kapitalizm dla dzieci

8/3/2019 kapitalizm dla dzieci

1/147

Karl Hess

Kapitalizm dla dzieci


2/147

2

Karl Hess (1923 - 1994) - jeden z wsptwrcw anarchokapitalizmu,

dziennikarz, autor kilkunastu ksiek w tym Mostly on the Edge, Dear

America, Community Technology i Capitalism for Kids oraz dziesitek

przemwie dla wszystkich najwaniejszych Republikanw poowyXX wieku - Richarda Nixona, Dwighta Eisenhowera, Geralda Forda i

Barryego Goldwatera, ktry okrela go mianem wspczesnego

Szekspira. To wanie z przemwienia z napisanego dla tego

ostatniego pochodzi synne zdanie Ekstremizm w obronie wolnoci

nie jest wystpkiem. Umiarkowanie w deniu do sprawiedliwoci

nie jest cnot. W 1964 porzuci Parti Republikask, wraz z

Murrayem N. Rothbardem przystpi do Students for a Democratic

Society i rozpocz aktywn dziaalno przeciwko wojnie

wietnamskiej, segregacji rasowej (by jednym z nielicznych Biaych

przyjtych do Czarnych Panter radykalnego ugrupowania

murzyskiego walczcego o rwnouprawnienie Czarnych) i

przymusowemu opodatkowaniu. Gdy IRS amerykaski urzd

skarbowy skonfiskowa mu za niepacenie podatkw majtek i zaj

mu na poczet zalegoci fiskalnych przysze zarobki, nauczy si

spawa i zatrudni si w jednej z waszyngtoskich firm w zamian za

ywno i miejsce do spania. Obok pracy zarobkowej wykonywa

te artystyczne rzeby, z ktrych cz trafia w rce wytrawnych

kolekcjonerw. W 1969 roku opublikowa w Playboyu artyku The

Death of Politics uwaany za jeden z najwaniejszych manifestw

libertariaskich, ktry jak aden inny przyczyni si do powstaniawspczesnego ruchu wolnociowego. W poowie lat 70-tych

przeprowadzi si wraz z on z Waszyngtonu do Zachodniej

Wirginii, gdzie zbudowa samowystarczalny energetycznie dom i

zaangaowa si w programy dobroczynne. Pomagajc biednym,

pracujc z dziemi z murzyskich gett zyska sobie uznanie lokalnej

spoecznoci, tym samym zrealizowa wszystkie swoje yciowe plany

by dobrym przyjacielem, kochankiem, ssiadem. W 1992 roku,


3/147

3

mimo powanej choroby serca zgodzi si wystartowa z listy Partii

Libertariaskiej na stanowisko gubernatora Zachodniej Wirginii.

Spytany przez jednego z dziennikarzy, co zrobi jeli rzeczywicie

zostanie wybrany na to stanowisko (co z powodu problemw zdopuszczeniem do wyborw, wydawao si niemoliwe)

odpowiedzia Zadam ponownego przeliczenia gosw!. Tu po

kampanii przeszed kilka powanych operacji, po ktrych rozpocz

prac nad autobiografi Mostly on the Edg. Historia jego ycia zostaa

te uwieczniona w filmie dokumentalnym Karl Hess: Toward Liberty,

ktry zdoby w 1981 roku dwa Oskary, w tym za najlepszy dokument.


4/147

4

Rozdzia 1

Pienidze i ty

Zapewne chciaby zarabia pienidze. Nie ma w tym nic zego, wrcz przeciwnie, tobardzo dobrze. Znaczy to, e gotw jeste robi co, za co inni bd paci. Pomoesz

w ten sposb sobie, pomoesz take innym. Spodziewam si, e chcesz czego wicej

ni zwykego robienia pienidzy, e chciaby robi co, co daje ci zadowolenie, co

naprawd ci interesuje.

Mam rwnie nadziej, e nigdy nie bdziesz musia robi tego, co ci nudzi, czy

tego, czego nie cierpisz, tylko po to, eby mie pienidze. Wielu tak robi.

Zadowolenie z zaoenia interesu, samodzielnie albo razem z przyjacimi, bierze si

midzy innymi std, e moesz .wtedy wybra co, czego chcesz, a nie to, co jak ci si

wydaje, musisz robi.

By moe jest co, co pragniesz robi i co sprawia ci tak przyjemno, e nie

przejmujesz si tym, czy daje ci to pienidze, czy nie. Doskonale, ale pamitaj, e

wtedy kto inny musi wzi na siebie twoje utrzymanie - chyba, e tobie samemu

udaoby si pogodzi ow dziaalno z zarabianiem pienidzy . Nawet jelizarabianie pienidzy nie jest twoim gwnym celem, pamitaj o tym, e w

dzisiejszych czasach rachunki prowadzi si wanie za pomoc pienidzy. Jeli nie

masz ich wcale, bdzie ci ciej, ni gdyby mia ich troch. Niektrzy nie potrzebuj

wiele, eby mc robi to, co chc. Inni potrzebuj duo. Wszystko to musi skd si

bra. Moe od przyjaci, moe od rodzicw... Tak czy owak, kto musi te pienidze

kiedy, w ten czy w inny sposb zarobi.


5/147

5

Pienidze moesz albo zarabia, albo kra. Nie moesz ich zdoby magicznym

zaklciem czy yczeniem. Czasami syszysz, jak politycy mwi, e dadz ludziom

pienidze. Nie zapominaj nigdy, e najpierw musz je zabra innym. Nieraz w

sklepach wystawia si rne rzeczy do wzicia za darmo. Po prostu rozdaje si je.Wcale nie znaczy to, e one nic nie kosztuj. Kto musia za nie najpierw zapaci.

Nie istnieje co takiego, jak darmowy obiad.

I jeszcze jedna rzecz, o ktrej, mam nadziej, pomylisz czytajc t ksik. Niektrzy

mwi, e zdobywaj pienidze okamujc lub oszukujc ludzi. Z pewnoci potrafi

to robi. Prawda jest jednak taka, e kiedy kamiesz albo oszukujesz, to po prostu

kradniesz. Nie zdobywasz wtedy pienidzy robic uczciwie co czego inni

potrzebuj. Kamiesz i oszukujesz. Kradniesz. Nie bd nigdy kim takim. Nawet

jeli nigdy me pjdziesz za to do wizienia, kamstwo i oszustwo zrobi z ciebie

innego czowieka, kogo, kto pewnego dnia nie bdzie mg ze wstydu spojrze w

lustro; kogo, o kim inni w kocu dowiedz si, e jest zwykym zodziejem (

niezalenie od tego, w jak wymylny sposb bdziesz stara si wytumaczy swoje

kamstwa i oszustwa). Ludzie, ktrych podziwiasz najbardziej, na pewno nie

posuguj si kamstwem i oszustwem. Przede wszystkim chcesz zdoby co, co jest

jeszcze waniejsze ni pienidze. Szacunek dla samego siebie. Chcesz mie dobre

samopoczucie. Chcesz mc spojrze kademu prosto w oczy i zdoby jego uznanie.

Pienidze s jedn z miar tego, czy dobrze postpujesz. Jest to jednak tylko jeden ze

sposobw oceny. Zasadnicza sprawa to twoje zadowolenie. Powiniene umie

zdobywa pienidze i je traci, nigdy nie tracc przy tym poczucia wasnej wartoci i

szacunku dla siebie samego. Pamitaj, e twoim celem jest zdobywanie pienidzy

poprzez robienie rzeczy poytecznych - takich, za ktre inni ludzie zapac z ochot.To ty robisz pienidze, a nie one ciebie!


6/147

6

Rozdzia 2

Kim jeste?

Co mylisz o sobie? Gdzie widzisz swoje miejsce w wiecie? To najwaniejsze

pytanie, jakie musisz obie postawi.

Czy sdzisz, e potrafisz myle samodzielnie? A moe musisz czeka a wszystko ci

si powie?

Czy kiedy czytasz ksik, prbujesz zrozumie j sam? A moe czekasz a kto ci

powie, o co tam chodzi?

Czy uwaasz, e jeste wany jako jednostka? A moe mylisz, e liczysz si tylkojako cz jakiej grupy?

Kiedy robisz co, to dlatego, e naprawd sprawia ci to przyjemno? A moe

dlatego, e wanie tego oczekuj od ciebie inni?

Czy sdzisz, e kiedy bdziesz starszy, bdziesz mg pracowa na wasny rachunek

lub z innymi, ktrzy dobrowolnie cz si razem, eby co zrobi?

A moe mylisz, e po prostu musisz i pracowa dla kogo innego i robi

wszystko, co ci ka?

Czy ludzie, ktrzy produkuj i sprzedaj rne rzeczy s, twoim zdaniem, dobrzy i

poyteczni? A moe sdzisz, e prowadzenie interesw jest czym niedobrym,

przejawem chciwoci, a politycy powinni trzyma ich w ryzach?

Czy sdzisz, e jeli pracujesz ciej lub skuteczniej, to cakiem naturalne jest, e

otrzymujesz w rezultacie wicej? A moe, wedug ciebie, kady powinien dostawa

wszystkiego tyle samo niezalenie od tego, co robi?


7/147

7

Czy uwaasz, e powiniene by oceniany w szkole w zalenoci od tego, jak sobie

radzisz? A moe sdzisz, e wszyscy uczniowie w klasie powinni dostawa takie

same stopnie bez wzgldu na to, jak si ucz ?

Gdyby wikszo twoich kolegw powiedziaa, e kradzie to normalna rzecz, czymimo to zaprzeczysz? A moe przyczysz si do wikszoci?

Czy s takie sprawy, ktre uznae za suszne i nie odstpiby od nich nawet wtedy,

gdy wikszo si z nimi nie zgadza? A moe zanim sam podejmiesz decyzj,

czekasz co zrobi inni?

Czy sprawia ci przyjemno rozwizywanie amigwek i zastanawianie si nad

rnymi problemami? A moe wolisz rozrywki, ktrych inni dostarczaj tobie?

Czy uwaasz, e kiedy ty i twoi koledzy bdziecie starsi, potraficie zadba o swoje

sprawy? A moe, sdzisz, e tak naprawd zadba o ludzi moe tylko rzd?

Czy zarabianie pienidzy jest, wedug ciebie, nagrod za robienie tego, czego

potrzebuj inni ludzie?

A moe mylisz, e czerpanie zysku to co niewaciwego, i jest przejawem

chciwoci?

Czy sdzisz, e poeci i naukowcy powinni zarabia pienidze za to, co robi, dajc

innym ludziom rado lub im pomagajc? A moe sdzisz, e twrcy powinni

"suy" spoeczestwu i nie trzeba ich za to wynagradza?

Czy mylisz, e troska przede wszystkim o siebie to jedyny sposb, aby mie kiedy

do czasu i bogactwa, eby zatroszczy si o innych? A moe uwaasz, e

powiniene myle gwnie o powicaniu si dla innych?

Czy twoim zdaniem ludzie powinni spenia dobre uczynki wwczas, gdy maj do

tego przekonanie? A moe uwaasz, e ludzi trzeba zmusza do tego, bez wzglduna to czy tego chc czy nie?

Czy uwaasz, e ludzie powinni mie swobod robienia tego, na co maj ochot, jeli

nie przeszkadza to innym? A moe uwaasz, e wszyscy powinni y wedug

jednego systemu zasad?

Czy wedug ciebie ludzie powinni mie swoje wasne zasady, ktre uzgadniaj z

innymi ludmi ze swego otoczenia? A moe mylisz, e jaka specjalna grupa ludzi

powinna stworzy reguy dla wszystkich?


8/147

8

Czy uwaasz, e sposobem na skoczenie z ndz jest tworzenie bogactwa? A moe

sdzisz, e najlepiej zabra tym, co maj i da tym, ktrzy maj mniej?

Czy sdzisz, e najlepsz drog do zdobycia pienidzy jest robienie czego, w czym

jeste dobry i co sprawia ci przyjemno? A moe uwaasz, e aby mie prac izarabia pienidze, musisz zawsze robi rzeczy , ktrych nie lubisz?

Gdyby byo co, co chciaby robi, za czym by przepada, czy staraby si to robi

na wasn rk nie oczekujc, e kto ci za to zapaci? A moe uwaasz, e tylko

dlatego, e chcesz co robi, "spoeczestwo" powinno ci pomaga?

Czy sdzisz, e za decyzje, jakie podejmujesz w yciu, odpowiedzialny jeste ty sam?

A moe uwaasz, e zawsze robisz to, do czego, zmuszaj ci siy, na ktre nie masz

adnego wpywu?

Czy moesz pj wszdzie z dumnie podniesion gow, poniewa szanujesz

samego siebie? A moe wstydzisz si siebie, chocia przez innych jeste lubiany?

Gdyby cay wiat chcia pj na pnoc, podczas gdy ty miaby zamiar wybra si

na poudnie, czy wci prbowaby podj wypraw? A moe zawsze starasz si

poda szlakiem innych?

Czy uwaasz, e s sprawy dla ktrych warto zaryzykowa? A moe sdzisz, e

"spoeczestwo" powinno zagwarantowa, e wszystko w twoim yciu powinno by

absolutnie bezpieczne?

Czy uwaasz, e "spoeczestwo" to po prostu pewna nazwa wymylona na

oznaczenie innych ludzi? A moe sdzisz, e "spoeczestwo" ma swoisty, tajemniczy

ywot i jest czym waniejszym ni jednostki?

Jeli odpowiedziae "tak" na pierwsze z kadych dwch pyta w powyszych

punktach oraz "nie" na drugie z tych pyta, to ju opowiedziae si za wolnoci, jednostk i wolnym rynkiem. Jeli odpowiedziae odwrotnie, to jeste raczej

socjalist i moe nie spodoba ci si to, o czym mowa w tej ksice. Zamy jednak,

e jeste "za ".

Celem tej ksiki jest zachcenie ci do tego, aby tak szybko jak potrafisz i w jak

najmodszym wieku zabra si za wolnorynkowe przedsiwzicia. Chodzi rwnie o

to, eby pokaza, i ludzie, ktrzy wytwarzaj i sprzedaj rne rzeczy, s absolutnie

niezbdni do tego, aby wielkie wynalazki naukowe i rozwizania techniczne mogy


9/147

9

wkracza do naszego codziennego ycia, dziki czemu staje si ono zdrowsze i

pomylniejsze.

Wemy przykad z dawnych dziejw. Wielki matematyk Euklides dowid jak

konstruowa i dokadnie mierzy figury geometryczne. By to wany krok wrozwoju nauki, dziki czemu moglimy obserwowa wiat i wyciga wnioski, z

niego korzysta i chroni go dla naszych wasnych celw. Przypumy jednak, e nie

znaleliby si ludzie interesu, ktrzy zrozumieli to, o czym mwi Euklides, i nie

wykorzystaliby tej wiedzy do celw praktycznych? Geometria pozostaaby wwczas

jedynie zbiorem pewnych regu w standardowym rkopisie. Ludzie praktyki, kupcy,

podrnicy zorientowali si, e dzieo Euklidesa dostarczao umysowi wspaniaego

narzdzia dla dokonania zmian i ulepsze w naszym codziennym yciu. Twrcy

map poznali now metod mierzenia odlegoci. eglarze mogli w nowy sposb

wytycza szlaki swych podry. Ssiadujcy ze sob ludzie zdobyli moliwo

dokonania pomiaru swojej ziemi, aby kady mg dokadnie wiedzie, za jaki obszar

odpowiada. Samo posiadanie nabrao nowego sensu, kiedy ludzie mogli zmierzy

odlegoci wiksze ni te, ktre mona byo ustala dotychczas za pomoc kija czy

sznura. Dla budowniczych byo to nowe narzdzie pomocne w projektowaniu

budowli. Geometria znajdowaa i znajduje coraz szersze zastosowanie. Nadal jest

jednym z naszych wspaniaych narzdzi, gwnie dziki swym praktycznym

zastosowaniom dokonanym w yciu codziennym przez praktycznych ludzi. W

dzisiejszych czasach ludzie ci wykorzystuj najnowsze pomysy naukowe i

techniczne do pracy na rzecz czowieka we wszystkich dziedzinach. Komputery ju

dawno przeniosy si z laboratoriw do fabryk, domw, firm, dostarczaj rozrywki,

wkraczaj w kad sfer naszego ycia codziennego.Ludzi podejmujcych ryzyko zwizane z dostarczeniem czego nowego na rynek,

gdzie kady z nas ma okazj to kupi i pniej wykorzysta, nazywa si

przedsibiorcami. S to ludzie, ktrzy dostrzegaj istnienie pewnej potrzeby i

zaspokajaj j. Widz moliwo tam, gdzie nie zauway jej nikt inny, a nastpnie

robi interes.

W dawnych czasach wiat odkrywany by przez i wielkich nawigatorw eglujcych

na statkach dostarczonych przez przedsibiorcw, ktrzy gotowi byli wiele


10/147

10

zaryzykowa, eby stwierdzi, czy w innych stronach wiata znajduj si jakie

bogactwa. Wielcy naukowcy wspierani byli przez przedsibiorcw , ktrzy moe do

koca nie rozumieli tego, co robi naukowiec, ale wiedzieli, e kade przeomowe

odkrycie naukowe otwiera nowe horyzonty dla moliwoci praktycznych. Wielcyartyci czsto korzystali ze wsparcia ludzi, ktrzy wzbogacili si na handlu i mogli

dziki temu rozwija wasne umiowanie pikna przez wspieranie twrcw.

Postp cywilizacyjny zawdziczamy szukaniu nowych drg wzbogacania si. Jest

wprawdzie nadal wielu bardzo ubogich, ale stopniowe narastanie bogactwa na

Ziemi oznacza, e jest ich stosunkowo coraz mniej i e nawet najbiedniejsi mog

oczekiwa pomocy , ktra wczeniej nie bya moliwa. Decydujc rol w

powikszaniu bogactwa odegrali wanie przedsibiorcy.

Biblia mwi, e "mio do pienidzy jest rdem wszelkiego za". Kto, kto po prostu

uwielbia pienidze, nie dbajc o to jak zostay zdobyte, moe by czowiekiem

bardzo zym, nawet przestpc, dyktatorem politycznym czy faszywym prorokiem.

Pienidze nie s jednak zem same w sobie. S elementem systemu, ktry

wymylilimy po to, aby atwiej nam byo paci za rozmaite rzeczy, bez

koniecznoci, jak niegdy, ich bezporedniej wymiany.

Jeli pienidze lub bogactwo powstaje w wyniku tego, co ludzie uwaaj za

potrzebne, albo dziki dostarczaniu tego, co ludzie chc posiada i wykorzystywa,

to pienidze lub bogactwo jest wwczas po prostu miar stopnia, w jakim udao si

wyj naprzeciw ludzkim potrzebom czy pragnieniom, w tym sensie mona by

nawet powiedzie, e pienidze mog by rdem wielu rzeczy dobrych.

Kiedy widzisz dzi ludzi bardzo zamonych, ktrzy cae swoje bogactwo zdobyli

sami, chciaby pewnie dowiedzie si, jaka cecha ich wyrnia. Ot ich celem niebyo zwyke robienie pienidzy. Kochali nie pienidze, ale jak okrelon prac lub

zajcie. A jeli wykonywali je bardzo dobrze i ludzie wynagradzali ich za to kupujc

to co sprzedawali, bogacili si jednoczenie zadowalajc swoich klientw. Taka

wspaniaa postawa powinna cechowa kadego modego czowieka, ktry staje si

przedsibiorc.

Przyjrzyjmy si teraz istniejcym dzi wiecie rozmaitym systemom, ktre

wyznaczaj sposoby ludzkiego wsplnego ycia i produkcji.


11/147

11

Rozdzia 3

Kapitalizm i inne izmy

Wyobra sobie, e razem ze swoimi kolegami znalaze si wanie w jakim

dziwnym, nowym wiecie, gdzie nie ma nikogo, kto powiedziaby wam, co macie

robi. Peno tam wszelkich maszyn potrzebnych do produkcji rozmaitych rzeczy i

nie brakuje paliwa. Jest wiosna, a wok wiele ziemi uprawnej. S te komputery,

dziki ktrym moesz otrzyma wszystkie informacje potrzebne do dziaania. A w

spiarni do jedzenia, bycie mogli wyywi si przez jaki czas.

Co zrobiby najpierw? By moe nic nie chciaby robi; niczym by si nieprzejmowa i troch si powczy. Niestety. Nic z tego. Musisz zacz planowa, co

bdziesz jad, kiedy spiarnia opustoszeje. Bdziesz te zapewne potrzebowa

jakiego dachu nad gow zanim przyjdzie zima. Stanie przed tob szereg wyborw.

Ekonomia, polityka, ideologia - to, o czym czytasz w gazetach, w ksikach o historii

i o spoeczestwie, to, co ogldasz w telewizji - wszystko jest zwizane ze sposobem,

w jaki ludzie dokonuj wyborw. Kiedy zastanawiasz si nad tym, ju jeste w

wiecie, gdzie jest wszystko, czego potrzeba ci do szczcia, wszystko, co pomoe

tobie i innym robi to, czego pragniecie. Wanie teraz bdziesz mg dokona

pewnych wyborw dotyczcych twojego przyszego miejsca w tym wiecie. O tym

wanie mwi ta ksika: o wyborach. O wyborach, ktrych moesz dokona wanie

teraz stajc si czci wiata twrczoci, pracy, pomysowoci i produkcji.

Nigdy nie jest si za modym, eby zabra si do tego.

Kady dzie twojego ycia peen jest rozmaitych wyborw. Nawet wtedy, kiedy nie

mylisz, dokonujesz wyboru; kiedy robisz tylko to, co ci ka inni, w rzeczywistoci


12/147

12

dokonujesz wyboru, by robi to, co mwi ci kto inny. Mgby powiedzie "nie". Ale

moesz te pomyle, e nie warto przysparza sobie kopotw. To take wybr.

A zatem jeste w tym zupenie nowym wiecie, ktry sobie wyobrazilimy i musisz

podejmowa decyzje. "Czy kady powinien nauczy si obsugiwa maszyny, apotem zaraz zabra si do siania jakich nasion? Czy jedni powinni pracowa przy

komputerach, podczas gdy inni przy maszynach a jeszcze inni przy uprawie rolin?

W jaki sposb zdecydowaby kto ma si czym zaj? Czy kady powinien czas robi

to samo? Jak sobie poradzisz, kiedy kto bdzie chcia robi co innego? Jak dugo

pracowa? Co powinnicie produkowa? Jak si dzielicie? Kto bdzie naprawia

maszyny? Kto myla o zaopatrzeniu w nowe? " Decyzje, decyzje i jeszcze raz

decyzje.

Kapitalizm jest jednym ze sposobw, jaki ludzie wybrali by stworzy oglne ramy

czy zbir wskazwek - co w rodzaju przewodnika - dla dokonywania wyborw.

Jest to jeden z wielu moliwych przewodnikw dajcych odpowiedzi na pytania

dotyczce waszego cakiem nowego wiata, jego maszyn, ziemi oraz sposobu,

wedug ktrego macie uoy wasze wsplne ycie.

Przewodnik ten mona porwna z rozmaitymi innymi systemami dokonywania

wyborw wystpujcymi dzisiaj w wiecie - z takimi systemami, jak socjalizm

demokratyczny, socjalizm, komunizm i totalitaryzm. Zacznijmy od tych innych

systemw i przypatrzmy si, jakich wskazwek udzielaj one nowemu wiatu, z

ktrym niespodziewanie zetknlicie si ty i twoi koledzy .

Gdybycie chcieli urzdzi wasz nowy wiat wedug wskaza socjalizmu, kilku

waszych kolegw zostaoby wybranych po to, aby podejmowa wszystkie decyzje za

ca reszt w ich posiadaniu znalazyby si w rezultacie maszyny, wikszo paliw, atake ziemia. Powiedzieliby, e wszystko naley do ludu, ale kontrol nad tym

sprawowaliby jego przywdcy. Mwiliby wam, co i kiedy moecie robi. Dozwolona

byaby prywatna wasno, by moe nawet jakie prywatne domy, samochody, ale

rzd socjalistyczny miaby bardzo istotny gos w sprawie sposobu ich posiadania i

uytkowania. Byoby nieco miejsca na niezalen od rzdu prywatn

przedsibiorczo, ale w rzeczywistoci tylko po to, aby dostarczaa ona rodkw, z


13/147

13

ktrych bdzie si oy na cele rzdu. Ostatnie sowo, w kadej sprawie bd mieli

przywdcy rzdzcej partii socjalistycznej.

Wasz nowy wiat bdzie zatem wyglda tak: kilku waszych kolegw zostanie

wybranych, aby sprawowa wadz. Bd mieli wadz nad najwaniejszymimaszynami i wikszoci paliwa do nich, a take nad wikszoci ziemi. Bd

decydowa o tym, ilu ludzi ma pracowa przy maszynach, a ilu przy uprawie ziemi.

Zadecyduj rwnie o tym, czy bdziecie mogli prowadzi samodzielne interesy,

ktre spac rachunki za wszystko, co chciaby zrobi rzd socjalistyczny - na

przykad za zapewnienie ludziom opieki zdrowotnej, urlopw wychowawczych lub

za cokolwiek innego.

Dobrym przykadem kraju, gdzie postpuje si wedug wskaza socjalistycznych jest

Szwecja. Rzd nie posiada wprawdzie wszystkich przedsibiorstw i fabryk, ale moe

nakaza ich faktycznym wacicielom, co maj robi. Rwnie podatki, jakie rzd

ciga z tych przedsibiorstw , wykorzystywane s do pacenia za przedsiwzicia

rzdu, ktre nie musz przynosi pienidzy.

Wielka Brytania to przykad kraju, gdzie znaczna cz przedsibiorstw i przemysu

staje si na przemian wasnoci rzdu lub osb prywatnych. W zalenoci od tego,

jaka grupa przywdcw zostaje wybrana, przewaa tam socjalizm albo prywatna

przedsibiorczo. Jest to gospodarka mieszana, znaczny nadzr nad wszystkim

sprawuje rzd. To take kraj, gdzie w gospodarce dzieje si na mian bardzo dobrze

lub bardzo le.

S take kraje, ktre same nazywaj si socjalistycznymi, gdzie przywdcy

pozwalaj ludziom na posiadanie jedynie bardzo maych firm. Wszystkie wielkie

przedsibiorstwa i przemys maj by zgodnie z wol przywdcw wasnocirzdu. Kady z tych krajw ma straszne kopoty gospodarcze. Tu i wdzie prbuje

si rozwiza te kopoty zezwalajc na to, by wiksz iloci firm i przedsibiorstw

przemysowych zarzdzay osoby prywatne zamiast rzdowych biurokratw.

Gdyby kilku twoich kolegw wyrzucio socjalistw i przejo wszystko dla siebie,

znaczyoby to, e postpujecie wedug wskazwek komunizmu. Koledzy ci

powiedzieliby wam, co i kiedy naley robi. Stworzyliby te parti polityczn, do

ktrej naleayby wszystkie maszyny i caa ziemia, ale obiecaliby, e bd dba o nie


14/147

14

tak, bycie wyszli na tym jak najlepiej. Mielibycie wwczas wybr, uwierzy im albo

nie, ale jeli chodzi o to, co ka wam robi, nie byoby adnego wyboru. Od czasu

do czasu przywdcy organizowaliby powszechne gosowanie, podczas ktrego

moglibycie odda gos na wybranego przez nich kandydata. Zazwyczaj byby totylko jeden kandydat na kade miejsce.

W warunkach komunizmu wasz nowy wiat wygldaby nastpujco: wasi koledzy

majcy wadz stworzyliby parti ludow i pozwolili ludziom do niej wstpowa,

jeli przyrzekn oni przestrzega wszystkich z gry ustalonych regu. Jeli wstpisz

do niej bdziesz w lepszej sytuacji ni ci ktrzy tego nie zrobili. Skoro partia byaby

wacicielem wszystkich maszyn i caej ziemi, jej przywdcy bd decydowali

rwnie o tym, kto dostaje ywno i ile jej dostaje, a take o tym, co ma by

produkowane. Powiedz te wyranie komu przypada jaka robota i gdzie ma j

wykonywa. Mog pozwoli wam na wybr przy kupnie towarw w swoich

sklepach, ale nie pozwol wam otworzy wasnego. Poziom ycia w kadym kraju

komunistycznym jest o wiele niszy ni w tych krajach, gdzie wikszo

przedsibiorstw i przemysu kierowana jest przez osoby prywatne, ktre dziaaj na

wasny rachunek i nie s rzdowymi biurokratami.

Wzorzec totalitarny oznaczaby , e tylko jeden z waszych kolegw przyjby wadz

nad nowym wiatem, stajc si silniejszym od wszystkich innych.

Mgby spra kadego i naprawd spierze kadego, kto nie bdzie posuszny.

Wszystko bdzie naleao do niego. Ustali wszystkie zasady. Kady wasz ruch

bdzie przez niego kontrolowany . Byaby to cakowita wadza dla jednego

przywdcy.

W warunkach totalitaryzmu wasz nowy wiat wygldaby tak: Wielki Wdz,dyktator, zatrudniby cz kolegw w swej armii albo w policji. Gdyby zrobi co,

co by mu si nie spodobao, wysaby ich natychmiast, eby si z tob rozprawili.

Jeli robiby wszystko, czego chce od ciebie dyktator, by moe pozwoliby ci on

nawet na posiadanie wielu rzeczy, na ktre masz ochot. Tak naprawd nie obchodzi

go to, czy obsugujesz maszyny czy zajmujesz si upraw roli. Dba jedynie o to, aby

kto to robi i aby robi to dokadnie, dziki czemu on sam bdzie mg mie

wszystko czego chce; Gdyby by bliskim przyjacielem dyktatora, mgby on ci


15/147

15

pozwoli na posiadanie wasnej firmy , a nawet na wzbogacenie si, ale wiksz

cz bdziesz zawsze musia mu odda.

W dzisiejszym wiecie; istniej wszystkie te system . Ich zwolennicy mwi, e w

mniejszym lub wikszym stopniu, wasno prywatna powinna by alboograniczona do kilku dbr osobistego uytku, albo zupenie zakazana. Socjalici

uwaaj, e powiniene gosowa na ludzi, ktrzy bd szefami, ale nie bdziesz

mg zmieni oglnych zasad. Komunici sprawujcy wadz wyznaczaj nowych

przywdcw. Kontrola, jak komunici i totalitaryci roztaczaj nad wszystkimi

swoimi obywatelami jest znacznie cilejsza.

We wszystkich tych systemach istniej ograniczenia skierowane przeciw wasnoci

prywatnej i prywatnemu zyskowi, przeciw swobodzie pozwalajcej ci produkowa i

sprzedawa to, co chcesz, studiowa i mwi to, na co masz ochot, czy choby mie

spokj, jeli nie czynisz nikomu krzywdy. W latach osiemdziesitych zaczo si

jednak dzia co bardzo dziwnego. aden z socjalistycznych, komunistycznych i

totalitarnych rzdw nie jest w stanie produkowa dostatecznie wiele, aby zaspokoi

potrzeby swych obywateli. Nie ma adnego socjalistycznego lub komunistycznego

kraju, ktry odnisby sukces, ktry mona mierzy swobod ludzi w dokonywaniu

osobistych wyborw i posiadaniem obfitoci dbr materialnych i usug w krajach

tych cigle czego brakuje i coraz wikszej liczbie ich mieszkacw nie podoba si to,

e s pozbawieni samodzielnoci.

I, rzecz dziwna, w niemal wszystkich socjalistycznych i komunistycznych krajach

dzisiejszego wiata przywdcy zaczli zdawa sobie spraw, e wolno jest dla

ludzi wana, e pracuj oni lepiej kiedy maj swobod, i e usiowanie planowania

gospodarki narodowej w najdrobniejszych szczegach po prostu nie przynosi takichefektw jak pozwolenie ludziom, by sami planowali swoje poczynania. W celu

poprawy poziomu ycia ludzie na caym wiecie zaczynaj zwraca si w stron tych

zasad, ktre s istotnymi elementami kapitalizmu!

O kapitalizmie niektrzy mwi, e jest wstrtny. Zdaje si, e ci, ktrzy najbardziej

go nie lubi, rwnie w najwikszym stopniu go nie rozumiej.

Kapitalizm to jeden z systemw , ktry ludzie stworzyli po to, eby lepiej yo im si

razem. Od wczeniej omawianych systemw rni go dwie bardzo wane rzeczy.


16/147

16

1 . Kapitalizm opiera si na posiadaniu wasnoci przez poszczeglnych ludzi i ich

dobrowolne zrzeszenia. Jest to system, w ktrym prawo do wasnoci jest

podstawowym prawem czowieka. Jest to prawo do wasnoci wszelkiego rodzaju,

od ziemi po wiersze i piosenki, od maych sklepikw po wielkie przedsibiorstwa.2. Kapitalizm opiera si na swobodnym dokonywaniu przez czowieka takich

wyborw , na jakie ma ochot, pod warunkiem, e nie przeszkadza to jakiejkolwiek

innej osobie w swobodzie dokonywania wyborw .

Kiedy sprawa dotyczy wytwarzania i sprzedawania towarw , te dwa punkty cz

si ze sob i tworz to, co nazywa si wolnym rynkiem. Kraj uwaa mona za

kapitalistyczny , socjalistyczny lub komunistyczny w zalenoci od tego, na ile

zwraca si w nim uwag na te dwa punkty, a nastpnie, czy pozwala si tam

ludziom na swobod w produkcji i sprzeday bez mieszania si w te sprawy.

Nie ma dzi w wiecie kraju cakowicie kapitalistycznego. Nie ma te kraju, gdzie

dopuszczono by absolutnie wolny rynek, na ktrym ludzie maj swobod sprzeday

czy wymiany bez jakichkolwiek ogranicze. Najbardziej kapitalistycznym ze

wszystkich krajw s Stany Zjednoczone. Dziaania wolnorynkowe maj tu tak

wielk swobod, jak w adnym innym wielkim kraju. Jeli rozejrze si po wiecie,

jedno wydaje si pewne: im szerzej jaki kraj dopuszcza dziaania wolnorynkowe,

tym wyszy jest tam poziom ycia.

W Stanach Zjednoczonych, oglnie rzecz biorc, zachca si jednostki do posiadania

wasnoci wszelkiego rodzaju, od ziemi po wiersze, muzyk i odkrycia naukowe.

Rzd wymaga jednak, aby od rnych form wasnoci pacono podatki. Jeli ich si

nie paci, rzd moe zabra wasno. Posiadanie wasnoci nie jest zatem cakowite,

jak byoby to w kraju stuprocentowo kapitalistycznym Jest ono uzalenione odpacenia rzdowi pienidzy. Sam rzd, wadze federalne oraz wszystkie wadze

stanowe i lokalne posiadaj w istocie niemal 40 procent caej ziemi w Stanach

Zjednoczonych. A tam, gdzie rzd nie posiada wasnoci, moe ogranicza lub

kontrolowa jej wykorzystanie. Stany Zjednoczone maj to, co nazywa si

gospodark mieszan. Jest to mieszanina na og swobodnych dziaa

wolnorynkowych i wasnoci prywatnej oraz rzdowej kontroli i wasnoci, co

przypomina sytuacj w niektrych krajach socjalistycznych.


17/147

17

Jednym z niezmiernie wanych wyborw, jakie stoj przed tob w yciu, jest to, czy

chcesz, aby twj kraj by bardziej kapitalistyczny czy bardziej socjalistyczny .

Ty i twoi koledzy znajdziecie si w nowym wiecie, w ktrym musicie dokonywa

jednego wyboru za drugim, w sprawie waszej pracy, sposobu ycia oraz sposobuustalania zasad, od ktrych bdzie zaleao, czy bdzie wam atwiej czy trudniej

postpowa tak, ja chcecie. Kiedy syszysz, jak ludzie mwi o tych sprawach, moe

ci si to wyda niezmiernie skomplikowane. Niestety, niektrzy mwi o bardzo

zawiych szczegach, zamiast o podstawowych faktach. Podstawowy fakt dotyczcy

zasad, jakie ustalamy po to, by umoliwi ludziom wsplne ycie jest taki, e,

mwic najoglniej, wszystkie te zasady dotycz stosunku ludzi do wasnoci.

Sprawa najwaniejsza. W absolutnie wolnym spoeczestwie ty i twoje ycie

uwaane s za najwaniejsz wasno prywatn. Moesz wwczas powiedzie, e

nie naleysz do nikogo. Ty jeste swoim panem. Nie ma dzi takiego spoeczestwa.

Nawet w kraju o najwikszej swobodzie, w Ameryce, posiadanie wasnoci nie jest

absolutne - w tym take wasnoci twego ycia i ciaa. W potrzebie rzd federalny

moe zada twojego ycia i ciaa, i wzi ci do wojska. Wielu ludzi uwaa, e

dobrze robi, bo nie wierz, e znajdzie si do takich, ktrzy broniliby kraju na

ochotnika. Niezalenie jednak od tego, jak zdaniem niektrych, jest to poyteczne

czy konieczne, pozostaje fakt, e ogranicza to twoj wolno i kontrol nad

najbardziej osobist wasnoci.

To samo odnosi si do dziaa, jakie podejmujesz, do twojej pracy , do tego, co

tworzysz, do twoich pomysw, odkry, wierszy, piosenek - do wszystkiego co

robisz. W zupenie wolnym spoeczestwie posiadaby te rzeczy i mgby robi z

nimi co chcesz, o ile nie przeszkadzaby komu innemu w korzystaniu z takiej samejswobody.

Najwaniejsza rnica pomidzy wszystkimi systemami istniejcymi w wiecie

polega po prostu na tym, ile z tego, co wytworzysz, wolno ci zatrzyma.

W Stanach Zjednoczonych, gdzie rzd zabiera cz wszystkiego co masz, nazywa

si to opodatkowaniem. Wadze wszystkich szczebli, od federalnych do lokalnych,

cigaj z ciebie podatki i wydaj te pienidze na cele, jakie uznaj za dobre dla

spoeczestwa. Amerykanie gosuj po to, eby wybra ludzi, ktrzy zdecyduj ile


18/147

18

pienidzy moesz zatrzyma i na co wyda reszt. Nigdy nie gosuje si na podatki,

czy na to, jak rzd ma je wydawa. W Stanach Zjednoczonych, gdzie kada forma

opodatkowania jest sumowana, zatrzymasz ponad poow tego, co wytworzysz i

zarobisz. Ze swoj powk moesz zrobi co chcesz. Moesz rwnie poszukasposobw na obnienie swoich podatkw. Niektrzy zmniejszaj je do zera.

Wymaga to jednak sporo zachodu i zazwyczaj oznacza, e musisz wynaj wielu

fachowcw, eby znaleli na to sposb. Wikszo ludzi po prostu paci. Czasami

ludzie korzystaj z "furtek podatkowych", eby zatrzyma wicej ze swego zarobku.

Brzmi to tak, jakby byo w tym co zego. Niektrzy uwaaj, ze przez te furtki

uciekaj pienidze, ktre w rzeczywistoci powinny pj dla rzdu. Inni powiadaj,

e te furtki sporo "kosztuj " rzd. Mwi, e wszystko, co uszczknie si rzdowi,

odbywa si "kosztem " nas wszystkich i jest nie w porzdku. S rwnie tacy , ktrzy

sdz, e jest to co w rodzaju dawania przez rzd pienidzy nielicznym wybranym.

Suchajc tych krytyk moesz odnie wraenie, e cokolwiek rzd w istocie

decyduje o wszystkim i e cokolwiek zatrzymujesz jest twoim szczeglnym

przywilejem. To nieprawda.

Kiedy mylisz o rzdzie, musisz pamita o jednej wanej rzeczy . Niezalenie od

tego, e mog ci si podoba jakie jego dziaania, musisz zrozumie, e nie tworzy

on sam adnego majtku. Wszystko, co robi, pacone jest pienidzmi, ktre w

gospodarce rynkowej zarobili inni ludzie. Wszystko, co rzd wydaje, musi by

najpierw wzite od ludzi, ktrzy to zarobili. Mona powiedzie, e rzd tworzy jaki

majtek tylko w jeden sposb, a mianowicie kiedy drukuje pienidze. Drukuje

banknot dolarowy kosztem kilku centw za papier i obsug maszyny . Kiedy

"sprzedaje" te nowe pienidze puszczajc je w obieg, mona by rzec, i wytwarza wten sposb olbrzymi zysk. Tak naprawd, nawet i tutaj nie ma zysku. Wszystkie

nowe pienidze s w rkach bankw tworzcych Federalny System Rezerw.

Pienidzy rzdowych nie nazywa si ju nawet pienidzmi Stanw Zjednoczonych.

O iloci nowych pienidzy drukowanych co roku decyduj same banki.

Inny sposb "robienia " pienidzy przez rzd to sprzeda obligacji dla wyrwnania

rnicy pomidzy wydatkami rzdu a tym, co otrzymuje on od obywateli w postaci

podatkw. Rnica ta zwiksza si z kadym rokiem. Obligacje mona uwaa za


19/147

19

nowy majtek, poniewa rzd sprzedaje je ludziom, eby powikszy gotwk, jakiej

potrzebuje w danej chwili. Pniej rzd musi paci odsetki od tych obligacji. Odsetki

wpychaj rzd w wiksze dugi, co oznacza, e dla uregulowania rachunkw trzeba

wydrukowa wicej nowych pienidzy. Skd pochodz pienidze na odsetki? Odciebie i od wszystkich ludzi, ktrzy pac podatki. Odsetki dugu federalnego

zabieraj dzi mniej wicej jedn pit wszystkich dolarw zebranych od

podatnikw. Oznacza to, e miliony ludzi pac podatki po to, by spaci odsetki

dugu federalnego i e stosunkowo bardzo niewielu kupujcych obligacje odsetki te

otrzymuje. I, co jeszcze ciekawsze, nie musisz paci podatkw od pienidzy , ktre

zarobisz na rzdowych obligacjach! Kupowanie wielu takich obligacji to jeden ze

sposobw, w jaki ludzie mog zatrzyma wicej ni poow tego, co zarabiaj.

W wielu innych krajach nie pozwol ci zatrzyma tak wiele z twojego zarobku, jak w

Ameryce. W krajach komunistycznych wszystko, co zarobisz, nalee bdzie do

ludzi, ktrzy planuj gospodark i ni kieruj. Kiedy przywdcy chc zmieni

wysoko twojego zarobku, twoj prac lub sposb wydawania pienidzy, ogaszaj

po prostu nowe zarzdzenie i musisz si do niego zastosowa. Polityka, jeli dobrze

si jej przyjrze, jest w kadym kraju czym, co zastpuje wolny rynek. To polityka, a

nie dobrowolna wymiana, ma decydowa o tym, komu si naley i ile, a take, co ma

by produkowane.

Kady ma chyba jakie zdanie o systemie politycznym, co, co odpowiada mu w nim

najbardziej. Wielu uwaa, e s rzeczy, ktre moe zrobi tylko rzd. Partie

polityczne mwi zazwyczaj, e rnice midzy nimi polegaj wanie na rnicach

pogldw na temat zakresu kompetencji rzdu. Jedna partia mwi, e rzd powinien

zajmowa si wikszoci spraw. Druga, e powinien bra na siebie nieco mniej.Obie gwne partie w Stanach Zjednoczonych zgodne s jednak co do tego, e w ten

czy w inny sposb rzd powinien robi mnstwo rzeczy.

Demokraci sdz, e rzd powinien mie kontrol nad biznesem. Uwaaj, e

ludziom prowadzcym interesy nie mona w peni ufa; jeliby ich starannie nie

pilnowa, zarobiliby za duo pienidzy. Demokraci nie sdz, aby na rynku

sprzedawca dostawa dokadnie tyle, ile kupujcy gotw jest zapaci. Ich zdaniem

biznesmeni zdobywaj nieraz nieuczciw przewag, zwaszcza dziki reklamie i


20/147

20

czsto mog wmwi ludziom kupno rzeczy niepotrzebnych. (Czy mylisz, e

wydaby kup pienidzy na co czego nie chcesz?).

Republikanie uwaaj, e rzd powinien okrela sposb, w jaki ludzie w naszym

kraju i w innych maj postpowa. Nie sdz, aby wszyscy mogli postpowasamodzielnie; jeliby ludzi nie pilnowa, mog mwi lub czyta niewaciwe rzeczy,

albo y w sposb niezgodny z przyjtymi zasadami. Republikanie uwaaj te, e

onierze amerykascy powinni broni wolnego wiata. Ich zdaniem, w obronie

naszego kraju przed komunizmem musimy posugiwa si karabinami, rakietami i

kulami. (Inni twierdz, e nasze idee wolnoci s o tyle lepsze od idei

komunistycznej, a nasz poziom ycia o tyle wyszy, e najlepszym sposobem

rywalizacji i obrony jest jak najwiksza wzajemna wymiana handlowa. Kiedy tamci

zobacz jak dobrze yje si innym w spoeczestwie rynkowym, by moe bd

chcieli je naladowa, a nie zniszczy.)

Gospodarka rynkowa dlatego jest tak wydajna i podoba si tak wielu ludziom,

poniewa pozwala kademu dokonywa wyboru. Ludzie produkuj towary albo

oferuj usugi, poniewa uwaaj, e inni potrzebuj tych towarw lub usug.

Podejmuj ryzyko. Jeli klienci nie zechc tego, to ludzie ci nie bd mogli sprzeda

swoich towarw i dostan po kieszeni. Ale pozostali nie s naraeni na straty.

Ponosz je tylko ci, ktrzy podjli ryzyko. Z drugiej strony jednak, jeli wielu ludzi

zdecyduje si kupi oferowane towary, to interes bdzie udany. Ci, ktrzy podjli

ryzyko, zostan wynagrodzeni. A nabywcy otrzymaj to, czego chc. W systemie

rynkowym moesz dokona dowolnego wyboru. Moesz postanowi co

produkowa. Moesz zdecydowa si na prac dla kogo, kto produkuje. Moesz

postanowi co kupi. Moesz zdecydowa, e czego nie kupujesz. Moesz wynajludzi, eby dla ciebie co robili. Moesz robi to sam. Moesz odoy troch

pienidzy i zaoy samodzielny interes. Moesz przekona innych, e to czego

chcesz, jest dobre - i zaoy wsplny interes. Poniewa ludzie na wolnym rynku

zawsze dokonuj swobodnych wyborw, prdko moesz zorientowa si, czego

ludzie chc, a czego nie chc. Szybko bdziesz wiedzia, czy ceny s za wysokie, czy

za niskie.


21/147

21

Kiedy rzd prbuje ustali te rzeczy odgrnie, nie pozwalajc ludziom na

dokonywanie wyboru na rynku, musi po prostu zgadywa albo ustanowi sztywne

reguy, nie wiedzc tak naprawd, czego ludzie potrzebuj, lub co bd chcieli robi.

Rzd mwi niektrym ludziom, aby robili pewne rzeczy, niezalenie od tego, czytego chc czy nie. Nastpnie oferuj te towary innym, rwnie nie patrzc, czy oni

tego chc czy nie. Nigdzie na wiecie taki system nie dziaa naleycie. Jedn z

najwaniejszych spraw w systemie, gdzie ludzie mog posiada rzeczy i wybiera,

jest to, e ci, ktrzy naprawd chc co zrobi, i uwaaj, e bd za to

wynagrodzeni, wykonuj swoj prac o wiele lepiej ni ci, ktrym mwi si co maj

robi, nie zwaajc na ich wasne chci.

Nawet jeli pod wieloma wzgldami ludzie maj w swoim yciu swobod, to kiedy

nie mog wybiera tego jak, kiedy i gdzie maj pracowa, s niewolnikami w swojej

pracy. Niewolnicy musz robi to, co kae im ich pan. Podobnie jest z ludmi, ktrzy

nie mog dokonywa swobodnych wyborw na wolnym rynku.

Sednem systemu rynkowego, gdzie ludzie dokonuj swobodnych wyborw , jest

proces zwany popytem i poda. Kiedy popyt na jak rzecz jest bardzo wielki,

ludzie, ktrzy jej dostarczaj, prawdopodobnie zwiksz produkcj. Mog rwnie

podnie ceny skoro jest tak wielu chtnych. Musz jednak by bardzo ostroni. Jeli

cena bdzie za wysoka, ludzie przestan kupowa. Jeszcze waniejsze jest to, e

kiedy wzronie cena, zachci to innych do wejcia na rynek. Kiedy cena zacznie by

za wysoka, inni mog po prostu obniy swoje ceny. Jeli tak zrobi, bd zapewne

mieli wicej klientw ni ci, ktrzy ustalili ceny wysze. To by przykad rywalizacji

cen. Zapobiega ona zbytniej ich zwyce.

Jest oczywicie i inna forma rywalizacji. Wystpuje ona wtedy , gdy kto dostarczatowar czy usug, ktre s po prostu lepsze od wszystkich innych. Mog ustali

wysze ceny i wci mie wielu klientw, poniewa wiadomo, e to, co sprzedaj,

jest dobre. W przypadku tej rywalizacji inni mog stara si produkowa lepsze

rzeczy, aby przycign choby cz nabywcw. Wielu ludzi dowiaduje si o

towarach na rynku dziki reklamie. Rne ogoszenia staraj si namwi ludzi do

kupowania rozmaitych rzeczy tylko na podstawie wygldu reklamy. I niektrzy,

patrzc jedynie na obrazek, lekkomylnie kupuj. Ale nie musz. W systemie


22/147

22

rynkowym nikt nikogo nie zmusza do kupowania czegokolwiek. Inni natomiast

sprawdzaj towary, ktre maj zamiar kupi. Porwnuj jako. Porwnuj ceny.

Czytaj relacje o towarach. Radz si innych, ktrzy ju uywali tych rzeczy. A

zatem, jak wida, reklama jest tylko jednym ze sposobw zdobywania informacji wsystemie rynkowym.

Tak samo jak nikt nie moe ci zmusi do dokonania jakiego konkretnego wyboru

w systemie rynkowym, nikt te nie moe ci zmusi do przyjcia w nim jakiej

konkretnej roli. Moesz postanowi pracowa dla kogo innego. Moesz sprbowa

zaoy wasny interes. Moesz kupowa mnstwo rzeczy. Moesz zdecydowa, ze

nie kupujesz niczego (jeli masz na przykad zamiar powici czas uprawie

wszystkiego, co potrzebne ci do jedzenia). System rynkowy jest pod kadym

wzgldem spraw indywidualnego wyboru.

Jeli postanowisz zaoy samodzielnie interes, nie ma znaczenia, jak jeste mody -

s na to sposoby. Ju teraz moesz sta si twrczym elementem systemu

rynkowego. Moesz by kapitalist. Wszystko jest kwesti wyboru. A take dobrej

pracy i decyzji wykonywania jej, podczas gdy twoi koledzy mog postanowi robi

co, co ich zdaniem jest bardziej przyjemne. By moe uznasz, e praca dla siebie to

najwiksza rado ze wszystkich. Kiedy postanowisz pracowa dla siebie, szybko

zetkniesz si z kwesti prywatnej wasnoci i praw wasnoci.

Niektrzy nie lubi, kiedy przywizuje si du wag do praw wasnoci. Mwi, e

wasno nie moe by waniejsza ni ludzie. Wasno moe by o tyle nazywana

wasnoci, o ile jest czyja. Wasno to co, co naley do osoby lub organizacji.

Wasno nie moe mie adnych praw. To nie czowiek. Prawa maj ludzie.

Ustanowili oni ide praw czowieka jako rzecz najwaniejsz. Maj prawa, poniewazgodzili si na nie w ten czy w inny sposb, lub dlatego, e ludzie z potnych

instytucji, takich jak rzd, ogaszaj, jakie s te prawa. Prawa tego rodzaju nie istniej

w przyrodzie. S czym, co wymylili ludzie.

Tak czy owak, wszystkie prawa czowieka to prawa podstawowe. Jednym z nich jest

prawo do posiadania wasnoci. Niektrzy mwi, e jest ono wane, poniewa jeli

ludzie nie posiadaj czego - jakiej wasnoci, pomysu, pienidzy , domu, narzdzi,

ksiek czy czegokolwiek - nie mog planowa swojej przyszoci, nie mog


23/147

23

zawiera umw z innymi ludmi w sprawie wsplnych przedsiwzi. Kiedy tylko

nielicznym wolno posiada wasno, bardzo atwo mog oni rozkazywa innym, co

maj robi.

W krajach socjalistycznych i komunistycznych rzdzcy posiadaj tak wiele, e mogkademu nakazywa co ma robi. W krajach komunistycznych uwaa si nawet, e

ty sam nie jeste wacicielem siebie. Rzd uwaa, e naleysz do niego. Rzdy

komunistyczne i socjalistyczne twierdz, e s przeciw prawom wasnoci, natomiast

za prawami spoeczestwa. Tak naprawd jednak chodzi im o to, eby wasno

naleaa raczej do politykw czy przywdcw ni do ludzi.

W spoeczestwie kapitalistycznym bardzo wane jest, aby kady mia prawo i

moliwo posiadania wasnoci. W cakowicie kapitalistycznym spoeczestwie

podstaw byoby to, aby rzd nie prbowa powstrzymywa ci przed posiadaniem

wasnoci. W gospodarce mieszanej, takiej jak w Stanach Zjednoczonych, rzd

wydaje zarzdzenia i przepisy mwice, ile wasnoci mog posiada ludzie i co

mog z ni robi, ale na og rzd pozwala by korzystali ze swej wasnoci jak chc.

Pamitaj, e przez cae ycie bdziesz musia podejmowa decyzje wyraajce twoje

zdanie w tej sprawie. Czy bdziesz chcia, aby posiadanie wasnoci byo w jak

najwikszym stopniu spraw wolnego wyboru, czy bdziesz wola, aby rzd

wkracza tu coraz bardziej?

Zawsze, gdy dochodzi bdzie do politycznych dyskusji nad prawami do wasnoci,

usyszysz mnstwo sw o tym, e prawa czowieka s waniejsze ni prawo do

wasnoci. Pamitaj wtedy, e sprawa w rzeczywistoci dotyczy tego, czy wszyscy

ludzie powinni mie prawo do posiadania wasnoci, czy te powinien o tym

decydowa rzd. Wszystkie rzeczy, ktre nazywamy wasnoci, s w czyimwadaniu. Wielkie debaty polityczne dotycz tego, czy powiniene posiada jak

cz tych rzeczy, czy powinni posiada je politycy. Kiedy atakuje si prywatne

firmy dlatego, e czyim zdaniem stawiaj one wyej prawa do wasnoci ni prawa

czowieka, musisz pamita, e te firmy to zrzeszenia ludzi. Ludzi, ktrzy maj

prawa. A jednym z tych praw, jak uwaa wielu z nas, powinno by prawo do

posiadania wasnoci. Nie chodzi zatem w istocie o wasno, ale o prawa czowieka,

o to, ktrzy ludzie powinni mie prawa do posiadania wasnoci. Jednostki, grupy


24/147

24

jednostek, stowarzyszenia i spki? A moe politycy? Tej kwestii zapewne nigdy nie

rozstrzygnie si raz na zawsze. Powiniene jednak zastanowi si, co ci jest blisze.

Nigdy nie jest za wczenie, eby zacz o tym myle.

Moesz si spotka z jeszcze innym zdaniem na temat wasnoci. Mwi si czasem,e nikt nie powinien posiada jakiejkolwiek wasnoci - ani rzd, ani jednostka.

Wasno, twierdzi si, powinna nalee do kadego. Zazwyczaj uywa si tego

argumentu w przypadku ziemi. Powiada si, e nikt nie powinien jej posiada, e

powinna by dostpna dla kadego.

Zastanw si nad tym przez chwil. Jeli ziemia nie jest niczyj wasnoci, to nikt

nie jest za ni odpowiedzialny. Jak ludzie troszcz si o wasno, ktra do nich nie

naley? Dbaj o ni, czy tylko uytkuj? Przypumy, e jest jaki kawaek ziemi, do

ktrego wszyscy maj dostp. Zamy, e ziemia ta nadaje si do wypasu byda.

Powiedzmy, e masz nieco krw. Puszczasz je tam na wypas. Wtedy kto inny

przyprowadza tam swoje bydo. Teraz moesz zacz si martwi. Zdasz sobie

spraw, e pewnego dnia caa trawa zostanie zjedzona. Zanim tak si stanie,

bdziesz zapewne chcia wykarmi jak najwicej swoich zwierzt. Zapdzasz ich

coraz wicej na ziemi "nalec " do kadego. Twj ssiad robi to samo. Nikt z was

nie jest odpowiedzialny za ziemi. Nikt jej nie posiada. Jest darmowa. Zanim si

zorientujesz, ziemia zostanie zniszczona, ogoocona, nie bdzie ju nadawa si do

uytku dla nikogo. Gdyby kto posiada t ziemi, byby w stanie dba o ni i

zapewni jej waciwe uytkowanie. Miaby powd, aby to robi, poniewa byaby to

jego wasna ziemia, miejsce, ktre miaoby mu suy przez lata. Ludzie zawsze

bardziej dbaj o swoj wasno ni o tak, ktra do nich nie naley .

Niegdy w Stanach Zjednoczonych firmy drzewne wyciy ogromne poacie lasu wpnocno-zachodniej czci kraju. Ludzie zaczli wini za to kapitalizm. Mwili, e

chciwi kapitalici wycili wszystkie drzewa dla zysku i nie zadbali o posadzenie

nowych. To zupene nieporozumienie. Prawda jest taka, e ziemia naleaa do rzdu.

Rzd nie pozwoli poszczeglnym osobom, grupom ludzi czy firmom posiada tej

ziemi na wasno, lecz na krtko puci j w dzieraw. Dzierawcy nie mogli by

zainteresowani t ziemi na duej, wic ogoocili j jak tylko mogli w cigu tego

krtkiego okresu. Tam, gdzie ludzie mogli posiada lasy na wasno, opiekowali si


25/147

25

nimi bardzo dobrze, dziki czemu mamy dzi drzewa dostatek. Sprawy tego rodzaju

wolny rynek rozwizuje bardzo dobrze. Skania ludzi, by planowali

perspektywicznie w celu jak najlepszego wykorzystania swej wasnoci.

Niezalenie od tego jak drobny na pocztku moe by twj udzia w wolnym rynku,przyczyni si on do oglnej pomylnoci ludzi. Niektrzy mog nazwa ci chciwym

dlatego, e chcesz co mie i zarabia pienidze. Nie daj si zbi z tropu. Nie czuj si

winny z tego powodu, e chcesz samodzielnie zarabia pienidze. Nie czuj si winny

dlatego, e zamiast naladowa kolegw, masz zamiar robi co, co tobie daje

zadowolenie. Jeli wolisz raczej zarabia pienidze ni patrze w telewizor, to nie ma

powodu eby czu si winny. Nikomu nie szkodzisz. Bdziesz pomaga ludziom.

Zarabiasz pienidze dla siebie, robic co, lub sprzedajc co, czego potrzebuje kto

inny. Dopki tego nie zrobisz, po prostu nie zdobdziesz adnych pienidzy. Czy to

chciwo? Wyglda to raczej na uczciw wymian.

Jeli jeste bardzo dobry w tym co robisz i zdobdziesz do pienidzy, aby podj

co nowego, albo kupi nowe wyposaenie dla rozwijania twojego przedsiwzicia,

pomoesz wszystkim ludziom, ktrzy tobie chc co sprzeda. By moe bdziesz

nawet mg pozwoli sobie na zatrudnienie innych. To z kolei pomoe im.

Zarabianie pienidzy w systemie kapitalistycznym to pod kadym wzgldem

robienie tego, czego chc inni. Im wicej dla nich robisz, tym wikszy bdzie twj

dochd. Tym wicej bdzie miejsc pracy. Tym wicej kupisz rzeczy , co pomoe z

kolei tym, ktrzy je produkuj. Ten cykl dziaa wolnorynkowych zatacza szerokie

krgi, a wraz z nim coraz bardziej podnosi si poziom ycia ludzi.

Niektrzy sdz, e gdyby rzd nie kontrolowa kapitalistw, pewnego dnia jeden z

nich mgby zawadn wszystkim i zagarn wszystkie pienidze. Nie jest tomdre. Co zrobiliby wwczas pozostali? Oczywicie zaczliby wymian midzy sob

i znw zapocztkowaliby tym samym cykl kapitalistyczny. Zastanw si, kto

potrafiby sprzeda cokolwiek komu, kto posiadaby wszystko? Jego rynek byby

skoczony - a wasz staby otworem!

Wolny rynek i prywatna wasno oraz gospodarcze dziaanie popytu i poday

pomogy ludziom dokona wielu rzeczy. Dziki temu mona byo midzy innymi

napisa wiele piosenek, zbudowa wiele mostw, dokona wielu wynalazkw,


26/147

26

wyleczy i wyywi wielu ludzi. Dokonano tu wicej wspaniaych rzeczy, ktre

pragn robi ludzie, ni w jakimkolwiek innym spord istniejcych kiedykolwiek

systemw. Amerykanie maj szczcie, e yj w kraju o takiej wolnoci. Miliony

ludzi chtnie zamienioby si z nimi miejscami.Reszta ksiki mwi o tym, w jaki sposb moesz przyczyni si do utrzymania

ywotnoci wolnego rynku i jak moesz skutecznie wczy si w niego, niezalenie

od tego, jak jeste mody.


27/147

27

Rozdzia 4

Praca - wspaniay wiat

Niezalenie od tego ile masz lat, nie jeste za mody, eby zacz pracowa. Moesz

pracowa dla siebie, eby zdobywa pienidze na wasne potrzeby.

Moesz pracowa pomagajc ludziom z ssiedztwa lub z okolicy. Moesz pracowa

po to, eby pomc swojej rodzinie. Moesz pracowa, aby nauczy si czego wicej

o rzeczy, ktr naprawd robiby z wielk ochot. Powd, dla ktrego chcesz

pracowa, zaley od ciebie. Ale fakt, e moesz pracowa jest jedn z zalet ycia w

kraju o takiej wolnoci jak ma Ameryka.Syszae chyba, e istniej prawa, ktre nie pozwalaj na prac dzieci. S takie

prawa. Zostay ustanowione w czasach, kiedy wiele maych dzieci zatrudniano za

bardzo nisk pac do pracy w ciemnych, niezdrowych pomieszczeniach, do

wykonywania czynnoci niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia, a dniwka

bya tak duga, e zupenie nie miay one czasu, eby nauczy si robi czego

innego. Ale nawet gdy tak byo, wiele spord tych dzieci, kiedy stay si dorosymi

ludmi, zaoyo wasne interesy i znalazo szczcie we wasnej rodzinie. Jeszcze i

dzisiaj wcale nie jest atwo zatrudni dzieci, a niemal niemoliwoci jest zrobienie

tego w penym wymiarze godzin. Nie jest jednak niemoliwe, aby modzi ludzie

zajli si prowadzeniem interesu - pracujc na wasn rk, razem z kolegami, lub ze

swoimi rodzicami. Musz jeszcze chodzi do szkoy , ale czas po lekcjach naley do

nich. Niektre dzieci odbywaj zajcia szkolne w swoich wasnych domach. Dla nich

praca moe by po prostu czci codziennego ycia.


28/147

28

Ale dlaczego miaby pracowa? Niektrzy mwi, e kiedy jeste mody

powiniene tylko si bawi. Mwi, e dziecistwo to okres, w ktrym powiniene

zachowywa si jak dziecko. A jak zachowuj si dzieci? Niektre bardzo niemdrze.

Cz chce tylko oglda telewizj. Inne chc wycznie si bawi. Jeszcze inne -chodzi po sklepach. Kiedy Mozart by dzieckiem, tworzy wspania muzyk Paul

Jones jako nastolatek dowodzi okrtem wojennym. Edison ju jako dziecko

dokonywa rnych wynalazkw. Wiele dzieci pomaga dzi w dokonywaniu odkry

naukowych, komponuje muzyk, pisze opowiadania, maluje obrazy , zakada

samodzielny biznes. Ci modzi ludzie pracuj.

Nie ma jakiego jednego sposobu dziecicego zachowania. Niezalenie od tego, jak

jeste mody, jeste osob, osob ludzk o takich samych moliwociach robienia

dobrych a nawet wielkich rzeczy jak inny, stary czy mody. Myl, e dzieci powinny

si tylko bawi, jest dla nich obraliwa. Kiedy mody czowiek postanawia robi co

innego ni zabawa, to przypuszczalnie dlatego, e to, co wybra, jest bardziej

interesujce, przyjemniejsze. Kiedy znajdziesz co, na co miaby wicej ochoty ni

na zabaw, jeste ju dostatecznie dorosy , eby przesta si bawi i zacz

znajdowa rado w czym innym. Niektrzy spord starszych mog powiedzie,

e to wstyd, e nie zachowujesz si jak dziecko, skoro jeszcze moesz. By moe

auj, e sami nie mog ju si bawi. A moe nie lubi swojej pracy? Czy jest co,

co sprawia ci wiksz rado ni dziecica zabawa? Jeli tak - powiniene to robi!

Rwnie wwczas, kiedy jest to praca. Jeli chcesz zarabia na tym pienidze,

powiniene sprbowa. Ale jeli chcesz to robi bez zarabiania pienidzy i moesz

znale na to sposb - to te wietnie. Chodzi o to, e im wczeniej zaczniesz robi

co, co lubisz, co co mgby robi nawet wtedy, kiedy bdziesz starszy, tym lepiejdla ciebie. Nigdy nie jest za pno na to, eby zacz. Dlaczego nie zacz od dzisiaj?

Aby zorientowa si we wszystkich istniejcych moliwociach, przyjrzyj si teraz,

co zrobili inni modzi ludzie. A nastpnie sprbuj wymyle co, co by moe

nikomu innemu nie przyszo do gowy. Kim Moriarty i Julie Tervo z Lancaster w

stanie Massachusetts, zaoyy swj wasny interes o nazwie Wiejskie Koty. Kiedy

miay po dwanacie lat, zaczy robi zwierztka z gagankw. Robiy due koty jako

stopery do drzwi i mae "kociaki" jako maskotki i zabawki na choink. Pracoway po


29/147

29

lekcjach, a w czasie wakacji przez cay dzie. Julie zszywaa kawaki materiau na

maszynie, a Kim malowaa rcznie kocie mordki. Odoyy nieco zarobionych

pienidzy i kupiy za nie wiksz ilo materiaw. Interes szed bardzo dobrze. Po

jakim czasie przerzuciy si na misie z perkalu.Dziewicioletni Jesse Bartels z Laguna Beach w Kalifornii robi z gliny rczki do

szczotek do zbw. Uchwyty zrobione byy w ksztacie potworkw, jakie Jesse

widzia na filmach albo sam wymyla. Jego ojciec jest artyst ceramikiem i ma

pracowni blisko domu. Jesse sprzedaje swoje wytwory na miejscowym targu

rzemielniczym.

Heather Brackeen i Stacey Smit, wtedy jedenastolatki, z Albuquerque w stanie Nowy

Meksyk, otworzyy swj wasny sklep o nazwie Czenko. Mieci si on w sypialni

Heather. Dziewczta zaprosiy znajomych i krewnych do obejrzenia sklepu, gdzie

mona byo zamwi rcznie tkane szaliki, dywaniki, portmonetki i uchwyty do

czajnikw. Dziewczta zaczy prowadzi swj interes, kiedy dostay od rodzicw na

gwiazdk warsztaty tkackie. Interes przynosi do pienidzy zarwno na wydatki,

jak i na oszczdnoci. Do notowania swych kosztw i zyskw dziewczynki uyway

domowego komputera.

Nick i Alex Karvounis, czternastoletnie bliniaki z Timonium w stanie Maryland,

onglowali i wykonywali magiczne sztuczki na dziecicych przyjciach

urodzinowych. Cz swoich zyskw chopcy odoyli na opacenie szkoy , a cz

na nowe przybory magiczne.

Trzy dziewczynki w wieku 11, 12 i 13 lat, prowadziy wasny interes w Bexley, w

stanie Ohio. W okolicznych pojemnikach na miecie znajdoway przedmioty

wymagajce jedynie drobnych napraw, odmalowania, zszycia, wyczyszczenia czyinnej niewielkiej reperacji. Nastpnie dziewczynki sprzedaway to do sklepu z tanimi

towarami, prowadzonego przez Towarzystwo Walki z Rakiem, a zyski dzielone byy

z t organizacj po poowie.

Michael Whiting z Douglas na Alasce, zosta rybakiem w wieku omiu lat. Jego brat,

Cory, zosta rybakiem, kiedy mia jedenacie lat. Michael pracowa gwnie na odzi

swego ojca, ale te i dla innych rybakw. Ukada sieci, czyci ryby, przekada je

lodem. Latem pracowa w penym wymiarze godzin. "Musisz nauczy si obywa


30/147

30

niewielk drzemk i nie moesz ba si krwi, brudu i cikich adunkw",

powiedzia Michael.

Hal Abrams z Denver w stanie Colorado mia czternacie lat, kiedy nakrci swj

pierwszy trzyminutowy film i sprzeda go telewizji. Zrobienie filmu zajo mu tylkopar tygodni. Film opowiada o psie stepowym yjcym w okolicy.

Javier Corral Jurado z Ciudad Juarez z Meksyku, mia zaledwie 13 lat bdc

zaoycielem, reporterem, fotografem, redaktorem i wydawc El Chisme, ("Plotka ").

Jego pismo ukazywao si co dwa tygodnie majc 1500 czytelnikw .

Szsta klasa szkoy podstawowej w Buckingham w stanie Pensylwania zaoya

wasn firm w ramach programu zaj przewidujcego nauk prowadzenia

interesw. Dzieci postanowiy ozdabia nadrukami koszulki sportowe i je

sprzedawa. Sprzedaway je do rnych firm drog pocztow. Zarobione pienidze

poszy na cele dobroczynne, na zakup ksiek dla szkoy i opacenie wycieczek

klasowych.

Siedmioletni Donny Kanz postanowi zosta spawaczem. Produkowa i sprzedawa

motki. Przycina kawaki metalu pi elektryczn, nastpnie spawa je i szlifowa

ostre brzegi. Gotowy produkt malowa. Wyrb jednego motka zajmowa mu okoo

pitnastu minut. Motki sprzedawane byy do kompletw narzdzi dla kierowcw

ciarwek. Donny pracowa w warsztacie spawalniczym swego ojca.

Kiedy Carlson Levit z Belveder w Kalifornii mia czternacie lat, odoy ju tysic

dolarw z pracy przy roznoszeniu gazet. Po przeczytaniu ksiki o inwestowaniu w

akcje, zainteresowa si gied. Zainwestowa swj tysic, a czternacie miesicy

pniej jego inwestycja warta bya ju osiem tysicy dolarw. "Inwestowanie wymaga

wiele cikiej pracy. Musz bada wszystkie firmy, w ktre inwestuj", powiedzia Carlson.Kiedy bdzie starszy, chce by koszykarzem i bankierem.

Shawn Welcome z Sedro Wooley w stanie Washington, pracowa w lecie przy

zwzce drzewa. Zakada liny wok pnia citego drzewa, a maszyna je wycigaa.

Jego praca czsto zaczynaa si o trzeciej rano. Kiedy skoczy szko, chce na stae

zatrudni si przy karczowaniu drzew.

W jednym z najbardziej znanych czasopism w kraju, Nation's Business z listopada

1985 roku, znajdujemy informacj o modych ludziach, ktrzy zaoyli wasny


31/147

31

interes: "Pitnastoletni Robert Lewis Dean poyczy od rodzicw tysic piset dolarw,

kupi Cadillaca z 1972 roku, wyremontowa go i sprzeda z zyskiem. By to pocztek jego

kariery . W wieku lat szesnastu zaoy firm, nastpnie sprzeda j za sto tysicy dolarw i

zaoy now. Jeszcze jako nastolatek Dean prowadzi wiele interesw w branysamochodowej". "Badania wykazay, e ponad poowa spord wszystkich modych

przedsibiorcw to pierworodni, a wielu z nich pochodzio z rodzin imigrantw. Niektrym

chodzi gwnie o zdobycie pienidzy, ale wikszo kieruje si pragnieniem samodzielnego

ksztatowania swego losu".

"Wszyscy oni posiadaj oczywicie cechy, jakich mona oczekiwa u takich jednostek:

pomysowo, inteligencj, zdrowe samopoczucie, energi, wiadomo celu dziaania ".

"By moe najbardziej ujmujc cech nastoletnich przedsibiorcw jest ich bujny optymizm.Wychowywani w czasach terroryzmu, nieszcz i groby katastrofy nuklearnej, wyroli na

praktycznie mylcych ludzi sukcesu".

"Wczenie zakochali si w wiecie biznesu i szybko wyszli poza tradycyjne dziecice

przedsiwzicia, jak sprzedawanie lemoniady, pilnowanie maych dzieci itd. , stajc si

prawdziwymi ludmi interesu. S wytworem pokolenia wychowanego tak, by docenia sztuk

i nauk biznesu".

"Verne C. Harnish, prezes Stowarzyszenia Przedsibiorcw powiedzia: Mody przedsibiorca pojawia si jako bohater tego pokolenia. S ju pocztki ruchu na rzecz wprowadzania w

szkoach rednich, a nawet w podstawowych, zaj o przedsibiorczoci. Spoeczestwo

przechodzi okres przemiany.Wkraczamy w epok informacji".

"Przedsiwzicia nastolatkw czsto zaczynaj si skromnie, ale rozwijaj szybko. John Storb

kiedy by w szstej klasie zacz od koszenia trawnikw. Skoncentrowa si na zebraniu

klienteli w zamonej okolicy pnocnozachodniej czci okrgu Kolumbia. Gdy poszed do

szkoy redniej, zna si ju na wszystkich gatunkach rolin ogrodowych hodowanych w

caym okrgu. Dzisiaj, w wieku lat dziewitnastu, jest szefem firmy wiadczcej usugi

ogrodnicze. Jego obroty wyniosy 125 tysicy dolarw. W cigu dziesiciu lat ma zamiar

stworzy najwiksze centrum ogrodnictwa w caym okrgu". "Modzi przedsibiorcy

dostrzegli przyszo - i ona naley do nich".

Jedna z naszych ulubionych historii opowiada o chopcu, ktry zaoy wasn firm.

Informacja pochodzi z czasopisma Black Enterprise z czerwca 1986 roku. Kenneth

Carter ma pitnacie lat i od dwch lat jest wacicielem firmy dostarczajcej


32/147

32

produkty spoywcze w Gary w stanie Indiana. Jego ojciec jest hutnikiem, a matka

inspektorem policji. Ma czterech braci i uwielbiajcych go dziadkw, ktrzy zawsze

wspierali jego przedsibiorcze dziaania. Pracowa niemal cae swoje ycie,

sprzedajc wszystko - od gazet i hot dogw po sodycze i karty na Boe Narodzenie."Wczenie zajem si biznesem, bo nie mogem znale nikogo, kto by mnie zatrudni" mwi

Carter. Jest ukadnym i powanym modym czowiekiem; lubi nosi garnitury i

krawaty, a kiedy pokazuje si publicznie, ma zawsze za sob teczk. Zasiada w

radzie modzieowej przy burmistrzu, wystpowa w znanym programie

telewizyjnym "Donahue", a jako mody przedstawiciel Krajowej Konwencji

Baptystw objecha ju cay kraj.

W wieku dwunastu lat Carter bra udzia w weselu obsugiwanym przez wynajt

firm. Wykorzystujc okazj do zdobycia dowiadcze, podszed do wacicieia

firmy i zaproponowa, e bdzie pracowa w kuchni za darmo. Kiedy pokaza, e

potrafi co wicej, waciciel zaoferowa mu sta pac. Po pewnym czasie Carter

doszed do wniosku, e mgby oferowa te same usugi przy mniejszych kosztach.

Rozmawia o pomyle zaoenia tego rodzaju wasnej firmy z kolegami, gwnie ze

szkoy redniej, ale oni starali si go zniechci. "Nie wierzyli, e dam rad to zrobi. Ich

wtpliwoci oczywicie jeszcze bardziej mnie zdopingoway". Pracowa jeszcze p roku

dla tamtej firmy, po czym odszed z niej, eby otworzy wasny interes.

"Niektrzy wci uwaaj mnie za dziecko. Nawet jeli mam pitnacie lat, nie znaczy to

wcale, e jestem gorszy. Musz im grzecznie mwi, e znam swj fach". Carter zatrudnia

stale dziesi osb, w tym zastpc do spraw zarzdzania i kierowc, waciciela

mikrobusu, jakim si posuguj (Carter jest za mody, eby mie prawo jazdy). Ci

dwaj maj po osiemnacie lat. Pozostaa semka to koledzy i koleanki ze szkoyCartera i maj od czternastu do szesnastu lat. Pracuj jako kelnerzy lub myj

naczynia.

Chopak nauczy si wykorzystywa fakt posiadania wasnych pienidzy. Zaraz po

otwarciu swojej firmy zaoy konto w pobliskim banku. Pniej, kiedy chcia

wycofa cz pienidzy, powiedziano mu, e nie moe tego zrobi bez podpisu

rodzicw. Jego matka bya akurat w pracy, wic Carter bronic swego odpar: "Skoro

byem wystarczajco dorosy, eby zoy tu pienidze, to jestem te do dorosy, eby je


33/147

33

podj". I udao mu si. Ostatnio jego dochody brutto wynosz okoo dziesiciu

tysicy dolarw.

W Ameryce tradycyjnym symbolem pracy dla dziecka jest stoisko z lemoniad

wystawiane w lecie na chodniku przy podmiejskim domu. Nie ma w tym nic zego.Im wicej takich stoisk, tym lepiej. Przyjrzyjmy si jednak temu bliej i sprbujmy

zrozumie, kiedy moe to by czym innym ni autentycznym prywatnym

przedsiwziciem - czym, co jest raczej z lekcj dla dziecka, ktre chce zaoy

wasny biznes.

Moe by na przykad tak, e wszystkie cytryny uywane do lemoniady zostan

kupione przez rodzicw . Dziecko prowadzce stoisko moe po prostu uwaa to za

normalne i nie pomyle o tym, e aby jego punkt naprawd przynosi pienidze,

musi ich by dosy na zwrcenie mamie czy tacie za wszystkie cytryny i jeszcze

troch powinno zosta. To co zostaje, bdzie nazywao si zyskiem. Bd to

pienidze rzeczywicie zarobione na sprzeday lemoniady.

S i inne rzeczy, ktre musisz wzi pod uwag. Jeli ich nie uwzgldnisz, bdzie to

zabawa w biznes, a nie prawdziwe prowadzenie interesu. Zamy, e dzbanki,

ktrych uywasz do mieszania i podawania lemoniady pochodz z domowej szafki.

Gdyby prowadzi prawdziwy interes, dzbanki stanowiyby cz tak zwanego

wyposaenia kapitaowego, wyposaenia, ktre jest ci niezbdne zanim zabierzesz si

do dziea. Cytryny, to bdzie cz twoich surowcw. Chodzi o to, e skd musisz to

wyposaenie zdoby. Nikt ci go raczej nie da. Jednym ze sposobw jego zdobycia

bdzie zaoferowanie akcji lub udziaw w twojej firmie. Te udziay wymieniasz za

pienidze, ktre kto ci daje na zakup wyposaenia.

Wrmy zatem do dzbankw. eby twoje stoisko byo prawdziwie prowadzonymbiznesem moesz sprzeda rodzicom udziaw nim w zamian za dzbanki. Oznacza to,

e maj oni udzia we wszystkich twoich zyskach. Jeli wyoyli rwnie pienidze

kolejny na cytryny, powinni za to otrzyma udzia. A co z tym kawakiem trawnika,

ktry zajmie twoje stoisko? W prawdziwym biznesie musiaby albo kupi albo

wydzierawi teren pod swoje przedsiwzicie. Jeli zatem chcesz, eby wszystko

byo prawdziwe, powiniene zadecydowa, ile zapacisz za dzieraw terenu. Jest

jeszcze ld. Te nie jest za darmo. Kto musia zapaci za prd zuyty do jego


34/147

34

zrobienia. w prawdziwym interesie ten koszt byby bardzo wany i musiaby

wiedzie dokadnie co do grosza, ile wynosi. Nie zapomnij te o koszcie szklanek,

ktrych uyjesz do podawania lemoniady. A koszt tablicy, ktr umiecisz, eby

powiedzie ludziom o twoim stoisku? To jest reklama. Take powiniene wiedzie, ileto kosztuje. Co do grosza.

Dlaczego wszystko to tak wane? Ot gdyby tego nie wiedzia, nie mgby w

aden sposb zorientowa si, czy twj interes jest udany czy nie. Zupenie nie

wiedziaby, ile da za lemoniad. Nie wiedziaby, czy w ogle warto byo

zabiera si za prowadzenie interesu. Niezalenie od tego, jaki rodzaj interesu

bdziesz chcia prowadzi, musisz wiedzie wszystko o kosztach, jakie si z tym

wi. O niczym nie zapomnij. Rnica pomidzy sukcesem a niepowodzeniem

moe zalee od kilku groszy, ktre zapomnisz wzi pod uwag.

Mwic o lemoniadzie zapomnielimy na przykad o cukrze. Niektrzy z twoich

klientw bd na pewno chcieli lemoniad bardziej sodk, inni mniej. Wybr

midzy sodk a cierpk lemoniad moe by istotn spraw przy sprzeday

lemoniady. Musisz jednak wliczy koszt cukru. Przypumy te, e bierzesz do

pomocy jednego ze swoich kolegw. Moesz go zatrudni. Bdzie to oznaczao, e

obiecujesz paci pewn ilo pienidzy (miesicznie lub tygodniowo ) temu, kto ci

pomaga. Bdziesz musia paci te pienidze niezalenie od tego, czy stoisko

przynosi dochd, czy nie. S to koszta pracy. Jeli zgodzisz si je paci, s to koszta

stae, bez wzgldu na to, ile zarobisz. Moesz je zmieni na przykad w ten sposb, e

przyjmiesz t osob jako wsplnika. Znaczyoby to, e dzielicie wszystkie pienidze,

jakie przynosi interes po opaceniu wszystkich kosztw produkcji! - ale take

wszystkie straty, jakie mog powsta, jeli interes si nie powiedzie.A co z zapat dla ciebie? Dobrze, bdmy realistami, poniewa przedsiwzicie jest

naprawd twoje, bdziesz musia zapaci sobie z tego, co zostanie po opaceniu

wszystkich kosztw . Te pienidze to zysk, a jedn z wielkich zalet posiadania

wasnego biznesu jest to, e moesz zdecydowa, jak ten zysk wykorzystasz. Moesz

zatrzyma wszystko. Moesz woy cz do banku. Moesz kupi za to wicej

lemoniady, szklanek i innego sprztu. Moesz zuy zysk na rozpoczcie nowego

przedsiwzicia. Moesz wyda wszystko na adapter na co chcesz. Poniewa


35/147

35

podejmujesz cae ryzyko, poniewa to ty bye przedsibiorc, masz prawo do

nagrody. Nie zapominaj jednak - to wszystko jest ryzykiem. Jeli pjdzie ci le i nie

zarobisz adnych pienidzy, koniec bdzie taki, e zamiast duo zarobi, znajdziesz

si w dugach.Podejmowanie ryzyka to sedno sukcesu na wolnym rynku. Ludzie podejmujcy

ryzyko tworz miejsca pracy dla innych. Mog zatrudnia tych, ktrzy nie chc

podejmowa ryzyka. Dostarczaj potrzebnych innym towarw i usug. ycie wielu

ludzi staje si dziki nim odrobin lepsze. Mog sta si bardzo bogaci. Ale mog te

spuka si do cna. Wanie dlatego, e nie boj si podj ryzyka s tak wani dla

nas wszystkich. A kiedy postanowisz zaoy wasny interes - bez wzgldu na to jak

may i niezalenie od tego, ile sam masz lat - staniesz si jednym z tych bardzo

poytecznych ludzi; staniesz si przedsibiorc, czowiekiem podejmujcym ryzyko,

twrc, produktywn istot ludzk.

Aby podjcie si pracy albo prowadzenia interesu byo dla ciebie wane, powinna to

by pod kadym wzgldem wyprawa w prawdziwy wiat. eby miao to istotne

znaczenie dla twojej przyszoci, powinno pobudzi w tobie ducha

przedsibiorczoci i da ci odpowiednie dowiadczenie. Nie chodzi ci o pozory ,

drobne prace, ktrymi twoi rodzice bd pniej mogli chwali si przed znajomymi.

Chcesz zrobi co poytecznego i autentycznego, co byoby wane take wwczas,

gdyby zrobi to kto starszy, a nie dlatego, e robi to dziecko. Chcesz by

prawdziwym przedsibiorc, a nie karykatur maego biznesmena. atwo jest

mwi o kapitalizmie i przedsibiorczoci. Ludzie mog pomyle, e ten, kto wiele

o tym mwi, jest bardzo powan osob. Jest jednak stare powiedzenie: "gadanie nic

nie kosztuje". Naprawd si liczy tylko dziaanie.Sama praca te nie wystarczy, eby naby twrczego ducha ryzyka bdcego

najbardziej fascynujcym elementem kapitalizmu i wolnego rynku. Mgby na

przykad pracowa po lekcjach w barze. Mgby kosi trawnik ssiada. Mgby

pilnowa maych dzieci. To prawda, byaby to praca. To nie ona jednak tworzy

przedsibiorc. Zaoenie wasnego interesu pociga za sob zarwno prac, jak te

podejmowanie ryzyka i planowanie.


36/147

36

Nie zrozum tego jednak le. Dziecko podejmujce si takich zaj, eby zaoszczdzi

pienidze na rozpoczcie czego innego, gromadzi kapita. Podejmowanie si tego

rodzaju pracy po to, by kupi sobie modne ciuchy czy co w tym rodzaju, to take

pewien wybr. Mona nie chcie rozpoczyna wasnego przedsiwzicia. Monawcale nie myle o wypracowaniu swojej przyszoci. Dzieci podejmujce si pracy,

poniewa ich rodziny potrzebuj pienidzy, robi co, co musi by zrobione

niezalenie od wszystkiego. Take i one mog chcie powanie pomyle o chwili,

kiedy zao wasny interes i powiedzie im si lepiej, albo kiedy zdobd jaki fach,

co stworzy im wicej moliwoci.

Jako przykad tego, o czym mwimy, wemy pilnowanie maych dzieci. Jak si do

tego zabra? Nawet takie proste zajcie moe da modemu czowiekowi okazj do

przeprowadzenia analizy ekonomicznej i rynkowej. Pojawia si te moliwo

rozszerzenia rynku: zamiast tylko po prostu siedzie przy niemowlaku, mona

stworzy ca sie usug tego rodzaju, ustali zasady pracy, prowadzi szkolenie,

zorganizowa rezerwow sie usug w nagych przypadkach i zatrudnia innych

pocztkujcych opiekunw.

Wczenie si koo sklepu spoywczego w oczekiwaniu na ludzi potrzebujcych

pomocy w niesieniu zakupw jest by moe ju nieco niemodne, a nawet i

niepotrzebne. Ale kade dziecko mieszkajce w wikszych skupiskach ludzi moe

zrobi rozpoznanie tamtejszych potrzeb. Badanie rynku wymagaoby od ciebie po

prostu przejcia si po domach i zapytania ludzi, czy s zainteresowani twoimi

usugami i ile byliby skonni za nie zapaci.

Twoje usugi mogyby obejmowa pomoc w zakupach, w przeprowadzkach, przy

remontach - mieszka. Jako mody przedsibiorca mgby zatrudnia innych, albowykonywa wszystko sam. eby zrobi co uytecznego, wystarczy latem kosiarka

do trawnikw, a zim opata do niegu. Dzieci gotowe do wsplnej pracy, ktre

poszukuj klientw w okolicy, to ju zespoowy meneder. Modzi ludzie mog

postanowi, e bd sprzedawa choinki. Spjrz jakie s tu moliwoci. Mog

umwi si, e pomog jakiemu staemu sprzedawcy drzewek. Krtko mwic,

mog dosta u niego prac. Pewne jest wwczas, e nie zarobi wiele. Ich praca nie

jest przecie wiele warta.


37/147

37

Mona te omwi spraw z okolicznymi mieszkacami i zorientowa si, czy nie

ma gdzie kogo, kto dostarczyby drzewek za rozsdn cen, dziki czemu daoby

si sprzeda je z zyskiem niewtpliwie wyszym ni pienidze zarobione za prac

dla kogo innego, Byoby to oczywicie bardziej ryzykowne. Mogoby si naprzykad okaza, e wybrali miejsce, gdzie nigdy nie pojawia si aden klient.

Mogoby te zdarzy si tak, e padliby ofiar wojny cen, w ktrej ceny proponowane

przez innych spadyby poniej tej, jak sami zapacili za drzewka. Nawet gdyby tak

si stao, dowiedzieliby si wwczas stosunkowo bezbolenie o prowadzeniu

interesw tyle, co wydajc tysice dolarw na kursy dla biznesmenw w

pniejszych latach.

Jeszcze inny sposb to porozmawia z rodzicami i zbada moliwo wzicia czci

pienidzy z rodzinnych oszczdnoci przeznaczonych na twoj przysz nauk;

mona by je zainwestowa w ziemi, na ktrej posadzi si drzewka przeznaczone na

sprzeda za dziesi lat - by moe akurat w czasie, gdy bd potrzebne pienidze na

opacenie uczelni. Mona przy tej okazji wiele skorzysta. Dowiesz si, e rolnictwo

wymaga dugotrwaego powicenia, nauczysz si analizy ekonomicznej,

wytrwaoci w deniu do celu i planowania z duym wyprzedzeniem.

Zamy teraz, e postanowie my samochody w okolicy. Wiele dzieci prbowao

zarabia w ten wanie sposb. Zazwyczaj to si udaje. Pomylmy jednak o myciu

samochodw tak, jak zrobiby to przedsibiorca. Po pierwsze, twoja oferta musi by

atrakcyjna. Musi by powd, dla ktrego ludzie mieliby wynaj do mycia

samochodw wanie ciebie, a nie kogo innego. Jednym z takich powodw moe

by to, e bdziesz wyglda na kogo, kto jest lepiej przygotowany do tej pracy.

Moesz mie wasne gbki i irch do wycierania samochodu. Potrzebne ci jest codziki czemu bdziesz wyglda na choby odrobin powaniejszego w tym fachu,

ni na przykad ten, kto pojawia si i mwi, e chce umy samochd, ale potrzebuje

do tego sprztu swojego klienta. Nastpnie pomyl o reklamie; Moesz sporzdzi

ulotk mwic o twoich usugach przy myciu samochodw. W pobliskiej drukarni

za do nisk cen zrobi ci kilkaset odbitek (to cz twoich inwestycji w interes);

moesz te zapyta ich, czy nie zechcieliby wydrukowa ulotek w zamian za mycie

samochodw nalecych do ich firmy. Twoje ogoszenie powinno wyranie mwi,


38/147

38

jakie usugi moesz zaoferowa. Czy w ramach swoich usug czycisz take wntrze

samochodu? Czy bdziesz my samochody w czasie dogodnym dla waciciela, czy

masz stay czas pracy? Kada dodatkowa rzecz, jak wymylisz, pomoe ci w twoim

przedsiwziciu i sprawi, e twoje usugi bd wyrnia si pord innych.Nastpnie, jako przedsibiorca, moesz zacz myle o pewnych zmianach w twoim

biznesie. Czy daoby si zatrudni kilkoro innych dzieci, eby to one zajmoway si

myciem, podczas gdy ty zajby si kontaktami z klientami i zbieraniem zamwie?

Czy zdoasz rozkrci interes na tyle, eby paci tamtym, mie co jeszcze ponadto

(zysk) dla siebie, a take jakie pienidze na kupno nowego sprztu albo na now

reklam? A klienci, o ktrych by moe inni nie pomyleli? Sprzedawcy uywanych

samochodw chc, aby ich auta byy czyste z wierzchu i w rodku. Samochd, ktry

do nich trafia, moe by okropnie brudny. Kto musi go wyczyci. Dla sprzedawcy

samochodw lepiej jest wynaj ciebie - zwaszcza jeli pokaesz, e swoj robot

wykonujesz pierwszorzdnie - ni zrobi to samemu albo zatrudni kogo na stae.

Pewien chopiec z Wichita w stanie Kansas, zacz od mycia samochodw, a

nastpnie wzi si za mycie osiemnastokoowych ciarwek. Jest jeszcze w

szkole redniej, ale ma tak wielu klientw, e musia wynaj do tej pracy grup

dorosych ludzi, a sam zdobywa nowych klientw i zarzdza caym

przedsiwziciem, dostarcza sprzt i dopilnowuje roboty. Pamitaj, kiedy szukasz

nowych klientw, nigdy nie szkodzi zapyta. Najwyej powiedz ci "nie", a nawet

jeli tak si stanie, bd ju wiedzieli, e jeste modym czowiekiem, ktry chce

pracowa i ma o tym jakie wyobraenie. Jest to zdobywanie dobrej marki, co moe

okaza si dla ciebie bardzo cenne w pniejszych latach. To te jest inwestycja,

inwestycja w dobr opini.Wskazwki dotyczce opieki nad dziemi, sprzeday choinek i mycia samochodw

mog si przyda w kadym rodzaju pracy , jaki ci przyjdzie do gowy.

Pomyl o powodach, dla ktrych do wykonania jakiej pracy ludzie mieliby wybra

wanie ciebie. Pomyl o dodatkowych usugach, dziki ktrym twoja oferta bdzie

si wyrnia spord innych. Pomyl o tym, jak przekona ludzi, e jeste powany,

e moesz wykona dobr robot, e masz wpraw, e jeste uczciwy i wykonujesz

swoj prac w terminie.


39/147

39

Zastanw si, czy szoby ci lepiej, gdyby zatrudni kilku swoich kolegw. Pomyl,

czy byoby lepiej, gdyby zaj si zdobywaniem klientw, a do wykonywania samej

pracy zatrudnia innych. Pomyl o kadym miejscu, w ktrym mgby znale

klientw; nigdy nie poprzestawaj na miejscach powszechnie znanych.Myl. To najcenniejsze, co masz jako przedsibiorca i jako czowiek!


40/147

40

Rozdzia 5

Twj przyjaciel komputer

Twoim najwikszym bogactwem jest umys. To najcenniejsze z twoich narzdzi. Jest

waniejszy ni pienidze. Nawet majc fur pienidzy, mnstwo ziemi czy wielk

fabryk, mgby straci wszystko, gdyby nie posugiwa si naleycie swoim

umysem. Mgby by bardzo silny, ale jeli nie uywaby we waciwy sposb

rozumu, swoj si mgby wykorzysta jedynie zatrudniajc si do kopania

roww, albo noszenia ciarw.

W dawnych czasach wikszo narzdzi - metalowych, drewnianych czy innych -suya do zwikszenia siy fizycznej. Narzdzia pomagay robi to, czego nie dao

si zrobi goymi rkami. Za twojego ycia pojawio si jednak nowe narzdzie, ktre

nie suy do zwikszania siy fizycznej, ale jest prawdziwym poszerzeniem

moliwoci umysu. Tym narzdziem jest komputer .

Znasz chyba takie dzieci, ktre myl, e komputer to tylko urzdzenie do gier. Gry

s wspaniae, nikt w to nie wtpi. Ale jeli uywasz komputera tylko do zabawy,

marnujesz jeden z najwspanialszych wynalazkw czowieka. Kiedy zrozumiesz jak

korzysta z komputera, nauczysz si wielu wanych rzeczy. Nauczysz si tego, e

dziaania maj swoje skutki. Przekonasz si, e kiedy co robisz powoduje to

okrelone nastpstwa. Kade polecenie, jakie dajesz konmputerowi sprawia, e co

si dzieje. Kto odpowiada za to wszystko? Maszyna? Nie. Tak naprawd ona nic nie

wie. Moe robi jedynie to, co jej polecisz i to, co jest zaprogramowane.

Kiedy nauczysz si korzysta z komputera, a zwaszcza go programowa, nauczysz

si te by bardzo ostronym i starannym. Komputer nie toleruje bdw .


41/147

41

Cakowicie odpowiadasz za to, eby wszystko byo zrobione poprawnie. Ty jeste

odpowiedzialny. To wana nauka yciowa.

Nauczysz si take, jak dzieli problemy czy plany na mniejsze, atwiejsze do

realizacji dziaania. Niezalenie od tego, jak wielki jest problem czy plan, skada sion z wielu mniejszych czci. Im lepiej je zrozumiesz, tym lepiej pojmiesz cao.

Pracujc z komputerem bdziesz szed krok za krokiem, przybliajc si coraz

bardziej do rozwizania.

Nauczysz si ujmowa problem jako szereg maych krokw, lub odrbnych czci.

Wielu ludzi po prostu zaamuje rce, kiedy widz co skomplikowanego. Mwi, e

temu nie podoaj i rezygnuj. Praca przy komputerze pomoe ci unikn poczucia

bezsilnoci. Krok za krokiem, w miar nabywania umiejtnoci tworzenia programu

dla twojego komputera, bdziesz posugiwa si umysem w sposb logiczny, co

pomoe ci zrozumie take bardzo wiele innych rzeczy. Niektrzy mwi, e

komputery nigdy nie pomog ci zrozumie twoich problemw osobistych, muzyki,

wierszy, czy mioci. Ale nawet w tych sprawach praca z komputerem moe pomc

ci zdoby poczucie, e take o problemach osobistych mona myle przy uyciu

metody maych krokw. Nie znaczy to wcale, e nie s wane rozbyski

zrozumienia, ktre nazywamy intuicj. Przeciwnie. Nawet wwczas, kiedy bdziesz

programowa komputer lub uywa go do przechowywania rnych informacji, czy

jeszcze do innych celw, wiele razy zdarzy si, e nage olnienie, rozbysk intuicji.,

zdziaaj wicej ni godziny uporczywego mylenia. Intuicja to co, czego

komputery jak dotd nie maj. Moe take okaza si, e twj komputer potrafi ci

pomc w tworzeniu rysunkw, a nawet muzyki. Przed tob i twoim komputerem

otworzy si nieograniczony wiat twrczych moliwoci. Komputer jako edytortekstw pomoe ci w zdobyciu umiejtnoci, ktrej nie ma dzi wielu modych ludzi.

Chodzi o pisanie jasnych i prostych zda. Bardzo czsto umiejtno ta decyduje o

sukcesie lub niepowodzeniu jakiego planu czy przedsiwzicia. Moe od tego

zalee nawet to, jak sobie poradzisz w yciu i co bdziesz mg zdziaa. Im jeste

modszy, tym jest to waniejsze. Ze wzgldu na twj wiek, starszym trudno bdzie

traktowa ci powanie. Jeli nie bdziesz potrafi przedstawi im jasno, co chcesz

robi lub jakiej pomocy potrzebujesz, nie zajdziesz zbyt daleko. A przecie stanie w


42/147

42

miejscu i mamrotanie na nikim nie zrobi wraenia. Kiedy piszesz co na komputerze,

nawet jeli jest to prywatna notatka suca ucileniu twoich myli, moesz wiele

razy zmienia j duo atwiej ni przy pisaniu dugopisem, czy na maszynie do

pisania. Moesz poprawia j a stanie si cakowicie jasna. Jasne mylenie to bardzowana rzecz. Ale pamitaj. Komputer to tylko narzdzie. Najwaniejsza jest osoba,

ktra si nim posuguje i jej umys.

Moesz napotka pewien problem - chyba e twoi rodzice ju uywaj i lubi

komputery. Ot niektrzy spord starszych wszystkie swoje wiadomoci o

komputerach czerpi z programw telewizyjnych i filmw, gdzie pokazuje si

komputery jako tajemnicze urzdzenia o wasnych umysach. Mog zatem sdzi, e

samo posiadanie w domu komputera rozwie wszystkie problemy. Bywaj wic

nieraz rozczarowani, kiedy ju go kupi.

Wkrtce przekonuj si, e jest to wprawdzie niezwyke urzdzenie, ale myle

musz wci ludzie. Czasami ich to zniechca i nabieraj prawdziwego wstrtu do

komputerw. Jeli tak jest w przypadku twoich rodzicw, musisz by cierpliwy,

wyjania im spraw najlepiej jak potrafisz i pomaga im zrozumie, e komputer to

potne narzdzie i e masz autentyczne i suszne racje, eby mie co takiego.

Moe si zdarzy wrcz przeciwnie, kiedy w domu ju jest komputer, ale uywa si

go gwnie do gier. By moe wtedy rwnie bdziesz musia usilnie stara si o

wasny komputer dla twoich planw zwizanych z prowadzeniem biznesu. Kiedy

bdziesz rozglda si za oprogramowaniem do swojego komputera, z gotowymi

programami, ktre pozwol ci zaoy baz danych dla przechowywania informacji

o rnych rzeczach lub system obliczania pozwalajcy na zapis kosztw i zyskw,

przejrzyj koniecznie wiele specjalistycznych czasopism. Porozmawiaj potem zludmi ze sklepw z komputerami lub z innych firm. Jeli to moliwe, musisz

zdoby program, ktry bdzie dokadnie odpowiada twoim potrzebom. Trudniej

bdzie dziewcztom. Na og nie zachca si ich, tak jak chopcw, do uywania

komputera.

Jednym z powodw jest to, e wiele dzieci - zaczyna interesowa si komputerami

poprzez gry. Duo z nich przeznaczonych jest wyranie dla chopcw. Znaczy to po

prostu, e dziewczta musz by bardziej wytrwae, jeli chc wykorzysta to


43/147

43

wspaniae urzdzenie. Dla wszystkich jednak najwaniejsz spraw jest

zastanowienie si nad tym, jak zdoby wasny komputer. Niezalenie od tego, czy

bdziesz uywa go do prowadzenia interesw czy nie, okae si on prawdziwie

przydatny we wszelkich twoich zainteresowaniach.Powiniene powanie pomyle o przeznaczeniu pewnej czci twoich zarobkw, z

jakiej pracy, ktr mgby wykonywa, na zakup wasnego komputera. Jaki on ma

by? Musisz sam zdecydowa. Ale mona powiedzie, e waciwie nie ma czego

takiego jak zy komputer. Niektre s powolne, inne maj ograniczon pojemno

pamici, ale wszystkie mog ci bardzo pomc. Mog pomc ci w wielu rzeczach,

ktrych nie daby rady zrobi bez nich. A wszystkie pomog ci dokadniej myle.

Znany miesicznik Family Computing (adres: 730 Broadway, New York, NY 10003)

wybra ostatnio "komputerow rodzin roku", na ktrej przykadzie wida, jakie

korzyci z pracy na komputerze moe odnie caa rodzina. Zdobywcami gwnej

nagrody zostali Bernard i Glenda Ofstehage oraz ich dzieci: Steven, Daniel, James,

Peter i Andrew. Mieszkaj na farmie w Elk Point w stanie Poudniowa Dakota.

Matka zgosia ich do konkursu wyjaniajc w licie, dlaczego mog ubiega si o t

nagrod. Dzieci uywaj komputera ze wszystkimi rodzajami programw

edukacyjnych, do matematyki, wymowy i czytania. James jest teraz w pierwszej

klasie i, jak pisze mama, "korzysta z komputera chyba wicej ni ktokolwiek z nas". W

zeszym roku James cierpia na zaburzenia suchu i mama wymylia gry i inne

zabawy na komputerze uczce chopca kolorw, liczb, liter i czytania. Dziki temu

nic nie straci do swych kolegw z przedszkola. Teraz ze suchem jest ju wszystko w

porzdku, ale pewnoci nabra dziki posugiwaniu si komputerem. (Dzieci

niepenosprawne mog wiele skorzysta z pomocy komputera). Tata uywakomputera do prowadzenia zapisu finansw gospodarstwa. "Dziki odpowiedniemu

programowi mona atwo przedstawi plany i coroczny bilans gospodarstwa ", powiedzia.

Mama uywa komputera przy prowadzeniu sprzeday kurczakw i jajek.

"Dowiadczenia z komputerem pozwal

Documents

kapitalizm dla dzieci