Kamu-Üniversite-Sanayi İŞbirliĞi · temsa yenİlİkÇİlİk ve gİrİŞİmcİlİk platformu temsa global san. tİc. a.Ş. Ünİversİte-sanayİ İŞbİrlİĞİ desteklİ yenİlİk

Kamu-Üniversite-Sanayi İşbirliği

2016

T.C.

Özel Sektör Ar-Ge MerkezleriİYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ

© 2016 Δ T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Δ Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü yayınıdır. Tüm hakları saklıdır

T.C.BİLİM, SANAYİ ve TEKNOLOJİ BAKANLIĞIBilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü

www.sanayi.gov.tr

SUNUŞ

Türkiye ekonomisi, her geçen gün daha da büyüyor, gelişiyor ve güçleniyor. Türkiye’nin bu büyümesinde özel sektörün, özellikle de sanayi sektörünün çok önemli bir rolü bulunuyor. Mevcut başarımızı sürdürmemiz ve daha da ileriye taşımamız için, özel sektörümüzü çok daha rekabetçi bir yapıya taşımalıyız.

Yeni ve yenilikçi fikirler, buluşlar, projeler, endüstriyel araştırmalar, günümüzde modern ekonomilerin en mühim unsuru olmuş, büyümenin ve gerçek refahın kaynağı haline gelmiştir. Küresel rekabet gücümüzü artırmak için, biz de Ar-Ge, yenilikçilik, teknoloji ve tasarım gibi alanlara odaklanmış durumdayız. Zira bu alanlara aktarılan kaynaklar, rekabet gücünü ve verimliliği sadece nicelik açısından artırmakla kalmıyor, aynı zamanda nitelik sıçraması yaşanmasını da sağlıyor.

2023 yılına giderken ülkemizin bilgi yoğunluğu ve katma değeri daha yüksek ürünler geliştirebilmesi en öncelikli hedeflerimiz arasındadır. Artık önemli bir küresel üretim merkezine dönüşen ülkemizi, aynı zamanda bir tasarım ve teknoloji üssüne de dönüştürmek istiyoruz. Bunu gerçekleştirebilmek için, Ar-Ge ve yenilik ekosistemini bir bütün halinde değerlendiriyor ve geliştiriyoruz.

2008 yılında hayata geçirdiğimiz 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun, Türkiye’de reel sektörün ve girişimcilerin Ar-Ge faaliyetlerini desteklemek açısından adeta bir dönüm noktası oldu. Bu kanunla hayatımıza giren yeniliklerden birisi de Ar-Ge Merkezleridir. Belirli kriterleri karşılayan sermaye şirketleri bünyesinde kurulan Ar-Ge Merkezlerine çok önemli indirim, istisna, destek ve muafiyetler sağlıyoruz. Ar-Ge Merkezlerinin kurulması ve işletilmesiyle ilgili süreçleri de sürekli iyileştiriyoruz. Böylece Ar-Ge Merkezlerinin yenilik potansiyellerini daha da artırmayı amaçlıyoruz. Hayata geçirdiğimiz son Ar-Ge Reform Paketi’nde bu açıdan çok kapsamlı ve değerli yenilikleri devreye almış bulunuyoruz. Bu reformla birlikte, hem yeni kurulan Ar-Ge Merkezlerinin artacağına hem de mevcut Ar-Ge merkezlerinin daha nitelikli hale geleceğine inanıyoruz.

Ar-Ge merkezleri, bugüne kadar birbirinden önemli Ar-Ge projelerine imza attı. Elinizdeki “Özel Sektör Ar-Ge Merkezleri İyi Uygulama Örnekleri” kitabı ile bu başarılı uygulamaları ortaya koymayı ve kamuoyu ile paylaşmayı amaçladık. Bu kitaptaki iyi uygulamalar, ayrıca, mevcut ve bundan sonra kurulacak Ar-Ge Merkezleri için de güzel bir örnek teşkil edecektir.

2023 hedeflerimize ve Ar-Ge Merkezlerimizin kurumsal gelişimine katkı sunacağı düşüncesiyle, bu kitabın muhatapları için faydalı olmasını diler ve kitabın hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunarım.

Fikri IŞIKBakan

www.sanayi.gov.tr

YÖNETİCİ ÖZETİ

Sayıları 250’ye yaklaşan Ar-Ge merkezlerinin kurumsal kapasitelerinin artırılması ve yönetimsel yetkinliklerinin geliştirilmesi amacıyla hazırlanan “Özel Sektör Ar-Ge Merkezleri İyi Uygulama Örnekleri” kitabı ile Ar-Ge Merkezleri arasındaki etkileşimin artırılması, iyi uygulamaların tüm Ar-Ge Merkezlerine yaygınlaştırılması ve gelecekte gerçekleştirilebilecek uygulama fırsatlarının değerlendirilmesi hedeflenmektedir.

Kitabın hazırlanması sürecinde tüm Ar-Ge Merkezlerinden iyi uygulama örneklerini raporlamaları istenmiş, Ar-Ge Merkezlerinden 21 tanesinin iyi uygulama örneği, yayınlanmak üzere seçilmiştir. Seçilen Ar-Ge Merkezleri elektronik, makine, otomotiv, tekstil, yazılım gibi farklı sektörlerde faaliyet göstermektedir. Bu Ar-Ge Merkezlerinin uygulamaları beş ayrı kategoride toplanmış ve kitap bu kategorilere uygun şekilde bölümlere ayrılmıştır.

Bu bölümler; Kamu-Üniversite-Sanayi İşbirliği, Ar-Ge Yönetimi, Girişimcilik, Proje Yönetimi ile Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları olarak sıralanmıştır.

Bu kategorilerden Kamu-Üniversite-Sanayi İşbirliği bölümünde beş adet iyi uygulama örneği bulunmakta olup diğer kategorilerde ise dörder adet iyi uygulama örneği yer almaktadır.Birbirinden farklı uygulama örneklerinin yer aldığı bu kitap aracılığıyla Ar-Ge Merkezleri hem bünyelerinde yürüttükleri iyi uygulama örneklerini paylaşma olanağına sahip olacak hem de diğer Ar-Ge Merkezlerinin uygulamalarını örnek alma ve bu uygulamalardan yararlanma fırsatı bulacaktır.

Kitabın hazırlık sürecinde emeği geçen çalışanlarımıza ve Ar-Ge Merkezlerimize teşekkürlerimi sunarım.

Prof. Dr. Ersan ASLAN Müsteşar

www.sanayi.gov.tr


YENİ NESİL YÜKSEK GÜÇTE ÇOK AMAÇLI TRAKTÖR SOĞUTMA MODÜLÜ GELİŞTİRİLMESİKALE OTO RADYATÖR SAN. TİC. A.Ş.

SAC PARÇA ÜRETİM BÖLÜMÜNDE ENERJİ ANALİZÖRLERİYLE VERİMLİLİĞİ ARTIRMA AMAÇLI İŞ EMRİ TAKİP, VERİ TOPLAMA VE ANALİZ SİSTEMİ OTOMASYONUNUN KURULMASIYILDIZ KALIP SAN. TİC. A.Ş.

ÜNİVERSİTE-SANAYİ İŞBİRLİĞİ İLE FİRMA BÜNYESİNDE İNTERN MÜHENDİSLERLE PROJE GRUPLARI OLUŞTURARAK AR-GE FAALİYETLERİNİN GERÇEKLEŞTİRİLMESİESTAŞ EKSANTRİK SAN. TİC. A.Ş.

7

SAYFA

SAYFA

12

15

19

28

34

41

37

22

KAMU- ÜNİVERSİTE- SANAYİ İŞBİRLİĞİ

AR-GE YÖNETİMİ

İÇİNDEKİLER

BEYÇELİK KAMU-ÜNİVERSİTE-SANAYİ İŞBİRLİĞİ MODELİBEYÇELİK GESTAMP KALIP SAN. A.Ş.

SÜT HAYVANCILIĞINDA EKOSİSTEM YARATMAK VE GLOBAL VERİYİ YÖNETMEKTRİODOR TİC. LTD. ŞTİ.

TUSAŞ PROJELERİNDEKİ AR-GE İÇERİĞİNİN BELİRLENMESİ TUSAŞ TÜRK HAVACILIK VE UZAY SANAYİİ A.Ş.

ORTAK EĞİTİM PROTOKOLÜECE BANYO SAN. TİC. A.Ş.

TEMSA YENİLİKÇİLİK VE GİRİŞİMCİLİK PLATFORMUTEMSA GLOBAL SAN. TİC. A.Ş.

ÜNİVERSİTE-SANAYİ İŞBİRLİĞİ DESTEKLİ YENİLİK MODELİİDEA TEKNOLOJİ ÇÖZÜMLERİ BİLGİSAYAR SAN. TİC. A.Ş.

www.sanayi.gov.tr


KULUÇKA MERKEZİAVEA İLETİŞİM HİZMETLERİ A.Ş.

AR-GE MERKEZİ VE PROJE YÖNETİMİ PROGRAMIBETEK BOYA VE KİMYA SAN. A.Ş.

FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI YÖNETİMİARÇELİK A.Ş.

AR-GE ÇALIŞMALARI TEŞVİK SİSTEMİNORM CIVATA SAN. TİC. A.Ş

HEKSAGON STUDİO ENTEGRE PROJE YÖNETİM SİSTEMİHEKSAGON MÜHENDİSLİK VE TASARIM A.Ş.

FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI UYGULAMALARI İLE ENTEGRE EDİLMİŞ PROJE YÖNETİMİ YAKLAŞIMIVİKO SAN. TİC. A.Ş.

BENİM PROJEM – MY PROJECTTOFAŞ TÜRK OTOMOBİL FAB. A.Ş.

ÜRÜN BİLGİ YÖNETİMİ (PRODUCT DATA MANAGEMENT)VESTEL BEYAZ EŞYA A.Ş.

TURKCELL TEKNOLOJİ FİKRİ HAKLAR YÖNETİMİTURKCELL TEK. AR-GE A.Ş.

AR-GE MERKEZLERİGENEL BİLGİLER

KİŞİSEL GELİŞİM ASİSTANI UYGULAMASITÜRK DEMİRDÖKÜM FAB. A.Ş.

VESTEL ELEKTRONİK PROJE YÖNETİMİ MODELİVESTEL ELEKTRONİK SAN. TİC. A.Ş.

ECOTORQ MOTOR TEKNOLOJİ LİSANS ANLAŞMASI VE TÜRKİYE’DEN ÇİN’E MOTOR TEKNOLOJİSİ İHRACATIFORD OTOMOTİV SAN. A.Ş.

44

60

75

48

63

80

52

67

86

96

56

70

92

GİRİŞİMCİLİK

PROJE YÖNETİMİ

FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI

İÇİNDEKİLER

SAYFA

SAYFA

SAYFA


6

www.sanayi.gov.tr

KAMU - ÜNİVERSİTE - SANAYİ İŞBİRLİĞİ

7

www.sanayi.gov.tr

ÜNİVERSİTE-SANAYİ İŞBİRLİĞİ DESTEKLİ YENİLİK MODELİ

İDEA TEKNOLOJİ ÇÖZÜMLERİBİLGİSAYAR SAN. TİC. A.Ş.


8

www.sanayi.gov.tr


Ar-Ge Merkezinin temel stratejileri arasında mevcut araştırma disiplinlerini sınır olarak kabul etmeden, ileri teknolojilere zemin oluşturacak öncül araştırmalar gerçekleştirme fikri yer almaktadır. Firma bu kapsamda yenilikçi proje fikirlerini yüksek nitelikli ürünlere dönüştürebilmek için Üniversite-Sanayi işbirliklerine önem vermektedir. Bu maksatla belirlenen;

• Ar-Ge projelerinde farklı üniversitelerden alanında uzman akademisyenler ile işbirlikleri gerçekleştirmek,

• Her ay farklı bir akademisyeni çalışma alanı ile ilgili güncel bilgileri aktarmak üzere firma içi akademik eğitime davet etmek,

• Üniversitelerin Teknoloji Transfer Ofisleri, Teknoloji Merkezleri ve Teknoloji Geliştirme Bölgeleri gibi uygulamaları yoluyla akademisyenlerden ve bu ofislerin bünyesinde yer alan Ar-Ge firmalarından hizmet alımı gerçekleştirmek,

• Üniversitelerde düzenlenen çalıştay, seminer, kariyer günleri gibi aktivitelere destek olmak, katılım gerçekleştirmek, firmayı ve projelerini tanıtmak,

• Araştırmacı personelin akademik eğitimlerini ve araştırma performanslarını destekleyecek teşvik mekanizmasının sürekliliğini sağlamak

gibi yöntemler firma süreçleri ile bütünleşmiştir.

2012 yılında hayata geçirilen "Üniversite-Sanayi İşbirliği Destekli Yenilik Modeli" uygulaması, yenilikçi yönleri sayesinde bilişim sektöründe Ar-Ge niteliği yüksek yazılım ve sistem geliştirmek isteyen firmalar için örnek teşkil etmektedir. Bilişim sektöründe Ar-Ge niteliği yüksek projeler geliştirmek, sektörün hızlı dinamikleri ve know-how korunumunun bölgesel anlamda düzenlenme sürecinde olması sebebi ile zorluklar içermektedir. Bu alanda yenilikçi ve öncü bir firma olmak için güncel bilgiyi doğru kaynaktan temin etmek, yenilikçi proje fikirlerini en uygun zamanda ürüne dönüştürerek kullanıma sunmak zorunluluk haline gelmiştir. Bu sebeple geliştirilen proje fikirlerinin hem yüksek ticarileşme potansiyeline hem de yüksek araştırma niteliğine sahip olması avantaj sağlamaktadır. Bahsedilen problemleri çözen modelin bazı yenilikçi yaklaşımları şu şekilde ifade edilebilir:

• Güncel yenilikçi bilginin doğru kaynaktan temin edilmesi için üniversiteler ile sürekli işbirliği halinde kalarak ihtiyaç duyulan alanda ileri seviyede araştırma yapan akademisyenleri projelere davet etmek.

• Yazılım ürünlerinin patent ve faydalı model ile korunması Amerika (USPTO) bölgesi haricinde henüz mümkün olmamakla birlikte, Avro (Avrupa Birliği) bölgesinde hem donanım hem de yazılım yeniliği içeren ürünlerin koruma altına alınabilmesi mümkün olduğu için buluş basamağı içeren fikirleri donanım kısıtlamaları ile sistemleştirerek ürünleştirmek, koruma altına almak.

• Akademisyenler için hazırlanan TÜBİTAK ARDEB 1003 destek programlarını takip ederek üniversiteler ile ortak başvuru gerçekleştirmek.

İyi Uygulama Örnekleri

9

www.sanayi.gov.tr


• Küçük ve orta ölçekli işletmeler kategorisinde olmasına rağmen çok sayıda araştırma projesi ile kurumsal teşvik alarak ileri araştırma kabiliyetini teyit etmek.

• Başarılı akademik personele ücretli akademik izin ve maddi yardım vererek başarılı akademik personeli firma bünyesine katmak,

• Patent Başvurusu, Proje Önerisi, Akademik Yayın, Üstün Akademik Başarı Ödülü gibi çeşitli teşvik programları sayesinde özel sektör çalışanlarının akademik eğitimine devam edebilmesini sağlamak.

Yukarıda belirtilen yenilikçi yaklaşımlar bir bütün olarak incelendiğinde İdea Teknoloji Çözümler çalışanlarının akademik eğitimlerine devam etmek istedikleri, eğitimine devam eden başarılı akademisyenlerin firma bünyesine katılmak istedikleri, bilgi ve birikimlerini uygulamak için uygun çalışma ortamını buldukları ve bu sebeple tercih ettikleri bir firma olmayı hedeflemektedir. Birincil gider unsurunun personel istihdamı olduğu sektörde personel araştırma niteliğinin artırılması, Ar-Ge niteliğini doğrudan artırmak anlamına geldiği için uygulamanın temelini ve yenilikçi yönünü üniversite işbirlikleri ve akademik teşvik sistemi oluşturmaktadır.

Bu model, İdea Teknoloji Çözümleri Ar-Ge Stratejisinin her bir maddesini destekleyecek ve uygulanmasını garanti altına alacak şekilde kurgulanmıştır. İdea Teknoloji Çözümleri Ar-Ge Stratejisi üç yıllık olarak oluşmakta ve her bir strateji için hedefler, yıllık olarak belirlenerek yılbaşında tüm çalışanlara duyurulmaktadır. Hedef değerlere uyum, üç aylık dönemlerle takip edilmekte ve yılsonunda her hedef için başarı oranı ölçümlenerek, iyileştirici aksiyonlar alınmakta ve bir sonraki yıla ait yeni hedefler belirlenmektedir. Yürürlükte olan strateji;

• Global pazarda yer bulan, rekabetçi ve yenilikçi teknoloji çözümleri üretmek,

• Ulusal ve uluslararası işbirlikleri geliştirerek, Ar-Ge ve yenilik kaynaklı ekonomik kazanımları artırmak,

• Çalışanların araştırma yetkinliklerini artırarak ve Ar-Ge yaklaşımını içselleştirmelerini sağlamak,

• Şirket performansını süreç, ürün ve çalışan bazında ölçerek sürekli iyileştirmek,

• Üniversite işbirliklerini derinleştirerek, mevcut araştırma disiplinlerini sınır olarak kabul etmeden, ileri teknolojilere zemin oluşturacak öncül araştırmalar gerçekleştirmek,

• Öncül araştırmalar ile uluslararası üne sahip yurt dışındaki Türk ve uluslararası bilim insanları ile araştırmalar gerçekleştirmek,

• Bilginin yayılımını ve ticarileşmesini artırmak amacıyla, sektörler ve disiplinler arası bilginin yayılımını destekleyecek şekilde çok paydaşlı Ar-Ge projelerini artırmaktan oluşmaktadır.


10

www.sanayi.gov.tr


2014'te üçüncü yılına giren uygulamada belirtilen bileşenler doğrultusunda önemli çıktılar sunulmuştur. Elde edilen bu sonuçlar, Üniversite-Sanayi İşbirliği Programı ve beraberinde yürütülen Ar-Ge Performans Teşvik Sistemi Programı sonucunda elde edilmiştir. Buna göre uygulama metrikleri ve 2014 faaliyet yılı çıktılarına dair istatistikler şu şekildedir:

• 28 eğitim teşviği, akademik izinler ve özel teşvikler sayesinde 48 kişilik araştırmacı ekibinde 8 doktora, 16 yüksek lisans ve 24 lisans mezun eğitim seviyesine ulaşmıştır.

• Faaliyet yılı içerisinde başlatılan, yürütülen ve bitirilen kurumsal teşvikli proje sayısı 11'e (7 TEYDEB, 2 SANTEZ, 1 ARDEB 1003, 1 KOSGEB) çıkmıştır.

• Destek personeli hariç 71 kişilik Ar-Ge Merkezinde 6 farklı üniversiteden 15 farklı akademisyen ile proje bazında çalışma ortamı sağlanmıştır. Ayrıca yıl içerisinde 10 farklı akademisyen, firma içi akademik eğitim vermiştir.

• Ar-Ge niteliğinin artması ile birlikte gerçekleşen yüksek nitelikli proje çıktılarının koruma altına alınması ve yayılımı için faaliyet yılı içerisinde 3 patent başvurusu ve 15 bilimsel yayın yapılmıştır.

“Üniversite-Sanayi İşbirliği Destekli Yenilik Modeli”ne uygun atılan adımlarla, bugün beklenilenden daha iyi bir çalışan altyapısına ulaşılmış, yenilikçi Ar-Ge projeleriyle başarılı ürünler geliştirilmiş (firma için bir ilk olan), patent çalışmalarına başlanmış ve yurt içine ek olarak yurt dışı satışlarda da büyüme sağlanmıştır.

Uygulamanın firmaya olan etkisi; Ar-Ge nitelikli proje sayısı, araştırmacı personel niteliği, akademik yayın, patent, faydalı model sayısı ve bunlara bağlı olarak geliştirilen ürün niteliğindeki artış ile rekabet ve pazar payının desteklenmesi başlıkları ile özetlenebilir.

Ayrıca Ar-Ge personelinin araştırmacı niteliğinde önemli artışlar olmuştur. 76 kişilik personelin 28'i bir üst seviye eğitime devam etmek için yıllık 2000 TL'ye kadar eğitim teşvik ödemesi ve ücretsiz izin olanağı sağlayan eğitim teşvik programından yararlanmıştır. Bu kapsamda yararlanıcıların 5'i doktora, 6'sı yüksek lisans ve 17'si de lisans eğitimine devam etmektedir.

Nitelikli ürün ve çözümler geliştirmek için ulusal/uluslararası teknoloji firmaları, üniversiteler ve ulusal Ar-Ge merkezleri ile iş ortaklıkları kurulmuştur. Ar-Ge Merkezinde yürütülen/planlanan projeler kapsamında 6 farklı üniversiteden 15 akademisyen ile çalışmalara devam edilmektedir. Ayrıca, üniversitelerdeki farklı akademisyenlerin alanlarındaki son gelişmeleri öğrenmek amacıyla, aylık düzenli eğitim alınmaya devam edilmektedir.

İdea Teknoloji Çözümleri Ar-Ge Merkezi, "Üniversite-Sanayi İşbirliği Destekli Yenilik Modeli"ni uygulayarak nitelikli personel ile Ar-Ge proje kapasitesini arttırmış, nitelikli Ar-Ge ürünleriyle rekabet gücünü arttırmış ve bu kazanımları ticari başarıya dönüştürebilmiştir. Bu modelle elde edilen Ar-Ge kazanımları, ülkemizdeki Ar-Ge


11

www.sanayi.gov.tr


Merkezlerimiz için çok iyi bir örnek olmuştur. Elde edilen kazanımların katma değerli ürün modeli oluşturan firmaya ticari anlamda dönüşünün ilerleyen yıllarda artarak devam etmesi beklenmektedir.

12

www.sanayi.gov.tr


TEMSA YENİLİKÇİLİK VE GİRİŞİMCİLİK PLATFORMU

TEMSA GLOBAL SAN. TİC. A.Ş.


13

www.sanayi.gov.tr


Temsa Yenilikçilik ve Girişimcilik (YG) Platformunun amacı, firmanın pazardaki rekabetçi konumunu korumak ve güçlendirmek için gerekli yenilikçi Ar-Ge projelerinin girişimci çalışanlarla ürüne dönüşmesini sağlamaktır. Bu kapsamda kapalı ve açık YG platformlarla çeşitli metot ve etkinliklerle fikirlerin toplanması, geliştirilmesi ve Ar-Ge projeleri ile hayata geçirilmesi süreçleri yürütülmektedir.

Kapalı YG Platformu, Temsa çalışanlarına yönelik yapılan faaliyetleri kapsamaktadır. Bu doğrultuda çalışanların yenilikçi ve girişimci fikirleri İyileştirme Sistemi Veritabanında toplanmakta, fikirlerin değerlendirilmesinden sonra fikir sahipleri ve Ar-Ge çalışanları birlikte kurumsal girişimcilik ekibi kurulmakta ve fikrin hayata geçmesi için yenilikçi Ar-Ge projeleri oluşturulmaktadır.

Açık YG Platformu ile ise tedarikçilerle, servislerle, müşterilerle, farklı şirketlerle, üniversitelerle, otobüs şoförleriyle ve kullanıcılar ile birlikte işbirliği yapılmaktadır. Bu platformun etkinlikleri http://www.yenilikciyiz.biz/ internet sitesi aracılığıyla duyurulmakta ve gelen fikirler [email protected] adresine iletilmektedir.

Açık ve Kapalı YG Platformu ile firmanın tüm paydaşları; tedarikçiler, girişimciler, akademisyenler ve tasarımcılar, Ar-Ge ile birlikte değer yaratan projeleri hayata geçirmektedir. YG etkinlikleri kapsamında şirket içi bülten yayınları, yenilikçi gösterimler ve eğitimler düzenlenmektedir.

YG uygulamaları, 2015 yılı itibari ile başlamış ve devam etmektedir. Yönetimsel hedefler, YG süreçlerinin tüm organizasyona yayılımının sağlanmasıdır. Finansal açıdan, Ar-Ge harcamalarının cirosal olarak artırılması hedeflenmiştir. Pazarlama hedefleri, fark yaratan yenilenebilir enerji, akıllı ulaşım alanlarında niş ürünler yaratarak pazar payının artırılmasıdır. 2015 Ekim ayına kadar olan sürede toplam 3922 fikir başvurusu alınmış ve 1390 fikir hayata geçmiştir.

Temsa Akıllı Mobilite Programları ile birlikte tüm ürünler (seyahat, çok amaçlı, şehir içi segmentleri) müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamayı ve geleceğin dijitalleşme, verimlilik, sürdürülebilirlik ve güvenlik ihtiyaçlarını karşılamayı ve standartlarını oluşturmayı hedeflemektedir.

Temsa, Ar-Ge faaliyetlerinin tümünde yenilikçi ve girişimci inisiyatifi ön plana çıkarılmıştır. Ar-Ge projelerinin kollektif olması, tüm organizasyonun ve paydaşların katılımı ile sağlanmıştır. Özellikle Smart Mobility programı ile oluşturulan güvenlik, dijitalleşme, sürdürülebilirlik ve verimlilik platformlarında projeler geliştirilmektedir. Yeni Ar-Ge projeleri ile üretilen araçların cirosal oranın artırılması hedeflenmiştir. Ayrıca yenilikçiliğin ve girişimciliğin sadece ürün odaklı olmamasına dikkat edilmiş ve özellikle insan kaynakları alanında yapılan süreç yenilikleri sayesinde tüm birimlerin platforma katkısı sağlanmıştır.


14

www.sanayi.gov.tr


Bu uygulamanın yönetimsel ve organizasyonel olarak en önemli katkısı, YG platformu ile birlikte yenilikçiliğin ve girişimciliğin bir şirket kültürü haline gelmesidir. Bununla birlikte paydaşların da katkıları ile fikirlerin yaratıcılıkları artarak firma ürünlerine olan katkısı gelişecektir.

YG platformu sayesinde ortaya çıkacak yenilikçi ve teknolojik gelişmeler firmanın fikri mülkiyet kapasitesinin artmasında da önemli bir rol oynamaktadır.

15

www.sanayi.gov.tr


ORTAK EĞİTİM PROTOKOLÜECE BANYO SAN. TİC. A.Ş.


16

www.sanayi.gov.tr


Ortak Eğitim Protokolü uygulaması; Ece Banyo Gereçleri San. ve Tic. A.Ş.’nin Ar-Ge Merkezi olarak Hitit Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği Lisans Programlarına kayıtlı öğrencilerin, eğitimlerini belirli bir süre Ar-Ge Merkezinde gerçekleştirmesine imkân bularak ortak eğitim anlayışıyla daha iyi yetiştirilmeleri için gerekli kural ve esaslardan oluşmaktadır.

Hitit Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği Bölümü lisans programlarına kayıtlı belli sayıdaki öğrencilerinin Ar-Ge Merkezinde çalışma imkânı bularak daha iyi yetiştirilmeleri için gerekli ortamın sağlanmasını kapsayan uygulama, dört aylık bir süreçte oluşmaktadır. Bu doğrultuda öğrencilere; mezun olmadan iş disiplininiöğrenebilmeleri adına, kurum tarafından öğretim ve pratik bilgi desteği sağlanmaktadır.

Öğrencilere ilk olarak işbaşı eğitim programı uygulanmış olup, mesleki deneyimi veya iş tecrübesi olmayan kişilere, mesleki deneyim ve iş tecrübesi kazandırılarak bu kişilerin istihdam edilebilirlikleri artırılmıştır. Böylece nitelikli işgücü temin etmekte zorlanan işverenlere işe alacakları kişileri işyerinde belli bir süre gözlemleyerek ve eğitim vererek kişiler hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olma ve işe alma konusunda isabetli karar verme imkânı sunulmaktadır.

Programa katılan üniversite öğrencileri, güz döneminde almaları gereken dersi bu program aracılığıyla öğrenme şansına sahip olarak bu deneyimlerin özgeçmişlerinde yer vermek suretiyle iş bulma sürecinde yaşanan deneyim eksikliği engelini aşmaktadır. Program süresine bağlı olarak katılımcılara net asgari ücret düzeyinde gelir elde etme imkânı da verilmektedir. Günlük 36,5 TL zaruri gider ödemesi ise İŞKUR tarafından yapılmaktadır.

Diğer yandan üniversite öğrencilerinin program süresince burs veya öğrenim kredileri kesilmediğinden öğrenciler burs veya kredilerini almaya devam edebilmektedir. Ayrıca program süresince katılımcılar adına iş kazası ve meslek hastalığı ile genel sağlık sigorta primleri kurum tarafından karşılanarak, katılımcıların sağlık hizmetlerinden faydalanmaları sağlanmaktadır.

Uygulamanın ilk ayağının başlangıç tarihi Kasım 2015 olup sonuçlanma tarihi Şubat 2016 tarihi olarak belirlenmiştir. Güz dönemi “Fabrika Uygulamaları” dersinin devam ettiği 14 hafta boyunca uygulama devam etmiş ve uygulama sonunda dersi gören öğrenciler, kurumun eğitim amiri ve dersi veren öğretim üyesi arasında ortak eğitim protokolü hakkında önceden belirlenen hedeflere ne kadar yaklaşıldığı konusunda bir toplantı yapılmıştır. Bu toplantıda ayrıca yaşanan olumsuzluklar ve bunların çözümü hakkında görüş alışverişinde bulunulmuştur.

Uygulama kapsamında 2020 yılına kadar her yıl 5 adet olmak üzere toplam 40 öğrencinin staj yapması sağlanacaktır. Nihayetinde dersi alıp mezun olan öğrenciler için, uygulama sürecinde gerçekleşen durumlara bağlı olarak öğrencilerin işe alınma ihtimali söz konusudur. Finansal çıktıdan ziyade nitelikli personel yetiştirme anlamında uygulama çıktıları elde edilmektedir. Uygulamanın çıktılarında ölçülebilir bir hedef olarak Tablo 1'de verilen başarı ölçüt kriterleri kullanılmaktadır.


17

www.sanayi.gov.tr


Tablo 1. Personel Hakkında Başarı Ölçüt Değerlendirme Kriterleri

KİŞİSEL DAVRANIŞ PUAN* MESLEKİ DAVRANIŞ PUAN*

ŞİRKET İÇİNDEKİ UYUMU

İŞ BİLGİSİ VE U Y G U L A Y A B İ L M E YETENEĞİ

AMİRLERE SAYGISI SORUMLULUK ALMASI

ŞİRKET ÇALIŞANLARI İLE UYUMU

İZİN, RAPOR VE GEÇ GELME DAVRANIŞI

ÖĞRENME VE ÇALIŞMA İSTEĞİ

İ N İ S İ Y A T İ F KULLANABİLMESİ

GÜVENİLİRLİĞİ VERİMLİLİĞİ

İLETİŞİM KURABİLME YETENEĞİ

İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ KURALLARINA UYMA DÜZEYİ

DİSİPLİN DURUMU İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ KORUYUCU EKİPMAN TEDARİĞİ

FİZİKSEL YETERLİLİĞİ ÜST/AST İLİŞKİLERİ

*Kötü (0), Orta (1), İyi (2), Çok İyi (3)

Yukarıdaki tablo kişisel ve mesleki davranışlar olarak belli bir puan değerlendirmesi yapılmakta ve 36 puanın üzerine ulaşan öğrenci firma için başarılı görülmektedir. Bununla birlikte;

• 0-36 arası puan alan öğrenciler, herhangi bir takip sistemine maruz bırakılmadan kontrol dışına alınmakta,

• 36-42 arası puan alan öğrenciler, ile okul bitiminde tekrar görüşme yapılmakta ve

• 42-48 arası puan alan öğrenciler ise okul hayatı boyunca sıkı takibe alınmakta ve okul bitiminde bu öğrencilere iş garantisi imkânı sunulmaktadır.

Ayrıca, Ar-Ge Merkezi tarafından dersi alan öğrenciler için iş disiplini, iş etiği, meslek etiği edinmeleri konusunda bir gelişim söz konusu olurken, firma tarafından tecrübesi olmayan öğrencilere orta düzey yönetici vasfında iş imkânı verme olasılığı doğmaktadır. Böylece 4857 sayılı İş Kanunu’nun 15. maddesinde belirtilen deneme süresine yönelik süreç hızlanmış olmaktadır. Firmanın protokole yönelik iş başarı ölçütü, program sonunda belli olacaktır. Bunu belirleyecek faktörlerin başında dersi alan öğrencilerdeki verimliliğe bağlı olarak daha sonraki dönemlerde sözleşme kapsamında firmada dersi görecek öğrenci sayısı artırılabilecektir.

Firmalar, değişen dinamik teknolojik çevrede stratejilerini pazarda genel teknolojik gidişatı takip ederek oluşturmaktadır. Kurumsal çevre de teknolojik öğrenme için kaynak


18

www.sanayi.gov.tr


sağlamakta ve bu anlamda kamu araştırma enstitüleri, üniversiteler ve diğer firmalar önemli katkılar sunmaktadır. Bu doğrultuda firmanın tecrübesi olmayan öğrencileri yetiştirip uygulama sonunda firma bünyesine orta düzey yönetici olarak alabilmesi uygulamanın başarılı olduğunun bir göstergesidir.

Uygulama sürecinde öğrenciler çalışma ortamını izleyerek ilgi duydukları kariyer alanlarını ve çalıştıkları alana uygunluklarını inceleme fırsatı bulmuştur. Bu çalışma teorik bilgilerini çalışma ortamının gerektirdiği bilgiler ile sentezleyerek öğrencilere ileride karşılaşacakları muhtemel sorunlar açısından pratiklik ve vizyon edinme imkânı sağlanmıştır. Yine bu kapsamda öğrencilere; işyeri çalışanlarıyla etkili iletişimi sağlama, yönetim ve idarede etkin olabilme becerileri kazandırmıştır.

19

www.sanayi.gov.tr


BEYÇELİK KAMU-ÜNİVERSİTE-SANAYİ İŞBİRLİĞİ MODELİ

BEYÇELİK GESTAMP KALIP SAN. A.Ş.


20

www.sanayi.gov.tr


Otomotiv sektöründe, kullanılan sıcak şekillendirme teknolojisi dünyada önem arz eden bir teknoloji olarak, yeni ve araştırmaya açık bir alandır. Nihai ürünler elde etmek adına, sıcak şekillendirme sürecinden sonraki işlemler de önemlidir. Gerçekleştirilen bu uygulama ile; sıcak şekillendirme sonrasında; parçaların lazerde gerçekleştirilen kesme işlemlerinin kalıplarda yapılabilirliği araştırılmıştır.

Uygulamanın yenilikçi yönleri şunlardır:

•Türkiye’de sıcak şekillendirme konusundaki akademik ve endüstriyel boyuttaki araştırmalar sınırlıdır.

•Firma için, sıcak şekillendirilmiş saclardan üretilmiş otomotiv parçaları yeni bir platform üründür.

•Sıcak şekillendirilmiş nihai ürünün iyileştirilebilmesi için, sıcak şekillendirilmiş parçaların kesme işlemleri önemlidir. Dolayısıyla, bu proje, yeni bir platform ürünü ortaya çıkarmak için gerekli olan projeler zincirinin bir halkasıdır.

•Bunun yanı sıra proje kapsamında Atılım Üniversitesi ve Bursa Teknik Üniversitesi öğretim üyeleri ile de birlikte çalışılmıştır. Sıcak şekillendirilmiş parçaların kesme işlemlerinde tel erezyon, lazer ve kalıpta kesilen numunelerin yorulma testleri gerçekleştirilerek literatürde benzeri olmayan hem akademik hem de sanayi boyutu olan yenilikçi bir çalışma ortaya çıkartılmıştır.

•Projede kapsamındaki malzeme araştırmaları sayesinde firma piyasada önerilen kalıp çelikleri ve kaplamaları hakkındaki bilgi dağarcığını geliştirmiş, rekabetçiliğini Artırmıştır.

Uygulamanın çıktıları şunlardır:

•• • Lazer kullanılan prosesler yerine kesme kalıbı kullanımıyla lazer de kesme maliyetlerini azaltılabileceği ile ilgili prototip deneme çalışmaları gerçekleştirilmiştir.

•• •Kalıpta kesme işlemleri gerçekleştirilen parçalar için lazer yöntemi ile gerçekleştirilen kesmeye göre 5 kat daha verimli sonuçlar elde edilmiştir.

•• •Kesme yüzeylerinde kalıpta kesmelerde lazerde kesilen numunelerin kalite seviyesine yakın kalite düzeyleri elde edilmiş durumdadır.

•• •Kesme parametreleri ile ilgili bilgi birikimi artırılmıştır.

Uygulamanın sağladığı kazanımlar şunlardır:

•Proje kapsamında karşılaşılan problemlerin çözülmesi ile ilgili yapılan çalışmalar, proje çalışanların Ar-Ge bakışını zenginleştirmiştir.

•Proje ile birlikte yeni nesil yüksek mukavemetli sac malzemelerin kesme / delme işlemleri ile ilgili bir araştırma alanı kapısı aralanmış ve yeni Ar-Ge projelerinin başlamasına sebep olmuştur.

•Sıcak şekillendirme alanı yeni ve araştırmaya açık bir alandır dolayısı ile proses ile ilgili çalışmalar firmamızın ilk defa ülkemizde bu çalışmalara öncülük yapılması açısından da önemlidir.


21

www.sanayi.gov.tr


•Üniversite sanayi işbirliği açısından;

• Yüksek mukavemetli parçaların kesme işlemlerine yönelik gerçekleştirilen uygulama Tel erezyon, Lazer ve Kalıpta kesme yöntemlerinin birlikte kullanılması ve karşılaştırmaları literatürdeki boşluğu dolduracak nitelikte olması açısından yenilikçi yönü yüksektir.

•Ülkemizde sadece endüstriyel uygulaması olan bu alan ile ilgili akademisyenler akademik anlamda bilgi dağarcıklarını geliştirebilecek imkânı firma sayesinde edinmiştir.

•Atılım Üniversitesi ve Bursa Teknik Üniversitesi öğretim üyeleri ile de birlikte çalışılması suretiyle, sıcak şekillendirilmiş parçaların kesme işlemlerinde süreç iyileştirme çalışmalarıın yapılabilirliği araştırılmıştır.

•Atılım Üniversitesi'nde yüksek lisans çalışmalarını yapmakta olan 2 adet öğrenci kaplama çalışmalarında yer almış ve desteklenmiştir.

•Projeden elde edilen çıktılar değerlendirilmiş ve ulusal/uluslararası sempozyum/konferanslarda sunulmuştur. Böylelikle akademik yayınlara katkı sağlanmıştır. Proje kapsamında yapılan çalışmalar genel olarak değerlendirilmekte ve bir SCI dergiye gönderilmek üzere çalışmalar sürmektedir.

•Proje ile birlikte üniversite laboratuvarları etkin bir şekilde kullanılması sağlanmıştır.

•Beyçelik Gestamp Ar-Ge Merkezi, bu gibi projelerle birlikte hem sanayinin problemine çözüm hem de üniversiteye katkı sağlayacak çalışmalarını artırarak devam ettirme gayreti içerisindedir.


www.sanayi.gov.tr

22

ÜNİVERSİTE-SANAYİ İŞBİRLİĞİ İLE FİRMA BÜNYESİNDE İNTERN MÜHENDİSLERLE

PROJE GRUPLARI OLUŞTURARAK AR-GE FAALİYETLERİNİN GERÇEKLEŞTİRİLMESİ

ESTAŞ EKSANTRİK SAN. TİC. A.Ş.


23

www.sanayi.gov.tr


Bu uygulamanın temel amacı, üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi, öğrencilere bölümlerini tamamlamadan önce sanayi tecrübesi, proje yönetimi ve organizasyonu tecrübesi kazandırılması ve sanayinin az geliştiği bölgelerde tecrübeli personel eksikliğinin giderilmesidir. Bu uygulamanın başlatılması için Estaş A.Ş. Yönetim Kurulu tarafından alınan karar Resim 1’ de verilmiştir. Alınan bu karar doğrultusunda Cumhuriyet Üniversitesi ile protokol yapılmıştır (Resim 2). Yapılan bu protokol ile intern mühendis uygulamasının, teknoloji fakültesi ile yürütülebilmesi için Cumhuriyet Üniversitesi Teknoloji Fakültesi ile de protokol yapılmış (Resim 3) ve yıllık olarak alınacak öğrenciler belirlenmiştir.

Başlatılan bu uygulama, sanayinin bir problemini çözmeye yönelik çalışmalarda uzman akademisyenleri işin içerisinde tutarak üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi adına faydalı bir çalışmadır. Firma bünyesinde intern mühendis ve proje grubu olarak çalıştırılacak son sınıf öğrencileri, bölümlerine göre mülakata alınarak seçilmektedir. Seçilen öğrenciler, firma bünyesinde bölümlerine uygun departmanlara yerleştirilmekte ve gelişmeleri birebir takip edilmektedir. Her öğretim yılında bölümlerine uygun proje konuları, firma ve akademisyenler ile yapılan toplantılarda alınan karar doğrultusunda belirlenmekte ve proje başvuru formları hazırlanmaktadır. Proje çalışmaları öğretim yılı sonuna kadar yayılarak firma içerisinde ve laboratuvar destekli olarak yürütülmektedir.

Elde edilen proje çıktıları sonucunda her proje için makale çalışması yapılmaktadır. Makaleler, uluslararası hakemli dergilere veya sempozyumlara gönderilmektedir. Kabul edilen makaleler için öğrencilerin çalışmalarını desteklemek ve onları motive edebilmek amacı ile belirli oranlarda teşvik verilmektedir. Kabul edilen projelerin çalışmalarında ek maliyet olması durumunda firma, kendi finansal kaynaklarından destek sağlamaktadır.

Resim 1. İntern Mühendis Uygulaması İçin Alınan Karar


24

www.sanayi.gov.tr


Resim 2. Cumhuriyet Üniversitesi – Estaş A.Ş. Arasında Yapılan Protokol

Resim 3. Cumhuriyet Üniversitesi Teknoloji Fakültesi – Estaş A.Ş. Arasında Yapılan Protokol


www.sanayi.gov.tr

Uygulamanın özgün yönleri, üstünlükleri, faydaları ve teknolojik gelişmeye katkıları aşağıda belirtilmiştir:

• İntern mühendislerin ve proje gruplarının Ar-Ge alanlarına yönlendirilmesi.

• Kariyer imkânlarının geliştirilmesi.

• Firmanın Ar-Ge ihtiyaçları doğrultusunda bilim-teknoloji, insan kaynağı yetişmesine yönelik programların tasarlanması.

• Araştırmacıların yeteneklerinin geliştirilmesini sağlayan mekanizmaların tasarlanması.

• Üniversite-sanayi işbirliği ile üniversitelerdeki Ar-Ge altyapısının geliştirilmesi.

• Firmadaki araştırmacıların çalışma koşullarının iyileştirilmesi.

• Ar-Ge personeli istihdam kapasitesinin geliştirilmesi.

• Gençlerde bilim-teknoloji kültürünün yaygınlaştırılması.

• Firmada yapılan çalışmaların sonucunda elde edilen bilginin paylaşılması.

• Firmanın farklı sektörlerdeki çalışmalarına Ar-Ge Merkezi kapsamında destek verilmesi.

• Öğrencilerin, mezun olmadan bölümleri ile ilgili teknik altyapılarının geliştirilmesi.

• Firmanın toplam cirosundan Ar-Ge çalışmalarına ayrılan bütçenin artırılması.

• İntern mühendislerin ve proje grubu öğrencilerinin mezun olmaları durumunda firma bünyesinde çalışma imkânının sağlanması ve lisansüstü eğitimlerine destek verilmesi.

Uygulamaya, Ar-Ge Merkezinde, 2012-2013 eğitim öğretim yılında intern mühendislik uygulaması ile başlanmıştır ve bu uygulama her eğitim öğretim yılında tekrarlanmaktadır. 2013-2014 eğitim öğretim yılında ise son sınıf öğrencileri ve firma bünyesinde çalışan intern mühendislerin bitirme projeleri için, TÜBİTAK 2241-A kapsamında başvuru yapılarak destek alınmıştır.

İntern mühendislerin ve proje gruplarının Ar-Ge alanlarına yönlendirilmesi ile teknik altyapısı güçlü mühendisler yetiştirerek, firma bünyesine kazandırılması hedeflenmektedir.

Yapılan bu uygulamada, Ar-Ge Merkezi bünyesindeki araştırmacılarımızın ve proje gruplarının beraber çalışması sağlanarak, hem öğrencilerin hem de araştırmacıların yeteneklerinin geliştirilmesini sağlayan mekanizmalar tasarlanmaktadır.

Her yıl, Ar-Ge Strateji Planlaması ve Ar-Ge Stratejik Yol Haritası doğrultusunda başlatılan ve devam ettirilen bu uygulama için 8 adet intern mühendisin firma bünyesinde istihdam edilmesi hedeflenmektedir. Üniversitelerin metalurji ve malzeme mühendisliği, makine mühendisliği, elektrik ve elektronik mühendisliği, imalat mühendisliği, çevre mühendisliği bölümlerinden öğrencilere, firmada intern mühendis ve proje grubu olarak çalışma imkânı sağlanmaktadır.

Ayrıca bu uygulama ile vizyon ve misyon bilincine sahip mühendisler yetiştirerek, firmanın ilerleyen süreçlerde farklı sektörlere (medikal, toz metalurjisi vb.) yönelmesi durumunda yönetici ihtiyaçlarının karşılanması hedeflenmektedir. 25


26

www.sanayi.gov.tr


www.sanayi.gov.tr

Mevcut uygulama, Ar-Ge Merkezinde her eğitim- öğretim yılında tekrarlanmaktadır. 2012-2016 öğretim yılları arasında, yıllara göre uygulamanın sayısal verileri Şekil 1 ve Şekil 2’ de verilmiştir.

Şekil 1. Yıllara Göre İntern Mühendis, Proje Grupları, TÜBİTAK Projeleri ve Bilimsel Yayın Sayılan

0

5

10

15

20

2015-20162014-20152013-20142012-2013

7

4 4 4

11

2

1011

1211

8

16

20

İntern Mühendis Proje GruplarıTÜBİTAKBilimsel Yayın

0 0

Şekil 2. Yıllara Göre İntern Mühendis ve Proje Gruplarına Verilen Ödüller

Uygulamanın diğer amacı; Sivas bölgesinin nisbeten az gelişmiş bir sanayi şehri olması sebebiyle yetişmiş personel sıkıntısının çözülmesidir. Staj ve proje yapma imkânı verilen son sınıf öğrencilerine, mezun olmaları sonrasında firmada çalışma imkânı da sağlanmaktadır. Böylece Ar-Ge Merkezinin nitelikli insan kaynağı ihtiyacının karşılanması amaçlanmaktadır.

Üniversite-sanayi işbirliği kapsamında yürütülen uygulamada son sınıf öğrencileri, firmanın üretim hatlarında çalışabilmekte, laboratuvarlarını kullanmakta ve üretim süreçleri ile ilgili bilgi sahibi olabilmektedir. Sorunlar ile sahada karşılaşarak çözüm geliştirme kabiliyeti kazanmaktadırlar. Öğrenciler edindikleri tecrübe ile farklı bakış açılarıyla olayları gözlemleyebilmekte, sorunların çözümü noktasında üretim süreçlerine katkı sağlayabilmektedirler.

Öğrenciler, hazırlanan bitirme projeleri ile Ar-Ge kapsamında ürün ve süreç yeniliği çalışmalarına katkı sağlayarak, inovatif yeni fikirleri Ar-Ge bünyesindeki çalışmalara adapte edebilmektedir.


27

www.sanayi.gov.tr


AR-GE YÖNETİMİ

28

www.sanayi.gov.tr

TUSAŞ PROJELERİNDEKİAR-GE İÇERİĞİNİN BELİRLENMESİ

TUSAŞ TÜRK HAVACILIK VE UZAY SANAYİİ A.Ş.


29

www.sanayi.gov.tr

Ar-Ge Yönetimi

Uygulama, bir Ar-Ge Yönetimi uygulaması olup TUSAŞ’ta yürütülen projelerin Ar-Ge içeriğinin belirlenmesi için bir metodoloji geliştirilmesi ve sistematik bir şekilde kurumsal olarak uygulamaya alınmasını kapsamaktadır.

Uygulamanın amacı, TUSAŞ’ta yürütülen projelerin kapsam yönetiminin ve TUSAŞ Ar-Ge merkezi yönetiminin etkin bir şekilde yapılması, 5746 Sayılı “Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi” Kanunu kapsamında desteklere, istisnalara, indirimlere ve teşviklere konu olabilecek Ar-Ge faaliyetlerinin belirlenmesi ve UFRS’ye (Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarına) uygunluk gereği araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin ayrıştırılmasının sağlanması için TUSAŞ’ta yürütülen projelerin Ar-Ge içeriğinin kapsamının ve söz konusu kapsamın Ar-Ge’nin hangi türü olduğunun belirlenmesidir. Uygulama aşağıdaki aşamaları kapsamaktadır:

Faz 1: Metodolojinin Geliştirilmesi

1. Ar-Ge’nin dünyadaki ve havacılık ve uzay sanayisindeki tanımları konusunda kaynak ve literatür taraması

2. Ar-Ge’nin TUSAŞ’taki tanımının oluşturulması

3. TUSAŞ projelerinde Ar-Ge’nin sınırlarının belirlenmesi için temel ilkelerin oluşturulması

3.1 TUSAŞ’ta yürütülen proje türlerine göre inceleme ve temel ilkelerin oluşturulması

3.2 TUSAŞ projelerinde yürütülen temel faaliyetlere göre inceleme ve temel ilkelerin oluşturulması

4. TUSAŞ projelerinde Ar-Ge’nin türlerinin belirlenmesi için temel ilkelerin oluşturulması

5. Belirlenen temel ilkeler doğrultusunda TUSAŞ proje portföyünde yer alan projelerin Ar-Ge içeriklerinin kayıt altına alınması ve bu bilginin kurumsal paylaşım metodolojisinin belirlenmesi

5.1 Halihazırda portföyde yer alan projeler için metodolojinin belirlenmesi

5.2 Yeni başlatıldıklarında portföye eklenecek projeler için metodolojinin belirlenmesi

5.3 TUSAŞ kurumsal uygulamasında ilgili işlevlerin geliştirilmesi

Faz 2: Uygulamanın İcrası

1. Belirlenen temel ilkeler kapsamında TUSAŞ proje portföyünde yer alan projelerin Ar-Ge içeriğinin TUSAŞ kurumsal uygulaması aracılığıyla kayıt altına alınması ve bu bilginin kurumsal paylaşımının sağlanması

1.1 TUSAŞ kurumsal uygulamasında ilgili işlevlerin uygulamaya alınması

1.2 TUSAŞ kurumsal uygulamasının yaygın bilgilendirme eğitiminin yapılması

1.3 TUSAŞ proje portföyünde yer alan projelerin Ar-Ge içeriğinin TUSAŞ Kurumsal uygulaması aracılığıyla kayıt altına alınması ve bu bilginin kurumsal olarak paylaşılması


30

www.sanayi.gov.tr

Uygulamanın birinci fazında öncelikle Ar-Ge’nin dünyadaki ve havacılık ve uzay sanayisindeki tanımları konusunda kaynak ve literatür taraması gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda UFRS'de, MSS76-1 Savunma Tedarik Terimleri Sözlüğünde ve SSM Proje Yönetim Yönergesinde yer alan Ar-Ge projesi tanımları incelenmektedir. Ardından konu hakkında 5746 sayılı, 4691 sayılı kanunlardaki ve BTYK kararlarındaki ilgili hususlar incelenmektedir. Son aşamada ise OECD tarafı yayınlanan Frascati ve Oslo kılavuzları incelenmektedir.

Çalışmanın ikinci aşamasında, firmanın ana faaliyet alanının içerisinde yoğun ileri teknoloji barındıran Havacılık ve Uzay Sanayii olduğu ve bu alanın Ar-Ge çalışmalarının kesintisiz yürütülmesini gerektirdiğinden hareketle, “Firmanın küresel ölçekte sürdürülebilir rekabetçi avantaj sağlaması için teknolojinin temel kaldıraç olarak konumlandırılması” olarak belirlenmiş teknoloji politikası ile uyumlu bir Ar-Ge tanımı oluşturmaktadır.

Üçüncü aşamada, projelerde Ar-Ge’nin sınırlarının belirlenmesi için temel ilkeler oluşturulmaktadır. Frascati Kılavuzunda, Ar-Ge’nin diğer faaliyetlerden ayrılması ile ilgili sorunların aynı kuruluş içerisinde birden fazla faaliyet gerçekleştiğinde ortaya çıktığı, özellikle savunma, havacılık ve uzay gibi geniş ölçekli sanayilerde neyin Ar-Ge olarak tanımlanıp neyin tanımlanmayacağının kesin olarak belirlenmesinin zorlaştığı belirtilerek şirketin yaşayabileceği bir zorluk adreslenmektedir. Frascati Kılavuzundaki yönlendirmeler doğrultusunda, Ar-Ge merkezindeki farklı proje türlerinin (Sözleşmeli, Bağımsız, Ürün Geliştirme, Süreç Geliştirme, Modernizasyon vb.) yanı sıra tipik bir havacılık projesinin ömür döngüsü ve tipik bir uzay projesinin ömür döngüsü Ar-Ge’nin tanımı ve sınırları açısından incelenmektedir. Proje türlerine göre incelemenin tamamlanmasını müteakip projelerde yürütülen temel faaliyetler (fizibilite, gereksinim analizi, ön tasarım, detay tasarım, test, sertifikasyon/kalifikasyon, imalat, seri üretim vb.) Ar-Ge’nin tanımı ve sınırları açısından incelenmekte incelenen her bir proje ve faaliyet türü için Ar-Ge’nin sınırlarının belirlenmesine yönelik temel ilkeler oluşturulmaktadır.

Dördüncü aşamada, Ar-Ge olarak sınıflandırılan bir proje ve faaliyetin Ar-Ge türünün belirlenmesine yönelik temel ilkeler oluşturulmaktadır. Ar-Ge’nin farklı türleri arasında ayrım yapılmasının önemi projelerin kapsam yönetimi bağlamında görülmektedir. Birçok en iyi uygulamada teknoloji geliştirme sürecinin ürün geliştirme sürecinden ayrı tutulması önerilmekte, projelerin takvimsel ve mali başarımı açısından kapsam yönetimi dahilinde Ar-Ge faaliyetlerinin araştırma, teknoloji geliştirme, ürün geliştirme kapsamlarının iyi belirlenerek ürüne entegre edilecek teknolojilerin belirli bir olgunluk seviyesine ulaştıktan sonra ürün geliştirme projesine dahil edilmesi tavsiye edilmektedir. Bu doğrultuda, Ar-Ge merkezindeki proje ve faaliyetlerinde Ar-Ge türünün belirlenmesine yönelik temel ilkeler oluşturulurken Frascati Kılavuzu’nda yer alan yönlendirmelerin yanı sıra Teknolojik Hazırlık Seviyeleri (THS) tanımlarından da faydalanılmaktadır. TUSAŞ’ta kullanılan THS kısa tanımları ile Ar-Ge türleri arasındaki ilişki de bu çalışma kapsamında oluşturulmaktadır.

Beşinci aşamada, Ar-Ge Merkezinin proje portföyünde yer alan projelerin Ar-Ge içeriklerinin kayıt altına alınmasına ve bu bilginin kurumsal paylaşımının sağlanmasına yönelik bir metodoloji geliştirilmesi hususunda çalışılmaktadır. Söz konusu metodoloji, her bir proje için portföye eklenme aşamasında ilgili proje paydaşlarının katılımıyla projenin kapsamı


31

www.sanayi.gov.tr

Ar-Ge Yönetimi

ve iş dağılım ağacı üzerinden belirlenen temel ilkeler doğrultusunda inceleme yapılarak hem proje hem de proje iş paketlerinin Ar-Ge içeriğinin belirlenmesini, bu belirlemenin yapılmasını müteakip, proje portföyünün yönetildiği kurumsal sisteme projenin Ar-Ge içeriğinin kayıt edilmesini, kayıt edilmiş bu bilginin de ilgili paydaşlar tarafından istenilen zamanda raporlanabilir olmasını kapsamaktadır. Söz konusu metodolojiyi tarifleyen akış şemaları da oluşturulduktan sonra proje portföyünün yönetildiği kurumsal sistemde akış şemasına uygun olarak ilgili işlevler geliştirilmektedir.

Uygulamanın icrası fazında öncelikle proje portföyünün yönetildiği kurumsal sistemde ilgili işlevler “deneme” ortamında uygulamaya alınmakta ve test edilerek doğrulanmaktadır. Proje portföyünün yönetildiği kurumsal sistemin Ar-Ge Merkezindeki tüm kullanıcılarına yaygın bilgilendirme eğitimi verilmekte ve söz konusu sitem uygulamaya alınmaktadır.

Uygulamanın devreye alınması ile birlikte TUSAŞ’ın proje portföyü içindeki Ar-Ge faaliyetleri belirlenmiş, kayıt altına alınmış ve bu bilginin kurumsal paylaşımı sağlanmıştır. Bununla birlikte Ar-Ge portföyü yönetiminin, projelerin kapsam yönetiminin dolayısıyla Ar-Ge merkezi yönetiminin daha etkin yapılması mümkün olmuştur. 5746 Sayılı Kanun kapsamında desteklere, istisnalara, indirimlere ve teşviklere konu olabilecek Ar-Ge faaliyetlerinin belirlenmesi için bir araç ortaya çıkmış ve UFRS’ye uygunluk gereği Ar-Ge faaliyetlerinin ayrıştırılmasının sağlanması için altyapı oluşturulmuştur.

Uygulamanın yenilikçi yönlerinden biri farklı kaynaklardaki Ar-Ge tanımlarının incelenerek firmaya özgü bir Ar-Ge tanımının belirlenmiş olmasıdır. Bu açıdan bakıldığında; ülkemizin en geniş ölçekli sanayilerinden savunma ve havacılık sanayiinde faaliyet gösteren, yapısal, helikopter, uçak, İHA Sistemleri, uzay sistemleri, entegre lojistik destek gibi geniş bir faaliyet yelpazesi bulunan ve dünyadaki diğer savunma, havacılık ve uzay firmalarında olduğu gibi kendi terminolojisine eğilimli olan merkezimizdeki Ar-Ge tanımının oluşturulmuş olması, uygulamanın temel özgünlüğü olarak dikkati çekmektedir.

Uygulamanın bir diğer yenilikçi yönü ve mevcut uygulamalara göre üstünlüğü, TUSAŞ projelerindeki Ar-Ge içeriğinin geliştirilen kurumsal sistem aracılığıyla kayıt altına alınması ve bu bilginin kurumsal paylaşımının sağlanması olup, kurumsal yenilik sınıfındadır.

Uygulamanın teknolojik gelişmeye katkısı, teknoloji yönetimi süreçlerine etkisi ile bağlantılıdır. TUSAŞ Ar-Ge ve Teknoloji Yönetimi Sistemi kapsamında, firmanın tüm faaliyetlerinde olduğu gibi Ar-Ge ve Teknoloji Yönetimi çalışmaları da başta stratejik planlama olmak üzere stratejik yönetim süreçleri ile tetiklenmektedir. Firmanın teknolojik öncelikleri ve teknoloji yol haritasının oluşturulduğu teknoloji yönetimi süreçleri; Ar-Ge projeleri ve akademik faaliyetlerin başlatılması, yürütülmesi ve sonuçlandırılmasında temel girdileri oluşturmaktadır. Ar-Ge projeleri ve akademik faaliyetler sonucu elde edilen çıktılar, ürün ömür devri süreçlerine katkı vermektedir. Tüm bu süreçler tek yönlü değil, etkileşimli ve yinelemeli olarak gerçekleştirilmektedir. Tüm bu süreçler önde gelen akademisyenlerden oluşan TUSAŞ Teknoloji Danışma Kurulu tarafından da değerlendirilmektedir.

Yukarıda belirtilen Teknoloji Yönetim Sistemi kapsamında TUSAŞ’ta kullanılan THS kısa tanımları ile Ar-Ge türleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi (Şekil 1) söz konusu Ar-Ge ve Teknoloji Yönetimi Sisteminin gelişimine katkıda bulunmuştur.


32

www.sanayi.gov.tr

Şekil 1. THS Tanımları ve Ar-Ge Türleri İlişkisi

Uygulamayla ulaşılmak istenen hedefler yönetimsel olup uygulama sonucunda firmanın proje portföyü içindeki Ar-Ge faaliyetlerinin kurumsal sistem üzerinde kayıt altına alınmış olması ve bu sistem üzerinden raporlar alınması yöntemiyle bu bilginin kurumsal paylaşımının sağlanması hedeflenmiştir. Uygulama sonucunda üretilmesi hedeflenen tüm çıktılar üretilmiştir. Bu çıktılar;

• Firma projelerinin Ar-Ge içeriğinin belirlenmesi ve,

• Tüm proje portföyünün Ar-Ge içeriğinin firma kurumsal sistemi üzerinde kayıtlı bir şekilde yer alması ve bu kayıtların istenilen zamanda raporlarının alınabilir durumda olmasıdır.

Uygulamanın Ar-Ge Merkezine yönetimsel yönden katkısı bulunmaktadır. Bu uygulama ile 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Kanunu kapsamında desteklere, istisnalara, indirimlere ve teşviklere konu olabilecek Ar-Ge faaliyetlerinin belirlenmesi konusunda teknik açıdan yanlış sınıflandırma riski azaltmıştır. Uygulamanın devreye alınması ile birlikte Ar-Ge merkezinde yürütülen projelerin henüz başlangıç aşamasında firma kurumsal sistemine kayıtları yapılırken Ar-Ge içerikleri tüm ilgili paydaşların katılımı ile belirlenmiş temel ilkeler doğrultusunda öznellikten uzak olarak değerlendirilerek belirlenmekte ve sisteme kayıt edilmektedir.

Ar-Ge Merkezindeki Ar-Ge projeleri makro düzeyde portföy yaklaşımı içerisinde merkezi birimler olan Strateji ve Teknoloji Yönetimi Başkanlığı ve Kurumsal Yönetim Sistemleri Başkanlığı katılımı ile oluşturulan ekip tarafından izlenmekte ve değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Uygulamanın geliştirilip devreye alınmasıyla değerlendirmeye tabi tutulacak Ar-Ge portföyünün belirlenmesi, dolayısıyla kurumsal düzeyde portföy yönetimi ve takibi kolaylaşmıştır.


33

www.sanayi.gov.tr

Ar-Ge Yönetimi

Uygulamanın firmaya etkisi, Ar-Ge Merkezinin kurumsal kapasitesine etkisini içermekle birlikte daha yaygın bir düzeydedir. Yalnızca Ar-Ge Merkezinde değil tüm TUSAŞ’ta yürütülen projelerin Ar-Ge kapsamındaki faaliyetlerinin ne olduğuna erişimi kolaylaştırarak kurumsal düzeyde portföy yönetimi ve takibi, stratejik işbirimleri düzeyinde de projelerin kapsam yönetimi faaliyetleri kolaylaştırılmıştır.

Mali süreçler açısından, UFRS’ye uygunluk gereği Ar-Ge faaliyetlerinin ayrıştırılmasının sağlanması için bir altyapı oluşturulmuştur. Teknoloji yönetimi süreçleri açısından da teknolojik yetkinlik ve olgunluk ölçümlerinin yapılabileceği faaliyet bazı oluşturulmuştur. Söz konusu süreçlerin gerçekleştirilmesi için gerekli olan zaman ve işgücü azaltılarak verimliliğin artması sağlanmıştır.

TUSAŞ'ın Ar-Ge yoluyla gelişiminde, yeni ürün ve teknolojileri geliştirerek hayata geçirmesinde TUSAŞ’ın proje portföyü içindeki Ar-Ge faaliyetlerinin belirlenmesi, kayıt altına alınması ve bu bilginin kurumsal paylaşımı önemli mihenktaşlarıdır.

34

www.sanayi.gov.trwww.sanayi.gov.tr

SÜT HAYVANCILIĞINDA EKOSİSTEM YARATMAK VE GLOBAL VERİYİ YÖNETMEK

TRİODOR TİC. LTD. ŞTİ.


35

www.sanayi.gov.tr

Ar-Ge Yönetimi

Dünya nüfusunun artması, buna karşılık global gıda kaynaklarının azalmasıyla tarım ve hayvancılık sektörü ekonomik ve siyasi açıdan giderek daha önemli hale gelmektedir. Bu bağlamda, kısıtlı kaynaklardan elde edilen verimi artırmak için hassas uygulamalar, çevre duyarlı yöntemler, otomasyon ve mekanizasyona yönelik stratejilerin hayata geçirilmesi gerekmektedir.

Ar-Ge Merkezimiz, 2007 yılından beri süt üretim sektörü için yenilikçi ve özgün projeler üretmektedir. Bu sistemlerden ilki, tamamen firmamız Ar-Ge mühendisleri tarafından geliştirilmiş ve bugün dünya genelinde 12.500 civarı çiftlikte kullanılan T4C isimli “robotik süt üretim çiftliği otomasyon yazılımı”dır. Modern süt üretim çiftliklerinde kullanılan süt sağma ve konsantre yem verme robotlarının otomasyonunu sağlamak amacıyla geliştirilmiş web tabanlı bu çiftlik yönetim sistemi halihazırda dünyanın 40'tan fazla ülkesinde günde yaklaşık 1.5 milyon ineği takip etmektedir.

Dünyada robot iletişimli çiftlik otomasyonu ve sürü yönetim sistemini aynı anda içeren ilk ve tek uygulama olan T4C ile başlayan projeler bugün robot tasarımından mobil ve giyilebilir çözümlere, oyunlaştırmadan bulut bilişime uzanan geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır.

Mobil Çiftçilik projesindeki en önemli amaç, süt çiftliklerindeki günlük işleri çalışanlara günlük görevler olarak göstererek hem yapılacak yanlışları önlemek hem de günlük işlerin zamanında ve eksiksiz yapılmasını sağlamaktır. Ayrıca işlerin zamanında veya doğru yapılmadığı durumlarda çiftlik sahibini/işletmecisini alarmlarla uyararak gerekli önlemlerin alınması sağlanmaktadır. Sistem, modern süt üretim çiftliklerinde verileri ve ayarları yöneterek daha verimli ve kaliteli süt üretimini sağlamak amacıyla geliştirilmiştir.

Aynı kapsamdaki Benchmark projesi ise çiftçilerin ve çiftlik yönetimde uzman kişilerin ortak bir noktada buluşması ve çiftliklerden toplanan verilerin paylaşılıp değerlendirilmesi amacıyla tasarlanmış ve hayata geçirilmiştir. Çıkış noktası; çiftlik yönetimi sistemini kullanan dünyanın farklı yerlerindeki süt çiftliklerine ait kritik verilerin tek bir merkezde toplanıp, değerlerin global düzeyde analiz edilebileceği, bunlar üzerinde karşılaştırmalar ve veri madenciliği benzeri çeşitli teknikler kullanılarak çiftliklerin verimini/performansını arttırıcı çıktılara ulaşılabileceği bir veri havuz oluşturulmasıdır.

Çiftliklerden çekilen verilerin (hayvan bilgileri, süt üretimi, robot istatistikleri, vb.) merkezi bir noktada toplanarak uzmanların çiftlikleri analiz etmesi ve çiftçilere verimlilik hakkında destek olması amaçlanan Benchmark sistemi, zaman içinde çiftçilerin ve çiftlik yönetiminde uzman kişilerin ortak bir platformda buluştuğu sosyal ağ özelliklerini ve çok daha fazlasını barındıran global bir sistem haline gelmiştir.

Projeye paralel olarak, Işık Üniversitesi Enformasyon Teknolojileri Bölümü ile ortak bir SANTEZ projesi yürütülmüştür. “MilkMiner” isimli bu proje, Benchmark üzerindeki verinin veri madenciliği teknolojileri ile işlenmesi ve çiftlik süreçlerine etki eden farklı örüntüler çıkarılmasına dayanmaktadır.

Ar-Ge Merkezinde oluşan bilgi birikimi ve pratikler, vizyoner bir bilişim anlayışıyla birleştirilerek dünya çapında daha uzun soluklu bir yenilik yönetim sürecine evrilmiş; yukarıda sayılan projeler ise bu vizyonun ilk ayağı haline gelmiştir. Bu vizyon, uluslararası ölçekte sektörün genel anlamda daha yetkin hale getirilmesi için çiftlik sistemlerinden


36

www.sanayi.gov.tr

çıkan verinin anlamlı ve faydalı bilgiye dönüştürülmesi ve bu doğrultuda yönetilmesi esasına dayanmaktadır. Bu kapsamda, süt hayvancılığı sektöründe, global veriyi yöneterek bir ekosistem yaratılması ve bu ekosisistem bünyesinde “süt hayvancılığı sektörünün Google”ı olmayı hedefleyen bir yenilik yönetim süreci planlanmaktadır.

Yukarıda ortaya konan vizyon kapsamında, sadece süt çiftlikleri değil; süt çiftlikleriyle entegre diğer aktörler (veterinerler, yem şirketleri, zooteknisyenler, sperm ve döllenme danışmanları, akademisyenler, vb.) de bütüncül bir bilgi sistemi ağının birimleri halini almaktadır. Böylece mekanik ve geleneksel pratiklere dayanan sektör; iletişim kanallarının etkili bir şekilde çalıştığı, bilgi yoğun bir endüstriye dönüşebilecektir. Veri yığınlarının “büyük veri” analiz teknik ve araçlarıyla anlamlı bilgi olarak depolanabiliyor olması, bu açıdan güzel bir kaynak oluşturma potansiyeline sahiptir. Nihai hedef, süt üretimi dünyasında güçlü ve proaktif yaklaşımlarla kendini besleyen bir ekosistem oluşturmaktadır.

Bu uygulama, süt üretim çiftliği otomasyonunda tamamen yepyeni bir yaklaşım olan ve uluslararası düzeyde süreç yeniliği olarak tanımlanabilecek maliyet düşürücü ve standart/kalite yükseltici yenilikler içeren çözümler bütünüdür. Bu açıdan bakıldığında dünyada sıcak bir araştırma konusu olan tarımsal mobil bulut hizmetleri alanında hayata geçirilen öncü projeler arasındadır.

Teknoloji yeniliği bağlamında ise; makine-makine/makine-insan otomasyonu, gıda izlenebilirliği, mobil ve giyilebilir teknolojiler, şeylerin interneti, oyunlaştırma ve veri madenciliği araçları ile çalışılmaktadır. Bununla beraber, sürecin içerdiği teknik zorluklarda riskleri azaltmak ve araştırma bileşenini güçlendirmek için, Boğaziçi Üniversitesi, Işık Üniversitesi, Namık Kemal Üniversitesi ve Wageningen Üniversitesi öğretim üyeleri ile ortak faaliyetler yürütülmektedir. Hayvancılık sektöründeki projelerde uzun yıllardır, robotik süt sağımı pazarının dünya lideri Lely firması ile stratejik ortaklık içinde çalışmaktadır. Vizyonun bütününü oluşturan projelerden büyük bir kısmı TÜBİTAK-TEYDEB tarafından desteklenmiştir.

Süreç içinde hayvancılık sektörüne yönelik dört uluslararası patent başvurusu yapılmıştır. Yazılım sektörünün doğası gereği patentlenemeyen yenilikçi yazılımsal çalışmalar ise yayımlanan ulusal ve uluslararası bildiri ile pek çok akademik tezde kabul edilerek onaylanmış ve dokümante edilmiştir.

Bilgi birikimi, sosyokültürel faydalar ve ekonomik getirisinin yanı sıra sürecin şirketimize katkılardan biri de nitelikli işgücü istihdamı olmuştur. Proje ekibi, zaman içinde büyüyerek lisans/yüksek lisans mezunu mühendis ve yazılım uzmanlarından oluşan 40'tan fazla kişilik bir kadroya dönüşmüştür. Ayrıca proje sürecinde, ekipte çalışanlardan bir kısmı yüksek lisans programlarını tamamlamıştır. Proje, Ar-Ge konusunda bilgi birikimine ve uzmanlığa sahip işgücü oluşturması açısından, gerek Ar-Ge Merkezimiz gerekse –uluslararası niteliğiyle– ülkemiz için rekabet avantajı sağlamaktadır.

Ar-Ge Merkezinde, projelerin yeni Ar-Ge çalışmaları doğurması vazgeçilmez bir iş yaklaşımıdır. Yenilik yönetimi süreci boyunca gerçekleştirilen başarılı projelerin sektörde sağladığı fayda ve kazandığı finansal başarı, Ar-Ge sürekliliğine ve yeni projelerin doğmasına zemin hazırlamaktadır.

37

www.sanayi.gov.tr

SAC PARÇA ÜRETİM BÖLÜMÜNDE ENERJİ ANALİZÖRLERİYLE VERİMLİLİĞİ ARTIRMA

AMAÇLI İŞ EMRİ TAKİP, VERİ TOPLAMA VE ANALİZ SİSTEMİ OTOMASYONUNUN

KURULMASIYILDIZ KALIP SAN. TİC. A.Ş.



İşletmelerin gittikçe büyüyerek daha karmaşık bir yapıya ulaşması, hızla değişen dinamik pazar yapısı, yoğun rekabet ortamı, sürekli değişen ekonomik koşullar ve gelişen teknoloji, günümüzde planlamanın ve veri analizinin önemini daha da artırmaktadır. Operasyonel problemler olarak; hatalı Malzeme ve Üretim İhtiyaç Planlama (MÜİP) sonuçları, stok yanlışlıkları, maliyet hataları, teslim tarihlerine uyulamaması vb. unsurlar karşımıza çıkmaktadır. Bu sorunları ortadan kaldırmak için, Ar-Ge Merkezinde tüm süreci içine alan bir veri otomasyon projesi geliştirilmiştir.

Geliştirilen projenin faydalarını daha iyi ve doğru anlatabilmek için proje öncesi dönemden bahsedilmesi doğru olacaktır. Proje başlatılmadan önce seri üretim hatlarında manuel işlemler ile yönetilen bir üretim takip sistemi bulunmaktaydı. Üretim hattı takibi, operatörlere üretim planlama bölümünden gönderilen “Üretim Takip Formu” sayesinde yapılabilmekteydi. Bu formda; üretim başlama saati, bitiş saati, parça numarası, operasyon adı ve sırası, kaç adet parça basıldığı gibi bilgilerin girişlerinin yapılması için ilgili alanlar bulunmaktaydı. Formda yer alan bu bilgilerden başlama-bitiş saati ve kaç adet parça basıldığı gibi bilgiler operatörler tarafından doldurulmaktaydı. Sonrasında bu formlar üretim planlama bölümüne iletilmekte ve burada bulunan bir personel tarafından Kurumsal Kaynak Planlama (KKP) sistemimize manuel giriş yapılarak kayıt ve takip altına alınmaktaydı. Sonucunda da yapılan analiz ve hesaplamalar tamamen operatörlerin girdiği bilgilerin doğruluğuna bağlı olarak raporlanabilmekteydi.

Operatörlerin “Üretim Takip Formu'' na girdikleri veriler ile yaklaşık bir çevrim süresi hesabı yapılabilmekte, ancak yapılan metod analizlerinde girilen bu verilerin metod ekibi ölçümleri ile farklı olduğu görülmekteydi. Aynı zamanda sektörün gerektirdiği ihtiyaçlardan dolayı çoğu üretim hatlarının tamamen hücresel yapıda olmayışı sebebi ile de parçaların çevrim zamanları doğru hesaplanamıyordu. Doğrulama ve analiz için yapılan metod çalışmalarından elde edilen verilerin manuel girişler ile karşılaştırılması sonucunda ortaya çıkan değerlerin hedeflenenden çok uzak olduğu görülmüştü. Çevrim süresinin sürekli değişken ve farklı olmasından dolayı da gerçek parça maliyetlerine mevcut kaynak yapısı içinde ulaşılamıyordu. Operasyon bölümünün bu durumda parça takibini doğru yapabilmesi imkânsız hale gelmekteydi. Hatalı/eksik verilerdeki bu farklılıklardan dolayı üretilen parçaların stok doğruluk oranları, standart ve fiili maliyetlerinin doğru hesaplanamaması vb. hatalar karşılaştığımız problemlerin başında gelmekteydi. Tesisimiz içerisinde yaklaşık 100 iş istasyonu (pres, kaynak makineleri, giyotin makas, vs.) bulunduğu göz önüne alındığında kontrol ve takibinin yanı sıra yönetimi oldukça karmaşık bir yapıya sahip olan bu ortamın, planlanması ve hakimiyetinin ele alınması mevcut KKP yazılımları ve sistemleri ile mümkün olamayacağını göstermişti.

Uygulama öncesinde karşılaşılan bir diğer problem ise kalıplarda veya preslerde oluşacak ani arızaların önceden anlaşılamamasıydı. Bu arızalar önceden tespit edilemediği için karşılaşıldığı zaman hem yüksek maliyetler oluşturmakta hem de üretim hattının aksamasına sebep olarak zaman ve işgücü kaybına neden olmaktaydı. Özellikle bu arızaların önceden anlaşılabilmesi üretim hattımız için büyük avantaj oluşturacaktı. Uygulamamızdan önce firma pres hatlarında ve kalıplarda oluşan arızalar ancak duruşa sebep olduğunda veya ürün kalitesine etki ettiğinde tespit edilebiliyordu. Özellikle bu hatalar periyodik kontrollerde tespit edilemediğinde hatalı ürünlerin sevkiyatları gerçekleşebiliyordu. Bu durum hem maliyetleri artırmaktaydı hem 38


39

www.sanayi.gov.tr

Ar-Ge Yönetimi

www.sanayi.gov.tr

de müşteri memnuniyetini düşürmekteydi. Tüm bu sistem ve günümüz teknolojileri düşünüldüğünde, geliştirilecek entegre bir yapıya sahip proje ile tüm bu eksiklikler ve aksaklıkların aşılabilmesi ihtiyaçtan öte gereklilik halini almıştı. Sonuç olarak yukarıda bahsedilen sorunların tümünün çözümü ve veri takibinin personel hatalarından bağımsız gerçekleştirilebilmesi için Ar-Ge merkezimizde bir çalışma başlatılmıştı. Bu fikir ile “Sac Parça Üretim Bölümünde Enerji Analizörleriyle Verimliliği Artırma Amaçlı İş Emri Takip, Veri Toplama ve Analiz Sistemi Otomasyonunun Kurulması” isimli projemizin temelleri atılmıştı.

Yıldız Kalıp San. ve Tic. A.Ş. Ar-Ge Merkezi 2013 yılında T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından belgelendirilmiştir. Mevcut durumda Ar-Ge Merkezinde 44 personel istihdam edilmektedir. Ar-Ge Merkezinde makine mühendisliği, endüstri mühendisliği, metalürji ve malzeme mühendisliği, elektronik ve haberleşme mühendisliği gibi farklı uzmanlık alanları aynı çatı altında toplanmıştır. Ar-Ge Merkezinin personelleri tarafından temelleri atılan projenin prototip aşaması 2014 yılında TÜBİTAK TEYDEB’e sunulmuş ve destek alınmıştır. Uygulamanın prototip aşaması 2015 sonunda başarıyla sonuçlandırılmıştır. Daha sonra proje tüm iş istasyonlarında uygulanmaya devam edilmiştir.

Uygulamanın temeli, enerji analizörleri kullanılarak üretim takibinin gerçekleştirilmesine dayanmaktadır. Türkiye’de enerji analizörleri ile üretim verimliliği takibi uygulaması bulunmamakta olup, yalnızca tezgâhların veya sistemlerin enerji verimliliklerini ölçen uygulamalar bulunmaktadır. Klasik veri toplama yöntemlerinde ise pres vb. tezgahların çalışma ve boşta çalışma süreleri gerçek değerlerinde hesaplanamamaktadır. Bu tezgâhların çalışma ve boşta çalışma sürelerinin tespiti, varsayım metoduyla yapılabilmektedir. Bu varsayım metodunda presin çalışma süresi, iki çevrim arasındaki süre; presin boşta çalışma süresi ise planlanan çevrimi aşan süre ile hesaplanmaktadır. Bu uygulamada klasik yöntemlerden farklı olarak enerji analizörleri kullanılmıştır.

Uygulamanın amacı; iş istasyonları üzerinden geçen akımın ölçülmesiyle tezgâhın konum ve durumunu, tezgahta kaç adet parça üretildiğinin, tezgahın ne kadar süre durduğunu ve ne kadar enerji harcadığını tespit etmeye dayanmaktadır. Bunun için her iş istasyonuna akım transformatörleri ve operatör panelleri yerleştirilmiştir. Her bir iş istasyonu teker teker kontrol edilerek akım skalaları oluşturulmuştur. Bu skalalar “tezgâh kapalı”, “boşta çalışma”, “parça basılıyor”, “kalıpta ya da tezgâhta arıza var” durumlarını göstermektedir.

Uygulama, üretim planlama bölümünün iş emirlerini belirlediği sıra ile Wi-Fi aracılığıyla iş istasyonlarına bağlanan operatör panellerine göndermesiyle başlamaktadır. İş istasyonunda bulunan operatör, panele parmağını okutmakta ve böylece iş istasyonunda çalışacak operatör bilgileri firmada yapılan yazılım sayesinde otomatik olarak sistem tarafından ekrana getirilmektedir. Aynı zamanda operatörün hangi işi ilk yapması gerektiği de panel ekranında gösterilmektedir. Böylece operatör, üretim sürecine başlamakta ve uygulama tüm verileri kayıt edilmektedir. Operasyon sonunda elde edilen veriler sayesinde kaç parça basıldığı, ne kadar elektrik harcandığı, başlama ve bitiş zamanı, çevrim süreleri tespit edilmektedir ve bu veriler doğrudan (personel kullanılmadan) firma tarafından yapılan bir yazılım yardımı ile KKP sistemine kayıt edilmektedir. Böylelikle veriler, üretim planlama bölümü tarafından anlık olarak ve hatasız bir şekilde gözlemlenebilmektedir.


40


Aynı zamanda uygulama için fabrika izleme yazılımı geliştirilmiştir. Bu yazılım sayesinde ekranda tüm üretim hattındaki iş istasyonlarının durumu takip edilebilmektedir. Üretim bölümünde yer alan yöneticilerin odalarına konulan ekranlar sayesinde kendileri tüm üretim hattı ile ilgili anlık bilgiye sahip olmaktadır. Bununla birlikte uygulama, her iş istasyonunun harcadığı enerjiyi ve elektrik giderini karar vericilere sunmaktadır. Böylelikle daha gerçekçi parça maliyet bilgilerine ulaşılmıştır.

Geliştirilen uygulamanın çevre korumasına da büyük yararı olmuştur. Daha önce bahsedilen “Üretim Takip Formları” kâğıt olarak basılıp dağıtılmakta iken firmada yüzlerce parça üretildiği ve her parçanın en az 3-4 operasyonu olduğu düşünüldüğünde çok büyük miktarlarda kâğıt israfı gerçekleştiği görülmektedir. Firma gerçekleştirdiği otomasyon ile tüm kâğıt tüketimini ortadan kaldırmıştır.

Ana Sanayi Otomotiv firmaları ile doğrudan çalışılan bir sektörde yer alındığından rekabetçilikte bir adım önde olabilmek amacıyla her zaman yenilikçi ve daha düşük maliyetli üretim yapma ihtiyacı kaçınılmazdır. Bu uygulama ile birlikte stok doğruluğunu güvenilir seviyelere çekmek, gerçekçi maliyetlere ulaşmak, tezgâhlarıın enerji tüketimlerini hesaplamak, bununla beraber tezgâhların çektiği akımı ölçerek tezgâh ve kalıplardaki bakım ihtiyaçlarını arıza oluşmadan öngörebilmek hedeflerine ulaşılmıştır. Verilerin otomatik bir şekilde sahadan toplanmasıyla birlikte elle veri girişleri için harcanan zaman, en aza indirilmiştir. Ayrıca stok doğruluk oranının artırılması ile stok bulundurma ve bulundurmama maliyetleri minimize edilmiştir. Patent başvurusu da yapılan projenin tezgâh ve kalıp arızaları önceden öngörülebileceği için arıza ve bakım maliyetleri azaltılmıştır. Toplam ekipman verimliliği ölçümleri başlamış ve böylece ekipmanların ve personelin verimliliği artırılmıştır.

40

41

www.sanayi.gov.tr

YENİ NESİL YÜKSEK GÜÇTE ÇOK AMAÇLI TRAKTÖR SOĞUTMA MODÜLÜ GELİŞTİRİLMESİ

KALE OTO RADYATÖR SAN. TİC. A.Ş.


42

www.sanayi.gov.tr


Yeni nesil Tier 4 Motorlar için daha fazla soğutma ihtiyacı gerekmektedir. Ancak, soğutma modülleri için ayrılan hacim aynı kalmaktadır. Bu proje ile daha küçük alanda daha fazla soğutma performansı elde edilmiştir.

TEYDEB 1501 projesi olarak gerçekleştirilen uygulama kapsamında planlı seri ürün ihracatı başlamıştır ve artarak devam etmektedir. Geliştirilen kompakt soğutma modülü (Radyatör+Intercooler+Yağ soğutucu+Açılır/kapanır çerçeve), tamamen yerli mühendislik bilgisi ile tasarlanan , ayrıca dizel 400-450 HP. gücündeki tüm traktörler (Tarlada, yol yapımında ve madenlerde) ve iş makinelerinde kullanılabilecek nitelikte benzersiz bir üründür. Sistem açılır / kapanır yapıda olup , kolayca temizlenme kabiliyetine sahiptir.

Firma tarafından 2011-11446 Nolu ‘’Modüler Isı Değiştiricilerinde Yenilik’’ ve 2015-01626 Nolu ‘’Araç motorları intercooler’i için sıcak havayı homojen şekilde dağıtan hava yönlendirici’’ adı altında patentli kalıp takımlarından sağlanan ve aynı birim alanda daha yüksek ısıl verim ve fiziki şartlara dayanan ürün elde edilmiştir.

Bu durum ile aynı ısı yükü için soğutucu ünitelerin boyutlarının minimize edilmesi ve radyatör birim maliyetlerinin uluslararası ölçeğin altına düşürülmesi sağlanmıştır.

Türkiye de imal edilmeyen özel kaplamalı alüminyum levha haricinde tamamen yerli malzeme ile üretilmiştir. Sakarya Üniversitesi ve Gebze Teknik Üniversitesi gibi bilim kuruluşları ile malzeme, ısı transferi, test-deney ve ölçüm konularında ortak çalışmalar yapılmıştır.

Bu uygulamanın firmaya, ülkeye sağladığı katkılar, avantajlar ve çıktılar şu şekildedir:

• Özgün ve teknolojik ürün tasarlama ve üretme yeteneğini arttırma

• Yüksek projeler geliştirme

• Benzerlerinden ucuz ama daha yüksek performanslı ürünler geliştirme

• Yüksek (%80) yerlilik oranı

• Yeni endüstriyel ürünlere yönelik üretim hattı kurulması

• Yeni istihdam oluşturulması

• Üniversite ve teknik merkezlerle işbirliklerinin sağlanması

• Fuar konferans ve seminer ve etkinliklere katılımın arttırılması

• Eğitime desteğin arttırılması

• Fikri mülkiyet kapasitesinin arttırılması

• Kurumsal yönetim anlayışı ile proje esaslı takım çalışmasının oluşturulması

• Uluslararası pazarlarda rekabet gücünün artırılması


GİRİŞİMCİLİK


44

www.sanayi.gov.tr

KULUÇKA MERKEZİAVEA İLETİŞİM HİZMETLERİ A.Ş.


45

www.sanayi.gov.tr

Girişimcilik

Avea, Türkiye’de girişimcilik ekosisteminin geliştirilmesi için girişimci şirketlere kapısını açarak 2011 yılında inovasyon ve girişimcilik eksenli bir "özel kuluçka merkezi" kurmuştur. Bu Kuluçka Merkezi içerisinde yer alan girişimcilere çeşitli destekler sağlayarak, onların ürün ve hizmetlerini geliştirmelerine ve büyümelerine destek olmaktadır. Girişimci firmaların geliştirdikleri ürün/hizmetleri başka firmalara pazarlamasına herhangi bir kısıtlama getirilmezken bu ürün/hizmetleri satın alma noktasında öncü bir tavır sergilemektedir. Ar-Ge Merkezi bünyesinde desteklediği girişimcilik faaliyetleri ile, ülkemizdeki girişimcilik ekosisteminin güçlenmesine ve belirli alanlarda uzmanlık gerektiren projeleri üretebilen yerli firmaların artmasına katkı sağlamakta, kendi Ar-Ge ekosistemini güçlendirmekte, ülkemizde yerli ürün/hizmetlerin geliştirilmesini ve istihdamın artmasını desteklemektedir.

Kuluçka Merkezi’nin ilk dönemi Mayıs 2011’de başlamış olup, Aralık 2014’te sonlanmıştır ve toplamda 5 firma mezun edilmiştir. Bu proje süreklilik arzettiğinden yeni dönemine 3 firma ile birlikte 3 Şubat 2015'te başlamıştır. Kuluçka Merkezi’nin temel amacı, özellikle kurumsal çözüm ortakları ile çalışması gereken girişimciler için özel sektörde gerekli yapıların oluşmasına öncülük etmektir. Bu amaçla ofis desteğinin yanı sıra teknik ve ticari mentörlük verilmekte, test laboratuvarı olanakları sunulmaktadır. Bu şekilde Kuluçka Merkezi, girişimcilerin ürünlerini geliştirme sürecinin en başından itibaren doğru konumlandırmalarını ve sonuç olarak ürünlerinin ticarileştirebilmelerini sağlamaktadır.

Kuluçka Merkezi için idari ve teknik birçok faaliyet gerçekleştirilmiştir. Bunlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır :

• Kuluçka Merkezi fiziki şartları için bir proje yürütülmüş ve merkezde desteklenecek firmaların lojistik ihtiyaçları göz önünde bulundurularak uygun bir ofis ortamı yapılandırılmıştır.

• Firmaların Avea ile hukuki ilişkisini düzenleyecek bir taahhütname metni Hazırlanmıştır.

• Firmaların seçimi, merkeze kabulü, merkezde bulundukları süreç içerisinde operasyonel ve ticari ekipler ile koordinasyonu, mezuniyetleri ile ilgili süreçlerin takip edilmesi için bir ekip kurulmuştur.

• Firmaların yürütecekleri Ar-Ge projeleri kapsamında TÜBİTAK teşviklerinden yararlanabilmeleri için danışman firmalar ile hizmet sözleşmeleri hazırlanmıştır.

• Farklı yatırımcı ağlarına sponsor olunarak, çeşitli etkinliklere katılım gösterilmiştir.

• Firmanın farklı fuarlarda açmış olduğu standlarda kuluçka firmalarına yer verilmiştir.

• Kuluçka firmalarının kamuoyunda bilinirliklerini sağlamak için firma medya ekipleri ile koordinasyon mekanizması kurulmuştur.

Kuluçka Merkezi’ne başvuru yapmakta olan girişimciler, şirketleşmiş olmak zorunda değildir fakat, desteklenme sürecine başlamış tüm girişimciler desteğe hak kazanabilmek adına şirketleşmiş olmak zorundadır. Firma tarafından, Kuluçka Merkezi firmalarına doğrudan finansal destekte bulunulmamaktadır, fakat sağlanmış olunan yan destekler ile finansal açıdan firmalaeın giderleri azaltarak onlara destek olunmaktadır.


46

www.sanayi.gov.tr

Avea, girişimci firmalar tarafından Kuluçka Merkezi’nde geliştirilen ürünler üzerinde ticari hak talep etmemektedir. Fakat, firmanın geliştirdiği ürün/projeyi öncelikli görme hakkı bulunmaktadır. Eğer firma tarafından geliştirilen ürün/hizmetin Avea tarafından satın alınmasına karar verilirse, mali açıdan Avea'nın firmanın diğer müşterilerine kıyasla daha avantajlı şekilde ürünü alma hakkı bulunmaktadır. İşbirliği anlaşması sağlanması için de ilgili iş ekipleri ve satın alma ekipleriyle girişimci firmaları görüştürerek ürünlerini tanıtabilme olanağı verilmektedir.

Girişimciler, genellikle fikirlerine bağlılıkları ile yola başlayarak, o projenin mali ve teknik fizibilite çalışmalarını yapmadan fikri hayata geçirmeye çalışmaktadır. Sadece fikir aşamasında olan girişimcilerin başarılı olabilmeleri için projelerini olgunlaştırmaları beklenmektedir. Firmanın iş ekipleri bu durumdaki girişimcilere teknik ve pazarlama fizibilitesi konusunda bilgi verip, yönlendirmekte ve desteklemektedir. Bu destek Kuluçka Merkezi’nin girişimci firmalara sağlayabileceği finansal destekten çok daha değerli bir katkı olarak değerlendirilmektedir.

Kuluçka Merkezi’nin temel hedefi, ülkemizde girişimcilik ekosistemini desteklemek, özellikle kurumsal çözüm ortakları ile çalışması gereken girişimciler için özel sektörde gerekli yapıların oluşmasına öncülük etmektir. Kuluçka Merkezi’nde yer alan girişimci firmaların mezun olduklarında Türkiye’nin iş ekosisteminde yer alması ve firmanın tedarikçi ekosistemine dahil olabilmesi ve bu sayede tedarikçi ekosistemimizin daha sağlıklı büyümesi uygulamanın en önemli kazanımıdır. Bu sayede hem girişimci firmaların büyümesi sağlanıp hem de yurt dışı kaynaklı büyük firmalara olan tedarikçi bağımlılığının azaltılması hedeflenmektedir.

Uygulama kapsamında girişimci firmalara yurt içi ve yurt dışında eğitimler aldırırarak onları girişimlerini yönetme veya yatırım alabilmeleri noktasında yönlendirmek, profesyonel girişimcilik mentörlüğü sağlamak ve Kuluçka Merkezi iş modelini geliştirmek gibi konularda çalışmalar devam etmektedir.

Kuluçka Merkezi süreci temel olarak başvuru, değerlendirme, destek süreci ve mezuniyet olmak üzere dört temel adımdan oluşmaktadır. Merkezde yer almak için başvurular çağrı bazlı olarak yapılmakta olup AveaLabs internet sitesinden* de 7/24 alınmaktadır. Başvuru kabul ölçütleri arasında firmaların faaliyet alanlarının telekom sektörü ile uyuşması, firma yetkinlikleri ve firmanın iş modelleri yer almaktadır. Başvurular üzerinden ön eleme yapılmasının ardından, firmalar çağrılarak yüz yüze görüşmeler yapılmaktadır. Yüz yüze görüşmelerin ardından seçilen firmalar ile üst yönetimin katılımıyla değerlendirme süreci yapılmakta ve üst yönetim onayının ardından firmalar seçilerek destek sürecine başlanmaktadır. 18 ay süreyle firmalar desteklenmekte ve sonrasında Merkez’den mezun edilmektedir. Projesini başarıyla tamamlayan firmalar ile işbirliği kurmak için ilgili iş ekipleriyle bu süre boyunca görüşülmektedir. İşbirliği üzerine anlaşma sağlanması durumunda firma Avea için tedarikçi durumuna geçmekte ve firma için hizmet veya proje üretmeye başlatmaktadır.

Kuluçka Merkezi “inovasyon” ve “girişimcilik” kavramlarını firmanın kurumsal çatısı altında konumlandıran bir yapılanmadır. Operatörlere yönelik ürün geliştirme veya operatörlerle beraber yenilikçi hizmet geliştirme fikri olan girişimcilere kapılarını açan

* http://avealabs.com


47

www.sanayi.gov.tr

Girişimcilik

Merkez, teknik ve ticari alanlarda girişimcilere destek vermektedir. Merkezde yer alan girişimciler aşağıdaki olanaklardan yararlanabilmektedir:

• Kuluçka Merkezi’nde ofis olanakları (ofis alanı, ofis mobilyaları, iletişim hizmetleri, teknik destek, toplantı salonu, ücretsiz yemekhane erişimi ve ulaşım imkânları),

• Test laboratuvarı erişimi ve Avea’nın teknik altyapısını kullanma şansı,

• Ürün geliştirme safhasında, yapılacak çalışmaların teknik açıdan doğru yönlendirilmesi amacıyla Avea teknik ekipleri ile ihtiyaç oldukça görüşme imkânı,

• Ürün pazarlama safhasında, Avea pazarlama ve satın alma ekipleri ile görüşme imkânı,

• Proje veya ürünün tamamlanmasının ardından Avea veya Avea ağında bulunan firmalar ile işbirliği imkânı,

• Farklı destekleme modelleriyle çalışan yatırımcılar ağı ile tanışarak, farklı sektörlerde girişimleri bulunan firmaların yatırım alabilecekleri ağlara yönlendirme imkânı,

• Lansmanlar yapılarak kurumsal iletişim çalışmalarıyla firma bilinirliğinin artırılması,

• Kuluçka firmalarına iş alanları ya da girişimcilikle ilgili yararlı eğitimler verilmesi.

Telekomünikasyon sektöründe yeni ürünler geliştiren bu girişimci firmalar yerli olarak teknolojinin gelişmesine ve kullanılmasına katkıda bulunmaktadırlar. Bu şekilde ithal olarak alınan bazı teknolojiler, yerli girişimci şirketler tarafından geliştirilmektedir. Bu ekosistemin desteklenmesi sadece Avea Ar-Ge ekosisteminin gelişmesine değil Türkiye’nin teknolojik anlamda gelişip ilerlemesine katkı sağlamaktadır.

Bu uygulama ile Türkiye’deki girişimcilik ekosisteminin daha da büyümesine ve daha çok girişimcinin başarılı birer şirket haline gelmesine yardımcı olunmaktadır. Başarılı hale gelen girişimci şirketlerin ürünleri kullanılarak, ithal edilen teknolojilerin yerli üretimle yapılması sağlanmaktadır. Büyüyen şirketlerin piyasaya ürettikleri ürün ve hizmetleri sunması yerli ürün pazarını genişletmektedir. Bu şekilde Türkiye’nin teknolojiyi ithal eden bir ülkeden kendi teknolojisini üreten ülke yolunda ilerlemesine katkı sağlanmaktadır.

Uygulamanın en büyük çıktılarından birisi Kuluçka Merkezi'nden mezun olan girişimci şirketlerin büyümeleri ve birçok işbirliği sağlamasıdır. Kuluçka Merkezi 1.Dönemi 2011 yılından 2014 yılına kadar sürmüştür. 5 firma 1.dönemde mezun olarak şirketlerini devam ettirmişler, istihdamlarını artırarak büyümeye devam etmişlerdir. Bu firmaların merkezde geçirdikleri süreç içerisinde, toplam istihdamları %37 ve toplam ciroları ise %139 artmıştır. 18 ay boyunca Kuluçka Merkezi firmaları için yapılan tahmini toplam harcama 1,1 milyon TL’dir, yani yıllık yaklaşık 750 bin TL.

Mezun olan 3 firma Avea’nın tedarikçisi haline gelmiştir. 8 firma içerisinden 6’sı ile iş birliği/proje gerçekleştirmiştir. Bu projeler içerisinden 3 tane TEYDEB projesi tamamlanmış olur, 1 tane yeni başvuru yapılmıştır.

Kuluçka Merkezinde yer alan firmalar ile Ar-Ge projeleri geliştirilerek hem Avea’nın Ar-Ge Merkezine katkı sağlanmakta hem de girişimci firmanın kendi Ar-Ge projelerini yapması desteklenmektedir.

48


AR-GE ÇALIŞMALARI TEŞVİK SİSTEMİNORM CIVATA SAN. TİC. A.Ş


49

www.sanayi.gov.tr

Girişimcilik

NORM Teşvik Sistemi, Ar-Ge Merkezi personelinin aidiyet duygusunu geliştirmek, firma içerisinde var olduklarını ve önemli olduklarını hissettirmek, kişisel ve eğitimsel gelişimlerine katkı sağlamak, Ar-Ge ve yenilik kültürünün aşılanması ile bilgi transferinin hızlandırılmasını sağlamak için hayata geçirilmiştir.

Bu kapsamda çalışanların mesleki yönden gelişimlerinin desteklenmesi amacıyla yüksek lisans ve doktora eğitimlerine maddi destek sağlanmakta, aynı zamanda yüksek lisans veya doktora yaptıkları süreç içerisinde eğitimleri ile ilgili tüm harcamalar firma tarafından karşılanmaktadır. Ders aşaması, sınav süreci ve çeşitli nedenlerle öğrenim gördükleri üniversite veya enstitülerde bulunmaları gerektiğinde kendilerine ücretli izin verilmektedir. Aynı zamanda yabancı dil öğrenmek veya ilerletmek isteyen personelin ödeyeceği kurs ücretinin % 50' si karşılanarak firma tarafından teşvik kapsamına alınmakta, ayrıca diğer kişisel gelişime yönelik kurs, eğitim ve konferanslar firma tarafından desteklenmektedir. Bu kapsamda firma tarafından personel niteliğinin artırılmasına çok önem verilmekte ve nitelikli projelerin nitelikli personeller ile gerçekleştirebileceğinin bilinci ile her geçen yıl nitelikli personel sayısında artış yapılmaktadır. Bu kapsamda Ar-Ge Merkezindeki nitelikli personel sayısının 2011-2015 yıllarına göre dağılımı Şekil 1'de verilmektedir. Ar-Ge Merkezi araştırmacı sayısının %50’sinden fazlası yüksek öğrenim mezunu veya öğrencisidir.

Şekil 1. Lisansüstü Eğitimli Araştırmacı Sayısının 2011-2015 Yılları Arasındaki Değişimi

Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri doğrultusunda firmanın rekabetçi gücüne katkı sağlayacak buluşlarının desteklenmesi amacıyla bu buluşlardan alınacak patent veya faydalı model lisansları ile bilimsel ve teknik dergilerde yayımlanacak makale çalışmaları için “Teşvik ve Uygulama Yönetmeliği” hazırlanarak yürürlüğe konulmuştur.


50

www.sanayi.gov.tr

Çalışanların ürün geliştirme yeteneklerini ortaya çıkarmak, araştırma faaliyetlerine katılımını sağlamak ve özgün tasarımlı ürünler oluşturmaya teşvik etmeye yönelik ödül politikası hazırlanmış ve her yılbaşında miktarı güncellenen teşvik ödülleri oluşturulmuştur. Bu kapsamda;

• Ulusal ve uluslararası platformda kabul gören; saygın enstitülere ait teknik yayınlarda, üniversitelerin ilgili mühendislik birimlerinin kongre veya sempozyumlarında yayın olarak ve ilgili meslek odalarının teknik yayınlarında yayımlanan sektörle ilgili teknik makale için yayıncı başına 500 TL,

• TÜBİTAK tarafından sınıflandırılmış aşağıda listelenen dergi sınıflarında sektörle ilgili teknik makale için; C sınıfı dergide yayımcı başına 1.000 TL, B sınıfı dergide yayıncı başına 1.500 TL ve A sınıfı dergide yayıncı başına 2.000 TL,

• Patent ve faydalı model için buluşçu başına başvuru sonrası 5.000 TL, patent veya faydalı modelin alınması sonrası 10.000 TL olmak üzere söz konusu buluşa ait ürünün ve bu ürünün patent içeriği ile koruma altına alınmış ilişkili ürünlerin toplam satış hasılatının, patent koruması altındaki yıllar içerisindeki bir yıllık dönem içinde 200.000 TL’yi aşması durumunda bir defaya mahsus olmak üzere buluşçu başına 15.000 TL teşvik ödülü verilmektedir. Söz konusu yönetmelik kapsamında bugüne kadar çalışanlara 100.000 TL’nin üzerinde teşvik verilmiştir.

Firma bünyesinde düzenli olarak yılda bir kez “Proje Pazarı” etkinliği düzenlenmektedir. Proje pazarının amacı, Norm Grup şirketlerinde çok farklı alanlarda gelişime neden olabilecek proje fikirlerini belirlemek ve ödüllendirmektir. Proje pazarına Norm Grup şirketlerinin tüm çalışanları dahil olabilir. Aday projelerin temel hedefi “yenilikçilik, kalite, çevre, maliyet düşürme, çalışan memnuniyeti, işçilik maliyetleri, çalışma yaşamı vb. alanlardan birinde veya birden fazlasında etkin bir gelişime neden olmak” olmalıdır. Her geçen yıl daha fazla ve daha nitelikli projelerin yarıştığı bir yarışma şekline dönüşen proje pazarı, firma Ar-Ge kültürünün gelişmesinde de önemli bir adım olarak karşımıza çıkmaktadır. Böylece kişisel ve mesleki eğitimlere tam destek ile sürdürülebilir bir gelişimin sağlam bir zemin üzerinde hayat bulması sağlanarak, her çalışanın bir fikrinin olmasına ve bu fikirlerin projelere dönüşmesine fırsat ortamı yaratılmaktadır. Oluşturulan güven ortamı sayesinde birçok fikir küçük veya büyük ölçekli proje halini alarak katma değerli ürün haline dönüşmüş ve bu katma değerli ürünler, gerek yurt içinde gerekse yurt dışında patent ve faydalı model belgeleri ile tescillenmiştir. Bu teşvik sistemi sayesinde fikir ile başlayıp katma değeri yüksek patentli ürün haline dönüşen projeler, yurt içi - yurt dışı pazarlara sunularak piyasada kendisine yer Bulmuştur.

Nitelikli çalışmaların ancak nitelikli çalışanlarla yapılabileceği bilinciyle hazırlanan Teşvik Yönetmeliği doğrultusunda lisansüstü eğitimine destek verilen personelin sanayi ile üniversite arasında bilgi akışı noktasında köprü vazifesi görmesi; güncel bilimsel son gelişmelerin nabzının tutulmasına, fikirlerin projeye dönüştürülmesi anlamında bilgi birikimine, tecrübe kazanılmasına ve firmaya ait proje havuzunun oluşturulmasına büyük katkı sağlamaktadır.

Bu katkının somut bir göstergesi olarak Ar-Ge Merkezinde üniversiteler ile işbirliği önemli ölçüde artırmıştır. Ar-Ge merkezimizde yürütülen projeler kapsamında 6 farklı


51

www.sanayi.gov.tr

Girişimcilik

üniversiteden 4 Profesör, 3 Doçent ve 4 Yardımcı Doçent unvanına sahip 11 alanında uzman bilim insanı ile birlikte çalışılmış veya çalışılmaktadır.

Bu katkının somut bir göstergesi olarak Ar-Ge Merkezinde fikir ile başlayıp teşvikler ile ivme kazanan ve TÜBİTAK - SANTEZ vb. mali destekli projeler ile hayat bulan uygulama, alanında uzman bilim insanları ile birlikte çalışma imkânını sunmuş; böylelikle patent tescili, faydalı model alımı, bilimsel makale yayını, maliyet düşürücü ve verimlilik artırıcı buluşlar, patentli ürünlerden vergi muafiyetlerinin elde edilmesi gibi gelişmelere altyapı hazırlamıştır.

Çalışanların tümünü kapsayan adaletli bir teşvik sistemi ile çalışanlara aidiyet duygusunun kazandırılması, kendine güvenlerinin artması, motivasyonlarının üst seviyeye çıkarılması, çalışanlar arasında birlik ve beraberliğin sağlanması ve bilginin açığa çıkarılıp faydalı ürüne dönüşmesi sağlanmıştır.

Nitelikli eleman sayısında yaşanan artış sonucunda üretim verimliliğinde artış, maliyetlerde düşüş, kalite anlayışında iyileştirme sağlamıştır.

Katma değeri yüksek, patentlenebilir yenilikçi ürün ve süreçler firmaya kazandırılmıştır. Patentli ürünler pazarlama faaliyetleriyle piyasada yerini almış, firmanın ürün gamının artmasında ve firmanın yenilikçi ürünlerle bilinirliğinde olumlu etkisi olmuştur. Bu uygulamanın en büyük etkisi, Ar-Ge Merkeszine olmuştur. Personelin lisansüstü mühendislik eğitimine devam etmesi öğrenilen bilimsel bilginin projeler aracılığıyla firma süreçlerine uygulanmasıyla faydalı hale gelmiştir. Dolayısıyla mali destekli ve akademisyenlerle birebir işbirliği içinde bulunulan proje sayısında da kayda değer bir artış sağlanmış, ürün ağırlıklı projeler patent ve faydalı model belgeleriyle desteklenmiştir. Teşvik sisteminin devreye sokulması ile birlikte proje fikri önerilerinde büyük artışlar tespit edilmiş ve bu uygulamanın ilk meyveleri olarak 3 patentli ürün ortaya çıkmıştır. Ar-Ge Merkezinin 4. faaliyet yılı sonunda tamamlanan projeler içinde 50 proje ekonomik katkısı öngörülebilir projelerdir. Bu projelerin öngörülen birikimsiz toplam ekonomik katkısı 31.051.815,96 TL/yıl’ dır. Bu rakam 4 yıllık süreçte ortaya çıkan toplam Ar-Ge harcamamızın 2,75 katıdır. Dolayısıyla Ar-Ge çalışmaları sadece bilgi birikimi, know-how ve nitelikli tecrübe ile insan kaynağındaki artış değil; aynı zamanda hesaplanabilir ve sürdürülebilir katma değeri de ortaya çıkarmaktadır.

52

www.sanayi.gov.tr

BENİM PROJEM – MY PROJECTTOFAŞ TÜRK OTOMOBİL FAB. A.Ş.


53

www.sanayi.gov.tr

Girişimcilik

Tofaş Ar-Ge Merkezinin “Benim Projem-My Project” uygulaması, kurum içi yenilikçilik ve girişimcilik kültürünü desteklemesi, fikri haklar anlamında katkı sağlaması, Ar-Ge çalışanlarının motivasyonlarını iyileştirmesi, disiplinler arası ekip çalışması ve proje yönetim becerilerini geliştirmesi amacıyla 2011 yılında başlatılmıştır.

Benim Projem’de, çalışanlara, "hayal ettikleri yolcu ya da yük taşıyabilen, hareket edebilen taşıt ya da taşıt üzerinde uygulanabilecek bir kavramın yaratılması ve çalışır prototipinin geliştirmesi” için uygun bir ortam sağlanmaktadır. Bu projeden beklenen temel hedefler Şekil 1'de ayrıca ortaya konmuştur.

Şekil 1. ''Benim Projem'' den Beklenen Hedefler

Uygulamada, Ar-Ge çalışanları, kendi ekiplerini oluşturarak, arzu etikleri projeyi gerçekleştirmek üzere, mevcut tasarım, test, laboratuvar ve prototip imkânlarını kullanmaktadır. Ekibe projeleri için gerekli malzeme ve teçhizat alımlarını gerçekleştirebilmeleri amacıyla bütçe tahsis edilmektedir.

En çok 8 kişiden oluşan proje ekibinde, en az 2 farklı Ar-Ge fonksiyonundan üye olması istenmekte ve ekip, yönetici veya uzman kişilerden destek alabilmektedir. Bununla birlikte bölümler arası ilişkilerin geliştirilmesi ve proje süresince farklı disiplinlerde çalışan personelin birlikte çalışma alışkanlığı elde etmesi amaçlanmıştır. Her çalışanın kişisel olarak yalnızca tek bir ekibe dahil olacak şekilde yarışmaya katılmasına izin verilmektedir. Ekiplerin proje başvurularının parçası olarak iletmiş oldukları plan/takvim doğrultusunda çalışmalarını yürütmeleri beklenmektedir.

Süreç her yıl Şubat ayında başlatılmakta ve öneriler Mart ayı sonuna kadar alınmaktadır. Ar-Ge yöneticilerinden oluşan 15 kişilik jüri, en geç Nisan ayı sonuna kadar, desteklenecek çalışmaları belirlemektedir. Projelerin gerçekleştirilebilmesi için tahsis edilecek bütçe büyüklüğü, her yıl proje başvuruları ve önceki yıllarda gerçekleşen harcamalar dikkate alınarak bu aşamada kesinleştirilmektedir. Projeler her yıl Kasım ayı sonuna kadar tamamlanmakta ve Ocak ayında tüm Ar-Ge çalışanlarının davet edildiği ve üst yönetimin de katıldığı toplantıda, proje prototipleri sergilenmekte ve sunuşları yapılmaktadır. Bu kapsamda uygulamaya ilişkin süreçle Şekil 2'de ayrıntılı olarak ortaya konmuştur.


54

www.sanayi.gov.tr

Şekil 2."Benim Projem" Süreci Adımları

Projelerin değerlendirilmesinde, Ar-Ge çalışanlarının görüşleri, bir anket/değerlendirme formu vasıtası ile alınmakta; nihai değerlendirme Ar-Ge yöneticilerinden oluşan jüri tarafından yapılmaktadır. Değerlendirmede projeler ve çözümlerin nitelikleri, müşteri ihtiyaçlarının anlaşılması, tasarımın sadeliği ve yalınlığı, algılanan kaliteye etkisi, yenilikçi ve özgünlükleri, uygulanabilirlikleri, ekip çalışmasının başarısı ve bütçeye uyum dikkate alınmaktadır (Şekil 3). İlk üç sırayı alan proje ekipleri her yıl düzenlenen Ar-Ge gününde açıklanarak, süreç başlangıcında ortaya konmuş olan maddi ödül ile ödüllendirilmekte ve tüm ekipler katılım / başarı plaketi ile takdir edilmektedir.

Şekil 3. "Benim Projem" Değerlendirme Formu Örneği


55

www.sanayi.gov.tr

Girişimcilik

Uygulama kapsamında şimdiye kadar yaklaşık 2,5 Milyon TL fon kullanılmıştır. Uygulamanın temel amacı doğrudan ticarileştirme olmadığından, en önemli katkısı; hayallerin gerçekleştirildiği bir çalışma ortamı sağlayarak, tasarımcıların yaratıcılıklarını ve girişimciliklerini desteklemek, tasarım becerilerini geliştirmek, olağan projelerdeki hedefe ulaşma baskısı altında denenmesi mümkün olmayan yeni düşüncelerin başarısızlıktan korkmadan denenebilmesi için uygun bir çevreyi desteklemektir. Bu proje aynı zamanda, genç ve girişimci çalışanlara, şirket üst yönetimine becerilerini doğrudan sunabilmeleri için bir fırsat tanımaktadır.

Uygulama kapsamında; 2011 yılından bu yana, 26 adet projede çalışma kararı alınmış ve çalışılan bu projelere 186 kişi doğrudan katılım sağlamıştır. Böylece bölümler arası işbirliği ve proje yapma konusunda ektin bir katılım söz konusu olmuştur.

Söz konusu uygulamanın çıktısı olarak, 41 adet patent başvurusu ile fikri hakların zenginleştirilmesine katkı sağlanmıştır. 6 adet bildiri / makale çalışması gerçekleştirilerek katılımcı fikirlerinin yaygınlaştırılması sağlanmıştır. bir konu, daha kapsamlı olarak ele alınıp üründe kullanım öncesi tüm araştırma çalışmalarının tamamlanması için TEYDEB proje başvurusu yapılmıştır. bir proje, mevcut ürünlerden birinde devreye alınmıştır. Bir projenin ürün geliştirme çalışmaları devam etmektedir.

Firma içerisinde başlayan bu uygulama için, geçtiğimiz yıl yapılan gözden geçirme sırasında proje kapsamına üniversiteleri de katmanın üniversite-sanayi işbirliklerini kuvvetlendirici etkisi olacağı düşünülmüştür. Bu çalışma ile de üniversite-sanayi arasında bir köprü kurulurken, doğrudan müşteriler ile araştırma projesi yaparak müşteri beklentilerine katkı sağlayacak projelerin ortaya çıkması sağlanacaktır.

56


KİŞİSEL GELİŞİM ASİSTANI UYGULAMASITÜRK DEMİRDÖKÜM FAB. A.Ş.


57

www.sanayi.gov.tr

Girişimcilik

Kişisel Gelişim Asistanı (KGA) uygulaması ile, Ar-Ge Merkezinde en önemli unsur olan çalışanların gelişimi için eğitim ihtiyaçlarının, doğru şekilde belirlendiği ve sürekli, kapsamlı ve şirket stratejileri ile uyumlu şekilde planlandığı bir gelişim platformu oluşturulması amaçlanmaktadır.

KGA uygulaması için izlenen yöntem; öncelikle kişisel bazda mevcut durumun belirlenerek bir matrise işlenmesi ve iş tanımına uygun olarak gerekli eğitimin planlanarak güncellemelerinin bu matris üzerinden takibi şeklindedir. Uygulama, şirket içi kaynakların kullanımıyla gerçekleştirilmekte olup, ayrıca bir maliyet gerektirmemektedir.

KGA uygulamasının sağlayacağı katma değer; kişiye ihtiyacı olan eğitimin sistematik olarak sağlanması ve stratejik hedefler, sektörel gelişmeler gibi konularda bilgi düzeyinin eşitlenmesi olarak belirtilebilir.

KGA uygulamasının özgün yönleri sistematik bir şekilde gelişime olanak sağlaması ve gelişimin anlık olarak takip edilebilmesi, şeklinde belirtilebilir.

Ar-Ge Merkezi personeli için eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi ve bu eğitimlerin planlanmasının, çalışanların yetkinliklerini, motivasyon ve performanslarını artırıcı etkiye sahip olması hedeflenmektedir. Bu doğrultuda KGA uygulaması ile çalışanların gelişimlerinin desteklenmesi, bilgi seviyelerinin eşitlenerek ortak hedefe odaklanan çalışmaların ivme kazanması ve toplam verimliliğin artması yönetimsel olarak hedeflenmektedir. Bununla birlikte KGA uygulaması ile;

• Çalışanların gelişimi konusunda işlerliği ve yönetilebilirliği kolay bir sistem yerleştirilmesi,

• Şeffaf ve açık bir yönetim politikası izlenmesi,

• Bağımlı değil bağlı çalışanlar kazanmak adına motivasyon artırıcı politikalar geliştirilmesi,

• Sürekli iyileştirmeye ve verimliliğe katkı sağlanması,

• Çalışanların da sisteme dahil olarak ihtiyaç duydukları kabiliyet ve bilgi alanları konusunda katkı sağlayabilmeleri,

• Sistematik olarak tespit edilen eğitim ihtiyaçları ile takım performansının artırılmasının sağlanması,

• Çevrimiçi kütüphane ile gerekli dokümanlara (interaktif eğitim dokümanları, video, resim, yazılı doküman, tüm personele ait değerleme matrisi v.b.) ulaşım sağlanması ve

• Akıllı telefon uygulaması ile çevrimiçi kütüphaneye ve KGA sistemine istenilen yerde ve zamanda ulaşım sağlanması amaçlanmaktadır.

Uygulama ile Ar-Ge merkezi çalışanlarının teknik ve kişisel düzeyde yetkinliklerinin artırılması ile Ar-Ge projelerinde yetkin kişilerin görev alması ve bu sayede projelerde hız ve kalite artımı mümkün olacaktır. Ar-Ge merkezi personelinin gelişime açık yönlerinin belirlenmesi ve konusunda uzman kişilerden oluşan ekiplerin çalışması ile teknik problemlere yaratıcı çözümler getirilmesi ve patente konu olabilecek çalışmalar yapılması sağlanacaktır.


58

www.sanayi.gov.tr

Uygulama kapsamında çalışanlar aşaıda belirtildiği şekilde dört seviyeye girebilmektedir:

• Öğrenen : Söz konusu süreç/yetkinlik ile ilgili ilk temel eğitimi almış temel seviyede bilgi sahibi olan, yardım alarak söz konusu süreç/yetkinliği kullanabilen kişiyi belirten seviye.

• Uygulayan : Söz konusu süreç/yetkinlik ile ilgili orta seviye eğitim almış orta seviyede bilgi sahibi olan, yardım almadan söz konusu süreç/yetkinliği kullanabilen kişiyi belirten seviye.

• Uzman : Söz konusu süreç/yetkinlik ile ilgili ileri seviye eğitim almış iyi seviyede bilgi sahibi olan, yardım almadan söz konusu süreç/yetkinliği kullanabilen ve söz konusu süreç/yetkinlik için diğer çalışanlara yardımcı olabilen kişiyi belirten seviye.

• Süreç Sahibi : Söz konusu süreç/yetkinlik ile ilgili ileri seviye eğitim almış uzman seviyesinde bilgi sahibi olan, yardım almadan söz konusu süreç/yetkinliği kullanabilen, söz konusu Süreç/yetkinlik için diğer çalışanlara yardımcı olabilen ve söz konusu süreç/yetkinlik ile ilgili kurumdaki süreç sahibi kişiyi belirten seviye.

Programın devreye alınmasını takip eden ilk üç ay sonunda tüm personelin Temel eğitimler grubu için “Öğrenen” seviyesine ulaştırılması planlanmıştır. Bu süre sonunda eğitim planı iş tanımına uygun revize edilecektir. Bir sonraki yıl planlanacak eğitimler yıl içinde yapılacak çeyrek yıl değerlendirme görüşmeleri sonuçlarına paralel olarak oluşturulacaktır.

Programın devreye alındığı yılın sonunda Ar-Ge Merkezi çalışanlarının %20’sinin “Öğrenen”, %40’ının “Uygulayan”, %30’unun “Uzman” ve %10’unun “Süreç Sahibi” seviyelerine ulaşmış olmaları hedeflenmektedir.

PROJE YÖNETİMİ


60

www.sanayi.gov.tr

AR-GE MERKEZİ VEPROJE YÖNETİMİ PROGRAMI

BETEK BOYA VE KİMYA SAN. A.Ş.

Kamu-Üniversite-Sanayi İşbirliği İyi Uygulama Örnekleri

61

www.sanayi.gov.tr

Proje Yönetimi

Betek Boya ve Kimya Sanayi Ar-Ge Merkezi bünyesinde bilgi kaynaklarının korunması, arşivlenmesi, Ar-Ge süreçlerinin izlenebilir ve bilginin ilgili kişilerce erişilebilir olması amacıyla bir yazılım projesi geliştirilmiştir. Proje başlangıcında mevcut durumun ortaya çıkarılması ve ihtiyaçların belirlenmesi için ilgili bölümlerle toplantılar yapılmış ve süreç haritaları belirlenmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda yazılım tasarım ve program geliştirme çalışmalarına başlanmıştır. Bu proje, firma özkaynakları ile yürütülmekte olup, 2015 yılı sonunda tamamlanmıştır. Firma özelinde tasarlanan bu yazılım, kullanılan diğer program ve uygulamalarla entegredir.

Geliştirilen bu yazılım, proje yönetimi ve laboratuvar çalışma kayıtları olmak üzere iki ana başlık altında yürütülmektedir. Ar-Ge Merkezi proje yönetimi bölümünde tüm projeler, iş planları, proje organizasyon şemaları gibi projelere ait tüm bilgilere yer verilmektedir. Oluşturulan iş planları çerçevesinde personel adam-ay oranları belirlenmektedir. Personel Devam Kontrol Sistemi (PDKS) vasıtasıyla Ar-Ge Merkezi kapılarından alınan giriş-çıkış verileri yazılım üzerine aktarılarak Ar-Ge Merkezi içerisinde çalışılan saatler belli olacak şekilde ekranda görülebilmekte ve tüm Ar-Ge personeli tarafından buraya erişim sağlanmaktadır. Böylece ekran üzerinde seçilen tarihlerde ilgili personelin görevlendirildiği projeler ve iş planı görüntülenerek, çalışan tarafından herhangi bir projenin seçilmesi mümkün olup, personel bu şekilde belirlenen saatlerde hangi projenin hangi iş adımında ne iş yaptığı verilerini sisteme girebilmektedir. Bununla beraber firma dışında geçirilen zamanlara ait yıllık, mazeret, görev vb. izinleri portalda iş akış sistemi üzerinden takip edilerek, otomatik olarak programa aktarılmakta ve Ar-Ge Merkezi personelinin proje bazlı aylık aktivite durumları çıktı olarak alınabilmektedir. Bu kapsamda, Ar-Ge Merkezi uygulamalarında büyük öneme sahip “zaman çizelgesi” sistematiği; gerçek zamanlı olarak personel bazlı Ar-Ge Merkezi içi ve dışında geçirilen süreler doğru olarak kayıt altına alınabilmektedir.

Bu uygulama kapsamında firma bünyesinde gerçekleştirilen Ar-Ge faaliyetleri ve bu faaliyetler kapsamında yapılan araştırmalardan elde edilen veriler, ilgili literatür, geliştirilen formülasyonlar, yapılan deneme ve uygulanan testler gibi Ar-Ge faaliyetlerinin bütününü oluşturan her çalışma sistematik bir şekilde takip edilmekte ve arşivlenmektedir. Ürün geliştirme faaliyetleri kapsamında yapılan çalışma reçetelerinden uygun bulunanlar deneme üretim ve üretim reçetesine dönüştürülerek kişiye bağlı olmadan arşivlenmekte ve sistematik bir ilerleyiş sağlanmaktadır. Ar-Ge Merkezi tarafından oluşturulan deneme üretim ve üretim reçeteleri konu ile ilgili diğer bölümlere sistem üzerinden iletilebilmektedir.

Ayrıca, bahsi geçen yazılım sayesinde 5746 sayılı Kanun kapsamında Ar-Ge Merkezi personelinin ücretleri üzerinden belirlenen teşvik ve muafiyetler net bir şekilde (Ar-Ge merkezi içinde geçen süre oranında) hesaplanabilmekte ve ilgili kurumlara beyan edilmektedir.

Diğer taraftan, geliştirilen yazılım sayesinde Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından dönemsel olarak Ar-Ge Merkezlerinden talep edilen bilgiler ve yıllık faaliyet raporlarında yer alması gereken bilgiler (dönemsel personel listesi, personelin çalıştığı projelerin adam/ay cinsinden bilgileri, eğitimler, teşvik ve muafiyet miktarları vb.) sistem üzerinden raporlanabilmektedir.


62

www.sanayi.gov.tr

Ürün formülasyonlarının, laboratuvar çalışmalarının ilgili personellerce kolay ulaşılabilir olması ve gerekli durumlarda gizliliğinin korunması firmalar açısından büyük bir önem arz etmektedir. Bu yazılım ile bilgiler kişiden bağımsız hale getirilmiş ve bu yolla kurumsal hafıza sistem üzerinde oluşturulmuştur. Ar-Ge Merkezi haricindeki bölümlerinin erişemediği bu yazılımda Ar-Ge personellerinin de sadece bağlı bulundukları bölüm ve çalışma alanı içerisindeki formülasyonlara ulaşabilmesine olanak verilerek bilgi gizliliği sağlanmıştır. Ayrıca Ar-Ge reçete, ölçüm verileri gibi bilgileri de içeren bu yazılım sayesinde dosyalayarak saklama işlemi son bulmuştur. Böylece bilgiler daha kolay ulaşılabilir, benzer veriler arası kıyaslama yapılabilir ve güvenle saklanabilir hale gelmiştir.

Proje yönetimi bölümünde, Ar-Ge Merkezinde yürütülen projeler raporda yer alan özet bilgileri, açıklamaları, başlangıç-bitiş süreleri, alınan destekler başlıkları ile yer almaktadır. Ayrıca her bir proje için proje organizasyon şemaları ve iş planları oluşturulmaktadır. Oluşturulan iş paketlerine, görev alacak personeller atanmakta ve adam-ay oranları belirlenmektedir. Bu veriler ışığında giriş ekranında ilgili personelin görev aldığı, yürütücüsü olduğu projeler ve planlanan adam-ay oranları görüntülenebilmektedir.

Öte yandan PDKS vasıtasıyla yazılım üzerine aktarılan Ar-Ge Merkezi kapılarından alınan giriş-çıkış verileri her bir Ar-Ge Merkezi personelinin ekranına yansıtılmaktadır. Personel aktivite veri girişinin yapılacağı bu ekran üzerinde ilgili personel, seçilen tarihte görev aldığı projeleri ve o tarihlere isabet eden iş paketlerini görüntüleyebilmektedir.

Ar-Ge Merkezi bünyesinde çalışan personel için, merkez içerisinde ve dışarısında geçirilen süreler saat bazında ekranda görülebilmekte ve iş paketleri çerçevesinde her bir personele atanmış projelere veri girişi yapılabilmektedir. Seçilen saat dilimlerinde, ilgili iş paketinde yapılan çalışmanın türü ve gerekli açıklamalar belirtilebilmektedir. İzin bilgileri firma web portalı üzerinden onaylanarak sisteme aktarılmakta ve hiçbir şekilde manuel veri girişi yapılamamaktadır. Ekran üzerinde yer alan görev izinlerinde yine çalışılan proje, iş paketi ve çalışmanın türü belirtilebilmektedir. Ayrıca proje özelinde yapılan bu görev izninin açıklaması varsa ek belgeleri ve raporları sisteme girilmektedir. Böylece projelerin fiili çalışma planları ve firma dışarısında geçirilen görev izinlerinin mahiyeti arşivlenebilmektedir.

İnsan Kaynakları bölümüne aylık olarak gönderilen Tam Zaman Eşdeğer (TZE) Ar-Ge personeli hesabı, yine bu yazılım üzerinden gerçekleştirilmektedir. Ar-Ge Merkezi yöneticisi projelere ilişkin tüm aktiviteleri bu yazılımla anlık olarak takip edebilmektedir. Toplam proje adam-ay oranları raporlanabilmekte, proje organizasyon şemaları çıkartılabilmekte, “Yeni Ürün Geliştirme Prosedürü”nde belirtilen iş akış adımları takip edilebilmekte ve gerektiğinde veri olarak alınabilmektedir.

Ar-Ge Merkezi proje süreçlerinde yazılım kullanılmadığı durumlarda personelin içeride ve dışarıda geçirdiği zamanların hesabı ve saatlik raporlar Excel veya benzer programlar üzerinden manuel olarak yürütülebilecek durumdadır. Manuel olarak yürütülen bu süreç Ar-Ge, İnsan Kaynakları ve Muhasebe bölümlerinde bu işten sorumlu kişilerin zaman kaybına yol açmaktadır. Günlerce sürecek bu işlemler mevcut yazılım ile çok kısa sürede bitirilebilmektedir. Bununla beraber farklı kaynaklardan alınan verilerin birleştirilmesi ile hesaplamaların sistematik olarak yapılabilmesi sayesinde oluşması muhtemel hatalar veya tutarsızlıklar mümkün olan en az seviyeye indirilmiştir.

63


HEKSAGON STUDIO ENTEGREPROJE YÖNETİM SİSTEMİ

HEKSAGON MÜHENDİSLİK VE TASARIM A.Ş.


64

www.sanayi.gov.tr

Hexagon Studio Entegre Proje Yönetim Sistemi, projenin ürün planlamadan satışa kadarki tüm fazlarını içeren, 11 aşama ve 420 çıktıdan oluşan bir proje yönetim sistemidir.Uygulama kapsamında geliştirilen sistemde her bir aşamada gerçekleştirilmesi gereken adımlar ve bu adımların hangi birim veya sorumlular tarafından gerçekleştirilmesi gerektiği tanımlanmıştır. Bu sistem sayesinde projeler hangi sektöre yönelik veya hangi büyüklükte olursa olsun aynı sistem ile yönetilebilmektedir.

Sistem; ürün planlama, proje başlangıcı, stratejik onay, tasarım onayı, prototip onayı, ürün onayı, üretim onayı ve seri üretimin başlatılması aşamalarından oluşmaktadır(Şekil 1). Her bir aşamanın altında sırasıyla gerçekleştirilecek adımlar, bu adımların sonunda hedeflenen çıktılar ve bu çıktıları gerçekleştirecek ekipler tanımlanmıştır. Bu çıktıların arasında müşteri kuruluş veya proje ortağı kuruluş tarafından gerçekleştirilmesi beklenen adımlar var ise bu adımlar paydaşlarla görüşülerek planlanmaktadır.

Şekil 1. Entegre Proje Yönetim Sistemi Akış Şeması

Sistemde projede çıkan problemlerin önceden belirlenmesini ve önlem alınmasını sağlayan takip sistemleri mevcuttur. Bu takip sistemleri sayesinde problemler, projeyi durduracak veya iptal ettirecek seviyeye gelmeden çözülebilmektedir. Problemler teknik veya idari olarak sınıflandırılmakta ve ayrı birimlerce raporlanmaktadır. Yapılan raporlar üst yönetim ve ilgili proje ekibi tarafından gözden geçirilmekte ve aksiyon planları çıkarılmaktadır.

Her projenin sonunda “çıkarılan dersler” raporlanmakta ve süreçte iyileştirilmesi gereken adımlar var ise bu derslere göre süreç revizyonları gerçekleştirilmektedir.

Projenin ilk planlama aşamasında projenin kurgusuna uygun adım ve çıktılar seçilmekte ve her bir çıktı için hedef tarihler belirlenmektedir. Bu tarihler proje koordinasyon toplantıları ile takip edilmektedir.

Sistemin tüm adımları buna özelleşmiş ve geliştirme aşamasına firmanın da katkı sağladığı iki yazılım ile takip edilmektedir. Bu yazılımlar ile projelere ait bilgiler anlık olarak raporlanabilmektedir.


65

www.sanayi.gov.tr

Proje Yönetimi

Ar-Ge Merkezi ağırlıklı olarak otomotiv, denizcilik, savunma sanayi ve tarım-iş makinelerine hizmet vermekle birlikte başka birçok alandanda proje yürütmektedir. Aynı anda yüze yakın proje yüksek kalite hedefleriyle gerçekleştirmektedir. Firma personeli yıl sonu değerlendirmesinde bu projelerdeki performanslarına göre derecelendirilmektedir.

Bu sistemin mevcut sistemlere göre üstünlükleri aşağıda verilmiştir:

• Bu sistem ile tüm sektörlere yönelik projeler yönetilebilmektedir.

• Sistemle her bütçe büyüklüğünde proje yönetilebilmektedir.

• Sistemde çıktıların tamamlanma durumlarına bağlı olarak proje ve personel performansı hesaplanabilmektedir.

• Sistem sayesinde proje planının hazırlanma süreci diğer uygulamalara göre daha kısa sürmektedir.

Entegre proje yönetim sisteminin geliştirilmesi süreci firmanın 2011 yılında Ar-Ge Merkezi olmaya karar vermesi ile başlamıştır. Sistem birçok farklı projede uygulanmış ve edinilen çıkarımlara göre revize edilerek 2014 yılı itibariyle son halini almıştır.

Hexagon Studio Entegre Proje Yönetim Sisteminin, firmanın hem yürüttüğü projelerin yönetilmesi hem de proje yönetiminin firmalara bir hizmet olarak sunulması için geliştirilmesi hedeflenmiştir. Firmanın bu kapsamda bir proje yönetim sisteminin olması, büyük ölçekli projeler için rekabet gücünü artırmakta ve müşteriler için firmayı tercih edilebilir kılmaktadır. Bu sebeple yurt dışı pazarlarda aktif olabilmek için mühendislik ve tasarım yetkinliğinin yanı sıra proje yönetim sisteminin gücü de önem taşımaktadır.

Avrupa pazarında mühendislik alanında faaliyet gösteren bazı firmaların proje yönetimini bir hizmet olarak sundukları ve büyük ölçekli firmaların bu hizmetten yararlandıkları görülmüştür. Bu sistemin geliştirilmesi ile Avrupa pazarı için firmanın mühendislik ve tasarım dışında sunabileceği bir hizmet alanı daha oluşturulmuştur.

Hexagon Studio Entegre Proje Yönetim Sistemi ile 2011 yılında bu yana iki yüze yakın, farklı bütçe büyüklüklerinde proje yürütülmüştür. Bu projelerde toplamda yüzün üzerinde potansiyel problem, önceden tespit edilerek çözümlenmiştir. Projelerden çıkarılan dersler değerlendirilmiş ve süreçte revizyonlar gerçekleştirilmiştir. Sistem sayesinde projelerin tamamı başarıyla gerçekleştirilmiştir.

Firmanın oryantasyon programına eklenen bir eğitim ile işe yeni başlayan tüm personel bu sistemi öğrenmekte ve projelerde aktif görev almadan önce görev ve sorumlulukları hakkında bilgi edinmektedir.

Bu sistem sayesinde firma, sistemden önceki kapasitesiyle kıyaslandığında, aynı anda daha fazla sayıda projeyi yüksek kalite seviyesi ile gerçekleştirebilmektedir. Bu durum firmanın Ar-Ge projesi sayısının artmasını sağlamıştır. Proje sayısındaki artış firmanın Ar-Ge harcamasını, cirosunu ve insan kaynağı istihdamını doğrudan etkilemiş ve önemli bir artış yaşanmıştır.


66

www.sanayi.gov.tr

Projelerin yönetim kalitesinin artması, proje bütçelerinin daha sistematik bir şekilde yönetilmesini sağlamıştır. Bu sayede projelerin hem planlama hem yürütme fazının finansal açıdan da daha sağlam ilerlemesi sağlanmıştır. Ar-Ge bütçesi bu sayede daha verimli kullanılmaktadır.

Ar-Ge Merkezi kurumsal kapasitesindeki gelişmeler firmanın genel yönetim sistemine doğrudan yansımaktadır. Bu sistem ile firma Ar-Ge proje sayısını artırmıştır. Tamamlanan projeler yeni projeleri tetiklemiş ve katma değeri ve risk düzeyi daha yüksek yeni projeler başlatılmıştır.

Geliştirilen sistem ile sadece müşteri projeleri değil, kuruluş çalışanlarının önerileri ile tetiklenen ve firmanın özkaynakları ile yürütülen Ar-Ge projeleri de proje portföyüne katılmıştır. Bu projelerin sonucunda çıkan buluşlar, buluş değerlendirme sürecinde değerlendirilmiş; yenilik, buluş basamağı ve sanayiye uygulanabilirlik kriterlerine uygun buluşlar için patent ve faydalı model başvuruları yapılmıştır.

67


VESTEL ELEKTRONİK PROJE YÖNETİMİ MODELİVESTEL ELEKTRONİK SAN. TİC. A.Ş.


68


LCD ve OLED gibi düz ekran televizyonlarda, ses frekans bandının orta bölgesinde düz ve güçlü çıkışlar sağlayabilen, düşük maliyetli stereo elektromanyetik hoparlörler kullanılmaktadır. Bu tip televizyonların kendi kalınlıklarının ve dış çerçevelerinin gittikçe incelmesi sonucunda, klasik televizyon hoparlörleri de incelmiştir, bu incelme birçok teknik probleme sebep olduğu gibi ses kalitesini düşürmüş ve hoparlör maliyetlerini artırmıştır. Dış çerçeve kalınlıklarının azalması ayrıca hoparlörlerin konumlandırma problemlerini de ortaya çıkartmıştır, son dönemlerde öne doğru bakan “front firing” hoparlörler yerine aşağı doğru bakan “down firing” hoparlör kullanımı artmıştır. Bu hoparlörlerde ses kalitesi negatif yönde etkilenmektedir. Yakın zamanda çeşitli televizyon üreticileri bu soruna karşı çözümler üretmeye çalışmışlardır. Dolayısıyla hoparlör maliyetleri artmış ve ses kalitesi düşmüştür. Çeşitli hoparlör kutusu çözümleriyle ses kalitesinde kısmi artış sağlansa da bu çözümler maliyeti artırmaya devam etmektedir. Yapılan çeşitli pazar araştırmaları, çeşitli ülkelerde tüketicilerin televizyonda ses konusuna en az görüntü kalitesi kadar önem verdiklerini göstermiştir.

Bu projede ilk defa NXT tarafından geliştirilmiş olan Dağıtılmış Mod Hoparlör Teknolojisi Distributed Mode Loudspeaker – DML kullanılmıştır. DML teknolojisi ile piston benzeri hareket yapan ve diyaframı kullanarak ses elde eden klasik hoparlörün tersine, bir yüzeyi değişik modlarda titreterek, doğrudan yüzey üzerinden ses alınabilmektedir. Proje başlangıcında yeni elektro-akustik DML aktüatörler geliştirilmesi ve bu uygun mekanikte geliştirilen aktüatörlerin LCD panel camının etrafındaki yaklaşık 3mm’lik çerçeveye oturtularak doğrudan LCD ekran üzerinden ses alınması hedeflenmiştir. Yapılan optimizasyon çalışmaları sonrasında, yeni elektro-akustik DML aktüatörler geliştirilmiş ve bu uygun mekanikte geliştirilen aktüatörler LCD panel camının arkasına konumlandırılarak doğrudan LCD ekran üzerinden ses alınmıştır. Yapılan Ar-Ge çalışması sonrasında ince çerçeveli LCD televizyonlarda ses kalitesinde önemli iyileşme sağlanarak uluslararası pazara daha rekabetçi ürünler verilmesi hedeflenmiştir.

Proje süresince İstanbul Teknik Üniversitesin'den akademik bir ekiple birlikte çalışılmıştır. Yine proje sonucunda “A Surface Speaker for LCD Televisions - SOUND REPRODUCING DISPLAY” başlıklı Avrupa patent başvurusu gerçekleştirilmiştir. Proje çerçevesinde dünyanın ilk DML teknolojisi ile LCD ekranın kendisini hoparlör olarak kullanabilen ürünü gerçekleştirilmiştir. Bu anlamda 2012 ve 2013 senelerinde çeşitli araştırma laboratuvarları çalışan demo ürünler tasarlamış olmak ile birlikte, herhangi bir ticari ürün ortaya konulamamıştır.

TÜBİTAK tarafından TEYDEB 1501 Programı çerçevesinde de desteklenen projede öncelikle ekran kenarına konumlandırılan piezoelektrik ve elektromekanik aktüatörler denenmesi ve tasarlanması hedeflenmiştir. Projenin devam eden kısımlarında magnetostriktif aktüatörler yönünde çalışma genişletilmiş ve patent başvurusu yapılan bir yöntem ile magnetostriktif aktüatörler LCD ekran arkasında konumlandırılmıştır. Projenin Ar-Ge aşaması başarıyla tamamlanmış olup ürünün piyasaya çıkabilmesi için optimizasyon çalışmalarına devam edilmektedir.


69

www.sanayi.gov.tr

Proje Yönetimi

Projenin geliştirme süreci aşağıdaki (Şekil 1) adımlardan oluşmaktadır. Sonuç olarak bu proje çıktıları anlamında firmaya gelecekte uluslarası pazarda önemli rekabet gücü kazandırabilecek bir Ar-Ge çalışması olmuştur. Üniversite–Sanayi İşbirliği, akademik çıktılar ve yapılan patent başvurusu da ayrıca önem arz etmektedir.

Şekil 1. Proje Geliştirme Süreci

Simülasyon (sonlu elemanlar analizi)

Optimum noktaların tespiti

Simülasyon sonuçları

Deney tasarımı

Deneyin gerçeklenmesi

Simülasyon ve deney sonuçlarının karşılaştırılması


70

www.sanayi.gov.tr

ÜRÜN BİLGİ YÖNETİMİ(PRODUCT DATA MANAGEMENT)

VESTEL BEYAZ EŞYA A.Ş.


71

www.sanayi.gov.tr

Proje Yönetimi

Ürün bilgi yönetimi, bir ürün ile ilgili bütün bilgileri ve ürünün sahip olduğu iş akışını kontrol eden sistemdir. Ürün bilgileri, tasarım geometrileri, teknik resimler, proje planları ve malzeme listeleri gibi bir çok alanı kapsamaktadır. Bu tür uygulamalar, farklı bölümlerin aynı dijital ortamda ve güncel bilgilerle birlikte çalışmasını sağlamaktadır.

Proje yönetimi ile projelere göre ayrıntılı planların çıkarılması, iş adımlarının belirlenmesi, zaman çizelgesinin oluşturulması, proje ekibine iş adımına göre otomatik bildirimlerin ulaştırılması ve proje işleyişinin buna göre yürütülmesi sağlanmaktadır (Şekil 1).

Proje planının gösteriminde Gantt Chart tablosundan da yararlanılabilmektedir. Bu sayede projede olası bir gecikme olması durumunda hangi adımın geciktiği ve projenin ne kadar sarkacağı görülebilmektedir ve gerekli önlemler alınarak gecikmeler önlenmektedir. Uygulama öncesinde excel dosyası ile takip edilen işler sistemleştirilmiştir. Proje planı oluşturulurken, iş adımlarına tamamlanması gereken DR (Design Review) formları (Şekil 2) da eklenerek proje basamakları kontrol altına alınmış olmaktadır.

Şekil 1. Proje Planı ve Zaman Çizelgesi

Şekil 2. Design Review Formları


72

www.sanayi.gov.tr

Uygulama, doküman yönetimi konusundaki yeteneği sayesinde de bilginin depolanmasına, istenilen yerden bu bilgilere ulaşılabilmesine, verilerin revize edilip versiyon geçmişinin kontrol altına alınıp takip edilebilmesine imkân tanımaktadır. Ayrıca mekanik tasarım başta olmak üzere tüm tasarım verilerinin ve proje planının entegre çalışması gerçekleştirilmiştir (Şekil 3). Bu özellik yardımıyla karşılaşılan problemlere karşı bulunan çözüm önerileri arşivlenmiş, henüz tasarımın başında yeniden aynı sorunların yaşanmaması ya da benzer bir soru yaşandığında hızlı ve kesin çözümü uygulamada zamandan ve yatırımdan kazanç sağlanmıştır. Tasarım arşivi kısmına eklenecek bilgi herhangi bir CAD datasının altına bağlanarak parçayla da ilişkilendirilebilmektedir. Bu sayede daha interaktif bilgi ve tecrübe paylaşımı yapılmış olmaktadır.

Şekil 3. Tasarım Arşivi

Sisteme bilgi girişi yapılırken (Şekil 4) özellikle problemin tanımı, önerilen çözüm ve arama kayıtlarında görünmesi istenilen anahtar kelimeler belirlenerek; tasarım arşivi girdisinin detayları kolayca bulunabilmektedir. Sonrasında sistem eklenen dokümana bir de ‘kayıt no’ verilmektedir. Tasarım arşivi bilgi girişine ilave olarak Hata Türü ve Etkileri (FMEA) formları da doküman yönetimi çerçevesinde dosyalanmaktadır. Bu dokümana da erişim sisteme kayıtlı herkes tarafından görünür yapılabilmektedir.

Şekil 4. Problem Bilgisi ve Çözüm Giriş Ekranı


73

www.sanayi.gov.tr

Proje Yönetimi

Mekanik tasarım dataları üzerinde sadece bir kullanıcının çalışması ve diğer kullanıcıların bu çalışma süreci içinde parça verisi ile ilgili değişkenleri değiştirememesi önemli bir kontrol sağlamaktadır. Herhangi bir veri değişikliğinde bilgilendirme işlemlerinin sistem üzerinden otomatik yapılması da gerçekleşmektedir.

Mekanik dataların organize edilip izlenmesinde daha az zaman harcanması, görsel ara yüzünün yardımıyla veri uyumunun ilerletilmesi, ürün dizayn verilerinin tekrar kullanılabilmesiyle ürün üretilebilirliğinin geliştirilmesi ve ürüne yönelik verilerin değişiminin takip edilip yönetilebilmesi gibi avantajları bulunmaktadır.

Herhangi bir belgenin teknik yayını da uygulama üzerinden yapılabilmektedir. Burada dokümanın kim tarafından oluşturulduğu ve hangi onaylardan geçtiği görülebilmektedir. Süreç sonunda sistem tarafından onay bilgisi de belgeyle ilgili olabilecek tüm kişilere ulaştırılmaktadır.

Genel olarak hem zaman kazancı sağlanması hem de takip yönteminin etkinliğini arttırması gibi özellikleriyle Ürün Bilgi Yönetimi sistemi büyük bir avantaj oluşturmaktadır. Doküman yayını esnasında zamandan kazandıran bir yöntem de barındıran sistem, teknik resimlerin onaylarının alınıp otomatik olarak ilgili kişilere yönlendirmeyi sağlayan algoritmaya da sahiptir. Bu iletme yöntemi, sistemin ilgili kişilere gönderdiği, ekinde onaylı dokümanın olduğu e-posta ile gerçekleşmektedir.


74

www.sanayi.gov.tr

FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI

75

www.sanayi.gov.tr

FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI YÖNETİMİARÇELİK A.Ş.


76

www.sanayi.gov.tr

Fikri ve Sınai Haklar Yönetim uygulamasıyla Ar-Ge çalışmalarının çıktısı teknolojilerin, patentler ile korunması ve bu yolla rekabet avantajı sağlanması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda; fikri hakların korunması faaliyetleri, Ar-Ge projelerinin en başından itibaren yürütülmeye başlanarak hem ortaya çıkan yeni buluşların korunması hem de üçüncü tarafların fikri haklarını ihlal etmeyen tasarımların hayata geçirilmesi hedeflenmektedir.

Fikri ve Sınai Haklar Yönetimi; fikri hakkın ortaya çıkması, fikri hakkın korunmak üzere başvuru süreçlerinin başlatılması, korunma süreçleri ve fikri haktan değer yaratma süreci gibi aşamalardan oluşmaktadır. Fikri haklar konusunda uzmanlaşmış çalışanların Ar-Ge projelerine entegrasyonu ile Ar-Ge projelerinin başlangıcında patent araştırmaları yapılarak, söz konusu teknik alanda var olan yeniliklerden, gelişmelerden haberdar olunarak yürütülecek Ar-Ge çalışmalarının yönünün belirlenmesi sağlanmaktadır.

Fikri hakların korunması süreçlerinde ortaya çıkan maliyetler, başta insan kaynağı olmak üzere koruma süreçlerindeki resmi ve vekillik hizmetlerinin yarattığı maliyetlerden oluşmaktadır. Fikri ve Sınai Haklar Yönetimi ile fikri hak sahibinin kendi ürünlerini ve üretimini koruma, rakiplere karşı serbest uygulayabilirlik hakkı elde etme, lisans geliri elde etme, karşılıklı lisanslama faaliyetinden yararlanma, yatırımcıları etkileme, müşterileri etkileme gibi konularda değer yaratması hedeflenmektedir.

Bu süreç içerisinde buluşlar Fikri Haklar Bölümüne gönderildiğinde şirketin stratejik amaçlarına ve bu süreç için ayrılan kaynaklara göre değerlendirilerek belirli bir önceliklendirmeye tabi tutulmaktadır. Bu önceliklendirme sırasında buluşun ürünler üzerinde kullanılıp, kullanılmayacağı, buluşun ürün üzerinde oluşturduğu maliyet avantajı, buluşun pazarda yaratacağı fark gözetilmektedir. Bu sayede kısa vadede üretime girecek buluşlar yüksek öncelikle erken değerlendirmeye alınırken, alternatif teknolojiler sınıfına girecek ya da uzun vadede kullanılması planlanan buluşlar, orta öncelikte sınıflandırılabilmekte ve böylelikle buluşlar şirket için önemine uygun bir sıra ve etkinlikle değerlendirilebilmektedir.

Fikri ve Sınai Haklar Yönetiminde herhangi bir buluşun fikri hakla veya know-how biçiminde korunması, fikri hakların korunacağı ülkelerin belirlenmesi, lisans alınması ve/veya verilmesi, ihlal durumunda yürütülecek işlemler, herhangi bir fikri hakkın terk edilmesi gibi karar alma süreçlerinin nasıl yönetildiği kritik önem taşımaktadır. Bu süreçlerde üst yönetimden başlayarak birim yöneticilerinin ve çalışanların dahil olduğu karar alma süreçlerinin yönetilmesi uygulamanın üstün yanlarından biridir. Herhangi bir fikrin hangi ülkelerde korunacağı, ulusal aşamaya geçiş fazı öncesinde, periyodik aralıkla düzenlenen Fikri Haklar Kurulu toplantılarıyla karara bağlanmaktadır. Söz konusu toplantıya patentin koruma kapsamını ve patentlenebilirliğini değerlendiren Fikri Haklar Yöneticisi, patentin ürün üzerinde kullanılıp, kullanılmayacağını ve ürün üzerinde yarattığı faydayı değerlendiren Ar-Ge Yöneticisi, patentle pazarda yaratılacak faydayı ve rakiplerin konu hakkındaki durumunu değerlendiren Ürün Yöneticisi katılmakta ve tarafların ortak değerlendirmesiyle süreç planlanmaktadır.

Firmanın sahip olduğu tüm fikri haklar (patent, marka, endüstriyel tasarım) merkezi olarak yönetilmektedir. Yurt içinde ve yurt dışında ayrı yerleşkelerde Ar-Ge ve üretim faaliyeti yürüten şirketin ayrı işletmelerinde görevlendirilmiş fikri haklardan sorumlu çalışanının Fikri Haklar Bölümü ile kurduğu ilişki sayesinde faaliyetlerin kesintisiz olması sağlanmaktadır. Merkezi yönetim anlayışı sayesinde birden çok ürüne etki edebilecek patentler kolaylıkla tespit edilebilmekte ve ürünlerde ortak kullanılabilecek özellikler için


77

www.sanayi.gov.tr

Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları

geniş kapsamlı korumalar elde edilmesi sağlanırken şirket içi çift patentlemenin önüne geçilmektedir.

Fikri ve Sınai Haklar Yönetimi içinde çalışanların buluş yapmaya yönlendirilmesi sistematiği içinde performans sistemi de ele alınmakta ve buluş yapmanın performans sistemi ile entegrasyonu sağlanmaktadır. Patent almanın tüm seviyelerde yıllık iş hedefleri arasında yer alması sayesinde buluş yapmaya yönelik motivasyonun artırılması hedeflenmektedir.

Sahip olunan patent portföyü düzenli aralıklarla gözden geçirilmekte ve böylece nitelikli bir patent portföyünün korunmasına devam edilmektedir. Bu gözden geçirme faaliyetleri sırasında, teknolojik olarak atıl duruma düşen ya da şirket açısından önemini yitiren patentler terk edilerek portföyün yükü azaltılmakta ve sadece şirket için önemli ve gerekli görülen patentler portföyde tutulmaktadır. Bu sayede maliyet avantajı da sağlanmaktadır.

Tüm bu uygulamalar ile Ar-Ge faaliyetlerinin çıktısı olan buluşların patentler aracılığıyla korunması sağlanırken, nitelikli bir patent portföyü oluşturma yolunda gösterilen tüm çabalar da Ar-Ge faaliyetlerinin etkinliğini artırmaktadır. Fikri hakların korunmasına ilişkin yürütülen tüm faaliyetler Ar-Ge çalışmaları için bir girdi oluşturmakta, daha önceden bilinen teknolojiler için tekrar tekrar çalışılmasını önleyerek zaman ve ekonomik tasarruf sağlamaktadır.

Fikri ve Sınai Haklar Yönetimi uygulaması Türkiye’de Fikri ve Sınai Hakların Korunmasını düzenleyen Kanun Hükmünde Kararnamelerin yürürlüğe girmesine paralel olarak 1995 yılında uygulanmaya başlamış ve şirketin büyüyen ve gelişen ihtiyaçlarını karşılamak üzere günden güne geliştirilmiştir. Sürekli yaşayan bir süreç olup, sürekli olarak güncellenmekte ve iyileştirilmektedir.

Fikri ve Sınai Haklar Yönetim sürecinde geçtiğimiz 20 yıl içinde birçok aşama kat edilmiş, kilometre taşı niteliğindeki aşağıdaki alt uygulamalar devreye alınmıştır:

• Buluş bildirim sistematiği 1996 yılında devreye alınmıştır.

• Fikri Haklar Kurulu süreci 1997 yılında başlatılmıştır.

• 1999 yılından itibaren her yıl geleneksel olarak kutlanmaya başlayan Buluş Günü ile buluşçular ödüllendirilmeye başlanmıştır.

• 2000 yılından itibaren patent izleme altyapısı kurularak rakiplere ait patent başvuruları izlenmeye başlamıştır.

• 2003 yılında Fikri Haklar Yöneticiliği kurulmuştur.

• 2005 yılından itibaren işletmelerde fikri haklar sorumluları görevlendirilerek Fikri Haklar Bölümü ile işletmelerin koordinasyonu güçlendirilmiştir.

• Buluş önceliklendirme ve değerlendirme sistematiği 2009 yılında kurulmuştur.

• Süreç ve veri tabanı yönetimi 2009 yılında dijital ortama aktarılmış ve süreç takibi bu şekilde sürdürülmeye başlanmıştır.

• 2010 yılında Benchmark faaliyetleri aracılığıyla rakiplerin firma patentlerini ihlalinin tespiti sistematiği kurulmuştur.


78

www.sanayi.gov.tr

• 2010 yılında Dünya Fikri Haklar Örgütü (WIPO) tarafından yayınlanan en çok uluslararası patent başvurusu yapan ilk 500 şirket arasında 95. Sırada yer alınmıştır.

• 2012 yılında ilk lisans sözleşmesi imzalanarak patent portföyünden gelir elde edilmeye başlanmıştır.

• Türk Patent Enstitüsü (TPE) tarafından en çok patent başvurusu yapan şirkete verilen Patent Şampiyonluğu ödülünü verilmeye başlandığı yıldan itibaren her sene firma tarafından kazanılmıştır.

Fikri ve Sınai Haklar Yönetimi ile Ar-Ge süreçlerinde ortaya çıkan buluşların korunması ve üçüncü tarafların fikri haklarını ihlal etmeksizin tamamen kendi teknolojisini kendisi üreten bir firma olma konumunun sürdürülmesi hedeflenmektedir. Fikri hak sahibinin kendi ürünlerini ve üretimini koruma, rakiplere karşı serbest uygulayabilirlik hakkı elde etme, lisans geliri elde etme, karşılıklı lisanslama faaliyetinden yararlanma hedefleri güdülmektedir. Ayrıca bir şirketin maddi varlıkları kadar ciddi bir öneme sahip olan gayri maddi varlıklar arasında sayılan fikri hakların niteliğinin artırılarak şirket değerine katkısının artırılması hedeflenmektedir.

Fikri ve Sınai Haklar Yönetimi sayesinde Ar-Ge faaliyetlerinin çıktısı olan teknolojiler patentler aracılığıyla korunmaktadır. Dolayısıyla patentlerle korunan teknoloji sayısı uygulamanın ölçülebilir çıktıları arasındadır. Faaliyet gösterilen sektörde öncü teknolojilere sahip olmak, dolayısıyla patentlerle korunan öncü teknoloji sayısını yükseltmek uygulamanın hedefleri arasındadır.

Fikri ve Sınai Haklar Yönetiminin ölçülebilir diğer önemli bir çıktısı da elde edilen lisans geliridir. Patentlerin rakipler tarafından kullanılıp kullanılmadığının tespiti faaliyetleri başarılı sonuçlar vermeye başlamıştır. Uzun yıllardır yapılan bu çalışmalar kapsamında, rakip ürünler, firmanın sahip olduğu patentler ile detaylı bir şekilde karşılaştırılmaktadır. İhlal tespit edilmesi durumunda ihlal eden firma ile iletişime geçilmekte ve ilgili patentin lisanslanması için gerekli adımlar atılmaktadır. Uyarı yazısı yollamak için gerekli kişinin tespiti, patent ihlali ile ilgili ülkelere göre değişen yasal düzenlemelerin belirlenmesi, rakipler tarafından yapılan patent geçerlilik araştırması faaliyetleri ve firmalar arası uzun zaman alabilen müzakereler gibi zaman alıcı faktörlerin çokluğu göz önünde bulundurulduğunda bir lisans verme işlemi ihlal tespitinden itibaren 2-3 yıl sürebilmektedir. Buna rağmen, şimdiye kadar tespit edilen farklı patent ihlallerinden hareketle üçüncü partilerle lisans sözleşmeleri imzalanarak lisans gelirleri elde edilmiştir.

Fikri ve Sınai Haklar Yönetimi sayesinde teknoloji ve proje yönetiminin entegrasyonu sağlanmaktadır ve söz konusu entegrasyon Ar-Ge yönetimine ilişkin kilometre taşlarının belirlenmesini sağlamaktadır.

Ar-Ge Merkezi faaliyetleri kapsamında yurt içi ve yurt dışı merkezli çok sayıda üniversite ve firmayla işbirliği yürütülmektedir. Bu işbirliklerinin sözleşme aşamasında, tarafların birbirlerine ait hâlihazırda mevcut fikri haklarının proje yararına kullanılması, proje çıktısı olarak ortaya çıkması muhtemel fikri hakların paylaşımı ve bu hakların ticari olarak kullanımı gibi stratejik konuların karar aşamasında Fikri Haklar Yöneticiliği etkin olarak rol almakta ve bu konuların tarafların ortak çıkarına olacak şekilde düzenlenmesini sağlamaktadır.

Fikri ve Sınai Haklar Yönetiminin, çalışanların motivasyonunun artırılmasına önemli katkıları bulunmaktadır. Buluş yapma ve buluşların korunduğu patent başvurularında,


79

www.sanayi.gov.tr


buluşu ortaya çıkaran çalışanların isimlerinin buluşçu olarak yer alması çalışanlarda yarattığı manevi tatmin açısından önemlidir. Yine her yıl geleneksel olarak düzenlenen ve üst yönetimin katılımıyla gerçekleştirilen Buluş Günü’nde buluşçuların ödüllendirilmesi motivasyonu artırıcı bir etki oluşturmaktadır.

80


FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI UYGULAMALARI İLE ENTEGRE EDİLMİŞ PROJE

YÖNETİMİ YAKLAŞIMIVİKO SAN. TİC. A.Ş.


81

www.sanayi.gov.tr


VİKO Ar-Ge Merkezinde yürütülen projeler, Proje Yönetim Müdürlüğü çatısı altında Proje Yönetimi, Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Yönetimi ve Teşvik Yönetimi olarak üç temel birim ile süreç bazlı yaklaşımlar esas alınarak gerçekleştirilmektedir.

Viko Ar-Ge Merkezi Proje Yönetim Yaklaşımı her biri farklı temel faaliyetleri içeren fazlar üzerine kurulmuştur. Prensip olarak Stage-Gate metodolojisi kullanılmaktadır (Şekil 1). Her fazın sonunda, bir sonraki faza geçmeden önce, yönetim onayı alınarak projelerde hızlı ve sistematik ilerleme sağlanmaktadır. Yönetim onayına sunulan formlar aynı zamanda ISO 9001 Kalite ve Yönetim Standardı - 7.3 Tasarım ve Geliştirme Süreci’nin gerekliliklerini sağlayacak şekilde entegre edilmiştir. Proje Yönetim Yaklaşım modeli, ayrıca Fikri Sınai Mülkiyet Hakları ile ilgili uygulamalarla da bütünleştirilmiştir.

Şekil 1. Viko Proje Yönetim Yaklaşımı

Bu uygulamanın amacı, yeni ürün geliştirme sürecinde ürünlerin tasarım fazına başlamadan önce, ürün ve rakip firmalar ölçeğinde patent taramalarını gerçekleştirmektir. “Tasarım Öncesi Yenilik Araştırması” adı verilen bu uygulama ile tasarım gerçekleştirme sürecinde olası patent ihlallerinin önlenmesi hedeflenmektedir.

Bunun yanı sıra, “Yeni Ürün Geliştirme Süreci’nin” sonunda ürünler pazara sunulmadan önce de patent araştırmaları gerçekleştirilmektir. Projeler kapsamlarına göre değişmekle beraber 1-3 yıl arasında sürmektedir. Patent başvurularında bir patent dokümanı, başvurusu yapıldıktan sonra 18 aylık sürenin sonunda yayınlanmakta, patent belgesinin alınması ise 2-4 yıl arasında sürmektedir. “Sevkiyat Öncesi Yenilik Araştırması” adı verdiğimiz bu uygulama ile projenin sonuna gelindiğinde, proje çıktısı olarak elde edilen ürünlerde patentlenebilir buluşlara yönelik, pazara sunmadan önce olası ihlallerin önüne geçmek, ticari risklerin minimize edilmesi sağlanmaktadır. Söz konusu süreç bazlı Proje Yönetim Yaklaşımına entegre edilmiş sistematik patent araştırma süreci, VİKO Ar-Ge Merkezi Proje Yönetim Müdürlüğü’nde görev yapan patent mühendisleri tarafından oluşturulmuş ve uygulamaya alınmıştır. Bu süreç, araştırma ve raporlama bazlı bir çalışma olduğundan herhangi bir ek maliyeti olmamakla birlikte, ürünlerin pazara


82

www.sanayi.gov.tr

sunulması sonrasında, olası patent ihlallerinden doğabilecek maddi kayıpların ve bunun yanında prestij kayıplarının da önlenmesini hedef almaktadır.

Bu uygulama öncesinde patent araştırmaları proje ve ürün bazlı olarak değil, haftalık bülten taramaları şeklinde yapılmaktaydı. Bu yeni uygulamaya geçilmesi ile yapılan detaylı yenilik araştırma çalışmaları sayesinde katma değeri yüksek patentlenebilir çıktıların sayısı artmış olup, Ar-Ge çalışanlarının projelerinde patentlenebilir noktalar hakkında bilinçlendirilmeleri ile teknolojik olarak gelişime de katkı sağlanmıştır.

Firmada uygulanan proje yönetim yaklaşımını diğerlerinden ayıran en temel özellik ise risk yönetimin de yapılıyor olmasıdır. Ar-Ge projeleri, hedeflerin gerçekleştirilmesi ve pazara sunumu konusunda pek çok riskleri de beraberinde getirmektedir. Firmada uygulanan Süreç Bazlı Proje Yönetim Yaklaşımı ile risk yönetimi sağlanmaktadır. Projelerde hem patentle koruma altına alınmış unsurlar hem de ticarileşme süreçlerinde oluşabilecek risklerin yönetimi şu şekilde sağlanmaktadır:

• Patentle koruma altına alınmış çalışmalar: Proje süreçlerinde projenin başında yapılan yenilik araştırmaları ile tasarımcılara yön verilerek patent ihlaline yol açabilecek çalışmaların yapılması önlenmekte ve proje sonunda yapılan yenilik araştırmaları ile ürünün ticarileşme aşamasına kadar geçen süreçte var ise yayınlanmış patentler araştırılmaktadır. Böylelikle patentle koruma altına alınmış bir ürünün bilinmeden de olsa ihlali ve bunun sonunda oluşabilecek kayıpların önlenmesi hedeflenmektedir.

• Fizibilite ve birim maliyet kontrolleri: Proje çalışmalarının başında proje konusu ürün maliyetleri, hedef pazarlar ve satış hedefleri, yatırım tutarları gibi veriler belirlenmektedir. Proje süreçlerinde tasarım çalışmalarının tamamlanmasını takiben yatırım öncesi fizibilite çalışmaları yapılmaktadır. Bu aşamada tüm bu veriler yeniden gözden geçirilmektedir. Proje çalışmalarının tamamlanmasını takiben ürün maliyeti yeniden kontrol edilmektedir. Böylelikle proje süreçlerinde tüm girdiler sürekli kontrol edilerek olası riskler en aza indirilmektedir.

• Proje bütçelerinin takibi: Projeler kapsamında yapılan tüm harcamalar aylık bazda detaylı olarak takip edilmekte, proje başlangıcında belirlenen harcamaların gerçekleşme oranları takip edilmektedir. Olası farklılıklar ve gelinen aşamalar üst yönetime raporlanmaktadır.

• Proje terminlerinin takibi: Projelerin başında MS Project kullanılarak detaylı proje planları oluşturulmaktadır. Bu proje planları sürekli olarak güncel tutulmakta, olası revizyonlar gerekçeleri ile birlikte üst yönetime raporlanmaktadır.

• Proje Yönetimi İle Entegreli Teşvik Yönetimi: Her bir projenin yenilikçi boyutu değerlendirilmekte ve TEYDEB projelerine konu edilebilecek nitelikleri barındıran projeler için öneri dosyaları hazırlanmaktadır. Teşvik projeleri ile ilgili tüm süreçler Teşvik Yönetimi bölümü tarafından yürütülmektedir.

Tüm bu proje yönetim süreçleri firmanın stratejik hedeflerine paralel olarak yönetilmekte, bu hedeflere giden yolda projelerin başarı ile sonuçlandırılması için titizlikle çalışılmaktadır. Söz konusu bu uygulama 2013 yılı itibariyle hayata geçirilmiş olup, Ar-Ge Merkezinde yürütülen bütün projelerde gerçekleştirilmektedir. Bundan sonraki süreçlerde doğabilecek ihtiyaçlara bağlı olarak araştırmaların sayısı ve raporlama tekniklerinin geliştirilmesi hedeflenmektedir.


83

www.sanayi.gov.tr


Ar-Ge proje süreçlerinin Sistematik Proje Yönetim Yaklaşımı ile yönetilmesi ve detaylıyenilik araştırmalarının bu sürece entegrasyonu ile hedeflenenler aşağıda verilmiştir:

Finansal Hedefler

• Ürünlerin pazara sunulması sonrasında olası patent ihlallerinin önüne geçilmesi ve dolayısıyla oluşacak maddi kayıpların ve prestij kayıplarının önlenmesi.

• Katma değeri yüksek buluşların satışı ile finansal getirilerin artırılması.

• Teşvik projelerine konu proje konseptlerinin oluşturularak teşvik gelirlerinin artırılması,

• Projenin başında, yatırım öncesinde gerçekleştirilen detaylı fizibilite çalışmaları ve proje sonunda ürün maliyet kontrolü ile proje finansal verilerinin sürekli olarak takip edilip, olası farklılıklar için önlemler alınması.

Yönetimsel Hedefler

• Proje süreçlerinde patentle ilgili koruma altına alınmış noktaların bilincinde olarak tasarımlara yön verilmesi.

• Projelerde katma değerli çalışmalar ile özgün buluşların yapılması yönünde Ar-Ge çalışanlarının bilinçlendirilmesi.

• Projelerin başarısızlık risklerinin azaltılarak proje yönetiminde oluşacak risklerin yönetilmesi.

• Patent başvuru sayılarında artış sağlanması.

• Yenilikçi ürün tasarımlarının yapılabilmesi için uygun altyapının oluşturulması.

Pazarlama Hedefleri

• Gerçekleştirilecek buluşlar ile sektörde fark oluşturulması.

• Yeni pazarlarda patentli ürünlerle yer alınması sayesinde pazarlama stratejilerinin kuvvetlendirilmesi ve ürün satışlarında artışların sağlanması.

Söz konusu Sistematik Proje Yönetim Yaklaşımı ile proje süreçlerinde projenin hedeflenen sürede gerçekleştirilememesi, hedeflenen finansal değerlerin sağlanamaması gibi riskler önceden öngörülerek gerekli aksiyonlar alınmakta ve bilgilendirmeler yapılmaktadır. Gerçekleştirilen bu yaklaşım ile yeni ürünlerin ciro içerisindeki payının artması hedeflenmektedir. Aşağıdaki şekilde yeni ürünlerin ciro içerisindeki payının yıllar itibariyle değişimi görülmektedir (Şekil 1).


84

www.sanayi.gov.tr

Şekil 1. Yeni Ürünlerin Ciro İçerisindeki Payı

Projelerde gerçekleştirilen “Tasarım Öncesi Yenilik Araştırması” ve ürünlerin pazara sunulması öncesinde gerçekleştirilen “Sevkiyat Öncesi Yenilik Araştırması” sonucunda “Patent Faydalı Model Ön Araştırma Sonuç Raporu” ile elde edilen sonuçlar, ilgili çalışan ve yöneticiler ile paylaşılmaktadır. Böylelikle elde edilen araştırma sonuçları dokümantasyon sisteminde de kayıt altına alınmaktadır. Gerçekleştirilen bu detaylı patent taramaları sonucunda fikri sınai mülkiyet haklarının yönetimi yapılmakta, Ar-Ge projelerinde herhangi bir patent ihlaline yol açabilecek durumun oluşmaması beklenmektedir. Uygulanan bu yaklaşım sayesinde patent başvuru sayısında da artış sağlanmıştır. Aşağıdaki şekilde (Şekil 2) yıllar itibariyle patent başvurularındaki artış verilmiştir.

Şekil 2. Patent Başvuruları


85

www.sanayi.gov.tr


Yukarıda verilen bilgilerden de görülebileceği gibi geliştirilen Süreç Bazlı Proje Yönetim Yaklaşımı ile proje takiplerinin yanı sıra yenilik araştırmaları ve teşvik süreçleri sistematik bir şekilde başarılı olarak gerçekleştirilmektedir.

VİKO Ar-Ge Merkezinde mevcut durumda 74 Ar-Ge personeli ve 19 proje bulunmaktadır. Eş zamanlı olarak yürütülen bu projelerin planlı bir şekilde takip edilip raporlanması sistematik bir Proje Yönetim Yaklaşımı ile mümkündür. 2012 yılında Ar-Ge Merkezi olunması ile birlikte 2 kişi olan Proje Yönetim Bölümü’nde bugün itibariyle 6 personel görev almaktadır.

Projelerin etkin şekilde takip edilerek raporlanması, patent araştırmaları ile Ar-Ge çalışanları üzerinde farkındalık yaratılarak yenilikçi buluşların oluşması, yenilikçi çalışmalar ile teşvik proje sayılarının ve buna bağlı olarak teşvik miktarlarında sağlanan artışlar çalışanların motivasyonunu artırıcı etki oluşturmaktadır.


86

www.sanayi.gov.tr

TURKCELL TEKNOLOJİFİKRİ HAKLAR YÖNETİMİ

TURKCELL TEK. AR-GE A.Ş.


87

www.sanayi.gov.tr


2011 yılında firma içerisindeki patent kültürünü yaygınlaştırmak ve bilinirliği artırmak üzere uygulamaya geçirilen patent sistemi; buluşların eklendiği ve başvuru sürecinde yaşanan tüm operasyonel işlemlerin yürütüldüğü, uçtan uca otomatize olup manuel bir süreç içermeyen sistem olarak tasarlanmıştır.

Patent sistemi; çalışanlar, patent vekilleri ve süreç sahipleri arasında bir köprü görevi görmektedir. Patent başvurusu yapılacak olan ve yapılan tüm buluşlar, bu sistem üzerinden tüm çalışanlar tarafından takip edilebilmekte ve dolayısıla firma içerisinde sürecin zenginleşmesi sağlanmaktadır. Başvuru dokümanı doldurmak isteyen tüm buluş sahipleri sistem üzerinde ilgili anahtar kelimeler ile araştırma yapabilmekte, hem mevcut başvuruları güçlendirmeye destek olmakta hem de örnek dokümanları inceleyerek konu ile ilgili deneyim kazanmaktadır.

Ayrıca sisteme Turkcell Akademi işbirliği ile hazırlanmış olan Patent Ön Araştırma ve Patent Başvuru Eğitimleri ve süreç dokümanları da eklenmiş, buluş sahiplerine bu ve benzeri akılda kalıcı eğitimler sürekli verilerek kültürün kazanılması sağlanmıştır.

Firma faaliyet alanlarıyla ilgili patent başvurularına ulaşarak, sektördeki ve dünyadaki teknoloji eğilimlerinin takibi için sistem üzerinden tüm patent veri tabanlarına ulaşım imkânı da bulunmaktadır. Ayrıca Telekomünikasyon alanında yayınlanan tüm patentler her ay düzenli olarak şirket çalışanlarına iletilmekte böylelikle ilgili alanlar üzerine yapılmış tüm başvurular firma çalışanlarının bilgisine sunulmaktadır. Patent araştırma kanallarına erişim imkânının, yenilik ortamını zenginleştireceği ve patent ticarileşme potansiyellerini artıracağı düşüncesiyle özellikle faaliyet gösterilen alanlarda patent başvurusu olmayan, boş kalmış konularda yenilikler yapmak, küresel bir firma olmak için stratejik bir hedef haline gelmektedir.

Sistemin kurulması ile birlikte sisteme girilen buluşların sayısında hızlı bir artış sağlanmıştır. Buluşların artması ile birlikte firma içinde her gruptan temsilcinin bulunduğu Patent Komitesi; firmaya değer katacak ve ekonomik faydaya dönüşebilecek patent başvurularının oluşturulmasını sağlamak ve bu konuda rehberlik etmek amacıyla kurulmuştur. Komite; Ar-Ge kapsamında ürün, hizmet ve altyapı çalışmalarından doğan fikri hakları incelemekte, ilerletilmesi uygun olanları patent sistemi üzerinde sürece sokmakta ve geliştirilmesi gerekenler için geri bildirimde bulunmaktadır.

Patent Komitesi ayda iki kez toplanmakta ve sisteme girilen mevcut buluşları başvuru kriterleri doğrultusunda değerlendirmektedir. Önümüzdeki dönemde değerlendirme sürecinin de sistem üzerinden gerçekleştirilmesi sağlanacak, komite üyelerinin yorum ve görüşleri buluş sahipleri tarafından da görünür hale getirilecektir. Böylece başvuru ve değerlendirme sürecinin daha hızlı ve daha etkin hale geleceği düşünülmektedir. Mevcut durumda Patent Komitesi'nin değerlendirme kriterleri aşağıdaki gibidir:

• Bu fikir, yenilikçilik ve buluş özellikleri içeriyor mu? Mevcut yöntemlerden farklılık içeriyor mu?

• Bu fikir kısa/orta vadede şirketin pazara sunacağı ürün veya hizmetlerle ilgili mi?

• Bu fikir, orta vadede; rekabet avantajı, yeni iş imkânı, yeni pazar potansiyeli yaratacak ürün, hizmet veya teknolojilerle ilgili mi?

• Bu fikir, rakip ürün veya hizmetlerin pazarda yer almasını engelleyebilir mi?


88

www.sanayi.gov.tr

• Bu fikrin patenti alınırsa, lisanslama veya patent satışı gibi yöntemlerle finansal getiri oluşturma potansiyeli var mı?

Her sene buluş sahipleri ve Patent Komite üyelerinin ödüllendirildiği Geleneksel Patent Ödülleri Töreni düzenlenerek, buluş sahiplerine çeşitli ödüller verilmekte ve bilinirlilikleri artırılmaktadır.

Bu uygulama kapsamında satış, pazarlama ve iş sahibi olan teknik ekipler tarafından yapılan değerlendirmeler sonucunda buluşla ilgili riskler ve fırsatlar nicel hale getirilmekte ve alternatif senaryolar kurgulanarak buluşun ticari değeri belirlenmektedir. Bu analizler, patent başvurusu ve patent belgesinin alınmasından sonra da düzenli olarak yapılmaktadır. Yapılan analizler sonucunda başvuruların yurt dışı çıkışları belirlenmekte PCT ve US başvuruları gerçekleştirilmektedir. Potansiyel ve satışı gerçekleştirilen ürünlerin patentli ürünler olmasına verilen önemin yanı sıra yurt dışı patent satışı potansiyelleri üzerinde de çalışmalar yapılmaktadır.

Buluş sahiplerine sunulan başvuru yol haritası Şekil 1’ de, patent başvuru süreci Şekil 2’de gösterilmiştir.


89

www.sanayi.gov.tr


Şekil 1. Turkcell Patent Sistemi


90

www.sanayi.gov.tr

Şekil 2. Turkcell Teknoloji Patent Başvuru Süreci

Patent Başvuru SüreciBuluş Sahibi Patent Komitesi Patent Uzmanları

Buluş SüreciBaşlar

Buluş SüreciSonlandırılır

Başvuru SüreciSonlandırılır

Buluş Sahibi BAB’ıPatent Sistemine Girer

Komite Kriterlere GöreÖn Değerlendirme Yapar

Buluş SahibiYöneticisinin de Onayını

Alarak Fikrini KomiteToplantısında Savunur

Buluş Sahibi FikriniSavunmak Üzere

Komite ToplantısınaDavet Edilir

Komite BuluşuTekrar

Değerlendirir

Buluşun ön AraştırmasıYapılır ve Rapor Buluş

Sahibine İletirir

Buluş sahibi PatentUzmanlarına Rapor

Hakkında GeriDönüşleri Yapar

Patent Uzmanları GeriDönüşler için Komite

ve Buluş SahibineYorumlar İletir

Tarifname Hazırlanır

Patent Komitsi(Yüzyüze veya

Elektronik OrtamdaBuluşları Değerlendirir

GONOT GO

NOT GO

GO

GO

Bu AşamadaBuluş SahibiBaşvurusundanVazgeçebilir

NOT GO

TarifnameUygun mu?

Tarifname BuluşSahibine Gönderilir

Buluş SahibiTarifnameyi İnceler

Patent UzmanlarıTarifnameyi Buluş

Sahibinin YorumlarınaGöre Revize Eder

Başvuru DosyasıHazırlanır

HAYIR

EVET


91

www.sanayi.gov.tr


Sistem ek olarak başvuru sürecindeki tüm doküman ve yorumları (geriye dönük tarihçe bilgisi) saklamaktadır. Sistem, diğer çalışma grupları (Lisans ötesi, Açık kaynak yazılım, Girişimcilik vb.) ile de entegre çalışmakta böylelikle yenilikçi fikirlerin ilk aşamadan korunması sağlanmaktadır. Ayrıca sistemin sürekli gelişimini sağlamak üzere kullanıcılardan öneriler toplanmakta ve hızlıca hayata geçirilmektedir.

Ar-Ge işbirliklerinin yeni iş modellerini belirlediği bu çağda rekabetçi hedeflere koşarken, geliştirilen ürün ve hizmetlerdeki fikri hakları korumak, çalışmalara katılacak büyük bir değer ve yaratılacak fark olarak düşünülmekte, bu sebeple oluşturulan farklı ve değerli çözümlerin hızlı ve kapsamlı şekilde korunması konusu kritik bir hale gelmektedir. Sistem, şirket içerisinde yaratılan çözümlerdeki açık bırakılan kısımları da detaylı bir şekilde ortaya koymakta, korumanın hızlı ve doğru bir şekilde yapılmasını sağlamaktadır.

Sistem sayesinde tüm çalışanlara, şirket içinde yapılan başvuruları takip edebilme olanağı sağlanmış, böylelikle firma içerisinde geliştirilen tüm çözümlerle ilgili farkındalığın artırılması sağlanmıştır. Çalışanlar, patent sistemine girilen buluşların başvuru süreçlerine dahil olabilmekte, bilgi sahibi oldukları konular doğrultusunda buluşu geliştirmekte, nitelik ve koruma alanlarının zenginleşmesini sağlayabilmektedir.

Firma içerisinde korunmamış alanların kalmamasının temin edilmesi ile birlikte faaliyet alanları ile ilgili yapılan patent başvuruları da araştırılarak henüz korunmayan, boş kalmış konularda araştırmalar yapmanın ve geliştirmenin, küresel bir firma olmak için stratejik bir kapı açacağı değerlendirilmektedir.

Ayrıca bu süreç, değerli insan kaynağının daha fazla gelişmesini, yenilikçi, yaratıcı alanlara daha fazla açık olunmasını sağlamakta ve çalışanların ulusal/uluslararası platformlarda buluşçu olarak kaydedilmesine fırsat yaratmaktadır.

92


ECOTORQ MOTOR TEKNOLOJİ LİSANS ANLAŞMASI VE TÜRKİYE’DEN ÇİN’E MOTOR

TEKNOLOJİSİ İHRACATIFORD OTOMOTİV SAN. A.Ş.


93

www.sanayi.gov.tr


2010’lu yılların başında ağır vasıta pazarındaki talebin “çekici” sınıfına yönlenmesi ile hem Türkiye’de hem de global pazarlarda daha yüksek güçlü motor ihtiyacı oluşmuştur. Bu kapsamda Temmuz 2011’de başlatılan proje ile Ar-Ge Merkezimiz, 12.7 litre hacminde ve Euro-6 emisyonları ile uyumlu, yeni nesil Ecotorq motorunu geliştirmeye başlamıştır. Motorlar geliştirilirken hem Avrupa ve Türkiye pazarlarındaki Euro-6 emisyon regülasyonu sağlanmış hem de 2021 yılında beklenen Euro-7 altyapısı dikkate alınmıştır. Haziran 2015 itibariyle de yeni nesil Ecotorq motorlar üretilmeye başlanmıştır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın sağladığı Ar-Ge teşvikleri, TÜBİTAK Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı’nın destekleri tüm bu önemli projelerin hayata geçmesinde olanak sağlayan en büyük etmenlerdendi.

Yerli pazarın sınırlı büyüklüğünü gören firmanın 2010 yılı itibariyle kendine belirlediği ana stratejilerden biri teknoloji ve patent portföyünün ticarileşmesinden elde edeceği gelirlerin artırılması için müşteri olanakları araştırmak ve iş geliştirmek idi. Motor alanında, teknolojiyi sadece müşteriye satılan son ürünlerde kullanan değil lisans ile ihraç eden bir kuruluş olma fikri bu yolla ortaya çıkmıştır.

2000’li yılların başından itibaren fikri hakların önemini kavrayan firma, ilk patent başvurusunu 2002’de yapmıştır. Ardından çok kısa bir zaman zarfında patent portföyü genişletilmiş ve bu alanda 2013 ve 2014 yıllarında sektöründe öncü olmuştur. Fikri haklar alanında diğer bir odak noktası, ürünlerden elde edilen lisans gelirlerinin artırılması olmuştur. Tüm bu girişimler, aşağıda ayrıntıları ortaya konan bir strateji doğrultusunda geliştirilmiştir:

• Ar-Ge ve fikri haklar ilişkisini güçlendirip, yaratıcılığı ve yenilikçiliği artıran Ar-Ge faaliyetleri çerçevesinde, gelecek teknolojileri öngörmek ve uygulamaya geçirerek sektörde öncü olmak,

• Rakiplerin fikri haklarını ihlal etmeden yeni teknolojilerimizi koruyarak sektörde fark yaratmak,

• Ürün geliştirme ve Ar-Ge hedefleriyle uyumlu biçimde değerli fikri haklar portföyünü genişletmek,

• Uluslararası fikri haklar izleme ve ihlal takibini benimseyerek yenilikleri izlemek,

• İş hedeflerine uyumlu fikri haklar portföy yönetim sistemi oluşturmak ve lisans geliri elde etmek.

Bu stratejilerin bir sonucu olarak 2012 yılı boyunca Ford ve Otosan (JMC /Jiangling Motor Company) arasında Ecotorq motorun kullanımı konusunda proje görüşmeleri başlamıştır.JMC’nin ihtiyacı olan Ecotorq motorlar, Euro-5 olmak ile beraber; 2019 yılından itibaren Şangay ve Pekin’den başlayarak zorunlu hale gelecek olan Euro-6 regülasyonunun, Ecotorq motorlarda şimdiden sağlanmış olması, JMC’nin karar sürecinde önemli bir etken olmuştur.

Ford Otosan, 2013 yılında JMC ile Ecotorq motorların Çin’de üretimi için Teknoloji Lisans Anlaşması imzalamıştır. Bu anlaşma ile fikri mülkiyet haklarının %100’ünün firmaya ait olduğu Ecotorq motorların (9.0 litre ve 12.7 litre) dünyanın en büyük kamyon pazarı olan Çin’de JMC markalı araçlarda kullanılmak üzere üretilmesine izin verilmiştir. 2014


94

www.sanayi.gov.tr

yılı Temmuz ayında bu başarıya bir yenisi daha eklenerek mevcut kamyonların şasi, kabin ve parçalarının teknolojisine ilişkin olarak aynı firmayla bir lisans anlaşması daha imzalanmıştır. İlk üretimin gerçekleşeceği 2017 yılından itibaren 12 yıl süreyle geçerli olacak lisans anlaşmasından sağlanacak gelir, hem firmaya hem de Türkiye ekonomisine fayda sağlayacaktır.

Bu anlaşmalarla firma, teknolojiyi sadece ürünlerinde satan değil, lisans ile ihraç eden bir kuruluş olma yolunda önemli bir adım atmıştır. 12.7 litre Ecotorq motor, henüz Türkiye’de üretimi yapılmadan lisansı satılan bir ürün olarak kayda geçmiştir. Fikri hakları bu anlaşma ile ticarileşmiş ve pazar bulmuştur.

Ecotorq Euro-6, firmanın üzerinde en çok patent üretilen projesidir. Bu noktada gerçekleştirilen teknoloji anlaşması ile birlikte, Ecotorq motorlarına ait önemli buluşların Çin’de de koruma altına alınarak gelecekte oluşabilecek bir takım ihlallerin engellenmesi planlanmıştır. Birçok kritik patent başvurusu için, rüçhan hakkı ile PCT/ÇİN başvurusu yapılmıştır. Teknoloji lisans sözleşmesinde anlaşmanın geçerli olduğu süre boyunca patentler de lisanslanmış ve ticarileştirilmiştir. Kavramsal tasarımdan prototip fazına kadar yüzlerce inovatif fikir sonucunda geliştirilmiş ve 36’sı yurt dışı olmak üzere toplam 69 patent başvurusu yapılmıştır.

Teknoloji Lisans Anlaşması sürecinde, ticari konular dışında firma geleceğini koruyacak stratejik maddelere de dikkat edilmiştir. Bu anlaşma ile “know-how” satılmamaktadır. JMC’ye motoru nasıl tasarlayacağı değil; sadece neyi üreteceği aktarılmaktadır. Çin’deki üretim şartları, imalatçı yetenekleri ve benzeri nedenlerle motorda gerekebilecek her türlü tasarım değişikliğini yapma hakkı firmanındır. Örnek olarak, motor elektronik yönetimi (emisyon, güç, yakıt ekonomisi kalibrasyon yazılımı vs.) tamamen Ford Otosan’a aittir. Ford Otosan mühendisleri bu hizmetleri mühendislik bedeli karşılığında sağlamaktadır. Firma böylece lisans gelirleri yanı sıra bu anlaşma sayesinde mühendislik ihracatı yapma olanağı elde edilmiştir.

95

AR-GE MERKEZLERİ


96

www.sanayi.gov.tr

Ar-Ge Merkezleri Genel Bilgiler*Faaliyette Olan Ar-Ge Merkezi Sayısı 248Toplam Personel Sayısı 26.003

Lisans (%53) 13.719

Yüksek Lisans (%22) 5.665

Doktora ve Üstü (%2) 583

Proje Sayısı (Tamamlanan + Devam Eden) 12.361Patent Sayısı 4.885

Tescil 1.048

Başvuru 3.837

Ar-Ge Merkezi Olan Yabancı Firma Sayısı 42

Ar-Ge Merkezlerinin Sektörel DağılımıSIRA NO SEKTÖR AR-GE MERKEZİ SAYISI

1 Otomotiv Yan Sanayi 572 Savunma Sanayi 163 Bilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri 164 Otomotiv 165 Kimya 156 Makine ve Teçhizat İmalatı 157 Elektrik-Elektronik 158 Yazılım 149 İlaç 14

10 Dayanıklı Tüketim Malları 1211 Tekstil 1212 Gıda Sanayi 813 Enerji 614 Demir ve Demir Dışı Metaller 515 Cam ve Seramik Ürünleri 416 İklimlendirme 417 Havacılık 318 Petrol ve Petrol Ürünleri 319 Bankacılık ve Finans 220 Otomotiv Tasarımı ve Mühendislik 221 Kozmetik 222 Mobilya 223 Perakendecilik 124 Lojistik 125 Deri Teknolojileri 126 Çimento ve Çimento Ürünleri 1

* Mart 2016 sonu itibarıyla

97

www.sanayi.gov.tr

Ar-Ge Merkezlerinin İl Bazında Dağılımı SIRA NO İL AR-GE MERKEZİ SAYISI

1 İstanbul 70

2 Bursa 38

3 Kocaeli 31

4 Ankara 29

5 İzmir 23

6 Manisa 9

7 Tekirdağ 8

8 Eskişehir 7

9 Sakarya 5

10 Düzce 4

11 Aydın 3

12 Adana 2

13 Bilecik 2

14 Konya 2

15 Balıkesir 1

16 Bolu 1

17 Çanakkale 1

18 Çorum 1

19 Gaziantep 1

20 Kahramanmaraş 1

21 Kayseri 1

22 Kırklareli 1

23 Kütahya 1

24 Malatya 1

25 Mersin 1

26 Samsun 1

27 Sivas 1

28 Yalova 1

29 Zonguldak 1

İyi Uygulama ÖrnekleriAr-Ge Merkezleri


98

www.sanayi.gov.tr

Ar-Ge MerkezleriSIRA NO * AR-GE MERKEZİNİN ADI SEKTÖR İL

1 Abdi İbrahim İlaç San. ve Tic. A.Ş. İlaç İstanbul

2 Airties Kablosuz İletişim San. ve Dış Tic. A.Ş. Bilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İstanbul

3 Aka Otomotiv Sanayi ve Ticaret A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

4 Akbaşlar Tekstil Enerji San. ve Tic. A.Ş. Tekstil Bursa

5 Akdeniz Kimya Sanayi ve Ticaret A.Ş. Kimya İzmir

6 AKG Gazbeton İşletmeleri San ve Tic. A.Ş.Çimento ve Çimento Ürünleri

İzmir

7 Akgün Bilgisayar Prog. ve Tic. Hiz. Ltd. Şti. Yazılım Ankara

8 Akım Metal Sanayi ve Ticaret A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı İstanbul

9 Akkim Kimya San. ve Tic. A.Ş Kimya Yalova

10 Alarko Carrier Sanayi ve Ticaret A.Ş. İklimlendirme Kocaeli

11 Alcatel Lucent Teletaş Telekomünikasyon A.Ş.Bilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İstanbul

12 Alp Havacılık San. ve Tic. A.Ş Havacılık Eskişehir

13 ALSTOM Grid Enerji Endüstrisi A.Ş. Enerji Kocaeli

14 Altıparmak Gıda San. ve Tic. A.Ş. Gıda İstanbul

15 Anadolu Isuzu Otomotiv San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Kocaeli

16 Arçelik A.Ş. Ar-Ge Direktörlüğü Dayanıklı Tüketim Malları İstanbul

17 Arçelik A.Ş. Bulaşık Makinası İşletmesi Dayanıklı Tüketim Malları Ankara

18 Arçelik A.Ş. Buzdolabı ve Kompresör İşletmesi Dayanıklı Tüketim Malları Eskişehir

19 Arçelik A.Ş. Çamaşır Makinası İşletmesi Dayanıklı Tüketim Malları İstanbul

20 Arçelik A.Ş. Elektronik İşletmesi Elektrik-Elektronik İstanbul

21 Arçelik A.Ş. Kurutma Makinası ve Elektrik Motorları İşletmesi

Dayanıklı Tüketim Malları Tekirdağ

22 Arçelik A.Ş. Pişirici Cihazlar İşletmesi Dayanıklı Tüketim Malları Bolu

23 Arçelik-LG Klima San. ve Tic. A.Ş. İklimlendirme Kocaeli

24 Aromsa Besin Aroma ve Katkı Maddeleri San. ve Tic. A.Ş.

Gıda Kocaeli

25 Asaş Alüminyum San. ve Tic. A.Ş.Demir ve Demir Dışı Metaller

Sakarya

26 Aselsan A.Ş. Haberleşme Cihazları Grup Bşk. Savunma Sanayi Ankara

27 Aselsan A.Ş. Mikroelektronik Güdüm ve Elektro-Optik Grup Bşk.

Savunma Sanayi Ankara

28 Aselsan A.Ş. Radar Elektronik Harp ve İstihbarat Grup Bşk.


29 Aselsan A.Ş. SST Grup Başkanlığı Savunma Sanayi Ankara

30 Aselsan A.Ş. UGES - Ulaşım, Güvenlik, Enerji ve Otomasyon Sistemleri Sektör Bşk.


31 Askar Makine San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

32 Assan Hanıl Oto San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Kocaeli

33 Astor Transformatör Enerji Turizm İnş. ve Petrol San. ve Tic. A.Ş.

Enerji Ankara

* Alfabetik olarak sıralanmıştır.

99

www.sanayi.gov.tr

SIRA NO AR-GE MERKEZİNİN ADI SEKTÖR İL34 ATEL Teknoloji ve Savunma Sanayi A.Ş. Savunma Sanayi Ankara

35 Avea İletişim Hizmetleri A.Ş.Bilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İstanbul

36 AVL Araştırma ve Mühendislik San. ve Tic. Ltd. Şti.

Otomotiv Tasarımı ve Mühendislik

İstanbul

37 Aydınlar Yedek Parça San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Konya

38 Balıkesir Elektromekanik Sanayi Tesisleri A.Ş Enerji Balıkesir

39 Bant Boru San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Kocaeli

40 Başak Traktör Tarım Ziraat ve İş Makineleri San. ve Tic. A.Ş.

Makine ve Teçhizat İmalatı Sakarya

41 Baykal Makine San. ve Tic. A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı Bursa

42 Baykar Makine San. ve Tic. A.Ş. Savunma Sanayi İstanbul

43 BCS Teknoloji Yayıncılık ve Haberleşme Sist. San. ve Tic. A.Ş.

Bilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İstanbul

44 Betek Boya ve Kimya Sanayi A.Ş. Kimya Kocaeli

45 Beyçelik Gestamp Kalıp ve Oto Yan Sanayi A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

46 Bilim İlaç San. ve Tic. A.Ş. İlaç Kocaeli

47 Biofarma İlaç San. ve Tic. A.Ş. İlaç İstanbul

48 BİOTA-Bitkisel İlaç ve Kozmetik Laboratuvarları A.Ş.

Kozmetik İstanbul

49 Bis Çözüm ve Entegrasyon Hizmetleri Ticaret Ltd. Şti.

Yazılım İstanbul

50 BİTES Savunma Havacılık ve Uzay Tekn. Yazılım Elkt. Tic. Ltd. Şti.


51 BMC Otomotiv San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv İzmir

52 Borusan Lojistik Dağıtım Taşımacılık ve Tic. A.Ş. Ulaştırma ve Lojistik İstanbul

53 Bosch Sanayi ve Ticaret A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

54 Bosch Sanayi ve Ticaret A.Ş. (Benzinli Sistemler) Otomotiv Yan sanayi Bursa

55 Bosch Termo Teknik Isıtma ve Klima San. ve Tic. A.Ş.

İklimlendirme Manisa

56 Bozankaya Otomotiv Makine İmalat İthalat ve İhracat A.Ş.

Otomotiv Ankara

57 B-Plas Bursa Plastik, Metal, İnşaat, Enerji, Madencilik, Jeotermal, Tur. Tar. San.ve Tic. A.Ş.

Otomotiv Yan Sanayi Bursa

58 BSH (Bosch/Siemens) Ev Aletleri San. ve Tic. A.Ş.

Dayanıklı Tüketim Malları Tekirdağ

59 C/S Enformasyon Teknolojileri Ltd. Şti. Yazılım İstanbul

60 Cengiz Makine Sanayi ve Ticaret A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Kocaeli

61 CMS Jant ve Makine Sanayi A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi İzmir

62 Coşkunöz Metal Form Makina Endüstri ve Ticaret A.Ş.


63 CVS Makina İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı Kocaeli

64 Çemtaş Çelik Makine San. ve Tic. A.Ş.Demir ve Demir Dışı Metaller

Bursa

65 Çilek Mobilya San. ve Paz. Tic. A.Ş. Mobilya Bursa

66 Detay Danışmanlık Bilgisayar Hizm. San. ve Dış Tic. A.Ş.

Yazılım İstanbul



100

www.sanayi.gov.tr

SIRA NO AR-GE MERKEZİNİN ADI SEKTÖR İL67 Deva Holding A.Ş. İlaç Tekirdağ

68 Diniz Johnson Controls Oto Donanım San. ve Tic. A.Ş.


69 Dönmez Debriyaj Sanayi ve Ticaret A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi İzmir

70 Durmazlar Makine Sanayi ve Tic. A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı Bursa

71 DYO Boya Fabrikaları San.ve Tic. A.Ş Kimya İzmir

72 E Data Elektronik San. ve Tic. A.Ş. Elektrik-Elektronik İstanbul

73 Ece Banyo Gereçleri San. ve Tic. A.Ş. Cam ve Seramik Ürünleri Çorum

74 Eczacıbaşı Yapı Gereçleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. Cam ve Seramik Ürünleri Bilecik

75 Ege Endüstri ve Ticaret A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi İzmir

76 Ege Fren Sanayi ve Ticaret A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi İzmir

77 Ekol Lojistik A.Ş. Ulaştırma ve Lojistik İstanbul

78 Elektromed Elektronik Sanayi ve Sağlık Hizmetleri A.Ş.

Elektrik-Elektronik Ankara

79 Eliar Elektronik San. A.Ş. Elektrik-Elektronik İstanbul

80 Elvan Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. Gıda İstanbul

81 Enel Enerji Elektronik Sanayi ve Ticaret A.Ş. Enerji İstanbul

82 Entes Elektronik Cihazlar İmalat ve Tic. A.Ş. Elektrik-Elektronik İstanbul

83 Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları A.Ş. Demir ve Demir Dışı Metaller

Zonguldak

84 Erkunt Traktör Sanayi A.Ş. Otomotiv Ankara

85 Ermaksan Makine Sanayi ve Ticaret A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı Bursa

86 Ermetal Otomotiv ve Eşya Sanayi Tic.A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

87 ESP Entegre Servis Platformu Bilişim Hizmetleri Ltd.Şti.


Ankara

88 Estaş Eksantirik Sanayi ve Ticaret A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Sivas

89 Eti Gıda sanayi ve Ticaret A.Ş. Gıda Eskişehir

90 Eti Makine Sanayi ve Ticaret A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı Eskişehir

91 Evyap Sabun, Yağ Gliserin San. ve Tic. A.Ş. Kozmetik İstanbul

92 F.I.T. Bilgi İşlem Sistemleri Serv. San. ve Tic. A.Ş. Yazılım İstanbul

93 Farba Otomotiv Aydınlatma ve Plastik Fabrikaları A.Ş.


94 Farplas Oto Yedek Parçaları İmalatı, İthalatı A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Kocaeli

95 Feka Otomotiv Mamülleri San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

96 FİGES-Fizik ve Geometride Bilgisayar Simülasyonu Hizm. Tic. A.Ş.


Ankara

97 Flokser Tekstil Sanayi ve Ticaret A.Ş. Kimya İstanbul

98 FNSS Savunma Sistemleri A.Ş. Savunma Sanayi Ankara

99 Fompak Ambalaj ve Poliüretan San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

100 Ford Otomotiv A.Ş. (İnönü) Otomotiv Eskişehir

101 Ford Otomotiv Sanayi (Gölcük) A.Ş. Otomotiv Kocaeli

102 Ford Otomotiv Sanayi (Sancaktepe) A.Ş. Otomotiv İstanbul

101

www.sanayi.gov.tr

SIRA NO AR-GE MERKEZİNİN ADI SEKTÖR İL103 GAP Güneydoğu Tekstil San. ve Tic. A.Ş. Tekstil Malatya

104 Grammer Koltuk Sistemleri San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

105 Güney Çelik Hasır ve Demir Mamülleri San. ve Tic. A.Ş.

Demir ve Demir Dışı Metaller

Adana

106 HAUS Mak. San. ve Tic. A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı Aydın

107 Havelsan Hava Elektronik Sanayi ve Ticaret A.Ş. (Ankara)


108 Havelsan Hava Elektronik Sanayi ve Ticaret A.Ş. (İstanbul)

Savunma Sanayi İstanbul

109 Hayat Kimya Sanayi A.Ş. Kimya Kocaeli

110 Heksagon Mühendislik ve Tasarım A.Ş.Otomotiv Tasarımı ve Mühendislik

Kocaeli

111 Helvacızade Gıda İlaç Kimya San. ve Tic. A.Ş. İlaç Konya

112 Hema Endüstri A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Tekirdağ

113 HİDROMEK- Hidrolik ve Mekanik Makine İmalat San. ve Tic. A.Ş.

Makine ve Teçhizat İmalatı Ankara

114 Hisarlar Makina Sanayi ve Ticaret A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı Eskişehir

115 Huawei Telekomünikasyon Dış Ticaret Ltd.Bilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İstanbul

116 Idea Teknoloji Çözümleri Bil.San. ve Tic. A.Ş. Yazılım İstanbul

117 Intertech Bilgi İşlem ve Pazarlama Tic. A.Ş.Bilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İstanbul

118 Işıksoy Tekstil A.Ş. Tekstil Bursa

119 İnci GS Yuasa Akü San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Manisa

120 İndesit Company Beyaz Eşya Sanayi ve Ticaret A.Ş.

Dayanıklı Tüketim Malları Manisa

121 İSBAK-İstanbul Ulaşım Haberleşme ve Güvenlik Teknolojileri San. ve Tic. A.Ş.

Elektrik-Elektronik İstanbul

122 İzeltaş İzmir El Aletleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı İzmir

123 Kadifeteks Mensucat Sanayi A.Ş. Tekstil İstanbul

124 Kale Oto Radyatör San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Kocaeli

125 Kaleseramik Çanakkale Kalebodur Seramik San. A.Ş.

Cam ve Seramik Ürünleri Çanakkale

126 Kanat Boyacılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. Kimya İzmir

127 Kanca El Aletleri Dövme Çelik ve Makine Sanayi A.Ş.

Otomotiv Yan Sanayi Kocaeli

128 Kansai Altan Boya Sanayi ve Ticaret A.Ş. Kimya İzmir

129 Karel Kalıp Sanayi A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi İstanbul

130 Kariyer.net Elektronik Yayın ve İletişim Hizmetleri A.Ş.

Yazılım İstanbul

131 Katmerciler Araç Üstü Ekipman San. ve Tic. A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı İzmir

132 Kayalar Kimya A.Ş. Kimya İstanbul

133 Kayseri Şeker Fabrikaları Gıda Kayseri

134 Kazlıçeşme Deri Ürünleri Araştırma Geliştirme San. ve Tic. Ltd. Şti

Deri Teknolojileri İstanbul

135 Kent Kart Ege Elektronik San. ve Tic. A.Ş. Elektrik-Elektronik İzmir



102

www.sanayi.gov.tr

SIRA NO AR-GE MERKEZİNİN ADI SEKTÖR İL136 Kipaş Mensucat İşletmeleri A.Ş. Tekstil Kahramanmaraş

137 Klimasan Klima San. ve Tic. A.Ş. Dayanıklı Tüketim Malları Manisa

138 Kocaer Haddecilik San. ve Tic. A.Ş.Demir ve Demir Dışı Metaller

İzmir

139 Koçak Farma İlaç ve Kimya Sanayi A.Ş. İlaç Tekirdağ

140 Koçsistem Bilgi ve İletişim Hizmetleri A.Ş. Yazılım İstanbul

141 Koluman Otomotiv Endüstri A.Ş. Otomotiv Mersin

142 Kordsa Global Endüstriyel İplik ve Kord Bezi San ve Tic. A.Ş.

Tekstil Kocaeli

143 Korteks Mensucat A.Ş. Tekstil Bursa

144 Koruma Klor Alkali San. ve Tic. A.Ş. Kimya Kocaeli

145 Krea İçerik Hizmetleri ve Prodüksiyon A.Ş.Bilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İstanbul

146 Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. Bankacılık ve Finans Kocaeli

147 Laspar Angst Pfister Gelişmiş Endüstriyel Çözümler A.Ş.


148 Litera Bilişim Teknolojileri San. ve Tic. Ltd. Şti. Yazılım Bursa

149 Lodos Teknik Makina Kalıp Bakım Mühendislik Taahhüt ve Servis Hizm. San. ve Tic.A.Ş.

Otomotiv Yan Sanayi İzmir

150 Luna Elektrik Elektronik San. ve Tic. A.Ş. Elektrik-Elektronik İzmir

151 Makel Elektrik Malzemeleri Sanayi ve Ticaret A.Ş.


152 Mako (Magneti Marelli) Elektrik Sanayi ve Ticaret A.Ş.


153 Man Türkiye A.Ş. Otomotiv Ankara

154 Martur Sünger ve Koltuk Tesisleri Tic.ve San. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

155 Maysan Mando Otomotiv Parçaları San. ve Tic. A.Ş.


156 Mecaplast Otomotiv Ürünleri Sanayi ve Ticaret A.Ş.

Otomotiv Yan Sanayi Kocaeli

157 Medel Elektronik Elektrik Makine Demiryolu Araçları Üretimi ve Paz. San. ve Tic. Ltd. Şti.


158 Medyasoft Danışmanlık ve Eğitim A.Ş. Yazılım İstanbul

159 Mercedes Benz Türk A.Ş. Otomotiv İstanbul

160 Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. Bankacılık ve Finans İstanbul

161 Metrik Bilgisayar Yazılım Dan. Servis San. ve Tic. Ltd.Şti.

Yazılım İstanbul

162 Migros Ticaret A.Ş. Perakendecilik İstanbul

163 MT Bilgi Teknolojileri ve Dış Tic. A.Ş.Bilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İstanbul

164 Mustafa Nevzat İlaç Sanayi A.Ş. İlaç İstanbul

165 Mutlu Akü ve Malzemeleri Sanayi A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi İstanbul

166 Netaş Telekomünikasyon A.ŞBilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İstanbul

167 Nobel İlaç A.Ş İlaç Düzce

168 Norm Civata Sanayi ve Ticaret A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı İzmir

103

www.sanayi.gov.tr

SIRA NO AR-GE MERKEZİNİN ADI SEKTÖR İL169 Nurol Makine ve Sanayi A.Ş. Savunma Sanayi Ankara

170 Nursan Kablo Donanımları San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Kütahya

171 OBASE Bilgisayar ve Danışmanlık Hizmetleri Ticaret A.Ş.

Yazılım İstanbul

172 Olgun Çelik Sanayi ve Ticaret A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Manisa

173 Onko İlaç San. ve Tic. A.Ş. İlaç Kocaeli

174 ORAU-Orhan Otomotiv Kontrol Sistemleri Sanayi A.Ş.


175 Organik Kimya A.Ş. Kimya İstanbul

176 ORS-Orta Doğu Rulman Sanayi A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Ankara

177 Otokar Otomotiv ve Savunma Sanayi A.Ş Otomotiv Sakarya

178 Oyak-Renault Otomobil Fabrikaları A.Ş. Otomotiv Bursa

179 Öztiryakiler Madeni Eşya San. ve Tic. A.Ş. Dayanıklı Tüketim Malları İstanbul

180 Pak Gıda Üretim ve Pazarlama A.Ş. Gıda Kocaeli

181 PETKİM- Petrokimya Holding A.Ş. Petrol ve Petrol Ürünleri İzmir

182 Pharmactive İlaç A.Ş. İlaç Tekirdağ

183 Polen Un ve Gıda Katkı Maddeleri San. ve Tic. A.Ş.

Gıda İstanbul

184 Polisan Boya Sanayi Ticaret A.Ş. Kimya Kocaeli

185 Proline Bilişim Sistemleri ve Ticaret A.Ş.Bilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İstanbul

186 Pulver Kimya San. ve Tic. A.Ş. Kimya Kocaeli

187 Repkon Makine ve Kalıp San. ve Tic. A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı İstanbul

188 Roketsan Roket San. ve Tic. A.Ş. (1) Savunma Sanayi Ankara

189 Roketsan Roket San. ve Tic. A.Ş. (2) Savunma Sanayi Ankara

190 Rollmech Automotive San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

191 Samet Kalıp ve Madeni Eşya San. ve Tic. A.Ş. Mobilya İstanbul

192 Sampa Otomotiv San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Samsun

193 Sanko Tekstil İşletmeleri A.Ş. Makine Şubesi (Gaziantep)

Makine ve Teçhizat İmalatı Gaziantep

194 Sanko Tekstil İşletmeleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. Tekstil Bursa

195 Sanovel İlaç San. ve Tic. A.Ş. İlaç İstanbul

196 Sarsılmaz Silah Sanayi A.Ş. Savunma Sanayi Düzce

197 Setaş Kimya San. ve Tic. A.Ş. Kimya Tekirdağ

198 Siemens Sanayi ve Ticaret A.Ş Elektrik-Elektronik Kocaeli

199 SKT Yedek Parça ve Makine San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

200 Softtech Yazılım Teknolojileri Araştırma Geliştirme ve Pazarlama Tic. A.Ş.

Yazılım İstanbul

201 Söktaş Tekstil Sanayi ve Ticaret A.Ş. Tekstil Aydın

202 Standard Profil Otomotiv San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Düzce

203 Sun Tekstil Sanayi A.Ş. Tekstil İzmir

204 Takosan Otomobil Göstergeleri San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi İstanbul

205 Teklas Kauçuk Sanayi ve Ticaret A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Kocaeli



104

www.sanayi.gov.tr

SIRA NO AR-GE MERKEZİNİN ADI SEKTÖR İL206 Teknik Malzeme Tic. ve San. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

207 Teknorot Otomotiv Ürünleri San. ve .Tic. A.Ş Otomotiv Yan Sanayi Düzce

208 Temsa Global Sanayi ve Ticaret A.Ş. Otomotiv Adana

209 THY Teknik A.Ş. Havacılık İstanbul

210 Tırsan Treyler Sanayi Ticaret ve Nakliyat A.Ş Otomotiv Yan Sanayi Sakarya

211 Tofaş Türk Otomobil Fabrikası A.Ş. Otomotiv Bursa

212 Toksan Yedek Parça İmalat Tic. ve San. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

213 Totomak Makina ve Yedek Parça San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi İzmir

214 Toyota Boshoku Türkiye Otomotiv San. ve Tic. A.Ş.

Otomotiv Yan Sanayi Sakarya

215 Toyotetsu Otomotiv Parçaları San ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Kocaeli

216 Triodor Araştırma Geliştirme Yazılım ve Bilişim Tic. Ltd. Şti.

Yazılım İstanbul

217 Turkcell Teknoloji Araştırma ve Geliştirme A.Ş.Bilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İstanbul

218 Tusaş Motor Sanayi A.Ş. (TEİ) Havacılık Eskişehir

219 Tusaş Türk Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş. (TAİ) Savunma Sanayi Ankara

220 Tüpraş-Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. Petrol ve Petrol Ürünleri Kocaeli

221 Türk Demirdöküm Fabrikaları A.Ş. İklimlendirme Bilecik

222 Türk Pirelli Lastikleri A.Ş. Kimya Kocaeli

223 Türk Prysmian Kablo ve Sistemleri A.Ş. Enerji Bursa

224 Türk Traktör ve Ziraat Makineleri A.Ş. Otomotiv Ankara

225 Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Petrol ve Petrol Ürünleri Ankara

226 Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. Cam ve Seramik Ürünleri Kocaeli

227 Türktrust Bilgi, İletişim ve Bilişim Güvenliği Hizmetleri A.Ş.


Ankara

228 Uğur Soğutma Makinaları Sanayi ve Ticaret A.Ş Dayanaklı Tüketim Malları Aydın

229 Ulusoy Elektrik A.Ş. Enerji Ankara

230 Univera Bilgisayar Sistemleri San. ve Tic. A.Ş.Bilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İzmir

231 Universal Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti.Bilişim, Bilgi ve İletişim Teknolojileri

İstanbul

232 Uzman Kataforez Yüzey Kaplama San. ve Tic. Ltd.Şti.


233 Ünilever Sanayi ve Ticaret Türk A.Ş. Gıda İstanbul

234 Üniteks Gıda Tekstil Motorlu Araçlar San. ve Tic. A.Ş.

Tekstil İzmir

235 Valeo Otomotiv Sistemleri Endüstrisi A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

236 Vestel Beyaz Eşya Sanayi ve Ticaret A.Ş. Dayanıklı Tüketim Malları Manisa

237 Vestel Elektronik Sanayi ve Ticaret A.Ş.(1) Elektrik-Elektronik Manisa




105

www.sanayi.gov.tr


SIRA NO AR-GE MERKEZİNİN ADI SEKTÖR İL

240 Viko Elektrik ve Elektronik Endüstrisi San. ve Tic. A.Ş.


241 Volkan İtfaiye Araçları San. ve Tic. Ltd. A.Ş.

Otomotiv İzmir

242 VSY Biyoteknoloji ve İlaç Sanayi A.Ş. İlaç İstanbul

243 World Medicine İlaç San. ve Tic. A.Ş. İlaç İstanbul

244 Yeşilova Holding A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi Bursa

245 Yıldız Kalıp San. ve Tic. A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi İstanbul

246 Yiğit Akü Malzemeleri Nakliyat Turizm İnşaat San. ve Tic. A.Ş.

Otomotiv Yan Sanayi Ankara

247 Yünsa Yünlü Sanayi ve Ticaret A.Ş. Tekstil Tekirdağ

248 Zentiva Sağlık Ürünleri San. ve Tic. A.Ş. İlaç Kırklareli

Documents

Kamu-Üniversite-Sanayi İŞbirliĞi · temsa yenİlİkÇİlİk ve gİrİŞİmcİlİk platformu temsa global san. tİc. a.Ş. Ünİversİte-sanayİ İŞbİrlİĞİ desteklİ yenİlİk