KAYNAK ÖZEL SAYISI - TMMOB Makina Mühendisleri ...arsiv.mmo.org.tr/pdf/00000359.pdfMÜHENDİS l MAKİNA M O B LÂKINA M Û H i' N O » S t, E R l Ö t» A S - i, t ı i * , A «

Ocak ' 95 ISSN No : 1300 - 3402

OK

uı_l

M

OZUIzoZ

nO

KAYNAK ÖZEL SAYISI

MÜHENDİS l MAKİNAM O B L Â K I N A M Û H i' N O » S t, E R l Ö t» A S - i, t ı i * , A « l, H O » f-'

KAYNAK VE LEHİM BAĞLANTILARININ SEMBOLİK GÖSTERİMİ Suat ANGI 12Symbolic lllustrations of Weld SeamsBir mühendislik uygulaması olarak kaynak, bilgileri doğru ve anlaşılır biçimde tasarımcıdan kaynakçıya iletilmedikçe gerçek yerinive önemini kazanamaz.

MAG KAYNAĞINDA KAYNAK DİKİŞİNİN GEOMETRİSİNİHANGİ FAKTÖRLER ETKİLER Çev : Kadir GENiŞ 19Which Factors That Effect the Weld Joint Geometry At MAG WeldingMAG kaynağında nüfuziyet ve kaynak dikişinin geometrisi belli bir çaptaki elektrod için geniş bir ayarlama aralığında ve üfleçeğimleriyle belli sınırlar içinde kontrol edilebilir.

KARBON VE DÜŞÜK ALAŞIMLI ÇELİKLERDEN YAPILAN BASINÇLI KAPLARIN KAYNAK SONRASIISIL İŞLEM KOŞULLARI (PWHT) Mustafa GÜLŞAN 24Requirements & Limitations of Post Weld Heat Treatment for Pressure Vessels Construcîed of Car-bon and Low Alloy SteelsBu çalışmada karbon ve düşük alaşımlı çeliklerden imal edilen basınçlı kapların ısıl işlem koşlları ve sınırlamaları "ASME CODE" agöre vurgulanmıştır.

ÇELİK YAPILARIMIZDA KAYNAK KALİTESİ NEDİR ? Hayati SOYKAN 30What is the Weld duality On Steel Constructions in the CountryÇelik yapıların kaynaklı imalatı konusunda, endüstrileşmiş ülkelerde hem teknolojik hem de sosyal yönden çok önemli gelişmelerolmuş, çeşitli standardlar hazırlanmış ve yürüdüğe konmuştur.

TAHRİBATSIZ MUAYENE SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMEKRİTERLERİ Selahaddin ANIK, Murat VURAL 35The Evaluation Criteria for NDT ResultsGünümüzde kalitenin oluşurulmasında, tahribatsız muayeneler özel bir öneme sahiptir.

OTOMATİK KESİM TEKNOLOJİSİ Cüneyt OKÇU 40Automatic Cutting TechnologyDünyada önemi yıllar önce anlaşılmış olan "Otomatik Kesim Teknolojisi" Türkiye'de gelişmesine devam etmektedir.

UT.U .U1; . ' >. ' : , \ "' < • l

ELEKTRİK ARK KAYNAĞI DİKİŞLERİNDEKİKİMYASAL KOMPOZİSYON DEĞİŞİMLERİ Çev : Caner BATIGÜN 48Chemical Composition Variations in Shielded Metal Arc WeldsElektrik ark kaynağı çeliklerin birleştirilmesinde en yaygın olarak kullanılan yöntemlerden birisidir.

Sunuş 2

Endüstriden Haberler 4

Ürün Haberleri 7

Komisyondan Haberler 9

Geçmişten Bugüne Mühendis veMakina'da Kaynak 11

Atölyeden 43

Seminer - Kurs Haberleri 44

Çalışma Güvenliği 46

Sorun - Yanıtlayalım 56

Bilgi Sayfası 57

Süreli Yayınlar 60

ODTÜ-MMO Kaynak Müh. Duy 63

KAYNAK TEKNİĞİ 3

OERLlKON 64

l- . 4*1/1/1

SUNUŞ

ergimizin bu sayısı daKaynak Özel Sayısı olarakçıkıyor.

• insanlığın metalleri işle-meye başlamasıyla, kaynaktekniği en basit biçimiyleuygulamaya başlandı. Eldekikaynaklar, kaynak teknolo-jisinin beşbin yıldan dahauzun bir geçmişe sahip ol-duğunu belgelemektedir. Es-ki Mısır'da ve Mezopotam-

ya'da, vazo ve süs eşyaların-da kuyumcu kaynağının engüzel örneklerini görmekolasıdır. Demirci kaynağı iseortaçağdan beri yapılagelenbir işlem. 1810 yılındaHumphrey Davy'nin elekt-rikle oluşturulan bir ısı ileçeşitli metalleri birleştirme-nin mümkün olduğunu or-taya koymasından ancak 100yıl geçtikten sonra düşünce-nin endüstride yaygınlaştı-rılması mümkün olabilmişve iki dünya savaşı sırasın-daki uygulamalar, Ark Kay-nağının iki metalin birleşti-rilmesinde kullanılabilece-ğinin, itirazsız olarak herkestarafından kabul edilmesinisağlamıştır.

Dinamik yapı insarioğl»-nun doğasının bir parçası;bunun sonucu ise ilerlemeve değişim. Teknolojik vebilimsel gelişme her alandaolduğu gibi doğal olarakkaynak teknolojisi alanında

da geçerli..TIĞ, MIG, MAG,Tozaltı Kaynağı gibi kaynakyöntemleri gelişimden pay-larını alıyorlar. Teknolojide-ki bu akıllara durgunluk ve-ren gelişme düne kadar bü-yük yatırım yapılarak uygu-lama alam bulabilen elekt-ron ışın, lazer gibi kaynakyöntemlerinin daha yaygınkullanımına olanak tanı-makta.

Teknolojinin bu konudasahip olduğu yüksek bilgibirikimine karşın, insanabağlı yapısı nedeniyle bir çok

da hatanın yapıla-geldiğide gerçek.Bölünüp batangemiler, çökenköprüler, patla-yan basınçlı kap-lar, gibi örnekolaylar hep yaşa-d ı k l a r ı m ı z d a n .Tüm bunlar, ko-nu ile ilgili sahipolduğumuz bilgi

ve deneyim ek-sikliğini, ve uygulamadakihataların yarattığı sorumlu-lukların mühendisler tara-fından taşınan acı sonuçları-nı ortaya koymakta.

Bu nedenledirki kaynakteknolojisi ile ilgili çalışantasarımcısından kaynakçısı-na kadar tüm personelin eği-timi, sertifikasyonu, deneti-mi önem kazanmaktadır.

Odamız Kaynak Komis-yonunun hazırladığı yeni birözel sayı ile karşınıza çıkı-yoruz. Bu sayımızda beş öz-gün, iki çeviri yazı ile birlik-te ayın dosyaları adı altındabulacağınız köşe yazılarımı-zın ilginizi uyandıracağı gö-rüşünü taşıyoruz.

Mayıs '95 özel sayısındaliej^ar birlikte olma dilekle-fimizi siz 'okuyucularımızaaktarırken ilgi ve katkıları-nızı beklediğimizi belirtmekistiyoruz. --

Saygılarımızla

kaynak özel

TMMOBMAKİNA MÜHENDİSLER) ODASİ

AYLİK YAYIN ORGANİ

Mühendis ve MakinaKaynak Özel Sayısı

OCAK/JANUARY 199S

Yönetim Y«rltîettâ Öfftee

Sümer Sokak &6/1--AÖemirtepe - ANKARAT4: (0310} 231 31 59Fax; (0-312) 231 31 65

MMO Adma SahibiPuhlîsher

Murat ÖNDER

Sorumlu YazI İşleri MüdürüManaging Editör

O|U2 ŞAHIN

özel Sayı Yayın KuruluPublishing Eoarâ

Melik ŞAHiNTsriun ALAÇAM

Katkıda Bulunanlar(Kaynak Komisyonu)M&m bers~at~Large

özgür AKÇAMYeli AYKANATCaner »ATIGÜlst

Mete EFEKadiı GENiŞ

Cengiz SBNYENAdnan

Yaplm Yönetmeni

M. Yüksel KÖKBN

İlan SorumlusuAdvertisittg Repre$eütativ&

Hatice ÇELİK-ASLAN

Komisyon İlişkileriRedactor

Yaprak BOYLA

DizgiType Setting

Ali Rıza FALCIOĞLU (MMO)

Baskı

MF Ltd ŞtL Tel {0-312) 425 37 6»

Kaynak problemlerinize kesin çözüm!20 Yıldır

güvenle kullanılanAskaynak ürünleri:

Üstün kaliteli ve geniş ürün yelpazesi,geniş bir dağıtım ağı ve güçlü teknik

hizmet kadrosu ile öncü bir kuruluşolan Askaynak, 20 yıldır sürekli

kendini yenileme ve çağa ayakuydurma çabasını; müşterilerine daha

iyi ve daha kaliteli hizmet vermefelsefesini hiç değiştirmedi.

Her türlü koruyucubakım ve tamir

uygulamaları için özelgeliştirilmiş üstün

Kobatek teknolojisi:Proses ve yaygın danışmanlık

hizmetleri ile Kobatek teknolojisi,tarımdan elektroniğe kadar 30 değişik

sanayi dalında karşılaşılan her türlükoruyucu bakım ve tamir uygulamaları

için özel olarak geliştirilmiştir.

KobatekKaynak Tekniği Sanayii ve Ticaret A.Ş. Yakacıkaltı, Yan Yol, Mermer Sok. No. 4 Kartal - istanbul, Tel: 377 30 90, Fax: 377 00 00

ENDÜSTRİDEN]

HABERLER

3. Avrupa Kaynak Mühendisliği Eğitim ProgramıTamamlandı —***^^

ODTÜ Kaynak Teknoloji-si Eğitim ve AraştırmaMerkezi tarafından Al-manya-Münih KaynakEnstitüsü'nün desteği ileyürütülen Avrupa KaynakMühendisliği Kursu nünüçüncüsü tamamlanmış-tır. 580 saatlik bu eğitiminsonunda 12.12.1994 tari-hinde ODTÜ Sürekli Eği-tim Merkezi'nde düzenle-nen törende 11 katılımcıyasertifikaları verilmiştir.Bugüne kadar düzenlenenkurslar çerçevesinde 36 ki-şi eğitim programına katıldı veprogramı başarı ile tamamlayarakMühendisi unvanına erişti.

Vr:; * 1

3. Avrupa Kaynak Mühendisliği EğitimiSertifika töreninden görüntü

bunlardan 33'üAvrupa Kaynak

Çeşitli firma ve kuruluşlar-dan katılımcılar programa

j devam ettiler. Programa ka-tılımcı gönderen firma vekuruluşlar sırasıyla şunlar-dır.•GAMAA.Ş., »EGO,• MKEK-Hassas MekanikFab., • TAI, • Deniz Kuv-vetleri Kom., • SavunmaSanayii Müsteşarlığı,• FMC-Nurol Savunma Sa-nayi A.Ş., • Nurol MakinaA.Ş., • TÜGSAŞ, • OTO-KAR, • GÜRÎŞ, • TEK,• TSE, • MAKSAN, • TÜP-

SAN, • ESDAŞ, • Türkiye Gemi Sanayii, • CAN-SAŞ, • EGE Endüstri, • Burçelik, • Marmara Trans-port A.Ş., • KOSGEB ve • Konya Ticaret Odası.

Ulusal Kaynak Organizasyonuna Doğru *8 Aralık'ta Ankara'da Makina Mühendisleri OdasıGenel Merkezi'nde, Oda Başkanı Murat Önder'inönderliğinde biraraya gelen Oda Genel SekreteriOğuz Şahin, ODTÜ'den Prof. Dr. Alpay Ankara,Dipl. Ing. Friedrich Misckke, Zafer Filiz, SLV Ber-lin'den Dr. Ing. Dietmar Paulinus, Prof. Böhme veKaynak Komisyonu Üyeleri Cengiz Senyen, MelihŞahin, Kadir Geniş ve Tarhan Alaçam Türkiye'dekurulması amaçlanan Ulusal Kaynak Organizasyo-nu için görüş alışverişinde bulundular.Kuruluş planları yapılan ulusal nitelikteki vakfınamacı Türkiye'yi ulusal platformlarda temsil edebi-

lecek, Avrupa Kaynak Federasyonu'na (EWF) göz-lemci üye olarak katılacak, ülke kaynak endüstrisi-ne destek olacak tek bir çatı altında toplayacak bircemiyet oluşturmaktır.Bu amaç doğrultusunda alınan ilk karar Türki-ye'deki ilgili kuruluş ve kişilerin biraraya geleceğive vakfın kurulması için herkesin görüşünü açıkçaortaya koyabileceği bir toplantıyı 1995 yılının Martayı içinde düzenlemektir. Hepimizin arzuladığı veyürekten desteklediği bu hedefe ulaşabilmek içinkatılımın yüksek olması beklenmektedir.

Uluslararası Deniz Korozyon Forumu1990 yılında Amsterdam'da başarıyla gerçekleştiri-len forumu takiben, Deniz Korozyon Klubü ve Nic-kel Geliştirme Enstitüsü, Avrupa Korozyon Fede-rasyonunda desteği ile 1995 yılında 24-25 Nisan'daMalta'da bu foruma ev sahipliği yapacaktır. Otu-rumların 4 alanda toplanması beklenmektedir. Bualanlar; mekanizmalar ve test etme, microbially-ünfheneed corrosion and bioforling, denizsuyu sis-temleri ve diğer denizcilik sistemleri hesaplama.TWI, denizcilikte ve kıyıdan uzak ortamlarda kul-

lanılan malzemelerin performansı ve bozulmalarıy-la ilgili olan, ilgi duyan firmaları kapsayan DenizKorozyon Klubünün sekreteryasını üstlenmiştir.Tartışmalara katılmak veya forumda bulunmak is-teyenler için başvuru adresi:

Nickel Development Institute, Rasemarie EvansETIC Centree, The Hollovvay,Alverckurel, BirminghamB48 TQB

MÜHENDiS VE MAKlNA - KA YNAK ÖZEL SA YISI - 2

ENDÜSTRİDEN ı

HABERLER

Maliyet Hesabına Önem Verenler İçin

Kalite maliyeti hesabına önem verenler için değerli bir doküman BS6143-K-alitc-E-konornisi Rehberi-(Gui-des-to tbe-Ecortom-ies-of Quality)kısım 2. Bir ingiliz standartlar enstitüsü, BSI, dokümanı olan bu yayınkalite ile ekonomi arasındaki bağıntıyı basitçe ortaya koyuyor ve for-müllerle ifade edilmesine yardım ediyor. Bu dokümana göre, başarılıişler finansman planlanması ve kontrolü sayesinde gerçekleşir. Kalitehatalarının finans terimleriyle ifade edilmesi tavsiye edilmektedir. Budoküman kalite maliyeti hesaplaması yapmak isteyenler için çok ya-rarlı olacaktır.

British Standard

Guide to the economics of quality

Amerika'daki Endüstriyel Radyografi Uygulamaları

Amerika Birleşik Devletleri'nde Nükleer Düzenle-me Komitesi endüstriyel radyografi kuralları içinyeni değişiklik önerilerini yayınladı. Buna göre öne-rilen kural değişiklikleri şunları içermektedir : Ge-çici çalışma alanlarında radyografik kontrol en aziki kalifiye eleman ile yapılacak, operatörlerin ser-tifikasyon zorunluluğu olacak, sabit elemanlarınradyografik kontrol alanlarında görülebilen ve işiti-lebilen uyan sistemleri olacak ve resmi olarak ta-nımlanmış radyografi güvenlik görevlisi bulunacak.Geçici çalışma alanlarındaki en az iki kalifiye ele-man önerisi tek kişinin güvenli iş ortamı sağlamada

yeterli olmayacağı, izinsiz olarak radyasyon sahasi'na girişlere mani olamayacağı ve işi etkili olarakyürütemeyeceğinden kaynaklanmaktadır, ikinci ki-şi en azından operatöre yardım eder, dokümantas-yon işini tamamlar ve acil durumlarda hemen mü-dahale etmeye hazır olur. Zorunlu sertifikasyon daASNT tarafından yürütülen eğitim ve belgelendir-me programının benzeri olacak.Sertifikasyon için başvurular 520 saat bilfiil iş tec-rübesine sahip, 40 saatlik radyasyon emniyeti eğiti-mini tamamlamış ve yazılı sınavı geçmiş olmalıdır.

Hidrostatik Test Öncesi Boya İşlemi Uygun mu?,South Cherleston'da Union Carbide Şirketinde ya-pılan araştırmalara göre basınçlı boru hattı imalat-çıları kaynak birleştirmek' boruların boyama işle-mini hidrostatik testten sonra yapmalıdır.Araştırmacılar test kaplarını SA 53 Gr B malzeme-den 6" boyunda NPS4 Sch 40 karbon çeliği boru vestandart boru kepi ve çelik dövme fitingden yaptılar.Bütün test kapları ASTM E 1003-84'e göre (Hidros-tatik kaçak testi için Standard Metod) yapılan öntesti geçtiler.Kılcal delikleri simule edecek .0135" ve .200" ça-pında boydan boya delikler bom-kep kaynaklarınamekanik olarak açıldı. Kapların her biri üç değişikboya sistemlerinden biri ile boyandı. Bunlar; 1)inorganik çinko primer üstüne vinil son hat, 2) v in i lprimer üstüne vinil son hat ve 3) epoksi primer üs-

tüne epplesi son hat. Boyalar oda sıcaklığında 60 sa-at kürlendi. Daha sonra kaplar hidrostatik basınçtestine aşağıdaki şekilde tabi tutuldular.

1,125 lb/in2 de 30 dakika2,000 lb/in2 de 10 dakika2,400 Ib/im de 5 dakika

Vinil boya sistemleri 325 ile 1125 lb/in2 arasındakaçak verdi. Epoksi sistem ise çok hafif sızdırmasınarağmen 2140 lb/in2 basınca dayandı. Araştırmacıla-rın değerlendirmesine göre boya küçük hataları izo-le edebilir, saklayabilir ve hidrostatik testte tesbitedilmesini engelleyebilir. Ama çalışma şartlarındaişletme basıncı test basıncının üstüne çıktığında,veya proses akışını boyayı çözdüğünde sistem dev-redeyken kaçaklar ortaya çıkabilir.


ENDÜSTRİDEN!

HABERLER

Kaynak Tekniği Derneği Üyelerini Bir Araya GetirdiMerkezi istanbul'da bulunan Kaynak Tekniği Der-neği 17 Kasım 1994'de Büyük Sürmeli Otelindeüyelerini bir araya getirdi. 50 civarında üyenin ka-tıldığı gecede birlikte hareket kararı alındı. Başkan-lığını Prof. Dr. Selahattin Anık'ın yaptığı derneğin

amaçları arasında kaynak konusunda eğitimler, se-minerler, sempozyumlar düzenlemek, yayınlar yap-mak, bilimsel araştırmalar gerçekleştirmek öndegelmektedir.

Tahribatsız Test Kursları

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), ÇekmeceNükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi'nde (ÇNA-EM), Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO)standartlarına uygun olarak teçhiz edilen ve uygu-lamalarını Avrupa Standardı (EN 473) kapsamındayürüten endüstriyel uygulama bölümünde, tahri-batsız muayene uygulayıcılarının bir vasıflandırma

ve belgelendirme sistemi içinde eğitimini amaçla-yan bir seri kurs düzenlemiştir. Kurs dili Türkçeolacak ve IAEA TEC-DOC-407 eğitim klavuzunagöre verilecektir. Kursların sonunda yapılacak olanpratik ve teorik sınavlarda başarılı olanlara TemelEğitim Belgesi verilecektir.

Uluslararası Sergi ve Toplantı Organizasyonu

Dünya'nın en büyük kaynak organizasyonlarından biri"Uluslararası Kaynak ve imalat Sergisi ve Yıllık Kongre"2-6 Nisan 1995 tarihleri arasında Amerika Birleşik Devlet-leri'nin Ohio Eyaletinde Clereland Kentinde LAWS tarafın-dan gerçekleştirilecek. Bu büyük buluşmada, dünyanın öndegelen firmaları en son ürünlerini sergileyecek, tanıtım ya-pacak. Ayrıca ilgi duyanlara çeşitli konularda seminerlerdüzenlenecek. Bu zaman diliminde aynı organizasyon kap-samında;

• 4. AWS Termal Püskürtme Sempozyumu

• 26. AWS Uluslararası Lehimleme Konferansı

• INALCO '95, 6. Uluslararası Alüminyum Kaynağı Kon-feransı

düzenlenecektir.

MÜHENDiS VEMAKINA - KAYNAK ÖZEL SAYISI-2

1ABERLERİ

KOIKE KESME SİSTEMLERİ1994 yılı başı itibari ile kesme sistem-leri konusunda araştırmaları tamamla-mış ve Türkiye'deki müşterilerine enuygun ürünün kalite, yedek parça veservis olarak KOIKE firmasında olduğu-nu belirleyerek bu firmayla 1994 yılıitibari ile bir distribütörlük anlaşmasıyapıp Türkiye'de yaygın satış, pazarla-ma servis faaliyetlerine başlanmıştır.Oerlikon Kaynak Elektrodlan ve San. A.Ş.

Değişik Kesme Amaçları içinÜretilen Yarı Otomatik /Otomatik Kesme MakinalarıHand Auto (Otomatik GazKesme Torcu)Bu makinalar, çelik levhayı herhangibir şekilde kesebilen (düz kesim, açılıkesim, şekillendirme vs.), çok değişiktipteki (levha, boru, çubuk vs.) malze-meler üzerinde çalışabilen sistemlerdir.

ÖZELLİKLERİ :Kesme kalınlığı: 5 ila 30 mm.Kesme hızı :200 ila 700 mm/dak.Kesme yöntemi : Makinayı parçanınüzerinde gezdirerekHız kontrol metodu : Transistor kont-rolGüç : AÇ 120 V veya AÇ 220 V.Motor : DC 12 V 7200 R.P.M. hız dü-zenleyici 1/300Nozul : 102 (Asetilen) veya 106 (LPG)

Auto Piçle (Otomatik Gaz BoruKesme Makinası)Yıllarca çalışılarak geliştirilmiş, işçilikmaksimum miktarda azaltılmış, porta-tif bir boru kesme makinasıdır.

ÖZELLİKLERİ:Kesme kalınlığı: 5 ila 50 mm.Kesme hızı: 100 ila 700 mm/dak.Kesilcbilen efektif boru çapı: 150 ila600 mm 0Eğilimli kesme açısı: 45 dereceye ka-darMotor: lO.OOOr.p.m.

Güç kaynağı: AÇ 100 VAğırlık : 14 kg.Nozul: 102 (Asetilen) veya 106 (Pro-pan)Auto Piçle - SBu model, uzaktan kontrollü, gaz oto-matik boru kesme makinasıdır. Özel-likle geniş çaplı borular için uygulanır.

ÖZELLİKLERİ :Boru kesme kalınlığı: 5 ila 50 mm.Boru kesme çapı: 600 mm 0'nin üstü|150ila600mm'demümkün)Kesme hızı: 100 ila 700 mm/dak.Motor: lO.OOOr.p.m.Ağırlık : 15 kg.Nozul :102 (Asetilen) veya 106 (Propan)Güç kaynağı: AÇ 100 V.Oerlikon Kaynak Elektrodlan ve San. A.Ş.Tel: 0-212-599 30 10 Fan : 0-212-540 02 61

HYPERTHERM MEKANİZEKESİMDE HT 2000 MODELİENDÜSTKİDEKULLANILMAYABAŞLANDI :2000 amper gücünde ve uzun ömürlüsarf malzemesi kullanılan HT 2000

1000

9OO8OO

HT 2OOO sisteminin, alışılmış oksijen kesiminegöre sarf malzemesi karşılaştırılması

l ^̂ k Uzun ömürlü, oksijen kesimi teknolojisi

1OO

20 3O

mmodeli alaşımsız çelikte kesme mali-yetlerini düşürdü. HT 2000 kesme gazıolarak oksijen ve hava kullanmaktadır.Bu sayede kesim temiz çıkmakta, yük-sek hızlara erişilmekte ve kesim yüze-yi mükemmel olarak kaynaklanabil-mektedir. Oksijen kullanımındaki tekdezavantaj olan sarf malzemelerinin kı-sa ömürlü olması ise HT 2000 ile orta-dan kalkmıştır. HT 2000 sistemi bildi-ğimiz oksijen plazma yöntemine göreelektrod ömrünü 6 misline kadar çıkar-mıştır.

-HT.20.QO.sişte.rni-X-y .tablali-kesim tez-gahları, punch presler, robot uygulama-ları için geliştirilmiştir. Makinanınbünyesindekrınikroprosesörakıın,akışı gibi fonksiyonları hassas olarakkontrol ederek temiz ve düz bir kesimyüzeyi elde eder. HT 2000 sistemi 25mm'ye kadar metal kesiminde verimliolarak kullanılır.

HT 2000 Sisteminin ÖzellikleriHYPERTHERM Firması 1968 yılındanberi endüstriye yüksek kaliteli, tekno-lojik olarak en gelişmiş sistemleri sun-maktadır. HYPERTHERM Firmasınınana amacı kesimin l metreye maliyeti-ni düşürmektir,1- Uzun Ömürlü Oksijen ParçalanTeknolojisi : Bu teknoloji sayesindekesme zamanına bağlı olarak 1200 kerekesme başlangıcı yapılabilir.2- Çift Gaz Sistemi: Kesme gazı olarakoksijen, hava, azot, hidrojen ve koruyu-cu gaz olarak hava, azot ve karbondiok-sit kullanılabilir.3- 200 Amper ve 30 KW Güç : Bu güçsayesinde 25 mm'ye kadar metallerdeoksi-propan ve diğer metallere göre hız-lıdır.4- %100 Çalışma Rejimi : 25 mm'yekadar kesimlerde'devamlı çalışabilir.5- Akım Kontrolü : 40-200 amper arasıhassas ve kademesiz ayarlanabilir.6- Mikroprosesör Kontrol : Bu sayedeakım ve gaz akışı hassas ayarlanır.

7- Tor eh ve Koru-ması : SadeceHYPERTHERM'eait olan bu tekno-loji sayesinde no-zolu parçadan izoleeder ve sıçrayanmetal parçalardannozulu korur.8- Uzun Ömür veYüksek Kalite : HT2000 sistemindekullanılan sarfmalzemeleri tektiptir. Uzun ömrü

Alışılagelmiş oksijensistemi

•4O bO 6O

MÜHENDiS VE M AKI N A - KA YNAK ÖZEL SA YISI - 2

URUN

HABERLERİ

ve yüksek kaliteli kesimi aynı andasağlar.9- Su Soğutmalı Torch10- Panel : Gaz akışı, su sıcaklığı, suakışı, su seviyesi, transformatör ısısı gi-bi önemli etkenler panelden görülür.Karadeniz Kaynak Merkezi A.Ş.Tel: (0212) 220 69 65

TİTREŞİMLERLE BİRKAÇDAKİKADA GERİLİMGİDERMEMetallerdeki k,alıcı gerilimler çeşitli se-

beplerden dolayı oluşabilir. Dökümmalzemelerde katılaşma esnasında olu-şan çekme gerilimlerinden, metal şekil-lendirmede ve kesmede metallerin elas-tik karekteristiklerinden dolayı oluşandeformasyonlardan ve kaynakta metal-lerin genleşmesi ve çekmesinden kalıcıgerilimler oluşur. Bazen bu gerilimleröyle yüksek boyutlardadırki çarpılma-lara ve çatlaklara sebep vermemeleriiçin giderilmeleri gerekir. Bunun için

de atomlann bir şekilde hare-ket ettirilmeleri gerekir. Buda dışarıdan enerji sağlanarakmümkündür. Bu enerji fırın-larda parçaların bir süre ısıtıl-ması ile sağlanabilir. Çelikparçalar için bu sıcaklık ge-nellikle 600-70p°C civarıdır.Parçalar belli bir sıcaklığa ka-dar ısıtılır, bir süre bu sıcak-lıkta bekletilir sonra yavaşçasoğutulur. Bu ısıl işlem meto-du büyük parçalar için pahalıve büyük tesisler gerektirir,ayrıca bu yöntem zaman kay-bına ve parça yüzeyinde isten-meyen kalıntıların oluşması-

na sebep olur. Diğer bir yöntem de yaş-landırmadırki bu da %100 gerilim gi-derme için çok uzun süre gerektirir.Titreşmelerle gerilim giderme, düşükfrekanslı titreşimlerin kullanıldığı biryöntemdir. Yarım kilodan 150 tona ka-dar parçalar montajlı halde iken de buişleme taabi tutulabilirler. Süre parça-nın ağıılığma göre değişir. 100000 po-undluk parça için bu süre 25 dakikayıbulmaktadır. "FORMULA 62" titreşim-le gerilim giderme cihazının ısıl işlemenispeten çeşitli avantajları vardır. Ko-layca işlem yapılacak yere taşınabilir.

Ekipman maliyeti ve iş-letme masraflan düşük-tür, işlem sonrası iş par-çasının yüzeyinde bozul-ma ve renk değişikliğisöz konusu değildir. Tekbir cihaz her büyüklükteparça için uygundur.Stress Relieving EngineeringCo. 1725MonıovU Avenue, Bldg. AlCosta Mesa, California 92627,A.B.D.

BİLGİSAYARPROGRAMI:KAYNAKÖLÇÜSÜHFS ART

WELDS adlı bilgisayar programı,verilen yükleme durumu ve kon-figürasyona göre minimum kay-nak ölçüsünü hesaplamaktadır.Windows ortamında çalışanprogram 15 değişik standart kay-nak konfigürasyonunu içermek-tedir. Kullanıcı uygulanan yükleme durumunu ve müsaade edi-len gerilim değerlerini programagirecektir. Yazıcıdan program

çıktısı basılı olarak da alınabilmekte-dir. Temel değişkenler (kuvvet, mo-ment, elemanların boyutları) bir kereprograma girildikten sonra, kaynakkonfigürasyonunu değiştirmek ve ölçü-yü tekrar tekrar hesaplamak için sade-ce fareyi (mouse) hareket ettirip, kliketmek yeterli olacaktır.Gereksiz Donanım : 80286 veya dahayukarısı bir PC, Windows 3.1 ve fare(mouse).ARCHON Engineering Box : 1623, Columbia,M.0.65205, A.B.D. Tel: (314) 474 91 35

ÎLK YERLİ, BİLGİSAYARKONTROLLÜELEKTROFÜZYONKAYNAK MAKİNASITega Makına Sanayi ve Ticaret A,Ş.,CNC teknolojisinin özel bir uygulama-sı olan TEGA 2001 Elektrofüzyon Kay-nak Makinasmın üretimini tamamla-mıştır.Tega 2001 /..tümüyle bi Igisayar. kontrol -lü bir makinadır.• PC ile bağlantılı çalışabilir,• Print-out alınabilir,• Bar-cod okuyucu takılabilir,• 1000 adet değişik malzemeyle ilgilivoltaj, akım, kaynak süresi bilgilerinisaklayabilir.• 200 adet kaynakla ilgili bilgiyi depo-layabilir ve istendiğinde yazıcıdan çıktıalınarak kaynak kaliteleri görülebilir.• 48 V.'a kadar değişik ülke ve marka-ların fitinglerini kaynak yapabilir. Böy-lelikle kuruluşlar ve firmalar diledikle-ri marka elektrofüzyon fitingleri satınalabilecekler, tek bir kaynağa bağlı kal-mayacaklardır.Değişik ülke standartlarına göre imaledilen fitinglerin kaynağım yapabilme-si en büyük avantajdır.Tega Makina ve Sanayi Ticaret A.Ş.Tuna Cad. No. 18/A Yenişehir - ANKARATel: 432 07 30-431 8890 Fax:4323533


KOMİSYONDAN

HABERLER

MAKINA MÜHENDİSLERİ ODASI KAYNAK KOMİSYONUAMACI VE HEDEFLERİ

H alen çalışmakta olan KaynakKomisyonu, ulusal sanayimizingelişimine, kaynak konusunda-

ki gereksinimlerine, ülkemiz ku-rum, kuruluş ve çalışanlarının bi-limsel ve teknolojik düzeyleri gözö-nünde bulundurularak Türkiye Mü-hendis ve. Mimarlar. Birliği(TMMOB) Makina MühendisleriOdası (MMO) bünyesinde 1994 yılıbaşlarında kurulmuştur.

AMAÇ

Baskça amacı bu alanda çalışanistisnasız herkese (akademisyen,mühendis, teknisyen, operatör, kay-nakçı) ulaşmak, Türkiye'deki po-tansiyeli, ilgiyi belirlemek ve yakıngelecekte kurulması amaçlananUlusal nitelikte bir Kaynak Organi-zasyonu yapılanması için platformoluşturmaktır.

Bu amaç doğrultusunda, kaynakalanında çalışan personelin yeterlibilgi ve beceri seviyesine getirilme-si, Avrupa standartlanna göre vasıf-landırılması için kısa ve uzun va-dede eğitim, seminer programlarınındüzenlenmesini, kişi ve kuruluşlarınbilgi ve tecrübe birikimlerinin pay-laşılmasını, dünyadaki ve ülkemiz-deki gelişmelerin yaygın şekildeduyurulabilmesini, etkin ve etkilibir iletişim ağının kurulmasınıplanlamaktadır.

Kaynak konusunda yapılan faali-yetlerin ülke bütününde standart-landırılması, denetim altına alın-ması için diğer ilgili kuruluşlar ileişbirliğine gidilerek yasa tasarısı,yönetmelik gibi düzenlemeler iledisipline sokulması amaçlanmakta-dır. Yurtiçi ve dışında kaynak ko-nusunda faaliyet gösteren benzerkurumlarla işbirliğine ve iletişimegirilerek daha yaygın ve çağdaç ça-lışmalar yapmak planlanmaktadır.

ÇALIŞMA PROGRAMI

Kısa Vadeli Çalışma Programı• 1994 ve 1995 yülarıaçinde Oda

yayın organı Mühendis ve MakinaDergisinin ekinde her 4 ayda birKaynak Özel Sayısı çıkarmak.

• Anket Çalışması: Bu alandaçalışan her kesimden insana ulaşa-rak onların ilgi, çalışma alanları veuzmanlık bön u larmı belirlemek, biradres kütüğü oluşturabilmek ve ko-misyon çalışmalarına yön verebil-mek amacıyla daha kapsamlı biranket formu hazırlanıp Haziran '94Mühendis ve Makina ekinde ve herözel sayı içinde dağıtımı yapılacak.Derginin ulaşmadığı yerlere de im-kan dahilinde elden ve posta iledağıtımı yapılacaktır.

• Eğitim Çalışmaları : Öncelikliolarak kısa süreli 'l ya da 2 gün' Vefiyat olarak cazip seminer ve kursprogramları düzenlemek. Bu prog-ramlar temel kaynak bilgisine vepratik uygulamalara yönelik olacak-tır. Nitelikli ve fiyat olarak da cazipeğitim programları ileride yapılmasıplanlanan daha kapsamlı eğitimleriçin sağlam bir zemin oluşturacak-tır.

• Danışmanlık Hizmetleri : Da-ha çok Ankara ve civarındaki fir-malara kaynak konusunda imkandahilinde danışmanlık hizmeti sağ-lanacaktır. Bu hizmet dergi kana-lıyla duyurulacaktır.

Uzun Vadeli Çalışma Programı• Kaynak Özel sayılarının gör-

düğü ilgiye ve amacına bağlı olarakoda bünyesinde sürekli yayınlanacakbir Kaynak ihtisas Dergisinin çıka-rılmasını sağlamak.

• Eğitim Çalışmaları : Avrupakökenli, Avrupa Kaynak Federasyo-nu, EWF, tarafından akredite olmuş

bir organizasyon ile işbirliğine giri-lip sertifikalı kaynak teknisyeni,kaynak öğretmeni ve kaynakçı eği-tim programları düzenlemek. Uz-manlık alanlarına (basınçlı kaplarınkaynağı, tamir kaynakları gibi) yö-nelik seminerler düzenlemek.

• Sempozyum ve Kongre Orga-nizasyonu : Kaynak konusu üzerineulusal veya uluslararası sempozyumve kongre düzenlenmesi ve devamlıhale getirilmesi.

• Danışmanlık Hizmetleri : Ak-redite olmuş, uluslararası kabul gö-ren bir kurum işbirliği yaparaküçüncü parti bağımsız denetlemehizmetlerini yerine getirmek. Kü-çük, orta ve büyük ölçekli kaynaklıimalat sanayiini kapsayacak, kay-naklı imalatta karşılanması gerekenminimum işgücü, ekipman, teçhizatve çalışma alanı koşullarını belirle-yen, Türkiye'de uygulanması öngö-rülen bir tasarı paketi hazırlanmasıve bunun ilgili otoritelere ulaştırıl-ması, yürürlüğe konması için çalış-malar yapmak.

• Ulusal Kaynak Organizasyo-nu: Eğitim ve çalışma disiplini farkıgözetmeden kaynak konusunda ça-lışan ve/veya konuya ilgi duyanherkesin tek çatı altında toplanacağıuluslararası alanlarda Türkiye'yitemsil edebilecek bir organizasyonyapılanması için plan oluşturmak veilgili kruluşları harekete geçirmek.

Not : Komisyonda ve/veya ko-misyona bağlı çalışma gruplarındagörev almak isteyenler için başvuruadresi aşağıdadır.

TMMOBMakina Mühendisleri OdasıGenel Merkezi Kaynak KomisyonuSümer Sokak No.36/l-A 06440Demirtepe/ANKARATel : O - 312 - 231 31 59Fax : O - 312 - 231 31 65


KOMİSYONDAN

HABERLER

KAYNAK KONULU ANKETİMİZ DEVAM EDİYORilk olarak Mühendis ve Makina

Dergisinin ekinde Haziran '94 sayı-sında ve daha sonra da Eylül "94Özel Sayısında dağıtımı yapılan an-ketimize yanıtlar gelmeye devametmektedir. Anket çalışmamız 1995yılında da devam edecektir. Aralık'94" sonuna kadar komisyonumuzaulaşan anket formlarının değerlen-dirmesi aşağıdaki gibidir.

SONUÇLAR

a) Komisyona ulaşan anket formusayısı : 116b) Uzman kadroda görev almak istermisiniz ?

Evet %57

Hayır %43

c) Yanıt verenlerin işyeri çalışmaalanlarına göre dağılımı

imalat Sanayi 33%

Havacılık, uzay 23%

Üniversite, Y. Okul 8%

Mühendislik, Proje 5%

Otomotiv Sanayi 4%

Diğer 27%

d) Yanıt verenlerin görev sınıflarınagöre dağılımı

• Yönetici, Müdür %19

ü Kalite Kontrol %14

ü Kaynak Mühendisi %10

E3 -işyeri Sahibi, Ortak %9

M Kaynakçı %8.6

0 (Tasarım Mühendisi %8

M 'imalat Mühendisi %7

D Oiğer %24.4

e) Teknik ilgi alanlarına göre dağı-lım (1., 2. ve 3. tercihlerine göre)

Demir Çelik 9.7%

Alüminyum 8.5%

Demirdışı metaller 1.4%

Seramikler 0.6%

M Metal Kesme 6.8%

13 Tahribatsız muayene 3.3%

Ü Metal işleme 6.8%

El' Uzay, Havacılık 13:8%

B Otomotiv 6.9%

3 Makina imalatı 5.4%

O Gemi Inşaa 12.8%

Q Boru kaynağı 2%

S Basınçlı kaplar ve tanklar 9.7%

0 Çelik konstrüksiyon yapılar 9.7% X

S Diğer 9.5%

f) Kaynak Teknik ilgi alanlarına göredağılımı ( l . ve 2. tercihlerine göre)

B Örtülü elektrod kaynağı 27.5%

ü Tozaltı kaynağı 13.5%

CU Tungsten asal gaz kaynağı, TIĞ 18%

E3 Metal asal gaz kaynağı, MIG 21.5%

ü Metal aktif gaz kaynağı, MAG 13%

03J Direnç kaynağı 2.5%

[U Plazma kaynağı 1.5%

E3 Lehimleme 1%

M Diğer 1.5%


GEÇMİŞTEN BUGÜNE ı

MÜHENDİS VE MAKINA'DA KAYNAK

Yayın Hayatına Başladığı 1950'lerden Bugüne KadarKaynak Teknolojisi ile İlgili Olarak Dergimizde 128 Teknik/ İnceleme,

Araştırma Yazısı Yayınlandı, Bu Sayımızda İse Köşemiz için Geçmişten3 Yazı Seçerek Sizlere Özetledik, İlginizi Çekeceği Düşüncesiyle

37 yıl önce Brüksel'deki milletlerarası sergi, kaynak tekniği-nin o yıllarda kaydettiği ilerlemenin oldukça ilginç bir örneğinisergilemekteydi. Belçikalılar tarafından inşa edilen Atomlumsergisinin sembolü olmakla kalmamış, imalatı sırasında uygula-nan kaynak tekniğide bir çok teknik yayın organına malzeme ol-muştu. Konu güncelliğini kaybetmeden 1959 yılında da Mühen-dis ve Makina Dergimizin 27. sayısında; Sn. Selahattin ;. tik veSn. Erdal Kunt tarafından derlenen Belçika Fuarındaki Ato-mium'un İnşasında kullanılan Elemanların Kaynağı isimli

makale ile okuyucu-larımıza aktarılmış-tır.» Kaynak teknolo-jisinde tasarımdanbitmiş ürüne kadarolan tüm aşamalar-daki genel kriterlerinana hatlarıyla veril-diği yazıda;1. Elemanların Se-çilmesi,2. Çeliklerin Seçil-mesi,3. Elektrotların Se-çilmesi,4. Elemanların Kay-nağı,5. Kontrolana başlıkları altın-da Atomium'un in-şaası incelenmiştir.

O

1970'li yıllarınbaşlarında inşaası-na başlanan özellik-leri ve büyüklüğüaçısından o yıllarda

Şekil 1 Atomium'un umumi görünüşü(Sene.3, Sayı 27)

ülkemizin en büyük, Dünyanın ise sayılı asma köprülerinden bi-risi olan Boğaz Köprüsü, (toplam uzunluğu 1560 m; orta açıklığı1074 m ve genişliği 33.40 m) imalatında uygulanan teknikleraçısından ilgi çekici olmuştur.

Sn. Nezihi Özden tarafından derlenen ve Dergimizin 1974yılı 206. sayısında yayınlanan Boğaziçi Köprüsünde Tahri-batsız Muayene Uygulamaları isimli makalede; köprünün anabölümlerini meydana getiren betonarme kule ayakları ve ankraj-lar, çelik kuleler, kablolar, çelikten vo 1071 m uzunluktaki asmaplatform çelik kirişler üzerine oturan bötonarme plaktan oluşanyaklaşım viyadüklerden söz edilmiş ve köprü inşaasının can da-marı olarak nitelendirilebilecek çelik yapıların imalatı, aşağıda

sıralayacağımız konu başlıkları altında detaylı olarak incelen-miştir ;» 1. Çelik yapıların atölye işlemleri2. Çelik yapıların şantiye işlemleri3. Malzeme ve kaynak özellikleri4. Kaynak muayeneleri5. Levhalarda laminasyon muayeneleri

Şekil 1 Köprü platformunun yerde montajı(Mart 1974, Sayı 206, Sf.87)

28326 m şantiye kaynağının yapıldığı köprü inşaasında bumetrajın %91 'lık kısmı toz altı metodu ile yapılmış önemli kaynakdikişlerini içeren söz konusu şantiye kaynakları, %11.5 ile %4.4oranında radyografik muayeneden geçirilmiştir. Makaleden der-lenen istatistik! yapısı hakkında biraz daha çarpıcı bilgi vermek-tedir

oKaynak işleminin insan sağlığı üzerindeki olası etkileri kay-

nak tekniğinin yaygın olarak kullanılmaya başladığı 1920 yılla-rından günümüze artan oranlarda ilgilenilmeye başlayan bir konuolarak dikkat çekmektedir. Hala hazırda birçok işyerinde kaynakişlemlerinde verim ön planda, fakat işin kalitesi ve insan sağlığıikinci planda tutulmaktadır. Yayın hayatına başladığı 1950'li yıl-lardan bu yana sürekli işçi sağlığı ve iş güvenliğini sürekli gün-dümde tutan dergimizde 1986 ylı 314. sayıda yayınlanan, Sn.Mehmet Dağlılar'ın çevirdiği Kaynak İşleminin İnsan SağlığıÜzerindeki Olası Etkileri isimli makalede; konu tarihsel bir süreçiçinde ele alınmakta, kaynak yöntemlerine bağlı olarak olası et-kiler irdelenmekte ve etkilerin azaltılması, ortadan kaldırılmasıyönünde uluslararası standartların rehberliğinde çözüm yöntem-leri tartışılaıak okuyucu bilgilandirilmekte.

MÜHENDiS VE MAKlNA - KA YNAK ÖZEL SA YISS 2 n

KAYNAK VE LEHİM BAĞLANTILARININ SEMBOLİKGÖSTERİMİ (iso 2553 ULUSLARARASI STANDARTI İLEANSI/AVVS A 2.4-86 AMERİKAN ULUSAL STANDARDININKARŞrLAŞTIRlLMASI)

MAKALE SuatANGI*

Kaynak tekniğinde kullanılan standartlar, tekliflerde, siparişlerde ve yazışmalarda yanlış anlamaları ön-lemeyi ve ortak bir "dil" oluşturmayı amaçlar. Kaynak dikişleri genellikle, üretilecek dikişin şekline benze-

< yen sembollerle tanımlanır. Bu temel semboller, dikiş yüzeyinin şeklini ya da dikisin yapılışını gösteren eksembollerle tamamlanır. Kaynak dikişini tam ve doğru bir şekilde tanımlayabilmek için, temel ve ek sembollerin

yanısıra, dikişin ölçülendi rilmesi ve başka ek bilgilerin de (kaynak yöntemi, kaynak pozisyonu, dolgu malzemesitipi, vb.) verilmesi gerekir.

The standards being used in welding technology are aimed to prevent any nusunderstanding in purchasing and ordering and toformding language ". The vreld seams are generally illustrated by the symbols which are similar to the weld seams to be produced. These <symbols may be completed by the symbols characterizing the shape of the extemal surface ör the shape of the tveld. in order to illustı

form a common "wel-

symbols may be completed by the symbols characterizing the shape of the extemal surface ör the shape of the wtUL in order to illustrate the weld seamcorrectly, it is very important to know the measurements of the weld seam and other additional informations (such as welding method, welding positi-on, filler material ete...) as well as the elementary and supplementary symbols.

GiRlş

B ir mühendislik uygulamasıolarak kaynak, bilgileridoğru ve anlaşılır biçimde

tasarımcıdan kaynakçıya iletilme-dikçe gerçek ..yerini ve öneminikazanamaz. Örneğin bir teknikçizimin üzerinde yazılı olan "ke-sitin tamamı kaynaklanacaktır"cümlesi, tasarım sorumluluğunutasarımcıdan, bağlantı için gereklidayanımı hiç de bilmek zorundaolmayan kaynakçıya iletir ki, buuyulama tehlikeli olduğu kadarçok da pahalı olabilir. Genellikleüretici firmalar işi garanti altınaalabilmek düşüncesiyle gereğin-den çok daha fazla kaynak dikişikullanma eğilimindedirler.

Kaynak tekniğinde kullanılançeşitli standartlar, tekliflerde, si-parişlerde ve. yazışmalarda yanlışanlamaları önlemeyi ve ortak bir"dil" oluşturmayı amaçlar. Bu ya-zıda ISO 2553 Uluslararası Stan-dartı ile ANSI/AVVS A 2.4-86Amerikan Ulusal Standartı'nınçok fazla ayrıntıya girmedengenel bir karşılaştırmasını bula-caksınız.

SEMBOLİK GÖSTERİM

Kaynak dikişinin sembolikgösterimi, çizimi gereksiz .notlar-la, doldurmadan kaynak dikişi ileilgili bilgileri açık bir şekildevermelidir. Sembolik gösterim;• tamamlayıcı sembolle• çeşitli ölçülerle

• tamamlayıcı verilerle donatıl-mış temel bir sembolü içerir.

Ttn/ibL" SEMBOLLER,TAMAMLAYICI SEMBOLLER

Kaynak dikişleri, genelde üre-tilecek dikişin şekline benzeyensembollerle tanımlanır. Bu temelsemboller, dikiş yüzeyinin şekliniya da dikişin yapılışını gösterenek sembollerle tamamlanır.Temel ve tamamlayıcı sembolle-rin gösterimi her iki standarttada birbirine çok benzer. Sembol-lerin ve bunların kombinasyonla-rının gösterimlerindeki farklılık-lar standartlardaki ilgili tablolarabakıldığında kolayca anlaşılaca-ğından burada ayrıca belirtmeyigereksiz görüyorum. Sembollerkonusunda her iki standardı yal-nızca dikiş yüzeyinin gösterilme-si bakımından karşılaştırmaklayetineceğim:Dikişin yüzeyi ile ilgili sembolle-rin (—, n, u) kullanımında vedikiş yüzeyine uygulanan son iş-lemlerin her iki standarttaki gös-terimlerindebazı farklılık-lar vardır.Amerikanstandardındadikişin yüzeyşeklini göste-ren sembolünüzerine, oyüzey şekli-nin dikişehangi meka-

nik metotla kazandırıldığını açık-layıcı bazı harfler konur. (Şekil1). Bu harfler ve tanımladıkları

-mekanik- yüzey-geliştirme-metot-ları şunlardır:C- Yontma

.G- TaşlamaM- Makinada işlemeH- ÇekiçlemeR- HaddelemeU- Tanımlanmamış yüzey geliş-

tirme -metodu

M

sC

ŞekiM

ISO 2553'te ise yüzey duru-munu tanımlayan sembollere ekolarak iki farklı sembol görüyo-ruz. Bunlar düz dikişler için kul-lanılan ek taşlama işlemi sembo-lü (v'ya da V) ve çentiksiz içköşe dikişi için kullanılan sem-boldür (A). (Şekil 2)

lÇentiksiz iç köşe dikişi Ek taşlama işlemi ile

işlenecek düz V-dikişi

Şekil 2

' Metaluıji-Kaynak Müh., ODTÜ Kaynak Teknolojisi Merkezi

12 MÜHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKÖZEL SAYISI-2

karşı taraf ok tarafı ok tarafı karşı

/- ok çizgisi -x

taraf

— ı

a - Kaynak ok tarafında b - Kaynak karşı taraftaŞekil 3 : Köşe dikişli T- birleştirmesi

karşı taraf/ok tarafı .

karşı taraf karşı/ok tarafı /ok

1 V

taraf

tarafı

j

Şekil 4 : ANSI/AVVS A 2.4-86'ya göre referans çizgisi ile bağlantı arasındaki ilişki

V/""^ /""*"

_ _ _ _ v ~

;IK taraf ına yapılmış kavnak d kişi karşı larala yapılmış kaynak dikişi;

şiakil 5 : ISO 2553 e gör<~ sambolün referans çizgisine göre konumu

a - parçaların birbirinegöre simetrisi

F f̂-qsimetri 0Ksan

b - ok tarafının karşıtarafa göre simetrisi

11. W 2. l

"t "L r,;simetri ekseni

C - parçaların birbirinegöre simetrisi

ok tarafının karşıtarata göre simetrisi

1

h_ ^ 2.1!> /eimetri ekseni

Sembolik gösterimde ok çizgisininönemi yok l

l "Tl l l

Sembolik posterimde kesiklireferans çizginin Önemi yok !

4fx

ÜLJL^

Sembolik gösterimde ok çizgisininve kesikli referans çizginin

önemi yok !

V y/-*--*-\

l l i i

Not : Simetrik dikişler dendiği zaman çoğu kez iki eksene görede simetrik olan dikişler anlaşılır

Sakil 6 : Simetrik dikişler ve sembolik gösterimleri

ÇİZİMDE SEMBOLLERİNKONUMLARI

Kaynak dikişinin birleştirmeyerindeki konumunu göstermekiçin aşağıdaki sembol kullanılır.

Sembol de (1) ok çizgisi, (2)referans çizgidir. Ok çizgisi ilebağlantı arasındaki ilişki her ikistandartta da aynıdır. Ok çizgisi-nin gösterdiği taraf bağlantınınyapılacağı taraf yani "ok tara-fı"dır. Bağlantının diğer tarafı ise"karşı taraftır. Buna göre birleş-tirmedeki kaynağın konumu; oktarafı, ya da karşı tarafa terimle-riyle belirlenir. (Sekil. 3)

Referans çizgisi ile bağlantıarasındaki ilişki ise standartlardaçok temel bir farklılık içerir. Herşeyden önce Amerikan standar-tında dikişin konumunu göster-mek için kullanılan yukarıdakikaynak sembolü tek bir referansçizgiye sahiptir. Bu referans çiz-ginin üst kısmı karşı tarafa aitbilgiler için, alt kısmı ise ok ta-rafına ait bilgiler için kullanılır.(Şekil. 4)

ISO 2553'te ise dikişin konu-munu göstermek için kullanılankaynak sembolünde, kesikli vesürekli olmak üzere, birbirine pa-ralel iki referans çizgi vardır. Ke-sikli çizgi sürekli çizginin üstün-de ya da altında olabilir. Bağ-lantının ok tarafının, bağlantınınkarşı tarafına göre simetrik oldu-ğu dikişlerde (K, X, ü) kesikliçizgi kullanılmayabilir. (Şekil. 6/b-cj. Eğer kaynak sembolü vesembole ilişkin bilgiler süreklireferans çizgisi tarafından, yapıla-cak kaynak dikişi ok tarafındandemektir ve kaynak dikişinin üstyüzeyi bağlantının üst tarafındabulunur. Eğer kaynak sembolüve sembole ilişkin bilgiler kesiklireferans çizgisi tarafında ise, ya-pılacak kaynak dikişi karşı taraf-ta demektir ve kaynak dikişininüst yüzeyi bağlantının karşı tara-fında bulunur. (Şekil. 5)

Simetrik tam dikişlerde (V, X...) ok çizgisi yönünün hiç bir

MÜHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKÖZEL SAYISI - 2 13

l\

Şekil 7 : ANSI/AVVS A 2.4-86'ya göre kaynak ağız hazırlığı yapılacak parçanın okçizgisiyle gösterimi

a-

b-Z7N300

c-

d- Bu dikiş simetrik kabul edilir ve kesikli referans çizgikullanılmaz.

aK n*l ~7(e)al/ n*l |je)

d: noktanın çapı V: ön pay

f- c: çizgi dikişi genişliği

Şekil 9 : ISO 2553'e göre kaynak dikişiyle ilgili bazı sembolik gösterimler

anlamı yoktur. Çünkü bu dikiş-lerde her iki parçaya da kaynakağız hazırlığı yapılır. Yani kay-nak ağzının yansı birleştirilecekparçalardan birisine açılırken,diğer yansı da diğer parçaya açı-lır. (Şekil. 6/a-c). Kaynak ağız ha-zırlığının parçalardan yalnızca birtanesine yapıldığı yarım dikişler-de (D, n, K ...) ok çizgisinin yönümutlaka dikiş hazırlığının yapıla-cağı parçayı göstermelidir. (Şekil.6/b).

Bu temel kural her iki stan-dartta da geçerli olmakla birlikte,Amerikan standardı dikiş hazırlı-ğı yapılacak parçanın gösterimin-de kırıklı ok çizgisinin kullanı-mını zorunlu kılar. (Şekil. 7).Eğer dikiş hazırlığının hangi par-çaya yapılacağı farketmiyorsa, okçizgisinde kırık olmaz.

Şimdiye kadar söylediklerimi-zi aşağıdaki 5 sembolik çizimdeözetleyebiliriz (Şekil 8).

KAYNAK DİKİŞİNİNÖLÇÜLENDİRİLMESİ

Kaynak dikişini tam ve doğrubir şekilde tanımlayabilmek içinbir takım ölçülere gerek vardır.Bu ölçüler, dikiş kalınlığı, dikişuzunluğu, kaynak ağız açısı, kökyüksekliği, kök aralığı, kesikliköşe dikişlerinde dikiş sayısı vedikişler arası mesafe gibi ölçüler-dir. Kaynak sembolüne bu ölçü-lerden bazıları eklenebilir. Dikişkalınlığı ile ilgili temel ölçüler,sembolün sol tarafına (semboldenönce) yazılır. Dikişin uzunluğuy-la ilgili ölçüler sembolün sağ ta-rafına (sembolden sonra) yazılır.Sembolden sonra bir verinineksik olması, kaynak dikişininkesiksiz olarak yapılacağı anlamı-na gelir. Eğer başka türlü belirtil-memişse alın dikişleri parça kesi-ti boyunca tam olarak kay-naklanmış kabul edilir. Bu temelve ortak bilgilerden sonra, ikistandartın karşılaştırmasına geçe-biliriz:

ISO 2553'e göre alın birleştir-melerindeki kaynak dikiş kalınlı-ğı, malzeme kalınlığından küçükolabilir, fakat büyük olamaz.

14 MÜHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ÖZEL SA YISI - 2

NOİSTENİLEN

KAYNAK

(ISO 2553) SEMBOLİK GÖSTERİM

Yandan Görünüş Önden Görünüş

tANSI/AWS A 2.4 - 86) SEMBOLİK GÖSTERİM

Yandan Görünüş önden Görünüş

"A"

âl/l

W^

.J-- ı, l- Not: Toplam kaynak dikiş kalınlığı

malzeme kalınlığından büyük olamaz

r\\d -

CZ3

ir-

j,ug -

Not : 1/2 uzunluğu B parçasına aittir

h -

Şekil 10 : ANS1/AVVS A 2.4-86'ya göre kaynak diki-ciyle ilgili bazı sembolik gösterimler

Kaynak dikiş kalınlığı ölçüsüne"s", dikişin kep ve kök yükselti-leri dahil edilemez. (Şekil 9-a)

îç köşe dikiş kalınlığı iki şekil-de (a, z) verilebilir. Bu nedenle ave z harfleri daima ilgili ölçünün

önüne konulmalıdır.(Şekil 9-b)

Nüfuziyetin derin ol-duğu iç köşe dikişlerin-de, nüfuziyet derinliği dehesaba katılır. (Şekil 9-c)

Kesikli ve şaşırtmalı-kesikli iç köşe dikişlerin-de kaynak dikişininuzunluğu' ve konumu ileilgili aşağıdaki ölçülerkullanılır:

I: kratersiz kaynak di-kişi uzunluğu

(e): dikişler arası me-safe

n: dikiş sayısıBu ölçüler referans

çizgisinde kaynak sembo-lünden sonra yer alır. Şa-şırtmalı -kesikli iç köşedikişlerinde Z işaretikullanılır. Ön paylı ke-sikli dikişlerde, ön pay(v) sadece çizim üzerindegösterilebilir; ön pay re-ferans çizgi üzerinde gös-terilemez. (Şekil 9-d)

Nokta ve çizgi kayna-ğında, birbiri üzerine bin-dirilen parçalar, ara yü-zeyleri ya da parçalardanbiri eritilerek ya da le-himlenerek birleştirilir.Nokta kaynağında dikiş-ler arası mesafe (e), dikişmerkezlerinin birbirineolan uzaklığıdır. Aynı şe-kilde ön pay da (v), parçakenarının ilk dikişinmerkezine olan uzaklığı-dır. (Şekil 9-e-f)

ISO 2553'e göre kay-nak dikişiyle ilgili diğerölçüler (kök yüksekliği,kök aralığı, ağız açısı, ...)ise sembolik gösterimdeyer almaz. Bu ölçülerkaynağın detay çizimle-

rinde gösterilir ve sembolik gös-terimle birlikte kaynak planındayer alır.

Amerikan Ulusal Standartıkaynak dikişinin ölçülendirilme-sinde farklı bir yaklaşım geliştir-

miştir. Bu yaklaşım kısmi nüfu-ziyetli alın birleştirmelerinde çokbelirgindir. Her şeyden önceAmerikan standartında dikiş ka-lınlığı için kullanılan başlıca ikiölçü vardır:

S: Hazırlanan kaynak ağız de-rinliği

(E): Tanımlanmış kaynak dikişkalınlığı

Genel olarak kaynak dikiş ka-lınlığını gösterebilmek için buölçülerden en az birisinin tanım-lanması gerekir, ikisinin birdentanımlı olması durumunda bu öl-çüler kaynak sembolünün solun-da aşağıdaki sıra ile yer alır.

S (E) /\

I- dikişlerinde kaynak ağız ha-zırlığı olmadığı için sadece kay-nak dikiş kalınlığı ölçüsü (E)kullanılır.

Kısmi nüfuziyetli dikişler ilesimetrik olmayan tam nüfuziyetlidikişler de bazen yalnızca (E) öl-çüsü ile tanımlanır. (Şekil 10-a-b)

V, J, U kaynak dikişlerindesembolün solunda bazen paranteziçindeki ölçü yoktur. Kaynak di-kişinin kalınlığı, sadece kaynakağız derinliği "S" ile tanımlan-mıştır. Bu durumda (E) ölçüsübaşka bir yerde belirtilir.

Yarım ve simetrik dikişlerde(ü, V, X, V ..) S ve (E) ölçüleritammlanmamışsa, parça kesitinintamamı kaynaklanacak demektir.(Şekil 10-c)

Kaynak ağız şeklinin tanım-lanmadığı durumlarda, ağız hazır-lığı isteğe bırakılmış demektir.Bu durumda referans çizginin üs-tünde herhangi bir kaynak sem-bolü kullanılmaz. Eğer böyle birdikiş, parça kesitinin tamamınınkaynaklanacağı tam nüfuziyet ge-rektiren bir dikişse, bu durumreferans çizgi çatalına yazılacak"CJP" harfleriyle belirtilir. (Şekil10-d)

Kaynak ağız hazırlığının isteğe

16 MÜHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ÖZEL S A YISI - 2

bağlı olduğu kısmi nüfuziyetli di-kişlerde ise, kaynak dikiş kalınlı-ğı (E), referans çizgi üstünde ta-nımlanmak zorundadır. (Şekil 10-e-f)

Eğer iç köşe dikişlerinde dikişkenar uzunlukları farklı ise, kay-nak dikiş kalınlığına ilişkin bu ikiuzunluk parantez içinde ama çar-pım şeklinde yazılır. (Şekil 10-g)

Kesikli köşe dikişlerinde dikiş-ler arası mesafe, ISO 2553'tenfarklı olarak dikişlerin merkezle-rinden ölçülen mesafedir. Bu ölçükaynak sembolünün sağ tarafına,dikiş uzunluğunu gösteren ölçü-den sonra araya "-" işareti konu-larak yazılır. Şaşırtmak kesikliköşe dikişlerinin gösterimi de ekbir işaret yerine çift taraflı köşedikişi sembolünün " ^>" alt yada üst kısmının biraz kaydırılma-sı yoluyla " ^~~~£^, r>^ " ifadeedilir. (Şekil 10-h)

Kesikli köşe dikişlerinde ge-nellikle parça kesikli olarak boy-dan boya kaynaklanacağı için,Amerikan standartı dikiş sayısınıönemsiz kabul eder.

Nokta kaynaklarında ise dikiş

A-A

k- 25'

.V

Şekil 10-devam : ANS1/AVVS A 2.4-86'ya göre kaynak dikişiyle ilgili bazı sembolikgösterimler

. 3. Iflem

• 2. l»lem

• t. işlem

~

Şekil 11

sayısı sembolün üzerine paranteziçinde yazılır. Ön pay ölçüsüaynı şekilde parça kenarından ilkdikişin merkezine olan uzaklık-tır. (Şekil 10-i)

Amerikan standardı ISO

25Ş3 un aksme' kok aralf ' kok

Yüksekliği ve ağız açısı gibi olçu-lerin sembolle birlikte kullaml-masına izin verir. Kök aralığı öl-ÇÜsü kaynak sembolünün içineve referans çizgisinin sadece bir

tarafına yazılır. Ağız açısı isekaynak sembolünün dışına yazı-lır. Kök yüksekliği ölçüsü deeğer gerekiyorsa, kaynak sembo-lünün bu yükseltiyi gösteren çiz-gisinin hemen yanına yazılır.(Şekil 10-k)

KAYNAK İŞLEMİYLE İLGİLİEK BİLGİLERİN VERİLİŞİ

Kaynak sembolünde referansçizginin sonundaki çatal, kaynak-la ilgili özel bilgilerin yanında,işlemin hangi kaynak ya dakesme yöntemiyle yapılacağınıgöstermek için kullanılır. Kaynakdikişi için gerekli tamamlayıcıbilgiler de çatala yazılabilir. Kay-nak dikişinin sadece şekli ve bo-yutu tanımlandığında, bu kaynağıyapabilmek için gerekli bilgi sı-nırlıdır. Bu durumda, kaynatyöntemi, dolgu metalinin t i p i

MÜHENDiS VEMAKlNA-KAYNAK ÖZEL SAYISI - 2 17

Itl/tSU 5817-O/150 flS47-PA/ISO 2500 £ 51 2 HR 22

Şekil 12

kumlama, kök oyulması ya dabaşka işlemler ve uygun verilerbilinmek zorundadır. Çatal dahiç bir bilgi kullanılmayacaksareferans çizginin çatalı da iptaledilir.

Amerikan standartmda çatal-daki bu tür verileri gösteren işa-ret ve semboller genellikle kulla-nıcı tarafından çatala yerleştirilir.

Örneğin Şekil 10-i'deki RSW(Resistance Spot Welding) harflerikaynak dikişinin direnç noktakaynağıyla yapılacağını gösterir.

Şekil"lO'-'j'deki çatal'bilgisi ise,kaynak dikişinin direnç çizgikaynağıyla (RSEW-ResistanceSeam Welding) yapılacağını söy-ler.

Şekil 10-g'deki çatal ise bize,farklı kenar ölçülerine sahip içköşe dikişinde B parçası tarafın-daki uzunluğu gösteren bilgiyiaktarmak için kullanılmıştır.

Şekil 10-d'de çataldaki CJPharfleri ise, parça kesitinin tama-mının parçaya istenilen kaynakağız hazırlığı yapılarak kaynak-lanması anlamına gelir. Bu ör-nekler çoğaltılabilir.

Son olarak, Amerikan standar-tı yapılacak kaynak işleminin sı-rasını belli etmek için, birdençok referans çizgisi kullanabilir.

Böyle bir gösterimde ilk işlem okçizgisinin ucuna en yakın refe-rans çizgi üzerinde tanımlanır.Ayrıca kaynak işlemi için verile-cek ek bilgi, ayrı bir referansçizgi çatalında da verilebilir.(Şekil. 11)

ISO 2553 ise, çatalın içinehangi tamamlayıcı bilginin, hangisırayla yazılacağını düzenlemiştir.

Çatalın içindeki bilgiler birbi-rinden eğik çizgilerle ayrılır. Bubilgilerin çatalın içindeki yazılışsırası şöyledir :

• Kaynak yöntemi tanıtmanumarası (ISO 4063'e göre)

• Değerlendirme grubu (ISO5817 ve ISO 10042'ye göre)

• Kaynak pozisyonu (ISO6947'ye göre)

• Kaynak dolgu malzemesi(ISO 544, ISO 2560, ISO 358l'egöre) (Şekil. 12)

Bilgilerin çatalda değil da ayrıbir yerde verilmesi istenildiğindeçatala referans bir bilgi girilir veçatal kapatılır. (Şekil. 13) Refe-rans bilgi ile ilgili açıklamalarörneğin çizimin yazım alanında

verilebilir.

A1

Şekil 13 : Referans bilgi

SONUÇ

Kaynak dikişlerinin sembolikgösterimi hangi standart olursaolsun, yapılacak dikişin daha

- kolay ve eksiksiz anlaşılmasıiçindir. Her standartın hazırlan-masında doğaldır ki, aynı sonucaulaşacak farklı yaklaşımlar geliş-tirilebilir ve kulanılabilir.

ISO 2553 Standart! Alman-DIN Standartı'nı temel alarakhazırlanmıştır. Halen hazırlan-makta olan Avrupa-EN Standartıda, DÎN normlarını temel olaca-ğından, bu yazıda yapmaya çalış-tığım kısa karşılaştırma aynı za-manda Avrupa-EN ve AmerikanUlusal Standartı'nın karşılaştırıl-ması olarak da düşünülebilir.

18 MÜHENDiS VE MAKINA-KAYNAK ÖZEL SAYISI-2

M AĞ KAYNAĞINDA KAYNAK DİKİŞİNİNGEOMETRİSİNİ HANGİ FAKTÖRLER ETKİLER

MAKALE(TEKNİK)

Çeviren : Kadir GENİŞ*

Nüfuziyet derinliği söz konusu.olduğunda, MAG kaynağında etkisi oldukça yüksek olmasına rağmenarkın gücü çoğu durumda gözardı edilmiştir. Yüksek ark gücü bölgesinde alın kaynağı yaparken kaynak

dikişinin içinde hiç aralık veya boşluk bırakmadan hatasız bir kaynak elde edilebilir. Dairesel kaynaklar-da, Uflecin eğiminin etkisi ön deneyler yapılarak bulunmalıdır. Bu nem köşe kaynaklan, hem dolgu ve hem

de kapak pasoları için geçerlidir. MAG kaynağında nüfuziyet ve kaynak dikişinin geometrisi belli bir çaptakielektrod için geniş bir ayarlama aralığında ve üfleç eğimleriyle belli sınırlar içinde kontrol edilebilir. Bu ma-

kaledeki nüfuziyetle ilgili müzakereler gerçek metalografik kesitlere dayanarak yapılmaktadır, ilgili kaynak para-metreleri kesindir ve uygulayıcı kendi sonuçlarını karşılaştırabilir, tekrarlayabilir, hesaplamalar yapabilir veya kendi

sonuçlarını kontrol edebilir.

When the subject is the depth ofthes region penetration, in the gas metal arc velding the arc intensity is disregarded in most cases even it has veryligh affect. in butt welding ligh intensity are region it is possible to have a sound weld without any discontinuity. in cirumferential welding position theeffect ofthe torch slope must be determined by pretesting. This is velid also for fitlet welds, filler and cover passes. in gas metal-are vvelding (MA G),the penetration and the geometry ofthe weldseam can be controlled befıveen determined liınits for specific electrode diameter by means ofthe torchslope in a wide adjustmont range. in this article, the discussions on the penetration are based on the real metalographic examinations. Related weldparameters are exact and users can compare with their results, repeat, calculate ör control their results.

TEKRARLANABİLİR ÖLÇÜMDEĞERLERİ

Tel Sürme Hızı

durumda hatalara yol açar, çünkü Gerilimsabit tel hızında koruyucu gazın

bileşimi (Şekil, l ve Tablo 2), Aynı durum gerilim için dekontak memesinin parçaya olan söz konusudur, çünkü bütünuzaklığı (Şekil. 7), ölçme cihazı- akım üreteçleri gerekli cihazlarlanın kalitesi, kaynak kablosunun donatılmamıştır. Akım üretecinin

T ekrarlanabilir ölçüm değerle- kalınlığı ve uzunluğu akım şidde- üzerindeki aletler hasar görmüşrinde tel sürme hızı çok tjnj önemli ölçüde etkiler. Bu ne- olabilir, aletlerin kaliteleri çokönemli bir yer alır ve basit denle akım şiddeti yaklaşık bir nadiren aynı seviyededir, kontak

bir şekilde örneğin bir kronomet- jeğer Oıaıa^ kabu\ edilmelidir. memesi mesafesi, koruyucu gaz-reyle ölçülebilir. Bu bilgi, hesabı

yapan kişi için telin Tab|o 1 . Koruyucu Gaz Bileşimi, Akım Şiddeti, Tel Hızı ve Yığma Arasındaki ilişkiler Koruyucuerime hızını, veya diğer Gaz

bir deyişle dolgu malze-mesi yığma hızını hesap-larken önemli bir temeloluşturur.

Akım Şiddeti

Ekseriya literatürdeakım şiddeti verilir vebuna denk gelen tel hızıbir diyagramdan okunur.Ancak, bu yöntem çoğu

Koruyucu gaz

%18C02 + %82Ar

C02

Tel hızı (m/dak.)

$=1.2

10.16

11.24

Akım şiddeti (A)

k=18mm

294

282

294

Gerilim (V)

32

34

35

Yığma oranı (kg/saat)

54.2

6

150 A 19V

= 2.8 m/m

220 A 23 V

'2 = 5 . 2 m/mı

300 A 30 V

'ı = 9,5 m/mın

Şekil 2 : Ark gücünün nüfuziyete etkisi (koruyucu gaz:%18 CÛ2 + %82 Ar, Tel elektrod çapı: 1.2 mm, kaynakhızı (Vw) * 32.5 mm/dak; kontak memesi mesafesi (k) =18 mm; kaynak pozisyonu: oluk pozisyonu; üflecineğimi: 10* -saplama konumu)

Şekil 1 : Koruyucu gaz bileşimine bağlı olaraknüfuziyet profilleri

" Metalürji j Kaynak Müh., ODTÜ Meslek Yüksek Okulu, Çeviri : Burkhard Haas<V Ursachen für diet Formanderung deşNahtqueıschnittes beim MAG-Schweifien W LINDE A.G. Werkshruppe Technische Gase.

MÜHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ÖZEL SA YISI -2 19

Şekil 3 : Çift Y-kaynağında birleşme hatalarının önlenmesi (ko-ruyucu gaz: %18 CO2 -f %82 Ar) a) Arkın gücünün düşük ol-ması nedeniyle kökte birleşme hatası b) Aralık bırakmadanyüksek ark gücüyle hatasız kök kaynağı. Karşı tarafı oyarakkarşılıklı her iki pasonun birbirine iyi bindirme yapması sağla-

15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 cm/m.n 70

82 Ar/18 C02

Şekil 4 : Kaynak hızına bağlı olarak nüfuziyet derinliği (telelektrod çapı: 1.2 mm, tel hızı (Vz)= 9.5 m/dak, kontak memesimesafesi (k)= 18 mm, üflecin eğimi: nötür; kaynak pozisyonu:oluk pozisyonu)

Şekil 5 : Köşe kaynaklarında üflecin eği-minin nüfuziyete etkisi (%18 CÛ2 + %82Ar, tel elektrod çapı= 1.2 mm, tel hm(Vz)= 9.8 m/dak, kaynak hızı (Vw) = 39cm/dak; kontak memesi mesafesi (k) s18 mm, a- ölçüsü= 5mm, plaka kalınlığı^20 mm, kaynak pozisyonu = yatay pozis-yon) a) saplama (15*) b) nötür c) sürükle-me (15°) konumu

farkı yaratır, iyi bir kaynak diki-şi kalitesi elde edebilmek içinakım şiddetiyle gerilimin birbiri-ne orantılı olması gerekir.

Kaynak HızıMekanize kaynakta sırasında

kaynak hızı da kolaylıkla ölçüle-bilen ve tekrarlanabilen bir para-metredir. Tel hızının ve kaynakhızının birbirine oranı doğru veeldeki kaynaklı işe uygun olmalı-dır.

KORUYUCU GAZ BİLEŞİMİNİNKAYNAK

DİKİŞİNİNGEOMETRİSİNE

ETKiSi

Şekil, l'de 9.5mm/dak.lık birtel hızında ve 35cm/dak.lık kay-nak hızında, gaz

ı bileşiminin nüfu-ziyet derinliğineönemli bir etkisiolmadığı görülü-yor. Ko-ruyucugazdaki CÛ2oranı arttıkça

Şekil 6 : Çekme çatlaklarının önlenmesi için üflecin eğimine jana vuvarlakla-bağlı olarak kaynak dikişinin kesiti .--,„

lar ve değişik kablo kesisyiv oy %60'ın üzerindeuzunlukları önemli bir direnç ve ise saf CO2 ile hemen hemenbuna bağlı olarak önemli gerilim aynı etkiyi yaratır. Ancak sabit tel

a) üflecin eğimi: saplama konumub) üflecin eğimi: sürükleme konumu

hızında ve değişik gaz bileşimlerin-de ölçülen akım şiddeti ve voltajdeğerleri arasındaki farklar, bunabağlı olarak meydana gelen nüfuzi-yet profilleri ve ana malzemeninerime oranı dikkate değerdir.

ARKIN Gücü VEKAYNAK Hızı

Nüfuziyet derinliğinin incelen-mesinde arkın gücü (=akım şid-deti * gerilim) çok önemli bir et-kiye sahip olmasına rağmen,çoğu durumda göz ardı edilmiş-tir. Şekil. 2'de üç farklı ark gücübölgesinin nüfuziyete etkisi gös-terilmektedir. Kısa ark bölgesinde(soldaki resim), örneğin ince pla-kaların, kök pasoların ve zor po-zisyonların kaynağı yapılır. Ortabölgede (ortadaki resim) genellik-le yukarıdan aşağı kaynak yapı-lır. Yüksek ark gücü, yani spreyveya uzun ark (sağdaki resim) ge-nellikle oluk ve yatay pozisyon-larda kullanılır. Arkın gücününmuhtemel hatalar ve nüfuziyetderinliğine olan etkisine dikkatedilmelidir, örneğin Şekil. 3'teolduğu gibi kalın bir plakadaçift-Y-kaynak ağzı kaynağı yapıla-caksa. Soldaki resimde bırakılankök aralığı nedeniyle ilk pasonundüşük ark gücüyle kaynaklanma-sı gerekiyordu, ancak ısı girdisi-nin düşük olması nedeniyle bir-leşme hataları meydana gel-

20 MÜHENDiS VE MAKlNA-KAYNAKÖZEL SAYISI - 2

* = 10 mm * = 20 mm

Nütuziyet DerinliğiAkımGerilimTel Hızı <-Kaynak Hızı < —Koruyucu Gaz < -Üflecin Eğimi <-

Şekil 7 : Kontak memesi mesafesinin nüfuziyet derinli-ğine etkisi Nüfuziyet derinliği

e=5.7300 A30 V

e=5.7288 A

31 V

1R Ar * 1? Cf\

nötür

e=4.3270 A32 V

250 A/ 31 V 293 A/ 23 V

a) Köşe Kaynaklan

Schnitt

252 A/ 31 V 293 A/29 V

b) Kör Pasoları

Vj (m/dak.):

D

Vw

a-ölçüsü

13.3

5 kg/saat

40 cm/dak

4.5

Oluk pozisyonu, üfleç nötür konumda,

9.5

k= 19 mr

Şekil 8 : Sabit kaynak hızında ve yığmahızında tel elektrod çapının nüfuziyeteolan etkisi (%18 CO2 / %82 Ar)

mistir. Yüksek ark gücü bölgesin-de aralık bırakmadan hatasız birkaynak dikişi elde edilir (sağdakiresim). Kaynak hızı-nın etkisine ekseriyaüretim süresini müm-kün olduğu kadar kı-saltma açısından ba-kılmıştır. Ancakkaynak hızı tel hızı-na bağlı olarak düşü-nülmeli ve istenildiğigibi seçilemez. Heriki parametrenin bir-birine uygun olarakseçilmesi halinde

belli sınırlar içinde nüfuziyetinkontrolü mümkündür. Şekil. 4'te,40 cm/dak. kaynak hızında nüfu-ziyet derinliğinin maksimum ol-duğu görülüyor. Kaynak hızı 70cm/dak. ya doğru arttıkça, ısı gir-disinin azalması nedeniyle nüfu-ziyet derinliğinde azalma görüyo-ruz. Çok yavaş kaynak yapılırsa -burada 15 cm/dak. - MAG kay-nağının karakteristik özelliği olan

Şekil 9 : Dairesel kaynaklarda üflecin eğiminin kaynak dikişi venüfuziyet profiline etkisi (%84 Ar + %13 CO2 -f %3 O2) tel elekt-rod çapı = 1.2 mm; 27 V; 270 A) a) aşağıdan yukan 45 b) olukpozisyorgj c) yukarıdan aşağı 45°

derin nüfuziyet,kaynak banyosu-nun arkın önündeakmaya başlamasınedeniyle azalır.Kaynak ağzı ke-narlarında birleş-me hataları vekaynak banyosu-nun aşırı ısınmasınedeniyle gözenekoluşması gibi tat-sız ve pahalı so-nuçlara yol açabi-lir.

Şekil 10 : Yukarıdan aşağı pozisyonda köşe dikişlerininkaynağında birleşme hataları

KAYNAK UFLECİNİNEĞİMİNİN VE KONTAK

MEMESİ MESAFESİNİN ETKİSİ

Üfleci saplama konumundansürükleme konumuna doğru de-ğiştirdikçe (Şekil. 5) artan bir nü-fuziyet elde ediyoruz. Ancak şe-kilde de

Mag Kaynağının Karakteristik ÖzelliğiOlan Derin Nüfuziyet, Kaynak Banyosunun

Arkın Önünde Akmaya BaşlamasıNedeniyle Azalır. Kaynak Ağzı

Kenarlarında Birleşme Hataları ve KaynakBanyosunun Aşın Isınması Nedeniyle

Gözenek Oluşması Gibi Tatsız ve PahalıSonuçlara Yol Açabilir.

görüldüğü gibi, ensağdaki resimdeyani sürükleme ko-numunda dış bükey-

lik daha fazladır.Eğer üretilen parçalardinamik yük altındaçalışacaksa, dışbükey-liğe özellikle dikkatedilmelidir. Köşe di-kişlerinde nüfuziyetinderin olması halindebelli koşullarda DÎN

18880 Bölüm l'e

MÜHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ÖZEL SA YISI - 2 21

si, Şekil. 7'de gö- kontrol kolaylaşır. Tel kalınlığırüldüğü gibi, nü- arttıkça tel sürme daha kolaylaş-fuziyet derinli- tığı için, tel sürme problemleriğinde de azalır. Normalde tel kalınlaştıkça

değişikliklere fiyat da düşer. Tel elektrod çapı-neden olur. Me- nın nüfuziyet derinliğine olan et-safenin değişme- kişinin bilinmesi gerekir. Şekil,si, yani serbest 8'de sağdaki resimde 1.2 mm'liktel uzunluğunun elektrod aynı yığma oranındauzaması ve kısal- hem köşe kaynağında hem deması sonucu di- kör pasoda daha elverişli bir nü-

değişme- fuziyet sağlamaktadır.

DAİRESEL KAYNAKLARDAETKENLER

Şekil 11 : Dairesel kaynaklarda üflecin eğiminin dolgu pasola- rcncln

rının yüzey profiline etkisi (%82 Ar + %18 CÛ2; tel çapı « 1.2 . . ,mm; 29-30 V; 285-295 A; Tel hızı = 8.9 m/dak.; kaynak hızı = slyle aklm

26-32 cm/dak. şiddeti de azalırveya artar ve nü-fuziyet derinliğide buna bağlı Dairesel kaynaklarda üflecinolarak değişir. Bu konumunun etkisi ön deneylerleetki, elle kaynak tespit edilmelidir,yaparken kaynak-çının hareketi Köşe Kaynağınedeniyle hesabakatılmalıdır, yani Şekil. 9'da gösterilen daireseltolerans aralığı köşe dikişlerinde, üç farklı üfleçdaraltılmalıdır. konumunun nüfuziyete ve kay-Tam otomatik nak dikişinin dışbükeyliğine olan

Şekil. 12 Dairesel kaynaklarda ü f̂lecm eğiminin kapak pa- kaynakt kaynak etkisi gösterilmiştir, a konumun-0*tların r\r*-ıfılınA AÜ/ıcı (°/.QO Ar j. °A 1Q r:rı-« tül alalstrj-kH r*onı J f / O ^soların profiline etkisi (%82 Ar + %18 CCh; tel elektrod çapı= 1.2 mm; 30 V; 295 A; Tel hızı= 9 m/dak.; kaynak hızı = 26-32 cm/dak.

hazırlığı ve tole- da nüfuziyet daha derindir. Kay-ranslar belli bir nak banyosunun aşağıdan yukarınüfuziyete ulaşı- pozisyonda katılaşması nedeniyle

göre a-ölçüsü azaltılabilir. Bu sa- lacak şekilde ayarlanabilir. Şekil, kaynak dikişi daha dışbükeydir,yede telden, gazdan ve zamandan /'de dikkat edilmesi gereken Bu, belli bir a ölçüsünde daha

nokta, sabit tel hızında akım ve fazla kaynak metali hacmi gere-kiyor demektir, b konumundanüfuziyet biraz azalmıştır, ancak

hala yeterlidir. Mali-•••••̂ ••••••••••i™™"" yet açısından bu düz

En İyi Sonuçlar, Eğer Kaynak Banyosu

tasarruf edilebilir.Çekme gerilmelerinde kaynak gerilim değerleridir,

dikişinin kesiti belirleyici bir roloynar. Şekil. 6'dakalın bir plakada ilkpasonun kaynağı gö-rülmektedir. Çekmegerilimlerini taşıya-bilmek için gerekliolan kesit veya b/toranı sadece üflecisürükleme konu-

Dışardan Kayaklanan Borularda Saatİçerden Kaynaklanan Borularda ise Saat 6

Konumunda Katılaşırsa Elde Ediliyor.Her İki Pozisyon da Oluk

Pozisyonuna Denk Gelmektedir.

dikiş dışbükeylik gös-termediği için ideal-dir. Sadece a ölçüsü-nün gerektirdiğikadar kaynak metaliiçermektedir, c pozis-yonu yukarıdan aşağı

munda tutarak elde _ _ _ _ _ « . _ _ _ _ _ _ _ _ 45* eğimle kaynağaedilebilir (sağ alttakiresim). İster saplama, ister sürük-leme konumunda olsun üflecineğimi nötür konumdan 15°'den

TEL ELEKTRODUN ÇAPIdenk gelmektedir. Bu

konumda üretilen dikişlerin tipiközelliği iç bükey ve nüfuziyetin

Ekonomik nedenlerden dolayı az olmasıdır. Özellikle 90° yuka-fazla olmamalıdır, aksi takdirde kaynakçı işini bir tek tel çapıyla ndan aşağı pozisyonda, bir paso-yetersiz gaz koruması nedeniyle bitirmeye çalışır. Bu sayede sık nün kalınlığı ve kaynak paramet-hatalar meydana gelebilir. Kontak sık tel değiştirme işi ve karışık- releri sınırlı olmalıdır, aksimemesi mesafesinin değiştirilme- lıklar önlenmiş olur ve stok takdirde Şekil. 10'da görüldüğü


MAG Çubuk elektrod

18V.C02 »B2V. Ar Ti VIII b s Fe Ti VIII b (160V.)

El - sı'. 1,2 rnmf; : 9.5 m/min•/*v : £0 cm/min* : 17 mm

Şekil 13 : Üflecin eğimini ayarlama aparata

Şekil 14 : MAG ve elle ark kaynağında nüfuziyetlerin karşılaştırılması(a= 5mm)

gibi yetersiz nüfuziyet meydanagelebilir.

Dolgu Pasosu Kaynağı

Bir kaynak ağzının içinde kay-nak yaparken, birinci derecedeönemli olan pasonun kesitidir.Şekil. 11'in en solundaki resimdeüfleç neredeyse yatayla 90* açıyapmaktadır. Kaynak banyosu bo-runun aşağı doğru inen tarafındakatılaşmaktadır. Aşırı dışbükeypasoda derin kenar çentikleri vesolda bir birleşme hatası görül-mektedir. Bir sonraki pasoda buhataları eriterek gidermek müm-kün değildir. Ortadaki resimdekaynak banyosu hemen hemensaat 12 pozisyonunda, yani yataypozisyonda katılaşmaktadır. Sağ-daki resimde ise, kaynak banyo-sunun borunun tırmanan kısmın-da katılaşması sonucu meydanagelen bir içbükey dikiş görüyo-ruz.

Kapak Paso Kaynağı

Benzer etkiler Şekil. 12'dekapak pasonun profilinde de gö-rülmektedir. Soldaki resimdekikaynak dar ve aşırı dışbükeydir.Ortadaki resimde genelde istenenform mevcuttur. Sağdaki resimde

ise üfleç çok aşağıda kaldığı içinkapak pasonun ortası içeri çök-müştür. Şekil. 9, 11 ve 12, üfle-cin konumunun nüfuziyet vekaynak dikişi profiline etkilerinigöstermektedir. En iyi sonuçlar,eğer kaynak banyosu dışardankaynaklanan borularda saat 12,içerden kaynaklanan borulardaise saat 6 konumunda katılaşırsaelde ediliyor. Her iki pozisyon daoluk pozisyonuna denk gelmekte-dir. Her üç şekilde de gösterilennötür üfleç konumun haricindebazı durumlarda saplama ve sü-rükleme konumları avantajlı ola-bilir. Şekil. 13'te Üflecin konu-munu ayarlamada kullanılan birdüzenek görülmektedir. Bu düze-neğin en önemli özelliği bir kezayarlanan nokta (tel elektrodunucunun ve iş parçasının değdiğinokta), üfleç hareket ederken yerdeğiştirmez. Bu sayede zahmetlive zaman kaybettiren yer değiş-tirme işlemleri gerekmez.

SONUÇ

Pratik uygulamalardan gelentecrübeler, gerilim ve akım değer-lerin» -iadece bilgi mahiyetindeolduğunu ve üretim koşullarına

bağlı olarak sapmalar olduğunugöstermektedir. Bu nedenle, kay-nağın elle yapıldığı durumda tek-rarlanabilen tek parametre olaraktel hızı kalmaktadır. Ayrıca telhızı, ekonomik hesaplamalardayığma oranını bulmak için kulla-nılan en önemli faktördür. MAGkaynağında nüfuziyet ve kaynakprofili, bir elektrod için geniş birayarlama aralığında ve üfleci ge-rekli eğimde ayarlayarak belli sı-nırlar içinde değiştirilebilir. Diğerproseslerle elde edilen nüfuziyetve kaynak dikişi profilleriyle kar-şılaştırma yapmak anlamayı dahakolaylaştırılabilir, Şekil. 14.

Nüfuziyet profili bir kaynakprosesi için tek kalite kriteri ola-rak değerlendirilmemelidir. Kay-nak sırasında meydana gelen bir-çok hatalar sadece bir proseseözgü olarak görülmezler. Bu ha-talar yanlış uygulamanın, hatala-rın sebeplerini ve parametrelerinetkilerini tam olarak bilmemeninsonuçlarıdır. Elde edilebileceknüfuziyet profilleri sadece gerçekkesitlerle incelenebilir ve değer-lendirilebilirler. Nüfuziyete etki-yen faktörler kaynakçı eğitimininbir parçası olmak zorundadır.


' *•

KARBON VE DÜŞÜK ALAŞIMLI ÇELİKLERDEN111

YAPILAN BASINÇLI KAPLARIN KAYNAK SONRASIISIL İŞLEM KOŞULLARI (PWHT)[2]

MAKALE(TEKNiK)

Mustafa GÜLŞAN*

Bu çalışmada karbon ve düşük alaşımlı çeliklerden imal edilen basınçlı kapların ısıl işlem koşullan vesınırlamaları "ASME CODE" 'a [3] göre vurgulanmıştır.

in this study the requirements and limitations of Postweld Heat Treatmentfar pressure vessels constructed ofcarbon and low alloy steels has been stressed in accordance with "ASME CODE".

GİRİŞ

Bu yazıda, GAMA ENDÜSTRÎA.Ş.'nin 4 dalda sahip olduğu"ASME STAMP"'lerinden biri

olan basınçlı kapların kaynaksonrası ısıl işlem koşullan ASMECODE SECTION VIII, DIVISIONI'e göre özetle ifade edilmeye ça-lışılmıştır. "ASME CODE" genel-likle yoruma dayalı bir standartolduğundan, burada çok açık birşekilde anlaşılamayan veya bukonuda daha fazla bilgi sahibi ol-mak istediğiniz durumlarda "AS-ME CODE"'un yukarıda belirtilenbölümüne başvurmanızı dileriz.

KAYNAK SONRASIISIL İŞLEM KOŞULLARI

a) Tablo, l ve Tablo. 2'de aksibelirtilmediği takdirde bütün kay-naklı basınçlı kaplara veya ba-sınçlı kap kısımlarına uygulana-cak PWHT sıcaklığı, daha sonrainceleyeceğimiz tablolarda belirti-len değerlerden küçük olmamalı-dır. Yine bu tablolarda karşılaşa-cağımız nominal kalınlık değerleriiçin ASME BOILER AND PRES-SURE VESSEL CODE, SECTIONVIII. DIVISION I'de belirtilen no-minal kalınlık değerleri baz alı-nacaktır. Tablolarda göreceğimizgibi ASME CODE'unun ısıl işlemkonusunda bizlere sağladığı bazıserbestlikler veya istisnalar şek-linde adlandırabileceğimiz bazımaddeleri vardır. Hangi malzeme-ye ısıl işlem uygulayıp uygulama-

yacağımıza veya hangi şartlarda lan (holding time) Tablo. I'deuygulayacağımıza bu tablolarda verilen değerlerin üstünde tutula-belirtilen zorunlu ve istisnai bilir. Ara PVVHTın Tablo- l'dekimaddelerin ışığı altında saptamaya şartlara uyması zorunlu değildir,çalışacağız. PWHT Tablo. I'de belirtilen sı-

Tablo. l veya Tablo. 2'de veri- caklıkta sürekli olması gerekmez;len ististai durumlara aşağıdaki bu, her PWHT döngüsündeki za-hallerde müsaade edilmez: manın bir toplamı şeklinde olabi-

i) PWHT, ASME CODE'a göre lir. Bu ifadeyi bir örnekle açıkla-bir servis ihtiyacı olduğunda, yalım:

ii) Elektron ışın kaynağı yön- 2" schSO ölçüsünde, SA 106temi ile 1/8" (3.175 mm)'den kalın Grade B kalitesindeki bir boruyuferritik malzemelerin kaynağında, ısıl işleme tabi tutacağımızı kabul

iii) Sürtünme kaynak yönte- edelim. ASME CODE SECTIONmiyle her kalınlıktaki P-No. 4, VIII, DIVISION I'den bu malze-P-No.5 ve P-No. 10 malzemelerin menin P-No. l Gr. No. l malze-kaynağında. me sınıfına ait olduğunu saptarız.

Ferritik malzemelere austenit- Yukarıda adı verilen CODE'a göreleme ısıl işlemi aşağıdaki durum- burada verilen Tablo. I'den Nor-larda uygulanır:

i) l 1/2" (38.1mm)'den kalın bir-leşimlerdeki elect-roslag kaynaklara,

ii) l 1/2" (38.1mmj'den kalın bü-tün tek pasoluelectrogas kaynak-lara.

Tablo. l 'dekimalzemeler P-Nomalzeme gruplan-dırmasına uygunolarak listelenmiş-tir.

mal Tutma Sıcaklığını (Normal

Sıcaklık °C

t

Saat / Zaman

Burada :b) Tablo- I'dezorunlu haller di- 1. Isıtma hızı (Heating rate)şında, tutma sıcak- 2. Tutma sıcaklığı (Holding temparature) -hkları (holding 593 Ctemperature) ve/ 3. Soğutma hızı (Cooling rate)veya tutma zaman- 4. Tutma zamanı (Holding time) = 20 dakika

[1] Düşük Alaşımlı Çelikler: Düşük alaşımlı çelikler ASME SECTION VIII, DIVISION I'de listelenmiştir.[2| PVVHT (Postweld Heat Treatment - Kaynak sonrası ısıl işlem) : Kaynaktan sonra gelen herhangi bir ısıl işlem.[3] ASME (The American Society Of Mechanical Engineers) : Amerikan Makina Mühendisleri Odası.

" Makina/Kaynak Müh., GAMA A.Ş.


Holding temparature) 1100F (593C) ve tutma zamanı (Holdingtemparature) 20 dakika olarakbuluruz. (Tabloda minimum 15dakika) Elektrik kesintisi, ısıl iş-lem cihazında herhangi bir arızaveya T/C'da bir kopukluk olma-dığını kabul edersek ısıl işlemgrafiği aşağıdaki gibi olur:

Olaya bir de şu şekilde baka-lım: Yukarıdaki grafiğe göre ısıt-ma işlemini (1) tamamladığımızıve 593 C'de 8 dakika tutma za-manındayken elektriğin kesildiği-ni düşünelim. Elektrik gelene ka-dar malzeme soğumuş olabilir. Budurumda malzeme tekrar 593 C'yekadar ısıtılır ve elektriğin kesildiğiyerden tutma zamanına devamedilir, yani 12 dakika daha bu sa-bit sıcaklıkta malzemeye ısı veri-lir ve toplam 20 dakika sonundasoğutmaya geçilir.

c) P-No. grubu farklı, iki ba-sınçlı kısım kaynak ile birleştiril-diğinde; PWHT, ya Tablo, l'dekiyada ASME CODE SECTION VIIIDIVISION I'de belirtilen uygula-nabilir notlarla yapılacaktır. Tab-loları incelediğimizde, bu farklıiki malzemenin hangisinin ısıl iş-lem sıcaklığı yüksekse, kaynaklıbirleşime bu sıcaklık verilecektir.Basınçsız kısımların basınçlı kı-sımlarla kaynağında, basınçlı kıs-mın sıcaklığı kontrol edecektir.

d) PVVHT'nin işleyişi, ASMECODE SECTION VIII DIVISIONI'de verilen prosedürlerden birinegöre aşağıdaki koşullara uygunolarak yapılacaktır.

• Kab veya kabın bir bölümüfırına yerleştirildiğinde, fırının sı-caklığı 800F (427 C)'ı geçmeye-cektir.

• 800F (427 C)'nin üstünde,-ısıtma hızı gövde (shell) veyabomba (head) plakasının maksi-mum kalınlığının inç olarak400F/saat (205 C/saat)'a bölünme-siyle elde edilecek değerinden kü-çük olacak, fakat hiç bir şekilde400F/saat (205C/saat)'dan büyükolmayacaktır. Isıtma süresi bo-

yunca kabın her tarafında sıcak- Grup No. l, 2, 3 ve P-No 3 Gruplıktaki değişim uzunluğun her 15 No. l, 2 ve 3 malzemelerine veft. (4572 mm.) aralığında 250F bu malzemelerin birleştirilmesin-(121 C)'dan büyük olmayacaktır. de kullanılmış kaynak metalleri-

• Kab veya kabın bir bölümü ne, PWHT Tablo, l'deki ayrıca-Tablo. l veya Tablo. 2'de verilen lıklar veya ASME CODE'a görezaman periyoduna göre belirtilen bir servis ihtiyacı olması dışındasıcaklıkta veya bu sıcaklığın üze- ASME CODE'a göre bir servisrinde ısıl işleme tabi tutulabilir, ihtiyacı olarak gerekli olmamasıTutma süresi boyunca ısıtılan ka- şartıyla son hidrostatik testtenbin her tarafında en düşük sıcak- önce son PVVHT'dan sonra yapı-hk arasındaki fark Tablo. I'de labilir. Kaynaklı tamirler; aşağı-daha geniş tutulan aralık dışında daki (l)'den (6)'ya kadar olan ko-150F (66 C)'den büyük olmaya- şulları sağlamalıdır.çaktır. • imalatçı tamir haberini önce

• Isıtma ve tutma periyotları kullanıcıya veya bağlı bulunduğu(heating and holding periods) es- kuruluşa bildirecek ve imalatçı bunasında kabın yüzeyinin aşırı yerlerden onay alınana kadar ta-paslanmasına yer vermemek için mire başlamayacaktır. Bu gibi ta-fırın atmosferi kontrol edilmeli- mirler rapora kaydedilecektir,dir. • P-No l Grup No l, 2 ve 3

• 800F (427 C)'ın üstünde; so- malzemelerinin toplam tamir de-ğutma, gövde veya bombe plaka- rinliği l 1/2" (38.1 mm)'i P-No3sının maksimum kalınlığının inç GruP No- l, 2, ve 3 malzemeleri-olarak 500F/saat (260 C/saat)'e nin ise 5/8" U6 mm)i geçmeye-bölünmesiyle elde edilecek değe- cektir- Bir kaynak tamirinin top-rinden küçük olacak bir hızda lam derinliği, tamir verilen yerde,kapalı bir fırında veya soğutma bir kaynağın her iki tarafında ya-odasında yapılacak, fakat hiç bir Pllan tamirlerin derinliklerin top-şekilde,500F/saat (260 C/saat)'dan lamı olarak alınacaktır.büyük olmaya-caktır. Kab 800F Tablo 2 Karbon ve Düşük Alaşımlı Çeliklerin Alternatif Kaynak(427 Cj'den iti- Sonrası Isıl işlem Koşullarıbaren durgun (Sadece Tablo. I'de izin verildiğinde kullanılır.)

havada soğutula-bilir.

e) Aşağıdaki(f)'de müsaadeedilen maddelerdışında burayakadar belirtilenkoşullara uygunolarak PVVHT'ıyapılan kab veyakabın bölüleri-nin herhangi bir bileşimdeki kay- • Kök: hata giderildikten sonranakta yapılan tahribatsız muayene ya manyetik parçacık ya da sıvısonunda (örneğin radyografi) kabul penetrant muayene metodlarmdanedilemeyecek bir hatayla karşıla- birisini kullanarak, [MT (manye-şıldığında (örneğin çatlak) bu tik parçacık testi) için Ek 6. PTkaynağın açılıp tamir edilmesi (sıvı penetrant testi) için Ek 8]gerekir ve tamirler yapıldıktan muayene edilecektir,sonra takrar PWHT uygulanır. • Kaynak ağzı açılmış kaynaklı

f) Kaynak tamirleri; P-No l . bağlantıların [4] VVPS'nin [5] va-

Normal TutmaSıcaklığındaki Azalma

50100150200

Azaltılmış Sıcaklıkta MinimumTutma Zamanı (Saat/tnç); Kalınlık

24

10 (Not 1)20 (Not 1)

[4] Ağız kaynağı (Groove Weld) : Birleştirilecek iki parça arasında ağızda yapılan bir kaynaktır. Büyüklüğü ise açılan ağzı-nın derinliği + kök penetrasyonudur. Standart çeşitlerinden birkaç örneği ise Tek-V ağız kaynağı, Tek-U ağız kaynağı,Çift-U ağız kaynağı, Tek ve Çift-Y ağız kaynağı, Çift-V ağız kaynağı.

[5| WPS (VVelding procedure specıfıcatıon) : Kaynak prosedür spesifikasyonu.


Tablo, l

KARBON VE DÜŞÜK ALAŞIMLI ÇELİKLER İÇİN ISIL İŞLEMLER

MALZEME

P No.

1

3

4

S

9A

9B

10A

10B

10C

10F

Grup No.

1,2,34

1,2,3

1,2

1,2

1

1

1

1

1

1

SABİT TUTULANNORMAL

SICAKLIK

Minimum F (C)

1100 (593)

Uygulanmaz

1100 (683)

1100 (593)

1250 (677)

1100 (593)

1100 (593)

1100 (593)

1100 (593)

1100 (538)

1100 (593)

NOMİNAL KALINLIK İÇİN NORMAL SICAKLIKTAGEÇİRİLMESİ GEREKEN MİNİMUM SÜRE

0 < t <2 ine

1 saat/ineen az 15 dak.Uygulanmaz

1 saat/ineen az 15 dak.




1 saat/ineen az 1 5 dak.





2<t<5inc

2 saat + 2 inc'in üzerindekiher ine için 15 dak.

Uygulanmaz

2 saat + 2 inc'in üzerindekiherine için 15 dak.

1 saat/ine

1 saat/ine

1 saat/ine

1 saat/ine

1 saat/ine

1 saat/ine

1 saat/ine

1 saat/ine

t > 5 ine

2 saat + 2 inc'in üzerindekiher ine için 15 dak.

Uygulanmaz










NOTLAR

(1).(2),(3)

(1),(4),(5),(6)

(9), (10), (11)

(7), (8)

(12), (13), (14)

(12), (15), (16), (17)

(1), (18), (19), (20)

(21)

(1),(22),(23)

(24)

sıflandırılması için ASME CODESECT. IX'daki koşulların yamsıraaşağıdaki şartlar uygulanır.

NOTLAR:

1) Kaynak sonrası daha düşükısıl işlem sıcaklıkları sadece P-NoI Grup No l ve 2 malzemeleriiçin müsaade edilmiştir.

• Kaynak metali, düşük hidro-jenli (Bazik 9 elektrodlar kullana-rak elle ark kaynağı yöntemiyledoldurulacaktır. Bir pasoda atılankaynak dolgusunun genişliğielektrod çapının 4 katı olacaktır.• P-No l Grup No l, 2 ve 3malzemelerinin tamir bölgesikaynak esnasında minimum 200F(94 C) sıcaklıkta ön ısıtma yapı-lacak ve bu sıcaklıkta tutulacak-tır.

• P-No 3 Grup No l, 2 ve 3malzemelerinin tamir bölgesikaynak işlemi esnasında mini-mum 350F (177 C) sıcaklıkta önısıtma yapılacak ve bu sıcaklıktatutulacaktır. Pasolar arası sıcaklıkmaksimum 450F (232 C) olacak-tır.

• Kaynağın ilk pasosu maksi-mum 1/8" (3.25 mm) çapındaelektrodlar kullanarak tamamla-nacaktır. Bu pasonun kalınlığınınyarısı bir sonraki pasonun dolgu-sundan önce taşlanarak alınacak-tır. Sonraki kaynak pasoları mak-simum 5/32" (4 mm) çapındaelektrod ile yapılacaktır. Son kay-nak dolgusu (kapak paso) anamalzemeye değmeden tamiri ya-pılan yüzeyin üstündeki bir dü-zeyde yapılacaktır. Bütün kaynakişlemi tamamlandıktan sonra ta-mir bölgesi 400F- 300F |204 -260°C) s ı c a k l ı k t a m i n i m u m 4 saatujresincı: t u t u l a c a k t ı r T a m i r böl-gesi kaynağa başlamadan önce<',0(TC s ıcak l ık ta olacak ve kaynakîürosınc.e bu s ı c a k l ı k t a t u t u l a c a k -

I 1 't.» Tamir i u i n r i i o n kaynak çevre

• ı rakhi inı . \ ü l<, s i lk i : ıs ı soma, I ' - N oî l i î u p No J malzemeler dı^fıda,.•:.;'•,ir,;1.: k u U a ı ı t i a o ' . - ı h t i n usui h'. İ ! a n ı L ı r . : k !• - i r , ' r ' i %. !ıhx:'. k;•••• T>- .t m ü n ' k ü n •.•i-u.nl' • 'k k a v -

nak çatlağını tesbit etmek içinminimum 48 saat sürede çevresıcaklığına ulaştıktan sonra yapı-lacaktır. Eğer kullanılan yöntemmanyetik parçacık metodu ise,sadece alternatif akım yoke tipikabul edilir. Ayrıca kaynaklı ta-mirlerin kaynaktaki derinliği 3/8"(9.5 mm) daha büyükse radyografisi gereklidir.

• Basınçlı kab kaynakları tamiredildikten sonra hidrostatik testetabi tutulmalıdır.

NOTLAR:

1) Eğer tabloda belirtilen sı-caklık değerlerinde pratik olarakkaynak s :nrası ısıl işlem yapmakmümkün değil ise, o zamanTablo. 2'de belirtilen daha düşüksıcaklıkta ancak daha uzun sürelibir ısıl işlem uygulanır.

2) Not 3'te belirtilen istisnalarharicinde, şu durumlarda ısıl iş-lem uygulamak zorunludur;

• l 1/2" (38.1 mm) üzerindekimalzemelere.

• l 1/4" ile l 1/2" (31.75 ile38.1 mm) arasında nominal ka-lınlığa sahip malzemelere kaynaksırasında en az 200F (94 Cj'lık birön tav yapılmamışsa bu kalınlık-lar arasındaki malzemelere de ısılişlem uygulanmalıdır.

3) Isıl işlem aşağıda belirtilendurumlar için zorunlu değildir;

• S/2" (12.7 mm)'den ince alınkaynakları ve 1/2" (12.7 mm)'denince köşe kaynaklarında eğerkaynak sırasında minimum 200F(94 Cj ' l ık bir ön Lav uygulanmışve 2" (50.8 mm)'den küçük iç çapasahip rıozu! bağlantı lar ı için k u l -l a n ı l m ı ş ise bağ lant ı la r bombe v:gövdenin k a l ı n l ı ğ ı n ı n r t t ı r m a r m şise,

• 1/2" (12.7 nım)'den küçüka l ı n kaynaklan veya 1/2" (12.7; n m ) ' < h : ; i ince köşe k a y n a k l a r ı n d abasınç alt ında çal ışmayan bir par-ça basınç a l t ı n d a ç a l ı ş a n , k a l ı n l ı ğ ı' I I ' ' \.( l .?:"> n n n j ' y ı p'.ccn b i rp a i ç a / , 1 k a y n a k l a n ı y o r - ; ! ve L>;,lak s ı r ı suui . i ı n i n i m ı ı i ı i ,'.UOH j 'Jı

C j ' l ' k M' - > n uiv L i y g i . i l ı r ı ü M ş s a ,"> i î . ! nü, i ' l t ı ı u İ H ç a l ı : ; . a > ! parçaya

kanatçıkların kaynatılmasında vebasınçlı çalışan parçanın kalınlığı1 1/4" (31.75 mm)'yi geçtiğindeminimum 200F (94 C)'lık bir öntav uygulandığında,

• Korozyona dayanıklı kaynakmetali kaplama uygulandığındaveya korozyana dayanıklı bağlantıkaynaklanmasında basınçlı parça-nın kalınlığı l 1/4" (31.75 mm)'igeçtiğinde ilk paso uygulanırkenminimum 200F (94 Cj'lık bir öntav uygulanırsa,

4) Isıl işlem P-No 3 Grup No3 malzemelerinde her kalınlıkiçin uygulama zorunluluğu taşı-maktadır.

5) Not -(6)'da belirtilen istisna-lar haricinde, şu şartlar altındaısıl işlem yapmak zorunludur,-

• 5/8" (15.87 mmj'den büyüknominal kalınlığa sahip P-No 3Grup No l ve P-No 3 Grup No2 -malzemeleri. Bu malzemeleriçin eğer kaynak sonrası ısıl işlemkoşulları belirtilen WPQ (VVeldingprocedure qualification) üretimkaynağına eşit veya daha kalınmalzemelere yapılmış ise ı s ı l iş-lem uygulanmalıdır.

6) Aşağıda belirtilen şartlariçin kaynak sonrası ısıl işlem ba-sınçlı parçalara yapılan kaynaklıbağlantılar için zorunlu değildir;

• Maximum karbon içeriği%0.25'den fazla olmayan basınçlıparçalara yapılan kaynaklı bağ-lantılar veya 1/2" (12.7 n ı m ' l i kalın veya köşe kaynaklan sırasın-da minimum 200F (94 C) ' ! ık b i rön tav uygulanarak basınçsız par-çalara y a p ı l a n kaynaklı b a ğ l a n t ı -larda,

• Nominal et kaimin; ı 1 / 2 "(12.7 mm) veya daha az ol . in t ü pveya boruların çevresel k a y n a ğ ıu y Bulamaların da, m a l z ı >,nenmm a k s i m u m k a r i n i n scrm ı.%0.25'den az ise,

• Minimum 200F (94 C] l ı k b i ron tav uygu lanan k a n a ı u ! h ı r ı nb î i s i i ı ç l ı p a f ç . ' t L i i - t k , ! V ' i a ğ ı . . J , ; ba-.-.n.ç!ı p.ıi 'ç;in;ı- .n. ık ; .UV.İ .Mİ '.' . ' .Hır ı ii . i ; ; ; . ' o O . ' A S ' . ! ' ı ı ^ ı , •

'J2LI 27

metali kaplama uygulamasındaveya korozyona dayanıklı kapla-manın maksimum karbon içeriği%0.25'i geçmeyen basınçlı parça-lara ilk paso sırasında minimum200F (94 Cj'hk bir ön tav ilekaynatılmasında,

7) Not (8)'de belirtilen istisna-lar hariç, aşağıdaki şartlarda kay-nak sonrası ısıl işlem zorunludur,-

• 5/8" (15.87 mm) nominalkalınlıktan daha kalın SA 202 Gr.A ve Gr. M metalleri. Bu malze-meler için eğer kaynak sonrası ısılişlem koşulları belirtilen kaynakprosedür vasıflandırması üretimkaynağına eşit veya daha kalınmalzemelere yapılmış ise yukarıdabelirtilen malzemelere ısıl işlemzorunludur,

• Bütün diğer P-No 4 Grup Nol ve 2 malzemeleri (8) Kaynaksonrası ısıl işlem aşağıda belirtilendurumlarda zorunlu değildir,-

a. P-No 4 malzemeli boru veyatüplerin çevresel alın kaynaklarıiçin şu şartların tamamı sağlanır-sa:

i) Maksimum nominal dış çap4" (101.6 mm),

ii) Maksimum nominal et kalın-lığı 5/8" (15.87 mm),

iii) Maksimum karbon içeriği%0.15'den az,

iv) Minimum 250F (121 Cj'lıkön tav

b. P-No 4 malzemeli boru veyatüplerin yukarıda belirtilen (8) a-i,ii, iii şartlarına uyuyor ve basınç-sız parçalara şu şartlar dahilindeköşe kaynakları yapıldığında :

i) Maksimum köşe kaynak yük-sekliği 1/2" (12.7 mm),

ii) Maksimum 250F (121 Cj'lıkbir ön tav uygulanmışsa.

c. P-No 4 boru veya tüplerin(8) a-i, ii, iii şartlarını yerine ge-tirerek yapılan kanatçık kaynak-larında en az 250F (121 CJ'lık birön tav uygulandığında.

9) Not (lO)'da belirtilen istis-nalar harcisinde, ısıl işlem bütün

durumlarda uygulanmalıdır.

10) Isıl işlem şu şartlar içinzorunlu değildir:

• Boru veya tüplerin çevreselve alın kaynakları aşağıdaki şart-ların hepsi sağlanarak yapılmışise,-

i) Maksimum krom içeriği %3,ii) Maksimum nominal dış çap

4" (101.6 mm),iii) Maksimum nominal et kalın-

lığı 5/8" (15.87 mm),iv) Maksimum karbon içeriği

%0.15,v) Minimum 300F (150 Cj'lık

ön tav

• Boru veya tüpler yukarıdaki(10) a-i, ii, iii, iv şartlarını sağlı-yorsa ve basınçsız parçalara şuşartlar dahilinde köşe kaynaklarıyapıldığında:i) Maksimum köşe kaynağı

yüksekliği 1/2" (12.7 mm),ii) Minimum 300F (150 Cj'lık

ön tav uygulandığında.c. Boru veya tüpler yukarıda

belirtilen (10) a-i, ii, iii, iv şartlarıaltında yapılan kanatçık kaynak-larında en az 300F (150 Cj'lık öntav uygulandığında.

11) P-No 5 Grup No l malze-meleri için ısıl işlem pratik olarakuygulanamadığında, 1200F (650C)'da 2" (50.8 mmj'e kadar olan,nominal kalınlıklar için 4 saatveya 4 saat/inç den büyük olanıkadar ki sürede, 2" (50.8)'den kalınparçalar için tabloda belirtilen sü-renin 4 katı sürede bekletilerekuygulanabilir.

12) Eğer bu tabloda belirtilensıcaklıkta ısıl işlem uygulamakpratik olarak mümkün değilse, ozaman ısıl işlem daha düşük sı-caklıkta (min. 1000 F-538 *C) an-cak tablo ITde belirtilenlere uygunolarak daha uzun süreli uygulan-malıdır.

13) Not (14)'de belirtilen istis-nalar haricinde, ısıl işlem şu du-rumlarda uygulanmalıdır.

• 5/8" (15.87 mm)'den fazla

nominal kalınlıklar. 5/8" (15.87mm) nominal kalınlığa kadar olanmalzemeler için eğer kaynaksonrası ısıl işlem koşulları (a)'dabelirtilen kaynak prosedür vasıf-landırması üretim kaynağına eşitveya daha kalın malzemelere ya-pımış ise kaynak sonrası ısıl iş-lem uygulanmalıdır.

14) Kaynak sonrası ısıl işlemşu şartlar için uygulanmalıdır:

• Boru veya tüplerin çevreselkaynakları için aşağıda belirtilenşartların tamamı sağlanıyor ise;

i) Maksimum nominal dış çap4" (101.6 mmj'den az,

ii) Maksimum et kalınlığı 1/2"(12.7 mm)'den az,

iii) Maksimum karbon içeriği%0.15'ten az,

iv) Minimum ön tav 250F (121C).

• Boru veya tüplere yukarıdabelirtilen (14) a-i, ii, iii şartlarınauygun şekilde köşe kaynağı ileaksamlar aşağıdakileri sağlayacakşekilde kaynatılmış ise :

i) Maksimum köşe kaynağıyüksekliği 1/2" (12.7 mm)veya daha az,

ii) Malzeme en az 250F (121C)'lık bir ön tav görmüşse.Daha düşük ön tav sıcaklık-ları sağlam bir kaynak yapa-bilmeyi kesinlikle sağlamasışartı ile uygulanabilir. Bu du-rum şu şartları sağlamalı an-cak bu şartlarla sınırlandırıl-mamalıdır :

a. Köşe kaynağı yüksekliği l/2" (12.7 mm) veya daha az olma-lıdır,

b. Köşe kaynağının süreklilikboyu 4" (101.6 mm)'nin üzerindeolmamalıdır,

c. ASME SECTION K'a göreyapılan WPQ için hazırlanan testplakası kalınlığı kaynatılacak olankalınlıktan az olmamalıdır.

ç. Basınçsız bir parçanın ba-sınçlı bir parçaya 1/2" (12.7mm)'den ince alın kaynağı veya


kaynak yüksekliği 1/2" (12.7mm)'den az köşe kaynağı ile bir-leştirilmesinde minimum 200F (94C)'lık bir ön tav uygulandığında,

d. Minimum 200F (94 CJ'lık birön tav ile kanatçıkların basınçlıparçalara olan kaynağında,

e. Korozyona dayanıklı kaynakmetali kaplama kaynağında ilkpaso sırasında minimum 200F (94Cj'lık bir ön tav uygulandığında.

15) Isıl işlemde malzeme 1175F(635 C)'den fazla bir sıcaklıktatutulmamalıdır.

16) Not (17)'de belirtilen istis-nalar hariç aşağıda belirtilen du-rumlarda ısıl işlemin uygulanmasızorunludur:

• Nominal kalınlığı 5/8" (15.87mm)'den fazla olan malzemeler,5/8" (15.87 mm) nominal kalın-lığa kadar olan malzemeler içinkaynak sonrası ısıl işlem koşullan(a)'da belirtilen WPQ üretim kay-nağına eşit veya daha kalın mal-zemelere yapılmış ise ısıl işlemuygulanmalıdır.

17) Isıl işlem aşağıdaki şartlariçin zorunlu değildir:

• Basınçlı parçaların basınçsızparçalara 1/2" (12.7 mm)'den incealın veya köşe kaynağı ile kayna-tılması sırasında minimum 200F(94 C)'lık bir ön tav uygulanmasıdurumunda,

• En az 200F (94 Cj'lık bir öntav yapılarak kanatçıkların ba-sınçlı parçalara kaynatılmasında,

• Korozyona dayanıklı kaynakmetali kaplaması kaynağında, ilkpaso öncesinde en az 200F (94Cj'lık bir ön tav uygulandığında.

18) Vanadyum içeriği %0.15'ekadar olan malzemelerin mini-mum sıcaklıkta veya daha düşüksıcaklıkta daha uzun süre ile ısılişleme tabi tutulması sırasındamalzemenin kırılganlığının arta-bilme özelliği önemli göz önünde

bulundurulmalıdır.

19) Not (20)'de belirtilen istis-nalar haricinde, aşağıda belirtilendurumlarda ısıl işlem zorunludur:

• SA 487 Sınıf 10 malzemele-rinin bütün kalınlıkları için,

• 5/8" (15.87 mm) nominalkalınlığın üzerindeki P-No 10Amalzemeleri, 5/8" (15.87 mm) no-minal kalınlığa kadar olan malze-meler için, eğer kaynak sonrasıısıl işlem koşulları (a)'da belirtilenWPQ üretim kaynağına eşit veyadaha kalın malzemelere yapılmışise ısıl işlem uygulanmalıdır.

20) Kaynak sonrası ısıl işlemaşağıda belirtilen durumlar içinzorunlu değildir:

• Maksimum karbon içeriği%0.25'den az olan basınçlı parça-lara veya 1/2" (12.7 mmj'den incealın veya köşe kaynağı ile ak-samların kaynatıldığı basınçsızparçalara kaynak sırasında en az200F (94 C)'hk bir ön tav uygu-landığında,

• Nominal et kalınlığı 1/2"(12.7 mm) veya daha az ve mak-simum karbon içeriği %0.25'denaz boru veya tüplerin çevreselkaynaklarında minimum 200F (94Cj'lık bir ön tav uygulandığında,

• Maksimum karbon içeriği%0.25'den az olan basınçlı parça-lara en az 200F (94 C)'lık bir öntav ile kanatçıkların kaynatılma-sında,

• Korozyona dayanıklı kaynakmetali kaplamanın maksimumkarbon içeriği %0.25'den az olanbasınçlı parçalara kaynağında, ilkpaso sırasında en az 200F (94Cj'lık bir ön tav uygulanmışsa.

21) Isıl işlem P-No lOb malze-mesinin bütün kalınlıkları içinuygulanmalıdır.

22) Not (23)'de belirtilen istis-nalar haricinde, aşağıda belirtilendurumlarda ısıl işlem uygulanma-

lıdır:• Nominal kalınlığı l 1/2"

(38.1 mm) den fazla olan malze-meler, l 1/4" (31.75 mm) ile l1/2" (38.1 mm) arasındaki kalın-lıklarda kaynak sırasında en az200F (94 C)'hk bir ön tav uygu-lanmışsa kaynak sonrası ısıl işlemuygulanmalıdır.

23) Isıl işlem aşağıdaki şartlar-da uygulanmayabilir:

• 1/2" (12.7 mm)'den küçükalın kaynakları ve köşe kaynak-larında eğer kaynak sırasında mi-nimum 200F (94 C)'hk bir ön tavuygulanmış ve 2" (50.8 mm)'denküçük çapa sahip nozul bağlantı-ları için kullanılmış ise ve bağ-lantılar header veya gövdenin ka-lınlığını arttırmamış ise.

• 1/2" (12.7 mml'den küçükalın kaynakları veya köşe kay-nakları. Basınçlı parçaların ba-sınçsız parçalara kaynağında vebasınçlı parçanın kalınlığı l 1/4"(31.75 mm)'yi geçtiği zaman 200F(94 Cj'hk bir ön tav uygulanmış-sa,

• Basınçlı parçanın kalınlığınınl 1/43 (31.75 mm)'yi geçtiği za-man en az 200F (94 C)'lık bir öntavın uygulandığı kanatçıklarınbasınçlı parçalara kaynağında,

• Korozyona dayanıklı kaynakmetali kaplamasında, basınçlıparçanın kalınlığının l 1/4" (31.75mm)'yi geçtiğinde en az 200F(94C)'lik bir ön tavın ilk pasodanevvel uygulandığı zamanlarda.

24) Kaynak sonrası ısıl işlemP-No l OF malzemesinin bütünkalınlıkları için zorunludur.


"ÇELİK YAPILARIMIZDA KAYNAK KALİTESİ NEDİR?"

MAKALE(TEKNİK)

Hayati SOYKAN*

Çelik yapıların kaynaklı imalatı konusunda, endüstrilesmiş ülkelerde hem teknolojik hem de sosyal yön-den çok önemli gelişmeler olmuş, çeşitli standardlar hazırlanmış ve yürürlüğe konmuştur. Oysa ülke-

mizde kaynaklı imalatın önemi henüz yeterince anlaşılmamış ve bu konuda örgütlü bir çalışma yolunagidilmemiştir. Çelik yapıların kaynağıyla ilgili dünyadaki en ilginç ve önemli dokümanlardan biri,

ABD'dek; ANSl/AWS D 1.1 : Çeliklerin Yapıların Kaynağı Kodu'dur. Bu doküman çelik yapıların kaynağıy-la ilgili ilkeleri geniş kapsamlı olarak ele almakta ve bir kurala bağlamaktadır.

Many technological and social developments on velding ofsteel structures have taken place in developed countries,leading to various standards. However, the significance ofweldedfabrication have not been appreciated at home, nor have there been any organizedefforts to this end. One of the most interesting and iınportant documents on welding ofsteel structures is ANSI/AV/S D 1.1: "Code of V/elding of SteelStructures" in USA. This document comprehensively covers the fundementals ofwelding ofsteel structures and lays out a principle on it.

Sanayinin diğer ürünlerindeolduğu gibi, çelik yapının dabelirli kalitelere sahip olup

olmadığı, bu yapıların üretiminikayıtlar, sınırlar, şartlar altınabağlayan ve adına MühendislikStandardları (veya Sanayi Stan-dardları) denen dokümanlarda bil-dirilen gerçeklere uygun şekildeüretilip üretilmediği incelenerekanlaşılır. Konumuz olan Kaynakiçin de aynı durum mevcuttur.Bu nedenle, çelik yapıların kay-nakla üretilmesini bağlayan kay-nak Standardları karşısında çelikyapılarımızın incelenmesi, kalitehakkında aranan yanıtı verecek-tir.

Burada, öncelikle belirtmekgerekiyor ki, çelik yapılarıntemin/teknik (sağlama, satınalma) sözleşmelerinde veya sipa-riş evraklarında, herhangi bir mü-hendislik standardına atıfta bulu-nulduğu takdirde, o Standard,bütün hükümleri ile uygulanırveya uygulatılır. Aksi halde, ürünkabul edilmez. O kadar ki, stan-dardda geçen bir virgülün dahine manayı içerdiği incelenir veona uyulur. Sanayi ülkelerindebu dokümanlara atfedilen öneminbu derecede titizlik taşıdığını bil-meliyiz.

Çelik yapıların kaynağını birbütün halinde içeren standardlar-dan biri ANSI/AWS Dl.l . rumuz-lu ve Çelik Yapıların KaynağıKodu (Structural VVelding Code-Steel) adlı standarddır. Kaynakişini başından sonuna kadar ince-lemek, bir büyük kitabı doldura-cak kadar yer tutar. O sebeple,bu yazıda, ANSI/AVVS Dl.l.

* Makina Yüksek Mühendisi

Standardının tamamında değil, sa-dece küçük bir bölümünde iste-nen şartlar tercüme edilerek ak-tarılacak, bazı bölümlerinin dehangi kaynak konularını içerdiğilistelenecektir. En son olarak da,bu gerçekler karşısında, Türki-ye'deki durum kıyaslanacaktır.

Gözönüne alınan bu yabancıstandardda çelik yapılar: Statikolarak yüklenmiş veya Dinamikolarak yüklenmiş yapılar olarak,iki kategoriye ayrılır. Birinciyeörnek olarak Çelik Binalar, ikincikategoriye örnek olarak da çelikköprüler, baraj kapakları, çatıvinçleri vb. cihazlar gösterilebilir.Türkiye'deki baraj kapakları, ya-bancı mühendislikler tarafındanplanlanıp projelendirilen (tasarım-lanan) ve de yabancı mühendis-likler denetiminde (kontrolunda),ya yabancılar veya yerli müteah-hit/taşeron firmalar tarafındansıkça imal edilen, herbiri yüzler-ce ton tutan büyük çelik yapılar-dır. Hatırlanmalıdır ki, CeyhanNehri üzerinde kurulan AslantaşBarajı'nın 6 adet, her biri 250ton ağırlığındaki (12m X 16m=192 m2 ebatlı) kapaklarından biri-si, 1984 yılında koptu, nehir ya-tağına sürüklendi. Bir DSİ yetki-lisi, bu kopmanın, kaynakhatasından ileri geldiğini bildirdi.Yani baraj kapakları, TürkiyeMühendisliği için, çok güncel(daha doğrusu öyle olması gere-ken) önemli bir çelik yapı konu-sudur. O nedenle, çelik yapılaraörnek olarak, baraj kapaklarını(radyal, tekerlekli, kayar tipler)gözönüne alacağız.

Büyük çelik yapıların kaynak

işi, önemli parasal harcamayı ge-rektirir. Bu nedenle bir yandanmaliyeti azaltıcı ekonomi tedbir-leri düşünülürken, diğer yandanda, kaynaktan beklenen güveni-lirliğin belirli kriterleri yerine ge-tirmesi şartı aranır. Bu kriterlerbirbirine benzer olarak, şu ikimühendislik literatüründe veril-miştir:

ISO 3041: Kaynaklı Bağlantı-ların Uyması Gereken Şartlar-Kaynaklı Bağlantıların İşletmeKategorileri. (VVelding Require-ments Categories of Service Re-quirements for Welded Joints),

ISO 2394: Yapıların Güveni-lirliği İçin Genel Prensipler (Ge-neral Principles of Reliability forStructures).

Konumuz Olan Baraj Kapakları-na Uygun Gelen Kriter

"En aşırı yükleme şartlarındadahi beklenen hizmeti vermekzorunluluğunu taşıyan kaynaklıbağlantılar ve/veya yıkılmaları,çökmeleri veya hizmet yetersizli-ği hallerine düşmeleri, felaket de-recesinde zararlara yol açan kay-naklı bağlantılar" kriteri olupböyle bağlantılar, halen teknoloji-nin getirdiği nitelikteki işçilik vemateryalle yapılmaktan başka, endetaylı ve ehliyetli incelemeler-den, muayenelerden ve testlerdengeçirilerek, sonuçlar, detaylı ra-porlara bağlanmak zorunluğunutaşır. Yani, kaynağı yapan ku-rumdan başka, bağımsız, tanın-mış ve sercifikasyona sahip birdenetçinin de, malsahibi adınagörev alması gerekir. Bu denetçi-nin nitelikleri ve hangi işleri


konu edineceği de, bu yazınınson bölümü olarak belirtilecektir.

Aşağıda KISIM-1 içinde,-ANSI/AWS D 1.1 Standardının vebu Standardla atıf yapılan AWS-QCI: Kaynak Denetçilerinin Kali-fikasyonu ve Sertifikasyonu adlıStandardın bazı gerekleri, paragrafno.ları ile birlikte verilmektedir.KISIM H'de ise, bu hükümlerkarşısında Türkiye'deki durumincelenmektedir.

KISIM - ıANSI/Aws DI.VDE YERALAN

BAZI HÜKÜMLER

Bölüm 2. Kaynaklı BağlantılarınPlanlanıp Projelendirilmesi(Tasarım)

2.1 Planlar-Projeler2.1.1. Bütün Kaynakların: ne-

relerde yeraldıklarına, t iplerine,boyutlarına vu hangi uzunluklar-da olduklarına dair tüm bilgiler,eksiksiz olarak ve net şekildeplan-projeler üzerinde gösterilme-lidir. Plan-Projelerde, kaynaklıbağlantılardan, hangi ler in in atöl-yede ve hangilerinin şantiyedeyapılacağı belirtilmelidir.

2.1.2. Çekilme (büzülme) geril-melerinin ve çarpılmanın en azaindirilmesi için kaynak sırasınınve kaynak tekniklerinin dikkat l ibir şekilde kontrol a l t ında tutul-ması gerekli olan kaynaklı bağ-lant ı lar ın veya bağlantı grupları-nın planlarına-projelerine, bukontrol durumu kayıdedileccktir(bel i r t i lecekt i r ! .

Altbölüm: C Kaynaklı Bağlantıla-rın Detayları

[NOT: Bu StanJarJda, kaynakişlemine başlanabilmesi için, ev-vela, kaynak hağlanlılarının,kaynak yöntemlerinin, kaynakçı-ların ve yardımcılarının, sorumlukaynak mülıendisi tarafındankabul edilip onaylanması (Kalifi-ye edilmesi istenmekte., <ıksiha ide, Kaynağa başlama mmnde-:>/' verilmemektedir l

Şekil 1. Önceden kalifiye edilmiş tam nüfuzlu çift V kesit/i alın kaynak bağlantıları

2.6 Kaynak Bağlantısının KalifiyeEdilmesi

Aşağıdaki direktiflere uygunolan bağlantılar kalifikasyon şart-larına göre incelemeye alınmaksı-zın, onaylanmış addedileceklerdir:

l. 2.7 ila 2.10 ve 10.13 parag-raflarındaki detaylara uyanlar,Not: Yer darlığı nedeniyle, pekçok direkt i f ten sadece l tanesiÇift V Kesitl i Kaynak adı ile ve-r i lmişt i r ,

Notlar ;'{. Yukar ıda verilen bağlantı,

A N S I / A V V S Dl . l . Standardın-da verilen, 23 türlü bağlantı-dan, sadece l tanesi olupörnek olarak verilmiştir.

2. Standardda A, C, M ve Nharfleri için açıklamalar varise de, bizim maksadımıziçin bunlara gerek görülmedi

3. "Toleranslar" sütununda atı iy , ı p ı l - i n 2.9.2 ve 3.3.4 Parajc-m f l a ı ı aşağıda verilmiştir:

Paragraf "2.9,2 Boyutlar Üze-rinde Toleranslar":

» Projelerde-Planlarda veya de-taylı resimlerde spcsif iye edi lenV k e s i t l i kaynaklar ın b o y u t l a r ı ,Şekil. 2.9. i 'de gösterilen b o y u t l u -dan, 3.3.4 paragrafında s p e s i f i y t :edilen l imi t ler dahilinde f a r k l ı l ı kgösterebilirler.

Paragraf 3.3.4:V kesit l i kaynak b a ğ l a n t ı l a r ı -

nın ebatları, detay projelerde, gös-terilen ebatlardan aşağıda gösteri-

lenlerden daha fazla f a r k l ı l ı k gös-terirse, bu takdirde durum, onay-laması veya düzeltme istemesiiçin, Kaynak Mühendisine i l e t i -lir. (= Karar, onundur);

Bölüm 5. Kalifikasyon

Altbölüm A: Genel Hükümler

5.1 Önceden Onaylı (Testtengeçirilmesine gerek görülmeyen)Kaynak Yöntemleri

Böyle Yöntemler, El no.lutabloda istenenlere, uygun olmakzorundadırlar. [NOT: Bu tablo-nun, sadece küçük bir kısmı ve-rilmektedir]

4.5 Örtülü Metal Ark KaynakElektrotları

4.5.2.1 Düşük Hidrojen Elekt-rotlarının Onaylı Açık HavadaKalma Süreleri:

Hermetik olarak k a p . i t i l m i şpaket ler in açılmasını veya elekt-rodutı kurutma veya depoluna fı-r ınlarından dışarı çıkan i mas ın ıtakiben, clcktrodun açık n a v a y amaruz kalabileceği (maks . l süre-ler, Tablo: 4.5,2'deki A s u ' u n u n -da gösterilen süreleri g ı .\mcyrçektir .

4.6 Örtülü Meta! Ark Kaynağıiçin Yöntemler

4.6..I4,6.24,63. Kul lan. lan • u k i ı , » H a r ı n

MÜHENDiS VE MAKlNA KA YNAK ÖZEL SA YISI - 2 31

(1)(2)

(3)

Bağlantı Kökünün Yüzünde:

Bağlantılarn Kök Açıklığında:Arka Takviyesiz:

Bağlantılarn Kök Açıklığında:Arka Takviyeli:

Bağlantının V -Kesiti Açısında:

Kök Taşlanmamışsa

±1.6 mm

±1.6 mm

+6.4 mm-1.6 mm

-5 derece

Kök Taşlanmışsa

Limitsiz

3.2 mm3.2 mm

-5 derece

Tablo: El Önceden Onaylı Birleştirme Kaynağı için Gereken Zorunlu istekler

İlgili Paragraf No. Konusu

4.2. Minimum On Isıtma ve Pasolararası sıcaklıkları, Tablo4.2'deki gibi olacaktır. [NOT: I ila IV. Gruplar içinde 28türlü yapı çeliğinin yeraldığı bu tablodan sadece I.Grup, örnek olarak verilmektedir.

Tablo: 4.2 Minimum Ön Isıtma ve Pasolararası Sıcaklıklar

ÇelikGrubu No.

I

ÇeliğinRumuzu

ASTM A3<

A53,Gr.B

A501

UygulanacakKaynak Türii

Düşük hidrojenelektrotlardanbaşka olan

Metal ArkKaynağı

Kaynak yapılacak noktada en kalınolan kaynak parçasının kahinliği, mm

19 mm'ye kadar (dahil)

19 ila 38 mm (dahilfarası için ~.

64 mm' den fazla kalınlıklar için

MinimumSıcaklık, 'C

Gerekmez

66

107150

Tablo: 4.5.2 Düşük Hidrojen Elektrodlarıiçin, müsade edilen, Açık Havada en çokKalma Süreleri

Elektrod

A 5.1E70 XX . .

A 5.5£70 XX

E80XX

E80XX

E100XX

E110XX..

Sütün: A; Saat Olarak

Maks. 4,

Maks. 4,

Maks. 2,

Maks. 1,

Maks. 1/2

Maks. 1/2.

maksimum çapları, aşağıdakiler

gibi olacaktır.

4.6.3.1. Kök Pasoları hariçolmak üzere, düz konumda yapı-lan bütün kaynaklarda : 8 mm,

4.6.3.2. Yatay konumlu köşe

kaynaklarında: 6.4 mm.4.6.3.3. Düz konumda yapılan

köşe kaynaklarının kök pasoların-da: 6.4 mm. veya daha büyükkök açıklığı olan ve arka takvi-yeli olan düz konumlu alın kay-naklarında: 6.4 mm.

4.6.3.4. EXX 14 ile ve düşükhidrojen elektrodları ile düşey vetavan konumlarda yapılan kay-naklarda: 4.0 mm.

5.6 Yapılacak Testlerin Tiplerive Maksatları

Aşağıda belirtilen test tipleri,belirli bir yöntem şartnamesineuygun olarak yapılan kaynaklıbağlantıların mekanik özellikleri-ni ve yapılarının kusursuz (sağ-lam, Ing.: sound) olup olmadığını

tayin etmek için yapılır. Kullanı-lan testler şunlardır:

5.6.1 Alın Kaynakları içinOlanlar:1. Küçültülmüş-kesit çekme tes-

ti (Çekme mukavemeti için),2. Kaynak kökünde eğilme testi

(Yapısal kusursuzluğun anla-şılması için),

3. Kaynak yüzü testi (Yapısalkusursuzluğun anlaşılmasıiçin),

9. Radyografik veya ultrasoniktest (Yapısal kusursuzluğunanlaşılması için).

[NOT: Bu şartlan takiben,testten geçirilecek kaynaklarınkonumlarını (düz, yatay gibi)test numunelerinin adetlerini,tiplerini, hazırlama kurallarını,muhtelif saç, levha, boru, kalın-lıklarına göre-, köşe ve alın kay-naklarına göre, ayrı ayrı olmaküzere belirten hükümler yeral-maktadır. 17 sayfalık bir hacimiçinde yeralan bu hükümlere bu-rada yer verilmedi}

Altbölüm C: Kaynakçının Kalifi-kasyonu

5.16 Değişkenlerin Sınırları:Bir kaynakçının kalifiye edilme-sinde aşağıdaki kurallar uygula-nır:

5.16.3 Aşağıda verilen tabloda-ki bir elektrodu kullanmak sure-tiyle Örtülü Metal Ark Kaynağıyapmaya kalifiye edilmiş bir kay-nakçı, aynı gruptaki bir başkaelektrotla ve rakamı daha aşağıolan diğer gruplardaki elektrodla-rın herhangi birisi ile de kaynakyapmaya kalifiye edilmiş addedi-lecektir.

5.16.5. Belirli bir kaynak ko-


. •.,^v%^S>^^^ '̂..

Gururla kalitemizi sizlere sunuyoruz. Durmaksızındevam eden araştırmalarımızın ve yatırımlarımızınsonucunu aldık. Gazaltı kaynak telinde mükemmeleyaklaştık.

Bugün gazaltı kaynak teli üretiminde kalitemizle vekapasitemizle en iyisi olduğumuzu iddia etmekteyiz...

İhracatını yaptığımız ülkelerden gelen devamlıtalepler dolayısıyla her gün artan ihracatımız da buiddlamlzî kanıtlamakta...

Gazaltı telini bugüne kadar bünyemizde lisansaltında ürettik. Müşterimizin en iyisine layık olmasıgerektiği inancımızdan yola çıkarak mevcut üretimile yetinmeyip teknoloji ve senelerin verdiğitecrübemize de güvenerek yapılabileceğin sn iyisiniuzun çalışmalar sonucunda ürettik...

Gördüğümüz kadarıyla bazıları bu işi büyük birteknoloji olarak görmemektedir. İşte en

42üyüc ycınılgı buradadır. Mükemmele erişmek kolaydeğildir, Ciddiyet Sabır ve Güç ister...

Bugün blgi ve teknoloji olarak Dünya üreticilerindenhiç bir eksiğimiz olmadığı gibi onlarla rahatlıklarekdbet

Şimdi bugüne kadar ihracatını yaptığımız gazaltıkaynak telini siz sayın müşterilerimizin kullanımınasunuyoruz...

Ne Mutlu BizeNe Mutlu Hizmet Verebildiğimiz

MÜŞTERİYE...

ık

GeKa

GeKa SG1

GeKa SG2

GeKa SG3

GeKa SG Mo

GeKa SG - D2

GeKa SG Cr Mo 1

GeKa SGCrMo2

GeKa SGCrMoS

BoyutlarDimensions

<|> mm

(1.60)

2.00

2.40

(3.00)

3.20

/mm

1000

5/15 kg'lık karton veya plastik kutuda

GeKa

GeKa SG1

GeKa SG2

GeKa SG3

GeKa SG Mo

GeKa SG - D2

GeKa SG Cr Mo 1

GeKa SGCrMo2

Üretilen çap'larDiameter

(jı mm

(0.60)

0.80

(0.90)

1.00

1.20

(1.40)

1.60

15 kg'lık Tel veya Plastik makarada

GEDİK holding a.ş.Ankara Cad. No: 28 81520 Şeyhli-Pendik-İSTANBUL

Tel: O (216) 378 50 00 (24 Lines)Fax : O (216) 378 21 24 - 378 20 44

Grup'unGösterilişi

AWS'nin (Amerikan Kaynak Cemiyetinin)Elektrod Sınıflandırması

F4 EXX15,EXX16,EXX18

Fs EXX10,EXX11Fz EXX12, EXX13, EX+X14

Fi _.EXX20,EXX24, EXX27, EXX28

denetimin ve hemde saptamanın, mü-teahhit tarafındanyapılmasını isteye-bilecektir.

[NOT: Örnekolarak gözönünealınan baraj kapak-larının tabi bulun-duğu kriterin

ı . ... u ı • • ı büyük önemi nedeniyle, Doğrula-nümü (yatay düşey, vb.) için ka- * Deaetimi ve Te£îai içfn ba_hfıkasyona sahip bir kaynakçının, ğmsız Vf, ğldaki 613 *başka bir konumda çalışması ıs- ^ belir*tifea bil enspeksı-yon

tenmıyorsa bu yem konum için fa malsahibi namına görev-yenı bir kalıfıkasyon gereklidir. lendirilecektir, JN,OT; 5:16 fl Paragraftaki bu 6 ., 3 Sertifikalı Kaynak Dene-

degışkenlerın sınırları konusun- ümleri Amerikan K k Cemi.dakı şartlar 8 madde halinde tinden (AWS) sertifi edilmi

olup, burada sadece 2 maddeye R k denetçilerinin çalıştırıl-yer verildi: Keza, Kaynakçı kah- mas, gereken hallerde, bu olu-fıkasyonu konusunda bu parag- teklifçiye verilen evraklardaraftan sonra gelen ve 17 sayfalık belirtiımiş oıacak, sözleşme dö-bir hacim içinde yeralan 15 pa- kümanlannda spesifiye edilmişragrafm sadece birkaçının ve sa- buluna-caktır. Böyle yapıldığı tak-dece başlıkları, aşağıda gorulece- dirde; aşağldaki şartlara uyulacak-ği üzere, verilmekle yetinildi.} tlr

6.1.3.1. Bu DenetçilerAWSQC1 No.lu ve Kaynak De-netçilerinin Sertifikasyonu adlıStandarda uygun tarzda sertifiyeedilmiş bir AWS denetçisi ola-

6.1.1. Bu standardın hedefi caktır. 6.1.3.2 paragrafındakiolarak, imalat/Montaj Denetimi kural haricinde, bu şekilde kalifi-ve Testi ile Doğrulama (Verifica- ye edilmiş (AWS Sertifikalı) kişi-tion) Denetimi ve Testi, birbirin- ler/ İmalat/Montaj veya Saptamaden ayrı fonksiyonlardır, imalat/ Denetçilerini ve Testleri yapmaMontaj Denetimi ve Testleri, yetkisinde olacaklardır,kullanılan materyalin ve isçiliğin, [NOT: AWSQC1 No.lu Stan-o inşaata (ürüne) dair sözleşme dardın önsözünün ilk cümlesidokümanlarının taleplerine uygun şöyledir: "Kaynak denetimininolduğunu güvence altına almak maksadı, Kaynak yapma yolu ilemaksadıyla, gereğine uygun şekil- oluşan bir ürünün, bu iş içinde, Montajdan önce, Montaj süre- spesifiye edilmiş olan kod'un,since, Kaynak süresince ve Kay- standardın veya benzer diğer dö-naktan sonra uygulanacaklardır, kümanlarda belirtilen KabulDoğrulama Denetimi ve Testleri Edilme Kriterlerini yerine getiripise, işi geciktirmeyecek şekilde, getirmediğinin tayin edilmesi-bir zaman zarfında yapılacaktır. dir."}

Sözleşme dokümanlarında aksi [NOT: Bu standarda göre ser-belirtilmedikçe, İmalat/Montaj ti/'ika alabilmek için, başvuru sa-Denetimi ve Testleri, Müteahhi- hibinin birçok şartlara uygun ni-din sorumluluğu altındadır. Doğ- telikler taşıması isteniyor. Burulama Denetimi ve Testleri ise, şartlardan sadece bir tanesi aşa-müşterinin arzusuna kalmış olup, S'daki Parag. 5't e veriliyor.}müşteri bu fonksiyonu kendisi(veya vekili) yerine getirebilecek 5. Gereken Eğitim ve Meslekveya sözleşmede belirtildiği tak- Tecrübesidirde bağımsız bir denetimden 5.1. Sertifiye edilmiş Kaynaksarfinazar edebilecek veya hem Denetçisi sertifikası almak için

Bölüm 6. Denetim

Altbölüm A: Genel Hükümler

başvuruda bulunan isteklilerin:5.1.1. Lise veya dengi okulları

bitirmiş olmaları gereklidir.5.1.2. Bir kod'a veya standarda

göre üretilen kaynakla elde edil-miş komponentlerle doğrudanilişkili bir görevde en az beş yılsüreli tecrübe kazanmış olmasıgereklidir ve de, aşağıdaki işlerinbirisi veya daha fazlası içindedoğrudan bulunmuş olması ge-reklidir.

[NOT: Kaynak Denetimi veTestlerine dair hükümler (talep-ler) ANSI/AWS Dl.l. Standardın-da 21 sayfa tutan bir hacimiçinde verilmiş olmakla beraber,yer darlığı nedeniyle burada gös-terilmedi; sadece birkaç hükümgösterilmekle yetinildi.}

6.4. Kaynakçı, Kaynak Opera-törü ve Tespitçi Kalifikasyonları-nın Denetimi

6.5. Kaynak işlerinin ve Kayıt-larının Denetimi,

•6.11. Kaynakların Kabul Edile-

bilirliği,•6.17. Ultrasonik Test Teçhiza-

tı Kalibrasyonu,•6.20. Raporların Hazırlanması

ve Gösterimi,•6.23. Çatlak Büyüklüklerini

Değerlendirme Yöntemleri,•6.25. Misaller.

KISIM - uTÜRKİYE'DEKİ DURUM

Küçük bir kısmı, yukarıdakisayfalarda belirtilmiş bulunanANSI/AWS Dl.l rumuzlu Stan-dard, çelik yapılarda kaynakişini, gereksiz yere, ince eleyipsık dokuyan, benzeri Alman, İn-giliz vb. standardlara nazaranaşırı titiz, bir doküman olarakgörülmemelidir. Orada belirtilenşartlar, (talepler, direktifler) diğersanayi ülkelerinden önemli fark-lılıklar göstermemektedir. Misal-de gözönüne alman Örtülü Metal


Ark Kaynağının yapımı esnasındaoluşan çok yüksek sıcaklığın, so-ğuma esnasında aynı düzgünlükteetrafa anlamamasından, elektrotkalitesinde oluşan değişmelerden,Kaynak Bölgesine çeşitli yabancımaddelerin girmesidir ve benzerinedenlerden dolayı, çatlak oluş-masının büyük olasılık taşıdığı-nın bilincinde olan Sanayi Ülke-lerinde, birbirine benzer kaynakstandardları, eksiksiz olarak vebüyük uzmanlık (ehliyet) içindeuygulanmakta, her kademede, herhareket, muayeneden, ölçmeden,testten geçiril-mekte ve bulunandeğerler özel formlara kaydediliprapor haline getirilip saklanmak-tadır. Örneğimizde olduğu gibi,bir çok halde, bu raporlarla yeti-nilmeyip, uzman, bağımsız veözel sertifikalı enspek-siyon fir-maları, str.ndardda istenen bütünmuayeneleri, testleri ve ölçmeleri, ya kendileri yapmakta (doğrula-ma) veya o ülkelerde belirli saha-larda uzmanlaşmış (akrediteolmuş) test laboratuvarlanna yap-tırmaktadırlar. Her safhada bulu-nan değerler, bir rapor haline ge-tirilmiştir. Yani, yapılan herkaynak faaliyeti, gerçekteki duru-mu ile, bellidir, herkesin görme-sine açıktır.

İşte bu İmalatçı ve Denetçiraporlarıdır ki, çelik yapı kayna-ğının, ilgili standardın bildirdiğibütün, şartlara uygun olduğunuyetkili bir durumda kanıtlarlar.Yani, kaynağın, çağımızda iste-nen kaliteler içinde olduğunu ka-nıtlarlar. Acaba Türkiye'de çelikyapılar için, elektrot satın alın-masından başlayıp, Saptama De-netimi ve Testinin sonuna kadar,bütün kaynak işçilik ve materyalhareketlerinin herhangi bir kay-nak standardına uygun olarak ya-pıldığını, bütün muayenelerde,testlerde ve ölçmelerde bulunma-ları gereken yetkilerle gösteren,-yani, kaynağının kaliteli olduğu-nu kanıtlayan dokümanlar (rapor-lar) mevcut mudur?

Eğer mevcutsa, böyle yapımcı-ları tutup tebrik etmek ve takdiretmek, özellikle TMMOB veOdalar'ın bir borcu olmak gere-kir. Fakat yoksa, o takdirde, yine

öncelikle TMMOB ve Odalar'ın,gerçekteki durumun bozuklukları-nı araştırıp bulup topluma yay-ması da, bir borç olmak gerekir.

Yaygın olarak izlenen odur ki,Türkiye'deki çelik yapıların kay-naklarını yapma sorumluluğunutaşıyanlar, belirli bir kaynakstandardının şartlarına uymamak-ta bulunuyorlar. Kaynak sahasın-da, ülkede yetişmiş eleman bu-lunması elbette gereklidir. Fakatbu kimselere, bir standardın şart-larını uygulamaya koymak im-kanları verilmemekte, tam tersi-ne, kaynak işinin, en azmasrafla, bu n evvel bitirilmesiistenmekted1 Standardlarda iste-nenler, Türkiye'deki Kaynak ya-pımcıları tarafından, genel halde,aşırı titiz gereksiz veya maliyetiarttırıcı işler olarak görülmekte-dir. Mal sahibi ise çoğu haldeStandardlarda istenenlerin ciddi-yet derecesini anlayacak bilincesahip değildir.

Avrupa'nın ve Dünyanın sayılıMakina Mühendisliği firmaların-dan birisi olan Krupp firmasının,geniş Kalite Kontrol teşkilatı var.Burada çözülemeyen meseleleredestek veren araştırma laboratu-varları da var,- yani, kaliteye dairsorunları, firma içinde rahatlıklaçözülmektedir. Fakat, kaliteninböylesine güvence altında bulun-masına rağmen, Krupp'un ürettiğibütün makina ve teçhizatın tak-riben %50'si, ayrıca uluslararasışöhrete sahip kontrol firmalarınınkontrolundan da geçer. Sanayi ül-kelerinde kontrola bu dereceönem verilmesi, bu ülkelerde be-lirl i sahalarda uzmanlaşmış kont-rol f irmalarının ve test ve kalib-rasyon laboratuvarlarının çoğal-masına yol açtı. Mesela İngilte-re'de bu mesleklerin adresleri,orta hacimli bir kitabı doldura-cak kadar çoktur. Türkiye'de ise,böyle kurumlar parmakla gösteri-lecek kadar azdır. Çünkü Türki-ye genelinde, kontrola değer ve-rilmemekte, lüzumsuz görülmek-tedir. Bu mesleğe başlayan bazıgenç-azimli mühendisler iş bula-madılar terkettiler.

Örneğimizdeki ağır işletmekriteri altında çalışmakta olan,

Türkiye'de birçok çelik yapı var-dır. Mesela sadece Atatürk Bara-jı'nda: 13 bin ton kadar hidrome-kanik teçhizat, 45 bin toncivarında büyük çaplı borular, 8adet 16 m. çaplı türbin salyango-zu, l adet 800 tonluk çatı vincivar. Ankara, İstanbul doğalgazana boruları da aynı kriter altın-da çalışıyorlar. Acabu bu çelikyapılarda, ilgili kaynak standard-larına göre hangi denetçiler çalış-tı. Kalifikasyonları nedir? Bulgu-ları neler olmuştur? Konuları,ciddiyet ve uzmanlıkta incelen-mek ve ülke mühendislik alemi-ni bilgilendirmek gereken konu-lar olarak durmaktadır.

Avrupa Topluluğuna girmeye-cek olsa dahi, Türkiye'nin, Sana-yii ayakta tutan bir ürün olankaynak konusunda, halen neredebulunduğumuzu, profesyonel ola-rak araştırmaya başlaması gereki-yor. Belirli bir kaynak standardı-na göre, çelik yapılar ele alın-malı,- yerine getirilen, getirilme-yen şartlar bulunmalı. Elde edile-cek sonuçlara göre, kaliteyi yük-seltici tedbirler tayin edilmeli.TMMOB ve Odalar'ın öncülüğün-de kaynakla ilgisi olan yatırımcıkamu ve özel sektör kurumların-dan, Tübitak, Üniversiteler, TSEvb. kurumlardan uzmanların, buhedef içinde yoğun çalışma içinegirmeleri zorunludur. Aksi halde,AB ülkeleri ile aynı kalitede kay-nak üretmemiz, daha uzun sürehayal olmakta devam edecek gö-rünüyor. Profesör NezihiÖZDEN'in bir bildirisinde yazdı-ğı şu ifade ibretle okunmalıdır:

"Türkiye'de kaynakta yapılantahribatsız muayeneler, büyükkısmı ile, aldatmacadan ibaret-tir."

KAYNAKÇA

1. ANSI/AWS Dl.l. : Structural Wel-ding Code-Steel Çelik YapılarınKaynağı Kodu.

1. ISO 3041 : VVelding RequirementsCategories of Service Requirementsfor Welded Joints Kaynaklı Bağlan-tıların Uyması Gereken Şartlar-Kaynaklı Bağlantıların işletme Ka-tegorileri.

3. ISO 2394 : General Principles ofReliabil ty for Structures YapılarınGüvenilirliği için Genel Prensipler.


TAHRİBATSIZ MUAYENE SONUÇLARININDEĞERLENDİRİLME KRİTERLERİ

MAKALE(TEKNİK)

SelahaddinANIK* Murat VURAL-

dünümüzde kalitenin oluşturulmasında, tahrtbatsız muayeneler özel bir öneme sahiptir. Kaynaklı ixığ-lantılarda kalitenin oluşturulması, başlangıç parametrelerinin amaca uygun şekilde teshilini ve işlemin

yapılışı sırasında tahribatsız yöntemlerle kontrolünü gerektirir. Bu kontrolün tüm dünyada ortak kriterleregöre yamlnıası amacıyla, çeşitli kuruluşlar tarafından farklı çalışmalar başlatılmış, ancak ortak bir sistem

henüz kurulamamıştır. Bu çalışmada, sözkonusu kriterlerden TS 7830, TS 10387, ÜIN 8563, EN 25817 ve ISO5817, geçerlilik alanları bakımından birbirlerine göre durumları açıklığa kavuşturulmuş, oluşturulacak kaynak-

lı konsirüksıyonların tahribalsız muayenesinde kullanılacak kalite faktörlerinin alması gereken değerlerin daha kolayve anlaşılır hale getirilmesine çalışılmıştır.

in today's ındustry the Non-destructive testin/; has a special importance in the producing oftjuality. The NOT methods are moslly appliı..' lo thr weld-edjoints. For the produclion ofijuality in the weldedjoints, il is reı/uired to determine the starting paraıneters in accordance wilh the aim and ti, cıın-trol H.th the NDT methotls during the process. TS 7830, DÎN 8563, KN 25817 and ISO 5817 are the nıo.tt applied criteria al this point, and m ila.;study, it is invt'stigated how liıesı- criteria change frımı öne tu another.

E ndüstriyel çalışmalarda tahri-batsız muayene yöntemler i ,özellikle de toplam kal i te kav-

ramının gittikçe yayg ın laş t ığ ı gü-nümüzde, gitgide daha da önemlihale gelmektedir. K a y n a k l ı bağlan-tı lar, tahr ibath muayene yöntemle-rinin yanında, daha ila çok oranda,tahribats ız yöntemler le muayeneedilmektedir . Bu y ö n t e m l e r arası-da, gözle, manyetik toz ve a k i m i . ı r -!<i, penetran sıvı ile, u l t r a s ; . n ı k veradyograf ik yöntemler en y a y g ı n \ een ekonomik y ö n t e m l e r o l a r , ? k M V -r i l m i ş d u r u m d a d ı r l a r .

Bir kaynak b a ğ l a n t ı s ı n ı n t a h r i -rutsız muayenesinde, i l k o! ı rak di-kiş in gözle muayenesi y e r a l ı r . SUışekilde, d i k i ş t e k i yüzeyse l h a t a l a rbüyük ölçüde bel i r lenir . Ancak di-kişin her iki tarafı da görülemiyor-sa, bu takdirde ultrasonık yöntemede başvurulur. Dikiş in içinde bu-lunması olası hatalar ise, pahalı ol-masına rağmen, d i k i ş i n g ü v e n i l i r l i -ğini sağlaması b a k ı m ı n d a n rad-yograf ik yöntemle tesbit e d i l i r .

TS 7830 JLE DiN 8563 KlSİM 3'ÜN

ANLAMI VE KAPSAMİ

TS 7830, DÎN Kısım 3'iin tercü-mesidir. Bu standartlarda, ç e l i k l e -rin eritme kaynaklı alın bağlantıla-rındaki talepler, iç bulgular ve dışbulgular olarak tanımlanmışt ı r . Butalepler, alın dikişleri için dört (AS,BS, CS, DS) değerlendirme grubuhalinde, T-, haç ve b indirme t i p ibirleştirmeler için ise üç ( A K , BK,

CK) değerlendirme grubu halindekademdenJirilmiştir. Parça kalın-l ık bölgeleri, 0,5 mm<t<3,6 mm vet>3,6 mm olarak ikiye ayr ı lmış t ı r .

A l ı n dikişleri için değerlendir-me g r u p l a r ı n ı n bulgular ı Tablo.1 de, köşe dikiş ler i için ise Tablo.2 de ver i lmiş t i r . Her i k i t a b l a d a da,b i r bulguda hangi parça k a l ı n l ı kbölgesine ve hangi değerlendirmegrubuna izin verildiği veya özel ta-lepler in nerede geçerli o lduğu gös-t e r i l m i ş t i r .

Tablo. 1 TS 7830 ve DÎN 8563 Kısım ;<"e göalın dikişleri için bulgular ve değerlendirme c,

TS 10387 ÎLE DiN 8563

KISIM 30'UN

ANLAMI VE KAPSAM?

TS 7830, i le DÎN «563 K;aras ınciaki aynı l ık , TS !ü3->

DÎN 8S63 Kısım 30 aras ındaU d i : . Bu s tandart lar , a l ü m . 1

esaslı m a l z e m e l e r i n eri t m <n a k l i b a ğ l a n t ı l a r ı n ı n neğerkrne k r i t e r l e ; i n i ı ç e r n i e k t e d i ı ,m ı ı : y ı : m esaslı m a l z ı ^ r ı e l e r : :birLşt i r m e l e r i AS, Rv C-S <

re> çeliklerin i-ıitme kaynaklı bıığlantılanruplan

• un ,-i• i l e•jçer-.yun-,i < a y -l i r i l -A l ü -a l ı n1)8

Dış Bul<juii*r:Dikicin taşkınlığı

Kaptık pasosunun taşkınlığ*

Konur kayması

Yanma ve kenar çentiği

Açık uç krateri

Görünür gözenek

Erimiş; kaynak metali sıçramadı

Kaynak ağzının enmerrttşkısmınclu tutuşturma yeri

Kökün çöküklüğü

Kökte nufuziyetsizük

Kökte çentik

İç Bulgular:Gaz kalıntıs-ı

Cüruf kalıntısı

Birleşme hatası

Yetersiz nüfuziyel

Çatlaklar

Uç kraterî-tunkeri

-: Bulguya müsaade edi!rn«z:X: Bulguya müsaade edilirO: Bulcju için özel talep yok.

O, i. iî'lfTÎ

AS tlS

X X

'•-- - x "\X X

- , x -i: _ H

' x -i

X X

x JX X

X X

i

« t -

Oege

C.S

-X

X

X

X

X

x

x

"xX

X

X

X

X

X

.ti

rlenci

DS

X

X

X

X

X

X

oX

o

X

X

X

X

o

X

X

X

X

X

rme C

AS

X

X

_

X

_

-_

X

X

--

t r* 3.

B F,

X

X

X

X

-X

X

X

X

h X

X

X

_

-X

O ımıı

es

X

X

X

X

X

X

X

X j

X

X

X

X

K

X

X

x

X

""

X

L-Sv

»

y

V-î

K

f t

X

X

K

O

X

X

>cX

* I,T. (I. Mükina Fakültesi


Tablo. 2 TS 7830 ve DÎN 8563 Kısım 3'e göre çeliklerin eritme kaynaklı alın bağlantıların-da köşe dikişleri için bulgu ve değerlendirme gruptan

Bulgu

Dış Bulgular:Dikişin taşkınlığı

Bindirme bağlantıda dikiş taşkınlığıDikişin iç bükeyliği

Eşit olmayan dikiş dik kenaruzunlukları

Açık uç krateriGörünür gözenek

Erimiş kaynak metali fışkırması

Görünür cüruf kalıntısı

Kaynak ağzının erimemişkısmında tutuşturma yeriİç Bulgular:Gaz kalıntısıBirleşme Hatası

Cüruf kalıntısı

Çatlaklar

Kökün kapanması

-: Bulguya müsaade edilmezX: Bulguya müsaade edilirO: Bulgu için özel talep yok.

Rorçn Kain

O.6 mnn

AK

X

-

-

X

-

-

-

-

-

-

X

-X-X

DeğeBK

X

X

X

X

X

X

X

X

X

-X

X

X-X

rlond

CK

O

X

X

o

XX

X

oX

o

o

X

XX

0

ılık Böla«*>i

rme> C

AK

X

-

X

-----

-X

-X-X

âlrubu

BK

X

X

X

XX

X

X

X

X

X

X

X-X

CK

X

X

X

XX

X

oX

o

X

X

XX

X

Tablo. 3 TS 10387 ve DÎN 8563 kısım 30'a göre alüminyum esaslı malzemelerin eritmekaynaklı bağlantılarında alın dikişleri için bulgu ve değerlendirme grupları

Bulgu

Dış Bulgular:Dikişin Taşkınlığı

Dikiş taşkınlık açısıKapak pasosu çöküklüğü

Kenar kaymasıYanma ve kenar çentiği

Açık uç krateri

Görünür gözenek

Görünür cüruf kalıntısı

Erimiş kaynak metali sıçraması

Görünür tutuşturma yeriKökün sarkıklığı

Kökün çöküklüğü

Kökte nüfuziyet azlığı

Kök ortasında çentik

Ic Bulgular:Gaz Kalıntısı

Cüruf kalıntısı

Birleşme hatasıYetersiz nüfuziyet

Çatlaklar

C

AS-AI

X

X

-X__

_

-_

-X

---

X

X_

--

>oğerlendi

BS-AI

X

X

X

XX-X

X

X-X

X_

-

X

X_

--

rrr*e Grub

CS-AI

X

X

X

XX

XX

X

X

X

X

XXX

X

X

X

X-

Ll

DS-AI

X

oX

X

X

XX

X

X

0

X

XXX

oX

X

XX

-: Bulguya müsaade edilmezX: Bulguya müsaade edilirO: Bulgu için özel talop yok.

olmak üzere dört, köşe birleştirme-leri AK, BK ve CK olmak üzere üçdeğerlendirme grubuna ayrılmıştır.(Tablo 3 ve 4)

EN 25817 İLE ISO 5817'NİNANLAMI VE KAPSAMI

ISO 5817 uluslararası standardı,

çeliklerin ark kaynaklı bağlantıla-rındaki süreksizliklerin değerlen-dirme grupları için bir talimatlarlistesidir. Bu Standard 1987 yılındaçıkarılmış, 1992 yılında AvrupaTopluluğu ülkelerinde EN 25817numarasıyla, ortak standart olarakkabul edilmiştir.

Bu standartta kaynak dikişleri,

düşük (D), orta (C) ve yüksek (B)olmak üzere üç değerlendirme gru-buna ayrılmıştır. Bu üç değerlen-dirme grubu, kaynaklı imalattageniş bir kullanım sağlayacak şe-kilde kurallaştmlmıştır. Standart-taki değerlendirme grupları, 3mm'den 63 mm'ye kadar parça ka-lınlıklarına uygulanmaktadır. Ay-rıca standartta, süreksizlikler kısave uzun olmak üzere iki ana grubaayrılır. Her 100 mm'lik dikiş bo-yunda, toplam uzunluğu 25mm'den büyük olmayan veya 100mm'den kısa bir kaynak dikişindetoplam dikiş uzunluğunun %25'ikadar olan bir veya birkaç sürek-sizlik KISA süreksizlik olarak,bunun tersi de UZUN süreksizlikolarak adlandırılır.

ÇELİKLERİN ERİTME KAYNAĞIİÇİN TAHRİBATSIZ

MUAYENELERİNDEĞERLENDİRİLME

(TS 7830, DiN 8563 Kısım 3,EN 25817 ve ISO 5817)

KRİTERLERİNİNKARŞILAŞTIRILMASI

Aşağıdaki şekillerde, her birstandarttaki bulgular ile, bu bulgu-ların parça kalınlığına göre değer-lendirme grupları, birbirine göregösterilmiştir. (Şekil l ile 10)

ALÜMİNYUM ESASLIMALZEMELERİN

ERİTME KAYNAĞI İ ÇİNTAHRİBATSIZ

MUAYENELERİNDEĞERLENDİRİLME

KRİTERLERİNİN(TS 10387, DiN 8563 Kısım 30)

KARŞILAŞTIRILMASI

Aşağıdaki şekillerde, her birstandarttaki bulgular ile, bu bulgu-ların parça kalınlığına göre değer-lendirme grupları, birbirine göre


Tablo. 4 Alüminyum esaslı malzemelerin eritme kaynaklı bağlantılarında alınhisleri için bulgu ve değerlendirme gruptan

Kısa dikiş kenan (nominal boyut) z —.CÜ- ~c ° 10 2° 30 10 50 60 mm 70

ı mm

Bulgu

Dış Bulgular:Dikişin taşkınlığı

Yetersiz doldurulmuş dikişEşit olmayan dikiş dik kenarlarıYanma ve kenar çentiğiGörünür gözenek ve yabancı metalGörünür cüruf kalıntısıAçık uç krateriErimik kaynak metali sıçramasıGörünür tutuşturma yeri

iç Bulgular:Gaz kalıntısı

Cüruf kalıntısıBirleşme hatasıKökün kapanmasıÇatlaklar

Değeri

AK-AI

X

X

X

')

--

')-

X

X

-

X

-

endirme

BK-AI

X

X

X

X

X

X

X

')

')X

X

X

X

-

Grubu

CK-AI

X

X

X

X

X

X

X

')O

o

X

X

X

X

-: Bulguya müsaade edilmez O: Bulgu için özel talep yok.X: Bulguya müasade edilir 1): Standarttaki açıklamaya ba-

kınız

t) 15 20 25 30 mm 35Alın dikişinde kalınlık (ölçülen boyut) veyaKöşe dikiş kalınlığı (ölçülen boyut) a —•-

Şekil. 1 Alın ve köşe dikişlerinde uç krater çatlağı

Kışı dikiş kenan (ölçülen boyut) ı

15

•5 °O 2 1 6 B 10 12 11 16 18 £i 22 mmKöşe dikiş kalınlığı (ölçülen boyut)— a

Şekil. 2 Köşe dikişlerinde kökün kapanmaması

v. Köşe kalınlığı (nominal boyut) ıg veya Köşe dikiş genişliği (nominal boyut) b

Şekil. 5 Koş e dikişlerinde içbükey dikiş

Kök genişliği b

Şekil. 6 Alın dikişlerinde kökün sarkıklığı(b2 = b) ve i (33 = h)

5 ° » 20Dikiş genişliği b

50 mm 60

Şekil. 3 Alın dikişlerinde dikiş taşkınlığı(bı=b) ve Dat=h)

Kısa dikiş kenan (nominal boyut) ? —O 10 20 mm

6

O 5 » 15 mm '

Köşe dikiş kalınlığı (nominal boyut) — 3

Şekil. 4 Köşe dikişlerinde dışbükey dikiş (b - a = h)

MÜHENDiS VE MAKlNA-KAYNAK ÖZEL S AYISI-2 37

« o »Parça kalml.ğı '

m y> mm u>

/7. 7 Tek ve çift taraftan kaynak edilen alın dikişle-rinde kenar kayması (e « h)

Şekil. 11 Kaynak metalinde katı kalıntılar

•= ,âP ,3İ3c n X

XX

X

h

X

r \t—

X

••"•-

X

?••

Ir—|

D

C

B

/• •

\

\.

\ \-

^

XX

^

_x>/

c

B

Donı cidar kalınlığı

D Tl 70 30Plfç» Ulıfllığı •* •-

Şekil. 8 Tek taraftan kaynak edilen çevresel borudikişlerinde kenar kayması (e = h)

23

O 5 V) 15 20 m* 25

Parça kalınlığı ' —

Şekil. 12 Kaynak metalinde tungsten kalıntısı

Şekil. 9 Alın dikişlerinde kapak pasosunun çöküklü-ğü (£!;> = h)

Kısa dikiş kenarlı (ölçülen boyıılj—•- z.O 10 20 30 ' 1,0 50 mm

Şekil. 13 Kaynak metalinde birleşme hatası

Kfise tiikij kalınlığı (iılçiilcn boyııl) ' ~ '<

Şskil. 10 /'<o;;a dikişlt)/ınno aşıt u/ın;.>.ynn dikiş ,'<M',;ı;:a

Kısa dıkjş kenan (ölçülen boyut) ' 7 —O 10 20

5

10 y 20 »mKöşe diki5 kalınlığı (ölçülen boyut)— a

Şekil. 14 /Co;,ö dikişlerinde kökün knpanrnumnsı

38 MÜHENDiS VE MAKINA-KAYNAKÖZEL SAYISI - £

4

3

( '5" ı

3!° X

X

1

XX

X--L

/

~fö,

X

P

x

ı

D

C

R

$ş\̂ ..:\

5 »n™

gösterilmiştir.11 ile 21)

SONUÇ

(Şekil

//. 15 Alın dikişlerinde dikiş taşkınlığı

Kjsa dikiş kenan (nominal boyut) TO 'O 20 mm 30

Şekil. 19 Tek taranan kaynak edilen çevresel borukaynaklarında kenar kayması

Köşe dîkj$ kalınlığı (nominal boyut) ı—

Şek/7. 16 Köşe dikişlerinde dikiş taşkınlığı (dışbükeydikiş)

Km dtkiî kenan (nominal boyul) r ^O 5 10 mm 15

Parça kalınlığı l

Şekil. 20 Alın dikişlerinde kapak pasosunun çö-küklüğü (32 h)

KJSJ dibj kenan (ölçülen boyut) /0 10 K 30 10 5,1

KSSe dikiş kalınlığı (nc-ni--,l boyut) a —

Şekil. 17 Köşe dikişlerinde dikişin iç bükeylığı

Şekil. 18 Tek va çift taraftan kaynak edilen alın di-kişlerinde kenar kayması

Kaynak dikişleri-nin değerlendirilme-sinde, mevcut stan-dartlar arasındakifarklılıktan dolayı,oluşturulan kaynaklıkonstrüksiyonun ima-latçısı ile kullanıcısıarasında bir anlaşmaaranması gerekmekte-dir. Bazen bir kons-trüksiyon, üretildiğive kullanıldığı yerlerbakımından fark l ıstandartlara güre de-ğerlendirilebilmektı:ve bu da uygulamadasorunlar çıkarabil-mektedir.

ISO 5817 j EN25817)'nin Türkiye'deTürk Standardı olarakkabul edilmesi, A v r u -pa Topluluğu üyesiherhangi bir ülke ileortaklaşa gerçekleşti-rilecek kaynaklı kons-trüksiyonların değer-lendirilmesinde bir-çok avantajlar sağlaya-caktır.

KAYNAKÇA

1. Gramer, E., "SicherungDer Güte Von Schweissar-beiten" DÎN 8563 Tcil 3und 30, Festlegen, McsscnUnd Ausvverten, Beııth-Commentare, DVS, Verlag, Düsseldorf, 1989.

2. Anık, S., Vural, M., "Kaynaklı Bağlantılardaki Hatalar ve Kaliteye Etkis i " ,Üretimde Kalite, S. 10-25 Temmuz 1994.3. Anık, S., Vural, M., "Kaynak Dikişlcrindcki Hatalar, Nedenleri ve Değer-lendirilmeleri", Seminer Notları, Böhler A.Ş. 11-13 Ocak 1994.4. TS 7830, TS 10387, ISO 5817, EN 25817 Standartları.

BAZI STANDARTLAR

TS 7830: Kaynak işlemlerinde Kalite Güvencesi-Ergitme Kaynağı ile Birleşti-rilmiş Çeliklerde Özellikler ve Sınıflandırma.TS 10387: Kaynak işlemlerinde Kalite Güvencesi-Ergitme Kaynağı ile Birleşti-rilmiş Alüminyum Alüminyum Alaşımları için Özellikler ve Sınıflandırma.ISO 5817: Arc Welded Joints in Steel Guidence on Quality Levels for Inperfec-tions.EN 25817: Arc Welded Joints in Steel Guidence on Quality Levels for Inper-fections.

Köşe diki} kalınlığı (ölçülen boyul)— 3

Şekil. 21 Köşe dikişlerinde eşit olmayan dıktş ke-narları

MÜHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKÛZEL SAYISI 2 39

OTOMATİK KESİM TEKNOLOJİSİ

MAKALECüneyt OKÇU*

1970'lerden beri kaynak /kesme alanında yaygın olarak kullanılan otomatik kesim teknolojisinin önemip;seri üretimin gelişmesi, üretimin artması ve kaliteye olan sürekli ihtiyaç ile daha da iyi anlaşılmıştır. Bu

makalenin amacı, okuyucuları, özellikleri, avantajları ve dezavantajları açısından metal kesim yöntemlerihakkında bilgilendirmektir.

Importance ofautomatic cutting technology thathasbeen usedv/idely in the area welding/cutting since 1970's inTurkey has been understood completely by the improvement of the mas production, the increase in production and the

continuous need in guality. The aim ofthis artiçle is to inform readers about metal cutting processes in the way oftheir characteristics, advantagesand disaduantages.

GiRiŞ

Türkiye'de Gelişen OtomatikKesim Teknolojisi

D ünyada önemi yıllar önceanlaşılmış olan otomatikkesim teknolojisi Türkiye'de

gelişmesine devam etmektedir.1970'li yıllardan başlayarak optikkesim tezgahlarına yönelen sana-yimiz, son yıllarda NümerikKontrollü Kesim tezgahlara geç-meye başlamıştır. Kesimde kaliteve hız artık önem kazanmayabaşlamış, imalatçılar kendi uygu-lamaları için en uygun yöntemarayışı içine girmişlerdir.

Otomatik kesim deyince 3çeşit tezgah akla gelmektedir. Pa-ralel kesim, optik kesim ve nü-merik kesim tezgahları. Paralelkesim tezgahları en ufak kesimarabalarından başlayarak X ve Yyönünde hareket edebilen portalkesim makinalarını kapsar. Optikkontrollü kesim tezgahları, bellibir şekli 1:1- 1:5- 1:10 ebatlarda

gahların dezavantajları kesim yö-nünü bir ışığın takip etmesi do-layısı ile yüksek hızlara çıkma-ması ve "üksek hassasiyetinsağlanamam asıdır. Çizim sırasın-da oluşan her hatanın kesimdede oluşması diğer bir dezavantaj-dır. Boyutları büyük parçalarınkesilmesi ise çok büyük şablonla-rın çizilmesini ve takip masası-nın üstüne çok hassas olarak yer-leştirilmesini gerektirmektedir.

Diğer bir dezavantaj ise opera-törün kesimi dikkatli takibiningerekmesidir. 1:10 tezgahlar isetamamen üretimden kalkmıştır.Bunlardaki en büyük dezavantajçizim sırasında yapılan l mm'likhatanın kesimde 10 misli büyü-tüldüğünden, 10 mm Alarak ken-dini göstermesidir. Bilhassa tersa-nelerde kullanılmış olan buyöntem artık güvenilmezliği dola-yısı ile hem üreticiler hem dekullanıcılar tarafından terk edil-miştir.

Günümüz teknolojisinde hızlı,kaliteli, hassas kesim NümerikKontrollü Kesim Tezgahlan ile

metrede 0.2 mm'ye tekrarlamada0.3 mm'ye kadar düşmüştür.Hassasiyet dışında bir çok konu-da da Nümerik Kontrollü KesimTezgahları kolaylıklar sağlamış-lardır. Bunların en önemlisi oto-matik yerleştirme (Nesting) yapı-labilmesidir. Bu yöntemlekesilecek tüm parçalar bilgisaya-ra verilir ve bu parçaların kesile-ceği saç ebadı belirtilir. En azfire göz önüne alınarak makinabu şekilleri kendi kendine yerleş-tirir. Yerleştirme sonrasındakesim sıralamasının belirlenme-sinde ise en az deformasyon (ısıgirdisini) göz önüne alır. Bunundışında kesimde üretim planla-masının bilgisayar ile yapılması-na imkan sağlar. Bu durumda sa-dece bilgisayara kesim içingelmiş saç levhanın ebadı cinsive kalınlığı verilir. Makina hangiparçaların kesileceğine, nasıl yer-leştirileceğine hangi sıralama ilekesileceğine kendisi karar verir.Bu tezgahlarda kesilecek parçalararasında gidiş hızı 12 m/dakikadır.

METAL KESÎM YÖNTEMLERİ

Oksijen + Asetilenkesimi

Plazma kesimi Lazer l - •kesimi

Havalı Gazlı • L -leksuSu enjeksiyonu

küçültülmüş şekli şablondan yapılabilmektedir. Bu tür tezgah-siyah ve beyazı ayırdedebilen bir larda bilgi bir bilgisayar aracılığıışık ile takibini yaparak kesimini ile verilmekte ve teyp şeridi, dis-sağlayan tezgahlardır. ket veya kart gibi bilgi taşıyıcılar

Günümüzde 1:1 tezgahlar ile tezgaha yüklenmektedir. Böy-

OKSİJEN + ASETİLEN KESMEYÖNTEMİ

Kesim tezgahlarında en yay-halen kullanılmaktadır. Bu tez- lelikle hassasiyet tek yönde 10 gın olarak kullanılan yöntemdir.

" Yük. Makina ve Metalürji Müh., KKM, Karadeniz Kaynak Merkezi A.Ş.

MÜHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ÖZEL S A YISI - 2 40

Tablo 1

PARÇAKALINLIĞI

(mm)

358

10

10152025

25303540

405060

6080

100

KESMENOZULU

3-10

10-25

25-40

40-60

60-100

ISITMANOZULU

2-100

ASETİLENBASINÇ

(bar)

minim0,5

ISITMAOKSİJENBASINCI

(bar)

2,02,02,02,0

2,52,52,52,5

2,52,52,52,5

2,52,62,5

3,03,03,0

KESMEOKSİJENBASINCI

(bar)

2,02,02,53,0

4,04,34,55,0

4,04,34,55,0

4,04,55,0

5,05,56,0

KESMEHIZI

(mm/min)

730690640600

620520450410

410380360340

340320310

320280250

NOZULUNPARÇADANMESAFESİ

(mm)

5S55

SS55

5555

555

666

KESMEGENİŞLİĞİ

(mm)

1,51,51,51,5

1.81,81,81,8

2,02,02,02,0

2,22,22,2

3,53,54,0

ASETİLENSARFİYATI

(m3 /h)

0,300,300,300,30

0,350,350,350,35

0,350,350,350,35

0,350,350,35

0,410,410,41

ISITMAOKSİJEN

SARFİYATI(m3/ h)

0,390,390,390,39

0.460.460.460.46

0.460.460.460.46

0.460.460.46

0,530,530,53

KESMEOKSİJEN

SARFİYATI(m3/ H)

1,31,31,51,7

2,32,52,62,8

2,32,52,62,8

4,14,65,1

8,18,89,5

TOPLAMOKSİJEN

SARFİYATI(m3 / h)

1,691,691,892,09

2,762,963,063,26

2,76.2,963,063,26

4,565,065,56

8,639,33

10,03

Alaşımsız, az karbonlu genelamaçlı çeliklerin kesim işlerindekullanılır. Genel makina imalat-çıları, tersaneler, çelik konstrük-siyoncular, kazan imalatçıları buyöntemi yaygın olarak kullanır.Bu yöntem paslanmaz çelik,bakır, alüminyum gibi demir dışımalzemelerin kesiminde kullanıl-

Tablo 2

maz. İnce saçların kesiminde (6mm'ye kadar| ise kesim yüzeyleriiyi değildir ve kesme kayıplarıçoktur. Ayrıca parçalarda defor-masyon oluşmaktadır. Aşağıda buyönteme ait değişik kalınlıklardagaz basınçlarını, gaz sarfiyatı vekesim hızlarını gösteren bir tablotetkiklerinize sunulmuştur.

PLAZMA KESME YÖNTEMİ

Havalı Plazma Kesme Yöntemi:Kesim tezgahlarında Havalı

Plazma Kesim Teknolojisi genel-de az karbonlu genel amaçlı şe-kilde malzemelerde kullanılır. 12m m'ye kadar olan kalınlıklardaOksi-Asetilen kesimine göre daha

MALZEME

AlaşımsızÇelik

Alüminyum

PaslanmazÇelik

KALINLIK /MM

0. 4O.61.5

612192532

0.81.5

6121925

0. 40.61.5

6121925

AKIM/ AMPER

4O4O4080

10O10O100100

40408O

1OO100100

4O408O8O

100100100

HAREKET HIZI / MM-MİN

86OO72OO38OO240O1OOO

50O25O125

61 OO380O150O

76O250125

74OO61 OO33OO2OOO

76038O25O


Tablo 3

KALINLIKMM

KESME HIZI/MM-OAK.NOZUL ÇAPI/MM

12O 2OO 25O

GAZ DEBİSİ

Ar H23.O

N24.O

NOZUL YÜKSEKLİĞİMM

VOLTAJV

ELEKTRODAÇISI

AIMg3 malzeme Üzerindeki kesme değerleri

26

1O2O3O4O6O9O

28OO160014OO

9008OO

5OO2901OO

1515152O25252525

1515151217171718 6

56687aaa

10210311312O12112914O188

45-45-45"6O'60'60'6O-60'

1.4541 (CrNİ) malzeme üzerindeki kesme değerleri

26

1O203O4O6O9O

23OO12OO

85O 68O520

32O15O

5O

1O152O253O25253O

3O>5182

152O

14

15

a

15

4668891O12

9399

114118126133148200

45-

45-45'6<T60'60'6O°6O-

hızlı malzemeye verilen ısı dahaaz, kesim yüzeyleri daha temizolduğundan bu yöntem tercihedilir. Bu yöntemde parametremükemmel ayarlanabildiğinden(parça ile olan mesafe, kesmehızı vs.) manuel kesime göre çokavantajlıdır. Kesme memesi,nozul, elektrod gibi aşınan parça-ların ömürleri nümerik kontrollükesim tezgahlarında çok uzun-dur. Bu yöntemle demir dışımalzemelerin kesilmesi de müm-kündür. Yukarıdaki tabloda 100amperlik kesim tezgahlarınauyumlu bir havalı plazma kesmemakinasınm değişik kalınlıklardakesme hızları, kesme akımlarıgösterilmiştir.

Gazlı Plazma Kesim Yöntemi:Genellikle demir dışı metalle-

rin kesiminde kullanılır. En genişuygulama alanı alüminyum vepaslanmaz çelik malzemelerin ke-simidir. Kesim tezgahlarında kul-lanılan plazma kesme makinalarıbu tezgahlara uyumlu olmalı veçalışma rejimleri %100 olmalıdır.Genellikle kesme gazı olarakArgon, Hidrojen ve Azot kullanı-lır.

Yukarıda değişik kalınlıklariçin kesim hızlarını, gaz akışlarınıgösteren tablo tetkiklerinize su-nulmuştur.

Su Enjeksiyonlu Plazma KesimYöntemi:

Yüksek amperde suyun altında

Tablo 4: Su altı plazma kesme hızlan

Türkiye'de uygulanmaya başlananbu yöntemin hızla yayılacağı şim-diden görülmektedir.

15202540

50

4.76

5.6

10101013

13

160165165180

205

500500600600

750

260018001500

650

750

Kesme gazı, oksijen, kesme torcu HT400 ile yapı çeliklerin kesimi

468

102025

2.5

444567

125125130130140145

260260260260260260

540046004000320017001200

kaliteli, hızlı ve ekonomik olaraksiyah saçların, zırh çeliklerininalaşımlı çeliklerin kesiminde kul-lanılır. Kullanılan güç kaynaklarıçoğu zaman 600 amper olup, oksi-asetilen kesime göre 10-15 mmsaçlarda 4-5 misli hızlıdır. Bu yön-temin avantajlı olduğu kalınlıklargenelde 6-25 mm arasındadır. Uy-gulama Avrupa ve Amerikada kitersanelerde, zırhlı araç ve iş ma-kinaları imalatında devrim yarat-mıştır, îlk yatırımın yüksek olma-sına rağmen gerek hızın gereksekalitenin yüksek oluşu, gereksekullanımının ekonomik oluşukesim metrajının çok olduğu yer-lerde maliyetleri düşürür. Bugün

Yukarıdaki tabloda yöntemindeğişik kalmlıklardaki hızı görüle-bilir.

LAZER KESİM YÖNTEMİ

Lazer kesme yönteminin anaavantajı, yüksek hızlarda çok has-sas toleranslarla çalışabilmesidir.Bütün kesim yöntemleri içindelazer kesim yönteminde iş parça-sına en az ısı veren yöntemdir.Kesim çok az kayıpla meydanagelen, tamamen paralel kesim yü-zeylerine sahip olarak oluşur.Lazer kesim yöntemi metaller dı-şında tahta, plastik, kauçuk vecam gibi malzemelerin kesimindede kullanılmaktadır.

MÜHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKÖZEL SAYISI-2 42

IHD

lSVEMAK

lNA

S

ı>s

prîl[Ü

S2

d

NJ

«.r j

ÖRTÜLÜ ELEKTROD KAYNAĞINDA KARŞILAŞILAN SORUNLARCÜRUF KALINTISI

SEBEPLER

' kaynak paso şekli; kökle düşük ısı Elektrod çapı çok büyük; köke| girdisi ; ulaşılamıyor

T TUuşuk. ; i i rnnıf V kaynak arzının pasoların karşılaştığı

! Bıçaklık : i l dibine yerleşmiş ~ yerde cüruf

1 * ' ! Karıştırma J ™kf* ] ^^1 Yüksek ! * f [Sıcaklık | ^^1 Viskozite ; ' | ' j ,^~' i ' • • • ^^^

İ ' * * *̂ ^ Oksijen veyaPanolar ' : Cürufun banyoya geri Bağlantı hattı veya azot+man°anez veya

Cüruf yüzeye arası i zorlanması veya kökte cüruf silikon ve alüminyum

"~"~~" "~- -— -̂ ^̂ -̂ t ^^ ^——^

Cüruf Kalıntısı j

- -^ ~ * ı ı i^:^ --__— --• " -.---""" X ! • "̂ ^_ ~~~— __^

Doğru enerji Pasolar arası cüruf , / ', Doğru elekiruti çapı ı ; Bağlantı hattı cüruflarının ı Yüksek miktardagirdisi ' temizliği /' seçimi j ; temizlenmesi ! oksijen, azot,

— — — •" " " " " " "" ," J ' manganez, silikon ve

j daha yavaş olması | şeklinin geliş l ir i lnıesi i şeklinin geliştirilmesi

ÇÖZÜMLER

>0»r l* ?M <S £DhHC5

^H^C

SEMİNER-KURS-SEMPOZYUM

HABERLERİ

C YURT Dışı¥

G International Marine Corrosion ForumDüzenleyen: TWI 24-25 Nisan 1995/MALTA

D 48. IIW Yıllık Asamblesi,-

D International Povver Beam Technology ConferenceDüzenleyen: TWI

16-17 Haziran 1995/Stockholm-İSVEÇ

25-27 Haziran 1995Cambrigde-İNGİLTERE

CJ International VVelding and Fabricating, Exposition and Annual ConventionDüzenleyen: AWS -02-06 Nisan 1995 /Cleveland Ohio-ABD

C YURT İçi

O 1995 itibariyle Avrupa Birliği (AB) ithalat Eğitimi, Gelişmeleri "CE Damgası"Düzenleyen : T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı RWTÜW

O Alüminyum ve Alaşımlarının Kaynağı

O Kaynak Dikişlerinin Teknik Resimler ile Sembolik Gösterimi-

a MIG-MAG Kaynağı :

D Tungsten Asal Göz KaynağıDüzenleyen : Makina Mühendisleri Odası

a Radyografi - Seviye l*

D Ultrasonik - Seviye I*-

Yüzey Metodları - Seviye I*-

a Girdap Akımları - Seviye l**Düzenleyen : TAEK Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi

ö 4. Avrupa Kaynak Mühendisliği Eğitimi -1. KısımDüzenleyen : ODTU-KTM, Makina Mühendisleri Odası

D 4. Avrupa Kaynak Mühendisliği Eğitimi - II. KısımDüzenleyen : ODTÜ-KTM, Makina Mühendisleri Odası

D 4. Avrupa Kaynak Mühendisliği Eğitimi - III. Kısım •Düzenleyen : ODTU-KTM, Makina Mühendisleri Odası

9 Ocak 1995 / Odakule-İSTANBUL

9 Ocak 1995/Genel Merkez-ANKARA

16 Ocak 1995 / Genel Merkez-ANKARA



— 24 Nisan-05 Mayıs 1995 / İSTANBUL

05-16 Haziran 1995 / İSTANBUL

;— 11 -22 Eylül 1995 / İSTANBUL

• 09-20 Ekim 1995 / İSTANBUL

22 Mayıs-9 Haziran 1995/ODTÜ-ANKARA

-12-30 Haziran 1995/ODTÜ-ANKARA

-2 Ekim-8 Aralık 1995/ODTÜ-ANKARA

44 MÜHENDiS VEMAKlNA - KAYNAKÖZEL SAYISI -2

SEMlNER-KURS-SEMPOZYUM

HABERLERİ

1995 YILI TAHRİBATSIZ MUAYENE KURS VE VASIFLANDIRMASINAV PROGRAMI

(Metalürji Mühendisleri Odası)Tel : O - 312 - 425 41 60

UT1 Ultrasonik Muayene Kursu Seviye 1

UT1.0 Ultrasonik Muayene Pratik Kursu Seviye 1 •

O.UT1 Ultrasonik Muayene Vasıflandırma Sınavı -

23.01 -10,02.1995

06.02-10.02.1995

13.02.1995

PT1 Sıvı Penetrant Kursu Seviye 1

O.PT1 Sıvı Penetrant Vasıflandırma Sınavı

MT1 Magnetik Parçacık Muayene Kursu Seviye 1

QMT1 Magnetik Parçacık Muayene Vasıflandırma Sınavı

13.03- 14.03.1995

20.03.1995

15.03-17.03.1995

21.03.1995

ZRT1 Endüstriyel Radyografi Mühendislik Kursu Seviye 3-

UT2.1 Ultrasonik Muayene Kursu Seviye 2

UT2.0 Ultrasonik Muayene Pratik Kursu Seviye 2

OUT2.1 Ultrasonik Muayene Vasıflandırma Sınavı-

-02-13.10.1995

06.11 - 17.11.1995

20.11 - 17.11.1995

24.11.1995

RT 1 Endüstriyel Radyografi Kursu Seviye 1

RT 1.0 Endüstriyel Radyografi Pratik Kursu Seviye 1 -

QRT ! Endüstriyel Radyografi Vasıflandırma Sınavı-

QZ-RT Endüstriyel Radyografi Vasıflandırma Sınavı-

22.05-27.05.1995

29.05-31.05.1995

02.06.1995

28.11.1995

PT1 Sıvı Penetrant Kursu Seviye 1

QPT1 Sıvı Penetrant Vasıflandırma Sınavı

MT1 Magnetik Parçacık Kursu Seviye 1

QM1 Magnetik Parçacık Vasıflandırma Sınavı •

11.12-15.12.1995

18.12.1995

13.12-15.12.1995

19.12.1995

UT : Ultrasonik Muayene,

RT : Radyografik Muayene,Q : Vasıflandırma Sınavı

PT : Sıvı Penetrant Muayenesi

MT : Magnetik Parçacık Muayenesi

• Kurslar, yeterli katılımcı sağlanmadığında ertelenebilir.• Yeterli talep olduğunda, yeni kurslar açılabilir.

' istenildiğinde tüm kurslar ve sınavlar ingilizce verilebilir.

MÜHENDiS VE M AKI N A - KA YNAK ÖZEL SA YISI - 2

ÇALIŞMA ı

GÜVENLİĞİ

KAYNAKLI İMALAT ALANINDA AMERİKA'DAKİ İŞGÜVENLİĞİ VE İŞÇİ SAĞLIĞI İSTATİSTİKLERİ

Çeviren : Ruhi ÖKTEM* - Melih ŞAHİN**

B u kısa raporun amacı oku-yucuyu, kaynaklı imalat ala-nında iş güvenliği ve işçi

sağlığı problemleri hakkında bilgisahibi yapmaktır. Rapor aynı za-manda daha önce yapılan benzernitelikteki çalışmalarda değinil-meyen mesleki tehlikelerin öne-minide ele alarak konuyu bu açı-dan da ele almaktadır.

1970 yılında iş istatistikleribürosu, iş sağlığı ve iş güvenliğikonusundaki istatistiki bilgileriderleme ile görevlendirildi. Derle-nen pekçok istatistik, değişik en-düstri dallarının birbirlerine göredurumunu ortaya koyarak bilgivermekteydi. Yazımızda, IIB tara-fından ticari ve emek yoğun (za-naat) bazlarında ele alınarak yapı-lan iki çalışmayı değerlendirece-ğiz.

Birinci ve IIB çalışması1978'de Kaynak ve Kesme imalatAlanlarında Yaralanma ile So-nuçlanan Kazalar in araştırılma-sına yönelikti. Bu araştırmanınamacı yaralanma ile sonuçlanankazaların; kazaya maruz kalan iş-çilerin kaza sonrası kaza ile ilgilisöylediklerini temel alarak karak-teristik bir profilini çıkartmaktı.Hazırlanan anketler 18 eyaletdekaza geçiren 3888 işçiye gönderil-di. Çalışma Temmuz 1978 denKasım 1978 e kadar sürdü ve 1364cevap alındı. Yapılan çalışmanınkısmi bir özeti tabloda derlen-miştir (Tablo 1)

Toblo l en çok olan kazalarınyanık ve göz yaralanmaları oldu-ğunu çarpıcı bir şekilde ortayakoyarken, güvensiz çalışma or-tamlarının varlığının, %43 oranlakazaya sebep olması, kazaya uğ-rayanların %41'inin tedbir ve/veyapratik hiç iş güvenliği eğitimi al-

Tablo 1 Kaynak ve Kesme imalat Alanlarında Yaralanma ile SonuçlananKazalarla ilgili Yapılan Anket Çalışması özeti

Çalışma Ortamına Göre toplam

İmalat (Atelye)

Görev Tanımına Göre

İs (Operasyon) Tanımına Göre

F)i?er

Kullanılan Ekipmana Göre

Kullanılan Ekipmanın Durumuna Göre

Çalışma Ortamına Göre

H 1 d t •>•-!""

Kazanın Oluş Nedeni

Sıcak metal kıvılcım veya alevin kişiselkoruyucu ekipman ve elbisenin altına girerek

Kullanılan Ekipmanın Sahibine Göre

Alınan iş Güvenliği Eğitimine Göre

raporlarınoranı

%56%18

%55%11

%8

%.*\fl

°/n 1 fÇ

%14%ın

%66%5

%19%-1

%19

0/ıQO

%<13%1'1

%70 / 7

%7

%3%67

(%3°)!%37İ

%11%11

%9%3

°'o3<t%58

%36%37%11

Not : IIB tarafından araştırma amaçlı 1992 yılında derlenmiştir

* Kimya Müh. (İş Güvenliği Uzmanı), ** Makina / Kaynak Müh, FMC-NUROL Sav. San. A.Ş.


ÇALIŞMAı

GÜVENLİĞİ

mamış olmaları, yapılan anket çalışmasının diğerilgi çekici noktaları olarak dikkat çekmekte.

Yukarıda açıklanan istatistiksel çalışma, kay-nak ve kesme imalat alanlarında yaralanma ilesonuçlanan kazalara odaklaşmışken, IIB si ikincibir çalışmayı, Kaza istatistikleri Veri Bankası(KlVB) adı altında yürürlüğe koyarak konu ileilgili istatistiksel bilginin toplanmasını sağlamış-tır, îş kazaları ve yaralanmalar ilgili olduklarısektör (kaynaklı imalat, kesme vb.) bazında kod-lanmış ve toplanan bilgi ile kaza/yaralanmalarındaha nedenselli bir yaklaşımla incelenmeleri ger-çekleştirilebilmiştir. 1985 ile 1988 yılları arasındaKlVB veri toplamış, çalışma süreklilik arzetme-miştir. 1992 yılında derlenen bu istatistiklerde,özel sektör de çalışan kaynakçılar için sakatlıklasonuçlanan iş kazalarını türlerine göre dağılımıizlenebilmektedir.

Dört yıl içerisinde KlVB çalışmasına katılaneyaletlerde işçilerce bildirimde bulunan 4.045.783belgenin 57.521'i , başka bir deyişle %1.42'sikaynak, kesme ile ilgilidir. Yapılan çalışmanınkısmi bir özeti Tablo 2'de derlenmiştir.

Tablo 2 den de görüldüğü gibi, kaynak/kesmeçalışma alanları ile ilgili yapılan bildirimler diğer

oluşan aynı tür kazalara göre yüzdesini vermek-tedir.

Toplam yanık bildirimlerinin •Toplam gözün kaynak almasıbildirimlerinin

%3.26

Toplam çizik / tahriş bildirimlerinin -Toplam işitme kaybı bildirimlerinin—Toplam üst solunum yolları şikayetbildiri m lerinin

- %34%5.37

— %4

%4.54Toplam öksürük ve gripal enfeksiyon şikayetbildirimlerinin %2.14

Çalışanlardan elde edilen ve yukarıda özetle-nen KİVB bilgileri içinden iki tanesi özelliklekaynak/kesme ile ilgili kazalar açısından ince-lenmesi; nedenselci bir yaklaşımla çözümler üre-tilmesi gerekliliği göz önüne alındığında önemli-dir. Örneğin işitme kaybı ile ilgili bildirimlerözellikle ilgi çekicidir, ilk değerlendirmede, kay-nakçıların maruz kaldığı gürültünün diğer çalışmaalanlarında çalışanlara göre daha fazla olmasınarağmen bildirimde bulunan kaynakçıların %4'üişitme kaybından söz etmiştir. Bu ve buna bener

Tablo 2 Kaza istatistikleri Veri Bankası'ndan Elde Edilen Kaynak/Kesme ile ilgili sonu.ÇlaF su ana ,kadar Sürül-Kazalar/n Karakteristik Özellikleri

Kaza ya dahastalık türü

BurkulmalarKesmeler (yırtılma vb.)KırıkEzik, çürükÇizik, tahrişGözün kaynak almasıYanıkFıtıkEklem yeri rahatsızlıklarıDiğer

Toplam

Kaynak/Kesme ileilgili bildirimde

bulunan (%)

%33.4%11.3%10.5%9.3%8.1%5.1%4.9%2.0% 1 .5%13.9

%100.0

Diğer çalışma alanlarıile ilgili bildirimde

bulunulan (%)

%42.6%12.5%9.9%9.5%2.6%0.2%2. 1%1.6% 1 . 1%17.9

%100.0

Not : IIB tarafından araştırma amaçlı 1992 yılında derlenmiştir

çalışma alanları için yapılan bildirimlerden fark-lılık göstermekedir. Çizik/tahriş, gözün kaynak

•alması ve yanık farklılığm gözlendiği kaza türleriolarak dikkat çekmektedir.

KÎVB bilgilerinin daha ayrıntılı bir şekildekaynak/kesme çalışma alanları (toplam bildirim-lerin %1.42'si idi) dikkate alınarak yapılan başkabir çalışma aşağıdaki sonuçları ortaya koymuştur.Bu çalışma söz konusu çalışına alanlarında mey-dana gelen kazaların diğer çalışma alanlarında

tünün kaynakçılar üzerinde-ki olumsuz etkisini araştıranbir çalışmanın yapılmasınaneden olmuştur. Ancak is-tatistikler bunun yapılmasıgerekliliğini ifade etmekte-dir. GMAK (gaz metal arkkaynağı) MIG (Metal-asal-gaz) kaynağı yüksek şiddette(120 desibele kadar) gürültüpikleri oluşturmaktadır. Çokkısa zaman aralığında mey-dana gelen bu pikler kay-nakçı tarafından algılana-maz. Deneyimler bu tür gü-rültü kaynaklarının işitmekaybına neden olabildiğinigöstermektedir. Uygulamadaolan gürültü ölçüm yöntem-leri (AWS Amerikan Kaynak

Cemiyeti talimnamelerine göre uygulanan) bah-sedilen türde gürültüleri tespit edememektedir.

Sonuç olarak : Kaynak/kesme alanında mey-dana gelen işitme kaybına yol açabilen gürültü-nün bir tartışma konusu olması gerekmektedir.IIB tarafından toplanan istatistiksel bilgilerin,daha önce üzerinde durulmayan mesleğe özeltehlikelerin araştırılması için nasıl bir baz teşkiledebileceği ortadadır.

MÜHENDiS VE M AKI NA-KAY N AK ÖZEL SAYISI - 2 47

ELEKTRİK ARK KAYNAĞI DİKİŞLERİNDEKİKİMYASAL KOMPOZİSYON DEĞİŞİMLERİ

MAKALE<MCELEME-ARAŞT1)RMA) Çeviren: CanerBATIGÜN

Elektrik ark kaynağı uygulamalarında kaynak dikişi boyunca kimyasal kompozisyonda değişimler görüle-bilmektedir. Deneylerden elde edilen sonuçlardan kaynak sırasında elektrodun ısınmasının damlacıkların

boyutlarının değişmesine sebep olduğu bulunmuştur. Bu değişimlerin meydana gelmesi damlacık boyuttan vedağılımıyla ilgilidir.

The use ofshielded metal arc (SMA) welding can result in chemical composition variations along the weld length. The results indicated that electrodepreheating caused a change in the size of the droplets tamsferred during \velding. The droplet size and distribution was determined and related to thecomposition variation andposition along the wetd.

sıvı metal ve cüruf parçacıkları arkiçerisinden u,; rak çoğunlukla kay-nak bölgesi r."; arısına fırlarlar [l ve21.

Elektrik ark kaynağındakimetal transfer şeklinden birçokfaktör sorumludur. Bunların başlı-caları akım, gerilim, elektrod çapı,çekirdek malzemesinin erime sı-caklığı, örtü kalınlığı ve elektro-dun sıcaklığıdır [3].

Ancak, elektrod sıcaklığınınmetal transferi ve kaynak metaliözelliklerine etkisi üzerinde sadecebirkaç çalışma [3-6] bilgi sağlamak-tadır.

Kaynak işlemi sırasında bir kay-nak akımı (I) elektrod pensesindenelektroda geçer ve elektrod boyun-ca ilerleyerek ark huzmesine akta-rılır. Elektrodun elektriksel direncinedeniyle elektröddâ ' bir ısınmameydana gelir. Elektrodun ısınma-sına sebep olan bu olay akımın ka-resi (P) ve Elektriksel direncin (R)çarpımından elde edilen Joule ısın-

GİRİŞ

E lektrik ark kaynağı çeliklerinbirleştirilmesinde en yaygınolarak kullanılan yöntemler-

den birisidir. Ucuz ve basit olması-nın yanısıra uygulamalarınınbüyük, çoğualuğunda..sadece.jninİTmum düzeyde yetenek gerektirir.

Elektrik ark kaynağı elektrodla-rı metal bir çekirdek çubuk vebunun etrafına kaplanmış toz ha-lindeki mineraller, örneğin : florid-ler, karbonatlar, oksitler, organikmalzemeler ve alaşım ilavelerin-den meydana gelmiştir. Bu malze-meleri elektrod çekirdeği üzerineekstrüzyonla kaplayabilmek içinsilikat bir bağlayıcı kullanılmakta-dır. Daha sonra uygulanan fırınla-ma işlemi ile elektrod örtüsündekisu buharlaşarak metal çekirdeğinçevresinde sert bir kabuk oluşması-nı sağlar.

Kaynaklama işlemi sırasındaark tarafından üretilen ısı yardı-mıyla hem ana malzeme hem deelektrod erir. Elektrik ark kayna-ğında sıvı metalin elektrod ucun-dan kaynak banyosuna geçiş şekliçıkan duman ve mevcut bulunancüruf nedeniyle özel deneysel tek-nikler olmadan tesbit edilememek-"tedir[l|.

Bununla beraber elektrik arkkaynağında damlalar halinde birmetal transferi olduğu gösterilmiş-tir, elektrod çapı kadar veya dahairi bir damla halindeki sıvı metalelektrod ucunda toplanır, ayrılır vesıvı kaynak banyosu içerisinedüşer. Bu arada sprey halindeküçük damlacıklardan oluşmuş

* Kaynak Mühendisi ve Metalürji Yüksek Mühendisi, ODTÜ Kaynak Teknolojisi Eğitim ve Araştırma Merkezi, Çeviri,A. Q. Btacaıense ve S. Liu, "Chemical composition Variations in Shielded metal are welds", welding fournal December1993'den çevrilmiştir.

maşıdır.Buna ilaveten elektrik akımı (I)

ve ark geriliminin (Vo) çarpımı ola-rak ifade edilen plazma ısısının birkısmı da elektrodun sıcaklığını art-tırmaktadır. Fakat bu enerjininkatkısı minimum düzeydedir.Çünkü, ark enerjisinin çoğunluğuelektrodun ucunu ve ana metalieritmekte kullanılmakta ve bir bö-lümü ise ışıma ve elekrod yüzeyin-deki malzemelerin buharlaşmasıile kaybolmaktadır [6|.

Şekil l bir elektrik ark kaynağıelektrodundaki termal koşulları şe-matik olarak göstermektedir.

Arkın oluşumundan sonraelektrodun sıcaklığının Şekil 2, degösterildiği gibi artması beklenir.Burada, normal kaynak işlemi sü-resince elektrodun sıcaklığının odasıcaklığından 1000°C üzerinekadar yükselebildiği açıkça görüle-bilmektedir. Sonuç olarak elektro-dun erime hızının ve metal trans-ferinin de kaynak dikişi boyunca

ELEKTROD PENSESl .,

ÇEKiRDEK ÇUBUK «-

ELEKTROD ÖRTÜSÜ-^

SIVI DAMLACIK -,

ANA MALZEME

.. KAYŞekil 1 : Örtülü

ı— ».

•y

-

/

nün

»

$

t A /

•K

\

\^S" "-s

T

I'R

ı v

V-*_-ARC^r

_- ,-̂ . ̂ , r" "JOULE ETKİSİNDEN{ '"^r-^'.y' DOĞAN ISI

J ̂ ^^ ELEKTROD UCUNDANJ y\ L—- ̂ ısı AKIŞI

L f /t̂ H\

V ̂ ^ ^'GÜÇ KAYNAĞI u"̂ ^ .ı v, -PLAZMADAN

GELENİSİ

0, - ERİME SINIRINA YAKINBÖLGEDE ÖRTÜYE GEÇEN ISI

v- " ARKGERlÜMl

NAK BANYOSUbir elektroddaki termal koşulların şematik gösterimi [6].


1200

1000

5 80°

Ü5j 600

§ ,00LU

LU

200

0

Şekil 2 :nak akım

^

/

^

//

//'

/,

'/

//

x ,

/X

/

//-

/

/

^

m

/

X'

^-

AMP

X

'-"

-̂-̂

X ^

100

-"AM[

90 |\MP

) 20 40 60 80 100 120 140

KAYNAK ZAMANI (S)

Elektrik ark kaynağı elektrodlarında farklı kay-düzeylerinde zamana bağlı sıcaklık artışı [3].

MANGAN

SİLİSYUM

OKSİJEN

ZAMAN (ms)

Şekil 5 : Düşük oksijen potansiyelli örtüye sahip elektrodlarlayapılan kaynaklardaki damlacık büyüme zamanına bağlı kaynakmetalinde gözlenen oksijen, mangan ve silisyum oranı değişimi-P]..

o- soo-lUJcçsO 250-

SAE-1008SAE-1025SAE-1042

500 750 1000SICAKLIK (°C)

Şekil 3 : Düşük karbonlu çeliklerde özdirencin sıcaklığabağlı değişimi [7].

ÇIKARILAN KAYNAK KEPİ ^~r "

~y-KRATER

ARKIN KARARSIZLIĞINEDENiYLE AYRILMIŞTIR

KiMYASAL ' ' -«-" ANALiZ SPOTLARI~f"

KAYNAK BAŞLANGICI

SPEKTROMETRE KABİNİNESIĞABİLMESİ iÇiN KESlLMlŞTlFl

Şekil 6 : Kaynak metali kimyasal analizi için numune ha-zırlığı

•ELEKTROD UCU' NÜNSICAKLIĞI

ERİMECEPHESi

ARK ZAMANI 1

ARK ZAMANI 2

ELEKTROD UZUNLUĞU

ELEKTROO PENSESİ

Şekil 4 : Farklı zamanlarda elektrod boyunca çekir-dek çubukta gözlenen sıcaklık dağılımları [6].

kaynak- zamanı • ve po-zisyonu ile değişmesibeklenmektedir.

Kaynaklama işlemisüresince elektrodunboyu, l kısalarak jouleetkisinin azalmasınaneden olur. Fakat, çe-kirdek çubuğun sıcaklı-ğının artması özdiren-cinin (p) de artmasınayol açar [7]. Sonuç ola-rak elektrod boyununkısalmasına rağmenjoule etkisi önemli öl-çüde kendini gösterme-ye devam eder. Şekil 3

bilinen bazı çeliklerin özdireneininsıcaklık ile birlikte artışını göster-mektedir.

Bu gerçek temel alınarak Şekil4'de çekirdek çubuk metalininuzunluğu boyunca görülen sıcaklıkdağılımı şematik olarak sergilen-mektedir. Elektrod pensesininhemen önünde çekirdek metalinsıcaklığı süratle sabit bir sıcaklığayükselir. Arkın kısa bir mesafeuzağındaki elektrod ucunun sıcak-lığı hızla erime sıcaklığına kadarartar. Hızlı sıcaklık artışının eri-miş elektrod ucundan yaklaşık lmm mesafede olduğu tahmin edil-mektedir [6].

MÜHEA/D/S VEMAKlNA-KAYNAKÖZEL SAYISI - 2 49

Tablo 1 : Üç Elektrod için Kullanılan Kaynak Koşulları. Çekirdek Çapı = 3.2 mm

Koşullar E6013 E7018 E12018

Akım (amper)Gerilim (voltaj)Kaynak hızı (mm/s)Isı girdisi (kJ/mm)

13423

2.051.5

13425

2.051.5

130272.51.4

Tablo 2 : Kompozisyon Değişimi ve Bu Değişimin Kaynak Akımına Bağlılığını ispat-lamak için E7018 Elektroduyla Yapılan Deneydeki Kaynak Koşulları.Çekirdek çapı = 3.2 mm

Koşullar Düşük Akım Yüksek Akım

Akım (amper)Gerilim (voltaj)Kaynak hızı (mm/s)Isı girdisi (kJ/mm)

10025

1.691.5

15025

2.541.5

Tablo 3 : A36 Levhasında ve E7018 Elektrod Çekirdeğindeki % Ağırlık Olarak Kimya-sal Kompozisyon Değişimi.

Element A36 Çeliği E7018 El. Çekirdeği

KarbonSilisyumMangan

0.12820.26370.9688

0.11360.00940.4957

ALINAN NUMUNENİNPOZİSYONU

Şekil 7 : Kaynak metali oksijen analizi için numune ha-zırlığı. Her numunenin ağırlığı yaklaşık 1 g'dır.

Erime cephesinde ise çekirdekçubuk, etrafındaki örtüden çokdaha sıcaktır. Kaynak işlemi sıra-sında elektrod joule etkisi nedeniy-le ısınırken elektrod ucundaki kısasüreli sıcaklık artışına uğrayankısım A6 da artacaktır.

Joule etkisinden doğan ısı veplazmadan elektrodun içine ileti-len ısının elektrod çekirdeği içeri-sinde korunmasında elektrod örtü-

sü önemli bir rol oy-namaktadır. Elektrodörtüsünün elektrik-sel direnci metal çe-kirdek çubuğun di-rencinden kat katfazla olduğundan,elektrod örüsündemeydana gelen jouleısınması ihmal edile-bilir [6]. Özet olarak,elektrodun erimesiy-le daha fazla ısı eldeedrrmdcte- ve • •elekt-rod daha fazla ısın-maktadır.

Kaynak işlemi sı-rasında elektrodun

sıcaklığının artmasının etkileri çe-şitlidir. Bir elektrodun yüksek sı-caklıklara çıktığındaki erime hızı-nın yani erimiş metalin ısısınınmetalin erime ısısına oranının no-raldekinden beş kat daha artabildi-ği ileri sürülmektedir [3]. Bu gözle-min diğer bir boyutu da elektrodsıcaklığının kaynak metalinin kim-yasal kompozisyonu etkileyebile-cek metal transfer şekline etki ede-bilmesidir. Buna ilaveten, Şekil

5'de gösterildiği gibi damlacık bü-yüme zamanına bağlı olarak oksi-jen oranının düştüğü ve mangan vesilisyum oranlarının arttığı bulun-muştur [5]. Bu gözlemler iri damla-cıkların yüksek oranda mangan vesilisyum içerdiğini göstermektedir.Bu durumun oluşmasında sıcaklıkve damlanın yüzey alam gibi kine-tik faktörlerle kontrol edilen sıvımetal damlanın deoksidasyonu ileilgi kurulmak zorundadır.

Deneysel YöntemKaynak dikişi boyunca kompo-

zisyon değişim olduğunu doğrula-mak için A 36 çelik levhaları üze-rine E6013, E7018 ve E12018elektrodları kullanılarak levhaüzeri dikişler yapılmıştır. Kaynakdikişleri yaklaşık 1.5 k J/m m'yeeşit sabit bir ısı girdisiyle yapılmış-tır. Her elektroda ait kaynak koşul-ları Tablo l 'de verilmektedir.

Joule ısınmasının kaynak meta-li kimyasal kompozisyona etkisiniaraştırmak için E7018 elektrodukullanılarak dört set halinde ek de-neyler yapılmıştır.

İlkinde kaynak dikişi boyuncakaynak metalindeki kompozisyondeğişimlerini ispatlamak için ikiayrı akım düzeyinde levha üzerikaynaklar yapılmıştır. Kompozis-yondaki değişimler aynı zamandaçözünme, sertlik ve mikroyapı ilebağlantılandırılmıştır. Kaynaklarsabit akım veren bir üreteçten ya-rarlanarak elektrod pozitif kutbabağlanmış halde yapılmıştır. Tablo2'de verilen kaynak koşulları birotomatik gerilim kontrol ünitesikullanılarak sabit tutulmuştur.

Elektrod örtüsü ile metal çekir-dek çubuk arasında olabilecek re-aksiyonları incelemek üzere kay-naktan sonra arta kalan elektroduçları analiz edilmek üzere saklan-mıştır.

Kaynaklar yapıldıktan sonrakaynak dikişi boyunca kimyasalanalizleri gerçekleştirmek için kul-lanılan numuneler Şekil 6'da gös-terildiği biçimde hazırlanmıştır. A36 çelik levhanın ve E7018 çekir-dek çubuğun mangan ve silisyumoranları Tablo 3'de verilmektedir.Oksijen analizi için Şekil 7'de gös-terildiği biçimde özel numune ha-zırlığı gerekmektedir. Kaynak mor-

50 MÜHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKÛZELSAYISI-2

Tablo 4 : Damlacık üretimi ve toplanma-sı deneylerinde uygulanan kaynak koşl-ları

Akım (amper)

Gerilim (volt)

Kaynak hızı (mm/s)

Isı girdisi (kJ/mm)

110

35

3.38

0.97

Tablo 5 : 3.2 mm Çapındaki E7018 Elekt-rodlarından Elde Edilen DamlacıklarınSınıflandırılmaı

Sınıf Boyut (mm)

KüçükOrta

i r i

0.5-1.5

1.5-3.0

3.0 - 4.5

SERTLİK DAĞILIMI

ALINAN BÖLGE

W , GENiŞLiK: -, R . KAYNAK KEPl

~T~ -.J P.NÛFUZlYET

r K A R I Ş I M ORANI '.r^s'

METALOGRAFİ

KARARSIZ ARK

; =-"— KRATER

.[ BAŞLANGIC

KESİT POZİSYONU

Şekil 8 : Kaynak dikişi morfolojisinin belirlenmesi, sert-lik ölçümleri ve mikroyapı değerlendirmeleri için nmunehazırlığı

EN SON KAYNAK DlKlŞINE AiTÇIKARILAN KAYNAK KEPİ _.-

ORJINAL KESİTGÖRÜNÜŞÜ KiMYASAL

ANALIZ SPOTLARI

SPOT

ANA POZtSYONUMALZEME

KAYNAK BAŞLANGICI

Şekil 9 : Çok pasolu kaynak metalinin kimyaal analiziiçin numne hazırlığı

folojisi, sertlik ölçümleri ve mikro-yapı değerlendirmelerinde kullanı-lan numuneler ise Şekil 8'de göste-

rildiği gibi hazırlanmıştır.ikinci deney setinde tekrar

Tablo 2'de verilen kaynak koşullankullanılarak çok pasolu levha üzerikaynaklar yapılmıştır. Kimyasalanaliz için kullanılan numunelerŞekil 9'da gösterilen biçimde hazır-lanmıştır. Dört katman halinde uy-gulanan kaynak pasolarıyla anamalzemeden gelen çözünme etkisitamamen ortadan kaldırılmıştır.Bu deney setinden elde edilen so-nuçlar ile metal damlacık deneyle-rinin sonuçları karşılaştı-rılacaktır.

Üçüncü deney setinde de Tablo2'de verilen kaynak koşulları kulla-nılarak çok pasolu levha üzeri kay-naklar yapılmıştır. Kaynak dikişle-rinin başlangıçları üst üstebindirilerek gerçek fabrikasyon iş-lemlerinde olduğu

gibi uzun bir kaynakdikişi elde edilmiştir.Bu işlemle birliktebindirme yapılan di-kişlerde kaynak son-larındaki malzeme(yüksek alaşım oranı)ve kaynak başlangı-cındaki malzeme(düşük alaşım oranı)karışarak kompozis-yon değişiminin etki-sini minimuma in-dirmektedir.Kimyasal analiz içinçıkarılan numunelerŞekil lO'da gösterilenbiçimde hazırlanmış-tır.

Dördüncü deneysetindeki kaynaklarmetal damlacıklarıtoplayacak bir kutuüzerine yerleştiri l-miş suyla soğutulanbakır bir boru üze-rinde gerçekleştiril-miştir. Kaynak dikişiboyunca toplananmetal damlalarınoluştuğu konumubelirlemek üzerekutu dört ayrı böl-meye ayrılmıştır.Ayrıca erimiş halde-ki metal damlacıkla-

rı hızla katılaştırmak ve kutu üze-rine yapışmalarını önlemek içinkutu su ile doldurulmuştur. Şekil

EN AZ 10 KESİT

. — - KRATER

ARKIN KARARSIZLIĞINEDENiYLE AYRILMIŞTIR

~ SPEKTROMETRE KABİNİNESIĞABİLMESİ iÇiN KESİLMİŞTİR

11 'de bu düzenek şematik olarakgösterilmektedir. Deneyin bu bölü-münde uygulanan kaynak koşulla-rı Tablo 4'de verilmektedir.

Damlacıklar özel bölmelerin-den gruplar halinde ayrı ayrı alına-rak tanecikli malzeme proses tek-nikleri kulanılarak işlenmişlerdir.Daha sonra Tablo 5'de verildiğigibi boylarına göre üç gruba ayrıl-mışlardır. Çapı 1.5 mm'den dahaaz olan damlalar sprey transfer,orta ve iri damlalar (d > 1.5 mm) iridamlalı transfer olarak karakterizeedilmişlerdir. Her boy aralığındakive her bölmedeki damlaların orta-lama çaplan ve sapmaları belirlen-miştir.

Bulgular ve TartışmaDüşük karbonlu ve düşük ala-

şımlı çeliklerin kaynağında kulla-nılan elektrodlardaki en bilinenelementler mangan ve silisyum ol-duğundan ve bunların çelik kay-naklarının mikro yapısı ve meka-nik özellikleri üzerinde kuvvetlibir etkisi olduğundan [8-11] bu ça-lışmada bu iki elementin analizle-rinin yapılmasına karar verilmiş-tir.

E6013, E7018 ve E12018 elekt-rodları kullanılarak yapılan kay-nak dikişlerindeki mangan ve silis-yum oranları dikiş üzerindekikonumun fonksiyonu olarak sıra-sıyla Şekil 12 ve 13'de çizilmiştir.Buradan görülebildiği gibi bütünelektrodlarla ilgili elementlerinoranlarında bir değişim meydanagelmiştir. Tablo 6'da kaynak dikiş-lerinin başından sonuna her 100mm'sindeki mangan ve silisyumelementlerindeki artış oranı yüzdeolarak verilmiştir. Relatif olaraken fazla artış E12018 elektrodu ileyapılan kaynak dikişlerinde eldeedilmiştir. Yani bu kaynak dikişiboyunca mikro yapıda ve mekaniközelliklerde önemli değişikliklerbeklenmektedir.

Bu sonuçları doğrulayabilmekiçin önceden açıklandığı gibiE7018 elektrodları kullanılarakdört set halinde ek deneyler ger-çekleştirilmiştir. Şekil 14'de tekpasolu levha üzeri kaynak dikişle-rinde elde edilen dikiş boyu vekaynak akımına bağlı mangan vesilisyum oranları verilmektedir.

MÜHENDiS VE MAKlNA-KAYNAKÖZEL SAYISI - 2 51

ÇIKARILAN ARKIN KARARSIZLIĞIKİMYASAL KAYNAK KEPİ NEDENiYLE AYRILMIŞTIRANALiZ- ^—' '' -

SPEKTHOMETRE KABİNİNESIĞABİLMESİ iÇiN KESİLMİŞTİR

Şekil 10 : Uç uca eklenirken bindirme uygulanmış kay-nak metalinin kimyasal analizi için numune hazırlığı

.-î>«0^^>--' ' : i--.

gM^'V ' - V; ^-.V. "'k - '"t-'T ! ""^---., ELEKTRODARK

''i '̂ ^ DAMLACIKLAR" SU i)

;-— -• AN l SOLUTULMUŞ

^r*" üamtpcıi, üretimi ve toplanmasında kullanılandLi?wnı;qın şematik gösterim»

RAŞLANGIÇTAN iTiBAREN KAYNAK POZİSYONU (mm)

Şekil 12 : Faklı elektrodlar için kaynak dikişi boyuncaelde edilen mangan oranı değişimi. Toplam kaynakuzunluğu : £6013, 90 mm; E7018, 105 mm; E12018, 73mm

Şekil 15'te ise iki akım düzeyindeyapılmış kaynaklardaki dikiş bo-yunca görülen oksijen oranındakideğişim sergilenmektedir. Bu so-nuçlar da önceden bahsedilen kom-pozisyon değişimi eğilimini doğru-

lamaktadır. Manganve silisyum oranları-nın her ikisi de art-mıştır. Bu artış yük-_sek akım düzeyinde(150 A) daha belirginolarak görülmekte-dir. Bununla birlikte,oksijen oranı dikişboyunca düşmüştür.Bu noktada, verilensonuçların her ikiakım düzeyi için vekaynak dikişi boyun-ca yaklaşık %38 ora-nında sabit kalan ana;ı etalin dolgu malze-• esiyle karışım ora-

•'.ndan bağımsız ol-duğuna dikkatçekilmelidir. Anametal-dolgu malze-mesi karışım oranı-nın sabit olması kay-nak metalindekompozisyon deği-şimlerine yol açabi-lecek "ana metalinön ısınması" nın et-kisini önleyecektir.

Çok paso l u kavtır ık . i;m!;ı- t;K!- e;hi ç i - , sonuçlaı u:k p;)solu kaynaklardaneide edilenleri doğru-layacak niteliktedir.Bu pasolardan so-nuncusu olan 10. pa-soda mangan ve silis-yum oranlarındaölçülen artış Şekil16'da sergilenmekte-dir. Şekil 17 üst üstebindirilmiş dikişler-den oluşan uzun birkaynak dikişindekikimyasal kompozis-yonu göstermekte-dir. Mangan ve silis-yum oranları birdikişin sonu, takipeden dikişin başlan-gıcı ile üst üste geti-rildiğinde dahi bir

artış kaydetmektedir. Yüksek vedüşük alaşım oranlarının (dikişsonu ve başlangıcı) birbirini denge-lemesi minimum düzeyde gözlen-miştir. Uzun bir kaynaklı birleştir-me boyunca mangan ve silisyum

oranlarının değişmesi birleştirme-nin kalitesini etkileyebilmektedir.

Raporda açıklanan bütün so-nuçlar, kam pozisyon, değişikliğininbaşlıca kaynak sırasında elektro-dun ısınmasından dolayı olduğunuişarat etmektedir. Bu nedenlemümkün olabilecek iki açıklamatartışılacaktır, tik önce, kaynama-dan hemen önceki metal elektrodkaplaması etkileşimi gözönüne alı-nacaktır. Elektrodun ısınması ne-deniyle kaplamada bulunan Mn veSi gibi elementler difüzyon yoluylaçekirdek çubuğa geçerek bu ele-mentlerin kaynak metalindeki ora-nının artmasına neden olabilir,ikinci bir açıklamada ise elektro-dun ısınması ile değişen damlacıkboyu ve kompozisyonu göz önünealınmaktadır. Küçük boyutlu vehacmine göre büyük yüzey alanlıdamlacıklar ark içindeki oksitleyi-ci elementlerle etkileşime girerekmetalik elementlerin oksitlenme-sine yol açarlar. Bununla beraber,hacmine göre küçük bir yüzey ala-nına sahip iri damlalar daha az ok-sijenle reaksiyona girerek kaynakmetalindeki alaşım elementlerink a y b ı n ı azaltmaktadır

Ib nıpotezın değerlendirilme-sinde Taramalı Elektron Mikrosko-bu kullanılarak elektrodların uçla-rının analizi yapılmıştır. Şekil 18mangan ve silisyum eiektrod çekir-deği boyunca konsantrasyon profi-lini göstermektedir.

Burada mangan ve silisyummiktarlarının elektrod çekirdeğiboyunca neredeyse sabit olduğunadikkat edilmelidir, îlk mangan vesilisyum miktarlarından küçüksapmalar gözlenmesine karşın budeğişim miktarları elektroddan veçekirdekten elementlerin taşınma-sı olayını açıklayamaz. Buradakisonuçlar, kaynak metalindekikompozisyon farklılıklarının eri-meden önce elektrod çekirdeği ileelektrod örtüsünün herhangi bir re-aksiyonundan kaynaklanmadığınıgöstermektedir.

Böylece, başka bir olasılığındatransfer sırasında erimiş damlacık-ların ark plazması ile etkileşimi ol-duğu ortaya çıkar. Şekil 19'da par-çacıkların toplanmasıyla ortayaçıkan sonuçlar tank pozisyonunagöre gösterilmiştir. Bu sonuçlar-


20 û 40 O 60 O 80 O

BAŞLANGIÇTAN iTiBAREN KAYNAK POZİSYONU (mm)

Şekil13 : Faklı elektrodlar için kaynak dikişi boyuncaelde edilen mangan oranı değişimi. Toplam kaynakuzunluğu : E6013, 90 mm; E7018, 105 mm; E12018, 73mm

KAYNAK DlKlŞlNDEKl POZİSYON (mm)

Şekil14 : E7018 elektrodları ile 100 ve 150 A'de kaynakdikişi boyunca belirlenen mangan ve silisyum oranı de-ğişimi

KAYNAK DlKlŞlNDEKl POZİSYON |mm)

ŞekiHS : E7018 elektrodları ile 100 ve 150 A'de kaynakdikişi boynca belirlenen oksijen oranı değişimi

KAYNAK DlKlŞlNDEKl POZİSYON (m

Şekil16 : E7018 elektrodları ile 150 A'de yapılan çok pa-solu kaynak dikişindeki onuncu pasoda mangan ve si-lisyum oranında görülen değişim

dan, kaynak boyunca büyük damla-cıkların ortalama boyu büyürkenküçük damlacıkların ortalama bo-yunun küçüldüğü belirgin bir şekil-de görülebilmektedir. Burada,büyük damlacıkların boyutundakiherhangi bir büyümenin beraberin-

de küçük damlacık-ların boyutundakiküçülmeyi getirdiği-ne dikkat edilmeli-dir. Çünkü erimehızı yaklaşık 0.07 g/s'de sabittir.

Bu sonuçlar,elektrod ısındıkçadamlacık geçiş şekli-ni ve kaynak metali-nin kimyasal kom-pozisyonunudeğiştirir iddiasınıdoğrulumaktadır.Kaynak işlemi başla-madan önce elektrodçekirdeği soğukturve elektriksel direncidüşüktür. Akım geç-meye başladığı andaelektrod joule etkisiile ısınmaya başlar.Bu noktada, plazma-nın ısısı da elektro-dun ısınmasını sağla-maktadır. ~ Elektrodtüketildikçe boyu kı-saldığından öncedenaçıklandığı gibielektrod daha fazlaısınmaya başlar.Elektrod kısaldıkçaplazmanın ısınmayaetkisinin de arttığı

farz edilir. Aynı zamanda ısınanelektrodun da elektriksel direnciartar. Sabit akımda, dirençte olanher artış elektrodun ucunda gerili-min artmasına neden olacaktır.Otomatik gerilim kontrol ünitesi

gerilimi sabit tutmaya çalıştığın-dan dolayı ark gerilimi kaynak iş-lemi boyunca Şekil 20'de olduğugibi azalacaktır. Yüksek ark voltaj-larında örneğin yeni elektrod takıl-dığında küçük damlacık geçişinindaha baskın olduğu görülür. Düşükgerilimde, yeni elektrod ısındıktansonra büyük boyutlu damlacık vekısa devreli geçişin daha baskın ol-duğu görülmektedir [13|.

Metal transfer durumunun kim-yasal kompozisyona etkisi 21 no.luşekille daha iyi açıklanabilir.Küçük boyutlu damlacıklarınbirim hacmine düşen alanları dahabüyük olduğundan dolayı element-ler örneğin silisyum ve manganark içerisinde oksitleyici maddeler-le daha kolay reaksiyona girer.Elektrod ısındıkça damlacıklarınortalama boyu da giderek büyürbuna bağlı olarak birim hacimedüşen yüzey alanı küçülür. Bu du-rumda, oksijen ile damlacıktakielementlerin etkileşimi devametse de alaşım elementlerinin bîrçoğu damlacıkta oksitlenmemişolarak kalır. Böylece kaynak meta-li içerisinde daha az oksit bulundu-ğundan dolayı oksijen oramda aza-lır.

Kaynak boyunca kompozisyondeğişiminin etkisini daha iyi açık-layabilmek için kaynağın belirlibölgelerinde sertlik ve metalogra-fik muayeneler yapılmıştır. Şekil22'de gösterildiği gibi sertlik, kay-nak boyunca yaklaşık olarak %18/100 mm oranında artmıştır. Buartış Şekil 14 ve 15'de gösterildiği

MÜHENDiS VE MAKlNA-KAYNAKÖZEL SAYISI - 2 53

fcMAKALE.;»»!!

<_ KAYNAK * 2-l—•— KAYNAK * 1 —~

ir 'y' 200 250KAYNAK DlKlŞlNDEKl POZİSYON (mm]

Şekil 17 ; Bindirme uygulanmış kaynak dikişi boyuncamangan ve silisyum oranında görülen değişim

M n (% Si (%)1.0

..NOMİNAL ÇUBUKPOZİSYONU

o

0 °o

O.Q

//

//

//

I.U

0.5

n o

__

o 0 o

NOMİNAL ÇUBUKPOZİSYONU

0.0 1.0

ELEKTRODÇAPI (mm)

0.0 1.0 2.0ELEKTRO)ÇAPI (mm)

rIRl DAMLACIKLAR

î r t

ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ

DAMLACIKLAR

KÜÇÜK DAMLACIKLAR

TANK POZİSYONU

1 Şekilli : Tarık pozisyonuna bağlı olarak damlacık bo-• yutlarında görülen değişim (mm)

Sekil18 : 150 A'da kaynaklama işleminde kullanılmış bir E7018elektrodu ucunun SEM analizi

ÇEKiRDEK ÇUBUK

KAYNAK

YÖNÜ

SABiT AKIM

TOPLAM AKIM (SASIT TUTULUYOR)ELEKTROOGERiLiM!

i . ARK1 | ^ ^ GERiLiM! i j | j j

ZAMAN

Şekil20 : Otomatik ark gerilimi kontrol ünitesi ile kaynakla-ma işlemi yapılırken ark ve elektrod gerilimi

IRl DAMLACIKLAR

ÇOĞUNLUKTA

Şekil21 : Kaynak sırasında elektrodn ısınmasının metal dam-lacık tranfer şekli ve damlacıkların kimyasal kompozisyonu-na olan etki i

gibi mangan ve si-lisyum miktarları-nın artmasındanve oksijen miktarı-nın düşmesindenkaynaklanmaktadır. Bu sonuçlar lite-ratürde verilen (8-12] sonuçlarla

yakın paralellik göstermektedir.Bu değişiklik çekme dayanımında(o max) yaklaşık olarak 207MPa'lık bir artışa neden olur. Sabitmekanik özelliklerin şart olduğuyapılarda çekme dayanımında gö-rülen bu değişiklik çok önemli birartıştır.

Metalografik analiz sonuçları


KAYNAK DlKlClNDEKI POZİSYON !

Seki 22 : E7018 elektrodları kullanılarak 150 A'da yapı-lan kaynaklardaki dkiş boynca gözlenen sertlik değişi-mi

Seki 23 : E7018 eSektrodları kullanılarak 150 Ada yapılan kay-naklardaki dkiş boyca kesitlerde gözlenen mikroyapıiaı. Kay-nak dikişi sonuna doğru elektrodun ısınmasıyla kaynak metalitane sınırlarındaki ferrit oranı düşmektedir.

kimyasal ve meka-nik özelliklere olanetkisi aşağıdaki gibiözetlenmiştir.

1. Piyasada çokbulunan örtülü elekt-rodlar kullanılarak,yapılan kaynaklarda,kaynak metalindedikiş boyunca Man-gan ve Silisyumoranlarınında önemliartışlar olduğu göz-lenmiştir. Bu artış(örn. E12018 elekt-

rodlarıyla, %8-21 %Ağırhk)mekanik özel-likleri ve tekve çok pasolukaynaklardamikro yapıyıönemli ölçüdeetkileyebilirlektedir.

2. Kay-nak boyuncaMangan ve Si-l i syum oranı-nın artmasınakarşılık Oksi-jen oranını ı~düştüğü göz-lenmiştir . Budeğiş imlerE7018'le yapı-lan kaynaklar-da sert l iğin%18 oranındaartmasından:dolayı p = ka-ni k VI.' ; • : : !-()

da yukarıda sözcdilcn sonuçlarıdoğrular nitel iktedir. Şekil 23 'degörüldüğü gibi tane sınırlarındakif e n a m i k i an çok k ü ç ü k miktardaazalmıştır. Bu gözlemler literati'"d e k i sonuçlar la y a k ı n p a r a l e l l i kgöstermekte olup mangan ve s i l i s -y u m - . n i k t a ı h m n d a k i artış nedeniy-le o l m a k t a d ı r .

. l c k t r i k ark k a y n a ğ ı e l e k t r o d u -i : ; i y n a k s i n e s i n d e r - j n m a s ı m n

yapı v j ; - ı . . , [ i : . ı e -rini önemli ölçüde değiştirmcKte-dır.

3. Kompozisyon değişimielektrodun ısınmasıyla açıklanabi-lir. Çünkü kaynak sırasında anameta l başka k a t ı ş k ı girişi gözlen-memişt i r .

4. tlektrodun ıs ınmasıyladamlacık boyutu ark boyunca deği-şir. Küçük boyut lu damlacıklardaki alaşım elementleri kolayca ok-sitlenerek oksit i n k l ü z y o n l a n n adönüşür veya cüruf olarak a y r ı l ı rBüyük b o y u t l u d a m l a c ı k l . ı r d a k ıalaş ım e l e m e n t l e r i k o l a V L . - ı o k . ı i l

lenmediğinden kaynak metalindedaha yüksek oranlarda ka lmakladırlar.

KAYNAKÇAI, Brandi, S., Taniguchi, C., and Liu, S.

Analysis of Metal Transfer in Shielded Meta) Arc W" *:>ng. Welding /ourn u 7 7 0 ( 1 0 ) : s . 2 < 0,1991.

2.. IIW, Classificatıoıı deş Dıveıs Modesde Transferi du Metal en Sotıdage ai'Arc. İIVV DOÇ XII-535-77. 1977.

3. ter Berg, j., and Larigaldie, A., Meit-mg Rate of Coating Eiectroues.Welding Journal 32 (5) : s.268-2, l,19S2.

6. Erokhin, A. A., A Study of Electrodevvıth Aİloyıng Elements Added <othe Coverıng and Flux Core. Paper26, Weld Pool Chemistry and Metallurgy, intemational Conference, Lan-don England, pp. 251-258, 1980.

S. Chen, ). H., and Hang, L., investiga-tioıı of the Kinetıc process of M e ı ; - ı -Oxygeıı Reaction Durim; Shıekk-ilMetal Arc vVeiding. vVelding /our?; . :/68 (6) : s.245-251, i989.

t. VVaszink, J. H., and l'iena, M. '..,Tlıennal i'rocess m Covered Eleı;-troıîc. vVeiJint; /uurnul M (2) • s . , - > /48, 1985.

7. Metni* Handbook, Vol . i Propcrtıosand Stlectıojı ; ironsand Steeis. ASMInternational, Materials Park, Ohıo,I97f>.

8. Kvaııs, li. M., Effect of Manganese ı ;n(he Vlicrostructure and Properties ,ıiC-Mn All-Weld-Metal Deposıts. , I W1X)C Il-A-432-77, 1977.

<;. Evans, i l . M., The Effect »i Heat İ L -put ı)n tııe Microstructım: eni! P " ipert ıes ot C-Mn A l l - V V e l d - M e t a l : '<•j josits. \Veldirif; joıunal :~\ ; ! / .s. l 25-132, 1982.

10. I'odkhonya, I. \., Xursun, A. O., „•<..•Meslıkov, Y u Ya., Effects ot the 'M >•regaııon >t Silicon and Mangamon rhe Formation ot A c ı c u l a r f-er ı ı - ;in Tlıc Str ı ıct ı ı rc of A Weld. ' - t H i , -sntiiıc \Veldinx, Soptember. p | > . ••16, ;9S6.

I I . Coclıraııc, R. C., and Ki ıKvvooı) '.H.. Th<- K f f c c t of Oxypı.n On ' » • • < :W e i < i M;-tal Microst ruc-nre . î ' a i ' : 1

.55, i ' j-eıııı-. in Steeis and (..'ı..usunu:••-•!oı \ V « - u l i ı t g . f n ternntioi ;;> i - OÜM - -ui'.'ı, Loııdon, England pp ,,i h'\! Q ' 7 : - .

12. D.i i '- ı-hu, K. E., and S t u ı ı t , U. ü ,Sısme Factors Affectiııg ihe N o i ı i ıTou?;hness of Steel M. -d M e l ü i .\Vcldinc Journal 40 (3) S.97-HÎ5,1961.

13. Liu. S., Sievvert, T. A., and Lan, ti.(>., The Transfer Mode in < ~ a s M(.t;>!, '.ıe 'vVelding. Proceeding.- ot th ' ' 2n<!ı l u ı n a t i o n a l Conferena on l raıt h

•ı 'Vchlınf! Research .ı/lıtıhı;.::'•<. • . ı ı ı . .4-18, W-'.

MÜHENU/S VE: MAKlNA -KAY,\ ".h, ÖL.EL SA'• .Si •

TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASIORTA DOĞU JEKNİK ÜNİVERSİTESİ

KAYNAK TEKNOLOJİSİ EĞİTİM VE ARAŞTIRMA MERKEZİişbirliği ile

4. AVRUPA KAYNAK MÜHENDİSLİĞİ KURSU

Kurs Tarihleri1. Bölüm Teori : 22 Mayıs - 09 Haziran 19952. Bölüm Uygulama : 12 Haziran - 30 Haziran 19953. Bölüm Teori + Sınav : 02 Ekim - 08 Aralık 1995

Kursun Toplam Ücreti4200.- DM

Başvuru ŞekliKatıhmcının kesin kayıt yaptırabilmesi için ÖN KAYIT FORMU'nu kursun başlama tarihinderen az iki hafta önce, kurs ücretini ödediklerini belgeleyen makbuzu ve mühendislüdiplomasının fotokopisini ise kursun başlama tarihinden en az bir hafta önce başvurı.adresine göndermeleri gerekmektedir.

Ödeme ŞekMBaşvuru yapıldığında, kurs ücretinin yatırılacağı banka hesap numarası bildirilecektir.

KontenjanKaynak Mühendisliği Eğitimi en az 12 başvuru olduğu takdirde yapılabilecektir. Kontenjansının ise en fazla 30 kişidir. Başvurular yazılı olarak yapılacaktır.

Kursun. Genel Planı• Kaynak Yöntemleri• Malzemeler ve Kaynak Esnasında Davranışları• Konstrüksiyon ve Tasarım• Üretim, Kalite Güvencesi

Ayrıntılı Bilgi İçinAtilla PAMlR

ODTÜ Kaynak Teknolojisi Eğitim veAraştırma Merkezi

(9:00 - 11:30 ve 13:30 - 16:30 saatleriarasında)

Tel: O - 312 - 210 10 00 / 2149Fax: O - 312-210 13 55

Başvuru AdresiAylin TOPAKOĞLU

TMMOBMakina Mühendisleri OdasıSümer Sok. 36/1-A 06640

Demirtepe-ANKARA

Tel: O- 312 -231 31 59Fax : O- 312 - 231 31 65

ÖN KAYIT FORMU

Adı /Soyadı*Unvan

Kurum

Adres

Posta Kodu

Şehir

Telefon

Faks

(*) Kurumunuzun birden fazlakatılımcı göndermesi durumunda,lütfen isim ve unvanları ek birliste ile bildiriniz

BİLGİ «•

SAYFASI

No : 002 KAYNAK, GELİŞİMİ VE KULLANIM ALANLARI

A nsiklopedilerdeki anlamına gö-re kaynak kelimesi, kısaca,metallerin ergitilerek metalur-

jik olarak birleştirilmesi demektir.Isıtılan metaller basınç uygulanarakveya uygulanmadan, bir dolgu mal-zemesiyle veya malzemesiz birleşti-rilir. Ugulamada soğuk kaynak damümkündür. Bu sadece çok yüksekbasınç uygulayarak ya da döverekolabilir. Buna karşın günümüzdeplastiklerde kaynatılabilmektedir, veplastik kaynağı literatürde de yeralmaktadır.

Kaynağın önemi ve değeri I.Dünya Savaşından sonra daha iyianlaşılmış, kullanım alanı artmıştır.ü. Dünya Savaşından sonra ise yenimetodlarla birlikte kaynak teknolo-jisi hızla gelişmiştir.

1800'lü yılların sonlarına gelenekadar insanlar asırlarca metallerimetalurjik olarak birleştirebilmekiçin dövme kaynağı diye adlandırı-lan bir yöntemi kullandılar. Basitolarak bu yöntem ısıtılan metallerinkaynaşıncaya kadar dövülmesi veezilmesini içeriyordu. 1880'li yılla-rın sonlarına doğru üç yeni kaynakyöntemi, ark, oksi-asetilen gaz vedirenç kaynağı gelişti.

1900'lerin başında oksi-asetilengaz kaynağı ilk olarak sanayidekullanılmaya başladı. Örtülü elekt-rodların da gelişmesiyle ark kaynağıda sanayide kabul gördü. I. DünyaSavaşı sırasında daha hızlı ve seriolarak gemi inşa edebilmek için arkkaynağı yönteminin seçilmesiyle buyöntem hızla gelişmeye başladı.1920'li yıllara gelindiğinde ise arkkaynağı, gemi inşaa sanayiinde ka-bul gören bir yöntem olmuştu.1930'lu yıllarda ark kaynağı hızlı birgelişimle en yaygın kaynak yöntemioldu. Artık ark kaynağı çelik yapı-ların, büyük depolama tanklarınıninşaasında da kullanılıyordu. II.Dünya Savaşına gelindiğinde ise çok

büyük kullanım alanları doğmuştu.Savaş sonrası yıllarda Tungsten-

Inert Gas (TIĞ), Metal-Inert Gas(MIG) ve Metal-Active Gas (MAG)kaynak yöntemleri kabul görmeyebaşladı.

Günümüze kadar kaynak çokbüyük bir hızla gelişti, çok değişikkaynak yöntemleri sanayide değişikalanlarda kullanılmaya başladı. Bu-gün 100'e yakın yöntemle kaynakyapılmaktadır. Demiryolu rayların-da, otomotiv sanayiinde, gemi inşaasanayiinde, havacılık ve uzay sana-yiinde, boru hatlarında, makina-montaj sanayiinde ve sayısız bü-yüklü küçüklü eşyanın imalatındabu çok değişik kaynak yöntemlerikullanılmaktadır.

Bazı sanayi kollan vardır ki,bunlar çeliğin ağırlıklı olarak kulla-nıldığı alanlardır ve kaynaklı birle-şimler hayati önem taşır. Kalıcıbağlantıların büyük bir bölümükaynaklıdır. Petrol sanayii buna eniyi örnektir. Petrolün yeryüzüne çı-karılışından dağıtımına kadar herkademede kaynaklı birleşimlerönemli yer tutar.

Petrol, rafinerilerde basınçlı kap-larda işlenir, işlenen ürünün taşın-ması boru hatlarıyla, gemilerle vetankerlerle sağlanır. Basınçlı kapla-rın imalatında, boru hat lar ınınkonstrüksiyonunda, gemilerin inşaa-sında ve tankerlerin depolarınınimalatında tek bir birleştirme yön-temi uygulanır, o da kaynaktır. Busıvı veya gaz taşıyan, muhafazaeden bir kabın tasarımında metalleribirleştirmek için en akılcı yol kay-naktır.

Nükleer enerji santrallarmın in-şaasında da metalleri bileştirmekiçin kaynak yöntemleri en güveniliryöntem olarak kullanılmıştır. Nük-leer santrallarda, kaynak yakıtınbulunduğu kablardan sızıntıya karşı

inşaa edilen zırhlara kadar her yerdeen güvenilir birleştirme tekniği ol-muştur. Köprü, çelik konstrüksiyonbina inşaasında da kaynak sıkçakullanılmaktadır.

Şehiriçi doğalgaz şebekelerindekullanılan borular da, yerine göreplastik kaynağı veya ark kaynağı ilegüvenilir şekilde birleştirilmekte-dir.

Son olarak, bahsedilmesi gerekenen önemli konu kalitedir. Kaynaklıbirleşimin güvenilir olması ve arzuedilen işlevini yerine getirilebilmesiiçin belli bir standartta olması ge-rekmektedir. Yani kaynağı yapankişi, kaynatılacak metaller, ekip-man ve cihazlar eğer var ise dolgumalzemeleri ve doğal olarak kaynakişlemi -kaynak esnasında ve sonra-sında- kontrol edilmelidir.

Bu sebeple kaynaklı birleşimleriçin, kullanılan malzemeye, kaynaktekniğine ve kullanım alanlarınagöre çeşitli standartlar, yönetmelik-ler ve teknik şartnameler hazırlan-mıştır. Bu dokümanlar bir kaynaklıbirleşim için minimum gereksi-nimleri, uyulması zorunlu olan ta-limatları ve kuralları belirler. Y i n ebu dokümanlarda kaynakların gü-venir l i l iğ in in nasıl test edileceği,hangi şartlarda ne tür hataların ka-bul veya red edileceği belirtilir.

Bu dokümanlar her ü lkeninkendi milli kurum ve kuruluşların-ca olduğu gibi bu alanda önder olankuruluşlar tarafından da hazırlan-maktadır.

Gün geçtikçe farklı farklı ülke-lerin standartları yerine her ülkedegeçerli olacak tek standart uygula-masına geçilmektedir. Avrupa Birli-ği ülkeleri, Avrupa standartlarını,(EN) hazırlamaktadır. ISO normlarıda tüm dünya ülkeleri için geçerliolacak, kabul görecek dokümanlarolacaktır.

MÜHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKÛZEL SAYISI-2 57

BİLGİ •••

SAYFASI

No : 003 - Dökme Demir Kaynağı

Dökme demirler yüksek Karbon (C), Fosfor (P), Kükürt (S) ihtiva etmelerinden dolayı normalçeliklerden ayrılırlar. Dökme demirin kaynağı düşük şekil değiştirme kabiliyeti sebebiyle oldukçagüçtür. Dökme demir içerisinde %2-7 arasında Karbon bulunur. Bu nedenle çeliğe göre iri tanelive kırılgan bir yapıya sahiptir. Dökme demirler içinde Karbon; (FeC) sementit ve serbest olaraklamelli ve küresel olarak bulunur. Karbon sementit şeklinde demir ile birleşik halinde bulunuyorise malzemeye beyaz dökme demir adı verilir.

Dökme Demir Parçaların Kaynağa HazırlanmasıParçanın kaynağa hazırlanması son derece önemli bir husustur. Dökme demir parçalarda ge-nellikle iki değişik konuda kaynak uygulamaları yapılır.

a) Döküm işleri esnasında meydana gelen hataların döküm boşluklarının giderilmesi,

b) işletme şartlarında meydana gelen kırılma, aşınma ve çatlakların giderilmesi,

• Her iki sebepten dolayı kaynak edilecek parçalar yağ, kir, pas, gres gibi yabancı maddeler-den temizlenmelidir. Bu temizleme mekanik veya kimyasal yolla yapılmalıdır.

• Yağlı ortamda çalışmış parçalar 200°C'de tavlanarak veya talaş kaldırılarak yağdan temiz-lenmelidir.

• Parçada çatlak var ise başına ve sonuna (4-6) mm çaplı matkap ucu ile stop deliği açıl-malıdır.

• Kaynak ağızlan parçanın kalınlığına göre V, X veya U formunda hazırlanmalıdır.• Bu işlem Oerlikon E-900 oluk açma elektrodu veya el taşı gibi aletlerle yapılmalıdır.

Ön Tav ve Kaynak İşlemiDökme demirler iki şekilde kaynak edilebilirler,

a) Sıcak Kaynak Yöntemi :Bu yöntemle kaynak edilecek parçalar 600°C'ye kadar tavlanmalı, kaynak esnasında bu ısıkorunmalı ve ana malzeme uygun elektrod veya oksiasetilen döküm çubuğu kullanılmalıdır.Kaynak sonrası parça fırın içinde veya sıcak ve kuru kumda yavaş soğumaya bırakılmalıdır.

b)Soğak Kaynak Yöntemi :Genellikle dökme demirler soğuk kaynak yöntemi ile kaynak edilirler. Bu yöntemde çatlak-ların ilerlememesi veya iç gerilme ve çarpılma nedeniyle yeni çatlakların oluşmaması içinkaynak mümkün olduğu kadar soğuk yapılmalı ve kaynak dikişi eli yakmayacak mertebedeolmalıdır. Bu amaçla simetrik kaynak tekniği kullanılmalı ve kaynak dikişi 2 cm boyundapasolarla çekilmeli ve kaynak dikişi soğumadan yuvarlak başlı bir çekiçle çekiçlenmelidir.Kaynak yerinin ısınmaması için küçük çaplı elektrodlar kullanılmalı ve mümkün olduğu kadardüşük akım şiddetleriyle ve kısa ark boyuyla çalışılmalıdır.

Kaynak : Oerlikon A. Ş.


BİLGİ ̂ ••••••••••••••••̂«•̂ •̂•̂•̂••I

SAYFASI

N • 004 TuRK STANDARTLARINDA KULLANILAN° " TERİMLERİN İNGİLİZCE KARŞILIKLARI

TERİM İNGİLİZCE KARŞILIĞILehimleme Soldering

Sert Lehimleme BrazingYumuşak Lehimleme Soft Soldering

Yüzey Besleme Sert Lehimlemesi Face-fed BrazingDaldırma ile Lehimleme Dip Brazing

Taneli Sert Lehim Brazing GrainsSert Lehim Tozu Brazing Flux

Lehim Pastası Soldering FluxIslanma Çekmesi De Wetting

Lazer Işını ile Kesme Laser Beam WeldingOksijen Lansla Kesme Oxygen Lance Cutting

Gazla Oyma Gas GougingArk ve Havayla Oyma Arc Air Gauging

Kesme Hamlacı Cutting TörenHamlaç Kafası Torch Head

Karışma Hücresi Mixing ChamberMeme Ucu Tip Nozzle

Eğik Kesme Bevel CuttingYığın Kesme Stack Cutting

Kesme Yüzeyi Cut SurfaceYarık Genişliği Kerf Width

Sürüklenme DragZararlı Madde Sınır Değeri Threshold Unıt Value

Açılır Kapanır Takma Gözlük Swing Up Front Type EyeglassesTakma Gözlük Front Type Eyeglasses

Yatırılmış Elektrod ile Kaynak Fire Cracker VVeldingÖrtü Coating Flux

Kaynak Redresörü Rectifier Type Arc Welding MachinesDüşey Karakteristik Drooping CharacteristicYatay Karakteristik Constant Voltage Characteristic

Pense Electrode HolderKabartılı Kaynak Projection Welding

Kesişen Tel KaynağıEzilmiş Dikiş Kaynağı Mash Seam Welding

Basınç Alın Kaynağı Upset WeldingDemirci Kaynağı Forge Welding

Nozul Kaynağı Orifice VVeldingDisk Elektrod Roller Electrode

Vuruşsuz Kablo :::::::::::::::: GMleffi&am

KAYNAK OLARAK SEÇİLEN TÜRK STANDARTLARI

1- TS 5596, 1988/03, Lehimleme ve Sert Lehimleme - Terimler ve Tarif2- TS 6262, 1988/12, Kaynak Terimleri ve Tarifleri - Isıl Kesme ve Gaz Kaynağı3- TS 6263, 1988/12, Kaynak Terimleri ve Tarifleri - Emniyet ve Korunma İçin4- TS 7228, 1989/05, Isıl Püskürtme Terimleri ve Tarifleri5- TS 6652, 1989/03, Kaynak Terimleri ve Tarifleri - Ark Kaynağı İçin6- TS 6261, 1988/12, Kaynak Terimleri ve Tarifleri - Basınç Kaynağı İçin


SURELİ YAYINLAR•• •• w ••

YAZI KUTUGU

YAZI ADI

Laser Beam Cutting of SteelPlate Goes On-Stream inGeorgia

Control Retrofits ReshapePlate-Cutting, Productivity

Dross Formation DuringPlasma Arc Cutting of Steel

Henniker 94 : A StrategilVision for Materials Joining

'The Eagle Haslanded"VVİthALJttleHelpFromVVelding

Why Steel Fraltured in theNorthridge Earthquake

Evaluation of Local BrittleZones Using the FiniteElement Method

Determination of ATemperature Sensor Locationfor Monitoring Weld Poll Sizesin Gmaw

Effect of LongitudinalVibration in TensileProperties of Welcoments

Eb Welding Joins theTitanium Fuselage forBoeing's F.22 Fighter

Electron Beam VVelding ofCopper Contaıners toEncapsulate Nuclear VVaste

Edlication Geared toIndustry Produces YoungVVorkers

Automotive EngineersPlunge Into Tomorrovv'sJoining Problems

Using A Computer Search toSolve Piping OffsetProblems in the Field

YAZI İÇERİĞİ

Ccj Lazer Kesim Tezgahlarının (CNC) Kullanımı-nın Geniş Uygulama Alanı Bulması ve BöylelikleÜretim Kapasitelerinin Artması Bir Amerikan-Japon Firması Örnek Gösterilerek Anlatılmakta

Isıl Kesme Yöntemlerinde Mikroprosesörlü KesirrKontrol Sistemlerinin Etkisi

Çelik Üreticilerinin, Fabrikatörlerin ve Ekipmanimalatçılarının Birlikte Çaba Harcamaları ileProblemin En Aza indirilmesi

80 den Fazla Uzman Firma Geleceğin Tekno-lojisini Tartışmak için Toplandı

Tarihsel Gelişimde Kaynağın Belirgin Katkıları

Yer Sarsıntısı Sonucu Oluşan Çelik YapımlardakiKırılmaların Araştırması

Bölgesel Kırılgan Bölgelerin Çatlak OluşumunaOlan Etkisinin Analitik Model Yardımı ile Belirlen-mesi

Isı / Sıcaklık Sensörlerinin Kaynak Paso Öl-çüsüne Olan Etkisi

Belli Genlik Aralığındaki Boyuna TitreşimlerÇekme Dayanımını Artırmakta Ama UzamaKarakteristiklerini Düşürmektedir

Yeni Kuşak Savaş Uçağı TasarımcılarınınBelirgin Atılımları

Bakır ve Alaşımları Etkili Korozyon Özelli-klerinden Dolayı ideal Malzeme

Okuldan Atölyeye Öğrencilerin Eğitim Programı

1994 Yılındaki Uluslararası Konferans GeçenYıllara Nazaran Daha Popülerdi

Boru-Tesisat Sistemlerinin Yoğun Olduğu işlet-melerde Tevsii Projelerinde Yeni veya Değiştiri-len Borulara Yer Bulunması Problem Olmaktadır

YAYIN ADI VE SAYISI

VVelding JournalNovember 1 994 Volume 737.Number 11

VVelding JournalNovember 1994 Volume 737Number 1 1

VVelding JournalNovember 1994 Volume 73 /Number 1 1




VVelding JournalNovember 1 994 Volume 73 /Number 11

VVelding JournalNovember 1994 Volume 737Number 11


VVelding JournalDecember 1994 Volume 737Number 12

VVelding JournalDecember 1 994 Volume 73 7Number 12

VVelding JournalDecember 1994 Volume 73 7Number 12

VVelding JournalDecember 1994 Volume 73 7Number 12

VVelding JournalDecember 1994 Volume 737Number 12

YAZAR

B. IRVING

B. IRVING

M. MANOHARJ.P. SYNDER II

A. CULLISON

F.R. SCHNEIDER,Jr.

J.L SKILESH.H. CAMPBELL III

D.S. KİM, ET AL.

K.S. BOOH. S. CHO

S.P. TEVVARIA. SHANKER

B. IRVING

G.R. LAFLAMMED.E. POVVERS

M.R. JOHNSON

B. IRVING

G.SIMPSON

60 MÜHENDiS VE MAKlNA-KAYNAKÖZEL SAYISI -2

e - SÜRELİ YAYINLAR l L i

£.«u_J!âi

YAZI ADI

Puckering Phenomenon andite Prevention in GMAVVelding of Aluminum Alloys

Investigation On Susceptıbılıtyto Hydrogen-AssistedCracking in HSLA SteelWeloments

Transformation Hardening ofSteel LJsing High-EnergyElectron Beams

Building the Hibernia :Nevvfoundland's HugeOffshore Platform

Sılver's Role inPhosphorus-Copper BrazingFiller Metals

Laser Soldering : New üghtOn An Old Joining Process

The Importance of Being AVVelder

Brazeability of Aluminum inVacuum-NitrogenPartial-Pressure AtmosphereBrazing

An Electron ExtensionModel For Gas Metal ArcVVelding

A Technique for BrazingGraphite / Graphite andStainless Steel / High-CarbonSteel Joints

The Development ofNon-Toxic Ağ. BasedBrazing Alloys

Take A Look At FümeExtracting VVelding Guns

Eliminate Ozone-DepletersFrom Your Brazing andVVelding Jobs

A Weldeıjs Guide toRespiratory Projection

Hardfacing With Cobalt andNickel Alloys

EffectofVVeldDesignOntheFatigue Strength of Laser andResistance Spot VVelded Tubular T.Joints for Automotive Applications

YAZI İÇERİĞİ

Sürekli Tel Beslemeli TIĞ Kaynağında MetalTransferi ve Paso Profili Daha iyi Olmaktadır

Hidrojen Çatlaklarında Faz TransformasyonGerilimlerinin Rolü

Elektron Işın Kaynağı ile Birlikte MalzemeyiErgitmeden Isıl işlem

Sadece Üst Kısımda 37 000 Ton Çelik YapınınKaynatıldığı Platform imalat Aşamaları

Bu Alaşımlara Gümüş ilavesinin Getirdiği Sa-yısız Yararlar

Elektronik Parçaların Lehimlenmesinde BuProsesin Avantajları

AVVS'rıin Eski Başkanlarından Howard Cary'ninSanayi. Eleman ve Metal Birleştirmenin Gele-ceği Hakkındaki Görüşleri

Lehimlemeyi Geliştirmede Anahtar Faktör

Belli Akım ve Kaynak Hızında ElekrodUzunluğunu Belirleyebilmek Kaynak işle-mini Kolaylaştırmakta

Metal Bağlantıları Arasında Güçlü BağlarOluşturmada, Araya Yerleştirilen Demir Folyo-nun Yararlan

Gümüş, Bakır, Çinko, Kadmiyum ve YeniAlaşımların Gelişimi

Son Yıllardaki Belirgin Gelişmelerin KullanımıKolay Ürünlerin Yaratılmasına Olan Etkisi

Sorunun Çözümü için 6 Basamaklı ÇözümYöntemi

Kaynakçıların Etkilenmesini Minimumaindirecek Rehber

Mikroyapı ve Aşınma Özelliklerinin incelenmesive Amaca Uygun Alaşımın Seçimi

Optimize Edilmiş Kaynak Tasarımlarında, LazerKaynaklı T- Birleşimlerin Yüksek Yorulma Da-yanımı Özelliği

YAYIN ADI VE SAYISI

VVelding JournalDecember 1994 Volume 73 /Number 12

VVelding JournalDecember 1994 Volume 73 /Number 12

VVelding JouınalDecember 1994 Volume 73 /Number 12

VVelding JournalOctober 1994 Volume 73 /Number 10



VVelding JournalOctober 1 994 Volume 73 /Number 10

VVelding JouınalOctober 1994 Volume 73 /Number 10



VVelding JournalSeptember 1994 Volume 73 /Number 9



VVelding JouınalSeptember 1994 Volume 73 /Number 9



YAZAR

H. MIYAZAKI, ET AL

X. DI-JİNG. ET AL

J.W. ELMER,ET AL.

B. IRVING

R. E. BALLENTINE

R.W. MESSLERD. L. MILLARD

H.B.CARY

T. HATTORİ,ET AL

T.P. OUINN

H. OHMURA

P. F. TIMMINS

A. CULLISION

D. PETERSON

C.E. COLTON

J.B.C. WUJ. REDMAN

P.C. WANGK.M. EVVING

MÜHENDiS VE MAKINA-KAYNAK ÖZEL SAYISI-2 61

SÜRELİ YAYINLAR

YAZI KÜTÜĞÜ

YAZI ADI

ARC Instability Phenomenain GMA Welding

Tank Fabricator CapturesFüme At the Source

Laser-Beam Eyes DirectBeveling Torches

Welding Füme Filters : AreThey Ali Same ?

Gmaw Shielding Gases;Simplifying Selection

Indy Weld Shop KeepsRacecars On Track

Prefab Bridge FloatsUpriver to Manhattan

Pipe Metalurgy A ValuableBending Tool

Modern Cutting EquipmentHelp Fab. Shops Compete

Through-the-Arc SeamTracker Guides Robot Celi

Shearing and Forming :VVhere the Action

Two Shielding Gases areNot Enough

Ultrasonic Testing tor theFabricator

Gas-Fired Turbines PowerU.S. Utilities

Hvof Thermal SprayUpgrades Turbines

Robot VVins Work AreWelding for Shop Fab.

Selecting Bending RollMachines

YAZI İÇERİĞİ

Kısa Ark Boyu, Enerji Kaynağı, Düşük OksitleyiciKoruma Gazı ile İlgili İşlem Belirsizliklerini Belirlemek İçin Önerilen Sistem

Zehirli Kaynak Gazlarının Çalışma Ortamı-nı Kirletmeden Açığa Çıktığı Yerde DışarıAtılması

Plasma Ark Kesim ve Çevresel KaynakAğzı Hazırlamada Laser Güdümlü Robotla-rın Avantajları

Kaynak Esnasında Yayılan Gazlar Ciddi So-runlara Sebep Olabilir. Doğru Filtre SeçimiKaynakçıyı Bu Zararlı Etkilerden Koruyabilir

Bir Çok Ticari isim Altında Satılan Değişik Kompozisyon Koruma Gazı Yerine, Yazar iki Gaz ile HerTür Malzemenin Kaynatılabileceğini iddia Ediyor

Indianapolis Motor Speedvvay FirmasınınKaynak Teknisyenlerinin Yarış Arabalarında-ki Başarılı Kaynak Tamirleri

Amerika'da Prefabrike İmal Edilen En Uzun Köprü

Basınçlı Boru ve Kaplarda indüksiyon Yöntemiİle Şekil Verme

Modern Oksiasetilen, Plasma Ark, LazerKesim Makinaları Üretim Hızını Artırmakta veMaliyeti Düşürmekte

Anahtar Teslimi İmal Edilen Kaynak Hücresi,Kaynak Kalitesini Artırmakta ve İşçilik Maliye-tini Azaltmaktadır

Geliştirilmiş Tezgahlar Kesim ve Şekillendiril-miş Parçalardaki Hata Payını Çok ÖnemliDerecede Azalttı

iki Gaz Karışımı Yeter Diyen Yazara KarşıtGörüş ve Savunmalar

Kaynaklı imalatta Ultrasonik Muayene Meto-dunun Kullanımı

Amerika'daki Tesislerde, Tasarım, Bakım,imalat Prosedörü, Kontrol ve Tamir Talepleri

Yüksek Verimli Enerji Üniteleri ve Gaz Türbin-erinde Yüksek Hız Oksijen Yakıtlı Isıl Sprey

Teknolojisi Çok işe Yaramakta

Rose Metal Firmasındaki Yaygın Robot Kulla-nımı ve Etkileri

En Uygun Boru Büküm ve Şekillendirme Ma-kinası için Seçim Kolaylıkları

YAYIN ADI VE SAYISI


VVelding Design & FabricationSeptember 1994




VVelding Design &FabricationNovember 1994




VVelding Design &FabricationOctober 1994




Welding Design &FabricationDecember 1994

Welding Design &FabricationDecember 1994

VVelding Design &FabricationDecember 1994

VVelding Design &FabricationDecember 1994

YAZAR

P.J. MODENESIJ.H. NIXON

DEANSCHENGIDER

—

STAN DUARTE

ED CRAIG

DIANE L HALLUM

JOHN O'BRIENSTEVE PETERS

DIANE L HALLUM

CARL R.VVEYMUELLER

BRAD F. KUVIN

—

I.J. STARES & D.HILTONJIM DONAGHYKEVIN A. LYTTLE

CARL R.WEY MUELLER

ROSALIEBROSILOVV

DANlEL W. PARKERGERALD L. KUTNER

BRAD F. KUVIN

VVALTER F.EMERSON

62 MÜHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKÖZEL SAYISI - 2

SORUN

YANITLAYALIM

KAYNAK İLE İLGİLİ HER TÜRLÜ SORULARINIZI BİZE İLETİN, YANITLAYALIMAdres : TMMOB Makina Mühendisleri Odası Kaynak Komisyonu Hazırlayan : Tarkan ALAÇAM*

Sümer Sok. No : 36/1-ATel: O - 3 1 2 - 2 3 1 31 59

06440 - Demirtepe / ANKARAFax : O - 312 - 231 31 65 (Yaprak BOYLA)

Bu köşede sizlerin kaynak konusunda sormak, öğrenmekve danışmak istediğiniz sorularınıza yanıt verilecektir.

SORU : Gaz metal-ark veya özlü tel,ark kaynakmetodunu kullanarak boru kaynağı yaparken pasosayısını çok tutmak mı yoksa, eğer mümkün ise birkaç dolgu pasosu mu daha iyidir ?

YANIT : Kural olarak gaz-metal ark veya özlütel ark kaynak yöntemlerinde istikrarlı bir sonuçiçin birkaç geniş paso yerine ufak daha fazla sayı-da paso atmak tercih edilmelidir. Ufak pasolartam nüfuziyetli kaynak elde etmede kaynak ban-yosunu rahatça kontrol etmesi bakımından kay-nakçıya yardımcı olur.

SORU : Gaz-metal ark (MAG)kaynağında kullandığımız koruyucu gazın sıçrantılara sebep oldu-ğuna nasıl karar verebiliriz ?

YANIT : Sadece bir tek gazkarışımı sıçrantıya sebepolur. - 75 Ar-25 O2 -bu da lmm den ince tellerle, kulla-nıldığında ortaya çıkar. Di-ğer ana sebepler ise gerilimve akım şiddetinin ayandır.

SORU : Tungsten asal gaz(TIĞ) kaynağında kullandığı-mız Argon gazının istenilenkalitede (kirli olup olmadığı) ol-duğunu nasıl tesbit edebiliriz ?

YANIT : Yeni bir tungsten elekt-rod alırız, dolgu teli kullanmadan veelektrodu parçaya temas ettirmeden arkoluştururuz ve 30 saniye kadar bekleriz. Dahasonra arkı söndürdüğümüzde tungsten elektroduinceleriz. Kirlenmiş gaz elektmd yüzeyinin de kir-lenmesine sebep olur.

SORU : Aşağıdan yukarıya doğru pozisyonda bo-ru kaynağında hangi kaynak yöntemi daha uygun-dur, darbeli MAG mı, yoksa özlü tel ark kaynağımı?

YANIT : Bu pozisyon için uygun olan özlü telark kaynağıdır. Daha iyi mekanik özelliklerin elde

edilmesi ve daha iyi nüfuziyet açısından avantajlı-dır.

SORU : Ben otomobil parçalan üreten büyük birfirmada kaynak kalite sorumlusu olarak çalışmak-tayım. 45 adet MAG kaynakçımızın hepsinin ken-dilerine göre kaynak yapma yollan olmasına rağ-men paylaştıkları tek ortak nokta var, o da aşırı sıç-rantılı kaynak. Yönetim bu durumu kabul etmiş gi-bi görünüyor. Yönetimi kaynak kalitesinin arttırıl-ması gerektiğine nasıl ikna edebilirim ?

YANIT : Bu probleme kaynak en-düstrisinde sıkça rastlanmaktadır.

Kaynakçılar el becerisine, yönetimimalat becerisine sahip olabilir

ama kaynak işlemlerinde uz-manlaşma kolay kolay eldeedilemez. Enerjinizi kötü kay-nak kalitesinin ve sıçrantıla-rın şirkete olan maliyetinibelirlemek için harcamalısı-nız. Kaynakçıların sıçrantıla-n temizlemek ve tamir içinharcadıkları süreyi inceleyin.Amerika'da ortalama olarak,kaynakçıları ve yönetimi

kaynak konusunda uzman vehassas olan, 40'dan fazla kay-

nakçı çalıştıran şirketler yılda300.000$ ile 600.000$ arası tasar-

ruf sağlamaktadırlar.

SORU : Gaz metal ark kaynağı ile(MIG) alüminyum malzemeleri kaynat-

maktayız. Son zamanlarda koruyucu gazı değiştir-dik ve sadece argon gazı kullanmaya başladık. So-nuç olarak çok temiz kaynak dikişi elde ettik. Da-ha önceleri lıelyum-argon karışımı gaz kullanıyor-duk ve kararmış kaynak dikişi elde ediyorduk. Ni-çin?

YANIT : Helyum karışımı, voltajın yükseltil-mesini ve ark boyunun uzamasını gerektirir. Uzunark yüzeydeki alüminyum oksit tabakasını parça-layan plazmanın gücünü zayıflatır, ve bu da yüze-yin kara is ile kaplanmasına neden olur.

* Kaynak Müh., FMC-Nurol Savunma San. A.Ş.

MÜHENDiS VE M AKI N A - KAYNAK ÖZEL SAYISI - 2

Kaynak : VVcldinj; Dcsign and Fabrication, VVelding Journul

63

KAYNAK TEKNOLOJİSİNİ

PROSESLERİ l

RVESINDE,TUM KAYNAK

HİZMETİNİZDE

IfMSt'..ı,

iş!

IOERİIKONOerlikon Kaynak

Elektrodları veSan.A.Ş.

Halkalı Cad. No: 99 34630 ;P.K. 1 Sefaköy / İSTANBULTel:(212)5993010(7hat)

Faks:(212)5400261 Teleks:21122oertr

KAYNAK ÖZEL SAYISI

MAYIS '95

Teknik makale, ürün haberleri, inceleme - araştırmamakaleleri, endüstri / sanayi haberleri, seminer - kurshaberleri, atölyeden, sorun - yanıtlayalım ve sizlerin görüşleriile oluşturulabilecek diğer köşeleri için öneri, katkı, özellikleilgi ve eleştirilerinizi bekliyoruz ...

Documents

KAYNAK ÖZEL SAYISI - TMMOB Makina Mühendisleri ...arsiv.mmo.org.tr/pdf/00000359.pdfMÜHENDİS l MAKİNA M O B LÂKINA M Û H i' N O » S t, E R l Ö t» A S - i, t ı i * , A «