Karayolu Geometrik Standartlar 2006

ii

1. NSZ Karayollar Geometrik Standartlar na ait almalar 1960l yllarda balam

olup Bro ve Arazi leri iin Tip ve Tablolar hazrlanarak uzun yllar proje

almalarnda kullanlmtr. Daha sonraki yllarda gelien bilim ve teknolojiye uygun

yeni standartlarn hazrlanmas iin kurulan Komisyon, 1983 ylnda Karayollar

Geometrik Standartlar, Kent D ki eritli Yollar S1 Tablosu nu hazrlamtr. 2000li

yllara gelindiinde ise Karayollar Genel Mdrlnn politikalarna uygun daha

kapsaml bir alma yaplmas gerei duyulmutur. Bu amala Haziran 2004te

oluturulan Komisyon, 2005 ylnda almalarn tamamlayarak Karayollar Tasarm El

Kitabn hazrlamtr.

Yol kullanclar ve tat teknolojisindeki gelimeler, trafik hacmi, corafya ve

toporafyadaki deikenlik ve dier faktrler karayolu tasarmnn standartlamasn

zorlatrmaktadr. Hazrlanan El Kitabnda gnmzn ulam ihtiyalarna uygun

karayolu sisteminin gelitirilmesi; ncelikli olarak amalanmtr.

Karayollar Tasarm El Kitab ders kitab niteliinde deildir. Kitapta yer alan

hususlar gerekli durumlarda deitirilebilir. El kitab, ders kitaplarnda yer almayan proje

tekniklerinin yannda, grafik ve tablolar da iermektedir. Bu bilgilerle, arazi ve broda

ortaya kabilecek problemlere ksa srede zm retilmesi amalanmtr.

Giri ve Karayolu Geometrik Tasarm lkeleri, Kavak Tasarm, Drenaj

Tasarm ve Yol Gvenlik Elemanlarnn Tasarm bal altnda drt alt komisyon

tarafndan hazrlanarak, Teknik niversitelerin ve ilgili sektr temsilcilerinin grlerine

de sunulan El Kitabnn, gelecek yllarda; ehir Geileri, Trafik, Kpr, Tnel ve styap

konularna ait tasarm bilgilerini de kapsayacak ekilde gelitirilmesi ve geniletilmesinin

faydal olaca dnlmektedir.

Karayolu Tasarm El Kitab nn hazrlanmasnda emei geen tm komisyon

yelerine teekkr eder, tasarm kitabnn kuruluumuza hayrl olmasn ve baar ile

uygulanmasn temenni ederim.

01/12/2005

M. Cahit TURHAN

Genel Mdr v.

iii

KARAYOLU TASARIM EL KTABI TEKNK KOMSYON YELER

1. Tasarm kriterleri, Karayolu geometrik elemanlarnn tasarm, Enkesit elemanlarnn tasarm alma Grup yeleri

Ad soyad Pozisyonu Birimi Tuba KPER Jeodezi ve Fotorametri b.Md. Ett ve Proje D.Bk. Mehmet TUTA Yol Ett ve Proje b.Md.Yrd. Ett ve Proje D.Bk. Fahri BATU Otoyolu Proje b.Md.ef Otoyollar D.Bk. Ouz SEHTYANCI Planlama b.Md.Yrd Proram ve zleme D.Bk. Yldz TERZOLU Ulam ve Maliyet Ett.b.Md.Yrd.Proram ve zleme D.Bk. mer ERDEN Yol Ett ve Proje b.Md.Yrd. Ett ve Proje D.Bk. Serin ULUKAN Otoyolu Proje b.Md.Yrd. Otoyollar D.Bk. Alper RNOLU Trafik b.Md.Yrd. Bakm D.Bk. Veysel AKKU Trafik b.Md.ef Bakm D.Bk. A.Grkan GNGR st Yap b.Md. Teknik Aratrma D.Bk. Zuhal ETKESEN Zemin Mek. ve Tnel.b.Md.Yrd. Teknik Aratrma D.Bk. Murat ZMEN Jeolojik Hiz.b.Md.Yrd. Teknik Aratrma D.Bk. Yavuz ERGNTAV Jeolojik Hiz.b.Md.ef Teknik Aratrma D.Bk. Selim DENER Tesisler b.Md.ef Yapm D.Bk. Fatma AHN Kpr Ett ve Proje b.Md.ef Kprler D.Bk.

2. Kavak tasarm alma Grup yeleri

Ad soyad Pozisyonu Birimi Serpil YARDIM Yol Ett ve Proje b. Md.Yrd. Ett ve Proje D.Bk. Sevim TIRA Otoyolu Proje b. Md.Yrd. Otoyollar D.Bk. Fahri BATU Otoyolu Proje b.Md.ef Otoyollar D.Bk. Veysel AKKU Trafik b.Md.ef Bakm D.Bk. Gnl KARA Ulam ve Maliyet Ett.b.Md.ef Proram ve zleme D.Bk. Kenan KAYACI Planlama b.Md.ef Proram ve zleme D.Bk. Erol DKCOLU Asfalt b.Md.ef Yapm D.Bk.

3. Drenaj tasarm alma Grup yeleri

Ad soyad Pozisyonu Birimi Mcahit AKKO Yol Ett ve Proje b.Md.ef Ett ve Proje D.Bk. Mine SEVNOLU Otoyolu Proje b.Md.ef. Otoyollar D.Bk. lkay TMUR Zemin Mek. ve Tnel.b.Md.Mh. Teknik Aratrma D.Bk Yeim ESAT Kpr Ett ve Proje b.Md.ef Kprler D.Bk.

4. Yol gvenlik elemanlarnn tasarm alma Grup yeleri

Ad soyad Pozisyonu Birimi Atilla BER Yol Ett ve Proje b.Md.ef Ett ve Proje D.Bk. Fahri BATU Otoyolu Proje b.Md.ef Otoyollar D.Bk. brahim KARAKO Trafik b.Md.ef Bakm D.Bk. Kemal TEKN Kpr Yapm b.Md.ef Kprler D.Bk. A.Serhat KALAYCI Planlama b. Md.Mh. Proram ve zleme D.Bk Ayrca, kitabn hazrlanmasnda Sayn Argun Tun da katkda bulunmutur.

I

NDEKLER 1. GR ................................................................................................... 1 1.1. Tanmlar..........................................................................................................1 1.2. Karayolu Tasarm Aamalar ..........................................................................8 2. TASARIM KRTERLER ............................................................... 11 2.1. Birinci ncelikli Tasarm Kriterleri..............................................................11 2.1.1. Karayollar Snflandrmas........................................................................... 11 2.1.2. Toporafik Yap............................................................................................ 12 2.1.3. Trafik Akmnn Temel zellikleri ............................................................... 12 2.1.3.1. Hacim-Akm Oran.......................................................................... 12 2.1.3.2. Hz................................................................................................... 13 2.1.3.3. Younluk......................................................................................... 13 2.2. kinci ncelikli Tasarm Kriterleri ...............................................................14 2.2.1. Tasarm Hz ................................................................................................. 14 2.2.2. Tasarm Tat ............................................................................................... 14 2.2.2.1. Tasarm Tatlar ve Boyutlar ........................................................ 14 2.2.2.2. Tatlarn Hzlanma zellikleri ....................................................... 18 2.2.2.3. Tatlarn Frenleme zellikleri ....................................................... 18 2.2.3. Kapasite ve Hizmet Seviyesi ........................................................................ 21 2.2.3.1. Hizmet Seviyesi .............................................................................. 21 2.2.3.2. Hizmet Hacmi ................................................................................. 23 3. KARAYOLU GEOMETRK ELEMANLARININ TASARIMI . 24 3.1. Gr Mesafesi .............................................................................................24 3.1.1. Duru Gr Mesafesi ................................................................................. 24 3.1.2. Gei Gr Mesafesi ................................................................................... 25 3.1.3. ki eritli Karayollarnda Gei Olanaklarn Artrma Yntemleri............... 26 3.1.3.1. Gei eridi .............................................................................. ....... 26 3.1.3.2. Gei Cepleri ...................................................................................27 3.2. Yatay Eksen...................................................................................................28 3.2.1. Aliyman Tasarm ......................................................................................... 28 3.2.2. Dever Tasarm ............................................................................................. 29 3.2.2.1. Maksimum Dever.29 3.2.2.2. Rakordman Boyu..29 3.2.2.2.1. Aliyman-Kurp Dever Rakortman ................................... 33 3.2.2.2.2. Gei Erisi Dever Rakortman....................................... 35 3.2.3. Yatay Kurp Tasarm ...................................................................................... 36 3.2.3.1. Minimum KurpYarap .................................................................. 36 3.2.3.2. Gei Erisi Tasarm ...................................................................... 37 3.2.3.2.1. Spiral ............................................................................... 38 3.2.3.2.2. Klotoid ........................................................................... 39 3.2.3.3. Kurp Geniletme Tasarm .............................................................. 41 3.2.3.4. Yatay Kurplarda Gr Mesafesi .................................................... 43 3.2.4. Yatay Eksen Tasarm iin Genel Kurallar ................................................... 45 3.3. Dey Eksen..................................................................................................47

II

3.3.1. Toporafik Yap............................................................................................ 47 3.3.2. Eim.............................................................................................................. 47 3.3.2.1. Tasarm iin Kritik Eimler ............................................................ 47 3.3.2.2. Tasarm iin Kritik Eim Boyu....................................................... 48 3.3.4. Trmanma eritleri ........................................................................................ 48 3.3.5. Acil Ka Rampalar.................................................................................... 52 3.3.6. Dey Kurplar............................................................................................... 53 3.3.6.1. Parabolik Dey Kurplar................................................................ 54 3.3.6.1.1. Tepe Dey Kurplar ........................................................ 55 3.3.6.1.2. Dere Dey Kurplar ........................................................ 57 3.3.6.1.3. Parabolik Dey Kurplarda Krmz Kot Hesab ............. 58 3.3.6.2. Alt Geitlerde Gr Mesafesi........................................................ 59 3.3.6.3. Dairesel Dey Kurplar...................................................................60 3.3.7. Dey Eksen Tasarm iin Genel Kurallar .................................................. 61 3.4. Yatay ve Dey Eksen Uyumu .....................................................................64 4. ENKEST ELEMANLARININ TASARIMI ................................. 70 4.1. Karayolu styaps................................................................................................... 70 4.1.1. styap Tipleri .............................................................................................. 70 4.1.2. Enine Eim ................................................................................................... 70 4.2. erit Genilii .......................................................................................................... 70 4.3. Banketler .................................................................................................................. 70 4.4. Dolgu ve Yarma evleri, Drenaj Hendekleri ........................................................... 71

4.4.1. Dolgu evleri................................................................................................. 71 4.4.2.Yarma evleri ................................................................................................ 72 4.4.3.Yarma evi Hendekleri ve Drenaj................................................................. 72

4.5. Orta Refjler ............................................................................................................ 78 4.6. Park Alanlar..............................................................................................................80 4.7. Tipik Yol Enkesitleri ................................................................................................ 81 4.8. Dayanma Yaplar (Duvarlar)............................................................................. ......91 5. KAVAK TASARIMI ................................................................... 100 5.1. Giri........................................................................................................................ 100 5.1.1. Kavak Dzenlemelerinin Amac ............................................................... 100 5.1.2. Kavak Tasarmn Etkileyen Faktrler ...................................................... 100 5.1.3. Kavak Tasarm iin Gerekli Veriler ......................................................... 101 5.2. Edzey Kavaklar ................................................................................................. 103 5.2.1. Edzey Kavak Tipleri .............................................................................. 105 5.2.1.1. Kollu Kavaklar...................................................................... 105 5.2.1.2. Drt Kollu Kavaklar ................................................................... 106 5.2.1.3. ok Kollu Kavaklar.................................................................... 107 5.2.1.4. Dnel Kavaklar............................................................................ 108 5.2.2. Kavak Kapasite Analizleri ........................................................................ 110 5.2.2.1. Mevcut Kavaklarda Kapasite Analizi Yapmak iin Gerekli ............. Trafik verileri ................................................................................ 110 5.2.2.2. Planlanan Kavaklarda Kapasite Asndan Kavak Tipini ............... Belirlemek iin Yaplacak almalar.......................................... 110 5.2.2.3. Kapasite Asndan Kavak Tipleri............................................... 111 5.2.3. Edzey Kavaklarda Trafik Hareketleri .................................................... 111 5.2.4. Kavaklarda Gzergah ve Profil ................................................................. 114

III

5.2.4.1. Yatay Hat Dzenlemesi................................................................. 114 5.2.4.2. Dey Hat...................................................................................... 116 5.2.4.3. Yatay ve Dey Hat Kombinasyonu ............................................. 117 5.2.5. Kavaklarda Gr Mesafesi Tasarm ....................................................... 118 5.2.6. Tasarm Tatlar ......................................................................................... 123 5.2.7. Kavak Kelerinin Tasarm...................................................................... 123 5.2.7.1. Dnlerde Kaplama Genilikleri ................................................. 123 5.2.7.2. Minimum Dn Yaraplar ve Gei Erileri ............................ 127 5.2.8. Enine Eimler ............................................................................................. 135 5.2.8.1. Dever Deiimi ............................................................................. 136 5.2.9. Yardmc eritler......................................................................................... 140 5.2.9.1. Sa Dn eridi........................................................................... 141 5.2.9.2. Sol Dn eridi ........................................................................... 145 5.2.10. Kanalize Edzey Kavaklar..................................................................... 149 5.2.10.1. Damla Tasarm ........................................................................... 149 5.2.10.2. Ada Tasarm ............................................................................... 156 5.2.10.3. Dnel Kavak Tasarm ............................................................... 163 5.2.10.3.1. Mini Dnel Kavak Tasarm ...................................... 163 5.2.10.3.2. Modern Dnel Kavak Tasarm ................................. 164 5.2.11. Orta Aklklar .................................................................................................. 173 5.2.11.1. U-Dnler.................................................................................. 176 5.2.11.2. Toplayc Yollar .......................................................................... 177 5.3. Farkl Dzeyli Kavaklar ...................................................................................... 179 5.3.1. Farkl Dzeyli Kavak Tipleri .................................................................... 183 5.31.1. Kollu Kavaklar........................................................................ 183 5.3.1.1.1. Trompet ......................................................................... 184 5.3.1.1.2. Yarm Yonca ................................................................. 186 5.3.1.1.3. Direksiyonel ve Yar Direksiyonel................................ 186 5.3.1.2. Drt Kollu Kavaklar .................................................................... 188 5.3.1.2.1. Tek Luplu (Dngl) .................................................... 188 5.3.1.2.2. Diamond........................................................................ 188 5.3.1.2.3. Yonca ............................................................................ 190 5.3.1.2.3.1. Toplayc Yollu Yonca Kavak .................. 191 5.3.1.2.3.2. Yarm Yonca ( Simetrik- Asimetrik).......... 191 5.3.1.2.4. Dnel ............................................................................. 194 5.3.1.2.5. Direksiyonel ve Yar Direksiyonel................................ 195 5.3.1.2.6. Tek Nokta...................................................................... 196 5.3.1.3. Farkl Dzeyli Kavak Kombinasyonlar ...................................... 199 5.3.2. Tasarm Kriterleri ....................................................................................... 201 5.3 2.1. Kavak Yerleimi .......................................................................... 202 5.3 2.2. erit Saylar ve Enkesit Tipi ........................................................ 203 5.3 2.3. Yardmc eritler .......................................................................... 203 5.3 2.4. Rampalar ve Rampa Terminalleri ................................................. 204 5.3.2.4.1. Tasarm Hz ................................................................. 205 5.3.2.4.2. Kurplar .......................................................................... 207 5.3.2.4.3. Gr Mesafesi.............................................................. 209 5.3.2.4.4. Dey Hat Tasarm....................................................... 209 5.3.2.4.5. Dever ve Enine Eimler ................................................ 210 5.3.2.4.6. Rampa Genilikleri........................................................ 213 5.3.2.4.7. Rampa Terminalleri....................................................... 214

IV

5.3.3. Farkl Seviyeli Geileri ............................................................................. 231 6. DRENAJ TASARIMI .................................................................... 233 6.1. Yzeysel drenaj tasarmnn esaslar ...................................................................... 233 6.2. Menfez tasarm...................................................................................................... 234 6.2.1. Rasyonel metot............................................................................................ 240

6.2.2.Mcmath metodu .......................................................................................... 248 6.2.3.Sentetik metot .............................................................................................. 248

6.3. Kentii yollarn yzeysel drenaj ........................................................................... 258 6.4. Kentd yollarn yzeysel drenaj.......................................................................270 6.5. Yzeyalt drenaj .................................................................................................... 272 7. YOL GVENLK ELEMANLARININ TASARIMI.................. 280 7.1. Yol kenar elemanlarnn tasarm esaslar ............................................................. 280 7.1.1. Yol kenar toporafyas ve geometrisi ........................................................ 282

7.1.2.Dolgu ve yarma evleri ............................................................................... 283 7.1.3.Yol kenar hendek kanallar ve drenaj yaplar ............................................ 283 7.1.4.Trafik iaret levhalar, aydnlatma direkleri ve mesnetleri . .285 7.1.5.Otokorkuluklar . 286 7.1.5.1.Otokorkuluk gereksinimi .. .287 7.1.5.2.Standart yol kenar otokorkuluklar .. .289 7.1.5.3.Otokorkuluk seimi .. .290 7.1.5.4.Otokorkuluk yerleimi.. .290 7.1.5.5.Blnm yollarda refj otokorkuluklar . .293 7.1.5.6.Otokorkuluklar arasndaki geiler . ...293 7.1.5.7.Otokorkuluklarn u iyiletirmeleri . ..294 7.1.5.8.arpma yastklar.. .294 7.1.5.9.Otokorkuluklarn kprlerde kullanm. 294

7.2. Mevcut yol geometrik zelliklerinin iyiletirilmesi . ..295 KAYNAKA.297

KARAYOLU TASARIM EL KTABI

1

1. GR Bu blmde karayollarnn planlama, tasarm, yapm ve hizmete alma aamalarnda kullanlan teknik terimler ve ak emas ile ilgili genel aklamalar yaplmaktadr. 1.1. Tanmlar Ada: Yayalarn geme ve durmalarna, tatlardan inip binmelerine yarayan, trafik akmlarn dzenleme ve trafik gvenliini salamak amacyla yaplm olan aralarn bulunamayaca, koruyucu tertibatla belirlenmi blm ve alanlardr. Ana Yol: Ana trafie ak olan ve bunu kesen karayolundaki trafiin, bu yolu geerken veya bu yola girerken, ilk gei hakkn vermesi gerektii iaretlerle belirlenmi karayoludur. Ariyet: Yarmadan kan malzemenin dolgu iin yeterli miktarda veya uygun nitelikte olmamas halinde uygun bir malzeme ocandan alnan malzemedir. Aliyman: Yolun proje yatay hattndaki dorusal ksmdr. Alt geit: Karayolunun dier bir karayolu veya demir yolunu alttan gemesini salayan yapdr. Aplikasyon: Yol ekseninin araziye uygulanmasdr. Ayrc (Ayrtman): Tat yollarn veya yol blmlerini birbirinden ayran, bir taraftaki tatlarn dier tarafa gemesini yasaklayan, engelleyen veya zorlatran karayolu yaps, trafik tertibat veya gerecidir. Ayrlma eridi (Yavalama eridi): Bir platformdan ayrlacak olan bir tatn hzl trafik akmndan ayrldktan sonra ilerideki kurba gvenle girmek iin yavalamasn salayan bir hz deitirme erididir. Banket: Yaya yolu ayrlmam karayolunda, tat yolu kenar ile ev ba veya hendek i st kenar arasnda kalan ve olaan olarak yayalarn ve hayvanlarn kullanaca, zorunlu hallerde de aralarn faydalanabilecei ksmdr. Bombe (Yol at Eimi): Yol platformundaki sularn yzeysel drenajn salamak amacyla yol enkesitinde eksenden iki kenara doru uygulanan negatif eimdir. Bordr: Kaplama ile tretuvar veya refj arasndaki kot farkn salamak iin yaplm ayrc elemanlardr. Blnm Yol: Bir yndeki trafie ait tat yolunun bir ayrc ile belirli ekilde dier tat yolundan ayrlmas ile meydana gelen karayoludur. Boykesit (Profil): Yol ekseninin dey dzlemdeki iz dm veya kotlu yol eksenidir. Brkner: Yarmadan dolguya veya ariyetten dolguya ve yarmadan depoya yaplacak en ekonomik tamalarn ve bunlarn mesafelerinin grafik bir gsterimidir. ok eritli yollar (Kent d): Herbir yndeki trafik iin en az iki eridi bulunan ve 3 kmden daha ksa olmamak koulu ile trafiin periyodik olarak kesintiye uratlabilecei eriim kontrolsz veya yar kontroll karayollardr.


2

evre yolu: Transit trafiin kent merkezine girmeksizin geiini salamak amacyla yaplan ve kenti kuaklayan karayoludur. Dayanma Yaplar: Yol platformunun tasarm standartlarna uygun olarak yerletirilebilmeleri iin her iki tarafnda yeryz kotlarnda fark yaratmak zere hazrlanan destek yaplar olup, kpr kanat duvarlar, kazlara destek, doal topografyaya dolgu evinin paralel gitmesi veya kamulatrma nedeniyle evi snrlandrmak amacyla tasarlanan destek yaplardr. (Beton, betonarme, harl ta istinat ve iksa duvarlar, donatl toprak duvarlar, gabion duvarlar, zemin ivili duvarlar, bulonlu duvarlar, kazkl perde duvarlar, kazkl ankraj duvarlar, vb.) Debue: Kpr ve menfezlerde suyun geiine ayrlan kesittir. Depo (D): Yarma fazlas veya niteliksiz kaz malzemesinin hacmidir. Dever: Yatay kurplarda merkezka kuvveti nedeniyle tatlarn darya savrulmalarn nlemek iin yol platformuna uygulanan enine eimdir. Drenaj: Yeralt ve yzeysel sularn yol gvdesine zarar vermeden uzaklatrlmasdr. Drenaj alan: Toporafik olarak snrlar belli ve iindeki btn yzey sularn belirli bir ynde boaltan arazi parasdr. Dolgu: Yol gabarisinin proje dey hat (Krmz hat) kotlarna uygun olarak tekil edilebilmesi amacyla yaplan ve doal zemin ile yol styaps arasnda kalan ksmdr. Duru gr mesafesi (DGM): Srclerin bir tehlikeyi fark edip durabilmeleri iin gerekli mesafedir. Dey kurp: Birbirini izleyen farkl eimlerdeki proje dey hatlarn birletiren parabolik veya dairesel dey yol kesimidir. Dzeltilmi proje (As-Built, Uygulanm Proje): Kesin ve uygulama (tatbikat) projelerine gre yapm almalar sonucunda oluan deiiklikleri de iine alan ve en son durumu yanstan projelerdir. Ekonomik Fizibite: Bir yatrmn pozitif ve negatif deerlerinin karlatrlarak, ekonomik adan yaplabilir olup olmadnn aratrlmasdr. Enkesit:Yol gvdesi tabakalar ve elemanlarnn yeterli genilikte bir arazi kullanmn da kapsayacak ekilde eksene dik dey dzlem ile arakesitidir. Erime kontroll karayolu (Otoyol): zellikle transit trafie tahsis edilen, belirli yerler ve artlar dnda giri ve kn yasakland, yaya, hayvan ve motorsuz aralarn giremedii, ancak izin verilen motorlu aralarn yararland ve trafiin zel kontrole tabi tutulduu karayoludur. Eitlik: Ripaj, varyant veya lm farkllklar nedeni ile kotta veya kilometrede yaplan deiikliklerin geri (G) ve ileri () olarak belirtilmesidir. (rnein 6+845.12G/6+840.33 gibi) Ett paftas: Yol projesi yapmnda kullanlmak zere gerekli grlen genilikte ve gzergah boyunca deiik leklerde hazrlanm olan haritalardr. (1/2000 veya 1/1000 lekli gibi). Fotorametri: Objelerin boyut, ekil, konum gibi balca geometrik zelliklerinin fotoraflar yardmyla belirlenmesidir.


3

Gei erisi: Kurplarda merkezka kuvvetinin tata olan etkisine kar ani olmayan dzenli bir gei salamak amacyla aliynman ile kurp arasna yerletirilen eri parasdr. Geometrik standart:Yolun; genilik, eim, kurp yaraplar, proje hz ve trafik says gibi lleridir. Gr mesafesi: Karayolu gvenlii asndan srclerin, kendi eridinde seyir halinde iken ilerisinde beklemedik bir objeyle karlatklarnda kontroll manevra yapabilmelerini salayacak mesafedir. Gei gr mesafesi: ki eritli yollarda bir tatn dier bir tat gvenli bir ekilde geebilmesi iin zt ynde seyreden tatlar arasndaki emniyetli mesafedir. Gzergah (Geki): Karayolunun harita zerinde takip etmi olduu yatay hattr. Halihazr harita: Yerleme alanlarnn mevcut yap ve arazi kullanm durumlarn gsteren eykselti erili, kot ve koordinatl, detayl ve farkl lekli haritalardr. Hendek: Karayolunda platformdan veya evlerinden gelen yzeysel sular toplayp uygun yerlere dearj eden yzeysel drenaj yapsdr. Hizmet Seviyesi: Bir trafik akmnn genellikle younluk, hz ve seyahat sresi, manevra serbestlii, trafik kesilmeleri ile konfor ve uygunluk alarndan iletme koullarn tanmlayan bir kalite lsdr. Hizmet seviyesi A ile F arasnda 6 farkl seviyede tanmlanmaktadr. A hizmet seviyesi en iyi iletme koullarn F hizmet seviyesi ise en kt iletme koullarn belirtmektedir. mar plan: Halkn saln korumak, sosyal ve kltrel ihtiyalarn, iyi yaama dzenini ve alma artlarn ve gvenliini salamak amacyla, yrede yaayanlarn oturma, alma, dinlenme ve ulam gibi sosyal ihtiya ve fonksiyonlarn salayabilecek, kadastro durumu da ilenmi onayl haritalarn zerine nazm ve uygulama plan olarak dzenlenerek onaylanm planlardr. ntikal ve reaksiyon mesafesi: Srcnn grd engeli alglamas, tanmas ve alnacak nlemi tasarlamas ile fren uygulamas iin gerekli zaman sresinde tatn alm olduu mesafedir. letme hz: Serbest akm koullarnda srclerin yaptklar hzlardr. Kademeli hendekler: Kafa ve topuk hendeklerini arazi eimine uydurma zorunluu nedeniyle ounlukla eimin %25'i at durumlarda, suyun enerjisinin krlarak tanmasn salamak amac ile yaplan basamakl bir ak izgisine sahip beton kaplamal hendeklerdir. Kafa hendei: Yarma kesimlerinde yzeysel sularn yarma evlerine ve yol gvdesine zarar vermesini nlemek amacyla yarma evi ile doal topografyann kesime izgisinden (ev kaz izgisi) yama yukar tarafta alan drenaj yapsdr. Karayolu Kapasitesi: Mevcut yol, trafik ve kontrol koullar altnda verilen bir zaman sresinde, bir erit veya bir platformun belli bir kesiminden kabul edilebilir ller iinde gemesi beklenen maksimum tat saysdr. Karayolu yap yaklama mesafesi: Karayolu kenarnda yaplacak tesislerin nitelik ve nicelikleri kanun ve ynetmeliklere gre deien karayolu snr izgisine yaklaabilecei en ksa mesafedir. Kanalize etme: Tatlarn veya yayalarn dzenli ve gvenli hareketlerini salamak zere birbirleri ile kesien hareketlerin yardmc eritler, ykseltilmi adalar, tarama, izgi ve dier trafik iaretleri gibi elemanlar ile ynlendirilmesi ve dzenlenmesidir.


4

Katlma eridi (Hzlanma eridi): Bir platforma giren bir tatn zerinde seyredecei ve hzn, transit trafie daha gvenle katlacak dzeye karmasna olanak vermek, gerekli katlma mesafesini salamak ve nihayet ana platformdaki trafie de gerekli olabilecek manevra ve davranlar yapabilmek iin gerekli zaman ve mesafeyi brakmak amacyla tesis edilmi erittir. Kavak: ki veya daha fazla karayolunun kesimesi, birlemesi ve ayrlmas ile oluan ortak alanlardr. Kamulatrma: Bir karayolu iin gerekli belirli genilikteki eritsel bir koridorun ierisinde arazi para ve blmlerinin sahiplerinden satn alnarak kamu hizmetine tahsisidir. Kaplama: Yol styapsnn kaymaya, trafiin andrmasna ve iklim koullarnn ayrtrma etkisine kar koyarken ayn zamanda yk tayan en st tabakasdr. (Asfalt betonu, beton, parke vb.) Kent (ehir):Nfus ounluunun ticaret, sanayi veya ynetimle ilgili ilerle urat, tarmsal etkinliklerin olmad yerleim alandr. Nfusu 5000' den byk yerler kentsel alan olarak kabul edilecektir. Kilometre: Yol zerinde herhangi bir noktann proje balangcna olan uzaklnn kilometre (+) metre olarak ifadesidir (15+225.05 gibi). Koridor: Planlanan veya mevcut bir yolun balang ve bitim mahallerini kapsayan, toporafik snrlamalara gre deiken genilikte olabilen ve eritsel olarak nitelenebilecek bir alandr. Kot: Herhangi bir noktann belirli bir dzleme gre alaklk veya yksekliidir. Kprl kavak: ki veya daha fazla yolun hareket halindeki trafii etkilemeden farkl dzlemde kavak kprs ile meydana getirilmi balant yolu sistemidir. Kpr: Hesap akl 10m'den byk (10m dahil) akarsu, vadi, karayolu, demiryolu gibi engelleri gemek amacyla kullanlan karayolu yapsdr. Kurp (Yatay ve dey kurp): Proje yatay ve dey hattndaki dorusal kesimleri birletiren erisel veya dairesel karayolu kesimidir. Lase: Ksa mesafede ykselmek gerektiinde birbirini ksa aralklarla izleyen ok saydaki kk yatay kurplar ile oluturulan yol kesimidir. Menfez: naas yaplacak yol yaps ile akm izgileri kesilen mecra, dere ve akarsulardaki ak uygun ekilde devam ettirmek ve mcavir alanlardan yola gelecek her trl suyu, yolun iletme sresi boyunca yerine getirecei fonksiyonu zedelemeyecek ekilde yoldan geirerek uzaklatrmak iin yerel trafik ile yaya ve hayvan geileri iin yol gvdesi altnda ina edilen ve akl 10 metreye kadar olan sanat yapsdr. Mcavir alan: mar mevzuatna gre belediyelerin kontrol ve sorumluluu altndaki alandr. Nivelman: Noktalar arasndaki ykseklik farknn belirlenmesidir. Ortalama seyahat hz:Belirli bir yol kesimi uzunluunun, o kesimde seyahat eden tatlarn tm durma ve duraklama sreleri dahil edilerek, belirlenen ortalama seyahat sresine blnmesi ile bulunan hzdr. n Ett (stikaf): Balang ve sonu tespit edilen iki nokta arasnda grecei hizmet (yerleim, sosyal ve ekonomik) bakmndan uzunluk, toprak ileri, drenaj, jeolojik ve toporafik yap ile trafik ve gelime


5

faktrleri gibi hususlar gznnde tutularak, karayolu geometrik standartlar ile trafik gvenliini teknik ve ekonomik olarak karlayacak yol gzergahnn veya gzergahlarnn haritalar zerinde veya arazide aratrlmasdr. rlme: Ayn ynde hareket eden trafik akmlarnn katlma ve ayrlma sureti ile kesimeleridir. Palye hendekleri: Palyeli olarak yaplan yarma ve dolgularda eve ve palyeye gelen yzeysel sularnn toplanp dearj edildii drenaj yapsdr. Peyzaj: Karayolunun doal evre zerindeki olumsuz etkilerini en aza indirebilmek, ev stabilitesine katkda bulunmak, grlt ve egzos gazlarna kar engel oluturmak, yolun monotonluunu krmak ve yola estetik bir grnm kazandrmak amacyla yaplan tasarm ve uygulama almalardr. Proje gabarisi: Aralarn ykl veya yksz olarak karayolunda gvenli seyirlerini temin amacyla karayolu yaplarnn (kpr, tnel vb.) uzunluk, genilik ve yksekliklerini belirleyen llerdir. Platform: Karayolunun, tat yolu (kaplama) ile yaya yolu (kaldrm) veya banketinden oluan ksmdr. Plankote: Herhangi bir kavak, tesis veya sanat yapsnn yaplaca arazi blmnn kotlu, tesviye erili ve detayl plannn karlmasdr. Proje yatay hatt: Planda yolun doru paralar (aliyman), daire yaylar (kurp) ve/veya gei erilerinden oluan yol eridinin harita zerinde takip ettii izdir. Proje dey hatt: Yolun boyuna kesiti (profil) zerinde yolun bitmi haline ait kotlar belirleyen dey eksen izgisidir. Proje hz (Tasarm hz): Yol tasarm yaplrken tatlarn gvenli ve konforlu hareketlerini salayan (kurp yarap, eim, dever, vb. gibi) karakteristikleri belirlemek iin nceden kabul edilmi olan teorik hz deeridir. Rakm: Herhangi bir noktann deniz seviyesine gre yksekliidir. Rakortman: Yn veya eim deiikliklerini gvenlik ve konfor gereksinimlerine uygun bir sreklilik ve hzda gerekletirmek amacyla kullanlan doru ve eridir. Rampa: Farkl dzeydeki iki platformu birbirine balayan yol kesimidir. Refj: Blnm bir yolda zt ynlerde hareket eden trafii birbirinden ayran ksmdr. Refj hendekleri: Blnm yollarn deverli kesimlerinde refje doru akan platform yzey suyu ile kendi yzey suyunu toplamak amacyla refjde boyuna tekil edilmi olan hendeklerdir. Ripaj: Yap ve toprak ilerini azaltmak amac ile yol ekseninin enine kesit iinde saa veya sola kaydrlmasdr. Rgar: Yol yzey sularnn yer yer ana drenaj kanalna dearj etmek iin bordr kenarna yaplan tesisdir. Rper: Yol boyunca en fazla 500m'de bir dzenlenen ve gidi-dn nivelman ile koordinatlar belirlenmi sabit noktalardr.


6

Saa dn eridi: Bir kavakta saa dn yapan tatlara ayrlm, platformun normal kaplanm genilii iindeki bir trafik eridi veya transit trafik eritlerinin sanda ve onlara bitiik yardmc bir erittir. Sanat yaplar: Kpr, tnel, menfez, istinat/iksa duvar, tahkimat vb. mhendislik yaplardr. Saysal arazi modeli: Arazi yzeyinin X,Y, Z koordinatlar ile saysal olarak temsil edilmesidir. Serbest akm hz: Dk younluklu bir yol kesiminde herhangi bir kontrol gecikmesi olmakszn srclerin istedikleri hzda seyrettikleri hzlarn ortalamasdr. Seyir hz: Belirli bir yol kesimi uzunluunun, tatn bu kesimdeki seyir zamanna blnmesiyle bulunan hzdr. Seyir zaman tatn hareket halinde olduu sredir. Some noktas: Aliymanlarn kesime noktasdr. erit: Tatlarn bir dizi halinde gvenli seyredebilmeleri iin tat yolunun ayrlm blmdr. ev: Yarma ve dolgularda, platform kenarnn doal zeminle balantsn salamak amacyla oluturulan eimli zemindir. ev deeri: evlerin yatayla yapm olduu eimin a, yatay-dey oran veya yzde olarak ifadesidir. Tali yol: Genel olarak zerindeki trafik younluu bakmndan, baland yoldan daha az nemde olan yoldur. Tat Yolu: Kaplamal veya kaplamasz banketler arasnda kalan ve tatlarn gven ve konforla hareket etmesini salayan yol kesimidir. Trmanma eridi: Karayolunda eimin yksek olduu kesimlerin k ynnde kapasite ve trafik gvenliini artrmak amacyla ar tatlarn kullanmalar iin yaplm olan ilave erittir. Topuk (Dolgu ev dibi) hendekleri: Yolun dolguda tekil edildii kesimlerde; kenar, palye, kafa ve refj hendeklerinden, dren borular ve kollektrlerin enine dearjndan, bordr dm oluklarndan, dolgu evinden ve arazi eiminin dolguya doru olduu kesimlerde araziden gelen sular toplayarak menfezlere veya derelere boaltan drenaj yapsdr. Toplayc yol: Karayolunda daha dzenli ve gvenli bir trafik aknn salanmas amacyla ehir geilerinde yol kenarndaki mlklerden karayoluna ok sk gei ve mdahale yerine, belirli uzunluklarda ve topluca katlma veya ayrlma olana tanmak zere, karayolunun bir veya her iki tarafnda, tek veya iki ynl olarak ve genellikle karayoluna paralel konumda yerletirilen yollardr. st geit: Karayolunun dier bir karayolu veya demiryolunu stten gemesini salayan yapdr. Varyant: Yolun bir ksmnn veya tamamnn eitli nedenler ile deitirilmi ksmdr. Ya alan: Kpr ve menfezlere gelen sular toplayan alandr. Yarma: styap alt kotunun zerinde kalan kaz hacmidir. Yarma hendei: Yarmalarda platform ve evlerden gelen sular toplayp uygun yerlere boaltan yaplardr. Yatay kurp: Yolun aliymanlar birletiren erisel ksmdr.


7

Yaya kaldrm: Karayolunun tat yolu kenar ile gerek ve tzel kiilere ait mlkler arasnda kalan ve yalnz yayalarn kullanmna ayrlm olan ksmdr. Yllk ortalama gnlk trafik (YOGT): Bir yl boyunca, yolun bir noktasndan veya kesiminden her iki ynde geen toplam trafiin gn saysna blnmesiyle elde edilen trafik hacmidir. Zorunlu (Mcbir) nokta: Geilmesi ve uranlmas zorunlu olan noktadr.


8

1.2.Karayolu Tasarm Aamalar Yeni yaplacak yol veya mevcut yolun slah iin ekil 1-1de grlen ak diyagram kullanlr.

ekil 1-1 : Karayolu Planlama, Tasarm ve Yapm Aamalar Ak Diyagram


9

Karayolu Planlama, Tasarm ve Yapm Aamalar Ak Diyagramnda yer alan, n proje, kesin proje, uygulama projesi, dzeltilmi proje ve trafik gvenlii kontrolleri ana balklar halinde aada verilmektedir: n proje Yol ett ve proje mhendislik hizmetleri iinin durum, ihtiya ve finasman analizleri ile koridor etd almalar (lek: 1/25000) sonucunda (ED ve fizibilite dahil), elde edilen veriler kullanlarak 1/5000 lekli haritalar zerinde en uygun gekinin belirlenmesi amac ile yaplan almalarn tamamdr. n proje aadaki ileri kapsamaktadr:

Yol geometrik standartlarnn belirlenmesi, 1/5000 lekli haritalarn alm (mevcut harita yoksa), Gzergah alternatiflerinin, yol geometrik standartlarnn ve enkesit tiplerinin tesbiti ve

1/5000 lekli haritalarda uygun gekinin belirlenmesi (yatay ve dey olarak), n Jeolojik ve jeoteknik ettlerin yaplmas ve raporunun hazrlanmas, Hidrolik ve hidrolojik ettlerin yaplmas ve raporunun hazrlanmas, Kk ve byk sanat yaplarnn yer ve yaklak boyutunun belirlenmesi (kpr, tnel

dahil), Kavaklar ve balant yollarnn belirlenerek evli plan ve profillerinin hazrlanmas, Alt ve st geitlerin (yaya dahil) yerlerinin belirlenmesi, 100 m aralkta, istenen aralkta ve kritik kesitlerde enkesitlerin hazrlanmas (1/400 lekli), Dayanma yaplar, tahkimatlar, derivasyonlar ve dier yaplarn belirlenmesi, 1/5000 lekli evli plan ve profil paftalarnn hazrlanmas, Trafik gvenlii kontrolnn yaplmas, n proje raporunun hazrlanmas, n proje metrajnn hazrlanmasdr.

Kesin proje Yol ett ve proje mhendislik hizmetleri iinin, 1/25000 lekli vaziyet plan veya 1/5000 lekli n projelerde belirlenen gekiye ait 1/1000 lekli haritalarn oluturulmas ve tespit edilen gekilerin teknik zelliklerinin belirlenmesi iin gerekli almalarn tamamdr. Kesin proje aadaki ileri kapsamaktadr:

1/1000 veya 1/2000 lekli haritalarn hazrlanmas ve bu haritalar kullanlarak zerinden uygun gekinin (yatay ve dey) belirlenmesi ve raporunun hazrlanmas,

Zemin sondaj almalarna dayal jeolojik ve jeoteknik ettlerin yaplmas ve aratrma raporunun hazrlanmas,

Hidrolik ve hidrolojik ettlerin yaplmas ve raporunun hazrlanmas, Kk sanat yaplarnn belirlenmesi ve projelendirilmesi, Dayanma yaplar, tahkimat, derivasyon, heyelan nleme tedbirleri, zayf zemin kazs vb.

geoteknik tasarmlarnn yaplmas, styap projelendirme raporunun hazrlanmas, 20m veya kritik kesitlerde istenilen aralkta 1/100 veya 1/200 lekli enkesitlerin

hazrlanmas (kavaklar dahil), evli planlarn hazrlanarak kamulatrma snrlarnn ve varsa imar snrlarnn

belirlenmesi (kavaklar dahil), 1/1000 veya 1/2000 lekli plan (evli) ve profil paftalarnn hazrlanmas,

Kavaklar ve balant yollarnn belirlenerek (n proje yoksa) 1/500 veya 1/1000 lekli evli plan ve profillerinin hazrlanmas,

Kbaj ve brkner hesaplarnn yaplmas (kavaklar dahil), Brkner diyagramnn izimi ve tama cetvellerinin hazrlanmas,


10

Trafik gvenlik elamanlar projesinin, artnamesine ve tekniine uygun olarak hazrlanmas,

Kpr ve tnel projelerinin hazrlanmas, Drenaj projelerinin hazrlanmas (kavaklar dahil), ehir geilerinde ve gerektiinde kavaklarda aydnlatma projelerinin artnamesine uygun

olarak hazrlanmas, ED raporlarnn artnamesine uygun olarak hazrlanmas (n projede yoksa), Dier kurum ve kurululara ait alt yaplarn deplasman projelerinin teknik artnamelerine

uygun olarak hazrlanmas, Peyzaj projelerinin artnamesine uygun olarak hazrlanmas, Yol ileri metrajlarnn hazrlanmas, Yukarda belirtilen tm hususlara ait almalar kapsayan ve alma zelliklerini ieren

proje sonu raporunun hazrlanmasdr. Uygulama projesi Kesin projeye gre her trl mhendislik yaplarna ait imalat ncesi ve imalata ynelik ayrntlarn belirtildii paftalar kapsar. Dzeltilmi proje (As-Built Proje) Yola ait kesin ve uygulama projelerine gre yapm almalar sonucunda oluan deiiklikleri de iine alan ve en son durumu yanstan projelerdir. Karayolu Gvenlii Karayollar Planlama, Tasarm ve Yapm Aamalar ak diyagramnda (ekil 1-1) yer alan trafik gvenlii kontrolleri aada belirlenen drt ana balktan olumakta olup Blm 7de kapsaml olarak ele alnmtr.

Trafik Gvenlii Etd. Trafik Gvenlii Kontrol; ehir Geileri, kavaklar, yaya trafii, toplayc yollar,

trmanma eritleri, geki tutarll, yolboyu gvenlik alan, trafik gvenlii elemenlar (otokorkuluklar, yatay ve dey iaretleme, kl ve sesli iaretlemeler, vb.), acil durumlar iin geiler ile yolboyu tesislerin denetimi konularnda kontrol amal olarak yaplacak inceleme ve deerlendirmeleri kapsar.

Trafik Gvenlii Raporu; Genel proje verileri kapsam dahilinde karayolunun ilevi, trafik durumu, standard ve evre konularnda aratrma ve inceleme yaplacak, trafik gvenlii ynnde sonu bildirir.

Mevcut Yollarda Trafik Gvenlii Kontrol; Yol trafie aldktan ve belirlenecek bir sre getikten sonra trafik gvenliini etkileyen faktrlerin tespit edilmesi amacyla yol, evre, iklim ve trafik artlar dikkate alnarak yaplacak inceleme, aratrma ve deerlendirme almalar sonrasnda trafik gvenliini olumsuz ynde etkileyen olumsuzluklarn ortadan kaldrlmasna ynelik olarak yaplacak ileri ve alnacak tedbirleri kapsar.


11

2. TASARIM KRTERLER 2.1. Birinci ncelikli Tasarm Kriterleri 2.1.1. Karayollar Snflandrmas 5539 sayl Karayollar Genel Mdrlnn Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanunun 15. Maddesine gre Karayollar Genel Mdrlne ait yollar 3 snfa ayrlm ve aadaki ekilde tanmlanmtr.

Otoyollar: zerinde erime kontrolnn uyguland devlet yollardr. Genel olarak otoyollar cretlidir. Erime kontroll karayolu, zellikle transit trafie tahsis edilen, belirli yerler ve artlar dnda giri ve kn yasakland, yaya, hayvan ve motorsuz tat ve aralarn giremedii ancak izin verilen motorlu tatlarn yararland ve trafiin zel kontrole tabi tutulduu karayoludur.

Devlet yollar: nemli blge ve il merkezlerini deniz, hava ve demiryolu istasyon, iskele, liman ve alanlarn birbirine balayan birinci derecede ana yollardr.

l yollar: Bir il snr iinde ikinci derece neme haiz olan ve ehir, kasaba, ile ve bucak gibi belli bal merkezleri birbirlerine ve il merkezine ve komu illerdeki yakn ile merkezlerine, devlet yollarna, demiryolu istasyonlarna, limanlara, hava alanlarna ve kamu ihtiyacnn gerektirdii dier yerlere balayan yollardr.

Bu snfa ait yol alar kamu yarar, Milli Savunma ihtiyalar ve bu alarn gelimesine tesir eden ekonomik amiller gznnde tutulmak suretiyle Karayollar Genel Mdrl tarafndan tespit ve Bayndrlk Bakanl Yksek Fen Kurulunca incelendikten sonra, Bayndrlk Bakannn onay halinde uygulanr. Dzeltmeler, deitirmeler ve eklemeler de ayn usule bal olarak yaplr. Bu tanmlama idari bir snflandrma olup ok genel olarak yolun ilevini de belirtmektedir. Ancak lkemiz karayolu ann hareketlilik ve eriebilirlik kavramlar esasna gre detayl ilevsel snflandrlmasnn yaplmas gereklidir. Karayolu ilevsel snflandrmas, karayolu a zerindeki tm yollarn verdii hizmet karakterine gre gruplandrlmasdr. Szkonusu snflandrma sistemine gre karayollar standartlar ve hizmet seviyeleri, inceleme altna alnan karayolunun ilevine veya trafik hacmine gre deiiklik gstermektedir. levsel snflandrma karayolu projelendirmesi ve ulam planlamasna sistematik bir yaklam getirebilecektir. Uygulamada yol snfnn seiminde balang ve ekonomik mr sonundaki trafik hacmi en belirleyici unsur olarak gz nne alnsa da yolun karayolu a zerindeki konumu da nemlidir. levsel snflandrma karayollarn hareketlilik ve eriebilirlik kriterlerine gre arterler, toplayc yollar ve blgesel yollar olarak gruplandrmaktadr. Bu kapsamda arter olarak belirlenen yollarda hareket kabiliyeti arttka daha yksek trafik hacmine ve yksek standartlara ulalacak buna karlk dk trafik hacmine sahip blgesel yollarda ise eriebilirlie olanak salayan sosyal nitelikli dk standartlara ihtiya duyulacaktr. Bu almada ise Karayollar Genel Mdrlnn sorumluluundaki yollar, Tablo 2.1 de grld gibi kent d ve kentsel (kent geileri) olmak zere iki gruba ayrlm ve daha nce yaplan almalar esas alnarak geometrik snflamalar yaplmtr. Otoyollar bu El Kitab kapsamna dahil edilmemitir.

Tablo 2.1 Karayolu Geometrik Snflamas

KENT DII YOLLAR Otoyollar ok eritli Yollar ki eritli Yollar

1.Snf Yollar 2.Snf Yollar 3.Snf Yollar

4.Snf Yollar KENTSEL YOLLAR (KENT GELER)

evre Yollar ok eritli Yollar ki eritli Yollar

Kent inden Geen Yollar ok eritli Yollar

ki eritli Yollar

ok eritli yollar, her bir yndeki trafik iin en az iki eridi bulunan, 3 kmden daha ksa olmamak koulu ile trafiin periyodik olarak kesintiye uratlabilecei eriim kontrolsz veya yar eriim kontroll karayollardr.


12

ok eritli blnm veya ok eritli blnmemi (fiziki ayrc olmayp izgi ile blnen) yollar olarak iki grupta ele alnacaktr. ki eritli yollar, herbir eridin farkl ynlerdeki trafik akm iin tahsis edildii, gr mesafesi elverdii lde yava giden arac gemek iin kar eridin kullanld karayollardr. Gemite yaplan almalar ve lkemiz artlarna uygunluu dikkate alnarak karayollar ann nemli bir blmn oluturan iki eritli kentd yollar, kendi iinde 4 snfta ele alnmtr. Genel bir ilke olarak Devlet yollarnn en az 1.ve 2. Snf, l yollarnn ise en az 3. ve 4. Snf yol standardnda olmas nerilmektedir. evre yollar ve kent iinden geen yollar yine ok eritli yollar ve iki eritli yollar olmak zere iki gruba ayrlmtr. evre yollar transit trafiin kent iinden geme zorunluluu ya da ihtiyacn kaldrmak amacyla yaplan ve kenti kuaklayan karayollardr. Nfusun ounun ticaret, sanayi ve ynetimle ilgili ilerle uraan tarmsal etkinliklerin olmad ve nfusu 5000den byk yerler kentsel alan olarak kabul edilmitir.

2.1.2. Toporafik Yap Karayollarnn geometrik tasarmnda geilen arazinin kullanm ekli, blgenin fiziki zellikleri ve toporafyas nemli bir yer kaplamaktadr. Arazi durumu, jeolojik zellikler, iklim, zemin ve drenaj durumu yatay ve dey eksen ile enkesit zelliklerine etki etmektedir. Arazi durumu dz, dalgal ve dalk olarak grupta deerlendirilmektedir. Dz Arazi: Dey ve yatay eksenin oluturulmasnda engel tekil etmeyen, dz veya ok az dalgal arazi kesimleridir. Gr mesafesinin yeterli olmas nedeniyle, yapm zorluu dourmamakta ve nemli maliyetler gerektirmemektedir. Dalgal Arazi: Dey ve yatay eksenin tasarmnda baz kstlamalar getiren, dalgal, tepelik, orta derecede alalma ve ykselmenin olduu yksek tepelerin nadiren yerald arazi kesimleridir. Dalk Arazi: Gzergah belirleme ve tasarmnda ciddi olarak kstlamalarn ortaya kt, uzun dik eimler ve snrl gr mesafesine yol aan arzal, tepelik ve dalk arazi kesimleridir. Boyuna ve enine ykseklik deiimleri ok fazla olup, uygun yatay ve dey ekseni salayabilmek iin kademeli (palyeli) yama kazlarna sklkla gerek duyulmaktadr. 2.1.3. Trafik Akmnn Temel zellikleri Trafii tanmlamak iin kullanlan temel deiken

Hacim veya Akm Oran Hz Younluk

olarak ele alnacaktr. 2.1.3.1. Hacim-Akm Oran Hacim ve akm oran belli bir zaman periyodu iinde yolun belli bir kesiminden veya noktasndan geen trafik miktarnn lmdr. Hacim: Verilen bir sre ierisinde belirlenen bir yol kesiminden veya noktasndan geen toplam tat saysdr. Yllk, gnlk, saatlik veya 15 dakikalk periyotlarla ifade edilebilir. Yllk Ortalama Gnlk Trafik (YOGT): Toplam yllk trafik hacminin bir yldaki gn saysna blnmesiyle elde edilir. Ancak, btn yol kesimlerinde srekli saym imkan olmadndan YOGT deeri mevsimlik saymlardan ve rt saymlarndan belli bir hata oran kabul edilerek hesaplanmaktadr. Akm Oran: Belirli bir yol kesiminden veya noktasndan bir saatten daha ksa sre iinde (genellikle 15 dakika) geen tat saysnn saatlik olarak ifadesidir.


13

Hacim belirlenen bir zaman aralnda gzlenen veya tahmin edilen gerek tat saysdr. Akm oran ise bir saatten daha az bir zaman aralnda o noktadan geen tat saysnn saatlik edeeri olarak ifade edilir. Zirve Saat Faktr: Saatlik en yksek trafik hacminin ayn saat iinde verilen bir zaman periyodundaki (genellikle 15 dakika) maksimum akm deerine orandr. K-Faktr: Yl iinde gzlemlenen saatlik en yksek trafik hacminin (10.,20.,30.,50., veya 100.saat) yllk ortalama gnlk trafie gre deiimi k-faktr olarak ifade edilir. Genel olarak 30. en yksek saat trafii, zirve saat olarak kabul edilir. YOGT artarken K-Faktr genellikle azalmaktadr. En yksek K-faktr genellikle rekreasyon alanlarndaki yollarda meydana gelir. Bunu krsal, kent girii (banliy) ve kentsel yollar takip eder. K-Faktr snr deerleri Tablo 2.2 de verilmektedir. Tablo 2.2 K-Faktr Snr Deerleri Yol Tipi K Faktr Kent d 0,12 - 0,25 Kent girii (geii) 0,10 - 0,13 Kent ii 0,07 - 0,10

Trafik Kompozisyonu: Trafikte seyir halindeki aralar sahip olduklar farkl boyut ve arlklara gre iletme zellikleri gsterirler. Ar tatlar daha yksek fiziki arlklarnn yansra otomobillerden daha yava hareket edip daha fazla yer igal ederler. letme zelliklerinin ayn birimle ifade edilebilmesi iin ar tatlar binek otomobil edeeri cinsinden dikkate alnr. Edeer binek otomobil says, eime ve gei gr uzaklna bal olarak deiir. Bu nedenle toplam trafik iindeki ar tat oran, yolun kapasitesinin belirlenmesinde nemli bir faktrdr. Trafik Tahminleri: Yeni bir karayolu yapm yada iyiletirilmesinde, mevcut trafik hacminin yannda projenin mr boyunca tayabilecei trafiin tahmin edilmesi esastr. Proje mr genellikle 20 yl olarak kabul edilir. 2.1.3.2. Hz Hz, seyahat edenlerin alternatif gzergah veya tama modu seerken dikkate aldklar en nemli faktrdr. Yeni bir karayolu, yol kullanclar tarafndan zaman, uygunluk ve tasarruf edilen para asndan deerlendirilir.

Tat hzlar, srclerin yeteneinin ve aralarnn zelliklerinin yannda karayolunun fiziksel zelliklerine, yol kenarndan yaplan mdahale oranlarna, hava durumuna, dier tatlarn varlna ve hz limitlerine baldr.

Kamu tarafndan kullanlacak herhangi bir mhendislik yapsnn tasarmndan beklenen hizmet, gvenli ve ekonomik bir ekilde karlanmaldr. Bu nedenle karayolunun tasarm hz srclerin ounluunun talebine cevap vermelidir. Tasarmn dk oranda ar hz yapan srcleri dikkate alarak yaplmas ekonomik deildir. Bu amala herhangi bir yoldaki tasarm hz belirlenirken o yola veya benzer yola ait iletme hzlar ve seyahat hzlarnn belirlenmesi nem tamaktadr.

2.1.3.3. Younluk Belli bir anda belirli bir yol veya erit uzunluunu igal eden tat saysdr. Younluk kesintisiz akm iin kritik bir parametredir. nk younluk trafik iletimlerinin kalitesini gsterir. Younluk bir aracn dierine olan yaknln belirtir ve trafik ak iinde manevra yapma serbestliini ifade eder. Bu zellikleri ile younluk ok eritli yollardaki hizmet seviyesini tayin eden belli bal kriter durumundadr.


14

2.2. kinci ncelikli Tasarm Kriterleri 2.2.1. Tasarm Hz Tasarm Hz, karayolunun eitli geometrik elemanlarnn belirlenmesi ve boyutlandrlmasnda etkili olup, yatay kurp, dever, gr mesafesi gibi enkesit elemanlarnn tasarm ile dorudan balantldr. erit genilii, banket genilii ve yanal aklklar gibi dier elemanlarn tasarm ise Tasarm Hz ile dorudan balantl olmasa da tat hzlarn etkilemektedir. Yol snflarna gre tasarm hzlar Tablo 2-3de verilmektedir.

Karayolunun yatay ve dey ekseni, standard, arazi ve trafik durumunun src tarafndan farkedilmesi tasarm hz ile direk balantldr. Jeolojik ve toporafik yap, mevcut kamulatrma ve imar durumu ile evresel koullar vb. durumlar gz nnde bulundurularak yoldan kma tr kazalarn youn olduu yatay kurplarda kaza riskini azaltmak amacyla minimum yatay kurp yarapnn ve duru gr mesafesinin hesaplanmasnda tasarmc tarafndan (Vt ) tasarm hzna Vt100 km/s iin 10 km/s, Vt


15

Tablo 2.4 Tasarm Tatlar ve Boyutlar

Boyutlar (m) Boyutlar Asl Ksm Dingil Mesafesi

Tasarm Tat Tipi

Sembol

H W L F R WB1 WB2 WB3

Minimum tasarm dn

yarap Otomobil Kamyon Otobs Krkl otobs Treyler (orta) Treyler (byk) Treyler (byk) Treyler (3 kasal) Treyler Karavan Oto + treyler Oto + bot Karavan + bot Traktr

P SU BUS-12 A-BUS WB-12 WB-15 WB-19 WB-20D WB-33D MH P/T P/B MH/B TR

1,3 3,4-4,1

3,7 3,4 4,1 4,1 4,1 4,1 4,1 3,7 3,1 -

3,7 3,1

2,1 2,4 2,6 2,6 2,4 2,6 2,6 2,6 2,6 2,4 2,4 2,4 2,4

2,4-3,1

5,8 9,2 12,2 18,3 13,9 16,8 20,9 22,4 34,8 9,2 14,8 12,8 16,2 4,9

0,9 1,2 1,8 2,6 0,9 0,9 1,2 0,7 0,7 1,2 0,9 0,9 1,2 -

1,5 1,8 1,9 3,1 0,8 0,6 0,8 0,9 0,8 1,8 3,1 2,4 2,4 -

3,4 6,1 7,3 6,7 3,8 4,5 6,6 3,4 4,4 6,1 3,4 3,4 6,1 3,1

- -

1,1 5,9 8,4 10,8 12,3 7,0 12,2

- - - -

2,7

- - - - - - -

7,0 13,6

- - - - -

7,3 12,8 13,7 12,1 12,2 13,7 13,7 13,7 18,3 12,2 10,1 7,3

15,2 -

H : Yk., W : Gen., L : Uzun. , F : ndeki asl ksm, R: Arkadaki asl ksm, WB: Dingiller aras mesafe AASHTO, A Policy on Geometric Design of Highways and Streets, 2001

a) Otomobil b) Kamyon c) Otobs AASHTO 2001

ekil 2.1- Baz Tatlarn Tasarm Boyutlar Tatlarn maksimum genilii 2.6 m iken maksimum ykseklii 4.1 m dir. Uzunluklar ise birbirlerinden ok farkldr. lkemizde kullanlan tat boyutlar iin Karayollar Trafik Ynetmelii 128. Maddesinde belirtilen ller tasarmda dikkate alnmaldr. Tab. 2.4de grlen minimum tasarm dn yarap ok yava hareket eden (genellikle 15 km/sa hzdan daha az) aralar iin kullanlmaktadr. Daha yksek hzlar iin dinamik etkiler gznne alnacandan aracn minimum tasarm dn yarap gznne alnmaz. Ancak U-dn, park sahalar, vb. yerlerde minimum tasarm dn yaraplar kullanlabilir. Kurplarda yksek hzlarda dn yapan aralar iin minimum dn yarap aadaki gibi belirlenir.

feVtR +=

20079.0 (2.1)

R : Yatay kurp yarap, metre Vt : Tasarm hz, km/sa e : Dever miktar, % veya metre/metre f : Yanal stnme katsays (Tablo 3.12) Aralarn dnme karakteristii ablon olarak ek. 2.2de verilmi olup tasarmlarda aralarn bu dn yaraplar esas alnr. Karayollar Trafik Ynetmeliinin 128. Maddesine gre lkemizde aralarn boyutlar ve arlklar aadaki gibi olmaldr.


16

a- Azami genilik.............................................................................................. : 2.55 metre, Frigorifik aralarda yalnz frigorifik yap genilii ......................................: 2.60 metre, b-Azami ykseklik ............................................................................................ : 4.00 metre,

c- Azami uzunluklar

-Otobs dndaki dier motorlu aralarda: 12.00 m. -Rmorklarda : 12.00 m.

-ki dingilli otobslerde : 13.50 m. -kiden ok dingilli otobslerde:15.00 m.

-Yar rmorklu aralarda: 16.50 m. -Mafsall (Krkl) otobslerde: 18.75 m.

-Rmorklu otobslerde : 18.75 m. -Rmorklu aralarda : 18.75 m. deerlerini geemez. d-Azami arlklar : 1-Tek dingilde en ok; -Tahriksiz tek dingilde .....................................................................................: 10 ton, -Tahrikli tek dingilde ....................................................................................: 11.5 ton,

2-ki dingilli aks grubu arl en ok ; -Motorlu aralarda aks grubu arl ; -Dingiller aras mesafe 1 m den az ise (1m < d) ...........................................: 11,5 ton, -Dingiller aras mesafe 1 m ile 1.3 m aras ise (1m d < 1.3 m) ................. : 16 ton,


17

-Dingiller aras mesafe 1.3 m ile 1.8 m arasnda ise (1.3 m d < 1.8m) ....... : 18 ton, -Dingiller aras mesafe 1.3 m ile 1.8 m aras ise (TOY deki artlarla) ( ). : 19 ton,

-Rmork ve yar rmorklarda aks grubu arl en ok ; -Dingiller aras mesafe 1 m den az ise (d < 1 m) .........................................: 11 ton, -Dingiller aras mesafe 1 m ile 1.3 m aras ise (1m d < 1.3m)......................: 16 ton, -Dingiller aras mesafe 1 m ile 1.3 m aras ise (1.3m d < 1.8m) .................: 18 ton, -Dingiller aras mesafe 1.8 m den byk ise (1.8 m d ) ............................ : 20 ton,

- dingilli aks grubu arl en ok ; -Dingiller aras mesafe 1 m veya daha az ise ( d 1.3 m) ........................ : 21 ton, -Dingiller aras mesafe 1.3 m ile 1.4 m arasnda ise (1.3 m < d 1.4 m) ... : 24 ton, 3-Toplam arlklar en ok ; -ki dingilli motorlu aralarda ve rmorklarda .............................................. : 18 ton, - dingilli motorlu aralarda ...................................................................... : 25 ton, - dingilli motorlu aralarda (TOY deki artlarla *) ................................. : 26 ton, (*) Tahrikli dingil ift lastik ile donatlm ve haval sspansiyon sistemine sahip ise veya her bir tahrikli dingil ift lastikli ve her bir dingilin azami yk 9.5 tonu amaz ise. - dingilli yar rmorklu aralarla,mafsall otobs ..................................... : 28 ton, -Drt dingilli motorlu aralarda ................................................................. : 32 ton, -Drt dingilli yar rmorklu aralarda ........................................................ : 36 ton, -Drt dingilli yar rmorklu aralarda, yar rmork dingil grubu arl 20 ton olan aralar ................................. : 38 ton, -Be veya daha ok dingilli yar rmorklu veya rmorklu katarlarda ......................................................................... : 40 ton, -Konteyner tayan yar rmorklu aralarda (ISO Konteynerli 3 - S 2 / 3) : 44 ton,


18

2.2.2.2. Tatlarn Hzlanma zellikleri Tatlarn hzlanma zellikleri aada belirtilen amalar iin gereklidir.

ndeki arac gemek iin gerekli mesafenin tayini Kava gemek iin gerekli srenin tayini Yavalama/hzlanma eritlerinin tasarm

Tatlarn hzlanma performans arlk/g oranna bal olarak deiir. Dier bir ifade ile sabit bir gce sahip olan bir aracn arl ne kadar az ise hzlanma yeteneide o kadar fazla olacaktr. ek. 2.3de otomobiller iin belirli bir balang hzndan istenilen bir hza erimesi iin alnan hzlanma veya yavalama mesafeleri tayin edilebilir. Otomobillerin ivmesi 1.83 - 2.74 m/san2 ve kamyonlarn ivmesi ise 0.61-0.91 m/san2 dir. Motor gc, hz ve yolun eimi gibi faktr hzlanma zerinde etkin bir rol oynamaktadr. Aralarn ivmesi dk hzlarda maksimum iken hz arttka bir miktar azalmaktadr. 2.2.2.3. Tatlarn Frenleme zellikleri Tatlarn frenleme zellikleri aadaki faktrlere baldr.

Teker ile kaplama arasndaki srtnme kuvveti Yolun boyuna eimi

Genel olarak srtnme katsays/srtnme kuvveti, lastik tipi ve anma derecesi kaplamann tipi ve slakl, aracn frenleme gc, vb. hususlara bal olarak deiir. Frenleme ile ilgili olarak aadaki hususlar gznne alnmaldr. a) Srtnme direnci alrsa kayma meydana geleceinden, frenleme veya yavalama ivmesi, kaplama ile lastik

arasndaki srtnme direncinden daha fazla olamaz. b) Ani frenleme yapldnda aracn fren sistemi tekerleri kilitleyerek aracn kzaklama yapmasna neden olur.

Bu esnada kaplamada fren izleri oluur ve kaymann etkisi ile ara yavalar. Eer kzaklama etkisi ok fazla olursa ara zig zag yaparak hareket eder. Son yllarda ABS (Anti-Block System- Kzaklamay nleyici sistem) fren sistemine sahip aralarn ve drt ekerli (her iki aksda da tahrik kuvveti olan) aralarn retilmesi ile bu sakncalar en aza indirilmitir.

c) Frenleme srasnda motorun kilitlenmesi ile oluan motor direnci aracn yavalamasna neden olur. Ayrca aracn yuvarlanma ve hava direncide yavalamaya etki eden unsurlardr.

Frenleme mesafesi For. 2.2 ile hesaplanacaktr.

)gf(254VVd

2f

2i

b = (2.2)

db : Frenleme mesafesi, m


19

Vi : Aracn balang hz, km/sa Vf : Aracn nihai hz, km/sa (Durma iin sfr) f : Teker ile kaplama arasndaki srtnme katsays (Tab. 2-5) g : Eim, (%);Yoku yukar (+) ve yoku aa ( -)


20

a- O

tom

obil

iin

min

dn

y

rn

gesi

b- O

tob

s ii

n m

in d

n

yr

nge

si

eki

l 2.2

O

tom

obil

ve k

amyo

nun

min

umum

dn

er

ileri

. K

ayna

k A

ASH

TO, 2

0001

Tablo 2.5-Tat hzna gre Srtnme Katsaylar

Hz (km/sa)

Srtnme katsays (f)

30 0.40 40 0.38


21

50 0.35 60 0.33 70 0.31 80 0.30 90 0.30

100 0.29 110 0.28 120 0.28

AASHTO 1994

ekil 2.3 Otomobillerin Hzlanma ve Yavalama Erileri AASHTO 2001 2.2.3. Kapasite ve Hizmet Seviyesi Karayollarnn planlama, tasarm ve iletilmesinde ara trafii ile uyum salanmas en nemli gereksinim ve klavuzdur. Kapasite hakim yol ve trafik koullar altnda belirli bir zaman iinde belirli bir erit veya yol kesiminden geebilen maksimum saatlik trafik hacmidir. Bu blm kapsamndaki almalarda Karayolu Kapasite El Kitabndan (Highway Capacity Manual-2000) faydalanlmtr.


22

2.2.3.1. Hizmet Seviyesi Bir trafik akmnn, genellikle hz ve seyahat sresi, manevra serbestlii, trafik kesintileri ile konfor ve uygunluk alarndan iletme koullarn tanmlayan bir kalite lsdr. Hizmet seviyesi A ile F arasnda olmak zere 6 farkl seviyede tanmlanmaktadr. A hizmet seviyesi en iyi iletme koullarn F hizmet seviyesi ise en kt iletme koullarn gstermektedir. ok eritli karayollarnn hizmet kalitesinin llebilmesi iin younluk, hz ve hacim/kapasite oran olmak zere adet performans kriteri mevcuttur. Bu kriter birbiri ile balantl olup, herbir erit iin kilometreye den otomobil says olarak tanmlanan younluk en nemli performans kriteridir. Bu kapsamda ok eritli yollar iin ideal koullar altnda hizmet seviyesi zellikleri Tab. 2.6da verilmektedir. deal koullar ise ok eritli karayollar iin aada zetlenmektedir.

Minimum erit genilii 3.60 m.dir Seyehat ynndeki i ve d banket toplam minimum 3.60 m.dir. ve d banketin 1.80 m.den

byk olmas durumunda bu genilik 1.80 m. olarak alnr. Trafik akm sadece otomobillerden olumaktadr. Yol platformu boyunca direkt eriim noktalar bulunmamaktadr. Blnm bir yol nitelii vardr. Serbest akm hz 100 km/saat ten daha fazladr.

Ulam hiyerarisindeki yeri ve konumuna gre iki eritli karayollar, hareketlilik ve eriebilirlik olarak ifade edilebilecek fonksiyonlar yerine getirirler. Bu yollarda verilen hizmet kalitesinin llebilmesi iin takipte harcanan zaman yzdesi ve ortalama seyahat hz olmak zere iki adet performans kriteri mevcuttur. Takipte harcanan zaman yzdesi manevra kabiliyeti ve konforun gstergesi olup tatlarn gei yetersizliinden dolay konvoyda harcadklar ortalama seyahat sresinin yzde olarak orandr. ki eritli ana akslarda hareketliliin n planda olmas nedeniyle hizmet seviyesi kriteri olarak, takipte harcanan zaman yzdesi ve ortalama seyahat hz, yerel gzergahlarda (kasaba ve ky yollar gibi) ise eriebilirlik ncelikli olmas nedeniyle, takipte harcanan zaman yzdesi nemlidir. Tab. 2.7de hizmet seviyeleri tanmlar maksimum akm oran, ortalama hz ve takipte harcanan zaman yzdesine gre verilmektedir. Ayrca, Tab. 2.7de verilen deerler karayolunun geometrik standartlarnda, yol ve trafik koullarndaki herhangi bir kstlamann olmad aada verilen ideal koullara gre belirlenmitir. Uygulamada dzeltme faktrleri yardm ile ideal koullara gre ayarlamalar yaplarak hizmet seviyesi belirlenmelidir. ki eritli karayollarnda ideal artlar;

erit genilii 3.60 m. veya daha fazla, Banketler 1.80 m.ye eit veya daha fazla, gr ak ve temiz (herhangi bir fiziksel engel yok), Gei yaplamayan blge olmamal, Tatlar tmyle otomobillerden olumal, Arazi tmyle dz, Dz giden trafii engelleyecek trafik kontrol veya dnen trafik gibi birtakm engellerin olmad

gznne alnacaktr.

ki ynl akmn analizi iin yoldaki trafiin 50/50 orannda her iki yne dald temel koul olarak kabul edilir. Krsal iki eritli karayollarndaki ynsel dalmn tamam 50/50 den 70/30 a kadar dalm gsterebilir. Rekreasyon alanlarndaki yollarda ynsel dalm, zirve zamanlar veya tatil dnemlerinde 80/20 oranna veya daha yksek oranlara kadar kabilir.


23

v

/c :

Hac

im-K

apas

ite O

ran

K

ayna

k: (H

ighw

ay C

apac

ity M

anua

l 200

0)


24

Tablo 2.7- ki eritli Yollarda Hizmet Seviyesi zellikleri

Hizmet Seviyesi

Ortalama Hz

km/sa

Takipte Geen Zaman

Yzdesi

Maksimum Akm Oran

oto/sa Trafik zellikleri

A En Yksek 90 ve st 35~40 490

Trafik Younluu az dolaysyla serbest akm hali vardr.Dier Tatlarn varlndan dolay manevra imkanlarnda kstlama yok denecek kadar azdr.

B Yksek 80 50~55 780

Trafik akm kararl akm grnmndedir. Hz, sollama vb. hususlarda src davranlarndaki serbestlik makul bir ldedir.

C Orta 70 65~70 1190

Kararl akm olmakla beraber hz ve manevra imkanlar trafik younluundan daha ok etkilenir. Srclerin kendi hzlarn semede veya ndeki tat gemedeki serbestlikleri kstlanmtr.

D Dk 60 80~85 1830

Trafik akm kararsz akma yakndr. Srclerin manevra serbestlikleri az, konfor dk fakat ksa mesafeler iin kabul edilebilir llerdedir.

E En Dk =85 3200

Trafik akmnda kararszlk vardr ve ksa sreli duraksamalar grlebilir. Yol kapasitesinde veya kapasiteye yakn hacimde alr.

F Yetersiz Yolun Kapasitesi dolmutur.

Trafik hacmi yolun kapasitesini amtr ve zorlamal akm sz konusudur. Sk sk ksa ve uzun sreli duraksamalar grlebilir.

Highway Capacity Manual 2000 Karayollar Tasarm El Kitab kapsamnda Karayollar Genel Mdrl sorumluluk alanndaki yol a kentd ve kentsel (kent geileri) yollar olmak zere iki grupta deerlendirilmektedir. Yol snflarna ve arazi durumuna gre hizmet seviyeleri kentd ve kentsel (kent geii) yollar iin Tab. 2.8 ve Tab. 2.9da verilmektedir. Bu hizmet seviyeleri tavsiye niteliinde olup tasarm trafiine ve yolun hizmete girecei yln trafik tahminine gre planlama karar olarak deerlendirilmelidir. Tablo 2.8 Kent D Yollar neri Tasarm Hizmet Seviyeleri

Arazi Durumu Yol Snflar Dz Dalgal Dalk

ok eritli Yollar B B B - C ki eritli Yollar

1.Snf Yollar B B - C C 2.Snf Yollar C C - D D 3.Snf Yollar C D D 4.Snf Yollar D D D

Tablo 2.9- Kentsel Yollar (Kent Geileri) neri Tasarm Hizmet Seviyeleri

Arazi Durumu Yol Snflar Dz Dalgal Dalk

evre Yollar ok eritli Yollar C C C ki eritli Yollar C C C

Kent inden Geen Yollar ok eritli Yollar C C C ki eritli Yollar C - D C - D C -D

Not:E Hizmet Seviyesi ok kstl durumlarda kabul edilebilinir. 2.2.3.2. Hizmet Hacmi ki eritli karayolundan hakim yol ve trafik koullar altnda arazi durumuna gre seilen bir hizmet seviyesinin altna dmeden geirilebilecek maksimum saatlik trafik says hizmet hacmi olarak tanmlanmaktadr.


24

3. KARAYOLU GEOMETRK ELEMANLARININ TASARIMI Karayolu geometrik elemanlar kapsamnda gr mesafesi, dever, yatay eksen, dey eksen ve yatay - dey eksen kombinasyonu ve/veya uyumu, bunlarn tasarm ilkeleri ve kriterleri ile ilgili hususlar aadaki blmlerde verilmektedir. 3.1. Gr Mesafesi Tatlarn, karayolunda gvenle hareket edebilmeleri iin srclerin nlerindeki yol kesimini grebilmeleri ok byk nem tamaktadr. Karayollarnda seyir eden motorlu tatlarn takip ettikleri yrnge ve hzlar, yetenei, eitimi ve deneyimi olduka farkl srclerin kontrol altndadr. Yol gvenlii asndan, tm karayollarnda srcnn nnde beklenmeyen bir nesne ile karlatnda, ona arpmadan durabilmesi iin gereken Duru Gr Mesafesi (DGM) ile iki eritli karayollarnda, srclerin nlerindeki tat geerken, kar eridi arpma riski olmadan kullanabilmeleri iin gereken Gei Gr Mesafesi (GGM) tasarmc tarafndan dikkate alnmaldr. 3.1.1. Duru Gr Mesafesi (DGM) Yol gvenliini salamak amacyla srcnn bir tehlikeyi fark edip durabilmesi iin belirli bir sre ve bu srede hza bal olarak katetmesi zorunlu olan bir mesafeye ihtiya vardr. Bu mesafeye duru gr mesafesi denilmektedir. Minimum (veya emniyetli) duru gr mesafesi, reaksiyon sresi ile frenleme sresinin toplam olup For. 3.1 ile hesaplanmaktadr. Duru gr mesafesinin hesaplanmasnda gz ykseklii 1.08 m ve obje ykseklii 0.20 m alnmaktadr.

aVVDGM tt

2

039,0t278,0 += (3.1) DGM : Minimum duru gr mesafesi, m Vt : Tasarm hz, km/sa t : Reaksiyon sresi, 2 san a : Frenleme ivmesi, 3,4 m/san2 Eimli yollarda dz yollara gre frenleme mesafesi artacandan veya azalacandan DGM For. 3.1den farkl olarak eimi de gznnde bulunduran For. 3.2 ile hesaplanmaktadr.

[ ]gaVtVDGM tt += )81,9/(254278,0

2

(3.2)

g, yolun eimi olup, ondalkl say olarak k eimi iin (+), ini eimi iin (-) alnr. Kaplamann ya olmasna gre hesaplanan DGMleri Tab. 3.1de verilmektedir. Tablo 3.1 Minimum Duru Gr Mesafesi

Eimsiz Aa Eim, m Yukar Eim, m Tasarm Hz (km/sa)

Hesaplanan (m)

Yuvarlatlan (m) %3 %6 %9 %3 %6 %9

20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130

15,70 27,00 40,59 56,48 74,65 95,13 117,89 142,95 170,31 199,95 231,30 266,13

20 30 45 60 75 100 120 145 175 200 235 270

17 28 42 59 79

100 125 151 180 212 246 283

17 30 45 63 83

107 133 162 193 228 265 305

18 31 47 67 89

115 143 175 210 247 288 332

16 27 39 54 71 91 112 135 161 188 218 249

15 26 38 52 69 87 107 129 153 179 207 236

15 25 37 51 66 84 103 124 146 171 197 225

AASHTO 2001


25

3.1.2. Gei Gr Mesafesi (GGM) ki eritli karayollarnda bir tatn dier tat gvenli bir ekilde geebilmesi iin gerekli olan minimum mesafe Gei Gr Mesafesidir. Minimum GGMnin belirlenii ekil 3.1de ematize edilmi olup, src davranlar ile ilikili olarak aadaki kabller yaplmtr. 1 Geilen tat sabit hza sahiptir. 2 Geme hareketine balamadan nce, geen tat dk hzda ndeki arac takip etmektedir. 3 Geme kesimine ulaldnda, srccnn geme manevrasna balamadan nce kar eridin trafikten arndrlm olduunu anlayabilmesi iin ksa bir zaman srecine ihtiya vardr. 4 Geme ilemi aniden balayarak, geen tatn kar eride gelmesi ile devam etmekte olup gemeyi gerekletiren tatn hz kar eridi kulland zaman iinde giderek art gstermektedir. Geen tatn hz bu sre iinde geilen tatn hzna gre 15 km/saat daha fazladr. 5 Geen tat, geme ilemini tamamlayp kendi eridine getiinde, kar eritten gelen tatla aralarnda belli bir aklk olmaldr (d3).

ekil 3.1 Gei Gr Mesafesinin Tayini ki eritli karayollar minimum GGM ekil 3.1de grld gibi, aada tanmlanan drt ayr uzunluun toplamndan olumaktadr: d1: lk gei uzunluu, intikal ve reaksiyon zaman ile srcnn ndeki arac gemeyi balataca pozisyona

getirmesine kadar geen toplam srede gidilen mesafedir, d2: Geen tatn sol eridi igal ettii srede ald mesafedir, d3: Gei eylemi sonunda geen tat ile kardan gelen tat arasndaki mesafedir, d4 (= 2/3 d2) : Geen tatn sol eritte harcad srenin 2/3 kadar srede kardan gelen tatn kat ettii

mesafedir. Gei Gr Mesafesini oluturan d1, d2, d3 ve d4 mesafelerinin hesaplanmasnda aadaki formller kullanlmaktadr.

d1= 0,278 t1

+2

)( 1atmVp (3.3)

d2= 0,278 Vp t2 (3.4) d3= 30 ~ 90 m d4= 2/3 d2 = 0,185 Vp t2 (3.5)

t1 : lk gei zaman, san t2 : Geen tatn sol eridi kulland sre, san Vp : Geen tatn ortalama hz, km/sa


26

m : Geen tat ile geilen tat arasndaki hz fark, km/sa a : Ortalama hzlanma ivmesi, km/saat/san

Tasarm hzlarna bal olarak hesaplanan emniyetli gei gr mesafeleri Tab. 3.2de verilmektedir. Tablo 3.2 ki eritli Karayollarnda Minimum Gei Gr Mesafesi

Kabul Edilen Hzlar (km/sa) GGM (m) Tasarm Hz (km/sa) Geilen Vasta Geen Vasta Hesaplanan Yuvarlatlm

30 40 50 60 70 80 90

100 110 120 130

29 36 44 51 59 65 73 79 85 90 94

44 51 59 66 74 80 88 94

100 105 109

200 266 341 407 482 538 613 670 727 774 812

200 270 345 410 485 540 615 670 730 775 815

AASHTO 2001 ni eimlerde gemeyi gerekletiren tatn hz dz yoldakine gre daha kolay artacandan geme sresi daha ksa olabilecektir. Buna karn geilen tat hznn da ayn ekilde artma olasl nedeniyle, tehlikeli durumlarn ortaya kmas da mmkndr. k eimli geilerde ise geen tatn gei srasnda hzn fazla artramayaca, ayrca kar ynden gelen tatn hz yoku aa hareket etmesi nedeniyle daha fazla olacandan, emniyetli gei iin dz yolda gerekletirilen geilere gre daha fazla mesafe gerekecektir. k eimli geilerin emniyetli olabilmesi iin Tab. 3.2de verilen minimum gei uzunluunun ekonomik koullar dikkate alnarak artrlmas uygun olabilecektir. 3.1.3. ki eritli Karayollarnda Gei Olanaklarn Artrma Yntemleri Dalk blgelerdeki iki eritli karayollarnda tatlarn gei olanan artrmak amacyla, tasarmc aada belirtilen tasarm yntemlerini dikkate alarak gei eridi, gei cebi, trmanma eridi uygulama olanaklarn aratracaktr. 1. Yatay ve dey eksen mmkn olduunca GGM salayacak ekilde tasarlanmaldr. 2. Tasarm hacmi kapasiteye yaklatnda, tatlarn gei olaslnn azalmas nedeniyle hizmet seviyesindeki d dikkate alnmaldr. 3. Rampa boyu kritik eim boyunu atnda, trmanma eridi yapm dikkate alnmaldr. (Tablo 3.12) 4. 1 ve 3.nc kriterlerin uygulanmasna karn, geme olaslnn skl ve uzunluu halen yeterli deil ise geme eritli kesimlerin yapm dikkate alnmaldr. 3.1.3.1. Gei eridi Gei eritleri, iki eritli karayollarnda gei blgesinin arzu edilen sklkta salanmas veya dk hzl ar tatlarn trafie yapt mdahalenin ortadan kaldrlmas amacyla ekil 3.2de grld gibi veya drt erit geniliinde ina edilir. Gei eridi iin en uygun uzunluk 0,8 ile 3,2 km.dir. Trafik hacminin ok fazla olduu yerlerde daha uzun gei eridi uygulanabilir. lave edilen eridin genilii, iki eritli yollarn erit genilii kadardr. Ancak, geme erit kesitlerinde banketler normal banket geniliinden daha dar tutulabilir. Gei eritlerinde uygulanacak rakortman boyu aadaki formlle hesaplanmaktadr. L=0,6 W S (3.6) L : Rakortman boyu, m W : erit genilii, m S : Hz, km/saat


27

ekil 3.2 ki eritli Dalk Karayollarnda Gei eridi

3.1.3.2. Gei Cepleri ki eritli dalk karayollarnda yaplacak gei cepleri aa, direk, al vb. sabit nesnelerin olmad ve yava hareket eden tatlarn yoldan da doru ekilerek arkasndaki hzl tatlarn gemesine olanak tanmak iin yaplan geniletilmi banket alanlardr. Gei cepleri, yava tatn cebe girmesini ve arkasndaki hzl tatn kendisini getikten sonra tekrar yola katlmasn, ayrca geen tat saysnn bir veya iki tane olmas halinde gei cebine giren tatn cepte durmadan arkasndaki hzl aralarn gemesini salayacak kadar uzun olmaldr. Gei cepleri platolarn nadiren bulunduu ve arazisinin apik olmas nedeniyle ilave erit yapmnn ekonomik olmad dk hacimli yollarda uygulanmaktadr. Bu tr artlar, sklkla ar tat hacminin % 10dan fazla olduu dalk, ok virajl deniz kylar ve rekreasyon alanlarnda oluur. Gei cebi uzunluklar Tablo 3.3de verilmektedir. Tablo 3.3 Gei Cebi Uzunluklar

Yaklam Hz (km/sa)

Min Uzunluk (m)

30 40 50 60 70 80 90

100

60 60 65 85

105 135 170 185

AASHTO 2001 Gei cebi uzunluu ok dk yaklam hz iin bile 60 mden ksa olmamaldr. Ayn ekilde tatlarn gei cebini, gei eridi olarak kullanmaya ynelebilmeleri nedeniyle gei cebi 185 mden uzun olmamaldr. Gei cebi giri ve kta 15-30 m. uzunlukta uygun bir rakortman ile dzenlenmeli ve genilii minimum 3,60 m. olmaldr. 5 m.den fazla genilikler uygun deildir. Ayrca, gei cepleri her iki ynde de gr mesafesini kstlayan yatay ve dey kurplara bitiik yaplmamal ve gei ceplerine yaklamda minimum 300 m. gr mesafesi salanmaldr.

a- Her iki ynde gei eriti konulmas

b- Tek ynde gei eriti konulmas


28

3.2. Yatay Eksen Yatay eksen tasarmnda gvenlik, seyahat sresi ve kapasite (veya trafik kalitesi) etkin kriterlerden olup tasarm hz (Vt) topografik yap ve arazi artlarna (dere, demiryolu, kanal, vadi, geit, vb.) uyum ve ekonomi gznnde bulundurulmaldr. Yatay eksen elemanlar aliyman, kurp, gei erisi ve dever olarak ele alnacaktr. 3.2.1. Aliyman Tasarm Aliyman yatay eksen eleman olup karayolun dorusal kesimlerini oluturmaktadr. Aliyman, uzunluunun fazla olmas durumunda aadaki olumsuzluklara neden olabilmektedir:

Srclerin ar hz yapmasna olanak tanmaktadr. Kardan gelen veya takip eden tatlarn hz ve mesafelerinin tayin edilmesi zorlamaktadr. Gece seyahatlerinde kardan gelen tat farlar sr konfor ve gvenliini olumsuz ynde

etkilemektedir. Dou-Bat ynnde sabah gne doarken ve akam gne batarken src gne ndan

etkilenmektedir. Monoton sr artlar srcde dikkat dalm ve yorgunlua neden olabilmektedir.

Aliyman uzunluunun az olmas durumunda ise aadaki olumsuzluklar sz konusudur:

Yeterli gei gr mesafesinin salanmas glemektedir. Aliyman kurp aliyman ilikisinde bamsz aliyman uzunluu salanamamaktadr. Hz azalmakta dolaysyla seyahat sresi artmaktadr. Kapasite azalmaktadr.

Aliymanlar, aliyman ve kurplardaki iletme hz fark 20 km/saatten fazla ise bamsz aliyman (kurbun varlnn aliymandaki iletme hzn etkilemedii), 20 km/saatten az ise baml aliyman (kurbun varlnn aliymandaki iletme hzn etkiledii) olarak nitelenebilir. Bu anlamda bir aliymann bamsz olabilmesi iin Tab. 3.4de belirtilen minimum aliyman uzunluuna sahip olmasna allmaldr. Tablo 3.4 Birbirini Takip Eden Kurplar Arasnda Minimum Aliyman Uzunluu

Aliymanda letme Hz (km/sa) Kurpta letme Hz (km/sa) 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120

50 110 140 175 215 255 295 340 390 434 485 540 55 120 155 190 230 270 315 365 410 465 515 60 125 165 205 245 290 340 385 440 490 65 135 175 220 260 310 360 410 460 70 145 185 235 280 325 380 430 75 155 200 245 295 345 400 80 165 210 260 310 365 85 170 220 270 325 90 180 235 285 95 190 245

100 200 Not 1. Kutu iindeki rakamlar bamsz aliyman olarak gz nne alndnda minimum uzunluk veya kurplar arasnda tavsiye edilen

minimum uzunluk, m 2. letme hz kurbun erilik derecesine bal olarak tayin edilecektir. 3. Aliymandaki iletme hz 100 km/sa ve 120 km/sa kolonundaki rakamlar uzun aliyman boyu olarak alnabilir. 4. Bamsz bir aliymanda kurptaki ve aliymandaki hz farknn min 20 km/sa olaca kabul edilmitir.

Higway Design and Traffic Safety Engineering Handbook, 1999


29

Yatay eksen tasarmnda bamsz aliymanlarn oluturulmasna zen gsterilmeli, ayn ynde birbirini takip eden kurplarn konulmasndan kanlmal, konulmas gerekli ise ayn yndeki kurplar arasndaki aliyman uzunluunun (m.cinsinden) tasarm hznn 6 kat olmasna allmaldr. Gece sr artlarnda far klarndan srclerin etkilenmemesi iin sabit eimli aliymanlarn uzunluunun tasarm hznn 20 katn gememesine gayret edilmelidir. Baml aliymanlarda minimum aliyman uzunluu Tablo 3.4de belirtilen deerlerden az olmamaldr. 3.2.2. Dever Tasarm Yatay kurpta gvenlik ve konforun salanabilmesi iin uygun dever tasarm gereklidir. Yatay kurpta hareket eden tatlar merkezka kuvvetinin etkisi ile da doru savrulmaya zorlandklarndan, yaplacak uygun dever tasarm ile savrulmann gvenlik ve konfor zerindeki olumsuz etkileri giderilmelidir. 3.2.2.1. Maksimum Dever Yatay kurptaki maksimum dever miktar yol platformunun maksimum yanal eimi olup, Devlet yollar iin kabul edilebilir maksimum dever % 8 olarak alnacaktr. Kar ve donun etkili olduu blgelerde maksimum dever % 6 alnabilir. Ayrca, maksimum dever miktarnn ok eritli yollar iin % 2,5dan ve iki eritli yollar iin % 2den daha az olmas durumunda at eimi dikkate alnacaktr. 3.2.2.2. Rakordman Boyu Kurpta dever uygulamasnn konfor, gvenlik, drenaj ve estetik ihtiyalara cevap verebilmesi iin aliymanda at eimi ile balayp kurbun iinde belirli bir noktada maksimum devere ulaacak ekilde aamal bir gei yaplmaldr. Bu geiin yapld mesafe dever rakortman boyu olarak tanmlanmaktadr. Rakortman boyu ekil 3.3de grld gibi Lt ve Lr mesafelerinin toplamdr.

ekil 3.3 Dever Uygulamas ve Rakortman Boyu Devlet ve l yollarnda kullanlacak dever oranlar ile dever rakortman boylar (Lr) tasarm hz (Vt) ve kurp yarapna (R) bal olarak Tablo 3.5, 3.6 ve 3.7de verilmektedir.


30

Re

24

e2

4e

24

e2

4e

24

e2

4e

24

e2

4e

24

( m )

%

erit

erit

%

erit

erit

%

erit

erit

%

erit

erit

%

erit

erit

%

erit

erit

%

erit

erit

%

erit

erit

%

erit

erit

7000

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

6000

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

3000

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

TE16

2525

00

E0

0

E0

0

E0

0

E0

0

E0

0

E0

0

E0

0TE

1523

TE16

2520

00

E0

0

E0

0

E0

0

E0

0

E0

0

E0

0TE

1422

TE15

232.

218

2715

00

E0

0

E0

0

E0

0

E0

0

E0

0TE

1320

TE14

222.

316

262.

621

3214

00

E0

0

E0

0

E0

0

E0

0

E0

0TE

1320

2.1

1523

2.4

1828

2.7

2233

1300

E

00

E

00

E

00

E

00

E

00

TE13

202.

216

242.

519

292.

823

3412

00

E0

0

E0

0

E0

0

E0

0TE

1218

TE13

202.

317

252.

620

302.

924

3610

00

E0

0

E0

0

E0

0

E0

0TE

1218

2.2

1422

2.5

1827

2.8

2132

3.2

2539

900

E

00

E

00

E

00

TE11

17TE

1218

2.4

1624

2.7

1929

3.0

2334

3.4

2642

800

E

00

E

00

E

00

TE11

172.

113

192.

518

252.

820

303.

225

373.

529

4370

0

E0

0

E0

0

E0

0TE

1117

2.3

1421

2.7

1827

3.0

2232

3.4

2639

3.7

3045

600

E

00

E

00

TE10

152.

112

172.

515

232.

919

283.

223

353.

628

413.

932

4850

0

E0

0

E0

0TE

1015

2.3

1319

2.7

1624

3.1

2030

3.5

2638

3.8

2944

4.0

3349

400

E

00

E

00

2.1

1118

2.5

1421

3.0

1827

3.4

2233

3.7

2740

4.0

3146

300

E

00

TE10

142.

412

192.

816

233.

320

303.

825

374.

029

4325

0

E0

0TE

1014

2.6

1320

3.0

1725

3.6

2232

3.9

2638

200

E

00

2.3

1117

2.8

1422

3.3

1827

3.8

2334

175

E

00

2.4

1217

2.9

1522

3.5

1929

3.9

2335

150

TE9

142.

512

183.

116

243.

720

314.

024

3614

0TE

914

2.6

1219

3.2

1625

3.8

2132

130

TE9

142.

612

193.

317

263.

821

3212

0TE

914

2.7

1319

3.4

1726

3.9

2232

110

TE9

142.

813

203.

618

274.

022

3310

02,

19

142.

914

213.

619

284.

022

3390

2,2

1016

3.0

1422

3.7

1929

802,

411

163.

215

233.

820

2970

2,5

1117

3.3

1624

3.9

2030

602,

612

183.

517

254.

021

3150

2,8

1319

3.7

1827

403.

014

203.

919

2830

3.3

1522

203.

817

28R

min

= 16

Rm

in=

35

Rm

in=

80

Tasa

rm Hzn

a ve

Yar

apa

Ba

l O

lara

k U

ygul

anac

ak D

ever

Ora

nlar

V t=1

00 k

m/s

aL r

( m

)L r

( m

)L r

( m

)L r

( m

)L r

( m

)L r

( m

)L r

( m

)L r

( m

)L r

( m

)V t

=60

km/s

aV t

=70

km/s

aV t

=80

km/s

aV t

=90

km/s

aV t

=20

km/s

aV t

=30

km/s

aV t

=40

km/s

aV t

=50

km/s

a

Rm

in=

100

Rm

in=

150

Rm

in=

215

Rm

in=

280

R

=

Kur

p ya

rap (

m )

V t

=

Tas

arm

hz (

km

/sa

)

Rm

in=

375

Rm

in=

490

e max

=

%4

ehir

Ge

ile

rinde

uyg

ulan

acak

dev

er o

ran

( e m

ax =

%4)

L r

Documents

Karayolu Geometrik Standartlar 2006