Karadeniz Bölgesinde yapımı planlanan Hidroelektrik santrallere dair Eleştirilerimiz ve Görüşlerimiz

8/14/2019 Karadeniz Blgesinde yapm planlanan Hidroelektrik santrallere dair Eletirilerimiz ve Grlerimiz

1/8

Karadeniz Blgesinde yapm planlanan Hidroelektrik santrallere dair Eletirilerimiz veGrlerimiz.

1-ncelikle belirtmek gerekir ki, santralin reglatr noktasndan mansaba ekolojik yaamsuyu olarak braklmas nerilen su miktarlar son derece yetersizdir. ed Ynetmeliinin2008 yl Temmuz ayndaki deiikliinden nce 10 MW kurulu gte planlanan hidroelektriksantrallerin ekolojik yaam suyu DS tarafndan belirlenmitir. DS projelerde ekolojik yaamsuyunun yeterliliini deil ama en ok elektrik retme iin santralin ne kadar suya ihtiyacolduundan hareketle su miktarlarn saptamtr. Bu sebeple DS tarafndan edYnetmelii gereince kurulu gcne gre ed ynetmeliinden muaf tutulan hidroelektriksantrallerine ilikin belirlenen su miktarlar nedeni ile (30lt-50lt/sn gibi) talk kayalk vahidere yataklarnda dere yata adeta susuz kalacaktr. Dere yataklarnn dikdrtgen kesiteklinde olmad dikkate alnmaldr.

Her bir dere yatanda en az 15-20 cm derinlikte bir su kesitinin dere yatann tamamndavar olmas gerekir. Dnyada uygulanan ve doal ekolojik yaamn hangi miktar suda orta-iyiekilde devam edeceine dair tm yaklam ve yntemlerde kabul edilen dere yatann

tmnn su altnda kalaca bir miktar suyun yataa braklmasdr.

Karadenizdeki derelerde dere yataklarnn orta noktas en kayalk olan blm olup,DSninnerdii su miktarlar bu talk kayalk yatan en derin noktasndan akacandangrlmeyecektir. Dier yandan balklarn yumurtlama alanlar derelerin kenarlarndaki kumlukakllk alan olup,bu alanlarn su altnda kalmamas halinde ksa bir sre iinde balkpopulasyonu bu derelerde ya kalkacak ya da son derece azalacaktr.

Bu sebeple ncelikle 2008 Temmuz ayndan nce yani ed Ynetmelii ile kurulu gc 0,5MW ve zeri olanlarn ed Ynetmeliine tabi tutulduu ynetmelik deiikliinden nce DStarafndan belirlenen ekolojik yaam suyu debileri tmden gzden geirilmelidir.

Dier yandan Karadenizde atmz tm davalarda ,her platformda; yakn tehlike nedeni ileevre ve Orman Bakanlnn ilkesiz bir yaklamla su miktarlarn belirlemesi,yada DSninbelirledii yetersiz ekolojik yaam suyu miktarlar nedeni ile tarafmzdan ucuz,hzl ve masaba bir teknik olan,dnyada da yaygn kullanm alan olan Tennant (Montana)Yntemi ile suhaklar hesap edilsin,hi deilse belirlenen su miktarnn bir standard olsun talebimiz,2008ylndan bu yana evre ve Orman bakanlnca kabul grm gzkmektedir. Ancakbakanlk halen Tennant yntemini uygulayarak ekolojik yaam suyunu tespit ettiini bildirdiitm projelerde yllk ortalama debinin %10nu civarndaki bir miktar, can suyu(ekolojik yaamsuyu) olarak belirleme eilimine girmitir. Oysa bakanlnda da benimsediini bildirdiiTennant Yntemi ekolojik yaam suyu olarak %10 ve aasn hibir zaman nermez.%10gibi oran bu yntemde kt-ok kt ekolojik snf temsil eder ve bu miktar suda canl yaam

ok ksa sreli devam eder,denir. Bu ynteme gre yl su yl olarak iki ksma ayrlr. Suyunok olduu dnemde yllk ortalama debinin %40 orta-iyi ekosistem snfn,suyun az olduukurak dnemlerde ise yllk ortalama debinin %30u orta-iyi ekosistem dnemini ifadeeder,denir.Oysa bakanlk metodun nermesini yaz ve k %10 civarnda almakta olup,bumetodun uygulanmad ilk dnemlerdeki uygulamalarndan olan rnein Cevizlik Hesuygulamasnda yllk ortalama debisi 28 m3/sn olan yidereden ortalama 300 lt/sn suyunekolojik yaamn devam iin yeterli olabileceine karar vermitir ki bu oran yllk ortalamadebinin %1 gibi bir oranna isabet etmitir.Alan dava neticesinde 2800 lt/sn, yani yllkortalama debinin halen yetersiz de olsa %10u gibi bir orana kartlmsa bu sivil toplumunhukuki mcadelesi nedeni iledir. evre ve Orman Bakanl en bandan beri konuyaduyarsz kalm, kendisinin belirledii can suyu yada ekolojik yaam suyumiktarlarnda,ekolojik yaam deil ama santralin fizibilite raporlarna gre retmeyi

planlad elektriin retilmesine yetecek suyu brakmay uygulamasna esas almtr. ed


2/8

srecinden nce hazrlanan fizibilite raporlarna gre hazrlanan ed raporlarnn eletirisiniise aada daha ayrntl olarak ele alacaz.

Ancak Cevizlik Hes rnei iin bir hesaplama yaparak,hem elektrik retmenin hem de dereekosisteminin mkemmel bir ekilde devamnn ne ekilde salanabileceini de gstermekistiyoruz.

Cevizlik Hes reglatr noktasnda yani su ylnn sulak dnemi olan Nisan mays Haziran vetemmuz aylarnda yiderenin debisi ortalama 100m3/sn civarna kmaktadr. Bu 4 ay santraltam kapasite ile alsa; (Bununla beraber Cevizlik hesin tnel kapasitesi 50m3/sn tamakapasiteli olarak planlanmtr.)

N=Y.Q.Hm.Sabit say/102=Yani=N=1000x50x230x0.9/102=103.500kw/h, yani bir saatleretilebilecek elektik.

24 saatte; 103.500x24=2.500.000kw

30 gnde; 2.500.000x30=75.000.000kw

4ayda ; 75.000.000kwx4=300.000.000kw,yani 300 milyon kilowatt enerji retilebilir.Yani sadece 4 ayda 300milyon kw saat elektrik retilmesi mmkndndr.

Cevizlik santralinde ekosistemin devam iin 4m3/sn su dere yatana braklrsa;

N=Y.Q.Hm.Sabit say/102=1000x4x230x0.9/102=8680 kilowatt/saat,

24 saattle, 8680x24=208.320 kw,

Bir ayda, 208.320x30=6.240.000kwtr.

Yln 8 ay 4 m3/sn su dere yatana braklrsa;(geri kalan 4 ay zaten derenin takn olduudnemdir ve derenin debisi 100m3/sn civarlarna kmaktadr)

6.240.000kwx8=49.920.000kw yani 50 milyon kilowatt daha az enerji retecei anlamnagelir.

Yani yatmc sadece 4 ayda(takn debi dnemi) planlad retiminin %75nigerekletirebilmekte,geri kalan %25lik retim iin ise tm derenin sularn kullanmakistemektedir.Yllk 400 milyon kilowatt deil de 350 milyon kw elektrik retmeye raz

gelinmemektedir. Yatrmc 50 milyon kw saatten feragat etmemekte,ilgili kurumlar bu miktarelektrikten feragat etmemekte ama buna karlk tm vadileri gzden karmakta her hangibir beis grmemektedir. Bunun anlam bu vadilerin gerek firmalarn gznde,gerek ilgilikurumlarn gznde 50 milyon kw saatlik bir kayp kadar bile deerli olmaddr. Buvadilerde yaayan insanlardan buna ramen yatrm adna fedakarlk beklenmektedir. Buvadilerin insanlar hidroelektrik santrallerine deil ama yaam alanlarnn smrlmesinekardrlar. Bu durumda sivil toplum rgtleri planlanan tm santrallere kar yarg yolunagitmekten baka are bulamamaktadr.

Daha da kts, yarg sreci bir ekilde sona erdikten sonra vatanda ile yatrmc 49 ylboyunca kar karya kalacaktr. Bunun sorumluluu, vebali ise Karadeniz halknn hakl vemeru taleplerini bir trl grmek istemeyen ilgili bakanlk ile kamu kurum ve kurulularna ait

olacaktr. Suyun ne olduunu,boa da akmadn,suyun bitmesi halinde belki Trkn deil


3/8

ama bu vadilerin biteceini bu halk gayet iyi bilmektedir.Can suyu miktarlar ynnden durumbudur.

2-10MW ile 50 MW aras olarak belirlenen ve 2003-2008 Temmuz ay arasnda geerli olaned Ynetmeliinde seme eleme kriterleri ek II listesine tabi olan projelerin hementamamnda hazrlanan proje tantm dosyalarnda evre ve Orman Bakanl, DSninbelirledii su miktarlarn aynen kabul ettiini bildirerek ed gerekli deildir kararlarvermitir.

Yani 10-50 MW kurulu gteki hidroelektrik santrallerinin ed gerekli deildir kararverilenlerinde; ekolojik yaam suyunun ne kadar olacan yine DS belirlemitir. DSninkurulu ve grevlerine dair tekilat kanunda DSnin doal ekolojik yaamn devamnkorumak, gelitirmek gibi bir grevinin olmad deerlendirildiinde, bu kurum tarafndanbelirlenen ekolojik yaam suyu miktarlarnn ekolojik amaca hizmet etmeyeceinin dikkatealnmas gerekir. DS de eitli yazlarnda kurumlarnn evre koruma gibi bir greviolmadn rnein Manyas Ku Glnde yrtt bir sulama projesi nedeni ile kularnreme-yaama alanlarn su altnda brakt eletirilerine karn cevap olarak vermitir.

3-10 MW-50 MW aras kurulu gteki bir hidroelektrik santralin projesi ile 51 MW kurulugteki bir hidroelektrik santralin projesi arasnda evreye verilebilecek zararlar asndanher hangi bir fark yoktur. 50 MW ve alt kurulu gteki hidroelektrik santrallerinin hementamamna ed gerekli deildir karar verilerek son derece yetersiz proje tantm dosyas ileyetinilmesi,buna karlk 50 MW ve st nehir tipi hesler iin ed raporu hazrlatlmasuygulamada anlalr bir durum deildir. 2003 tarihli ynetmelik dneminde 9 MW iin edYnetmeliinden muafiyet verilmesi ile 11 MW iin ed ynetmeliine tabi olma durumu daayn ekilde anlalr deildir.

nk tm nehir tipi hidroelektrik santrallerinde projeler bir birinin ayndr. Kurulu gcn azyada ok olmas, projenin evreye daha az yada daha ok zarar verdii anlamnagelmemektedir. Kurulu g,proje debisi ile denge bacas arasndaki ykseklik fark ile ilgilidir.

Yani ister kurulu gc az, ister ok olsun hemen her nehir tipi hes projesinde, derelerin suyuyamalarda belli bir mesafe ister kanall,ister tnelli,ister kapal boru sistemli tanmaktadr.Suyun yamalarda tanmas iin orman kesilmesi,patlatma yaplmas,hafriyatkartlmas,yol yaplmas gereklidir.Yani 51 MW yada 10 MW yada 8 MW hatta 3 MW kurulugteki bir hidroelektrik santralin evreye verecei zarar asndan bir fark yoktur.nkevresel zararlar zaten ncelikle yatan yeterli su ile beslenmemesi,yamalarda yeniyollar,tneller,kanallar almas ve kan hafriyat nedeni ile ve bu faaliyetlerin yrtmsrasnda tercih edilen inaat teknii nedeni ile olumaktadr.

Dolays ile kurulu gce gre projelerin tasnif edilmesi ve buna gre seme eleme kriterlerineya da dorudan ed raporuna tabi olmas uygulamasndan vazgeilmelidir.

Teorik olarak evre ve Orman Bakanl her bir projeyi ayr ayr deerlendiriyoruz diyorsa dauygulamada yerel halkn da u yada bu sebeple tepki gstermemesi durumunda, kurulugcne gre pek ok projede ed gerekli deildir karar verilmekte, bu durumdaproje,teoride dahi olsa daha ayrntl ve daha kapsaml olan ed raporlarnn kapsamdnda tutulmakta,bunun neticesi olarak da uygulama safhas yatrmc asndan daha dakeyfi bir ekilde srdrlmektedir. Buna en gzel rnek ayeli Uzundere I-II hesler ,Murgulprojeleridir.

Bu tr projelerin kurulu gcne baklarak ed ynetmeliinin seme eleme kriterlerine tabi

tutulmas uygulamasndan ivedilikle vazgeilmelidir. Tm nehir tipi hidroelektrik santraller iined raporu istenmelidir.


4/8

4-1993 ylndan bu yana ed Ynetmeliklerinin en deimez maddesi olan 6.maddesi ise neDS tarafndan,ne EPDK tarafndan dikkate alnmaktadr. Bu durumun anlalr baz sebepleriolsa da uygulamada yle bir sorun ortaya kmaktadr:

ed Ynetmeliine tabi bir proje nce DSnin,EEnin kontolnden gemekte ve hazrlananfizibilite raporlar uygun bulunursa DS tarafndan ncelikle su kullanm hakk anlamastesis edilmekte ,akabinde EPDK tarafndan elektrik retim lisans verilmekte,en sonunda daevre ve Orman Bakanlnca ed sreci yrtlmektedir. Bu ileyi ed Ynetmeliinin6.maddesine aykr olduu gibi ed Felsefesine de aykrdr.

Ynetmeliin 6.maddesi gerei faaliyet ynetmelie tabi ise ed sreci en nceyrtlmelidir. ed sreci bamsz olmas gerektii gibi,gerektiinde evreye daha azverecei kabul edilen proje deiikliklerini de yapabilecek bir hareket alanna sahipolmaldr.Ama uygulamada projenin gerek duyduu mhendislik almas ile hazrlananfizibilite raporuna gre projeler DSce uygun bulunup gerekli idari ilem yada szlemelertesis edilmekte,EPDK srecinde de ayn fizibilite raporunun teorik kabul ile lisanslamayaplmaktadr. Bu durumda evre ve Orman Bakanlnn ilettii ed sreci, ilgili inaat

mhendislerinin, ilgili elektrik yada jeoloji mhendislerinin hazrlad fizibilite raporlarna tabiolmaktadr.

Bakanln ed serbestisi teoride olsa da uygulamada evresel zarar nedeni ile projedeiliini nermesi ya da yer seimini deitirmesi olanaklarn ortadan kaldrmaktadr. edsrecine kadar ciddi almalar ve maddi klfete katlanm olan yatrmc su kullanm hakkanlamasn imzalam, EPDKdan elektrik retim lisansn alm ama ed srecinde yenidenen baa dnme gibi bir durumla karlam olacaktr. zel hukuk asndan da eitli zarargiderim olanaklarna sahip olan ilgili yatmclarn urad ya da urayaca zararlargndeme gelebilecektir.

Bu sebeple ed Ynetmeliine tabi tm projelerin ncelikle ed srecini tamamlamasnnsalanaca bir mevzuat deiiklii ya da uygulamasna geilmelidir. DS ve EPDKnn edsrecinden nce yatmcya kazanlm hak anlamnda her hangi bir idari ilem tesisetmemesini ngren bir dzenlemeye ihtiya vardr. ed srecinin zgr,bamsz ve srekliolarak ilemesi temin edilmelidir.ed sreci, ilgili projeye dair mhendislik almasnntasdik makam olmaktan karlmaldr.

5-ed sreci, Dou Karadenizde incelediimiz hibir projede salkl bir ekilde ilememitir.Tm ed raporlar ya da Proje tantm Dosyalar birbirinin ayn ekilde hazrlanmaktadr.Konunun uzman olan ed raporu hazrlayclarnn hazrlad raporlar,bizce bakanlktayeterli titizlikle ve yeterli uzmanla karlanmamaktadr. ed raporunu hazrlayan uzmanlarnakademik kariyerine denk uzmanlarn bakanlkta istihdam edilmesi gerekir. ed raporunu

hazrlayann profesr dzeyindeki akademik titrine karlk lisans dzeyinde bakanlktaistihdam edilen uzmann ed raporunu eletirmesi,ve kar argman gelitirmesi ou zamanmmkn olmasa gerekir. Dolays ile ed yapclarn bakanlkta izlenimimiz odur ki ciddi biretkileri vardr, ve buna karlk sivil toplum temsilcilerinin bakanlktaki srelere etkili birekilde katlmlar mmkn olamamaktadr.

Sivil toplum temsilcilerinin, bamsz bir uzmanlar heyetinin de ed srecinde bakanlktahazr olabilmelerinin salanaca bir mevzuat deiikliine ihtiya vardr.

6-Bakanlktaki ed sreleri en bandan eksik balamaktadr. ed sreci bir bavurudosyas ile balamakta,bavuru dosyas ile halkn bilgilendirme toplantsnaklmakta,halkn bilgilendirilmesi henz ed raporu hazr olmadndan mmkn

olamamaktadr. Sivil Toplum temsilcilerinin, halkn, bilgilenmek amac ile sorduu sorulara,henz ed raporu hazr olmadndan, bavuru dosyas ile halkn bilgilendirilmesine


5/8

gidildiinden cevap verilmemekte,halkn bilgilendirilmesine dair yaplan toplantlardan hibiryarar elde edilemedii gibi bu durum daha en bata halkta gvensizlik olumasna nedenolmaktadr. Dier yandan halkn bilgilendirme srecinde toplant tutana hemen her zamaneksik tutulmakta, eitli tartmalar,ve sorulan sorular tutanaa doru bir ekildeyanstlmamakta,tutanan sureti de srarl talep olmadnda sivil toplum temsilcilerineverilmemekte,hatta tutanak toplant sonrasnda Valiliklerde tutulmaktadr.

7-Elektrik Piyasas Dzenleme kanununun(4628 sayl yasa) 3.maddesi dikkate alnmadanEPDK tarafndan ilem yaplmaktadr. Kanunun 3.maddesiPiyasa faaliyetleri ile itigal edecektzel kiiler, faaliyetlerine balamadan nce, her faaliyet iin ve sz konusu faaliyetlerin birden fazlatesiste yrtlecek olmas halinde, her tesis iin ayr ayr lisans almak zorundadr. emredicidzenlemesi olmasna ramen ayn dere zerinde birden fazla tesis ile faaliyette bulunacak olanyatrmcya tek bir lisans vermektedir.(rnein Cneyt-1-2-3-4 hesler,Sarn 1-2 hesler,Rzgarl 1-2hesler)

Her bir tesiste yrtlecek faaliyet nedeni ile ayr lisanslama ve yine her bir santral iin ayr ayr vefakat bir tek ed raporunda btncl olarak evresel deerlendirme yaplmaldr. Uygulamada her birsantralin evreye olas zararlar deil ama bir btn olarak projenin kendisi ed srecine tabitutulmaktadr.Bu durumda pek ok evresel deerlendirme unsuru gzden kam olmaktadr.

8-zellikle Dou Karadeniz Blgesinde hemen her dere zerinde birden fazla(10 ve zerihatta,ikizderede imdilik 19 adet olduunu biliyoruz) hidroelektrik projesi olduu halde vadinin birbtn olarak planlanmamas dier byk ve ciddi bir eksikliktir.Uygulamada 50-60 km derinlii olanvadilerin kaynandan denize yakn kotlarna kadar pei sra onlarca hidroelektrik planland dikkatealnmamaktadr.

Gerek DSde gerek EPDK da Gerekse de evre ve Orman Bakanlnda hemen tmdeerlendirmeler o anda somut olarak var olan proje zerinden yaplmaktadr. Vadinin btnngrmeden ve vadininin btn iin ne gibi evresel zararlarn oluabilecei dikkate alnmadan her birprojenin tek tek deerlendirilmesi vadilerinin sonunu getirecektir. En yksek kotta olann kilometrelercesuyu yamatan tadktan sonra yataa verdii noktadan dierinin suyu alp yamalara tad ve buekilde kot farknn kalmad denize yakn alanlara kadar suyun yamalardan tand biruygulamann vadileri bandan sonuna tannmaz hale getireceinin grlmesi gereklidir. Bu sebeple

de her bir su kaynann, derenin btncl bir ekilde planlanarak,multidisipliner bir alma ile vadininkaynak deerlerinin bilinmesi ve buna gre planlanmas gerektii ok ak bir ihtiyatr.

Her bir projenin kendi snrlar dahilinde deerlendirme yapldnda az yada ok zararlarn toloreedilebilecei bilimsel olarak ortaya konsa bile vadinin btnndeki onlarca faaliyetin vadiyi ne ekildeetkileyebileceinin de ortaya konmas gerekir.

Bizim en bandan bu yana yaklammz btncl bir ekilde havza planlamasnn yaplmas,bunagre evre dzeni planlarnn yaplmas ve bundan sonra enerji yada dier sektrler asndan somutprojelerin kabul edilip deerlendirilmesi ynndedir. Btnn ne olacann grlmesi gerekir.

Her bir vadinin hangi sektr iin ne kadar bir yk kaldrabilecei, vadinin bir doal kaynak deeriolduu kabul edilerek bu gnn ve gelecek kuaklarn kalknmasn srdrebilecei bir temel planlamaesas alnmaldr.Mevcut uygulama ile Karadenizin tm vadileri enerji sektrne teslim edilmi olacagibi bu sektrdeki smr dzeyindeki uygulama nedeni ile de dier sektrlerin bu doal kaynaklardanyararlanmas mmkn olamayacaktr.

Tm dnyada hzla azalan kirletilmemi, bozulmam alanlar bu vadilerde halen varln korumaktaolduundan,ve bu hali ile bile ciddi bir planlama ile yz milyonlarca dolarlk turizm geliri eldeedilebilecek doal gzelliklere,peyzaj btnlne sahipken ve stelik de hizmet sektr arlkl olanturizm sektrnn gelimesi halinde on binlerce insann istihdam sorunu zlebilecekken,bunun gzard edilmesi ve aile irketlerinin kalknmasndan baka yreye bir faydas olmayan bu yaklam ciddibir kamu kayna israfdr.

Bu sebeple de tm projelerin olduu hali ile durdurulmas, yada yeni lisanlarn verilmemesi gibi biruygulama ile nce tm vadilerin btncl bir ekilde sivil toplum rgtlerinin de iinde olduu birsrete akademik almalar yardm ile btncl bir ekilde planlanmas, akabinde vadinin kaynakdeerinin dengeli bir ekilde sektrlere gre datlabilecei bir planlamaya acilen geilmelidir. Aksi

halde Karadeniz dnya gzeli vadilerini, ormanlarn,derelerini kaybetmi olacaktr. Deil Trkiyedednyada benzerlerinin kalmad muhteem bir doal kaynan batan sona hidroelektrik santrallerledoldurulmasnn mutlaka nne geilmelidir.


6/8

evre ve orman Bakanlnn kurulu ve Tekilat Yasasnn 9/k maddesi ve dier ilgili maddelerindesz edilen havza planlamalar yaplmadan,su kaynaklarn oluturan bu vadilerin planszca yatmlaraalmas engellenmelidir.

Bu anlamda yasal altlk oluturabilecek Avrupa Su ereve Direktifi,Stratejik ed ynetmelii gibimevzuatlarn acilen oluturulmas gereklidir.

9-Hidroelektrik santrallerin projelerinin evre ve Orman Bakanlnda ed srecinden geirilmesisrasnda sz konusu hidroelektrik santrallerinin kurulmasndan sonra ulusal ebekeye balanacakelektrik iletim hatlarnn bir baka proje konusu yaplmas da ed srecinin ciddiyetsizliinigstermektedir.

Yatrmc firma ed olumlu yada ed gerekli deildir karar ile proje gereince santralinikurduunda,retecei elektrii ulusal ebekeye aktarmak zorunda kalacaktr.Ancak ed raporlarndaenerji iletim hatlar bulunmamaktadr.Sorulduunda ayr bir ed almas yaplacabildirilmektedir.Ayr bir ed almas yaplacana gre, evre Bakanlnn da sz konusu edsreci sonucunda ed olumsuz karar vermesi ihtimal dahilindedir.Gerekten rnein Karadenizblgesi iin derin ve dik yamalar nedeni ile enerji iletim hatlarnn vadinin srt boyunca tanmasgerekecektir.Bu durumda onlarca kilometre boyunca ormanlk alanda servis yollar almas ve yzbinlerce aa kesilmesi gndeme gelecektir.Bakanlk santralini yapan firmaya elektrik iletim hatt iined olumlu karar vermezse ne olacaktr? Bu durumda santral rettii elektrii ne ekildedeerlendirecektir. Yatrmc kendisine her hangi bir garanti sunulmadan neye gvenerek santraliniina etmektedir?

te bu uygulama dahi yatrmcnn kendini nasl gvende hissettiini gstermektedir. Ayn uygulamabakanln ed srecine nasl ciddiyetsiz yaklatn da gstermektedir.Hepimiz biliyoruz ki santralbittikten sonra,retilen elektrik ne pahasna olursa olsun bir ekilde ulusal ebekeye balanacaktr,vebakanlkta her zaman bu projelere ed gerekli deildir yada ed olumlu karar verecektir.Bu durumdaed felsefemizin ne anlama geldiinin sorgulanmas gerekir.Bu durumda ed srecine bakanln naslbaktnn da sorgulanmas gerekir.

ed sreci iinde sz konusu projeden kaynakl ve hemen her trl muhtemel etki ed kapsam iindedeerlendirilmelidir, bu kapsamda elektrik iletim hatlar da sz konusu santral projelerinin entegre birparasdr,ve santralin projesi ile birlikte ayn ed raporu iinde deerlendirilmelidir.

Gerekten evre koruma amac gdlyorsa ki ciddi olarak bu konuda tereddtlerimiz vardr,bir btnolarak projenin etkileri kapsaml bu ekilde incelenmeli, gerekten ie yarar zmlerretilmeli,gerekten halkn iinde olduu bir sre ile ed sreci devam ettirilmeli,halkn devletinegven duymas salanmaldr.Uygulamada bunlarn hi birisi yaplmamaktadr.ed olumlu kararverilen projelerin ne ekilde vadileri tahrip ettii her gn yrede grlmekte iken, evre ve OrmanBakanl her gn birbirinin ayns ed raporlarna ed olumlu kararlar yada ed gerekli deildirkararlar vermeye devam etmektedir.Gre gre,bile bile hatalar tekrarlanmaya devam etmektedir.

10-evre ve Orman Bakanlnn grevi evreyi korumak olmaldr. Sivil toplum rgtleri bakanlnevre koruma anlaynda yannda yer alabilmelidir. Ancak uygulamada evreyi korumayan ilemlereolur veren bakanlk sivil toplum kurulularnn atklar davalarda daval sfat ile temsil edilmektedir.evreyi bakanlk deil, sivil toplum kurulular korur olmutur.

evre ve Orman Bakanl, ne Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanldr,ne de Bayndrlk ve skan

Bakanldr.evre ve Orman Bakanl adnn tad misyonu yerine getirmelidir.Dier kurumlarn vebakanlklarn rettii projelerin tasdik makam olmamaldr,ancak bakanln uygulamalar maalesefbu ekilde alglanr olmutur.

11-evre kanununun kirleten der mantndan vazgeilmelidir. Yatrmc paras ne ise derimdiyememelidir. Bu anlayla vahi bir yatrm srecinin devam ettirilmesinden vazgeilmelidir.

Ne pahasna olursa olsun anlay lkemizin her tarafnda, tarm alanlarmz,sulakalanlarmz,meralarmz,ormanlarmz,vadilerimizi,neticede yaam alanlarmz yok etmektedir.

12-Hidroelektrik santral projeleri ile vadiler bandan sonuna kadar doldurulmamaldr.DouKarardeniz vadilerinin en derini 72 km ile kizdere vadisidir. Bu vadilerin su toplama havzalargenellikle 1500-3500 metre kotlar arasndadr. Bu vadilerde orman snr da 1800 metrelercivarndadr.1800 metreden sonra alpin ayrlar,meralar,yaylalar vardr.


7/8

Bu vadilerde kadimden beri yaayan insanlar vadilerde genel olarak 700-800 metre ykseklie kadarolan kesimlere youn olarak yerlemilerdir.Bu ykseklikten sonraki alanlarda yerleim yerleri azolduundan,her hangi bir bozulma,orman tahribat yada kirlilik bulunmamaktadr.

Bu durum dikkate alnarak 700-800 metre kotlarndan daha yukardaki kotlar iin mutlaka korumagereklidir. Karadeniz vadilerinin zgnl zaten bu kotlardan sonra balar. Bu sebeple 700-800metre kotlarndan daha yksek kotlara hidroelektrik santral projeleri yaplmamaldr. Onay verilmiprojeler mutlaka iptal edilmelidir.Karadenizde hesler nedeni ile halkn tepkileri dikkate alnacaksa,buykseklilerden daha st kesimlere planlanm tm hes projelerinin iptali salanmaldr. Karadenizvadilerinin zgn yapsnn korunabilmesi ancak bu ekilde mmkn olabilecektir.

13-Mevcut projelerde onlarca kilometre yol iyiletirmesi ya da yeni yol yaplmas gerektiindenbahsedilmekte ama yollara dair ayrntl bir proje ed raporlarnda bulunmamaktadr. Yol projeleri edraporunda bulunmal,evresel etkileri de ayn rapor iinde deerlendirilmelidir. Yol projesi olaraktarafmza haritalarda izilmi izgiler gsterilmemelidir. Yollar dozer operatrnn insiyatifinebraklmamaldr. Yollar da yolu ama teknii ile ina edilmeli, kan hafriyatlar aslayamalardan,evlerden dklmemelidir.Uygulamada yatrmclar,yol aarken kan hafriyat evlerdendkmekte,binlerce gen aa,orman alt bitki rts hafriyatlar altnda kalmakta,zamanla bu dkntmaddeler heyelanlara sebep olmakta,dier yandan her yamurda dik yamalardan derelere amurakna neden olunmaktadr.

14-Proje alannda 400-500 bin metrekp hafriyat kartlmakta,ed raporlarnda ise bu hafriyatlarn neekilde vadiden uzaklatrlacana dair ciddi elle tutulur her hangi bir neri getirilmemektedir.Hafriyatlardan szde yeni yol almalarnda dolgu yada mevcut yollarn iyiletirilmesindeyararlanlaca ifade edilmekte ise de,neticede dere yataklar ile dereyi takip eden yollarn arasnadepolanmakta,dere yataklar hafriyatlarla doldurulmaktadr.

15-Hafriyatlarn dere yataklarna depolanmas ile dere yataklar daraltlmakta,doal dere yatadaraltlarak,reglatrlerden mansaba braklacak ekolojik yaam suyunun dar alanda daha ok olarakgzkmesi gibi basit bir ama hedeflenmektedir.

Ancak dere yataklarnn doal hidrojeolojik ve hidromorfolojik yaplarnn bozulduuna kimse dikkatetmemektedir. Su kaynaklar ile bitkilerin su ekosistemi arasndaki al verii,yataklarn doldurulmasnedeni ile kesilmektedir.

Hafriyatlar iin en uygun zm vadi dna kartlmak olsa da,mmkn olmadnda mutlaka uygunbir alanda ve projesi ile depolanmasnn salanmas gerekir.

Uygun alanlar dere kenarlar olmad gibi,yatan oluturduu alivyonal dzlklerdedeildir.Karadeniz vadilerinde tek dzlk alanlar bu alivyonal dzlkler olup,bu alanlar da ortadankaldracak olan hafriyat depolamalar kabul edilemez.Hafriyatlar iin mutlaka baka alanlarbulunmaldr.ed Srecinin amac budur.zm retmelidir.Ancak zm akladmz gibi dereyataklar,yol kotlarnn ykseltilmesi,alivyonal dzlklere depolama deildir.

16-Dier yandan ekolojik yaam suyunun yetersizlii nedeni ile vadi taban civarndaki sucul bitkiler vedereden kaynaklanan buharlama yada esinti nedeni ile gelien florik yap ed raporlarnda dikkatealnmamaktadr.Ekosistemin btnln kracak uygulamalardan vazgeilmelidir.

17-Reglatr yaplar ile derive edilen sular ak yada kapal kanallara,yada tnellere kapal boru

sistemlerine ynlendirilmektedir.Sz konusu kanal yada tnellerin almas srasnda reglatryaplarnn bulunaca dere yata tabannda,yzde yetmi eimli yamalarda yz binlerce kilo dinamitkullanm gerekmekte olup,her bir dinamit atm nedeni ile sarp yamalarda kyler srekli deprem hissiyaamaktadr.Dinamit atmlarndan sonra doal gibi grnen ok sayda heyelanlar vadilerdegrlmeye balanmtr.

18-Alan kanal ya da tnel boyunca servis yollar da ina edildiinden yaban hayatn doal yaamalanlar da srekli bir ekilde paralanmaktadr. evre ve Orman Bakanl vahi yaam alanlarnnsz konusu projelerle tahrip edildii iddiamza, gerek Merkez Av Komisyonu kararlar ile gerek uluslararas bir szleme olan Bern Szlemesi gerei ay, kurt, akal ve Ceylanlarn ve dier korumaaltndaki trlerin kendilerini gvende hissedecei alanlara g edeceini syleyerek cevapvermektedir.

Vahi yaam bu lkenin zenginliidir. Yaam alanlarnn tahrip edilmemesi gerekir. G edecekleri ve

kendilerini gvende hissedecekleri hibir vadi yoktur ki o vadide hes planlanmam olsun. Hangivadiye g etseler kaynandan denize kadar hidroelektrik santraller,devasa ta ocaklar ile vadilertehlike altndadr.


8/8

19-Derelerin girileri kum ve mcr ocaklar ile doldurulmutur. evre ve Orman Bakanl budurumdan bizzat sorumluluk duymas gerekirken, santralleri savunmaya kalktnda zatenderenin girii kum akl ocaklar ile bozulmutur, gibi bir yaklamla cevap retmektedir.Yanl yanl ile savunma anlayndan idare vazgemelidir.

20-Tennant Yntemi ne ise, ve ne neriyor ise buna gre su haklar belirlenmelidir.%10

Tennant Ynteminde nerilmemektedir. Kurak dnemde %30,sulak dnemde %40 gibi biryllk ortalama debiye gre bir oran ekolojik yaam suyu olarak belirlenmelidir. Esasndaekosistem asndan en arzu edilen yntem IFIM yntemidir.Ancak uzun vadeli almayaplmasn gerektirmesi ve pahal bir yntem olmas nedeni ile ve sorunun aciliyeti nedeniile tarafmzdan nerilmemitir.

21-ed sreci bakanlka etkin bir ekilde denetlenmelidir. Bakanlk,ed Olumlu karar yadaed gerekli deildir karar verip, ikayetleri beklememelidir. Halkn pek ou mevzuattanhabersizdir, ve nereye kime, ne ekilde bavuracan bilememektedir.Her bir yatrmsreci,ve yatrmcnn etkin bir ekilde denetlenmesi salanmaldr. Para cezalar yetersizolup, tahrip edilen evrenin eski hale getirilmesi aksi halde bedelinin alnp, faaliyetten mengibi kesinlik tayan bir uygulamaya geilmelidir.

22-Projeye uygun olarak ina aamasnda yada faaliyet srasnda evreye verilen zararlarnmutlaka etkin bir ekilde rehabilite edilmesinin salanmas gerekmektedir. Eski halinedndrlebilecek bir yaklam esas benimsenmelidir. Szde rehabilite projelerinin hi birininKaradenizde uygulamaya konulduuna tank olunulmamtr. Yatmc kirletip,ykp,parasnkazanp gitmitir. Halen devasa ta ocaklar btn irkinlik ve gvenlik tehdidi ile tmvadilerde beklemektedir.

23-Her bir projenin fayda maliyet analizleri, sz konusu projeler nedeni ile yklenilen sosyalmaliyetleri de iermelidir.Dier yandan gelecee dnk sektrel tahminlere gre de faydamaliyet analizlerinin yaplmas gerekir.

24-letme aamasnda taahht edilen ve yataa salnacak ekolojik yaam suyu debilerimutlaka anlk olarak internete aktarlmal, bu ekilde denetimi salanmaldr.

25-ed raporlarnda soyut deil,somut olarak hangi yolun nerden geecei,hangi niteninnerde olaca,hangi nitenin ne ekilde ina edilecei,gibi projeye dair her trl faaliyethakknda ayrntl bilgiler verilmeli, ve yatrmcdan net taahhtler alnmaldr.

26-ed raporlarnda,u konuda u ynetmelie tabi olunaca gibi ibareler deil,ynetmeliinhangi maddesine gre ne gibi ilemlerin yaplacann yazlmas ve taahht edilmesigereklidir.

27-Dier yandan ed raporlarnda dier ilgili mevzuat gereince ilgili kurumlardan alnacakizin ve ruhsatlardan bahsedilmekte, ancak bu izin ve ruhsatlarn neler olduu,EPDK,DS veevre ve Orman bakanl dnda hangi kurum ve kurululardan, hangi izin ve ruhsatlarnalnaca bildirilmemektedir. Bu konu ile ilgili sorduumuz bilgi edinmelere dahi idare cevap

verememitir. darenin kendisi dahi bilinen kurum dnda(DS,EPDK OB) hangi izin veruhsatlarn alnmas gerektiini bilmemektedir. ed raporlarnn effafl ve yatrmcnndenetlenebilmesi asndan hangi kurumdan hangi izinlerin alnmas gerektiinin aklklaed raporlarnda bildirilmesi gerekir.

Sayglarmzla bilgi edinmenizi rica ederiz.

Av.Yakup ekip Okumuolu

Documents

Karadeniz Bölgesinde yapımı planlanan Hidroelektrik santrallere dair Eleştirilerimiz ve Görüşlerimiz