KATILIM ÖNCESİ MALİ YARDIM KAPSAMINDA

SİVİL TOPLUM

(2014-2010 Dönemi)

2

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ................................................................................................................3

1.ADAYLIKSÜRECİNDETÜRKİYE’DESİVİLTOPLUM............................................5

2.BİRSEKTÖROLARAKSİVİLTOPLUM...............................................................62.1TÜRKİYE’DESİVİLTOPLUM....................................................................................72.2KATILIMÖNCESİMALİYARDIM(IPA)KAPSAMINDASİVİLTOPLUM.............................102.3KATILIMÖNCESİMALİYARDIMKAPSAMINDASAĞLANACAKDESTEĞİNHEDEFLERİ..........112.4SONUÇLAR,FAALİYETLERVEBAŞARIGÖSTERGELERİ.................................................11

IPAIISİVİLTOPLUMSEKTÖRÜKAPSAMINDA2014-2015PROGRAMLAMASINDAYER

ALANPROJELER..............................................................................................14

2002-2015 YILLARI ARASINDA AVRUPA BİRLİĞİ BAKANLIĞI TARAFINDAN

UYGULANANPROJELER...................................................................................16

TÜRKİYE’DE STK’LARA YÖNELİK UYGULANAN AB FİNANSMANLI PROJELER/

PROGRAMLAR.................................................................................................17

DEĞERLENDİRMEVEGÖRÜŞFORMU...............ERROR!BOOKMARKNOTDEFINED.

3

GİRİŞSivil toplumkuruluşlarının (STK)ülkemizinAvrupaBirliği (AB)katılımsürecininbirparçasıhalinegetirilmesi,kamuvesiviltoplumunbirlikteçalışmakültürününgeliştirilmesi,karşılıklıbilgi ve deneyim aktarımının güçlendirilmesi ülkemizin demokrasi kültürünün gelişmesiaçısındanbüyükönemtaşımaktadır.BunedenleTürkiye’ninAB ile ilişkilerindeenönemlipaydaşlardanbiriniSTK’laroluşturmaktadır.STK’larınkapasitesiningeliştirilmesi,politikaoluşturmasüreçlerinedahafazladâhiledilmesive sivil toplumun sorunlarının çözülmesi için, kamu kurumlarının ve STK’ların birlikteçalışmasıTürkiye’ninreformsürecinehızkatacaktır.Yürütülençalışmalarınvereformlarıntammanasıyla ve eksiksiz bir şekilde hayata geçirilebilmesi ancak sivil toplumunpolitikaoluşturmasüreçlerineaktifkatılımıylasağlanabilecektir.Avrupa Birliği Bakanlığı, sivil topluma bakış açısının bir uzantısı olarak bugüne kadargeliştirmişolduğuçeşitliprojelervesilesiylevedüzenlediğietkinliklerdeSTK’lariledüzenliolarakbirarayagelmekte,busayedesiviltoplumkuruluşlarınınçalışmalarınıyakındantakipederekABüyeliksürecimizdekiçalışmalarhakkındakigörüşleriniilkeldenalmaktadır.Bu bakış açısıyla, AB’ye aday bir ülke olan Türkiye’nin de faydalanmakta olduğu AvrupaBirliğiKatılımÖncesiMaliYardımAracı’nın (Instrument forPre-Accession-IPA)2014-2020yıllarınıkapsayanikincidöneminde,Türkiye’ninönerisiyle“siviltoplum”birsektörönceliğiolarakkabuledilmiştir.26Ağustos2014tarihindeyürürlüğegirenÜlkeStratejiBelgesi’ndeSivil Toplum Sektörünün hedefi (1) Kamu sivil toplum diyaloğunun güçlendirilmesi, (2)STK’larayönelikyasal çerçevenin iyileştirilmesi, (3)STK’larınkapasitesiningüçlendirilmesive(4)siviltoplumdiyaloğunungeliştirilmesişeklindetanımlanmıştır.Yediyıllık2014-2020dönemiiçinSivilToplumSektörüneayrılantoplambütçeyaklaşık190milyonAvro’dur.2014-2020 yıllarını kapsayan dönem için STK’ların sivil toplum sektörünü programlama,uygulamaveizlemesüreçlerineaktifkatılımıbüyükönemtaşımaktadır.BunedenleSTK’larınbu sektörü tasarlama sürecine katılımı ile projelerin etkinliğinin artırılması amacıyla birdanışma süreci yürütülmesi için çalışmalara başlanmıştır. Bu çalışmalar ile STK’ların“STK’lara sağlanacak desteklerin” tasarlanması, programlanması sürecine dahil edilmesi,kamu-STK işbirliğinin güçlendirilmesi, yeni projelerin geliştirilmesi ve olgunlaştırılması,STK’ların Sivil Toplum Sektörü ve AB sürecinde sağlanacak destekler hakkındakifarkındalığınınartırılmasıhedeflenmektedir.Yukarıda sayılan amaçlara ulaşılmasına yönelik olarak mali yardımlarıntasarlanma/programlanma sürecinde kullanılan teknik dokümanlar sadeleştirilerek

4

elinizdeki “Katılım Öncesi Mali Yardım Kapsamında Sivil Toplum (2014-2020 Dönemi)”dokümanı hazırlanmıştır. Bu dokümanın, sivil toplum alanında Türkiye’de gelecekdönemlerdeyürütülebilecekçalışmalarhakkındaçerçeveoluşturarakSTK’larınsüreceilişkingörüşveönerilerininderlenmesiaşamasındafaydasağlayacağıdeğerlendirilmektedir.Türkiye’de 2014-2020 Dönemi için Sivil Toplum Sektörünün (1) Kamu sivil toplumdiyaloğunun güçlendirilmesi, (2) STK’lara yönelik yasal çerçevenin iyileştirilmesi, (3)STK’ların kapasitesinin güçlendirilmesi ve (4) Sivil toplum diyaloğunun geliştirilmesiöncelikleriileilintilihertürlügörüşveönerileriniziAvrupaBirliğiBakanlığıProjeUygulamaBaşkanlığıilepaylaşabilirsiniz.1

1Görüşlerinizisiviltoplumsektoru@gmail.comadresinedeelektronikolarakiletebilirsiniz.

5

1.ADAYLIKSÜRECİNDETÜRKİYE’DESİVİLTOPLUMKuşkusuzki;güçlübirdemokrasininhayatiunsurlarındanbiridedinamikve iyi işleyenbirsiviltoplumdur.Ziragüçlübirsiviltoplumişleyenbirdemokrasinintemelilkelerininhayatageçirilmesinde büyük önem taşır. Ülkemizde sivil toplumun gelişimi sürecindeAB katılımsüreciiticigüçolmuştur.STK’lar, vatandaşların kaygılarını dile getirmek suretiyle katılımcı demokrasiyi geliştiricigirişimlerde bulunmakta, şeffaf ve hesap verebilir bir yönetim için tabandan bir talepyaratmaktadır.Kalkınmavedemokratikyönetişiminbirincilsorumluluğudevleteaitolsada,yoksulluk, yaygınlaşan eşitsizlikler, sosyal dışlanma ve sürdürülebilir olmayan kalkınmasorunlarınınüstesindengelmedegüçlübirkamu-STKişbirliğiönemlikatkılarsağlayabilir.ABdinamik,çoğulcuveyetkinsiviltoplumaönematfetmektevekamuileSTK’lararasındayapıcı ilişkiler kurulmasının önemini kabul etmektedir. STK’ların politika oluşturmasüreçlerine katılımı, kapsayıcı ve etkili politikaların oluşturulması için büyük önemtaşımaktadır. Dolayısıyla, STK’lar hesap verebilirliğin artırılmasına ve meşruiyetingüçlendirilmesine katkı sağlamaktadır. Böylece sosyal uyumu artırmakta, demokrasileridahaaçıkveköklühalegetirmekte,adayülkeninKopenhagKriterleriniyerinegetirmesineveüyelikyükümlülükleriniüstlenmekabiliyetikazanmasınadestekolmaktadır.AB’yekatılımmüzakerelerineparalelolarakABileadayülkelerarasındayoğunbirsiyasivekültüreldiyaloğuntesisedilmesigereklidir.Budiyaloğunuzunvadedehedefiadayülkelerve AB sivil toplumlarını AB’nin gelecekteki genişlemesine hazırlamak ve sivil toplumaracılığıylaTürkiyeileABarasındakisiyasivekültüreldiyaloğugüçlendirmektir.İnsanlarıbiraraya getirerek karşılıklı anlayışı geliştirmeyi amaçlayan diyalog temelde sivil toplumuiçermektedir.Bununötesinde,siviltoplumunkatılımöncesisürecedahilolması,vatandaşlarınülkeninABüyesi olabilmek için tamamlaması gereken reformları daha iyi anlamalarına katkıdabulunmaktadır. Bu sayede AB’ye katılım süreci bir hükümet çalışması olmaktan öteyegeçmekte,dengelibirkamuoyutartışmasıortayaçıkmaktadır.Bu tartışma,katılımöncesisüreçsonundaABüyeliğiileilgiligüvenilirbirkararaulaşmakiçinçokönemlidir.Bunedenle,Katılım Öncesi Mali Yardım Aracının 2014-2020 yıllarını kapsayan yeni döneminde “siviltoplum” bütün sektörler genelinde yatay bir konu olarak değil, bir sektör olarak elealınmaktadır.

6

2.BİRSEKTÖROLARAKSİVİLTOPLUMAktifveiyi işleyenbirsiviltoplum,demokratikbirtoplumuntemelyapıtaşlarındanbiridir.IPA’nın ikincidönemindesivil toplumunbir sektörolarakbelirlenmesi,TürkiyeveAvrupaBirliğininbusektöreatfettiğiöneminbirgöstergesidir.Türkiye’nin AB’ye aday ülke statüsü kazanmasıyla birlikte, örgütlenme özgürlüğü ve siviltoplumileilgilimevzuattaönemliilerlemelerkaydedilmişvedahaözgürlükçübiryaklaşımbenimsenmiştir.2003ile2008yıllarıarasındadoğrudansiviltoplumuilgilendirenmevzuattayapılan kapsamlı reformlar, yasal çerçevenin güçlendirmesinde bir dönümnoktası olarakkabul edilebilir. Ancak, örgütlenme özgürlüğünün geliştirilmesi amacıyla hem birincilmevzuattahemdeözellikleilgiliikincilmevzuattaekreformlarınyapılarakbuyasalarındaABstandartlarınauygunhalegetirilmesigereklidir.AB katılım süreci, Türkiye’de sivil toplumun gelişimi konusunda bir katalizör işlevigörmüştür.Dolayısıyla, sektörün ihtiyaçlarına veönceliklerine asıl olarak katılım sürecineilişkin resmi belgelerde yer verilmiştir. Türkiye’nin Ulusal Kalkınma Planlarında da siviltopluma büyük vurgu yapılmaktadır. Ayrıca, pek çok kamu kurumunun sivil toplumungeliştirilmesindedahlibulunmaktadır.Bunakarşılık,Türkiye’degenişkabulgörmüşbirsiviltoplumsektörpolitikasıveyastratejisibulunmamaktadır.Siviltoplumkonusundakideneyimiveuzunsüredirbualandaçalışmasınedeniyle,AvrupaBirliğiBakanlığısivil toplumsektörü ile ilgilisorumlukuruluşolarakbelirlenmiştir.AvrupaBirliği Bakanlığının temel sorumluluğu, Türkiye’yi AB üyeliğine hazırlamaya dönükçalışmalarıyönlendirmek, izlemekvekoordineetmekveayrıcakatılımsonrasıçalışmalarıkoordineetmektir.STK’larınABsürecininendoğalpaydaşlarıolduğugerçeğinidikkatealanAvrupaBirliğiBakanlığıkamusektörüylesivil toplumarasındaki işbirliğinidahaetkinhalegetirmek, STK’ların kapasitesini güçlendirmek ve AB ile Türkiye arasındaki diyaloğugeliştirmekamacıyladüzenlediği “SivilToplumlaDiyalogToplantıları”aracılığıylaSTK’larlaistişareetmekteveçoksayıdaprojeuygulamaktadır.PekçokkamukurumuhibeveprojeleryoluylaSTK’larıdesteklemektedir. İlgilikurumlarlasiviltoplumsektörüarasındaazsayıdadonörkoordinasyonubulunmaklabirliktesistematikvebütüncülbiryaklaşımyadaherhangibirkoordinasyon,izlemeveraporlamamekanizmasımevcutdeğildir.Sivil toplum sektörü için kapsamlı bir ulusal stratejiye ihtiyaç olup olmadığı tartışılmayabaşlanmıştır.ÖnümüzdekidönemdeyürütülecekABprojeleriaracılığıylaSTK’larınyüzyüzekaldığı sorun ve güçlüklerin pek çoğunun bütüncül bir yaklaşımla ve bütçe sınırlamalarıiçerisinde ele alınması planlanmaktadır. 10. Kalkınma Planının da ana hedefleri STK’ların

7

kararalma süreçlerinedemokratik katılımlarını artırmak, yerel kalkınmagirişimlerineSTKdesteğini artırmak adına STK’ların teknik ve mali kapasitelerini iyileştirmek ve projegeliştirme ve uygulama yeteneklerini geliştirmektir. STK’ların sorunlarının üstesindengelinmesinevezayıfyönleriningüçlendirilmesinekatkıdabulunmaküzereIPAfonlarıdışındaulusalkaynaklardahareketegeçirilecektir.2.1Türkiye’deSivilToplum

Türkiye’desiviltoplumdernekler,vakıflar,sendikalar,meslekörgütlerivekooperatiflerdenmüteşekkildir. Bunlar arasında çoğunluğu dernekler oluşturmaktadır. Bunlara ek olarak,Türkiye’de farklı konularda faaliyet gösteren çeşitli platform ya da girişimler de vardır.STK’larınaktifolduğubirçokalanbulunmaklabirlikte,STK’larınçoğunluğusosyaldayanışmave hizmetler alanına odaklanırken az sayıda STK ise savunuculuk konusunda faaliyetgöstermektedir. Türkiye’deki STK’lar birçok açıdan güçlü olmakla beraber geliştirilmesigerekenalanlar,güçlendirilmesigerekenzayıfyönlerveelealınmasıgerekenihtiyaçlardasözkonusudur. Türkiye’ninadayülkestatüsüalmasısonrasında,örgütlenmeözgürlüğüvesivil toplumileilgili mevzuatta önemli değişiklikler yapılmış ve bu alandaki kısıtlamaların pek çoğukaldırılmıştır. 2003 - 2008 dönemindeki reformlar, sivil topluma ilişkin yasal çerçeveningüçlendirilmesiadınabirdönümnoktasıniteliğindedir.Doğrudansiviltoplumuilgilendirenmevzuattakaydadeğerdüzenlemeleryapılmıştır.Toplumunfarklıkesimlerindegörülendemokratikörgütlenmedekiartış,anayasalhaklarıngüçlendirilmesi ve demokratik süreçlerde temsilde sağlanan gelişmeler, toplumsalkalkınmayadakatkıdabulunmuştur.2003 yılında derneklerle ilgili işlemleri yürütme görevi Emniyet Genel MüdürlüğündenalınarakİçişleriBakanlığıbünyesindekurulanDerneklerDairesiBaşkanlığınaverilmiştir.2001 yılında kabul edilen yeni Türk Medeni Kanunu ile örgütlenme özgürlüğü daha daiyileştirilmiş,busayedeTürkmevzuatıilgiliABmevzuatıileuyumluhalegetirilmiştir.2004yılında çıkarılan yeniDerneklerKanunu ilederneklerin kurulması ve faaliyetleri önündekipek çokkısıtlamakaldırılmış veörgütlenmeözgürlüğününkapsamıgenişletilmiştir.Ancakörgütlenmeözgürlüğününgeliştirilmesi amacıylahembirincilmevzuattahemdeözellikleilgiliikincilmevzuattaekreformlarınyapılarakbudüzenlemelerinABstandartlarınauyumluhalegetirilmesigereklidir.2

2 SivilToplumaAktifKatılım:UluslararasıStandartlar,UlusalMevzuattakiEngeller,Öneriler,Raporu”,TÜSEV,

Şubat2014

8

2005 yılındaBakanlar Kurulu tarafından kabul edilenMevzuatHazırlamaUsul ve EsaslarıHakkındaYönetmelikve2006yılındaçıkarılanKamuİdarelerindeStratejikPlanlamayaİlişkinUsulveEsaslarHakkındaYönetmelik ilesivil toplumunpolitikayapmasürecinekatılımınadair yasal zeminoluşturulmuştur.Ancakanılan ilk yönetmelikle ilgiliolarak sivil toplumlaistişare düzeyinin artırılması faydalı olacaktır. Zira bazı yasa tekliflerinde sivil toplumunkatkısı sınırlı kalmaktadır.Yukarıdadeğinilen ikinci yönetmelikle ilgiliolarak ise izlemeveraporlama sistemlerinin kurulmasını sağlamak için planların uygulama süreçlerine siviltoplumunkatılımınınartırılmasıvebuplanlarınsiviltoplumtarafındandahaetkinizlenmesigereklidir.YeniVakıflarKanunu2008yılındayürürlüğegirmiştir.BuKanunla,vakıflarınkurulmasıvefaaliyetleri ile ilgili kısıtlamalar azaltılmak suretiyle cemaat vakıflarına ait taşınmazlarkonusundaiyileştirmeyegidilmiştir.Böylececemaatvakıflarınailişkinmevzuatgüncellenmişve bu alandaki sorunların çözülmesine yönelik bir yaklaşımbenimsenmiştir. Yeni VakıflarKanunu cemaat vakıflarına mülkiyet haklarını kullanma, yurtdışında faaliyet gösterme,yurtdışındanmali yardım kabul etme, amaç ve işlev değişikliği hakkından yararlanma veVakıflar Genel Müdürlüğünün karar alma organı olan Vakıflar Meclisinde temsil edilmekonularındaönemlideğişikliklergetirmektedir.Yasalçerçevedegerçekleştirilendiğerbiriyileştirme,VakıflarKanunundaAğustos2011’deyapılan değişikliktir. Bu değişiklikle birlikte gayrimüslim cemaat vakıflarının 1936beyannamesindeyeralangayrimenkullerininiadesineimkansağlanmaksuretiylekanununkapsamıgenişletilmiştir.STK’larınvergimuafiyetine ilişkindüzenlemelerinkapsamınıngenişletilmesivebukonudabelirlenen üst sınırının yükseltilmesi faydalı olabilecektir. Bunun dışında, STK’ların fonkaynaklarına erişimlerinin basitleştirilmesi, kamu karar alma süreçlerine daha aktifkatılımlarının sağlanması vebununsürdürülebilirhalegetirilmesigereklidir vebunun içingereklimekanizmalartesisedilmelidir.Alternatifmalikaynaklaradahakolayerişmeolanağıtanınması için özellikle Yardım Toplama Kanununda ilave değişikliklerin yapılmasıbeklenmektedir.Sonuçolarak,STK’larınekonomikfaaliyetlerineilişkinyasalçerçevevemalikapasiteyedairmalidüzenlemeler,STK’larakamuyararıstatüsüverilmesivevergimuafiyetisağlanmasıgibikonulardailavereformlaraihtiyaçbulunmaktadır.Ayrıca, kamu politikaları ve yasal düzenlemeler STK’larda istihdam yoluyla, gönüllülükesasına dayalı olarak veya başka yollarla çalışmayı kolaylaştıracak elverişli bir ortamsağlayanözelhükümleriçermemektedir.

9

Sivil toplum-kamu işbirliği alanında ise uygulama ve katılıma yönelik ilgili yasal veoperasyonel çerçeve güçlendirilerek sivil toplumun katılımına ilişkin bütüncül bir stratejihayatageçirilmelidir.Dolayısıyla,ilgiliyasalçerçevededahafazlareformagidilmesivekamukurumlarında bu alandaki insan kaynakları kapasitesinin güçlendirilmesi gerekmektedir.Ayrıca sivil toplum katılımına ilişkin yöntemlerin anlaşılması ve hayata geçirilmesi içinkapasite geliştirme faaliyetleri yürütülmelidir. Son olarak, STK’ların yasal çerçeveye vekatılımyöntemvebiçimlerinedairkapasitelerinindesteklenmesigereklidir.BununlabirlikteTürkiye’desiviltoplumunalanıhızlagenişlemektedir.2000yılında74.000olan dernek sayısı bugün itibariyle 108.000’i aşmıştır. Son yıllarda STK’ların teknolojiyeerişiminde ciddibir artış yaşanmıştır.Özel sektör-STK ilişkileri sınırlı düzeydekalsadabualandaiyiuygulamaörnekleribulunmaktadırvegelişimefazlasıylaaçıkbiralanolaraköneçıkmaktadır.STK’larkamupolitikalarınınizlenmesindeönemlibirroloynamaktadır.AyrıcaSTK’larbilginintoplanması,yaygınlaştırılmasıvekararalıcılarıhedefleyenyenifikirlerinortayaatılmasındaartanbirkapasiteyesahiptir. Türkiye’dekiSTK’larınenönemlisorunlarındanbiri,sürdürebilirmalikaynaklaraerişimveyasal çerçevenin uygulanmasıyla ilgilidir. STK’ların ana mali kaynakları arasında üyelikaidatları,bağışlar,satışvehizmetlerdeneldeedilengelirler,ulusalveuluslararasıdonörlerin(bağışçıların)hibeprogramlarıkapsamındaaldıklarıhibelervekurumsalsosyalsorumlulukprojeleribağlamındaözelsektördengelendestekleryeralmaktadır.SivilToplumKuruluşlarıİçinTeknikDestekProgramı(TACSO)tarafındanhazırlananihtiyaçanalizi raporuna göre,3 STK’ların en önemli sorunlarından biri, yerel ve ulusal düzeydegönüllükkültürününülkegenelindezayıfolmasıdır.NiteliklipersonelyetersizliğiSTK’lariçindiğer bir engeldir. Kurumsal açıdan STK’ların stratejik planlama kapasiteleri zayıftır veSTK’larınçoğunluğugünlükolarakyönetilmektedir.STK’larınçoğu,kurumlarınıntabiolduğumevzuat hakkında yeterli bilgiye sahip değildir. Ayrıca, iyi yönetişim ilkelerinin tüm siviltoplumda teşvik edilmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir. STK’ların kendi aralarındakiişbirliğinebakılacakolursa,STK’larınarasındakiişbirliğiveağkurmadüzeyiartışgöstermeklebirlikte farklı alanlarda çalışan STK’lar arasındaki işbirliğinin düşük düzeylerde seyrettiğitespitedilmiştir.Bununyanısıra,siviltoplumuluslararasıağkurmakonusundazayıftır.IPAIIsiviltoplumsektörüprogramlamasına,ilgilitaraflarındakatılımıyla,2013yılındanbuyanadevamedilmektedir.AvrupaBirliğiBakanlığı,siviltoplumsektöründensorumlukuruluş

3TürkiyeİhtiyaçAnaliziRaporu,TACSO,2011

10

olarak ilgilisivil toplumkuruluşlarıylave ilgilibakanlıklarlabirliktebusüreciyürütmüştür.Deneyimler, STK’ların faaliyetlerin planlanmasında, izlenmesinde ve raporlanmasındakikatkısının hayati önem taşıdığını göstermektedir. Ancak, STK’ların programlama sürecinekatkıları hala arzu edilen düzeyde değildir. STK’larla işbirliğinin olmadığı bir sivil toplumsektörübazıaçılardandaimaeksikkalacaktır.Bubakımdan,AvrupaBirliğiBakanlığıtarafındanyenidönemde• STK’larıprogramlamadöngüsüneentegreetmek• Kamu-STKişbirliğinigüçlendirmek• Yeniprojetekliflerigeliştirmek/olgunlaştırmak• STK’larınsiviltoplumsektörüveprogramlamasüreciileilgilifarkındalığınıartırmakhedeflenmektedir.2.2KatılımÖncesiMaliYardımAracı(IPAII)KapsamındaSivilToplum

IPAIIÜlkeStratejiBelgesindeTürkiye’ninüyelikyolundadesteklenmesiamacıyla2014-2020dönemine ait AB mali desteği için öncelikler belirlenmektedir. Belgede şu ifadelere yerverilmektedir: “Aktif bir sivil toplum; temel hak ve özgürlüklere saygıyı, hukukunüstünlüğünü ve toplumsal ve siyasal değişimin gerçekleşebilirliğini ima eden etkili birçoğulculuk sergiler.” STK’lar temel hakların geliştirilmesinde de önemli bir roloynamaktadırlar. AB, Türkiye’de sivil toplumun katılımcı ve dinamik bir demokrasi içingiderekartanöneminidikkatealarak,sivil toplumungelişiminivesivil toplumdiyaloğunudesteklemeye devam etmektedir. Bu nedenle, Sivil Toplum, Ülke Strateji BelgesindeDemokrasiveYönetişimSektörüaltındabiraltsektörolarakkabuledilmektedir.Sivil topluma desteğin amacı politika ve demokratik katılım süreçlerine daha aktifdemokratikkatılımyoluylasivil toplumungelişiminidesteklemek, temelhaklarvediyalogkültürünüilerletmekveTürkiyeveAvrupasiviltoplumlarıarasındasiviltoplumdiyaloğunuve kültürler arası değişimi geliştirmekolduğu için, budestekKatılımÖncesi YardımAracı2014-2020’nin spesifik hedeflerine ulaşılmasına doğrudan (veya dolaylı biçimde) katkıdabulunmaktadır. Bu hedefler IPA II Tüzüğünde4 şu şekilde tanımlanmaktadır: (a) siyasireformlar için destek, (b) ekonomik, sosyal ve ülke düzeyinde kalkınma, (c) Birlikmüktesebatıyla uyuma destek vermek suretiyle faydalanıcı ülkenin AB üyeliğindenkaynaklanan(gelecekteki)yükümlülükleriniyerinegetirmekabiliyetiningüçlendirilmesi,(d)bölgeselentegrasyonunveülkedüzeyindeişbirliğiningüçlendirilmesi.

4KatılımÖncesiYardımAracının(IPAII)Oluşturulmasınailişkin11Mart2011tarihlive231/2014sayılıAvrupaParlamentosuveKonseyTüzüğü(AB)

11

2.3KatılımÖncesiMaliYardımAracıKapsamındaSağlanacakDesteğinHedefleri

Sivil toplumsektörünemalidesteğingenelhedefidemokratik yapıları ve süreçleri, temelhakları ve hukukun üstünlüğünü güçlendirmek, böylelikle AB entegrasyon sürecinidesteklemektir.Özel hedefler ise, özellikle temel haklar ve ayrıca Türkiye ile AB üye ülkelerinin siviltoplumlarıarasındadiyaloğunvekültürlerarasıdeğişimingeliştirilmesiüzerineyoğunlaşmakkaydıyla sivil toplumun ilgili bütün sektörlerde politika ve karar alma süreçlerine aktifbiçimdekatılacakdinamizmekavuşmasınakatkıdabulunmaktır.

2.4Sonuçlar,FaaliyetlerveBaşarıGöstergeleri

ÜlkeStratejiBelgesindekaydedildiğiüzere,politikavedemokratikkatılımsüreçlerinedahaaktif demokratik katılım yoluyla sivil toplumun gelişimini desteklemek, temel haklar vediyalog kültürünü ilerletmek ve Türkiye ile Avrupa sivil toplumları arasında sivil toplumdiyaloğunuvekültürlerarasıdeğişimigeliştirmekamacıylaSivilToplumSektörükapsamındasektördesteğisağlanacaktır.Siviltoplumsektöründebeklenensonuçlaraşağıdakigibidir:

• Elverişliortamıiyileştirmeyoluylapolitikasüreçlerindesiviltoplumlaistişareyevesiviltoplumunbusüreçlereaktifkatılımınaimkansağlanması;

• Başta hak temelli kuruluşlar olmak üzere sivil toplumun kapasitesinin, temsilkabiliyetininveağkurmadüzeyininartması;

• TürkiyeveABarasındainsanlararasındadeğişimindahaüstdüzeydesürdürülmesi.Ayrıca, Ülke Strateji Belgesinde aşağıda yer verilen sonuçları elde etmek amacıyladesteklenecekaksiyonlardabelirlenmektedir:

• Aktif yurttaşlık için yasal çerçevenin iyileştirilmesi: STK’ların kuruluşunu,çalışmalarını, finansmanını ve denetlenmesini kolaylaştıracak girişimler; bugirişimler, diğerleri dışında örgütlenme ve ifade özgürlüğü ilkelerinin yanı sıraorantılılık ilkesi doğrultusunda gerçekleştirilecektir. Buna yönelik aksiyonlar siviltoplum için daha şeffaf ve hesap verebilir bir ortamın desteklenmesi, STK’larafinansmansağlamamekanizmalarının iyileştirilmesini (kolaylaştırılmış fonyaratmayolları dahil) ve STK’ların mali kapasitelerinin ve sürdürülebilirliğiningüçlendirilmesiniiçermektedir.

12

• ŞeffafmekanizmalartesisederekpolitikayapmaveyönetişimkonularındaSTK’larlaistişareetmeksuretiyle(yerel,bölgeselveulusaldüzeyde)kamusektörüileSTK’lararasındakiişbirliğiningüçlendirilmesi.

• Ağ kurma kapasitelerini güçlendirmek amacıyla aktif vatandaşlar /STK’ların

kapasitesiningüçlendirilmesivekamuoyutartışmalarınadahaetkilibiçimdekatılmakvekamupolitikalarınınşekillendirilmesine,uygulanmasınaveizlenmesineveayrıcaözel sektörün izlenmesine katkıda bulunmak amacıyla kurumsal kapasiteleringüçlendirilmesi.Bukapsamdakiaksiyonlar,gelenekselyardımfonlarındanvediğerözel yardım fonlardan yararlanamayan alanlar üzerine yoğunlaşacaktır. Destekalanları arasında temel hakların korunması ve geliştirilmesi, her türlü ayrımcılıklamücadele(kadınhakları,çocukhakları,ülkedekiengelli,savunmasızvedezavantajlıgruplarınhakları),ABentegrasyonununkilitalanları veayrıcaTürkdemokrasisininkapsayıcışekildegelişmesineyönelikdiğerilgilialanlaryeralmaktadır.

• Türk ve AB vatandaşları arasında karşılıklı anlayışın geliştirilmesi amacıyla

vatandaşlar arasında diyalogı kurulması. Bu kapsamda yerel, bölgesel ve ulusaldüzeyde sosyal faaliyetlere katkıda bulunmak, STK’ların Sivil Toplum Diyaloğunadaha fazla sahip çıkmalarına yönelik deneyim paylaşımına destek olmak, AB veTürkiyeSTK’larıarasındauzunvadeliortaklıklarınveişbirliğininkurulmasınadestekolmak.Budesteklerkültüralanlarınıvekültürelmirasınkorunmasınıdaiçerecektir.

Desteklenecek aksiyonlar göz önünde bulundurulduğunda, sektöre yönelik bütüncül biryaklaşım sağlamak adına desteklenecek her aksiyonun bir alt eylem gibi kabul edilmesidüşünülmüştür. Bu nedenle, dört alt eylemden oluşan bir Sivil Toplum SektörüAksiyonugeliştirilmiştir:

13

Alteylem1: Aktifvatandaşlıkiçinyasalortamıniyileştirilmesi

Alteylem2: Kamu-STK'işbirliğiningüçlendirilmesi

Alteylem3:STK'larınkapasitesininveSTKlararasındakiağlarıngüçlendirilmesi

Alteylem4:TürkveABvatandaşlarıarasındasiviltoplumdiyalogunungüçlendirilmesi

SİVİLTOPLUMAKSİYONU

IPAIISİVİLTOPLUMSEKTÖRÜKAPSAMINDA2014-2015PROGRAMLAMADÖNEMİNDEYERALANPROJELER

2014PROJELERİ

ProjeAdı FaydalanıcıKuruluş AçıklamaSivilToplumDestekProgramıI

AvrupaBirliğiBakanlığı Programşubileşenlerdenoluşmaktadır:

1.SivilToplumunGeliştirilmesiveKamu-STKİşbirliğininGüçlendirilmesiII

2.AğlarvePlatformlarHibeProgramı

3.YerelSTK’larHibeProgramı

Yerel STK’lar hibe programı ile yerelde örgütlenen STK’ların kapasitelerinin

güçlendirilmesineyönelikfaaliyetleryürütülecektir.

Ağlar ve Platformlar hibe programı ile ise STK’lar tarafından kurulacak

konsorsiyumlararacılığıylayerelSTK’larınkapasitesiningüçlendirilmesi,kamu-STK

diyaloğu ve yasal çerçevenin geliştirilmesi konularında yürütülecek projeler

desteklenecektir.

Kamu-Sivil Toplum İşbirliği için Aile

Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın

KapasitesininGüçlendirilmesi

Aile ve Sosyal Politikalar

Bakanlığı

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve sosyal içerme alanında çalışan kuruluşların

karar alma, uygulama, izleme ve değerlendirme süreçlerine sivil toplum

kuruluşlarınınkatılımınınartırılmasıyoluylakamu-STKdiyaloğunungüçlendirilmesi

hedeflenmektedir.

AB-TürkiyeKültürlerarasıDiyalog YunusEmreEnstitüsü AB üye ülkelerindeki kültür enstitülerine yönelik olarak bir hibe programı

yürütülecektir. Proje kapsamında kalıcı kültür köprülerinin kurulması

hedeflenmektedir.

AB-Türkiye Anadolu Arkeolojisi ve

KültürelMirasEnstitüsü

Kültür ve Turizm Bakanlığı

ile Gaziantep Büyükşehir

Belediyesi

Proje kapsamında Gaziantep’te Türkiye’nin ilk ulusal arkeoloji enstitüsü

kurulacaktır.AntikAnadoluuygarlıklarınınarkeolojikvekültürelvarlıklarınakolay

erişiminsağlanmasıyoluyla,ABveTürkiyearasındakiortakdeğerlerinvekültürel

mirasınkorunmasıvetanıtımınakatkısağlanmasıhedeflenmektedir.

15

2015PROJELERİ

ProjeAdı FaydalanıcıKuruluş AçıklamaSivilToplumDiyaloğuV

AvrupaBirliğiBakanlığı

Avrupa Birliği Bakanlığı tarafından yürütülen sivil toplum diyaloğu projelerinin

devamı niteliğindedir. Sivil Toplum Diyaloğu projesi kapsamında geliştirilen yeni

yaklaşımla,ülkemizinABsürecininilgilendirenhementümalanlardadiyalogeksenli

projeleringeliştirilmesimümkünolacaktır.

SivilToplumDestekProgramıII

AvrupaBirliğiBakanlığı

STK’ların kapasitelerinin güçlendirilmesine yönelik olarak yürütülecek bir hibe

programıdır. STK’ların yönetim ve stratejik planlama kapasitelerinin

güçlendirilmesi, STK’ların yürüttüğü çalışmaların etkinliğinin ve görünürlüğünün

artırılması,savunuculukyetenekleriningeliştirilmesihedeflenmektedir.

AB-TürkiyeİşDünyasıDiyaloğu TOBB-EUROCHAMBERS

TOBB tarafından yürütülen AB ve Türkiye odaları arasındaki ortaklıkların

güçlendirilmesinin hedefleyen projelerin devamı niteliğindedir. AB ve Türkiye iş

dünyasıarasındaki işbirliğiolanaklarınıngüçlendirilmesi,ABveTürkiye işdünyası

entegrasyonunun getireceği fırsatların tanıtılması hedeflenmektedir. Program

kapsamında AB ve Türkiye’den odaların faydalanabileceği bir hibe programı da

yürütülecektir.

Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün

Kurumsal Kapasitesinin

Güçlendirilmesi

VakıflarGenelMüdürlüğü

VakıflarGenelMüdürlüğü’nünkurumsalkapasiteningüçlendirilmesivekamu-STK

diyaloğunungeliştirilmesineyönelikfaaliyetleriçermektedir.

Yasal Çerçevenin İyileştirilmesi ve

Dernekler Dairesi Başkanlığının

Kurumsal Kapasitesinin

Güçlendirilmesi

Dernekler Dairesi

Başkanlığı

STK’larayönelikyasalçerçevenin iyileştirilmesineyönelikçalışmalar ileDernekler

Dairesi Başkanlığının kurumsal kapasitesini geliştirmeye yönelik faaliyetler

yürütülecektir.

Yerel STK’lar İçin Stratejik Kapasite

GeliştirmeProgramı

Sivil Toplum Geliştirme

Merkezi

Özellikle AB hibe programlarına kapasiteleri nedeniyle erişimi sınırlı olan yerel

STK’ların kapasitesinin güçlendirilmesi hedeflenmektedir. Eğitimler, eşleştirme,

ortaklık kurma ve savunuculuk gibi konularda yürütülecek kapasite geliştirme

faaliyetlerinin yanı sıra kapasite geliştirme ve savunuculuk alanında doğrudan

desteklerdesağlanacaktır.

16

2002-2015YILLARIARASINDAAVRUPABİRLİĞİBAKANLIĞITARAFINDAN

UYGULANANPROJELER

ABTARAFINDANFİNANSEEDİLENPROJELER

Program/Proje Bütçe(€) HedefGruplarSivil Toplum Diyaloğu: Avrupa-Bilgi KöprüleriProgramı 2.260.000 STK’lar

STK’lar ile Kamu Sektörü Arasında İşbirliğininGeliştirilmesi

2.000.000

STK’lar

Sivil Toplumun Geliştirilmesi İçin ÖrgütlenmeÖzgürlüğününGüçlendirilmesi

2.000.000 STK’lar

Türkiye’deKültürelHaklarınGeliştirilmesi 2.500.000 STK’larKatılım Öncesi Süreçte Sivil ToplumunGüçlendirilmesi:STKAracı

10.500.000 STK’lar

AB ile Türkiye Arasında Sivil ToplumDiyaloğununDesteklenmesi(STD)(Belediyeler, üniversiteler, meslek örgütleri vegençlikgirişimleri)

21.500.000 STK’lar

AB ile Türkiye Arasında Sivil ToplumDiyaloğununDesteklenmesi-II(Kültür & Sanat, Tarım ve Balıkçılık ve Mikrohibe)

6.228.054

Dernekler veVakıflar

SivilToplumDiyaloğuIII(SiyasiKriterlerveMedya)

9.630.000Dernekler veVakıflar

Türkiye’de Sivil Toplumun Gelişimi ve SivilToplumKamuİşbirliğininGüçlendirilmesi

6.628.500 STK’lar

ABveTürkiyeArasındaSivilToplumDiyaloğu-IV 10.600.000Dernekler veVakıflar

DİĞERKURULUŞLARCAFİNANSEEDİLENABYolundaTürkYerelMedyası YerelMedyaABYolundaTürkYerelMedyasıII YerelMedya

AvukatlariçinYargıveTemelHaklar Barolar veAvukatlar

ABYolundaGençİşadamları Gençİşadamları

17

TÜRKİYE’DE STK’LARA YÖNELİK UYGULANAN AB FİNANSMANLI PROJELER/

PROGRAMLAR

PROGRAM/PROJE ABDESTEĞİ

SivilToplumDiyaloğu:Avrupa-BilgiKöprüleriProgramı 2.260.000

STK’lar ile Kamu Sektörü Arasında İşbirliğininGeliştirilmesi

2.000.000

Sivil Toplumun Geliştirilmesi İçin ÖrgütlenmeÖzgürlüğününGüçlendirilmesi

2.000.000

Türkiye’deKültürelHaklarınGeliştirilmesi 2.500.000

KatılımÖncesiSüreçteSivilToplumunGüçlendirilmesi:STKAracı

10.500.000

AB ile Türkiye Arasında Sivil Toplum DiyaloğununDesteklenmesi(STD)

21.500.000

SivilToplumDiyaloğu-AB-TürkOdalarıForumu 4.750.000

Sivil Toplum Diyaloğu: Ortak Çalışma KültürüAracılığıyla Avrupa Birliği ve Türkiye’den İşçilerin BirArayaGetirilmesi

3.500.000

SivilToplumGelişimininveDiyaloğununDesteklenmesi 4.000.000

AB ile Türkiye Arasında Sivil Toplum DiyaloğununDesteklenmesi-II

6.228.054

AB-TürkiyeSivilToplumDiyaloğu-KültürKöprüleri 6.600.000

JeanMonnetBursProgramınınDevamı 6.838.830

ParlamentolarArasıDeğişimveDiyalog 2.250.000

AB-TürkiyeKültürlerarasıDiyalog 4.070.000

İSTANBUL 2010 - Avrupa Kültür Başkenti (AKB) HibeProgramıAracı

1.590.000

AktifKatılımiçinSivilToplumunGeliştirilmesi 3.040.000

SivilToplumDiyaloğu-AB-TürkOdalarıForumuII 4.500.000

18

PROGRAM/PROJE ABDESTEĞİ

JeanMonnetBursProgramınınDevamı 6.180.000

SivilToplumDiyaloğuIII 9.630.000

Ortak Kültürel Miras: Koruma ve Türkiye ile ABarasındaDiyalog(AşamaI)

2.700.000

Öğrenciler AB’yi Öğreniyor - Ortak Değerler, TemelHaklarvePolitikalar

3.210.000

Türkiye’de Sivil Toplumun Gelişimi ve Sivil ToplumKamuİşbirliğininGüçlendirilmesi

6.628.500

TürkiyeveAvrupaBirliğindekiİşçiSendikalarıArasındaGençİşçilerOdaklıDiyalog

1.600.000

ABveTürkiyeArasındaSivilToplumDiyaloğu-IV 10.600.000JeanMonnetBursProgramı 14.758.423Ortak Kültürel Miras: Koruma ve Türkiye ile ABarasındaDiyalog(AşamaII)

5.420.010

JeanMonnetBursProgramı 8.840.000 Avrupa-Bilgi Köprüleri Programı, “sivil toplum diyaloğu” perspektifinde resmi olarakgerçekleştirilen ilk program olarak kabul edilebilir. Bu projenin amacı, asıl olarak“müktesebatın” benimsenmesi ve uygulanması üzerine yoğunlaşmak kaydıyla Türk veAvrupakurumlarıarasındakiişbirliğiniartırmaktır.STK’lar ile Kamu Sektörü Arasındaki İşbirliğinin Geliştirilmesi - SKIP Projesi (2003) veÖrgütlenme Özgürlüğünün Güçlendirilmesi Projesi (2004), STK’ların kamu mercileriyledaha iyi çalışmalarına ve etkileşim kurmalarına yönelik koşulların hazırlanması üzerineyoğunlaşmıştır.KatılımÖncesiSüreçteSivilToplumunGüçlendirilmesi,katılımöncesisüreçteTürkiye’desiviltoplumugüçlendirerek,siyasalreformlarınveAB’yeuyumçabalarınıngenişlemesinevekalıcıhalegetirilmesinekatkıdabulunmayıamaçlayanSTKAracı(2005)üçbileşendenoluşmaktaydı.Sivil ToplumGelişiminin ve DiyaloğununDesteklenmesi Projesi (2006), yerel STK’larınkararalmasüreçlerinekatılımlarınıartırmakveyerelSTK’larımız ileABSTK’larıarasındailetişim ve işbirliğini teşvik etmek amacıyla bu STK’lara kapasite geliştirme hizmetlerivermeküzereuygulanmıştır.

19

Kültür ve sanat alanında uygulanan projeler şunlar idi: Türkiye’de Kültürel HaklarınGeliştirilmesi(2004),KültürKöprüleri(2007),AB-TürkiyeKültürlerarasıDiyalog(2008)veİstanbul2010AvrupaKültürBaşkenti(2008).Parlamentolar Arası Değişim ve Diyalog Projesinin (2008) amacı, AB üyesi ülkelerinparlamenterleri ile ülkemiz parlamenterlerinin ve parlamentolarda temsil edilen siyasipartiler arasındaki diyaloğun geliştirilerek Türkiye Büyük Millet Meclisinin AB üyelikmüzakerelerindekirolünümaksimumseviyeyeçıkarmaktı.Aktif Katılım için Sivil Toplumun GeliştirilmesiProjesinin (2008) amacı, sivil toplumunyerelveulusaldüzeydekararalmasüreçlerinekatılımınıteşviketmekvedevlet,STK’larveözelsektörarasındadiyaloğuartırmakamacıylahedefgruptayeralanSTK’larınkurumsalkapasitesinigüçlendirmekidi.AB-Türkiye Odalar Forumu (2006 ve 2009), Türk ve AB topluluğunun katılımla ilgilidiyaloğugeliştirebilmesiadınaçokönemlibiraraçidi.JeanMonnetBursProgramı(2006,2007ve2009)lisansüstübursfinansmanısağlamaktave genç Türk mezunların, kamu görevlilerinin ve özel sektör çalışanlarının Avrupaentegrasyonu alanında uzmanlıklarını ilerletmeyi ve Türk ve AB vatandaşları arasındakibağlarıkuvvetlendirmeyiamaçlamaktadır.OrtakKültürMirası:TürkiyeveABarasındaKorumaveDiyalogProjesinin(AşamaIveII)(2011 ve 2012) amacı, Türkiye ve AB arasında yakın işbirliği ve sivil toplum ortaklığıvasıtasıylaTürkiye’dekikültürelmirasiçinsürdürülebilirbiryönetimplanıhazırlamaktı.ÖğrencilerAB’yiÖğreniyor-OrtakDeğerler,TemelHaklarvePolitikalarProjesinin(2011)amacı,ilköğretimveliseöğrencilerinietkilieğitimönlemleriaracılığıylaABdeğerleri,temelhaklarvepolitikalarkonusundabilgilendirmekti.Türkiye’de Sivil Toplumun Gelişimi ve Sivil Toplum Kamu İşbirliğinin Güçlendirilmesi

Projesinin(2011)amacı,siviltoplumörgütükurma,çalıştırmavefinanseetmekonusundadahaiyibiryasalçerçevesağlanmasıveyerelsiviltoplumkuruluşlarınınyanısıramüessesSTK’ların ve ağların sürdürülebilir gelişiminin desteklenmesi gibi yollarla sivil toplumortamını ve sivil toplumun kurumsal kapasitesini iyileştirmek, aktif vatandaşlığıgüçlendirmekveherdüzeydepolitikasüreçlerinesivilkatılımıdahaetkilihalegetirmekti.Sivil ToplumDiyaloğu:Ortak çalışmakültürü aracılığıylaAvrupaBirliği ve Türkiye’den

İşçilerinBirArayaGetirilmesiProjesinin(2006)amacı,ABveTürkiye’dekiişçilerarasındasürdürülebilirdiyalogyaratmakvebudiyaloğuartırmakidi.

20

Türkiye ve Avrupa Birliğindeki İşçi Sendikaları Arasında Genç İşçiler Odaklı Diyalog

Projesinin (2011) amacı, Türkiye ve AB’de çalışma konularında farkındalığı, diyaloğu,iletişimiartırmakvegençişçilerinçıkarlarınıkorumakiçinsendikavekonfederasyonlardagençlikyapılarıkurmakvebuyapılarıgüçlendirmekti.2006 Katılım Öncesi Programında yer alan AB ile Türkiye arasında Sivil Toplum

Diyaloğunun Geliştirilmesi Projesinin birincisi kentler ve belediyeler, meslek örgütleri,üniversitelervegençlikkonularındadörthibeprogramındanoluşuyordu.Birinciprojenindevamıniteliğindeolup2007programıkapsamındafinanseedilenABileTürkiyeArasındaSivil ToplumDiyaloğununGeliştirilmesi II Projesinde“tarımvebalıkçılık” ile “kültür vesanat” alanlarında hibe projeleri uygulanmıştır. Projenin üçüncü ayağı olan ve 2010programıkapsamındafinanseedilenABileTürkiyearasındaSivilToplumDiyaloğuIII’’ünamacı, (siyasi kültür, ifade özgürlüğü, kültürler ve dinler arası diyalog, ayrımcılıklamücadele, insan hakları alanında farkındalık yaratma, mültecilerin/sığınmacıların vegöçmenlerininsanhaklarıdahil)“siyasikriterler”ve“medya”konularındaTürkveABsiviltoplumlarıarasındadiyaloğungeliştirilmesiidi.ABileTürkiyearasındaSivilToplumDiyaloğuIV ise2011programıkapsamındafinanseedilmektedir.Halenyürütülmekteolanprojenintemelhedefi,potansiyelfaydalanıcıların(STK’lar, üniversiteler, meslek örgütleri, yerel idareler vb.) Avrupa Birliğinin politika veuygulamalarınailişkinbilgiveanlayışdüzeyleriniartırmakvebütünsiviltoplumaktörleriarasındaÇevre,Enerji,TüketicininveSağlığınKorunması,Adalet,ÖzgürlükveGüvenlik,İşKurma Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestisi, Bölgesel Politika ve Yapısal AraçlarınKoordinasyonu, İşletme ve Sanayi Politikası, Tarım ve Balıkçılık ile Eğitim başlıklarındanoluşan toplam 9 politika alanında bağlantıların güçlendirilmesi ve karşılıklı deneyimpaylaşımıyoluylakatılımiçinhazırlanmalarınısağlamaktır.