Annette KastFZahn Hartmut Morgenroth

Kade dziecko moe nauczy si spaJak unikn problemw z zasypianiem i przesypianiem nocy u dzieci

Ksika o zasypianiu i przesypianiu nocyCzy spodziewacie si dziecka? A moe wanie si urodzio? Wwczas chcielibycie na pewno, aby od samego pocztku zasypiao i przesypiao ca noc bez problemw. W rozdziale 3. Jak z waszego dziecka zrobi dobrego piocha dowiecie si, jak od pocztku przyzwyczai dziecko do regularnych pr spania i jak je nauczy zasypia i przesypia ca noc. Czy wasze dziecko w wieku ponad szeciu miesicy ma trudnoci z zasypianiem i przesypianiem nocy? Jeli tak, to chcecie z pewnoci znale jaki sposb, aby dziecku pomc, a jednoczenie zapewni caej rodzinie zasuony spoczynek nocny. W rozdziale 4. Jak z nocnych markw" zrobi dobrych piochw" dowiecie si, jak dziecko odzwyczai stopniowo od niekorzystnych przyzwyczaje przy zasypianiu i jak je w konsekwentny sposb nauczy przesypia spokojnie noc. Postpujcie przy tym zgodnie z planem terapii. Wskazwki zawarte w rozdziaach 3. i 4. stanowi konkretn, praktyczn i atw do zastosowania pomoc, skuteczn ju po kilku dniach. W pozostaych rozdziaach udzielimy wielu rad na temat dziecicego snu, zaburze snu i zachowania si w czasie snu. Znajdziecie tam liczne wskazwki jak postpowa przy wystpieniu szczeglnych problemw. Ksika o spaniu i przesypianiu nocy jest nie tylko cennym poradnikiem, ale te mi i pasjonujc lektur. Po zapoznaniu si z licznymi pogldowymi przykadami i praktycznymi wskazwkami dojdziecie szybko do przekonania, e kade dziecko moe nauczy si spa.

2

1. Moje dziecko nie chce spaW tym rozdziale opowiemy: o naszych dowiadczeniach uzyskanych w gabinecie pediatrycznym i z wasnymi dziemi, majcymi kopoty ze spaniem o tym, jak czsto wystpuj problemy z zasypianiem w rnym wieku Dowiadczenia w gabinecie pediatrycznym Kiedy wieo upieczeni rodzice po kilku tygodniach czy te miesicach dumnie pokazuj swoje latorole znajomym i przyjacioom, na og pada wwczas pytanie: A czy ju przesypia noc?" I wszystkie matki i ojcowie doskonale wiedz w czym rzecz! To bowiem, czy pierwsze miesice ycia waszego dziecka bd stanowiy radosny okres, czy te wypenione bd codziennym zmaganiem si ze stresem, wyczerpaniem i chronicznym zmczeniem, wie si w duej mierze z odpowiedzi na to wanie pytanie. Take pediatrzy znaj ten temat na wylot. W gabinetach pediatrycznych codziennie pojawiaj si rodzice opowiadajcy dumnie i z radoci o postpach w rozwoju swego dziecka, aby pod koniec westchn: Ba, gdyby tylko chciao lepiej spa! albo: Kiedy wreszcie przestanie wyciga mnie co noc z ka! Ja ju nie mog! Dr Morgenroth, wspautor tej ksiki, bardzo nad tym ubolewa, e jako pediatra nie by waciwie w stanie udziela skutecznych rad. Szczeglnie poruszy go przypadek bliniakw, Piotra i Anniki. Z braku miejsca rodzina musiaa na pocztku spa w jednym pokoju. Dzieci domagay si co godzin do dwch buteleczek, a to oznaczao przygotowywanie kadego wieczoru 17 butelek, w tym jednej stale podgrzanej. Rodzice zmieniali si co prawda podczas karmienia, ale byli coraz bardziej znueni, jeli nie wrcz zaamani, bezowocnym czekaniem, e wszystko jako si unormuje. Bo sytuacja si nie polepszya nawet wwczas, kiedy pediatra wbrew swoim przekonaniom przepisa rodki uspokajajce. le byo nawet po przeprowadzce do wikszego mieszkania, gdzie dzieci mogy spa osobno. W wieku dwch i p lat dzieci same korzystay noc z przygotowanych butelek, a rodzice musieli wstawa tylko trzy do czterech razy. Dopiero w wieku czterech lat, na urlopie, odzwyczajono bliniaki od butelki i od tego czasu zaczy przesypia cae noce. Wiemy, e mona byo rodzicom zaoszczdzi tego trudu, staego braku snu i stresw midzy partnerami, wynikajcych ze skrajnego powicania si. Albowiem niemowlta i mae dzieci, ktre wieczorami nie chc zasypia bd te budz si nocami po kilka razy, nie s prawie nigdy dziemi z problemami, u ktrych co nie jest w porzdku. Wrcz przeciwnie s maymi, pojtnymi osobami. Reaguj zupenie normalnie i konsekwentnie. Rwnie rodzice nie musz si obawia, e s winni zaistniaej sytuacji. Udzielajc porad, poznalimy wielu szczeglnie miych i zaangaowanych rodzicw gotowych zrobi wszystko dla swojego dziecka. Sumujc ich dowiadczenia wiemy obecnie, e wszystkie zdrowe niemowlta w wieku co najmniej szeciu miesicy s w stanie przesypia ca noc. Jeli tak nie jest, mog si tego nauczy. I to szybko. Dowiadczenia z wasnymi dziemi Take i ja byam przekonana o tym, e jestem kochajc i zaangaowan matk. Moja pierwsza dwjka dzieci bya kopotliwa. Zmuszaa mnie do kilkakrotnego wstawania prawie kadej nocy w cigu piciu lat. Kiedy miaam to wreszcie za sob, urodzio si trzecie dziecko. Pomylaam sobie, e u tak dowiadczonej matki jak ja przykrych niespodzianek nie bdzie. I rzeczywicie pierwsze tygodnie miny do harmonijnie. Lecz im Andrea stawaa si starsza, tym czciej domagaa si noc piersi. No i tak si zoyo, e przestaa sypia w swoim eczku, a dla wygody zacza spa w ku rodzicielskim. Sfrustrowany maonek przenis si do pokoju na poddaszu, aby mc si jako tako wyspa. W wieku siedmiu miesicy karmiam Andre noc okoo siedmiu razy, od czwartej rano ju nie spaa prawidowo, zrywaa si co 15-30 minut i domagaa si ssania piersi. Take w cigu dnia nie byo mowy o spaniu w eczku. Tylko jadc w aucie albo w swoim wzeczku, decydowaa si od czasu do czasu na pgodzinn drzemk o najrozmaitszych porach. W sumie przesypiaa najwyej dziewi godzin. Dla mnie oczywicie pozostawao o wiele mniej snu i to rozoonego na okresy po 30 minut, do najwyej dwch godzin. Na nic si zday wasne dowiadczenia matki i psychologa. A liczne poradniki dla rodzicw? Nic z tego. Mona si byo z nich najwyej dowiedzie, e rodzice powinni si zmienia podczas nocnego dyurowania. Albo te, e wikszo trzymiesicznych dzieci przesypia ca noc. A jeli tak nie jest, to dlaczego? I co robi? Ani sowa na ten temat, adnej rady. Nie pozostawao mi wic nic innego, jak przebrn jako przez ten trudny czas, bdc na skraju wyczerpania. Dwoje starszych dzieci szecioletni syn Christoph i czteroletnia crka Katharina wymagao w tym wanie okresie szczeglnej troski. Christoph zacz chodzi do szkoy, a Katharina posza do przedszkola. Dla obojga brakowao mi czasu. Nasze ycie maeskie take ucierpiao. By to dla nas wszystkich trudny okres. Los zdawa si by szczeglnie niesprawiedliwy, karzc matk jeszcze jednym malestwem majcym prawdopodobnie trudnoci z spaniem. Podczas profilaktycznej kontroli dziecka w wieku siedmiu miesicy napomknam, raczej mimochodem, doktorowi Morgenroth, pediatrze i wspautorowi tej ksiki, o moich kopotach bez specjalnej nadziei na uzyskanie jakiej pomocnej rady, gdy w wypadku moich starszych dzieci nie mia mi wiele do zaoferowania, poza wyraeniem bezradnego wspczucia. Ale tym razem spotkaam si z zaskakujcym pytaniem: Chciaaby pani to zmieni? W duszej rozmowie opowiedzia mi o swojej podry po Stanach Zjednoczonych w celach szkoleniowych, w tym take o wizycie w renomowanej klinice pediatrycznej w Bostonie, gdzie pozna profesora Richarda Ferbera, szefa Centrum Bada Snu Dziecka. 3

Opracowa on ju przed paroma laty metod, pozwalajc rodzicom w krtkim czasie nauczy niemowlta i mae dzieci zarwno zasypia, jak i przesypia noc. Ksik na ten temat (p. bibliografia 1) wraz z kilkoma innymi publikacjami w jz. angielskim doktor Morgenroth przywiz ze sob, a teraz prezentowa to wszystko wyczerpanej acz zaskoczonej matce. Poczuam si, jakby mi spady uski z oczu. Pojam w lot, dlaczego moje dzieci tak le spay i jak bd moga temu zaradzi w przyszoci. Wszystko zdawao si by tak jasne i przekonujce, e pozostawao tylko jeszcze jedno pytanie: Dlaczego sama dawno na to nie wpada? (Jeli jestecie sami ciekawi, zajrzyjcie do rozdziaw 3. i 4., w ktrych t metod dokadnie opisujemy). Od tego czasu zacza si dla nas obojga, przyszych autorw tej ksiki bardzo owocna wsppraca. Andrea, moja wasna crka, staa si pierwsz pacjentk. W przecigu dwch tygodni nauczya si spa podczas dnia o staych porach, dwa razy po ptorej godziny, a noc przesypia bez przerwy od 20 00 do 700. A wic cznie co najmniej trzy godziny snu wicej ni poprzednio! Caa rodzina odetchna. Matka odczua t zmian jako raptowne polepszenie si warunkw ycia. Tak mao zachodu, a tak pozytywna zmiana! Wniosek z tego jeden: t metod wraz z konieczn wiedz o nie dziecka naley rozpowszechni wrd wszystkich matek i ojcw. O kopotach ze snem dzieci pediatrzy sysz niemal codziennie. W ostatnich czterech latach przeprowadzilimy wic kilkaset rozmw z zainteresowanymi matkami i ojcami. Efekt by imponujcy. Prawie wszystkie problemy zwizane ze spaniem mona byo rozwiza po jednej rozmowie w gabinecie lekarskim. Take podczas naszych licznych wykadw na ten temat zainteresowanie byo bardzo due. Nie ma wic wtpliwoci co do tego, e dla wielu modych rodzicw jest to palcy problem. Sen dziecka a stres rodzicw. Na czym polega ta zaleno? Jeli mwimy o nieprawidowym nie u dziecka, wwczas najczciej rozumie si przez to trudnoci z zasypianiem lub kilkakrotne budzenie si w cigu nocy, albo te jedno i drugie. Nie znaczy to, e dziecko cierpi na jakie zaburzenia, najwyej grymasi. Na zaburzenia skar si natomiast budzeni rodzice. Czsto nie mog ani ponownie zasn, ani straconego snu nadrobi. Chcielimy wiedzie dokadniej, ile badanych dzieci, w rnych grupach wiekowych, przesypia noc, i do jakiego stopnia wyczerpane czuj si matki. Badajc dzieci w wieku od 6-8 tygodni do 4 lat, spytalimy okoo 500 matek o to, jak dzieci pi2. Wyniku nie mona z pewnoci odnie do wszystkich naszych maych pacjentw. Widoczne s jednak tendencje, potwierdzone rwnie innymi badaniami 3. Z diagramu 1 wynika, e mniej ni poowa dzieci przesypiaa noc bez zakce. Odnosi si to szczeglnie czsto do jednolatkw (52%), natomiast bardzo rzadko do niemowlt poniej 6 tygodni (6%). Wikszo rodzicw godzi si z faktem jednorazowego budzenia w cigu nocy. Kiedy dzieci budz swoich rodzicw wielokrotnie, zaczynaj si powane problemy. Diagram 1: Ile dzieci przesypia noc? Z diagramu 2 wynika, e wrd niemowlt szeciotygodniowych prawie poowa budzia si kilkakrotnie. Wrd dzieci czteromiesicznych czynia to jedna trzecia, a wrd dwulatkw nadal prawie jedna czwarta. Dopiero w wieku czterech lat zdarzao si znacznie rzadziej (poniej 10%), aby dzieci kilkakrotnie budziy rodzicw w czasie nocy. Z naszych rozmw w poradni wynikao, e problemy ze spaniem rzadko rozwizuj si same. Jeli proczne dziecko nie przesypia jeszcze nocy, wwczas prawdopodobnie i w rok pniej rodzice bd musieli z tego powodu nie dosypia. Diagram 2: Ile dzieci budzi si noc dwa razy lub czciej? Jeszcze jedna rzecz zdarza si nader czsto. Dzieci, ktre ju od tygodni albo miesicy wietnie spay, zmieniaj nagle swoje przyzwyczajenia, np. po chorobie bd po urlopie, i tak koczy si niezakcona cisza nocna. Jest zrozumiae, e nieprzespana noc wywouje u rodzicw stres. Szczeglnie matki, zmuszone do kilkakrotnego wstawania, odczuwaj znaczne, a nawet skrajne wyczerpanie. Tylko nieliczne matki nocnych Markw uwaay, e s spokojne i zrwnowaone. I odwrotnie tylko niektre matki dobrych piochw byy zdania, e mimo to s niespokojne i wyczerpane.

1 2

R. Ferber, Solve your childs sleep problems. New York 1985, Simon & Schuster. A. Kast-Zahn und H. Morgenroth, Erfahrungen und praktische Hinweise fr den Umgang mit Schlafproblemen im Suglings- und Kindesalter. der kinderarzt 26, 1995, nr l, s. 46 - 52 i nr 2, s. 204 - 212. 3 D. Wolke i in., Hufigkeit und Persistenz von Ein- und Durchschlafproblemen im Vorschulalter: Ergebnisse einer prospektiven Untersuchung an einer reprsentativen Stichprobe in Bayern Prax. Kinderpsychol. Kinderpsychiat, 1994, 43, 339 - 344. 4

Wydaje si, e najspokojniejszym okresem dla matek jest wiek dziecka okoo czterech miesicy: wwczas to odnotowuje si nisze poziomy stresowe ni we wszystkich pozostaych grupach wiekowych. C moe by pikniejszego ni maluch, ktry ju w peni nawiza kontakt ze swym otoczeniem, ktry si umiecha, a nawet mieje, przysuchuje si rozmaitym dwikom, chwyta rne przedmioty i wszystko to czyni w odpronej pozycji na wznak! Min okres kolek. Dziecko ju mniej pacze. Jeszcze nie potrafi poraczkowa w dal, czynic spustoszenia. Ponadto pi przecitnie 15 godzin dziennie. Nawet jeli ze spaniem nie jest tak idealnie wikszo rodzicw wszystko jeszcze tym rozkosznym stworzeniom wybacza. Oddanie si, a nawet cakowite powicenie si wasnemu dziecku jest czym piknym i uszczliwiajcym. Z naszych dowiadcze wynika, e wikszo matek i ojcw jest gotowych da z siebie wszystko. Ale przecie z czasem i wasne ycie zaczyna si domaga swoich praw, co wychodzi na dobre nie tylko samej matce, ale i pozostaym czonkom rodziny. Rozdzia 1: To co najwaniejsze Problemy ze spaniem s u maych dzieci bardzo rozpowszechnione. Nasze dziecko nie przesypia nocy co mamy robi?" Dla wielu modych rodzicw jest to palcy problem. Nieprawidowy sen dziecka powoduje stres u rodzicw. Matki wielkich piochw s zwykle spokojne i zrwnowaone, natomiast matki nocnych Markw zdeprymowane i wyczerpane. Nocne Marki nie s dziemi z problemami. Dzieci s maymi pojtnymi osbkami. Wszystkie zdrowe niemowlta, ukoczywszy sze miesicy, s w stanie przesypia noce. Jeli tak nie jest, to mog si tego nauczy, i to szybko.

2. Co wiemy o nie dzieckaW tym rozdziale powiemy wam: jak dugo dzieci przecitnie pi jaki jest dokadnie przebieg snu dlaczego wiele dzieci budzi si w nocy i pacze Jak dugo dzieci pi i jak przebiega sen Kt nie zna penych dumy opowieci niektrych matek o ich bezproblemowym dzieciciu, ktre od chwili urodzenia trzeba byo do posikw budzi i ktre w wieku zaledwie kilku tygodni przesypiao noc? Takie dzieci, dobre piochy z natury, istniej rzeczywicie. Nic nie moe wytrci ich z rwnowagi. Mona je w nosideku wszdzie ze sob zabra. Ich potrzeby snu zdaj si nie zakca ani obce otoczenie, ani haas, ani cokolwiek innego. Rodzice wiecznie czujnych i nader ywych wiercipit nie s w stanie uwierzy w takie historie. Ich dziecko ju w szpitalu tu po urodzeniu mylio noc z dniem, byo stale w ruchu, reagowao na kady szmer, na kad zmian otoczenia i na kade podniecajce odwiedziny. Po prostu nie chciao spa, jakby bao si cokolwiek przegapi. Rwnie i takie pociechy istniej. Nie ma to jednak wiele wsplnego z wychowaniem, a raczej z odziedziczonymi skonnociami. Czsto jedno z obojga rodzicw rozpoznaje siebie samego, obserwujc styl spania swojego dziecka. No c podczas gdy rodzicom owych urodzonych susw wiedzie si lepiej, ci pozostali, mniej rozpieszczam przez los, nie musz popada w rozpacz. Rwnie ich dziecko moe si nauczy zasypia wieczorem o przyzwoitej porze i spa spokojnie a do nastpnego ranka. Dziecko potrafi sobie z tym poradzi, nie zakcajc nocnego spokoju rodzicw. Wikszo dzieci picych niezwykle krtko np. proczne dziecko pice cznie dziewi godzin mona te przyuczy do duszego snu. Tylko bardzo, bardzo rzadko wystpuje jaka wrodzona wada powodujca zakcenia snu i prowadzca do tego, e dziecko ley noc godzinami rozbudzone. Takim dzieciom nawet terapia niewiele pomoe. Najprawdopodobniej jednak wasze dziecko nie ma adnej wrodzonej wady neurologicznej, jest zdrowe i potrafi nauczy si prawidowo spa. Diagram 3. przedstawia przecitny czas snu od noworodka a do dziecka w wieku dziesiciu lat. Diagram 3: Przecitny czas snu dzieci w rnym wieku (wg Ferbera) Ustalenia czasowe przejlimy od Ferbera, lecz pokrywaj si one z naszymi dowiadczeniami. Wida tu te podzia snu na por dzienn i nocn. U noworodkw tych 16,5 przespanych godzin rozdziela si mniej wicej rwnomiernie na por 5

dzienn i nocn. Rnic midzy dniem a noc niemowlta poznaj dopiero stopniowo. Sen nocny wydua si, natomiast ilo i czas trwania drzemek dziennych ulega skrceniu. Najpniej po szeciu miesicach nastpuje stabilizacja: okoo 11-godzinny spoczynek nocny (bez posikw!), do tego jedna drzemka przedpoudniowa i jedna popoudniowa s w tym wieku czym normalnym, a take czym, czego si mona nauczy. Z tych 11 godzin snu nocnego wasze dziecko powinno korzysta mniej wicej przez pi lat. Ewentualne braki uzupeni sobie w czasie dnia. Poczwszy od drugiego roku ycia wikszo dzieci pi za dnia tylko raz, w poudnie, ale midzy drugim a czwartym rokiem odzwyczaja si take od tego. Od pitego roku sen staje si coraz krtszy mniej wicej co rok o kwadrans. Przy porwnywaniu czasw z tabeli z czasami snu waszego dziecka naley zdawa sobie spraw z tego, e odchylenie o godzin w gr lub w d od redniej jest rzecz cakowicie normaln. Jeli jednak dziecko pi o kilka godzin mniej od czasu podanego w tabeli, wwczas z jego rytmem spania prawdopodobnie co nie jest w porzdku po zmianie tej nieprawidowoci mogoby ono spa znacznie duej. U niektrych dzieci zmczenie daje si atwo zauway. Tr oczy, grymasz i nie chc si niczym zaj. Inne znowu wydaj si by w cigu dnia cakiem spokojne, maj dobry humor i same si sob zajmuj. Dopiero po terapii matki zauwaaj, e i ich dziecko jest bardziej zrwnowaone i pogodniejsze, gdy pi kilka godzin duej. Moe te si zdarzy, e wasze dziecko pi o wiele duej, ni podano w tabeli. W zasadzie nie ma tu powodu do niepokoju prawdopodobnie jest piochem. Istnieje jednak powane schorzenie charakteryzujce si midzy innymi wzmoonym zapotrzebowaniem na sen. Choroba ta nazywa si narkolepsj. Pojawia si jednak najwczeniej w wieku szkolnym i wystpuje tak niezwykle rzadko, e nie bdziemy si ni tu bliej zajmowali. Jeli mielibycie wraenie, e czas spania waszego dziecka jest nazbyt wyduony, zwrcie si z t spraw do pediatry. Porwnanie z tabel moe by interesujce wwczas, gdy stwierdzicie, e dziecko pi co prawda wystarczajco dugo, a nawet duej ni przecitnie, ale wieczorem nie chce i do eczka albo te budzi si nagle w nocy i chce si bawi. Takim przykadem bya 12-miesiczna Mira. Co drug noc budzia si okoo 100 i przez nastpn godzin do dwch, bya zupenie rozbudzona. Ani jej byo w gowie ponownie zasn daa rozrywek. Matka z kolei o pierwszej w nocy nie miaa specjalnej ochoty na budowanie z crk domkw z klockw. Prbowaa zastosowa rodek zaradczy w postaci buteleczki, braa Mir do siebie do ka wszystko na nic. Zupenie skoowacona kada ma ponownie do eczka. Mira krzyczaa jeszcze ponad godzin, a wreszcie w tym paczu zasypiaa. Powtarzao si to co drug noc. Z naszej rozmowy wyniko, e sednem sprawy by jej czas spania: w cigu dobrych dni spaa od 19 00 do 700, do tego dochodziy trzy godziny snu w poudnie, co dawao w sumie 15 godzin. Za duo! Wanie dlatego Mira bya w nocy rozbudzona z braku zmczenia. Terapia bya bardzo prosta: Mir trzeba byo po ptoragodzinnej drzemce poudniowej budzi, dziki czemu po drugiej nocy spaa normalnie. Matka bya zupenie zaskoczona po prostu przecenia zapotrzebowanie dziewczynki na sen. Zdarza si to nie tak rzadko. Pobone yczenie rodzicw, eby dziecko byo uprzejme spa od 1800 wieczr do 900 rano, pozostanie wic tylko pobonym yczeniem, ktre z rzeczywistoci nie ma nic wsplnego. Wci spotykamy si z tym, e rodzestwo mimo rnicy wieku kilku lat kadzie si do ka jednoczenie. Pki wszyscy s z tego zadowoleni, nie ma przeciwwskaza zwaszcza e u dzieci poniej piciu lat rnice w zapotrzebowaniu na sen wyrwnuj si przez spanie w poudnie. Zalecamy jednak, aby z dziemi powyej piciu lat postpowa inaczej. Dlaczego starsze nie ma sobie jeszcze p godzinki duej poczyta czy te posucha kaset w swoim pokoju (albo w sypialni rodzicw, gdy pokj dziecicy jest wsplny), ni jego o trzy lata modszy braciszek albo siostrzyczka? Modsze dziecko z pewnoci nie bdzie miao z tego powodu pretensji. Z historii 10-letniego Udo wynika, e problemy zwizane ze zbyt wczesnym chodzeniem spa mog powsta take u starszych dzieci. Matka kada go codziennie midzy 1900 a 1930 i gasia wiato. Jednak z wymarzonego spokojnego wieczoru dla samotnych i pracujcych matek nic nie wychodzio. Od niepamitnych czasw Udo wstawa i przychodzi do salonu chciao mu si pi, chciao mu si je albo te chcia podyskutowa. Tak wic zasypia dopiero midzy 21 30 a 2200. W soboty i tak wolno mu byo duej posiedzie. Potem szed do ka bez adnych komedii. W soboty i niedziele wstawa o 700 podobnie jak w dni powszednie, kiedy szed do szkoy. Sprawa bya wic jasna: Udo mia do snu, gdy w przeciwnym razie nadrabiaby to sobie w czasie weekendu. 9,5 godzin odpowiada mniej wicej redniej dla jego wieku. Mimo tego trudno byo wymaga od matki, aby prawie do 2200 dzielia salon ze swoim synem. Znalelimy nastpujce wyjcie: do 19.00 Udo musia si przygotowa do nocnego odpoczynku. Jeli potem jeszcze nie spa, matka wstpowaa do jego pokoju na pogawdk albo na ulubion zabaw, co jednak musiao si skoczy o godz. 2000. Nastpnie opuszczaa pokj, podczas gdy chopiec mg si jeszcze do 2115 zajmowa sam sob pod warunkiem jednak, e w tym czasie da matce spokj. Udo zgodzi si natychmiast na ten plan. I dla niego byo to korzystne wyjcie.

6

Co si waciwie dzieje w czasie snu? Gboki sen a pytki sen urojeniowy Przed okoo 40 laty odkryto (Aserynsky & Kleitman 4 w Chicago), e sen nie jest rwnomiernym stanem zamroczenia. W kadym orodku badania snu mona obecnie dokadnie okreli przy pomocy EEG (elektroencefalograf, przyrzd do rejestracji bodcw elektrycznych w mzgu), jak w cigu nocy zmienia si aktywno mzgu. Mona wyranie rozrni midzy dwoma rnymi rodzajami snu. W jzyku fachowym nazywaj si one snem bez REM i snem z REM (REM: rapid eye movements = szybkie ruchy oczyma). W jzyku potocznym mwimy o nie gbokim i pytkim. W chwili zasypiania zapadamy najpierw w spokojny gboki sen. Przemierzamy po kolei wszystkie jego cztery fazy tak, jak gdybymy schodzili powoli ze schodw, popadajc na kadym stopniu w jeszcze gbszy sen. W fazach 3. i 4. oddech staje si bardzo spokojny, serce bije rwnomiernie, mzg odpoczywa". W EEG wida to w postaci duych powolnych fal, fal delta. Poniewa mzg przesya do mini tylko niewiele impulsw, nie poruszamy si zbytnio. Moe si jednak zdarzy, e zaczniemy chrapa akurat podczas tego spokojnego, gbokiego snu! Podczas faz 3. i 4. trudno nam si zbudzi, np. na odgos telefonu. W pierwszym momencie jestemy cakiem zdezorientowani i trudno nam przyj do siebie. To zjawisko ma co wsplnego z zakceniem snu w wieku dziecicym (strach nocny i lunatyzm), czym zajmiemy si jeszcze dokadniej w dalszej czci ksiki. Dwie do trzech godzin pniej nastpuje przechodzenie ze snu gbokiego w pytki sen urojeniowy. Owo fachowe wyraenie REM (rapid eye movements = szybkie ruchy oczyma) wyjania, o co chodzi. Podczas tej fazy snu oczy poruszaj si pod powiekami do szybko. Jednoczenie bicie serca i oddech staj si gwatowniejsze i nierwnomierne. Ciao zuywa wicej tlenu. Mzg staje si raptownie bardziej aktywny. nimy! Gdyby nas w tej fazie zbudzi, moglibymy prawdopodobnie opowiedzie nasz ostatni sen. Do dzi nie wiadomo dokadnie, dlaczego waciwie nimy. Jedno jest jednak pewne: gdy nimy, nie moemy chodzi ani wykonywa gwatownych ruchw. Prawie wszystkie minie w czasie pytkiego snu urojeniowego znajduj si w stanie spoczynku. Mzg wysya wprawdzie liczne impulsy do mini, one tam jednak nie docieraj, lecz zatrzymuj si w rdzeniu krgowym. I tak jest dobrze, bo tylko dziki temu przeywamy tyle rzeczy we nie urojeniowym, lec pomimo tego prawie nieruchomo w ku. Jedynie rce i twarz mog nieznacznie drga, co pozostaje w jakim zwizku z naszymi snami. Od dziecka w onie matki a do wieku dorosego: Jak zmienia si sen Fazy pytkiego snu urojeniowego i snu gbokiego zmieniaj si w cigu nocy parokrotnie. Tak jest u niemowlt, tak jest i u dorosych, aczkolwiek z pewnymi rnicami. U wczeniakw sen urojeniowy z REM stanowi jeszcze 80 procent czasu spania, za u dziecka donoszonego ju tylko 50 procent, u dziecka trzyletniego jedn trzeci, a u dorosego jedynie jedn czwart. Specjalici badajcy sen zastanawiali si nad tym, dlaczego u dziecka jeszcze nie narodzonego i u nowonarodzonego sen z REM odgrywa tak dominujc rol. Niektrzy z nich najpierw dr Roffwarg ze swoimi kolegami 5 doszli do wniosku, e w ten sposb dzieci czyni w pewnym sensie co korzystnego dla rozwoju swego mzgu. Impulsy przebiegaj tymi samymi drogami (tzn. tymi samymi szlakami nerwowymi) co w pniejszym okresie podczas syszenia czy te patrzenia. Moe korzy z tych wielu godzin, jakie dziecko spdza w onie matki, a nastpnie podczas pierwszych tygodni ycia w aktywnym nie z REM, polega na tym, e w czasie snu mzg zostaje przygotowywany do dozna. Dziecko uczy si podczas snu. Czy sen z REM noworodka przypomina sny, jakie maj doroli? Trudno to udowodni, aczkolwiek ju dwulatki opowiaday o swoich snach, gdy si je budzio ze snu z REM. Jest jeszcze co, co odrnia noworodka od starszego dziecka i od dorosego. Noworodek zapada po zaniciu najpierw w sen z REM. Od trzeciego miesica ycia pojawia si jednak zawsze najpierw sen gboki. Poza tym w pierwszych tygodniach sen nie jest jeszcze cakowicie ustabilizowany. Dopiero w wieku szeciu miesicy mona wyranie rozrni owe fazy snu gbokiego. Sen malucha bardzo ju wtedy przypomina sen dorosego z tym, e pytki sen urojeniowy i sen gboki zmieniaj si u niemowlcia i u maego dziecka szybciej ni u dorosego. Mzg 6-miesicznego niemowlcia jest ju na tyle rozwinity, a schemat spania na tyle ustabilizowany, i wreszcie nadszed w moment, e niemowl moe spa 11 do 12 godzin, i to bez przerwy! Dlaczego si to jednak nie zawsze udaje, dowiecie si na nastpnych stronach. Wzorzec snu: Zasypianie, budzenie si i dalszy sen Naszym zdaniem zwizek midzy przebiegiem snu a rozpowszechnionymi zakceniami snu dziecka przedstawi najbardziej pogldowo prof. Ferber. Diagram 4. opracowano zgodnie z jego rozwaaniami naukowymi. Przedstawia on przybliony przebieg snu u dziecka co najmniej szeciomiesicznego o uksztatowanym ju schemacie snu. Na przedstawionym przykadzie noc trwa od godz. 2000 do okoo 700, przy czym czas zasypiania nie odgrywa tu adnej roli. Jeli wasze dziecko idzie spa wczeniej czy te pniej, wwczas ten schemat przesunie si do przodu lub do tyu, ale4

E. Aserinsky & N. Kleitman, Regularly occuringperiods of eye motility and concomitant phenomena during sleep, Science 1953, 118, s. 273 - 274. 5 H.P. Roffwarg i in., Ontogenetic development of the human sleep-dream cycle., Science, 1966, 152, s. 273 - 274. 7

si nie zmieni. Mona tu te rozrni midzy omwionymi ju rodzajami snu z REM (pytki sen urojeniowy) i bez REM (sen gboki). Sen gboki nieco uprocilimy, nie przedstawiajc go w czterech, a jedynie w dwch fazach: lekka i gboka forma tego snu. Sen gboki nastpuje w cigu jednej do trzech godzin po zaniciu i jeszcze raz krtkotrwale we wczesnych godzinach porannych. W pozostaej czci nocy sen gboki (z REM) i lekki sen gboki (bez REM) nastpuj po sobie kilkakrotnie. Midzy nimi widzicie zawsze strzaki. Oznaczaj one krtkotrwae budzenie si. Pierwsze dwie strzaki o 2130 i o 2230 oznaczaj niepene budzenie si ze snu gbokiego. Za pomoc tego diagramu przedstawimy wyczerpujco przebieg nocy. Moe si on wam przyda w trakcie dalszej lektury. W naszym przykadzie kadziecie wic dziecko okoo 2000 i stwierdzacie, e po kilku minutach gboko pi. W tej fazie snu gbokiego mae dzieci trudno jest obudzi. Rodzice mog wczy odkurzacz, zapali wiato, przenie mae z samochodu do eczka, a nawet przewin bdzie dalej spokojnie spao. W tym miejscu z reguy rozbrzmiewa protest rodzicw: Ale nasze dziecko nie zasypia szybko! Potrafi marudzi ponad godzin, tak jakby si bronio przed zaniciem. Moemy sobie mniej wicej wyobrazi, jak wyglda takie kadzenie spa. Rodzice ci przyzwyczaili si pomaga swoim dzieciom w zasypianiu przez stosowanie mniej lub bardziej kopotliwych metod. Kadzenie do ka moe wyglda podobnie, jak u jednorocznego Kiliana, ktrego przed spaniem noszono na rkach. Budzi si zawsze w momencie, kiedy mama chciaa go woy do eczka Albo te przykad 9-miesicznej Mariki. Matka pozostawaa z ni w pokoju dwie do trzech (!) godzin, zawsze w polu widzenia, trzymajc j za rczk lub noszc od czasu do czasu. Jest te wielu rodzicw, ktrzy musz si pooy razem z dzieckiem do ka, a ono twardo zanie. Biada, gdy odwa si wymkn cichaczem zbyt wczenie! Wwczas creczka albo syn s w peni rozbudzeni i usypianie zaczyna si od nowa. Wszystkie te przykady w trzecim rozdziale bdzie ich wicej maj ze sob co wsplnego: niemowlta i mae dzieci, bronice si przed zaniciem, nie s w stanie wtuli si w eczko rozprone i gotowe do snu. Maj si cay czas na bacznoci, gdy w chwili zasypiania co moe si wydarzy. Odczuwaj wwczas w jaki sposb brak zainteresowania ich osob. Podobnie poczulibycie si i wy, rodzice, gdybycie si kadli do ka, oczekujc, e w chwili, gdy zaczniecie zasypia, kto z was cignie kodr! Prawdopodobnie czuwalibycie dugo, aby temu zapobiec. W podobny sposb myli niemowl: Jeli zasn, zostan pozostawione samo sobie albo mnie gdzie przenios. A wic nie wolno mi zasn! Naszym zdaniem to mdre dziecko. Na szczcie nie wszystkie tak reaguj. U wielu dzieci potrzeba snu jest silniejsza ni czujno i przejcie w gboki sen nastpuje do szybko. W trzecim rozdziale dowiecie si, jak moecie w tym rzeczywicie pomc. Powrmy do naszego diagramu 4. A wic w pewnym momencie kade dziecko zasypia, zapadajc w najbardziej intensywny sen gboki. Dla wikszoci rodzicw oznacza to okoo trzech godzin spokoju. Owe liczne strzaki, oznaczajce kadorazowe krtkie budzenie si, pojawiaj si dopiero po 2300, a mianowicie wwczas, gdy wyczerpani rodzice sami zapadli w najtwardszy sen. Niektre dzieci jednak zapacz po raz pierwszy krtko po zaniciu. Moe to oznacza, e tak naprawd jeszcze nie zasny, a jest tak na pewno, gdy daj o sobie zna po upywie zaledwie 20 czy 30 minut. Po upywie jednej do ptorej godziny czciowe budzenie si z gbokiego snu jest jednak cakiem normalne. Rodzice zwykle tego w ogle nie zauwaaj. Dziecko odwrci si moe na drug stron, poruszy buzi, mlanie raz i drugi, przetrze sobie oczy albo te mruknie co niezrozumiaego. Moe nawet na chwilk sidzie, rozgldajc si szklistym wzrokiem, po czym natychmiast znowu zanie. To poowiczne budzenie si jest wywoywane zmian fal elektrycznych w mzgu. Na EEG wida, e nagle mieszaj si ze sob wszystkie wzorce spania. Stan ten pokazuj wyranie dwie pierwsze strzaki na diagramie 4. (2130 i 2230). Dziecko zdaje si jednoczenie spa i czuwa. Niektre dzieci nie reaguj na to tak normalnie, jak wyej opisano, lecz raczej w sposb do niezwyky: wstaj i wdruj po pokoju albo po mieszkaniu. Wdruj w czasie snu. Inne z kolei zaczynaj histerycznie krzycze i rzuca si, co moe trwa do 20 minut. Do niepenego przebudzenia si moe doj po raz drugi w naszym przykadzie o 22 30. Take i tu bdzie ono miao u wikszoci dzieci przebieg niezauwaalny. Jednak u niektrych (poniej 10%) moe znowu doj do opisanych wyej nietypowych reakcji. Wicej na ten temat dowiecie si z rozdziau 5. 8

O wiele czciej jednak (w ponad 90%) zakcenia snu wi si z przyzwyczajeniami zwizanymi ze spaniem. Decydujce jest przy tym pytanie: Co si dzieje po 2300, albo gdy dzieci spay ju trzy godziny? W naszym przykadzie pierwsza faza z REM (pytki sen urojeniowy) wystpuje okoo 2300, po czym nastpuje sze kolejnych. Wczesnym rankiem okresy uroje sennych staj si szczeglnie dugie i czste. Po kadym czarnym supku, czyli po kadym nie z REM, pojawia si strzaka, co oznacza, e kade dziecko budzi si krtkotrwale, zanim powtrnie zapadnie w sen gboki, jednak ju nie a tak twardy. To budzenie si z drzemki i ze snu urojeniowego zdarza si wic okoo siedmiu razy w czasie nocy, a szczeglnie czsto poczwszy od 300 rano. Wielu rodzicw stwierdzi, e fazy powyej opisane odpowiadaj rytmowi regularnego meldowania si ich dziecka. adne dziecko nie przesypia w rzeczywistoci caej nocy! Wszystkie dzieci podobnie zreszt jak i doroli budz si noc kilkakrotnie. Rnica polega tylko na tym, e niektre z nich ponownie szybko zasypiaj, czego ich rodzice w ogle nie zauwaaj, za wiele innych nie zasypia tak szybko, rozbudzaj si i wybuchaj paczem. Mama albo tato zrywaj si z ka, aby swego malucha znowu upi. Jeli maj szczcie, dziecko zapacze tylko raz lub dwa w cigu nocy. Moe si jednak zdarzy, i melduje si po kadym okresie marze sennych, a wic cznie siedem razy lub nawet czciej i nie ma to nic wsplnego z jakimi zymi snami. Budzenie si i pakanie dlaczego wanie moje dziecko? Moe zadajecie sobie pytanie, jaki waciwie sens ma budzenie si po kadej fazie z REM i dlaczego tak wiele dzieci ponownie zasypia, podczas gdy nasze zaczyna za kadym razem krzycze? Co do pierwszego pytania: atwo sobie wyobrazi, e w zamierzchych czasach ludzie nie byli tak chronieni jak dzi. Nie spali w solidnych budynkach, lecz na wolnym powietrzu otoczeni wrogami. Spdzenie caej nocy w gbokim nie byoby zbyt niebezpieczne. Z pytkiego snu natomiast mogli si atwo obudzi, reagujc byskawicznie na kady podejrzany odgos. Tak wic model snu z systemem ostrzegania przed niebezpieczestwem by biologicznie sensowny i wany dla przeycia. Take i my moemy si noc natychmiast zbudzi z pytkiego snu urojeniowego, syszc jakie podejrzane odgosy albo czujc swd. Po kadym takim obudzeniu si sprawdzamy, czy wszystko jest w porzdku. I dokadnie to samo robi niemowlta i mae dzieci. Tym samym mamy odpowied na drugie pytanie. Po nocnym zbudzeniu si dzieci sprawdzaj, czy prawidowo le, czy maj do powietrza, czy jest moe za gorco albo za zimno, a moe je co boli. W ten wic sposb kontroluj funkcje wasnego ciaa, co jest bardzo wan rzecz. Upewniaj si poza tym, czy wszystko jest tak, jak byo przed zaniciem, czy wszystko jest jak naley. Wyobracie sobie niemowl, np. 6-miesiczn Vaness, ktr wieczorem kadzie si do eczka. Jeszcze nie pi. Mama daje jej na dobranoc buzi i wychodzi z pokoju. Vanessa przybiera wygodn pozycj do spania, w rczce trzyma ukochan szmatk, w ktr si wtula, moe jeszcze woy kciuk do buzi i zasypia, prawdopodobnie do szybko. Po trzech godzinach budzi si po raz pierwszy. Sprawdza, czy wszystko jest tak jak naley: otoczenie, ulubiona szmatka, kciuk. Wszystko zdaje si zgadza. Systemu ostrzegawczego nie trzeba aktywowa. Dziewczynka pi dalej, nie zbudziwszy si tak naprawd. Potrafi sama zasn i to nie tylko w poudnie i wieczorem, ale i noc. A teraz wyobracie sobie inne niemowl, moe Tima take w wieku 6 miesicy. Jest on, podobnie jak Vanessa, karmiony wycznie piersi. Podczas gdy Vaness od trzeciego miesica kadziono do eczka jeszcze przed zaniciem, Tim od urodzenia zasypia zawsze przy piersi w cigu dnia i wieczorem. Mama siedziaa przy tym zwykle na fotelu na biegunach, koyszc maego do snu. Tim grzecznie zasypia i po 10-15 minutach mona go byo ostronie pooy do eczka. Podobnie jak Vanessa budzi si po raz pierwszy po trzech godzinach. Fizycznie czu si dobrze, ale mimo to co byo nie tak. Gdzie si podziao matczyne ciepo jej zapach? Co z koysaniem? A przede wszystkim gdzie jest pier? Przecie dopiero co tak przyjemnie j si ssao! Tim sprawdza, podobnie jak Vanessa, czy wszystko jest w porzdku. Ale w jego systemie ostrzegawczym dzwoni ju wszystkie dzwonki alarmowe. Nic nie jest w porzdku! Znajduje si w otoczeniu cakiem innym ni w chwili zasypiania. Tim natychmiast cakowicie si budzi i zaczyna krzycze z caych si. Po krtkim czasie mama wyjmuje go z eczka, siada z nim na fotelu na biegunach i przystawia do piersi. No tak, myli sobie Tim, tak powinno by przy zasypianiu. Teraz wszystko jest w porzdku. agodnie ukoysany, zapada w trakcie ssania w przyjemny sen, cho nie ssie z godu. Przedstawienie to powtarza si o 100 w nocy, o 230, 330, 430, 500 i o 530. Tim jest zdrowym, rozgarnitym, miym niemowlciem. Rodzice s dumni i szczliwi, gdy jak na swj wiek niebywale duo rzeczy ju si nauczy. Jedyne czego jeszcze nie umie, to zasypia samemu. Zapamita sobie natomiast, e gdy zbudzi si noc, to wszystko jest inaczej ni w trakcie zasypiania: Najpierw musz si rozkrzycze, aby przysza mama i zrobia wszystko tak, jak by powinno. Jeli nie zjawi si natychmiast, musz nieraz pokrzycze duej i goniej. Ale wwczas zostan spenione wszystkie te warunki, do jakich jestem przyzwyczajony. A przecie dobre moe by tylko to, co znam. To przecie jasne. Tak sobie myli Tim. Istotnie jak na swj wiek nauczy si wiele. A wic mama pomaga mu zasn kadej nocy kilkakrotnie. W karmieniu piersi nikt jej nie zastpi. Zatem obowizek ciy wycznie na niej. Cae jej oddanie, prowadzce czsto na skraj wyczerpania, nie agodzi sytuacji, a wrcz przeciwnie uniemoliwia zmian na lepsze. Tim nie ma wic szansy, aby zrozumie, e mona zasn i bez pomocy. Gdyby si tego nauczy, mgby i on przesypia ca noc. 9

Jest wiele dzieci, ktre podobnie jak Tim s uzalenione od pomocy rodzicw podczas wieczornego i nocnego zasypiania. Dopiero w wieku okoo czterech lat s one w stanie zadba o wszystko, czego im brakuje. Dlatego te zakcenia snu u dzieci powyej czterech lat wystpuj znacznie rzadziej, natomiast u maluchw do dwch lat szczeglnie czsto. Wikszo z nich zasypia w warunkach, ktrych nie potrafi sobie stworzy noc samodzielnie. Robert (6 miesicy) pozostawa co prawda sam w swoim eczku, ale potrzebowa do zanicia smoczka. Matka musiaa do dziesiciu razy w nocy wstawa, aby mu go woy do buzi. Sam nie mg go znale. Rwnie Till (10 miesicy) spa w ku sam, ale z buteleczk. Z tej jednej butelki zrobio si z czasem dziewi. U Giny (15 miesicy) proces zasypiania z butelk rozrs si do regularnego nocnego pochaniania caego litra (!) papki. Kiliana (12 miesicy) trzeba byo przed zaniciem nosi co noc do 20 minut na rkach. Lena (11 miesicy) jeszcze nigdy w yciu nie zasna sama: zawsze przy piersi w matczynym ku, noc w noc do szeciu razy. Florian (12 miesicy) musia si zawsze dodatkowo bawi wosami mamy. Dla osb postronnych takie przykady wydaj si prawie komiczne. Jednak daj one obraz fantazji zrozpaczonych rodzicw, ktrzy prbuj wszystkiego, aby tylko doprowadzi do zanicia swych pociech. Matka Stefanii wciskaa si na przykad regularnie do eczka swej creczki. Niektrzy rodzice kad si obok eczka w charakterze dywanika, inni podejmuj nocne wyprawy samochodowe albo pchaj wzeczek po mieszkaniu. Inni wczaj odkurzacz, telewizor, a nawet program wirowania pralki, kadc na ni niemowl, by zasno! Wszystkie te rodki zaradcze daj efekt przeciwny od zamierzonego. Uniemoliwiaj one nauczenia dziecka, jak przespa ca noc. Skutek jest zawsze krtkotrway. A przecie zasypianie naley z natury rzeczy do zupenie normalnych, przyrodzonych cech, ktre kade niemowl opanuje, jeli mu si to umoliwi. Maa Vanessa z naszego przykadu radzi sobie noc sama. Sama znajduje swoj szmatk i kciuk. Poniewa ju od pierwszych tygodni po urodzeniu kadziono j do eczka jeszcze rozbudzon, uwaa, e wszystko jest w porzdku i czuje si dobrze. Jaka szmatka albo mi to zawsze dobra pomoc przy zasypianiu i da si atwo znale nawet noc. Jeli brakuje smoczka dziecko prawdopodobnie odkryje wasny kciuk. Niezalenie od rnych negatywnych opinii na temat ssania kciuka trzeba powiedzie, e takie dzieci maj rzadko problemy z zasypianiem. Szczeglnym przypadkiem jest Anna-Lena. Ma roczek. Co prawda od urodzenia zasypia pokazowo sama i szybko, ale przyzwyczaia si do wypijania kadej nocy duej buteleczki herbaty i mleka. Jest to dziewczynka szczeglnie mdra w chwili obudzenia si wymaga stanu identycznego ze stanem z poprzedniej nocy, ale nie z poprzedniego wieczora. Nauczya si rozrnia: wieczorem moe zasypia sama, ale w nocy jest to moliwe tylko z butelk. Dla dzieci podobnych do Anny-Leny przestawienie si bdzie szczeglnie atwe. To, czego inne musz si uczy od pocztku, dzieci takie jak Anna-Lena maj ju opanowane, czyli samodzielnie zasypiaj. W rozdziale 4 opowiemy wam wyczerpujco, jak zmieni nawyki zasypiania waszego dziecka. Na zakoczenie tego rozdziau chciaabym jeszcze przytoczy historyjk, ktr opowiedziaa mi ostatnio jedna z matek: Laura bya waciwie zawsze spokojnym i nieskomplikowanym dzieckiem. Od urodzenia a do czwartego roku ycia spaa w ku rodzicw. Poniewa spaa bardzo spokojnie, rodzicom taki stan rzeczy nie przeszkadza i niczego w tej mierze nie zmieniali. W wieku czterech lat Laura owiadczya pewnego dnia z powan min: Ju jestem dua. Chciaabym teraz spa sama we wasnym eczku. I tak si te stao ku wielkiemu niezadowoleniu ojca. Miaa ona zwyczaj przytulania si do ojcowskich plecw. Do uczucia bliskoci dziecka ojciec przyzwyczai si do tego stopnia, e po swoich fazach budzenia si nie mg ju ponownie zasn. Jego system ostrzegawczy sygnalizowa co nie w porzdku. I c zrobi? Ponownie wzi crk do siebie. Dopiero gdy po kilku prbach crka nadal gwatownie protestowaa, e jest ju przecie dua, da spokj i chcc nie chcc musia si znowu nauczy spa bez dziecka przy plecach. Rozdzia 2: To co najwaniejsze Po szeciu miesicach niemowlta mog odrnia dzie od nocy. W wieku szeciu miesicy niemowlta potrafi tego dokona. Ich wzorzec spania jest na tyle rozwinity, e odpowiada mniej wicej wzorcowi dorosego. Mog one wic spa okoo 11 godzin bez przerwy, czyli w nocy nie musz ju pi. Nocne budzenie si jest czym normalnym. Sen nie jest stanem rwnomiernym. W nocy nastpuj po sobie kilkakrotnie fazy snu gbokiego i pytkiego snu urojonego. Po kadej fazie snu urojonego dziecko na krtko si budzi. Jest to czym cakowicie normalnym. Specyficzne przyzwyczajenia przy zasypianiu mog prowadzi do trudnoci przy przesypianiu caej nocy. Wiele dzieci po obudzeniu si nie moe ponownie zasn i paczc szuka rodzicw. Takie dzieci nie wykazuj zaburze, lecz s szczeglnie pojtne. Nauczyy si bowiem, e z zasypianiem wi si okrelone przyzwyczajenia nie tylko za dnia i wieczorem, ale i noc. Poza tym nauczyy si egzekwowa te przyzwyczajenia od rodzicw.

10

Kto potrafi sam zasn, ten potrafi przespa ca noc. Dzieci, ktre w swoim eczku regularnie same zasypiaj, maj rzadko problemy ze spaniem. Owszem i one budz si kilkakrotnie noc, ale zasypiaj same bez pomocy rodzicw.

3. Jak zrobi z waszego dziecka dobrego piocha W tym rozdziale dowiecie si: co moecie zrobi w pierwszych szeciu miesicach, aby wasze dziecko stao si dobrym piochem jak dla 6-miesicznego dziecka ustali sensowne terminy i harmonijny wieczorny rytua naszej opinii na temat spania w ku rodzicielskim

Pierwszych sze miesicy Moe wasze malestwo jest jeszcze bardzo mae, a moe nie przyszo jeszcze na wiat. Wwczas moecie w por podj rodki zapobiegawcze i wprowadzi od pocztku korzystne przyzwyczajenia przy zasypianiu6. Jeli niemowl jest ju nieco starsze, moecie je przyzwyczai do innych warunkw. Prawdopodobnie nie obdzie si na pocztku bez protestw. O tym, jak przeforsowa moliwie korzystne warunki, uwzgldniajc jednoczenie potrzeby dziecka, dowiecie si w rozdziale 4. Teraz zajmiemy si tym, gdzie, jak i kiedy wasze dziecko najlepiej pi. Zawsze obowizuje zasada: lepiej zapobiega ni leczy. Gdzie dziecko ma spa? Pierwszych kilka tygodni ycia stanowi podniecajcy okres szczeglnie wwczas, gdy jest to pierwsze dziecko. Wielu rodzicw jest pod wielkim wraeniem tego, co cakowicie zmienio ich ycie. Najchtniej zachwycaliby si dzieckiem bez przerwy, przebywajc przy nim dzie i noc. Zarazem liczni modzi rodzice czuj si jednak wyczerpani, a nawet od czasu do czasu bezradni szczeglnie wwczas, gdy ich pociecha duo pacze. W pierwszych tygodniach trudno byoby wskazywa oglne reguy, gdzie najkorzystniej byoby ukada dziecko do snu. Najrozsdniej jest wyprbowa, w jakich warunkach rodzice i dziecko czuj si najlepiej. Poniewa noworodki trzeba noc kilkakrotnie karmi piersi albo buteleczk, przy czym bardzo czsto ponownie zasypiaj, wiele matek bierze dziecko po prostu do siebie do ka. W pierwszych tygodniach nie ma w tym nic zego. Rwnie prawidowe jest kadzenie malestwa zawsze do wasnej koyski albo eczka, ktre moe sta w sypialni rodzicielskiej czy w pokoju dziecicym. Wane jest tylko to, aby rodzice przez nie domknite drzwi usyszeli ewentualne niezwyke odgosy. Jeli czujecie si najlepiej bezporednio przy dziecku, wecie je do siebie. Gdy boicie si, e moglibycie je w nocy przygnie, albo te sami nie zmruycie oka, budzc si nerwowo przy kadym jego goniejszym oddechu, wwczas bdzie lepiej postawi koysk w innym pokoju, przy czym nie musicie mie wyrzutw sumienia. Jasne, e dziecko potrzebuje waszej mioci i ciepa. Ale moecie mu to wszystko da, kiedy nie pi. Okazujcie mu uczucie w sposb dostosowany do waszych wasnych potrzeb. Pory spania i przyzwyczajenia przy zasypianiu Wiecie ju, e noworodek jeszcze nie odrnia dnia od nocy. Budzi si kiedy jest godny, a zasypia kiedy jest syty. Gd odczuwa jeszcze do czsto, czasami co dwie godziny. Trzeba czterech do piciu miesicy, by uksztatowa si jego wewntrzny zegar. Ten za powoduje obnienie si wewntrznej temperatury ciaa, a wwczas cay organizm przestawia si na sen. Ten wbudowany zegar biologiczny nie odpowiada jednak dokadnie rytmowi dobowemu. Bez czynnikw zewntrznych takich jak regularne posiki, czasy wstawania i zasypiania nasz wewntrzny zegar zasygnalizowaby nastpny dzie dopiero po okoo 25 godzinach. Mamy wic w pewnym sensie zawsze jedn godzin w zapasie. Na urlopie chyba kady zauway, e co wieczr chodzi si pniej spa, i e nawet mae dzieci pod koniec wakacji rano niezwykle dugo pi. Waniejszy jest jednak inny wniosek. Dzieciom, nawet niemowltom, potrzebna jest pewna regularno, aby wewntrzny zegar mg si przestawi na normalny przebieg dnia. Ju w pierwszych tygodniach ycia moecie noworodkowi pomc w odrnianiu dnia od nocy. Noc powinnicie go przewija tylko wwczas, jeli jest rzeczywicie mokry. Palcie jak najmniej wiata i kadcie dziecko po karmieniu piersi albo butelk natychmiast ponownie do ka. Przewijanie i inne rutynowe czynnoci w cigu dnia moecie przedua, aby z maluchem si pobawi lub popieci. Koysanie, noszenie albo woenie w wzku podoba si wikszoci dzieci szczeglnie wwczas, kiedy zostay wanie nakarmione i s zadowolone. Powicajcie swemu dziecku przede wszystkim duo uwagi, gdy si wanie zbudzio i jest wyspane. Jeli po nocnym karmieniu dziecko nie chce od razu ponownie zasn, dajcie mu troch pogrymasi. Dopiero kiedy si naprawd rozkrzyczy, nie mogc si uspokoi, sprbujcie je pocieszy. Moecie je gaska, co mu zapiewa albo6

A. Kast-Zahn, Wie wird mein Baby ein guter Schlfer? Hipp-Penaten, Baby-Club, Club- Magazin 1995, l, s. 18 - 19. 11

troch ponosi. Nie ma natomiast sensu przystawia go noc stale do piersi czy te dawa butelk, kiedy jest ju syte. Moecie to robi tylko w szczeglnych przypadkach. W przeciwnym bowiem razie bdzie bardzo trudno stopniowo wydua czasy midzy posikami take noc. C bowiem z tego, e dziecko noc nie jest godne, ale dla uspokojenia chce co godzin ssa? Jeli uda si wam uspokoi je w inny sposb, to nauczy si zasypia take bez piersi. Wwczas bdzie si budzio noc prawdopodobnie tylko wtedy, kiedy bdzie naprawd godne. Take w cigu dnia cogodzinne karmienie ma sens tylko u bardzo wraliwych noworodkw albo gdy ilo pokarmu nie jest wystarczajca. Jeli dziecko jest zdrowe i przybiera na wadze, mona mu ju w wieku okoo czterech tygodni robi trzygodzinn przerw midzy posikami. Noc takie przerwy mog by jeszcze dusze. Joanne Cuthbertson i Susie Schevill polecaj w swym poradniku dla rodzicw 7 (dotychczas niestety wydanym jedynie w jzyku angielskim) metod, ktra pomoga ju wielu dzieciom w przesypianiu caej nocy od najwczeniejszej modoci. Moecie j wypraktykowa, poczwszy od trzeciego dnia ycia, ale naturalnie i pniej, w wieku kilku tygodni. Jeli nawet karmicie zwykle w zalenoci od potrzeby dziecka, ustalcie konkretny termin ostatniego posiku wieczornego: najlepiej midzy 2200 a 2400, zanim sami pooycie si spa. A wic kadego dnia budzicie dziecko o tej samej porze, karmic je piersi albo buteleczk niezalenie od tego, jak dugo dotd spao i kiedy ostatni raz pio. Zwrcie uwag na to, aby ta pna kolacja bya rzeczywicie poywna. Jeli dziecko w czasie picia zrobi si za szybko senne, przewicie je rwnoczenie. Taki regularny posiek pomoe mu w przestawieniu wewntrznego zegara na rytm dzie-noc. Po kilku dniach przyzwyczai si do tego, aby o ustalonej porze by godnym i mie pragnienie. Wiele niemowlt pi po tych pnych kolacjach stopniowo coraz duej, a budzi si z godu. Jeli w wypadku waszego dziecka tak nie jest, moecie mu w tym pomc. Powinno ono mie 5-7 tygodni i way co najmniej 5 kg. Wwczas moecie podj nastpujce kroki: Zacznijcie od regularnego kadzenia rozbudzonego dziecka do ka. Moe si ono ju wwczas nauczy samodzielnie zasypia. Nie stwarzajcie sztucznej ciszy. Dziecko nie potrzebuje absolutnego spokoju. Budcie je, gdy za dugo pi za dnia. W szczeglnoci pnym popoudniem moe bez kopotu nieco duej nie spa. Pobawcie si z nim! Po pnej kolacji (po 2200) nigdy nie budcie malestwa. Jeli zacznie paka, przeczekajcie. Dajcie mu szans uspokojenia si samemu. Okres od pnej kolacji do pierwszego porannego posiku mona stopniowo wydua. Dziecko obdzie si bez karmienia prawdopodobnie do 500 albo 600 rano. Oto kilka rad, w jaki sposb moecie mu w tym pomc. Mog min 3-4 dni, ale sukces bdzie widoczny. Najlepiej gdyby w tych dniach nie matka, lecz ojciec przej nocny dyur", gdy czu blisko matczynej piersi a nic nie dosta na to wikszo niemowlt si nie zgodzi. Jeli dziecko si obudzi, nie naley go natychmiast karmi. Sprbujcie przetrzyma je co najmniej przez godzin. Wszystko jest przy tym dozwolone: gaskanie, mwienie, danie smoczka, obnoszenie, przewijanie, a nawet ogldanie telewizji. Jeli dziecko zanie serdeczne gratulacje! Jeli nie moe dosta herbaty lub wody. Dopiero na kocu, przynajmniej godzin pniej ni zwykle, dostanie mamin pier albo mleko z buteleczki. Opniajcie nieco ten posiek z dnia na dzie. Dziecko bdzie wwczas wieczorem szczeglnie duo pio i nie obudzi si tak wczenie wygodzone. Nocne noszenie na rkach, buteleczki z herbat i inne pomoce maj dziecku uatwi okres przejciowy, ale naturalnie nie moe si to sta staym przyzwyczajeniem. Jeli pi ono od 23 00 do 500 albo 600 a wanie tego moe si t metod nauczy wwczas wyjdzie to obu stronom tylko na dobre. Jeli po czwartej nocy cigle nie wida postpu, przestacie wydua terminy porannych posikw. Wasze dziecko potrzebuje jeszcze troch czasu. Sprbujcie powtrzy ten sam schemat po 4 tygodniach. U niemowlt poniej 6 miesicy biologiczne dojrzewanie i rozwj nie s ustabilizowane. Dlatego niektrym z nich nie mona narzuci staego schematu czasowego. Jakkolwiek byo, z powyszych wskazwek moecie miao skorzysta. Ponadto powinnicie stopniowo przyzwyczai niemowl od 3-4 miesicy do regularnych posikw, a wieczorem ka je zawsze o jednakowej porze do eczka. W niektrych poradnikach dla rodzicw mona przeczyta, e jeli bdziecie dziecko karmi zawsze w zalenoci od jego potrzeb i gdy pozwolicie mu decydowa, kiedy zechce spa, to wwczas wszystko uoy si samo. Niewtpliwie, niejednokrotnie tak si wanie dzieje. Jeli macie akurat bezproblemowe, nieskomplikowane niemowl, to moe w ogle nie musicie interweniowa. Ale nie zawsze sprawa jest tak prosta, czego uczy nas historia maego Fabiana. Fabian mia dopiero dziesi tygodni, a jego rodzice byli ju na skraju wyczerpania. Chopczyk noc nie spa prawie wcale. Gdy nie paka, matka siedziaa z nim w ku, koyszc go na rkach. Jeli paka, nosia go po mieszkaniu. Zasypia wwczas od czasu do czasu na krtko. Midzy 400 a 600.noc si koczya. Chopczyk dostawa butelk, by przewijany, a na koniec kpany. Kpiel by zachwycony. Po tym wszystkim przesypia czsto 5 godzin od 800 do 1300 Jednym cigiem! Po poudniu mia jeszcze jedn trzygodzinn faz snu. Ale noce byy wci katastrof. Trzeba byo co przedsiwzi mimo modego wieku Fabiana.7

J. Cuthbertson & S. Schevill, Helping your child sleep through the night. New York, 1986, Doubleday. 12

Najpierw rodzice przynieli z piwnicy eczko dziecice, aby dziecko nie spao ju wicej u mamy na kanapie, a w swoim wasnym eczku. Poniewa Fabian po kpieli czu si odprony, a potem spa jak suse, przesunito codzienn kpiel z przedpoudnia na wieczr. Poza tym matka musiaa uczyni co, na co si dotychczas nigdy nie odwaya: budzi niemowl i nie da mu zasn, przyzwyczajajc je w ten sposb do normalnego rytmu dzie-noc. Tak wic za dnia trzeba byo chopca budzi regularnie po dwch godzinach snu. Przed swoim ostatnim posikiem przewidzianym na 2200 Fabian mia w miar monoci nie spa trzy godziny. Zaskoczeniem by fakt, e Fabian ju pierwsz noc przespa od 2200 do 600. Dosta buteleczk i spa dalej do 800. Rytm ustabilizowa si w przecigu kilku dni. Cho Fabian w cigu dnia wci jeszcze bardzo czsto paka, rodzina odetchna z ulg. Nie wszystkie dzieci czuj si znuone po kpieli i pluskaniu. Niektre s wwczas szczeglnie aktywne i dne czynw. Jeli jednak uwaacie, e i wasz maluch po kpieli dobrze pi, to niech ta kpiel wieczorna pozostanie codziennym rytuaem zasypiania. Pomoc dla wszystkich niemowlt jest stay i nie zmieniajcy si przebieg ostatniej godziny przed pjciem spa. Zadbajcie w szczeglnoci o to, aby ostatnie minuty przed pooeniem dziecka do ka byy dla niego prawdziwym odpreniem. Kpiel kpiel, ale rytua zasypiania nie wyklucza wzajemnych pieszczot, piewania albo koysania na fotelu na biegunach ale wszystko po kolei. Mniej korzystne jest ssanie matczynej piersi albo butelki. To powinno si zakoczy co najmniej p godziny przed pooeniem spa. Wiemy ju bowiem, dlaczego nasze dziecko w miar monoci ma zasypia samo w swoim eczku. Trzymiesiczne kolki Czy wiecie, e niektre niemowlta w wieku do trzech miesicy pacz w cigu dnia poniej jednej godziny, podczas gdy inne powyej czterech godzin? Krzyk jest dla kadego niemowlcia czym normalnym, o tym wiedz wszyscy rodzice. Jednak krzyk wywouje te u wszystkich rodzicw jednakowy odruch, a mianowicie siln ch pooenia mu kresu. Rodzicom dzieci atwych w obsudze udaje si to do szybko. Karmienie i troch noszenia na rkach wystarczy, aby zaspokoi potrzeby takich maych krzykaczy. S wwczas zadowolone i przestaj krzycze. Rodzice maj wiadomo, e s dobrymi rodzicami i susznie! Deprymujc jest natomiast wiadomo niemonoci uspokojenia paczcego dziecka ani karmieniem, przewijaniem, noszeniem na rkach, a nawet woeniem w wzeczku po mieszkaniu! Jak zachowa obraz szczliwej modej matki, jeli w wzku tylko rzadko mona podziwia spokojnie pice niemowl, a prawie zawsze rozkrzyczane mae stworzenie; a w dodatku jest si konfrontowanym z yczliwymi pytaniami w rodzaju: Co mu jest? i z radami: Niech mu pani nie da tak krzycze! W domu sprawa nie wyglda lepiej. Nawet poirytowany tato albo babcia nie szczdz wyrzutw pod adresem karmicej matki: Co ty znowu zjada, e dziecko ma takie wzdcia? Rodzi si zwtpienie. Gdy dziecko krzyczy, mamie ciska si serce. Boi si, e nie uda jej si malestwa uspokoi. Prby uspokajania staj si coraz gwatowniejsze i rozpoczynaj si coraz wczeniej. W kocu trudno sobie wyobrazi, aby niemowl mogo si w ogle samo uspokoi. Wiemy, o czym mwimy. Obydwoje uciekalimy si do do niezwykych metod uspokajania swych krzyczcych dzieci. I tak dr Morgenroth nosi swego synka Claasa na rkach ale zawsze krokiem przyspieszonym! Ja sama wdrowaam po domu z creczk Katharin przy piersi (!), a mi prawie krzy pka. Dzisiaj wiemy, e bylimy dobrymi rodzicami, mimo e nasze dzieci tyle krzyczay. Ale prawdopodobnie dawalimy z siebie za duo. Zrnicowane czasy paczu u noworodkw wynikaj z predyspozycji, aczkolwiek w pierwszych miesicach trudno jest powiedzie, jak dziecko bdzie reagowao pniej. Krzykacz moe si niedugo okaza miym, rozemianym promyczkiem, natomiast zadowolone niemowl moe mie w okresie wczesnego dziecistwa do trudne fazy rozwoju. Oto kilka informacji, jak si mielej obchodzi z paczcym maluchem. Dolegliwoci odkowo-jelitowe wedug nowszych bada naukowych8 nie s przyczyn czstego, dugotrwaego paczu. Take sposb odywiania si karmicej matki nie odgrywa wikszej roli. Widocznie krzyk jako taki wywouje wzdcia, np. wskutek zassanego podczas paczu powietrza. Dziecko moe krzycze dlatego, e musi poradzi sobie z ogromem bodcw i informacji. Zbyt duo tego si nazbierao i odprenie nastpuje w ten wanie sposb. Najdusze okresy krzyczenia wystpuj wic zwykle pnym popoudniem i we wczesnych godzinach wieczornych. Nie uspokajajcie malucha za wszelk cen. Cige dokarmianie, woenie w wzku, stae zmienianie zabawek wszystko to powoduje nadmiar podniet i wrae. Jeli jest nakarmiony i suchy, sprbujcie go gaska, agodnie koysa i spokojnie do niego mwi. Jeli dziecko nie uspokoi si w przecigu 5-10 minut oznacza to, e chce, aby je zostawi w spokoju! A wic pocie je na nastpnych 5-15 minut i odczekajcie. Nastpnie zaproponujcie mu znowu ostronie: Czy mog ci pomc?8

D. Wolke, Die Entwicklung und Behandlung von Schlafproblemen und exzessivem Schreien im Vorschulalter, [w:] Petersmann (wydawca): Verhaltenstherapie mit Kindern, Mnchen 1994, Gerhard-Rttger-Verlag l54 - 208. 13

Dziecko da wam do zrozumienia, czy zechce skorzysta z waszej pomocy. Dajcie mu szans nauczenia si; e potrafi si samo uspokoi. Dla waszego dziecka jest bardzo wane, aby zrozumiao, e nie zajmujecie si nim tylko wtedy, gdy pacze. Wwczas doszoby do takiego wniosku: Jeli chc, eby mama si mn zaja, musz krzycze. Dobrowolnie nie bawi si ze mn. A wic krzycz! Dla dziecka przebieg dnia bdzie bardziej jasny i zrozumiay, gdy czasy spania i zabaw, spacery i posiki bd si odbyway regularnie. To, co u mniej wraliwych dzieci nie jest konieczne, szczeglnie wraliwemu niemowlciu pomoe pogodzi si atwiej z otoczeniem. U dzieci z trzymiesicznymi kolkami bardzo czsto wystpuj zaburzenia w spaniu. Rodzice upili je koysaniem, noszeniem na rkach, karmieniem itd. Ale atwo przy tym przeoczy moment, w ktrym niemowlciu do szczcia ju nic nie brakuje. Taka chwila nadchodzi w wieku trzech, a najpniej czterech miesicy. Odtd dzieci o wiele atwiej uspokoi. Pomimo tego domagaj si nadal specjalnego traktowania, nie chc zrezygnowa z tak miych przyzwyczaje. Take i one mog si nauczy zasypia same i obywa si noc wiele godzin bez posiku. Od szstego miesica do wieku szkolnego pora na stae pory! Jeli wasze dziecko nie przyzwyczaio si jeszcze do regularnych okresw spania i czuwania, to wcale nie musicie czeka, a to nastpi. Moecie by pewni, e biologiczne dojrzewanie take u niego jest tak zaawansowane, e noc nie musi ju pi i moe przesypia bez przerwy 11 godzin. Ewentualne braki snu uzupeni sobie regularnymi drzemkami w czasie dnia9. Stae pory s najlepsz pomoc przy zasypianiu. Dziecko, ktre za dnia i wieczorami stale chodzi spa o jednakowej porze, bdzie po kilku tygodniach o tej wanie porze senne. Jego wewntrzny zegar przystosuje si do tego. Posiki podawane o regularnych porach s rwnie wane. Wewntrzny zegar nie moe si tak atwo przestawi na cisz nocn", gdy jest ona kilkakrotnie przerywana posikami. Temperatura ciaa, poziom hormonw, fizyczna aktywno te regularne zmiany rnych funkcji ciaa maj wpyw na nasz wewntrzny zegar. Przebieg dnia musi by do niego dostosowany, gdy inaczej zegar si rozreguluje. Robotnicy zmianowi znaj ten problem. Nie odczuwaj oni ani zmczenia, ani godu w porach, w ktrych mogliby spa i je. Dlatego wielu z nich ma problemy zdrowotne. U niemowlt i maych dzieci dochodzi nieraz do zaburze podczas spania, gdy rodzice nie narzuc im okrelonego rytmu. Zamiast tego pozwalaj dziecku samemu decydowa, kiedy chce pi i spa. Oczywicie s dzieci, u ktrych wszystko ukada si bezproblemowo. Jednak moe si zdarzy i tak, jak to miao miejsce u szeciomiesicznego Jana: Jan byt karmiony od pocztku w zalenoci od potrzeby. W wieku szeciu miesicy dostawa 6 do 9 razy pier, z czego 3 do 5 razy noc. Wieczorem szed do eczka midzy 1800 a 2400. Rano, midzy 630 a 1000, by wyspany. Za dnia pozwala sobie od jednej do trzech drzemek, trwajcych cznie od jednej do szeciu (!) godzin. Noc, w trakcie karmienia, czsto nie mg szybko ponownie zasn. Nic dziwnego. Skd bowiem mia o 2 00 w nocy wiedzie, e jest noc, a nie e na przykad akurat zakoczy trzygodzinne spanie w poudnie? Matka zdaa sobie z tego chaosu dopiero wwczas spraw, gdy wszystkie czasy spania, karmienia i pakania odnotowaa w 10-dniowym protokole dobowym. (Diagram 5). Nawet jeli u waszego dziecka rytm dobowy nie jest jeszcze regularny, powinnicie przez kilka dni nanosi czasy do protokou snu aby docelowo uzyska regularny wzr. Jan mia jednoczenie kilka problemw. Zasypia przy piersi i dostawa noc kilka posikw. To naleao zmieni (patrz rozdzia 4). Przede wszystkim jednak pilnie potrzebowa regularnego rytmu. W wieku od 6 do 12 miesicy drzemki dzienne s dla prawie wszystkich niemowlt rzecz sensown. Zdaniem matki Jana najlepiej byo ka go wieczorem okoo 2000. Tolerancja nie miaa przy tym przekracza 30 minut, przynajmniej podczas pierwszych tygodni. Z tego wyniky nastpujce pory spania: cisza nocna: 2000 do 700 drzemka przedpoudniowa: 1000 do ok. 1130 drzemka popoudniowa: 1430 do ok. 1530. Jako rodzice moecie sami okreli, jaka pora zasypiania najlepiej odpowiada caej waszej rodzinie. Jeli dziecko ma i spa ju o 1900, wwczas wszystkie terminy przesuwaj si o godzin do przodu. Jeeli chcecie je pooy dopiero o 2100, to i drzemki dzienne przesun si o godzin do przodu. Potrwa to kilka dni, zanim dziecko zaakceptuje stae terminy. Moecie mu przy tym pomc, przestrzegajc poniszych wskazwek: Wikszo dzieci pi noc ok. 11 godzin. Jeli wasze dziecko zanie o 1900, bdzie o 600 rano wyspane. Przed kad drzemk dziecko powinno co najmniej 3 godziny nie spa. Najdusz faz czuwania przynajmniej 4 godziny powinno mie wieczorem.

9

A. Kast-Zahn, Wenn Ihr Kind die Nacht zum Tage macht. Hipp-Penaten, Baby-Club, Club-Magazin, 1995, 3. 14

Wasze dziecko najatwiej przyzwyczai si do staego rytmu spania, jeli bdziecie je kadli zawsze w stanie rozbudzonym.

Diagram 5: Protok snu Jana Budzenie dziaa cuda! Nie wahajcie si budzi picego malucha, gdy czas spania min. Pomagacie mu w ten sposb przystosowa si do nowego rytmu. Take posiki powinny mie ustalone miejsce w programie dziennym. Moecie sami zadecydowa o tym, kiedy dziecko karmi, np. przed dzienn drzemk czy te potem. Wane jest tylko, eby si trzyma raz obranej kolejnoci. Niektre matki czuj si ograniczone tak ustalonymi ramami czasowymi. Czsto pada pytanie: A jeli bd musiaa i z moim dzieckiem po zakupy albo na spacer? Przecie po drodze mi zanie i wwczas cay rytm bierze w eb. W rzeczy samej przez co najmniej kilka tygodni naley si dostosowa do rytmu dziecka. Spacery, zakupy i inne czynnoci powinno si planowa na por, kiedy jest ono akurat wyspane. Z pewnoci moliwoci jakich spontanicznych dziaa s tak dugo ograniczone, jak dugo musicie uwzgldnia dwie pory spania dziecka. Z drugiej jednak strony moecie ju po kilku dniach by pewni, e bdzie ono w swoim eczku rzeczywicie spao spokojnie godzin do dwch. Ten czas moecie wykorzysta dla siebie. Matki, przyzwyczajone od miesicy do dziecka picego jedynie 20 minut i to wycznie w samochodzie albo wzeczku i nie majce dotychczas czasu na chwil oddechu, odczuj ten na nowo odzyskany czas jako cenny podarunek. Wanie dziki tym regularnym dziennym drzemkom wikszo niemowlt, majcych dotychczas zbyt mao snu, nadrabia zalegoci. Niektre pi dwie do trzech godzin duej ni dotychczas. Jeli wyskoczy wam jaki wany powd, moecie naturalnie w ustalony rytm raz przerwa. Jeli wszystko toczy si bdzie ju utartym torem a wic po dwch lub trzech tygodniach moecie bez obaw od czasu do czasu zrobi wyjtek. Take wypady weekendowe czy te krtki urlop nie bd stanowi ju problemu. W przecigu paru dni dziecko ponownie przyzwyczai si do swych starych czasw. Szczeglnie matki z drugim, starszym dzieckiem, picym tylko raz w poudnie, uskaraj si jednak, e czy to przed poudniem, czy w poudnie, czy te po poudniu zawsze jedno z nich pi, a ona sama do niczego nie moe si zabra. Zrozumiaa rzecz marz one o jak najszybszym wsplnym nie poudniowym obojga dzieci. W takim wypadku mona sprbowa ka je spa tylko raz za dnia. Zwykle maluchy midzy 10 a 18 miesicem ycia przestawiaj si z dwch drzemek dziennych na jedn w poudnie. O ustalonej porze przed poudniem nie s ju tak naprawd zmczone. Nie zasypiaj rwnie szybko jak dotychczas, a raczej bawi si i gaworz w eczku. Niektre protestuj i nie chc w ogle spa. Wwczas nadszed czas na przestawienie systemu na jedn tylko drzemk poudniow. Moecie dziecko przed poudniem pooy do ka po prostu o jedn do ptorej godziny pniej, dochodzc w ten sposb do pory poudniowej. Tym samym skrelacie drzemk popoudniow. Mona te to przejcie uksztatowa nieco agodniej, np. pozwalajc przez dwa tygodnie na jedn i dwie drzemki na zmian. Im dziecko starsze, tym atwiej potrafi si dostosowa do narzuconego mu przez was rytmu. Czy sen poudniowy ma by przed czy te po obiedzie o 1200, 1300 czy 1400 moe si ono do tego przyzwyczai. Moecie sami zdecydowa, jakie pory bd najstosowniejsze dla potrzeb waszych dzieci i dla caej rodziny. Tylko jedno jest wane: przed pjciem spa dziecko powinno by przynajmniej 4 do 5 godzin bez snu. W wieku od dwch do piciu lat prawie wszystkie dzieci odzwyczajaj si od regularnego spania w poudnie wikszo w trzecim lub czwartym roku ycia. Niektre z nich chtnie by sobie jeszcze w poudnie pospay, ale byyby za to a do godziny 2200 cakowicie rozbudzone. Tak wic wielu rodzicw woli skreli drzemk poudniow na korzy przeduonej spokojnej nocy. 15

Zaburzenia rytmu snu Z naszej praktyki wiemy, jak czsto do niezwyke pory spania staj si przyzwyczajeniem i jak uciliwe staje si to dla rodzicw. Oto przykad 17-miesicznej Blanki. Sypiaa ona w swoim wzeczku codziennie godzin do dwch o rnych porach. Wieczorem rodzice czekali, a Bianka wykae oznaki zmczenia. Midzy 2200 a 2300 zasypiaa przy piersi Rwnie noc trzeba byo j do piciu razy karmi. Rano o 730 noc si koczya. W sumie dawao to tylko 11 godzin snu. 10 dni po rozmowie z nami dziewczynka spaa ju przecitnie 13 godzin. Tak jak ustalilimy, rodzice kadli j do eczka rozbudzon w poudnie zawsze o jednakowej porze, za wieczorem codziennie o okoo 10 minut wczeniej, a do osignicia mniej wicej godziny 2030. Bianka zaakceptowaa to prawie bez protestu. Spaa po prostu duej. Po upywie roku dowiedzielimy si, e Bianka pi pokazowa od 2000 do 800 rano. Rodzice napisali nam: Sukcesem Waszej terapii jest to, e mamy ju drug creczk. Take szeciomiesiczna Barbara zasypiaa zawsze dopiero midzy 2200 a 2400. Matka karmia j regularnie, pozwalajc jednak dziewczynce decydowa samej o porach snu. No i dziewczynka zdecydowaa, e noc bdzie trzy godziny czuwaa, a za dnia trzy razy drzemaa, z czego raz po 1800, a wieczorem najchtniej w ogle nie pjdzie spa. Ponadto przed zaniciem chciaa by noszona. Po konsultacji matka wprowadzia okrelone pory spania. Basia sza rozbudzona spa o nastpujcych porach: od 2200 do 800, od 1100 do 1300 i od 1600 do 1700. Codziennie skracano wszystkie terminy o 10 minut a do osignicia godziny 2100, co matce odpowiadao. Poczwszy od drugiej nocy dziewczynka przesypiaa j bez przerwy. Zbyt pna drzemka dzienna prowadzi, podobnie jak u Basi, prawie zawsze do problemw przy wieczornym zasypianiu i przesypianiu nocy. Szczeglnie ciekawym przypadkiem bya dla nas 2,5-letnia Nadine. W wieku 3-6 miesicy przesypiaa ca noc, ale potem pojawio si u niej zaburzenie doprowadzajce jej rodzicw do rozpaczy. Konsultowali si z kilkoma pediatrami. Take lekarstwa nie day podanego efektu. Oto na czym polega kopot. Nadine dawaa si bez problemu pooy okoo 2000. Szybko zasypiaa, ale budzia si o 2100 i chciaa ju wstawa. I rzeczywicie wstawaa, gdy zawodziy wszystkie prby rodzicw skonienia jej do ponownego zanicia. Tak wic Nadine przychodzia do pokoju, aby si pobawi czy te zje kilka orzeszkw. Zajmowaa si sob zwykle spokojnie, podczas gdy ojciec lub matka, oboje zmordowani, czuwali nad ni, na zmian ogldajc telewizj. Nadine bowiem bya bardzo wytrzymaa. Wreszcie koo 030 zasypiaa na tapczanie. Potem mona j byo przenie do jej ka, w ktrym spaa bez przerwy do 800 - 900. Od czasu do czasu pozwalaa sobie jeszcze na jednogodzinne spanie okoo 1200 w poudnie. W przypadku Nadine istotne byo postawienie prawidowej diagnozy. Prawdopodobnie celebrowaa od 20 00 do 2100 swoj drzemk poudniow". Naturalnie nie moga potem natychmiast zasn. Jej wewntrzny zegar zaprogramowany by na nastpne 3,5 godziny czuwania". Jasna sprawa po prostu przyzwyczaia si do tego rytmu. Podjadanie orzeszkw czy chipsw przyczyniao si dodatkowo do oywienia jej systemu krenia. Terapia polegaa wic na tym, eby ten sen poudniowy" rzeczywicie potraktowa jako taki, przesuwajc go jednoczenie stopniowo wraz z czasem zasypiania. Dodatkowo budzono Nadine o 800. Ju po czterech dniach rodzice przesunli czas jej zasypiania na 2130. Ow drzemk poudniow przeoyli z wasnej inicjatywy bezporednio na por poudniow. Nie byo protestu. Dziewczynka spaa bez przerwy z tym, e godzin do dwch duej ni poprzednio. Po siedmiu miesicach podczas dodatkowego badania okazao si, e Nadine pi ju od 1830 wieczorem do 730 rano a wic jeszcze o godzin duej. Dla rozwizania tego problemu rodzice zastosowali tylko dwa proste rodki: przesunicie czasw spania i budzenie. Budzenie prowadzi do sukcesu zawsze wwczas, gdy dziecko w poudnie albo rano regularnie odsypia nocne pory czuwania. Tak byo u prawie dwuletniej Jenny. Przysza ona na wiat trzy miesice za wczenie i na pocztku cierpiaa z powodu trzymiesicznych kolek. Noc dugo nie moga zasn. Co prawda od 2000 do 900 leaa w eczku, jednak prawie kadej nocy budzia si na kilka godzin. Najpierw przez godzin bawia si i gaworzya sobie spokojnie, po czym zaczynaa krzycze, dostawaa herbaty i bya przez chwil brana na rce. Nastpnie wszystko zaczynao si od pocztku, czyli dwie do trzy godzin bez spania. Natomiast w poudnie spaa zwykle trzy godziny bez problemw. Jenny miaa wystarczajc ilo snu, ale jego podzia stanowi dla rodzicw znaczne obcienie. Bya na to tylko jedna rada: budzi crk. A wic rano najpierw o 800, nastpnie kadego dnia nieco wczeniej, wreszcie o 700. Ma budzono dodatkowo po dwch godzinach snu poudniowego. Po paru dniach Jenny przesypiaa ca noc. Poniewa braku snu nie moga ju nadrobi ani rano, ani w poudnie, szybko poja, e to wanie noc suy do spania! Wielu rodzicom nie jest atwo zrywa rano ze snu dziecko, ktre tak sodko pi i ktre w nocy niewiele spao. Dochodzi do tego wasne znuenie i jake zrozumiaa ch wyspania si wreszcie, zwaszcza w weekend. Jeli jednak rytm spania jest rozregulowany, tak jak u Jenny, wwczas nie ma lepszego rodka jak budzenie. Po kilku tygodniach nowy rytm si ustabilizowa, dalsze budzenie nie byo potrzebne. 16

Innym bardzo powszechnym problemem jest przedwczesne budzenie si niemowlt i maych dzieci. Podobnie jak doroli, take niektre mae dzieci wykazuj tendencj do wczesnego budzenia si albo do zasypiania dopiero pn noc. Jeli moda latorol chce regularnie wstawa o 500 rano, to nie znaczy to, bymy si z tym musieli pogodzi. A o to wanie chodzio 10-miesicznemu Sebastianowi. Budzi si wawy o 500, najpniej za o 530. Midzy 800 a 900 ponownie zasypia i spa do okoo 1000. O 1200 ucina sobie drzemk poudniow. Wieczorem szed do ka okoo 19 00. Dla Sebastiana znamienne byo to, e jego pierwsza drzemka odbywaa si bardzo wczenie, a krtko po niej nastpowao spanie poudniowe. Sebastian budzi si tak wczenie, jakby oczekujc na dusze spanie przed poudniem. Poniewa matce bardzo zaleao na tym, aby Sebastian wraz ze starszym bratem nadal spa o 12 00, nie pozostao jej nic innego, jak pozwoli mu spa dopiero w poudnie. W pierwszych dniach Sebastian by bardzo rozkapryszony i przemczony. Po dwch tygodniach zacz jednak rano regularnie duej spa. Wczesne budzenie si jest u wielu dzieci szczeglnie uporczywe. Rodzice potrzebuj co najmniej dwch tygodni cierpliwoci. Dopiero wwczas mog oceni, czy ich wysiki nie poszy na marne. I jeszcze kilka wskazwek dla rodzicw rannych ptaszkw: Czy wasze dziecko idzie spa raczej przed 1900? Jeli tak, to prawdopodobnie o 500 albo o 600 jest ju wyspane. Przecie czas usypiania na pniejsz por. Czy okoo 500 dostaje natychmiast pi? Moliwe, e odzywa si wwczas przyuczony gd. Opnijcie nieco ten pierwszy posiek. Czy dziecko celebruje pierwsz drzemk przed 930? Przecie j na nieco pniej. Czy kto z rodziny musi bardzo wczenie wstawa? We wczesnych godzinach porannych wystpuj kilkakrotnie normalne fazy czuwania (patrz rozdzia 2). Dziecko reaguje wwczas na haasy znacznie wraliwiej ni przed cisz nocn. Jest ju prawie wyspane i trudniej mu usn. Wiele si tu nie da zrobi najlepiej unika haasw. Wieczorne rytuay Ktrego dnia zgosia si do nas matka z nastpujc uwag: Ja rozumiem, e moje dziecko nie powinno zasypia przy piersi albo z buteleczk, take nie na rku i w miar monoci nie ze mn w ku. Ale czy to nie oznacza, e mu to zasypianie obrzydzam? Oczywicie nie. Wrcz przeciwnie. U starszego niemowlcia i u maego dziecka jest szczeglnie wane, aby ostatnie minuty przed zaniciem byy spokojne i przyjemne. Ustalony rytua pomoe wam i dziecku przewidzie z gry przebieg kadego wieczora. Wsplna kolacja, rozbieranie si, mycie, czyszczenie zbw (jeli zby ju s) wszystkie te czynnoci rutynowe zawsze powinny si odbywa w jednakowej kolejnoci i kadego wieczora mniej wicej o tej samej porze. Jeli wszystko zostao zaatwione, kolej na przyjemn cz. Znajdcie kilka minut na zakoczenie dnia wsplnie z dzieckiem i to w sposb, ktry wam obojgu sprawi przyjemno. Moecie je popieci, popiewa, pomodli si, pobawi, opowiedzie jak bajk albo te pooglda ksieczk z obrazkami. Jeli wasze dziecko jest ju starsze, moe sobie samo wybra jak ksik albo nawet samo zdecydowa, co by najchtniej chciao robi wsplnie z mam i tat. Wane jest tylko to, abycie to wy ustalali ramy tych zaj, a nie wasza pociecha. Dziecko wyczuje natychmiast wasz niepewno. Zacznie zaraz walczy o drugie i trzecie opowiadanie, aby wieczorny rytua przeduy. Do dyskusji i walki o wadz w ogle nie dojdzie, jeli przebieg tego rytuau bdzie zawsze taki sam. Wwczas dzieciom jest najatwiej zaakceptowa ramy czasowe bd ograniczenie typu zawsze tylko jedno opowiadanie. Intensywnie spdzony z wami czas uatwia mu wykonanie ostatniego kroku, czyli zasypianie, samemu i bez waszej pomocy. Ta blisko w cigu tych ostatnich minut przed pjciem spa wzmacnia u dziecka poczucie bezpieczestwa, pewnoci i mioci. To uczucie jest wanym warunkiem budowania wasnej osobowoci w poczeniu z zaufaniem do wasnych moliwoci. Moi rodzice mnie kochaj i s zawsze do mojej dyspozycji z takim wewntrznym nastawieniem jest dziecku atwiej uoy si spokojnie w eczku. Nie potrzebuje ono waszej staej bezporedniej bliskoci, aby mogo by pewne waszego uczucia. Aby si czu pewnie i bezpiecznie, potrzebuje jednak owego zrozumienia, e nawet podczas wieczornych rytuaw to wanie wy ustalacie okrelone granice, nie dajc si wodzi za nos. Moecie dziecku osodzi nocn rozk, oferujc mu jaki rodek nasenny, jaki przedmiot, ktry wie si z wieczornym rytuaem. Moe to by apaszka, pieluszka tetrowa, Jasiek, mi czy te owcze futerko. Moe to te by smoczek, jeli dziecko potrafi go samo znale. W kadym razie co swojskiego, co w kadej chwili moe wzi do rki take w podry, w innym eczku. Niektre dzieci same wybieraj sobie tak maskotk, inne natomiast zdaj si tym mniej interesowa. Jednak rodzice mog sprbowa wczy jak lalk czy te misia do wieczornej zabawy albo do opowiadania, przyzwyczajajc stopniowo dziecko do tych przedmiotw. Jest wiele moliwoci zorganizowania harmonijnego rytuau wieczornego. O tym, jakie zabawy, opowiadania, piosenki itp. maj si znale w programie, zadecydujecie najlepiej wraz z dzieckiem w zalenoci od waszych skonnoci i zainteresowa. W rachub wchodzi wszystko, co ma waciwoci uspokajajce i co jest dostosowane do wieku dziecka 17

i co wam obojgu sprawi przyjemno. Istnieje te specjalna literatura, ktra moe wam uatwi decyzj10. Jakie grone opowiadania albo kasety czy te szalecze zabawy na dywanie nie wprowadzaj dziecka ze zrozumiaych wzgldw w oczekiwany stan sennoci. O wiele jednak waniejsz rzecz od wyboru waciwego opowiadania jest regularne i intensywne zajcie si dzieckiem kadego wieczora. Take dla ojcw (czy matek) wracajcych pno do domu jest to doskonaa okazja pogbienia kontaktu z wasnym dzieckiem. Najpierw wsplna zabawa, potem osobne spanie t regu moe ju poj niemowl siedmio- czy omiomiesiczne. Zabawa oznacza w tym wieku z pewnoci jeszcze raczej pieszczoty, przytulanie si albo piewanie. Poza tym nie musi ona trwa dugo. Natomiast kpiel i przewijanie stanowi z pewnoci cigle wan cz wieczornego rytuau. Podobnie jak u niemowlcia moecie przewidziany na to czas nieco przeduy, bawic i pieszczc si z dzieckiem, okazujc mu ca wasz mio. Mniej wicej koczc pierwszy rok ycia, wiele dzieci zaczyna interesowa si ilustrowanymi ksieczkami, grami palcw albo opowiadaniami. Dla dwu albo trzylatkw czytanie im ksieczek jest z pewnoci najmilszym rytuaem. Takimi wieczornymi historyjkami dzieci zachwycaj si czsto a do wieku szkolnego, a dla wielu z nich bdzie to zacht do zajcia si pniej ksikami na serio, do wyksztacenia w sobie nawyku czytania. Dzieci w wieku szkolnym mog 30 do 60 minut przed pjciem do ka zaj si sob w swoim pokoju. Jednak rodzice powinni dokadnie ustali, kiedy musz by gotowe do spania i kiedy naley zgasi wiato no i dyspozycje te egzekwowa. Zgoda na opowiadanie albo jakie inne zajcie bdzie moliwa tylko wwczas, gdy dziecko jest w por umyte i gotowe do nocnego spoczynku. Najpierw wsplna zabawa, potem osobne spanie nie ma z tym naturalnie wwczas kopotw, gdy dziecko jest do tego przyzwyczajone od pocztku. Jeeli dotychczas potrzebowao do zanicia waszej obecnoci albo butelki, a wy chcecie zmieni te przyzwyczajenia, to co mu zabieracie. Nie spodoba mu si to, ale dziki pomocy harmonijnego rytuau wieczornego moecie mu jak i sobie t zmian uatwi. Wane jest, abycie t wspln ceremoni wieczorn koczyli bez dodatkowych targw. Moecie na przykad po przeczytaniu opowiadania demonstracyjnie zamkn ksik, zanie dziecko do ka, przykry je, zgasi wiato i po causach na dobranoc natychmiast wyj z pokoju. Dziecko bdzie wwczas dokadnie wiedziao, e taktyk przecigania niczego nie wskra. Jeli natomiast matka stanie niezdecydowana w pokoju, pytajc jeszcze na dodatek Czy teraz mog ju i? wwczas maluch w mig wyczuje jej wahanie, a swoj przewag. Wie bowiem, e to on ustala reguy i e wystarczy tylko zapaka, a mama zrobi wszystko, czego zada. Czasem zaczyna si to cakiem niewinnie. Marek, 15 miesicy, do zasypiania potrzebowa obecnoci matki lub ojca w swoim pokoju. Mieli po prostu by i sta obok eczka. Rodzice si na to zgadzali, bo chopczyk zasypia w cigu kilku minut. Jednak odkd skoczy roczek, zasypianie przecigao si coraz bardziej. W ostatnich tygodniach tato czy te mama spdzali kadego wieczora co najmniej godzin przy ku maego. Ten za mia si na bacznoci: Nie wolno mi zasn, bo zaraz si wymkn! Dla rodzicw taki wieczorny program sta si zmor. Codzienne czuwanie przy dziecku nie sprawiao im ju adnej przyjemnoci, budzio raczej uczucie irytacji. W takich chwilach nie mogo by te mowy o jakim intensywnym pozytywnym kontakcie z Markiem. Rodzice marzyli z utsknieniem o chwili, kiedy bd mogli wyj z pokoju. Marek z pewnoci wyczuwa to negatywne nastawienie. Mia dodatkowy powd, aby walczy o zwrcenie na siebie uwagi rodzicw, a wic tym bardziej nie zasn. Po konsultacji wieczorny rytua zmieniono. Ojciec albo matka brali Marka na kolana, ogldali z nim jak ksieczk albo bawili si nie duej ni 10 minut. Nastpnie kadli go do eczka i wychodzili z pokoju. O ile cenniejsze byy dla Marka te wsplnie spdzone minuty ni uprzednie godzinne potyczki! Trwao pi dni, nim nauczy si bez kopotw samemu zasypia. Cena owej odzyskanej harmonii rodzinnej Marek przepaka cznie 15 minut. Marek nie jest odosobnionym przypadkiem. U dziewiciomiesicznej Mony mijay nawet regularnie 2,5 godziny, zanim zasna. Matka bya z ni cay czas w pokoju, cigle w polu widzenia. W tym czasie trzymaa rczk creczki, nosia j, kada ponownie do eczka. Proceder ten powtarza si kilkakrotnie. Za dnia mama Mony pracowaa, wic te 2,5 godziny byy dla niej prawdziw przyjemnoci, a moment rozstania si z crk wieczorem nie by atwy. Babcia, ktra za dnia opiekowaa si Mon, bya t osob, ktra zacigna crk na konsultacj. Po tej rozmowie matka niemal wbrew swojej woli zdecydowaa si opuszcza pokj Mony po buzi na dobranoc. Stawaa przy drzwiach, przez szpar obserwujc crk a do chwili zanicia. Ku jej zdumieniu nie rozbrzmiewa oczekiwany krzyk protestu. Najpierw trwao prawie godzin, a maa zasna, po piciu dniach natomiast ju tylko kilka minut. Wygldao, jakby tak naprawd czekaa na to, aby j wreszcie zostawi w spokoju. Nie wszystkie dzieci akceptuj tak po prostu zmian programu wieczornego. Z nastpnego rozdziau dowiecie si, co czyni, gdy wasza pociecha gwatownie protestuje. Jeszcze uwaga kocowa. Rozk po buzi na dobranoc wiele dzieci znosi atwiej, jeli pozostawicie drzwi lekko uchylone. wiato sczce si przez nie domknite drzwi i swojskie odgosy budz w dziecku uczucie bliskoci i10

S. Friedrich & V. Friebel, Einschlafen, Durchschlafen, Ausschlafen. Hamburg 1993, rororo. 18

powizania z rodzicami. Jeli jest to tylko moliwe, zostawcie mu t przyjemno. Take moja trzyletnia crka domagaa si kadego wieczora, abym otwieraa drzwi na ocie, i to tak, eby stukny o cian! Spanie w ku rodzicw? Znajoma wychowawczyni spytaa ostatnio w przedszkolu dzieci w wieku od trzech do szeciu lat, ktre z nich pi ju samo we wasnym eczku. Z 25 dzieci zgosio si tylko jedno. Tak wic wszystkie pozostae spdzay przynajmniej cz nocy w ku rodzicielskim. Jeli nawet ta relacja nie jest cakiem typowa, to do szeciu lat spanie z rodzicami jest bardzo rozpowszechnione. Zgodnie z pewn szwedzk analiz11 razem z rodzicami pi noc ponad 50 procent trzylatkw, i w rezultacie prawie jedna trzecia dziewiciolatkw. Mona by sdzi, e jeli co jest tak rozpowszechnione, to nie moe by ze. Co jednak ciekawe dzieci w ku rodzicw nie pi lepiej ni te, ktre spdzaj noc we wasnym. Jest wrcz przeciwnie. Dzieci pi w ku rodzicw czsto niespokojnie i czciej si budz 12. Dotyczy to jednak tylko naszego krgu kulturowego. W innych kulturach bowiem oe rodzinne jest rzecz samo przez si zrozumia. Rzadko syszy si tam o zaburzeniach snu u takich dzieci. Spanie w ku rodzicielskim czy to dobrze czy le? Na to pytanie nie ma atwej odpowiedzi. Oczywicie, rodzice maj uzasadnione powody, aby dziecko wzi od czasu do czasu do siebie. Oto kilka przykadw: Dziecko ma wysok gorczk, oddycha pytko, puls jest bardzo szybki. Chcecie zauway kad zmian jego stanu. Dziecko bardzo silnie kaszle, chwilami brak mu powietrza. Chcecie by pewni, e w wypadku pogorszenia bdziecie mogli zapewni mu natychmiastow pomoc. Jasna sprawa, ciko chore dziecko potrzebuje bliskoci rodzicw. Najprostszym i sensownym rozwizaniem jest wzicie go do siebie do ka. To samo dotyczy dziecka, ktre noc boi si panicznie i pacze ze strachu. Moe mu si przynio co zego albo trudno mu poradzi sobie z problemami minionego dnia. Fizyczna blisko rodzicw moe mu by pomocna. Jeeli jednak zdarza si to czsto, naley koniecznie za dnia poszuka przyczyn i odpowiednio zareagowa (bliej na ten temat w rozdziale 5). Dla wielu dzieci spanie w ku rodzicw nie jest jednak wyjtkiem lecz regu. Czy to jest z korzyci dla dzieci, rodzicw i ich wzajemnych stosunkw? Ponisze pytania mog wam pomc spojrze na to zagadnienie nieco dokadniej. Czy przeszkadza ci obecno dziecka midzy tob a partnerem? Czy wskutek tego gorzej picie? Czy wpywa to niekorzystnie na wasze ycie seksualne? Czy dziecko le zasypia albo noc kilkakrotnie si budzi? Czy w nocy potrzebna jest ci fizyczna blisko dziecka, gdy inaczej czujesz si np. samotny (samotna)? Czy twj partner ma inne zdanie na temat obecnoci dziecka w ku rodzicielskim? Czy jedno z was chce w tej sytuacji co zmieni? Czy odpowiedzielicie na wszystkie pytania negatywnie? W takim razie prawdopodobnie nie ma problemu. Zdecydowalicie si wiadomie wzi dziecko do wsplnego ka i uwaacie to za suszne. Nie byoby rzecz rozsdn zmienia cokolwiek wbrew waszemu przekonaniu. Czy odpowiedzielicie na jedno bd na kilka pyta pozytywnie? Wwczas sprawa wyglda inaczej. Wielu rodzicw dzieli ko wbrew wasnemu przekonaniu z jednym, a nawet z kilkoma dziemi. Nie podjli tej decyzji wiadomie, a raczej dlatego, bo tak si to jako zoyo. By moe dziecko po przebytej chorobie nie chciao wrci do wasnego eczka i wyjtek ten sta si przyzwyczajeniem i regu. W niektrych rodzinach nastpuje z tego powodu regularna przeplatanka: dziecko przychodzi wieczorem do rodzicielskiego ka. Robi si zbyt ciasno. Ojciec si wyprowadza do pokoju dziecka, za matka ley na brzegu ka. Pociecha natomiast spoczywa w poprzek, zajmujc prawie ca szeroko oa. Obrazek ten charakteryzuje bardzo dobrze zaistnia sytuacj. Mae dziecko zepchno dorosych rodzicw na sam skraj ich ka, demonstrujc w ten sposb, kto w rodzinie gra pierwsze skrzypce. Uleganie dla witego spokoju i wbrew wasnemu przekonaniu prowadzi na dusz met jedynie do eskalacji walki o wadz. Pamitajcie o waszej odpowiedzialnoci i wyznaczcie swojej latoroli granice. To wy sami musicie zdecydowa, co dla waszej rodziny bdzie najlepszym rozwizaniem. Opisana powyej sytuacja jest rwnie dla dziecka duym stresem. Czuje ono, e posiada wadz, kiedy noc kadzie si midzy rodzicami i w ten sposb ich rozdziela. Ale moliwe s negatywne konsekwencje tego stanu rzeczy: w wypadku sprzeczki albo rozstania si rodzicw dziecko moe dopatrzy si zwizku z wasnym postpowaniem, wytwarzajc w sobie silne poczucia winy. Czasami matki albo ojcowie bior dziecko do maeskiego ka, gdy odpowiada to ich potrzebom. Niejedna ona (i niejeden m) s moe radzi, gdy obecno dziecka zapobiega regularnym kontaktom seksualnym. Nieraz dorosy czy to wychowujcy dziecko samotnie, czy te z powodu czstych nieobecnoci partnera nie chce spa sam i dlatego bierze dziecko do siebie jako namiastk partnera.11

G. Klackenberg, Incidence of parasomnias in children in a general population, [w:] Ch. Guilleminault, (wydawca), Sleep and its disorders in children. New York 1987, Raven Press. s. 99-113 12 B. Lozoff i in., Cosleeping in urban families with young children in the United States. Pediatrics, 1984, 74, s. 171-182. 19

Sprbujcie zgbi wasze osobiste powody. Nie jest fair wykorzystywa dziecko do wasnych celw. Rozdzia 3: To co najwaniejsze U niemowlt do szeciu miesicy pamitajmy: Ju podczas pierwszych tygodni ycia dziecko moe dostawa pny posiek wieczorny. Budcie je regularnie przed pjciem samemu spa i dajcie mu obficie pi. Czas do nastpnego posiku moecie stopniowo wydua. Jeli dziecko za dnia bardzo duo krzyczy, wwczas wymaga szczeglnie wywaonego rozkadu dnia. Naley zrezygnowa ze zbyt gwatownych prb uspokajania. Dajcie mu od czasu do czasu kilka minut na uspokojenie si samemu. Reguy od szstego miesica: Ustalone pory s najlepsz pomoc przy usypianiu waszego dziecka. Przyzwyczai si do nich najatwiej wwczas, jeli bdziecie zawsze kadli je rozbudzone. Do koca pierwszego roku ycia dzieci potrzebuj jeszcze drzemki przedpoudniowej i popoudniowej. Najdusza przerwa w spaniu powinna by zawsze przed nocnym spoczynkiem. Reguy obowizujce w kadym wieku: Najpierw wsplna zabawa, potem samodzielne zasypianie. Harmonijny rytua wieczorny, dostosowany do wieku dziecka, uatwia zasypianie i wpywa korzystnie na wzajemne stosunki midzy rodzicami a dzieckiem. Spanie dziecka w ku rodzicw ma sens tylko w okrelonych warunkach.

4. Jak zrobi z nocnego marka dobrego piocha W tym rozdziale dowiecie si: jakie przyzwyczajenia przy zasypianiu s szczeglnie niekorzystne i prowadz do zaburze snu jak dziecko moe si samo nauczy zasypia i przesypia spokojnie ca noc jak odzwyczai dziecko od nocnego karmienia co robi, gdy dziecko nie chce zosta w swoim eczku

Niekorzystne przyzwyczajenia przy zasypianiu Wiecie ju, jak przebiega sen dziecka. Jedno jest pewne: wasze dziecko powinno w miar moliwoci zasypia w eczku samo i o regularnych porach wwczas i w nocy bdzie potrafio samo zasn. Ta zaleno jest jasna. Jeli dziecko ma ponad sze miesicy i gdy istniej jakie nieprawidowoci w spaniu, wwczas moe wam si wydawa, e co robicie nie tak jak trzeba. Zadajecie sobie pytanie, jak mona by to jeszcze zmieni. Czy dziecko pooy rozbudzone i zostawi samo w eczku? Nie czeka a si znuy, lecz ustali we wasnym zakresie czasy spania? Ale przecie ono si z tym nie pogodzi! Co pocz, gdy zacznie krzycze? Nasza rada: Zaniechajcie popularnej zasady pokrzyczy i przestanie. Nie czekajcie, a problem rozwie si sam, gdy moe to potrwa dugo. Wymagana jest raczej wasza aktywno i postanowienie uczynienia czego, co dziecku niezbyt si spodoba. Inaczej mwic, przestacie robi tylko to, czego chce dziecko. Dla niektrych maluchw a take dla ich rodzicw! moe si to okaza cakiem nowym przeyciem. Na pocztku prawie wszystkie dzieci zaprotestuj, aczkolwiek prawie wszystkie s w stanie zmieni swoje przyzwyczajenia w przecigu od dwch dni do dwch tygodni, a wic przesypia noc, o ile rodzice je w tym systematycznie i konsekwentnie wespr. W rozdziale 2 powiedzielimy, e jeeli dzieciom podczas zasypiania pomagaj rodzice, mog si wyoni dwa problemy. Albo dziecko bdzie si miao na bacznoci i zasypianie si przecignie, albo te bdzie si budzio noc z uczuciem, e czego mu brak, nie mogc ponownie zasn. Bdzie przy tym pakao tak dugo, a rodzice powrc do dotychczasowych sposobw usypiania. Moe si to powtarza kilkakrotnie; dziecko nigdy albo tylko rzadko przepi spokojnie ca noc. Te problemy nie s jednak regu. Jeeli dziecko zasypia wieczorem wprawdzie tylko przy waszej pomocy, jednak daje si bez oporw uoy w eczku i pi spokojnie do nastpnego rana, wwczas naturalnie nie ma powodu, aby cokolwiek zmienia. Jeli jednak noc kilkakrotnie si budzi i zasypia wycznie przy waszej pomocy, to wtedy naley wyj z zaoenia, e ta wieczorna pomoc powoduje w rzeczywistoci zaburzenia snu. Ze smoczkiem Kiedy odwiedzia nas matka Roberta, bya prawie zrozpaczona. W naszym kwestionariuszu o stresie zakrelia maksymaln liczb punktw: zupenie wyczerpana, nerwowo rozkojarzona, wykoczona. Robert mia wwczas sze miesicy i za dnia byt chopakiem na pokaz. Spa cznie 15 godzin, a wic duej ni przecitnie. Zasypia nawet sam w swoim eczku. Pomimo tego nie by to sen spokojny. Aby zasn, potrzebowa smoczka. Wieczorem nie stanowio to dla matki problemu, ale noc Robert budzi si od szeciu do dziesiciu razy i paka, poczwszy od godziny 030. Matka musiaa za kadym razem wstawa, i do jego pokoju ze smoczkiem, po czym chopiec ponownie szybko zasypia. Jego mama natomiast dugo jeszcze leaa rozbudzona. To oczekiwanie Jeszcze chwila, a zacznie krzycze wywoywao u niej stres nie pozwalajcy zasn. 20

Pomimo e Robert zasypia sam, wymaga noc systematycznej pomocy matki, gdy jeszcze nie potrafi sobie samodzielnie wsadzi smoczka do buzi. Tak wic Robertowi wiodo si dobrze, podczas gdy dla jego wyczerpanej matki dzie stawa si zmor. W tym wypadku smoczek by jedynym niekorzystnym warunkiem zanicia; konieczn zmian byo zabranie smoczka. Dzieciom jest atwiej zrezygnowa z ssania smoczka, ni nam si wydaje. Niezalenie od tego, jak dalece dziecko jest od smoczka uzalenione, po trzech dniach nie pozostanie po nim nawet wspomnienie. Take Robert przesypia ca noc po tych trzech dniach, a w najgorszym wypadku uspokaja si szybko po krtkim paczu. Jako namiastk dosta od mamy futerko do eczka. S dzieci, ktre po zabraniu im smoczka odkrywaj swj kciuk, co stanowi raczej wyjtek ni regu. Najczciej smoczek nie jest jedyn przyczyn nieprawidowego snu, a raczej stanowi jedn spord wielu pomocy. Z chwil, gdy dzieci w wieku od okoo jednego roku potrafi go znale samodzielnie w eczku, nie moe on ju ani im, ani wam zakci snu, najwyej wwczas, gdy wypadnie z eczka. Najlepszym rodkiem zaradczym jest wic woenie do eczka kilku smoczkw. Noszenie na rkach Feliks mia 13 miesicy, gdy jego rodzice przyszli po porad. Od pitego do smego m