkemizde Cumhuriyet döneminin ilk yıllarından

itibaren devlet, sosyal güvenlik hizmetlerini hızla

geliştirmeye ve gerekli teşkilatı kurmaya yönelmiştir.

T.C. Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu ve Bağ-Kur

uzun yıllar ülkemizde sosyal güvenlik hizmeti sunmuştur.

Günümüzde bu kurumlar tasfiye sürecinde olup Sosyal

Güvenlik Kurumu (SGK) adı altında tek çatı haline getirilmiştir.

Başlıca gelirleri prim gelirleri, para cezaları, katılım payları,

devlet katkıları, merkezi yönetim bütçesinden yapılan

ödemeler, taşınır ve taşınmaz gelirleri vb.

E- MAHALLİ İDARE BÜTÇELERİ

Ülkemizde birlik ilkesinden bir sapma da mahalli idare bütçeleriyle

ortaya çıkmaktadır.

5018 sayılı kanunda mahalli idare bütçesi, mahalli idare kapsamındaki

kamu idarelerinin bütçesi olarak tanımlanmaktadır.

Bilindiği gibi üniter siyasi yapıya sahip ülkemizde, devlet, kamu

hizmetlerini merkezi ve mahalli idareler vasıtasıyla topluma sunmaktadır.

Merkezi idare içinde yer alan kuruluşların bütçeleri esas itibariyle genel

bütçeyi, mahalli idareler içindeki kuruluşların bütçeleri de mahalli idare

bütçelerini oluşturmaktadır.

TÜRKİYE’DE MAHALLİ İDARELER

İl Özel İdareleri

Belediyeler

Köyler

Mahalli İdare Birlikleri

F- DÖNER SERMAYE İŞLETMELERİ

Döner Sermaye İşletmeleri de bütçede birlik ilkesini

bozmaktadır.

Genel bütçe içinde idare edilen sınai ve ticari kurum ve

idarelerinin ilk madde ve malzeme alım bedelleri ile uzman ve işçi

ücretleri döner sermaye adıyla bütçelere konulan ödenekler ile

karşılanır ve ödenir.

Esasen döner sermaye işletmesi kurmak, genel bütçeli idareler

için söz konusu olmakla birlikte özel(katma) bütçeli idareler de

kuruluş kanunlarına dayanarak döner sermaye işletmeleri

kurmuşlardır.

Ülkemizde örneğin Hazine Müsteşarlığına bağlı

Darphane ve Damga Matbaası, Milli Eğitim

Bakanlığına bağlı basımevleri, Adalet Bakanlığına

bağlı ceza evlerindeki atölyeler, üniversite

hastaneleri döner sermayeli işletmelerdir.

G- ÖZERK BÜTÇELER

Ülkemizde özerk bütçeli kuruluşlar, kamu iktisadi

teşebbüsleri (KİT)’ dir.

1929 Dünya Ekonomik Krizi sonrası devletin

ekonomiye müdahalesinin artması, piyasa sistemi

içinde sınai ve ticari müesseseler oluşturması ile

birlikte pek çok ülkede ve ülkemizde ekonominin

çeşitli sektörlerinde KİT’ler kurulmuştur.

1930’lu yıllardan başlayarak ülkemizde kurulan

başlıca KİT’ler; Sümerbank, Etibank, Türkiye Demir

Çelik İşletmeleri, Türkiye Selüloz ve Kağıt

Fabrikaları (SEKA), Türkiye Şişe Cam Sanayii A.Ş. ,

PETKİM, Et-Balık Kurumu vb. dir.

H- BÜTÇE DIŞI FON UYGULAMALARI

Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri tarafından bazı amaçların

gerçekleştirilebilmesi için kamu gelirlerinin bir kısmının, özel

kanun ya da kararlarla ya bütçeden ya da bütçe dışından

ayrılarak bir yıllık süre ile sınırlı olmaksızın gerektikçe

harcanmak üzere bir hesapta tutulmasıyla meydana getirilen

fonlar dır.

Örnek verecek olursak; Kamu Ortaklığı Fonu, Tanıtma Fonu,

Destekleme ve Fiyat İstikrarı Fonu, Belediyeler Fonu, İhracatı

Geliştirme Fonu vb.

Güncel veriler için

http://www.bumko.gov.tr/

HAZIRLAYANLAR

Kenan TARAKCI

Mehmet KOCAMAN

BEKLERİZ..

www.deusoru.co

m