Kemaliye-Erzincan Yöresinde Üretilen Balların ve Propolislerin Mikroskobik Analizi ve Organoleptik Özelliklerinin Saptanması

8/7/2019 Kemaliye-Erzincan Yöresinde Üretilen Balların ve Propolislerin Mikroskobik Analizi ve Organoleptik Özelliklerinin Sapt…

http://slidepdf.com/reader/full/kemaliye-erzincan-yoeresinde-ueretilen-ballarin-ve-propolislerin-mikroskobik 1/191

1005- 155

TÜBiTAK

TÜRKiYE BiLiMSEL VE TEKNOLOJiK A R A Ş T I R M A KURUMUTHE SCIENTIFIC AND TECHNOLOGICAL RESEARCH COUNCIL OF TURKEY

T a r ı m , O r m a n c ı h l t v e Veterinerlik A F a § t ı r m a Grubu

Agriculture, Forestry & Veterinary Research Grant Group

,

\





KEMALiYE-ERZiNCAN YÖRESiNDE ÜRETiLEN B A L L A R ı N VE PROPOLisLERiN MiKROSKOBiK ANALizi VE

ORGANOLEPTiK ÖZELLiKLERiNiN SAPTANMASI

PROJE NO:TOGTAG-3131

PROF.DR.KADRiYE SORKUN

A R Ş . G Ö R . Ö M Ü R GENÇAY BIL.UZM.NURAN YURTSEVER

NiSAN 2005

ANKARA



ÖNSÖZ

A r ı c ı l ı k , günümüzden y a k l a ş ı k 5000 y ı l önce b a ş l a m ı ş t ı r . D ü n y a n ı n her yerinde o l d u ğ u gibi zengin bir floraya sahip olan yurdumuzda da çok eski y ı l l a r d a n beri a r ı c ı l ı k y a p ı l m a k t a d ı r .

D o ğ u Anadolu bölgesinde bulunan Erzincan ilinin Kemaliye ilçesi, iran-Turan

f i t o c o ğ r a f i k bölgesinde yer a l m a k t a d ı r . Kemaliye e ş s i z d o ğ a l güzellikleri, bitki örtüsü,

y a ş a m k o ş u l l a r ı b a k ı m ı n d a n a r ı c ı l ı ğ a çok uygun bir yöremizdir. Kemaliye'de a r ı c ı l ı k yapan aile s a y ı s ı oldukça f a z l a d ı r . Erzincan il T a r ı m M ü d ü r l ü ğ ü ' n d e n a l ı n a n rakamlara göre Kemaliye'deki a r ı c ı s a y ı s ı 55, kovan s a y ı s ı ise resmi k a y ı t l a r a göre

5700 adettir. Ancak bu s a y ı n ı n 6200'e u l a ş t ı ğ ı bildirilmektedir. Bu rakamlardan da

a n l a ş ı l a c a ğ ı gibi yöre

h a l k ı n ı n büyük bir

ç o ğ u n l u ğ u a r ı c ı l ı k ile

u ğ r a ş m a k t a d ı r .

2003 y ı l ı n d a TÜBiTAK t a r a f ı n d a n desteklenen "Kemaliye-Erzincan Yöresinde

Üretilen B a l ı a r ı n Ve Propolislerin Mikroskobik Analizi Ve Organoleptik Özelliklerinin

S a p t a n m a s ı " (TOGTAG 3131) isimli proje k a p s a m ı n d a 2003-2004 y ı l l a r ı a r a s ı n d a Kemaliye-Erzincan yöresinden 29 bal ve 30 propolis ö r n e ğ i t o p l a n m ı ş ve bu

örneklerde mikroskobik, organoleptik ve kimyasal analizler y a p ı l m ı ş t ı r . Bu ç a l ı ş m a d a , Kemaliye-Erzincan yöresine ait f a r k l ı bitkisel k a y n a k l ı bal ve propolis örneklerinin

bitkisel ve c o ğ r a f ı k kökeninin karakterize edilmesine yönelik analitik metodlar

k u l l a n ı l m ı ş t ı r .

Kemaliye ilçesinin ç a l ı ş m a a l a n ı olarak seçilmesinin nedeni ise, b u l u n d u ğ u konum

itibari ile kendine özgü iklim ve bitki örtüsüne (mikroklima ve mikroflora) sahip o l m a s ı , h a l k ı n ç o ğ u n l u ğ u n u n a r ı c ı l l k l a u ğ r a ş m a s ı , d i ğ e r yörelerden f a r k l ı n e k t a r l ı bitkilerin

b u l u n m a s ı ve bu yöre b a l ı a r ı n d a ve propolislerinde bugüne kadar böyle k a p s a m l ı bir

ç a l ı ş m a n ı n y a p ı l m a m ı ş o l m a s ı d ı r . Bu nedenlerden d o l a y ı yöreye ait b a l ı a r ı n ve

propolislerin mikroskobik analiziy a p ı l a r a k

bitkiselo r ı J ı n ı n ı n

belirlenmesih e d e f l e n m i ş t i r . S t a n d a r t t a ş m a y a yönelik y a p ı l a n bir ç a l ı ş m a d a propolisin kimyasal

i ç e r i ğ i n i n ve izole edilen maddelerin biyolojik aktivitelerinin a r a ş t ı r ı l m a s ı da

gerekmektedir. Bitki orijinine göre biyolojik a ç ı d a n aktif b i l e ş e n l e r i n bilinmesi, bölgeye

göre propolis ç e ş i t l e r i n i n formüle edilmesinde önderlik edebilir.



T E Ş E K K Ü R

ç a l ı ş m a m ı z s ı r a s ı n d a bilgi ve e m e ğ i ile yol gösterici olan S a y ı n Prof. Dr. Bekir

Salih'e, Bilgi ve deneyimleri ile y a r d ı m c ı olan, Yrd. Doç. Dr. Cahit D o ğ a n ve Doç.Dr. Emel Oybak Dönmez'e,

Ç a l ı ş m a süresince y a r d ı m l a r ı n ı esirgemeyen A r a ş . Gör. A s l ı Özkök Tüylü, A r a ş . Gör. Mehtap Öztekin, A r a ş . Gör. H a ş i m A l t ı n ö z l ü ' y e ,

Kimyasal analizlerin y a p ı l m a s ı n d a y a r d ı m l a r ı olan Hacettepe Üniversitesi Kimya

ve G ı d a M ü h e n d i s l i ğ i Bölümü ö ğ r e t i m üyesi ve a s i s t a n l a r ı ile Türk S t a n d a r t l a r ı Enstitüsü (TSE) Bilgi i ş l e m ve Enformasyon Dairesi B a ş k a n ı Rasim Y ı l m a z ' a ,

Arazi ç a l ı ş m a l a r ı s ı r a s ı n d a y a r d ı m l a r ı n ı esirgemeyen a r ı Mustafa Y a z ı c ı ' y a ve

a r a ş t ı r m a bölgesindeki d i ğ e r a r ı c ı l a r a ve

Bu projeye maddi destek s a ğ l a y a n TÜBiTAK'a t e ş e k k ü r ederiz.



ÖZET

Kemaliye-Erzincan yöresinde belirlenen a r ı l ı k l a r d a birer a r a ş t ı r m a k o v a n ı tespit

edilerek, dip t a h t a s ı n d a n ve çerçeve k e n a r l a r ı n d a n k a z ı n a r a k ilkbahar ve yaz propolis

örnekleri a l ı n m ı ş t ı r . A y r ı c a Haziran-2003'de a y n ı kovanlara propolis t r a p l a r ı t a k ı l m ı ş ve traplar Eylül-20Q3'de kovanlardan ç ı k a r ı l m ı ş t ı r . Traplarda biriken propolis örnekleri

Haziran-Eylül dönemleri a r a s ı n d a a r ı l a r t a r a f ı n d a n toplanan trap örneklerini v e r m i ş t i r . Böylece hem ilkbahar hem de yaz dönemine ait ç e ş i t l i ş e k i l l e r d e a l ı n a n örnekler elde

e d i l m i ş t i r . Bu da örnekler a r a s ı n d a toplanma yerine ve z a m a n ı n a b a ğ l ı olarak

herhangi bir f a r k ı n bulunup b u l u n m a d ı ğ ı n ı k ı y a s l a m a i m k a n ı n ı d o ğ u r m u ş t u r .

Laboratuvara getirilen propolis örneklerinin mikroskobik analizi için polenp r e p a r a t l a r ı

h a z ı r l a n m ı ş ve on a r ı l ı ğ a ait ilkbahar, yaz ve trap örneklerinin mikroskobik analizleri

sonucunda 34 f a r k l ı bitki f a m i l y a s ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n polenleri t e ş h i s e d i l m i ş t i r . Mikroskobik analizler sonucunda en çok Salicaceae, Fabaceae, Scrophulariaceae,

Asteraceae ve Lamiaceae f a m i l y a l a r ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n polenterine

r a s t l a n m ı ş t ı r .

Örneklerin kimyasal analizinde ilk olarak GC-MS ile organik madde analizi

y a p ı l m ı ş t ı r . Bu analiz sonucunda örneklerde alkoller, aromatik asit ve esterleri, düzzincirli asit ve esterleri, hidrokarbonlar, aldehidler, flavononlar, eterler, ketonlar,

terpenler ve y a ğ asidi esterlerine r a s t l a n m ı ş t ı r .

Propolisin toplam flavanoid içeriklerinin belirlenmesi için UV spektrofotometresi

k u l l a n ı l m ı ş ve absorbans a l a n l a r ı b e l i r l e n m i ş t i r .

Kemaliye-Erzincan yöresine ait incelenen on a r ı l ı ğ a ait otuz ö r n e ğ i n her biri gerek

mikroskobik gerek kimyasal analiz s o n u ç l a r ı b a k ı m ı n d a n birbiri ile paralellikler

g ö s t e r m i ş t i r . Toplanma z a m a n ı ve yerinin neden o l d u ğ u çok büyük f a r k l ı l ı k l a r g ö z l e n m e m i ş t i r .

2003-2004 y ı l l a r ı a r a s ı n d a Kemaliye-Erzincan yöresinden 29 bal ö r n e ğ i t o p l a n m ı ş ve

bu örneklerde mikroskobik, organoleptik ve kimyasal analizler y a p ı l m ı ş t ı r . Bu

ç a l ı ş m a d a , Kemaliye-Erzincan yöresine ait f a r k l ı bitkisel k a y n a k l ı bal örneklerinin



bitkisel ve c o ğ r a f i k kökeninin karakterize edilmesine yönelik üç analitik metod

k u l l a n ı l m ı ş t ı r . Bunlar; organoleptik metotlar, melisopalinolojik analizler ve fiziko

kimyasal parametrelerdir.

Kemaliye b a l ı a r ı n d a multifloral b a l ı a r a temel kaynak o l u ş t u r a n dominant polene sahip

taksonlar Astraga/us spp., Sanquisorba spp., Pa/iurus spp., Trifolium spp. ve Salix

spp. 'dir.

29 ö r n e ğ i n TPS-10 g ' ı dikkate a l ı n d ı ğ ı n d a 10 g baldaki en az polen s a y ı s ı 3738 ile 20

no'lu örnekte; en çok polen s a y ı s ı 345045 ile 7 no'lu örnekte r a s t l a n m ı ş t ı r .

Kemaliye b a l ı a r ı n d a , nem m i k t a r ı n ı n %13,3 ile %17,5 (=14,6) a r a s ı n d a d e ğ i ş t i ğ i s a p t a n m ı ş t ı r .

Ç a l ı ş ı l a n b a l ı a r ı n n i ş a s t a analizinde ise örneklerin %48,3'ü polenden, % 31'i sadece

d ı ş a r ı d a n ve % 48,3'ünde ise hem polen hem de d ı ş a r ı d a n k a t k ı l ı n i ş a s t a i ç e r d i ğ i tespit e d i l m i ş t i r . B a l ı a r ı n % 0.8Tsinin ise d ı ş a r d a n k a t k ı l ı n i ş a s t a i ç e r m e d i ğ i s a p t a n m ı ş t ı r .

Glukoz ve fruktoz düzeyinin en d ü ş ü k o l d u ğ u örnek Rhamnaceae f a m i l y a s ı n a aitPaliurus spp. ve Fabaceae f a m i l y a s ı n a ait Onobryehis spp. poleninin sekonder

miktarda tespit e d i l d i ğ i örnekte, glukoz ve fruktoz yüzdeleri Fabaceae, Salicaceae ve

Rosaceae f a m i l y a s ı n a ait polenlere dominant ve sekonder miktarda r a s t l a n m ı ş t ı r .

Anahtar Sözcükler :Propolis, mikroskobik analiz, kimyasal analiz, GC-MS, UV-Vis,

flavanoid, organik madde, Bal, b a l ı n fiziko kimyasal özellikleri, mikroskobik, kimyasal

ve organoleptik analizler, HPLC-RI, GC-MS, refraktometre, TPS-10 g, karbohidrat,

HMF, nem.

ii





analytical methods were used for characterizing botanicat and geographical origin of

the honey samples having their own plant origin belonging to the Kemaliye region.

They were organoleptical methods and mellisopalynological analyse and

physicochemical parameters.

Dominant polfen t a x ~ in multifloral honeys were Astraga/us spp., Sanquisorba spp.,

Paliurus spp., Tritolium spp. and Salix spp..

TPN-10 9 (Total Pollen Number in 10 9 honey) of 29 samples were discussed. TPN-

10 9 was counted minimum in sample no 20 (3738) and maximum on sample no 7

(345045).

Humidity content was also discussed. It was ranged 13,3-17,5 % (= 14,6 %).

Acording to starch analysis results of the honey samples, their source data were 48,3

% from poUen, 31 % from only pollen and 48,3 % pollen and outtake. Only 0,87 % of

honey samples was not contaminated with starch from outtake.

The minimum amount of glucose and fructose was found in sample that contained,

the pollen of Paliurus spp. belonging to the Rhamnaceae familyand Onobrychis spp.

belonging to the Fabaceae family secondrily; The maximum amount of glucose and

fructose was found samples that contained the pollen of Fabaceae, Salicaceae and

Rosaceae as dominantty and secondrily.

Keywords :Propolis, microscopic analysis, chemical analysis, GC-MS, UV-vis,

f1avanoid, organic substance, Honey, Physico chemical properties of honey,

microscopic, chemical and organoleptical analyse, HPlC-RI, GC-MS, refractometer,

TPS-10 g, carbohydrate, HMF, humidity.

iv





içiNOEKiLER olziNi (devam ediyor)

Sayfa

2.9. A r a ş t ı r m a A l a n ı n ı n T a n ı m l a n m a s ı ................................................................ 14

2.9.1. Kemaliye'de A n e ı i ı k ......................................................................... 15

2.10. Propolis Üretiminin Ülkemizdeki Durumu ................................................... 16

3.GEREÇ VE yÖNTEMLER............................................................................................ 173.1. Arazi Ç a l ı ş m a s ı .................................................................................................... 17

3.1.1. Propolisin T o p l a n d ı ğ ı A n l ı k l a n n Seçimi.•........................................... 17

3.1.2. Propolisin Kovanlardan T o p l a n m a s ı .................................................. 18

3.1.2.1. Propolis T r a b ı Kovanlara T a k ı l m a d a n Önce Ilkbahar

Örneklerinin Kovanlardan T o p l a n m a s ı .............................. 183.1.2.2. Propolis T r a b ı Kovanlara T a k ı l d ı k t a n Sonra

Yaz Örneklerinin Kovanlardan T o p l a n m a s ı ...................... 18

3.1.3. A n t ı k Çevresindeki Bitkilerin Toplanmas!,.. ....................................... 19

3.2. Propolislerin S a k l a n m a s ı ve Incelenmeye H a z ı r Hale Getirilmesi........... 19

3.3. Materyalin Mikroskobik Analiz Için H a z ı r l a n m a s ı , ........................................ 19

3.3.1. Kovandan Toplanan Propolis Örneklerinden Mikroskobik

Inceleme Için Preparat H a z ı r l a n m a s ! . . .............................................. , 193.3.2. A n l ı k l a n n Çevresinden Toplanan Bitkilerden Referans

Polen P r e p a r a t l a n n ı n H a z ı r l a n m a s ı ................................................... 20

3.3.3. Propolis P r e p a r a t l a n n ı n Mikroskobik jncelenmesL....................... 21

3.4. Propolisin Kimyasal Analizleriçin H a z ı r l a n m a s ı .......................................... 22

3.4.1. Propolisin GC-MS ile 9rganik Madde I ç e r i ğ i n i n Belirlenmesi...... 22

3.4.1.1. GC-MS Analiz;:. ....................................................................... 23

3.4.2. Propolisin UV ile Toplam Flavonoid I ~ t i ğ i n i n Belirlenmesi ......... 23

3.4.2.1 UV Analizi ................................................................................. 24

vi



içiNDEKiLER DiziNi (devam ediyor)

Sayfa

4.S0NUÇlAR ........................li . li . ii ii i i i i ii ii ii li. i i l i • • ii ii ii ii ii ii li . ii • li • • li •• i i i i ii li . ii ii ii i i i i ii i i i i i i i i i i ii ii ii ii ii i i i i ii li . li. ii i i i i i i i i i i i i i i i i i i ii ii .25

4.1. Mikroskobik Analiz.............................................................................................. 26

4.1.1. B i r i n ~ i A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

S o n u ç l a r ı 4.1.2. Ikinci A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

S o n u ç l a r ı ............................................................................................... 30

4.1.3. Üçuncu A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

S o n u ç l a r ı ............................................................................................... 32

4.1.4. Dörduncu A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik

Analiz S o n u ç l a r ı ................................................................................... 34

4.1.5. B e ş i n c i A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

S o n u ç l a r ı ...............................................................................................354.1.6. A l t ı n c ı A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

S o n u ç l a r ı ............................................................................................... 38

4.1.7. Yedinci A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

S o n u ç l a r ı ............................................................................................... 394.1.8. Sekizinci A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik

Analiz S o n u ç l a r ı ................................................................................... 414.1.9. Dokuzuncu A n l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik

Analiz S o n u ç l a r ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

4.1.10. Onuncu A n l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik

Analiz S o n u ç l a r ı ................................................................................... 44

4.1.11. Mikroskobik Analizi Y a p ı l a n Örneklerin Polen Spektrumu......... 46

4.2. Kimyasal Analiz ................................................................................................. 48

4.2.1. GC-MS Analizi...................................................................................... 49

4.2.1.1. Birinci A r ı l ı ğ a Ait GC-MS Analiz Sonuçlan.................... 49

4.2.1.2. Ikinci A r ı l ı ğ a Ait GC-MS Analiz S o n u ç l a r ı ...................... 53

4.2.1.3. Üçuncu A r ı l ı ğ a Ait GC-MS Analiz S o n u ç l a r ı ...................55

4.2.1.4. Dörduncu A r ı l ı ğ a Ait GC-MS Analiz S o n u ç l a r ı .............. 57

vii



içiNDEKiLER DiziNi (devam ediyor)

Sayfa

4.2.1.5.B e ş i n c i A r ı l ı ğ a

Ait GC-MS AnalizS o n u ç l a r ı

............... 60

4.2.1.6. A l t ı n c ı A r ı l ı ğ a Ait GC-MS Analiz S o n u ç l a r ı ................. 63

4.2.1.7. Yedinci A r ı l ı ğ a Ait GC-MS Analiz S o n u ç l a r ı ............... 65

4.2.1.8. Sekizinci A r ı l ı ğ a Ait GC-MS Analiz S o n u ç l a r ı ............ 67

4.2.1.9. Dokuzuncu A r ı l ı ğ a Ait GC-MS Analiz S o n u ç l a r ı ........ 69

4.2.1.10. Onuncu A r ı l ı ğ a Ait GC-MS Analiz S o n u ç l a r ı .............. 71

4.2.1.11. Propolis K a y n a ğ ı Olan B a z ı Bitkilerin Tomurcuk

S ı z ı n t ı l a r ı n a Ait GC-MS S o n u ç l a r ı ................................ 73

4.2.2. UV Analiz Sonuçlan........................................................................... 79

4.2.2.1. Birinci A r ı l ı ğ a Ait UV Analiz S o n u ç l a r ı ......................... , 79

4.2.2.2. Ikinci A r ı l ı ğ a Ait UV Analiz S o n u ç l a r ı " ......................... , 80

4.2.2.3. Üçüncü A r ı l ı ğ a Ait UV Analiz S o n u ç l a r ı ...................... , 81

4.2.2.4. Dördüncü A r ı l ı ğ a Ait UV Analiz S o n u ç l a r ı .................. , 82

4.2.2.5. B e ş i n c i A r ı l ı ğ a Ait UV Analiz S o n u ç l a r ı ........................ 83

4.2.2.6. A l t ı n c ı A r ı l ı ğ a Ait UV Analiz S o n u ç l a r ı , ........................ , 84

4.2.2.7. Yedinci A r ı l ı ğ a Ait UV Analiz S o n u ç l a r ı ...................... , 854.2.2.8. Sekizinci A r ı l ı ğ a Ait UV Analiz S o n u ç l a r ı ..................... 86

4.2.2.9. Dokuzuncu A r ı l ı ğ a Ait UV Analiz S o n u ç l a r ı ................ 87

4.2.2.10. Onuncu A r ı l ı ğ a Ait UV Analiz S o n u ç l a r ı ..................... , 88

2. ÖNERiLER VE T A R T ı Ş M A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

viii



Ş E K i L L E R DiziNiSayfa

Ş e k i l 2.1. Kovandan T o p l a n m ı ş Kahverenkli Ham Propolis............................... 5

Ş e k i l 2.2. Aeseulus spp.'ye Ait Bir Tomurcuk....................................................... 7Ş e k i l 2.3. Populus spp.'ye Ait Bir Tomurcuk.......................................................... 7.Ş e k i l 2.4. K o v a n ı n Üst K ı s m ı n a Y e r l e ş t i r i l m i ş Trap, ............................................. 11

Ş e k i l 2.5. A r ı l a r T a r a f ı n d a n Propolis Ile D o l d u r u l m u ş Trap, ............................... 12

Ş e k i l 2.6. Kemaliye H a r i t a s ı ....................................................................................... 15

Ş e k i l 4.1: Yörede S ı k Rastlanan ve A r ı c ı l ı k için Önemli Olan

Ş e k i l 4.2.

Ş e k i l 4.3.

Ş e k i l 4.4.

B a z ı Bitki T a k s o n l a r ı ................................................................................. 28

a. Aleea spp.b. Anthemis spp.c. Apiaceaed. Berberis spp.e. Brassicaceaef. Coronilla spp.g. Hedysarum spp.h. Linum spp..

i. MeliJotus officinalisj. Onobryehis spp.k. Rumex spp.

i. Salvia spp.m. Sambueus spp.n. Seabiosa spp.o. Seandix spp.

Birinci A r ı l ı k Yaz Ö r n e ğ i n i n (1/2 nolu) Mikroskobik

Görünümü (x40)......................................................................................... 30

a) Rhamnaceae b) Teuerium spp. c) Fabaeeae

Ikinci A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin Mikroskobik Görünümü...... 32

a) Salix spp. b) Asteraceae

Dördüncü A r ı l ı ğ a Ait Propolis Ö r n e ğ i n i n Mikroskobik

Görünümü (x40)......................................................................................... 35

a) Apiaceae b) Propolis p a r ç a l a r ı

ix



t

Ş E K i L L E R DiziNi (devam ediyor)

Ş e k i l 4.5.

Ş e k i l 4.6.

Ş e k i l 4.7.

B e ş i n c i A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin Mikroskobik Görünümü .. 37

A) Yaz ö r n e ğ i n i n (5/2 nolu) mikroskobik görünümü (X40)

a) Asteraceae b) Lamiaceae

B) Trap ö r n e ğ i n i n (5/3 nolu) mikroskobik görünümü (X40)

a) Galium spp.

A l t ı n c ı A r ı l ı ğ a Ait Propolis Ö r n e ğ i n i n Mikroskobik Görünümü (X100L. 39

a) Zizyphus spp. b) Propolis p a r ç a l a r ı

Yedinci A r ı l ı ğ a Ait Propolis Ö r n e ğ i n i n Mikroskobik

Görünümü (x40)......................................................................................... 41

a) Asteraceae b) Teucrium spp. c) Liliaceae d) Salix spp.

Ş e k i l 4.8. Sekizinci A r ı l ı ğ a Ait Propolis Ö r n e ğ i n i n Mikroskobik Görünümü............ 42

a) Carduus spp.

Ş e k i l 4.9. Dokuzuncu A r ı l ı ğ a Ait Propolis Ö r n e ğ i n i n Mikroskobik

Görünümü (x40) .........................................................................................44

a) Trifolium spp. b) Propolis p a r ç a l a r ı c) Rosaceae

Ş e k i l 4.10. Propolis Örneklerine Ait Kromatogramlar ............................................ 51-52

Ş e k i l 4.11. Birinci A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin UV S o n u ç l a r ı ....................... 79

a) Ilkbahar Ö r n e ğ i n i n (1/1 nolu) UV S o n u ç l a r ı b) Yaz Ö r n e ğ i n i n (1/2 nolu) UV S o n u ç l a r ı c) Trap Ö r n e ğ i n i n (1/3 nolu) UV S o n u ç l a r ı

Ş e k i l 4.12. Ikinci A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin UV S o n u ç l a r ı ......................... 80

a) IlkbaharÖ r n e ğ i n i n (2/1 nolu) UV

S o n u ç l a r ı b) Yaz Ö r n e ğ i n i n (2/2 nolu) UV S o n u ç l a r ı c) Trap Ö r n e ğ i n i n (2/3 nolu) UV S o n u ç l a r ı

Ş e k i l 4.13. Üçüncü A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin UV S o n u ç l a r ı .................... 81


x



Ş E K i L L E R DiziNi (devam ediyor)

Sayfa

Ş e k i l 4.14. Dördüncü A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin UV S o n u ç l a r ı ................ 82


Ş e k i l 4.15. B e ş i n c i A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin UV S o n u ç l a r ı ..................... 83


Ş e k i l 4.16. A t ı n c ı A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin UV S o n u ç l a r ı ........................ 84


Ş e k i l 4.17. Yedinci A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin UV S o n u ç l a r ı ..................... 85


Ş e k i l 4.18. Sekizinci A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin UV S o n u ç l a r ı .................. 86

a) IlkbaharÖ r n e ğ i n i n

(8/1 nolu) UVS o n u ç l a r ı b) Yaz Ö r n e ğ i n i n (8/2 nolu) UV S o n u ç l a r ı

c) Trap Ö r n e ğ i n i n (8/3 nolu) UV S o n u ç l a r ı

Ş e k i l 4.19. Dokuzuncu A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin UV Sonuçlan ............. 87


Ş e k i l 4.20. Onuncu A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin UV S o n u ç l a r ı .................... 88


xi



ÇiZELGELER DiziNi

Çizelge 2.1. Propolisin Genel y a p ı s ı ............................................................................ 6Çizelge 2.2. Propolisin Biyolojik Aktiviteleri ve Etken Maddeleri.........................~ : : . ~ : 10.Çizelge 2.3. Ingiltere'de K u l l a n ı l a n Propolis S t a n d a r d ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Çizelge 2.4. Japonya'da K u l l a n ı l a n Propolis S t a n d a r d ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Çizelge 2.5. Türkiye'de TSE T a r a f ı n d a n H a z ı r l a n a n Propolis S t a n d a r d ı ............ 14

Çizelge 3.1. Ç a l ı ş m a n ı n Y a p ı l d ı ğ ı A r ı l ı k l a r ı n Mevki ve R a k ı m l a r ı " ........................ 17

Çizelge 4.1. Propolis Örneklerinin A l ı n d ı ğ ı A r ı l ı k l a r ı n Mevkileri, Örneklerin

Toplanma Tarihlerive

Örneklere Ait Semboller.................................. 25Çizelge 4.2. Arazi Ç a l ı ş m a l a r ı S ı r a s ı n d a Yöreden Toplanan Bitkiler................ 26-27

Çizelge 4.3. Birinci A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

S o n u ç l a r ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Çizelge 4.4. Ikinci A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

S o n u ç l a r ı .........•.............................................................................. 31Çizelge 4.5. Üçüncü A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

S o n u ç l a r ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Çizelge 4.6. Dördüncü A n l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik

Analiz S o n u ç l a r ı ...................................................................................... 34-35

Çizelge 4.7. B e ş i n c i A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik

Analiz S o n u ç l a r ı ...................................................................................... 36

Çizelge 4.8. A l t ı n c ı A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

Sonuçlart....................i • • • • • ~ · . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Çizelge 4.9. Yedinci A r ı h k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

S o n u ç l a r ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40Çizelge 4.10. Sekizinci A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik

Analiz S o n u ç l a r ı ...................................................................................... 41-42

Çizelge 4.11. Dokuzuncu A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik

Analiz S o n u ç l a r ı .........................................................................................43-44

xii



ÇiZELGELER DiziNi (devam ediyor)Sayfa

Çizelge 4.12. Onuncu A r ı l ı k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analiz

S o n u ç l a r ı , ..........................................................................................., 45

Çizelge 4.13. On A r ı l l k t a n Toplanan Propolislerin Mikroskobik Analizi

Sonucunda Polenteri T e ş h i s Edilen T a k s o n l a r ı n Ait O l d u ğ u Familyalarm Görülme S ı k l a ğ ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Çizelge 4.14. Propolis Örneklerinin Yüzde D e ğ e r l e r i .............................................. 48

Çizelge 4.155. Birinci A r ı h ğ a Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen

Organik B i l e ş i k l e ~ ..................................................................................49-50

Çizelge 4.16. Ikinci A n l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinde Tespit EdilenOrganik B i l e ş i k l e r , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53-54

Çizelge 4.17. Üçüncü A n h ğ a Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen

Organik B i l e ş i k l e r .......................................................................:............ 55-57

Çizelge 4.18. Dördüncü A n h ğ a Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen

Organik B i l e ş i k l e r ....................."0 ••••• , ••••••••••••••••••••••••••••••••••58-60

Çizelge 4.19. B e ş i n c i A n l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen

OrganikB i l e ş i k l e r

.........................................................................................61-63Çizelge 4.20. A l t m c ı A n b ğ a Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen

Organik B i l e ş i k l e r ..........................................................................................63-64

Çizelge 4.21. Yedinci A n h ğ a Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen

Organik B i l e ş i k l e r .................................................................................. 65-67

Çizelge 4.22. Sekizinci A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen,-;.-

Organik B i l e ş i k l e r ............ ........................................................................... 67-68

xiii



ÇiZELGELER DiziNi (devam ediyor)

Sayfa

Çizelge 4.23. Dokuzuncu A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen

Organik B i l e ş i k l e r .........................................................................................69-70

Çizelge 4.24. Onuncu A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinde Tespit Edilen

Organik B i l e ş i k l e r ..........................................................................................71-72

Çizelge 4.25. GC-MS Analizi Y a p ı l a n T o m u r c u k l a r ı n A d l a r ı , Sembolleri,

Toplanma Tarih ve yerleri ............................................................................... 73

Çizelge 4.26. Propolis K a y a n a ğ ı Olan B a z ı Bitkilerin Tomurcuk

S ı z ı n t ı l a r ı n a Ait GC-MS S o n u ç l a r ı ..........................................................J4-78Çizelge 4.27. Birinci A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin Absorbans A l a n l a r ı .................... 79

Çizelge 4.28. Ikinci A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin Absorbans A l a n l a r ı ...................... 80

Çizelge 4.29. Üçüncü A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin Absorbans A l a n l a r ı , ................. 81Çizelge 4.30. Dördüncü A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin Absorbans A l a n l a r ı ..............82

Çizelge 4.31. B e ş i n c i A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin Absorbans A / a n l a r ı .................. 83

Çizelge 4.32. A l t ı n c ı A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin Absorbans A l a n l a r ı .................... 84

Çizelge 4.33. Yedinci A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin Absorbans A l a n l a r ı .................. 85

Çizelge 4.34. Sekizinci A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin Absorbans A l a n l a r ı ............... 86Çizelge 4.35. Dokuzuncu A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin Absorbans

A l a n l a r ı ................................................................................................................ 87

Çizelge 4.36. Onuncu A r ı l ı ğ a Ait Propolis Örneklerinin Absorbans A l a n l a r ı ................. 88

Çizelge 5.1. Birinci A r ı l ı k Örneklerinde Tespit Edilen B i l e ş i k G r u p l a r ı ve

Yüzde (%) O r a n l a r ı , ........................................................................................... 95

Çizelge 5.2. Ikinci A r ı l ı k Örneklerinde Tespit Edilen B i l e ş i k G r u p l a r ı ve

Yüzde (0/0) O r a n l a r ı , ........................................................................................... 96Çizelge 5.3. Üçüncü A r ı l ı k Örneklerinde Tespit Edilen B i l e ş i k G r u p l a r ı ve

Yüzde (0/0) O r a n l a r ı , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Çizelge 5.4. Dördüncü A r ı l ı k Örneklerinde Tespit Edilen B i l e ş i k G r u p l a r ı ve

Yüzde (%) O r a n l a r ı , ......................................................................................... 98

XIV





içiNDEKiLER DiziNi

Bölüm 2: Kemaliye-Erzincan Yöresinde Üretilen B a l ı a r ı n Mikroskobik,

Organoleptik Ve Kimyasal Analizleri ileB a l ı n

Fiziko Kimyasal Özelliklerinin

S a p t a n m a s ı ................................................... " 109

1. G i R i ş ............ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

2. TEMEL BiLGiLER. ........................................... " 112

2.1. B a l ı n Tarihçesi. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 112

2.2. BaL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

2.3. B a l ı n Fiziksel Ö z e l l i ğ i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 112

2.4. B a l ı n Kimyasal Ö z e l l i ğ i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

2.4.1. B a l ı n karbohidrat i ç e r i ğ i ............................ " 113

2.4.2. B a l ı n nemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 114

2.4.3. B a l ı n HMF (hidroksimetil furfural) i ç e r i ğ i . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

2.4.4. B a l ı n mineral i ç e r i ğ i . ............................... " 114

2.5. Bal Kalitesine Etki Eden Faktörler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 114

2.6. B a l ı n A r ı l a r Için Önemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 115

2.7. B a l ı n Insanlar için Önemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

2.8. A r a ş t ı r m a A l a n ı n ı n T a n ı m ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

2.9. Kemaliye'de A r ı c ı l ı k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 116

3. GEREÇ VE YÖNTEMLER. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 117

3.1. Materyalin t o p l a n m a s ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

3.1.1. B a l ı n t o p l a n m a s ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

3.1.2. Bitkilerin t o p l a n m a s ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 117

3.2. B a l ı n mikroskobik analizi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

3.2.1.

Balda polen analizi için preparath a z ı r l a n m a s ı .

. . . . . . . . . ... 118

3.2.1.1. Toplanan bitkilerden referans polen p r e p a r a t l a r ı n ı n h a z ı r l a n m a s ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

3.2.1.2. Bazik fuksinli gliserin-jelatin h a z ı r l a n m a s ı . . . . . . . . . . 119

3.2.1.3. P r e p a r a t l a r ı n incelenmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 119

3.2.2. Balda Toplam Polen S a y ı s ı (TPS) analizi için preparat

h a z ı r l a n m a s ı . . . 120

3.2.2.1. P r e p a r a t l a r ı n incelenmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 120

xvi



3.2.3. Balda n i ş a s t a analizi için p r e p a r a t l a r ı n h a z ı r l a n m a s ı . . . . . . . .. 1213.2.3.1. N i ş a s t a analizi için iyot çözeltisi h a z ı r l a n m a s ı . . . . . . . 121

3.2.3.2. P r e p a r a t l a r ı n incelenmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 1213.3. B a l ı n organoleptik (görünüm, koku, tat ve dokunma) analizi. . . . . . . 122

3.3.1. Balda. organoleptik analiz için örneklerin h a z ı r l a n m a s ı ve 122

incelenmesi. ................................................... .

3.4. B a l ı n kimyasal analizi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 123

3.4.1. Balda HPLC-RI (Yüksek B a s ı n ç l ı S ı v ı Kromatografi-

Refraktif Indeks Dedektörü) ile karbohidrat tayini. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 123

3.4.1.1. Amaç ve prensip. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 123

3.4.1.2. i ş l e m ...................................... , 1243.4.2. Balda GC-MS (Gaz Kromatografi-Kütle Spektrometresi) ile

HMF tayini ..................................................... , 125

3.4.2.1. Amaç ve prensip. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

3.4.2.2. i ş l e m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 126

3.4.3. Balda refraktometre ile nem tayini. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 126

3.4.3.1. I ş l e m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 126

4. SONUÇLAR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ............ 127

4.1. Mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 129

4.1.1. Polen analizi s o n u ç l a r ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 129

4.1.2. Balda n i ş a s t a analizi s o n u ç l a r ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

4.2. Organoleptik analiz s o n u ç l a r ı .............................. , 137

4.3. Kimyasal analiz s o n u ç l a r ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 138

4.3.1. Balda karbohidrat analizi s o n u ç l a r ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 138

4.3.2. Balda HMF (Hidroksimetil furfural) analizi s o n u ç l a r ı . . . . . . . . .. 140

4.3.3. Balda nem m i k t a r ı analizi s o n u ç l a r ı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 142

5. T A R T I Ş M A . ................................... " ............. 143

xvii



Ş E K i L L E R DiziNi sayfa

Ş e k i l 4.1. Balda dominant ve sekonder miktarda bulunan polenlerden b a z ı l a r ı 135

(x1000) (*Sekonder, **Hem dominant, hem sekonder)Ş e k i l 4.2. Sukroz (S), glukoz (G) ve fruktoz (F) s t a n d a r t l a r ı n ı n a l ı k o n m a 139

(retention) z a m a n l a r ı Ş e k i l 4.3. B a l ı a r ı n içerdikleri fruktoz, glukoz ve sukroz yüzdelerinin 139

k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı Ş e k i l 4.4. Bal örneklerinin glukoz/su o r a n l a r ı n ı n k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı 139

Ş e k i l 4.5. HMF (hidroksimetil furfural)'nin a l ı k o n m a z a m a n ı n ı (10,65) gösteren 141

örnek kromatogram

Ş e k i l 5.1. Mikroskobik analiz sonucunda polenlerine en s ı k r a s t l a n ı l a n bitkilerin 143

ç a l ı ş ı l a n örneklerdeki bulunma yüzdesi

Ş e k i l 5.2. Bal örneklerinin TPS-10 g m i k t a r ı n ı n k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı Ş e k i l 5.3. TPS-10 g m i k t a r l a r ı n ı n g r u p l a n d ı r ı l m a s ı Ş e k i l 5.4. Ballardaki polen ç e ş i t l i l i ğ i n i n g r u p l a n d ı r ı l m a s ı Ş e k i l 5.5. Ilkbahar örneklerinde t e ş h i s edilen dominant miktardaki

p o l e n t a k s o n l a r ı n ı n bulunma yüzdeleri

145

145

146

148

Ş e k i l 5.6. Sonbahar örneklerinde t e ş h i s edilen dominant miktardaki polen 148

t a k s o n l a r ı n ı n bulunma yüzdeleri

Ş e k i l 5.7. ilkbahar örneklerinde t e ş h i s edilen sekonder miktardaki polen 149


Ş e k i l 5.8. Sonbahar örneklerinde t e ş h i s edilen sekonder miktardaki polen 149


xviii



ÇiZELGELER DiziNi

Çizelge 1.1. Türk G ı d a Kodeksi Bal T e b l i ğ i n i n ürün özelliklerini kapsayan 6.

maddesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ................. 110

Çizelge 2.1. Y e t i ş k i n bir insan için k a h v a l t ı d a günlük a l ı n m a s ı gereken toplam

y i y e c e ğ i n ve b a l ı n besin ve enerji d e ğ e r i n i n k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı (Esti et aL, 1997). 115

Çizelge 4.1. Kemaliye Ilçesinden toplanan bal örneklerinin t o p l a n d ı ğ ı yöre, 128

yörenin r a k ı m ı , t o p l a n d ı ğ ı dönemi ve tarihi

Çizelge 4.2. Kemaliye bölgesinden elde edilen bal örneklerinin polen

spektrumuÇizelge 4 . 3 . N i ş a s t a v a r l ı ğ ı ve k a y n a ğ ı n ı n örneklere göre d a ğ ı l ı m ı

130-

134

136

Çizelge 4.4. Organoleptik analiz p u a n l a r ı n a göre b a l ı a r ı n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i 137

Çizelge 4.5. Organoleptik analiz s o n u ç l a r ı 137

Çizelge 4.6. Karbohidrat yüzdeleri, glukoz/su o r a n ı , fruktoz/su o r a n ı ve yüzde 138

invert ş e k e r m i k t a r ı Çizelge 4.7. HMF (Hidroksimetil furfural) analizi s o n u ç l a r ı Çizelge 4.8. Nem

m i k t a r ı s o n u ç l a r ı Çizelge 5.1. Glikoz/su o r a n ı n ı n k r i s t a l l e ş m e y e etkisi

140

142

153

xix



BÖLÜM1

KEMALiYE-ERZiNCAN YÖRESiNE AiT

PROPOLisLERiN BiTKisEL ORiJiNi VEKiMYASAL iÇERiGiNiN BELiRLENMESi



1. G i R i ş Bal a r ı s ı , 56 milyon y ı l önce Tersiyer döneminde ortaya ç ı k m ı ş ve gerek y a ş a m biçimi

ile gerekse de o l u ş t u r d u ğ u d e ğ e r l i ürünler ile y ü z y ı l l a r d ı r i n s a n l a r ı n ilgisini çekmeyi

b a ş a r m ı ş t ı r . A r ı c ı l ı k , günümüzden y a k l a ş ı k 5000 y ı l önce b a ş l a m ı ş t ı r (Creighton, 1974)..

D ü n y a n ı n her yerinde o l d u ğ u gibi zengin bir floraya sahip olan yurdumuzda da çok eski

y ı l l a r d a n beri a r ı c ı l ı k y a p ı l m a k t a d ı r (Süer ve Sorkun, 2003).

i n s a n l a r ı n dengeli ve s a ğ l ı k l ı beslenmesinde önemli bir yeri olan b a l ı n y a n ı s ı r a polen,

a r ı sütü, propolis ve a r ı zehri gibi d i ğ e r a r ı ürünleri de günümüzde bir çok amaç için

k u l l a n ı l m a k t a d ı r (Kumova vd., 2002). Son y ı l l a r d a y a p ı l a n ç a l ı ş m a l a r ile en az bal

kadar önemli bir d i ğ e r a r ı ürünü olan propolisin i ç e r i ğ i ve etkileri belirlenip k u l l a n ı m a l a n ı n ı n a r t ı r ı l m a s ı s a ğ l a n m ı ş t ı r .

Çok eski ç a ğ l a r d a k e ş f e d i l e r e k , d o ğ a l bir antibiyotik olarak k u l l a n ı l a n propolisin

mikroorganizmalara k a r ş ı olan etkisi temel karakteri olup, ilaç özellikleri nedeniyle eski

ç a ğ l a r d a n beri insanlar t a r a f ı n d a n k u l l a n ı l m a k t a d ı r (Bankova et aL., 2000). Propolisin

farmakolojik özellikleri Yunan ve R o m a l ı fizikçiler Aristoteles, Dioscoroides, Pliny ve Galen

t a r a f ı n d a n t a n ı m l a n m ı ş t ı r . Bu t a n ı m a göre propolis y a r a l a r ı n tedavisinde ve a ğ ı z enfeksiyonunda bir antiseptik olarak k u l l a n ı l a b i l m e k t e d i r . Propolisin bu özellikleri Orta

Ç a ğ d a Avrupa'da ve Arabistan' da k u l l a n ı l m ı ş t ı r . Inka'lar ise propolisi a t e ş d ü ş ü r ü c ü olarak k u l l a n m ı ş l a r d ı r . Propolis 17. yy. da Londra' da resmi ilaç olarak l i s t e l e n m i ş t i r veyine bu y ı l l a r d a anti-bakteriyel aktivitelerinden d o l a y ı Avrupa'da önem k a z a n m ı ş t ı r (Castaldo and Caposso, 2002).

Propolisin f a r k l ı k u l l a n ı m a l a n l a r ı bilim a d a m l a r ı n ı n dikkatini çekdikten sonra bu

konuda ç e ş i t l i a r a ş t ı r m a l a r y a p ı l m a y a b a ş l a n m ı ş t ı r . Bu ilgiye b a ğ l ı olarak propolisin

ticari öneminde de a r t ı ş ortaya ç ı k m ı ş t ı r . Propolis veterinerlik ve insan s a ğ l ı ğ ı y l a ilgili

k u l l a n ı m l a r ı n d a büyük potansiyele sahip d o ğ a l bir üründür. D i ğ e r taraftan t ı b b i bitkilerden s a ğ l a n a n ürünlerden f a r k l ı olarak i ç e r ı g ı o l a ğ a n ü s t ü ç e ş i t l i l i k göstermektedir. F a r k l ı ülkelerde toplanan propolis örneklerinin kimyasal i ç e r i ğ i oldukça

ç e ş i t l i l i k göstermektedir (d'Albore, 1979). Bu ç e ş i t l i l i k propolisin t ı b b i a m a ç l ı k u l l a n ı m ı n d a ve kalite kontrolünde ciddi sorun y a r a t m a k t a d ı r . K a r ş ı k a r ş ı y a gelinen en

büyük sorun propolis orijininin bölgeden bölgeye ç e ş i t l i l i k göstermesidir. Propolisin



büyük sorun propolis orijininin bölgeden bölgeye ç e ş i t l i l i k göstermesidir. Propolisin

orijininin bilinmemesi ise s t a n d a r t l a ş m a d a ciddi sorun y a r a t m a k t a d ı r (Bankova et aL,

2000).

Günümüzde propolisin ç e ş i t l i k u l l a n ı m ş e k i l l e r i mevcut Olup, saf ya da aloe jel ile

polenle, ekstrakt o l a ı : a k (hidroalkolik veya glikolik), a ğ ı z spreyi olarak (melissa,

a d a ç a y ı ve/veya rosemary ile k a r ı ş t ı r ı l a r a k ) , b o ğ a z pastillerinde, kremler ve pudra

ş e k l i n d e , gargara olarak üretilmekte ve içindeki balmumu a l ı n d ı k t a n sonra

k u ı ı a n ı l m a k t a d ı r (Castaldo and Caposso, 2002).

Propolis üretimine ait güncel resmi k a y ı t l a r mevcut o l m a m a s ı n a r a ğ m e n 1984 y ı l ı n d a

dünya p i y a s a s ı n d a y a k l a ş ı k olarak 200 ton propolis ticaretinin y a p ı l d ı ğ ı tahminedilmektedir. En çok propolis üreten ülkeler a r a s ı n d a Çin, Brezilya, Amerika,

Avusturalya ve Uruguay b u l u n m a k t a d ı r .Japonya ise propolisin i ş l e n m e s i n d e ve

tüketilmesinde önde gelmektedir (Crane, 1996).

Propolisin sentetik olarak üretiminin o l m a m a s ı , patent ve standart sorunu, e ğ i t i m s i z k i ş i l e r i n a n e ı i ı k y a p m a s ı ; bal, polen ve a r ı sütünün sahip o l d u ğ u düzeyde bir

pazarlama a ğ ı n a sahip o l m a m a s ı ve gelir k a y n a ğ ı olarak a r ı c ı l a r ı ve özel f i r m a l a r ı tatmin etmemesi gibi nedenler, propolis üretiminin y a y g ı n l a ş m a s ı n ı önlemektedir.

Türkiye'de, propolisin mikroskobik ve kimyasal analizleri ç e ş i t l i a r a ş t ı r m a c ı l a r t a r a f ı n d a n y a p ı l m ı ş ve Türkiye propolisinin bitkisel k a y n a ğ ı n ı n genelde Castanea

sativa ve Populus spp. o l d u ğ u b i l d i r i l m i ş t i r (Sorkun vd., 2001). Ancak y a p ı l a n ç a l ı ş m a l a r a r a s ı n d a bir yöreyi kapsayan d e t a y l ı ç a l ı ş m a l a r yoktur. D o l a y ı s ı y l a Türkiye

propolislerini kapsayan standart o l u ş t u r u l a m a m ı ş t ı r .

Bu ç a l ı ş m a d a Kemaliye-Erzincan yöresine ait propolislerin seçilmesinin nedeni

yörenin bitkisel ç e ş i t l i l i ğ i n i n a r ı c ı l ı k için uygun o l m a s ı ve h a l k ı n ç o ğ u n l u ğ u n u n a r ı c ı l ı k l a u ğ r a ş m a s ı d ı r . Bir d i ğ e r neden ise Türkiye'de propolise ait henüz bir yöreyi kapsayan

ve s t a n d a r t l a ş m a y a yönelik d e t a y l ı bir ç a l ı ş m a n ı n y a p ı l m a m ı ş o l m a s ı d ı r . Bu

nedenlerden d o l a y ı yöreye ait propolislerin mikroskobik analizi y a p ı l a r a k bitkisel

orijininin belirlenmesi h e d e f l e n m i ş t i r . S t a n d a r t l a ş m a y a yönelik y a p ı l a n bir ç a l ı ş m a d a propolisin kimyasal i ç e r i ğ i n i n ve izole edilen maddelerin biyolojik aktivitelerinin

2



a r a ş t ı r ı l m a s ı da gerekmektedir. Bitki orijinine göre biyolojik a ç ı d a n aktif b i l e ş e n l e r i n bilinmesi, bölgeye göre propolis ç e ş i t l e r i n i n formüle edilmesinde önderlik edebilir.

2. TEMEL BiLGiLER

2.1. Propolisin Tarihçesi

Propolis terimi Yunanca 'dan t ü r e m i ş olup pro "savunma", polis " ş e h i r " a n l a m ı n a gelmektedir. Buradan da ş e h r i n ya da k o v a n ı n s a v u n m a s ı gibi bir anlama u l a ş m a k mümkün o l m u ş t u r (Bankova et aL., 2000; Münstedt and Zygmunt, 2001; Castaldo and

Caposso, 2002;Kumova vd., 2002;).

Propolisin k e ş f i milattan önceki y ı l l a r a d a y a n m a k t a d ı r . Ünlü Yunan filozofu Aristo,

a r ı l a r ı n ç a l ı ş m a s ı n ı saydam kovan kullanarak incelemek i s t e m i ş , ancak k o v a n ı n s a y d a m l ı ğ ı koyu renkte mumsu maddeler ile k a p a t ı l m ı ş t ı r . Bu koyu renkli maddenin

propolis o l d u ğ u tahmin edilmektedir.

Propolisin, insanlar üzerindeki olumlu etkileri çok eski y ı l l a r d a n beri bilinmekte ve halk a r a s ı n d a k u l l a n ı m ı eski ç a ğ l a r a d a y a n m a k t a d ı r (Ghisalberti, 1979). Ilk olarak M.C. 79-23 y ı l l a r ı n d a Roma'

da büyük bir okulolan "Pliny the Elder" da propolisin a ğ r ı a z a l t ı c ı , yara i y i l e ş t i r i c i aktiviteleri

t a n ı m l a n m ı ş t ı r (Brown, 1993). Propolis eski ç a ğ l a r d a M ı s ı r l ı l a r t a r a f ı n d a n da bilinmekte ve b a z ı h a s t a l ı k l a r ı n tedavi edilmesinde, ölülerin m u m y a l a n m a s ı n d a k u l l a n ı l m a k t a y d l . Y u n a n l ı l a r ve

R o m a l ı l a r , propolisi deri apselerinin tedavisinde y ü z y ı l l a r boyunca k u l l a n m ı ş l a r d ı r (Krell,1996). Hipokrat (460-377 M.C.), propolisin deri h a s t a l ı k l a r ı , ülser ve sindirim

sistermi r a h a t s ı z l ı k l a r ı n ı n tedavisinde k u l l a n ı l d ı ğ ı n ı b e l i r t m i ş t i r . Afrika'da ise propolis

ilaç olarak uzun z a m a n d ı r k u l l a n ı l m a k t a d ı r . 12. y ü z y ı l a ait Avrupa k a y ı t l a r ı n d a , propolisin a ğ ı z , b o ğ a z e n f e k s i y o n l a r ı ve d i ş s a ğ l ı ğ ı için k u l l a n ı l a n t ı b b i p r e p e r a s y o n l a r ı t a n ı m l a n m ı ş t ı r . Propolisin eski zamanlara dayanan d i ğ e r bir k u l l a n ı m ş e k l i vernik

olarak k u l l a n ı l m a s ı d ı r . ı t a l y a ' d a 17. y.y.'da Stradivari, propolisi telli e n s t r ü m a n l a r ı n c i l a l a n m a s ı n d a s ı n d a k u l l a n m ı ş t ı r (Jolly, 1978).

Propolisin, g e ç m i ş zamanlardan günümüze kadar gelmesini s a ğ l a y a n en önemli ve

çokça bilinen ö z e l l i ğ i mikroorganizmalara k a r ş ı olan etkisidir . Propolis söz konusu

özelliklere sahip o l m a s ı nedeniyle insanlar t a r a f ı n d a n günümüzde de k u l l a n ı l m a k t a d ı r (Bankova et aL, 2000).

3



Y a ş a d ı ğ ı m ı z y ü z y ı l d a bu d e ğ e r l i a r ı ürününün antibakteriyel, antifungal, antiviral

özellikleri y a n ı n d a antiinflamatör, antiülser, lokal anestezik, antitümör, b a ğ ı ş ı k l ı ğ ı u y a r ı c ı gibi çok s a y ı d a y a r a r l ı biyolojik aktivite göstermesi; t ı p , apiterapi, s a ğ l ı k besini

ve biyokozmetik a l a n ı n d a k u l l a n ı m ı n ı da y a y g ı n l a ş t ı r m ı ş t ı r . Son y ı l l a r d a propolis bir

s a ğ l ı k i ç e c e ğ i olarak da önem k a z a n m ı ş t ı r . A y r ı c a yiyeceklerde g e n i ş çapta

k u l l a n ı l m a k t a ve in$an s a ğ l ı ğ ı n ı g e l i ş t i r d i ğ i , kalp r a h a t s ı z l ı k l a r ı n ı g i d e r d i ğ i d ü ş ü n ü l m e k t e d i r (Banskota et aL., 2001). Propolisin bu özellikleri bilim a d a m l a r ı n ı n dikkatini 60'11 y ı l l a r ı n sonundan beri çekmektedir. Son 40 y ı l boyunca ise kimyasal

k u l l a n ı m ı biyolojik aktivitesi, farmokolojik ve tedavi edici k u l l a n ı m l a r ı y l a ilgili bir çok

a r a ş t ı r m a y a y ı n l a n m ı ş t ı r . ilk k a p s a m l ı a r a ş t ı r m a 1918'de Ghisalberti t a r a f ı n d a n y a y ı n l a n m ı ş t ı r . Günümüzde propolisin k i m y a s ı ve biyolojik aktivitesiyle ilgili oldukça

fazla ç a l ı ş m a y a p ı l m ı ş t ı r . Fakat propolisin tedavide u y g u l a n m a s ı y l a ilgili ç e ş i t l i zorluklar v a r d ı r (Bankova et aL, 2000). Bu konuda problemlerin o l m a s ı n ı n b a ş l ı c a nedeni t o p l a n d ı ğ ı yörenin bitki örtüsüne ve mevsimine b a ğ l ı olarak propolisin kimyasal b i l e ş i m i n i n belirgin bir ş e k i l d e ç e ş i t l i l i k göstermesidir. Çünkü f a r k l ı ekosistemlerde f a r k l ı bitkiler ve bu bitkilere

ait s a l g ı l a r propolis k a y n a ğ ı olabilir. Bu nedenlerden d o l a y ı propolisin s t a n d a r t ı a ş m a s ı henüz tam

olarak g e r ç e k l e ş t i r i l e m e m i ş t i r (Bankova et aL, 2000).

Günümüz d ü n y a s ı n d a stres ve çevre k i r l i l i ğ i gibi insan s a ğ l ı ğ ı n ı tehdit eden o l a y l a r ı n giderek a r t ı y o r o l m a s ı insanlar üzerinde çevre k o ş u l l a r ı n ı n olumsuz etkisini daha s ı k gösterir hale g e t i r m i ş t i r . Y a ş a m ş a r t l a r ı n ı n bu olumsuz etkilerine k a r ş ı n propolis, vücut

direncini a r t t ı r m a , antibiyotik etki gösterme ve en önemlisi d o ğ a l bir ürün olma

özelliklerinden d o l a y ı bir çok ülkede ç e ş i t l i amaçlara yönelik olarak ç a l ı ş ı l m a k t a d ı r . Y u r t d ı ş ı n d a ki bir çok ülkede propolis k u l l a n ı l a r a k çok ç e ş i t l i ticari ürünler

üretilmektedir.

2.2. Propolisin T a n ı m ı

Bitkilerin büyük bir bölümü, y a p r a k l a r ı n ı , çiçeklerini ve meyvelerini, antimikrobik çürümeye

k a r ş ı ürettikleri, su geçirmez ve ı s ı y a l ı t ı m ı özellikleri olan reçinemsi maddelerle korurlar. Bal

a r ı l a r ı bu reçinemsi maddeleri a ğ a ç l a r ı n gövdelerindeki çatlaklardan, tomurcuklardan ve

yapraklardan toplarlar. A r ı l a r ı n ç i ğ n e y i p , a ğ ı z sindirim enzimlerini ekleyerek ve k ı s m e n de

sindirerek, balmumu ile k a r ı ş t ı r d ı k l a r ı y a p ı ş k a n madde, kovanda ç e ş i t l i amaçlar için

k u l l a n ı l ı r (Münstedt and Zygmunt, 2001). D i ğ e r bir d e y i ş l e propolis bal a r ı l a r ı n ı n ; c a n l ı bitkilerden t o p l a d ı ğ ı , balmumu ile k a r ı ş t ı r d ı ğ ı ve larva gözlerine yumurta b ı r a k ı ı m a d a n önce cilalamada ve kovan içi a ç ı k l ı k l a r ı n k a p a t ı l m a s ı n d a k u l l a n d ı k l a r ı y a p ı ş k a n , koyu

renkli bir maddedir (Markham et aL, 1996; Bankova et al.,2002; Kumova vd., 2002).

4



2.3. Propolisin Fiziksel Özellikleri

Propolis, rengi s a r ı d a n koyu kahverengiye bazende y e ş i l e çalar (Münstedt and

Zygmunt, 2001). Ş e k i l 2.1 'de kovandan t o p l a n m ı ş , kahverenginde ham propolisv e r i l m i ş t i r . Propolisin rengi t o p l a n d ı ğ ı bölgeleye ve mevsime göre f a r k l ı l ı k göstermektedir. Ö r n e ğ i n ı l ı m a n iklime sahip ülkelere ait örnekler a ş a ğ ı y u k a r ı belirgin

bir kahverengine sahipken, tropik iklime sahip ülkelerde ve Avusturalya' da propolisin

rengi s i y a h t ı r . Finlandiya propolisi turuncu, Küba propolisi ise koyu m e n e k ş e renktedir. Propolisin botanik kökeninin d e ğ i ş i k l i k göstermesine b a ğ l ı olarak renginde

f a r k l ı l ı k l a r ı n gözlenmesi d o ğ a l d ı r (d'Albore, 1979).

Ş e k i l 2.1. Kovandan t o p l a n m ı ş kahverenkli ham propolis

Propolis kovandan a l ı n d ı ğ ı zaman y a p ı ş k a n ve kendine özgü keskin bir kokusu v a r d ı r . Avrupa propolisi genellikle h o ş ve hafif bir kokuya sahiptir. Y a n d ı ğ ı n d a , i ç e r i ğ i n d e bulunan

aromatik maddelerin neden o l d u ğ u h o ş bir koku ç ı k a r ı r . Tad olarak ta hepsi e k ş i ve keskin

bir tada sahiptirler.

2.4. Propolisin Kimyasal Özellikleri

PrOPOIiSin kinYaSaI içergi çok k a n n a ş ı k b r ve t o p l a n d ı ğ ı bölgenin f l o r a s ı n a b a ğ l ı olarak ç e ş i t l i < göstermektedir (Bankova et al., 2<XX». F a r k l ı ekosistemlerde y e t i ş e n biIkiIerin t ü r 1 e ı i n e ve y o ğ u n l u ğ u n a b a ğ l ı olarak, bu bölgelerden ek:Ie edilen PrOPOIiSin kinYaSaI Çer"gi ç e ş i t l i < göstermektedir. PrOPOIiSin

Çer"gi yerel fbraya ek olarak çiçeklenme, i k i i ı ı k o ş u l l a n , tomurcuktaki reçine midem, toplanma z a m a n ı , barnumu, polen ve an t a r a f ı n d a n s a g ı l a n a n madde Çer"gine b a ğ l ı olarak da f a r k l ı l a ş ı r (Bevilacqua et

al., 1997). An türü ve an ı r k ı da PrOPOIiSin Çer"gini etkileyen etmenler a r a s ı n d a d ı r . çizelge 2.1 'de

PrOPOIiSin genel y a p ı s ı ve b i e ş e n l e r i n Olanlan vertnektedir.

5



Çizelge 2.1. Propolisin genel y a p ı s ı

PRopol isiN K ı s ı M L A R ı ORAN (%)

Bitkisel Mumlar 30

Esansiyal Y a ğ l a r 10Organik B i l e ş i k l e r ve Mineral Maddeler 5.Polen 5

Reçine ve Z a m k s ı Maddeler 50

Münstedt ve Zygmunt (2001)' un b i l d i r d i ğ i n e göre propolisin genel b i l e ş i m i n d e %50

reçine, %30 balmumu, %10 essensiyal ve aromatik y a ğ l a r , %5 polen ve %5 organik

k a l ı n t ı l a r v a r d ı r .

Propolisin temel kimyasal i ç e r i ğ i n d e ise, flavonoidler, fenolikler ve ç e ş i t l i aromatik b i l e ş i k l e r b u l u n m a k t a d ı r . Bu b i l e ş i k l e r suda ve hidrokarbon çözücülerde z a y ı f çözünürken alkolde iyi

çözünürler. Propolisin genelde k u l l a n ı l a n çözücüleri ise alkol, aseton, amonyak, benzen,

kloroform ve eterdir (Schmidt, 1996).

Propolis i ç e r i ğ i n d e k i f a r k l ı l ı k l a r ve propolis kalite kontrolüne ait mevcut kimyasal

m e t o t l a r ı n çok yeterli o l m a m a s ı n d a n d o l a y ı kalitesinin belirlenmesi z o r l a ş m a k t a d ı r . Bitki k a y n a ğ ı n a göre propolisin tipinin kimyasal analizlerle belirlenmesi, kalite

kontrolünde ilk basamak o l m a l ı d ı r (Bankova and Marcucci, 2000).

2.5. Propolisin Bitkisel K a y n a k l a r ı

Propolis anlar t a r a f ı n d a n ç e ş i t l i a ğ a ç ve ç a l ı l a r d a n toplanan s a l g ı d ı r (Ghisalberti,

1979; Mochida et al.,1985; Amoros et aL, 1992; Bankova et al.,2000). Propolisk a y n a ğ ı olan b a ş l ı c a bitki türleri; Acer spp. ( A k ç a a ğ a ç ) , Corylus spp. ( F ı n d ı k ) , Quercus spp. ( M e ş e ) , Alnus spp. ( K ı z ı l a ğ a ç ) , Prunus spp. (Erik), Ulmus spp.

( K a r a a ğ a ç ) , Salix spp. ( S ö ğ ü t ) , Aesculus hippocastanum (At kestanesi) ( Ş e k i l 2.2),

Pinus spp. (Çam), Eucalyptus spp. (Ökaliptus), Castanea spp. (Kestane), Betula spp.

( H u ş ) , Populus spp. (Kavak) , Tilia spp. (Ihlamur) ve Fraxinus spp. ( D i ş b u d a k ) ' d ı r .

6



Ş e k i l 2.2. Aescu/us spp.'ye ait bir tomurcuk

Kimyasal k a n ı t l a r a d a y a l ı propolis analizlerine ait ilk bildiriler 1970'li y ı l l a r d a y a y ı n l a n m ı ş t ı r . Lavie (Fransa) ve Popravko (Rusya) propolisin flavonoid i ç e r i ğ i n i analiz e t m i ş ve bunu kavak ( Ş e k i l 2.3) ve h u ş t o m u r c u k l a r ı n d a n t o p l a d ı ğ ı s a l g ı l a r l a k a r ş ı l a ş t ı r m ı ş l a r d ı r (Bankova et aL, 2000).

Ş e k i l 2.3. Popu/usspp.' ye ait bir tomurcuk

Bankova et aL. (1999), Brezilya propolisini ve bölgeye ait propolis k a y n a ğ ı olabilecek

b a z ı bitki s a l g ı l a r ı n ı GC-MS ile analiz e t m i ş ve s o n u ç l a r ı k a r ş ı l a ş t ı r m ı ş l a r d ı r . Analizler

sonucunda Brezilya propolisinin Baccharis drancuncu/ifolia bitkisinden t o p l a n d ı ğ ı b i l d i r i l m i ş t i r .

7



2.5.1. Bitkisel k a y n a k l a r ı n s a p t a n m a s ı n ı n önemi

Bitkiselorijininin bilinmesi, propolisin kimyasalolaraks t a n d a r t l a ş t ı r ı l m a s ı

için

önemlidir. Ö r n e ğ i n Populus ç e ş i d i propolisten b a h s e d i l d i ğ i n d e a ç ı k t ı r ki propolis

flavanoid aglycons hidroksisinnamik asit'ler ve esterleri içermektedir (Bankova et aL.,

2000).

2.5.1.1. Bitkisel k a y n a k l a r ı n s a p t a n m a s ı n d a polen analizinin önemi

Propolisin özelliklerinin c o ğ r a f i düzeyde belirlenmesi palinolojik analizler (polen

analizleri) sayesinde g e r ç e k l e ş e b i l m e k t e d i r . Propolis polence zengin olup, propoliste bulunan polenin kökeni h a k k ı n d a a ş a ğ ı d a k i hipotezler ileri sürülebilir:

• Propolisin orijini atmosferik polenlerle kontamine o l m u ş bitkilerdir.

• Propolis a r ı l a r ı n vücuduna b u l a ş m ı ş polenlerle k i r l e n m i ş olabilir.

• A r ı k o v a n ı n d a a r ı l a r c a toplanan polen propolisi kirletebilir.

• Atmosferik polenlerin çok küçük bir yüzdesi a r ı k o v a n ı n a girip propolisi kirletebilir.

Gerçekte tüm örnekler d ü ş ü k yüzdelerde anemofil polene sahiptir ve de önemli ölçüde

entomofil polen v a r d ı r (d'Albore, 1979).

Propolisin bitkiselorijini König (1985) ve Crane (1990) t a r a f ı n d a n ele a l ı n m ı ş t ı r . König

(1985) Avrupa, Güney Amerika, B a t ı Asya ve Kuzey Amerika 'da Populus spp.

tomurcuk s a l g ı l a r ı n ı n , propolisin k a y n a ğ ı o l d u ğ u n u b e l i r t m i ş t i r . Avrupa 'da propolis

k a y n a ğ ı olarak ikinci dereceden önemli a ğ a ç l a r ise Betula spp., Quercus spp., Alnus

spp., Salix spp. ve Corylus spp. olarak b e l i r t i l m i ş t i r .

Propolisin çözünmeyen k ı s m ı n d a Lupinus spp., Robinia spp. ve Onobryehis sativa

polenlerini bulan Jungkunz (1932), propoliste polen v a r l ı ğ ı n ı rapor e t m i ş t i r .

d' Albore (1979) b e ş k ı t a y a ait f a r k l ı ülkelerden propolis örneklerini inceleyerek

propolisin c o ğ r a f i k orijinini belirlemeyeç a l ı ş m ı ş t ı r .

Bunun için asidik maddelerle

muameleyi içeren E r d t m a n ' ı n asetoliz metodunu u y g u l a m ı ş t ı r . Asetolize maruz kalan

8



polen taneleri b o ş ve konkav bir y a p ı a l ı r . Sadece ekzin zarar görmez. Çünkü ekzin

i ç e r i ğ i n d e bulunan sporopoleninden d o l a y ı asite d a y a n ı k l ı d ı r . Asetolize maruz kalan

polen tanelerinin yüzey ornemantasyonu da korunur (Warakomska and Maciejewicz,

1992). d'Alborebu ç a l ı ş m a s ı n d a propolis örneklerinde bitki polenlerini t a n ı m l a m ı ş t ı r .

Propolisteki polenin çevredeki bitki örtüsünden t ü r e v l e n d i ğ i n i d ü ş ü n m ü ş t ü r . Polenler

kovana atmosferden" veya bedeni ve b a c a k l a r ı polenle k a p l ı a r ı l a r t a r a f ı n d a n getirilebilir. Bu ş e k i l d e kovana t a ş ı n a n polenler propolis ile k a r ı ş a b i l i r .

Propolise ait standart ancak palinolojik ve kimyasal analizlerin bir arada y a p ı l m a s ı ile g e r ç e k l e ş e b i l i r .

2.6. Propolisin insanlar için Önemi

Propolis; antibakteriyel, antifungal, antiviral, antiinflammatör, antiülser, lokal anestezik,

k a r a c i ğ e r koruyucu, antitümör, immünostimülatör özellikler gibi çok s a y ı d a biyolojik

aktiviteye sahiptir Bu nedenlerden d o l a y ı apiterapide ve halk a r a s ı n d a popüler bir

d o ğ a l besin olarak k u l l a n ı l m a k t a d ı r (Bankova et al, 2000).

2.6.1. Propolisin biyolojik aktiviteleri

Literatüre göre flavonoidler, aromatik asitler, diterpenik asitler ve fenolik b i l e ş i k l e r propolis örneklerinin biyolojik aktivitelerinden sorumlu temel b i l e ş i k l e r i d i r . Propolisin

etanol e k s t r a k t ı n ı n antibakteriyel (Ghisalberti, 1979; Mochida et aL, 1985; Pepeljnjak

et aL, 1985; Velikova et aL, 2000;), antitungal (Schneidewind et aL, 1979; Dimov et aL,

1991; Murad et aL, 2002), antiviral (Amoros et aL, 1992), iltihap önleyici, lokal

anestezik, antioksidan, k a r a c i ğ e r koruyucu (Gonzales et aL, 1995), immün sistem

düzenleyici (Dimov et aL, 1991) ve sitotoksik (Banskota et aL, 2001) gibi aktiviteleri

k a n ı t l a n m ı ş t ı r .

Propolisin b a z ı b i l e ş e n l e r i n i n hücresel zehir ve kimyasal koruma etkileri o l d u ğ u yönünde de k a n ı t l a r v a r d ı r . Bu b i l e ş e n l e r d e n en bilineni Artepillin C (Matsuno et aL,

1997a), klerodan diterpenoidler (Matsuno, 1995) ve benzofuranlar (Banskota et aL,

2000) d ı r . Çizelge 2.2 'de propolisin b a z ı etken maddeleri ve biyolojik aktiviteleri v e r i l m i ş t i r .

9



Çizelge 2.2. Propolisin biyolojik aktiviteleri ve etken maddeleri

Biyolojik Aktivitesi Etken Madde

Antibakteriyel Pinosembrin (Stangaciu, 1998)

Pinobanksin (Metzner et aL., 1979)

Isaipinin (Stangaciu, 1998)Galangin (Pepeljank, 1982)

FerOlik asit (Stangaciu, 1998).Kafeik asit (Stangaciu, 1998)

Antimikotik Aromatik asit ve esterleri (Stangaciu, 1998)

Kaempferol-7,4' -dimetil eter (Stangaciu, 1998)

Pinobanksin-3-aseat (Stangaciu, 1998)

Pinosembrin (Metzner et aL., 1979)

Kafeik asit (Stangaciu, 1998)

Sakuranetin (Stangaciu, 1998)

Anticandida Pinosembrin (Metzner et aL., 1979)

Antiseptik Benzoik asit (Stangaciu, 1998)

Antiviral Kafeik asit (König, 1985)

Luteolin (König, 1985)

Kuersetin(König, 1985)

7-methoxykuersetin (Stangaciu, 1998)

3.7 -dimethoxykuersetin (Stangaciu, 1998)

Antitümör Kafeik asit fenil ester (Su et aL., 1995; Na et aL., 2000)

Asasetin (Bankova et aL., 1983)

Artepillin C (Matsuno et aL., 1997)

Kuersetin (Matsuno, 1995)

Krisin (Hladon et aL., 1987)

Inhibitör etki Kafeik asit esterleri (Stangaciu, 1998)

Lokal anestezik Pinosembrin (Paintz and Metzner, 1979)

Pinostrobin (Paintz and Metzner, 1979)

Kafeik asit esterleri (Paintz and Metzner, 1979)

Kapillerin güçlenmesi Kuersetin; Luteolin'in 3',4' -dimetil eteri (Dadant, 1992)

Kafeik asit (Bankova et aL., 1983)

AntiinflamatörAsasetin (Bankova et aL., 1983)

Bisabolol (Stangaciu, 1998)

Flavonoidler (Stangaciu, 1998)

Antioksidan Flavonoidler (Stangaciu, 1998)

Antidiabetik Pterostilbene (Dadant, 1992)

Luteolin (Dadant, 1992)

Apigenin (Dadant, 1992)

Gastrik ülserin i y i l e ş m e s i Pinosembrin (Stangaciu, 1998)

Galangin (Stangaciu, 1998)Krisin (Stangaciu, 1998)

Yara i y i l e ş t i r i c i Fenolik asitler (Stangaciu, 1998)

Flavonoidler (Stangaciu, 1998)

10



2.7. Propolisin T o p l a n m a s ı , i ş l e n m e s i ve D e p o l a n m a s ı

Propolisin mumla, boyayla ve d i ğ e r parçalarla kontaminasyonundan k a ç ı n ı l m a l ı d ı r . Entemiz toplama metodunda k o v a n ı n üstüne y e r l e ş t i r i l e n traplar k u l l a n ı l ı r . Traplar

esasen bölmeler veya kovan d u v a r ı n d a k i çatlaklara benzeyen küçük delikleri olan

l e v h a l a r d ı r . A r ı l a r k o v a n l a r ı n ı d ı ş etkenlerden korumak için bu delikleri kapatmaya

ç a l ı ş ı r ve böylece t r a b ı propolisle doldururlar. Traplar sayesinde fazla mum propolise

k a r ı ş m a m a k t a d ı r ve hasat s ı r a s ı n d a kontaminasyon meydana gelmemektedir. Trap

h a s a d ı daha h ı z l ı ve daha fazla ürün a l ı n a b i l e n bir yöntemdir.

Propolis üretimini a r t t ı r m a k a m a c ı y l a havalar iyice s o ğ u y u n c a y a kadar örtü t a h t a s ı yerine plastik, naylon veya metalden y a p ı l a n üzerinde a r ı n ı n g e ç e m e y e c e ğ i g e n i ş l i k t e (3 mm) a ç ı k l ı k l a r bulunan traplar k u l l a n ı l m a k t a d ı r . Traplar k o v a n ı n üst k ı s m ı n a monte

edilir ( Ş e k i l 2.4), üzerine örtü bezi serilir ve d ı ş kovan k a p a ğ ı k a p a t ı l ı r . T r a p l a r ı n üzerinde bulunan a ç ı k l ı k l a r 12-21 günlük i ş ç i a r ı l a r t a r a f ı n d a n propolis ile doldurulur

( Ş e k i l 2.5).

Ş e k i l 2.4. K o v a n ı n üst k ı s m ı n a y e r l e ş t i r i l m i ş trap

Propolis ile kaplanan trap kovandan a l ı n a r a k derin dondurucuya konulur. S o ğ u k t a n s e r t l e ş e n propolis k ı r ı l g a n bir y a p ı k a z a n ı r ve iç k a p a ğ a uygulanan basit bir bükme

hareketiyle traptan a y r ı l ı r .

11



Ş e k i l 2.5. A r ı l a r t a r a f ı n d a n propolis ile d o l d u r u l m u ş trap

2.8. Propolisin Kalite Kontrolü

Propoliste, çevresel kirleticiler, ilaçlar ve mumlar yüksek oranda birikebilmektedir. Bu

yüzden propolis i n s a n l a r ı n k u l l a n m a s ı için toplanacaksa kimyasal i ş l e m l e r e maruz

k a l m a m ı ş kovanlardan t o p l a n m a l ı d ı r (Yakobson, 1996).

Iyi bir propolis öncelikle tüm kontaminantlardan a r ı n m ı ş o l m a l ı d ı r . Akarisitler bir çok

ülkede a r ı parazitlerini kontrol için k u l l a n ı l m a k t a d ı r ve k a l ı n t ı l a r ı propoliste

bulunabilmektedir. A ğ ı r metaller de propoliste tehlikeli miktarlarda birikebilir. Böylece

akarisitlerin ve a ğ ı r metallerin kontaminasyon seviyesi propolisin kalite kontrolünde

önemli bir parametredir (Bankova, 2000).

Propolisin sadece toksinlerden a r ı n m ı ş o l m a s ı yeterli d e ğ i l d i r . Biyolojik aktivitesiyle

ilgili maddelerin o r a n ı , çözünmeyen k ı s ı m l a r ı , k ü l o r a n ı kaydedilmelidir. E ğ e r propolis

t ı b b i a m a ç l ı k u l l a n ı l a c a k s a biyolojik aktiviteye sahip maddelerin y o ğ u n l u ğ u n u n bilinmesi zorunludur.

Iyi kalitede bir propolis toksik kontaminantlardan a r ı n m ı ş o l m a l ı d ı r . Mum, çözünmeyen

madde ve kül m i k t a r ı d ü ş ü k oranlarda o l m a l ı d ı r . T a n ı m l a n a n bitki k a y n a ğ ı n ı n aktif

b i l e ş e n l e r i t a n ı m l a n m a l ı ve yüzdesi yüksek olan b i l e ş e n l e r s a p t a n m a l ı d ı r (Bankova,

2000).

12

i

i

iiiji





i

Türkiye 'de ise Türk S t a n d a r t l a r ı Enstütüsü (TSE-2003) t a r a f ı n d a n bir propolis

s t a n d a r t ı o l u ş t u r u l m u ş t u r . Bu standarda göre o l m a s ı gereken kimyasal özellikler

Çizelge 2.5'de verilmektedir.

Çizelge 2.5. Türkiye'de TSE t a r a f ı n d a n h a z ı r l a n a n propolis s t a n d a r t ı

Özellikler D e ğ e r l e r (%) (m/m)

Fenolik asitler B u l u n m a l ı Benzoik asit 0.6 -12.0

Flavonoidler

Flavonlar B u l u n m a l ı Flavonoller B u l u n m a l ı Flavononlar B u l u n m a l ı

D i ğ e r l e r i Glikoz 0.8- 7.7

Sakaroz 0.1 - 3.4

2.9. A r a ş t ı r m a A l a n ı n ı n T a n ı m l a n m a s ı

Kemaliye Erzincan'a 194 km u z a k l ı k t a , Keban Baraj Gölü k ı y ı s ı n d a bir vadi içinde

k u r u l m u ş t u r . 1168 km 2 yüzölçümlü Kemaliye ilçesinin nüfusu 1997 y ı l ı nüfus s a y ı m ı n a göre 7.715'dir. R a k ı m ı 850 m. dir.

G e ç m i ş t e E ğ i n olarak bilinen ilçenin a d ı , Mustafa Kemal'in a d ı n d a n esinlenerek

Kemaliye olarak d e ğ i ş t i r i l m i ş t i r . Ilçe merkezi ve b a ğ l ı d i ğ e r y e r l e ş i m l e r i geleneksel

yöre mimarisini ve dokusunu büyük ölçüde k o r u m a k t a d ı r .

B a ğ l ı o l d u ğ u Erzincan ili dünya h a r i t a s ı üzerinde 39 45' 12" kuzeyenlemleri ile 40

46'30" d o ğ u b o y l a m i a r ı a r a s ı n d a yer a l m a k t a d ı r . Kemaliye, D o ğ u s u n d a Erzurum,

b a t ı s ı n d a Sivas, güneyinde Tunceli, g ü n e y d o ğ u s u n d a B i n g ö ı , g ü n e y b a t ı s ı n d a E l a z ı ğ Malatya, kuzeyde Iliç ilçesi ile çevrilidir. F ı r a t nehri k o l l a r ı n d a n Karasu'nun g e ç t i ğ i Kemaliye'nin yeryüzü ş e k i l l e r i n i , güney s ı n ı r ı n d a Munzur D a ğ l a r ı , kuzey s ı n ı r ı n d a K e ş i ş D a ğ l a r ı ile bu d a ğ l a r a r a s ı n d a yer alan Karasu vadisi boyunca uzanan iki ova ve

b o ğ a z l a r belirlemektedir.

Ş e k i l 2.6 'da Kemaliye

h a r i t a s ı v e r i l m i ş t i r .

14



Ş e k i l 2.6. Kemaliye h a r i t a s ı

Karasal iklime sahip olan Kemaliye'de y ı l l ı k s ı c a k l ı k o r t a l a m a s ı 10.7, y ı l l ı k y a ğ ı ş o r t a l a m a s ı ise 344 mm dir.

Kemaliye ve çevresi, d o ğ a l y a p ı s ı ve yüzey ş e k i l l e r i itibariyle, b u l u n d u ğ u D o ğ u Anadolu Bölgesi'nin özelliklerini y a n s ı t ı r . Türkiye'nin en yüksek ve engebeli yüzey

ş e k i l l e r i bu bölgededir. Ortalama yükseklik 2000 m d o l a y ı n d a d ı r . Anadolu

Y a r ı m a d a s ı ' n ı n kuzey ve güney k e n a r l a r ı boyunca uzanan d a ğ s ı r a l a r ı , bu bölgede

birbirine y a k l a ş ı r , s ı k ı ş ı r ve daha da yükselirler (Kemaliye K a y m a k a m h ğ ı , 2004).

2.9.1. Kemaliye'de a r ı e ı l ı k

Kemaliye e ş s i z d o ğ a l güzellikleri, bitki örtüsü, y a ş a m k o ş u l l a r ı b a k ı m ı n d a n a r ı c ı l ı ğ a çok uygun bir yöremizdir. Kemaliye'de a n e ı l ı k yapan aile s a y ı s ı oldukça f a z l a d ı r . Erzincan il T a r ı m M ü d ü r l ü ğ ü ' n d e n a l ı n a n rakamlara göre Kemaliye'deki a r ı c ı s a y ı s ı 55, kovan s a y ı s ı ise resmi k a y ı t l a r a göre 5700 adettir. Ancak bu s a y ı n ı n 6200'e

u l a ş t ı ğ ı bildirilmektedir. Bu rakamlardan da a n l a ş ı l a c a ğ ı gibi yöre h a l k ı n ı n büyük bir

ç o ğ u n l u ğ u a n e ı l ı k ile u ğ r a ş m a k t a d ı r (Erzincan T a r ı m M ü d ü r l ü ğ ü , 2004).

15



2.10. Propolis Üretiminin Ülkemizdeki Durumu

Ülkemizde propolisin önemli bir a r ı ürünü o l d u ğ u bilinmemektedir. Bu yüzden

kovanlardan i ş l e n r n e k üzere propolis t o p l a n a m a m a k t a d ı r . Kovanlarda biriken

propolisler ise kovanlardana l ı n ı p

çöpea t ı l m a k t a d ı r .

Türkiye propolisinin kimyasal i ç e r i ğ i henüz tam olarak bilinmemektedir. Y a p ı l a n b a z ı ç a l ı ş m a l a r d a Türkiye propolisi k a y n a ğ ı n ı n yörelere göre d e ğ i ş m e k t e olup en önemli

propolis k a y n a ğ ı bitkinin ş i m d i l i k Populus spp. ve Castanea sativa o l d u ğ u bildirilmektedir (Velikova et aL., 2000).

Kolankaya vd. (2001), Türkiye'de y a p t ı k l a r ı Castanea sativa propolisine ait bir

ç a l ı ş m a d a kestane propolisinin % 31.80 o r a n ı n d a flavonoid (galangin, pinosembrin,

pinobanksin, pinstrobin, kuersetin, kaempferol, apigenin) i ç e r d i ğ i n i b e l i r t m i ş l e r d i r .

16



3. GEREÇ VE YÖNTEMLER

3.1. Arazi ç a l ı ş m a s ı 3.1.1. Propolisin t o p l a n d ı ğ ı a r ı l ı k l a r ı n seçimi

F a r k l ı c o ğ r a f i k bölgelerde f a r k l ı bitki türleri ve s a l g ı l a r ı propolisin i ç e r i ğ i n i n d e ğ i ş m e s i n e sebep olabilmektedir (d' Albore, 1979). Propolisin kimyasal i ç e r i ğ i n i n c o ğ r a f ı k orijine ve

bitki örtüsüne b a ğ l ı olarak d e ğ i ş i k l i k göstermesi nedeni ile propolisin

standardizasyonunun y a p ı l m a s ı oldukça güçtür. Ç a l ı ş m a n ı n y a p ı l a c a ğ ı a r ı l ı k l a r r a k ı m a ve birbirlerine olan u z a k l ı k l a r ı n a göre s e ç i l m i ş t i r .

Erken ilkbaharda yöreye y a p ı l a n arazi ç a l ı ş m a s ı ile uygun alanlar ve uygun a r ı l ı k l a r s a p t a n m ı ş ve 10 a r ı l ı k t a n toplanacak propolis örnekleri ç a l ı ş m a için uygun g ö r ü l m ü ş t ü r . A r ı l ı k l a r ı n belirlenmesi s ı r a s ı n d a öncelikle yörenin bitki ç e ş i t l i l i ğ i ve vejetasyonu dikkate

a l ı n m ı ş t ı r . Çizelge 3.1 'de Kemaliye' de seçilen a r ı l ı k l a r ı n b u l u n d u ğ u bölgenin tam ismi

v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 3.1. Ç a l ı ş m a n ı n y a p ı l d ı ğ ı a r ı l ı k l a r ı n mevki ve r a k ı m l a r ı

A r ı l ı k no Mevki R a k ı m

1 . a r ı l ı k Y e ş i l y u r t Köyü/ K ö y b a ş ı mevki 1220

2. a r ı l ı k Dutbeli mevki 1240

3. a r ı l ı k Çit Köyü/ P a z a r a r d ı mevki 1240

4. a r ı l ı k Kekik P ı n a r ı / K ö y b a ş ı mevki 1350

5. a r ı l ı k Kekik P ı n a r ı / Gözlük mevki 1330

6. a r ı l ı k S ı r a k o n a k Köyü/ Avukat' Ç e ş m e s i mevki 1400

7. a r ı l ı k Seyit Ali mahallesi 1000

8. a r ı l ı k Ariki mahallesi 1000

9. a r ı l ı k A p ç a ğ a Köyü/ Poser mevki 1150

10. a r ı l ı k Ergü Köyü/ Y u k a r ı B a ğ l a r mevki 1240

17



Her a r ı l ı k içinde, a r a ş t ı r m a kovan i olarak örneklerin a l ı n a c a ğ ı bir kovan b e l i r l e n m i ş t i r . Bu belirlenen k o v a n l a r ı n s a ğ l ı k l ı o l m a s ı n a ve a r ı populasyonunun yeterli o l m a s ı n a dikkat e d i l m i ş t i r . Örnek a l ı n a c a k k o v a n ı n ilkine "1 n u m a r a l ı a r a ş t ı r m a kovan!" d i ğ e r i n e "2

n u m a r a l ı a r a ş t ı r m a k o v a n ı " ş e k l i n d e numara verilerek bu numaralar bir etiket ile

k o v a n l a r ı n üzerine y a p ı ş t ı r ı l m ı ş t ı r .

3.1. 2. Propolisin kovanlardan t o p l a n m a s ı

3.1.2.1 Propolis t r a b ı kovanlara t a k ı l m a d a n önce ilkbahar örneklerinin

kovanlardan t o p l a n m a s ı

Propolis örneklerinin kovanlardan t o p l a n m a s ı literatür bilgilerine uygun olarak

g e r ç e k l e ş t i r i l m i ş t i r . Örnekler k o v a n l a r ı n k e n a r l a r ı n d a n , dip t a h t a s ı n d a n ve çerçeve

k e n a r l a r ı n d a n çelik bir spatula ile k a z ı n a r a k a l ı n m ı ş t ı r . Toplanan örnekler cam bir

kavanoza k o n u l m u ş ve üzerlerine bir etiket y a p ı ş t ı r ı l a r a k , t o p l a n d ı ğ ı bölge ve tarih

y a z ı l m ı ş t ı r . Cam kavanozlara konulan propolis örnekleri s o ğ u t u c u l u bir t a ş ı y ı c ı y a r d ı m ı ile laboratuvara g e t i r i l m i ş t i r . Toplanan bu örnekler ç a l ı ş m a n ı n ilkbahar örneklerini

o l u ş t u r m u ş t u r .

3.1.2.2. PropoUs t r a b ı kovanlara t a k ı l d ı k t a n sonra yaz örneklerinin kovandan

t o p l a n m a s ı

Ç a l ı ş m a n ı n ilk örnekleri kovanlardan a l ı n d ı k t a n sonra her bir kovana propolis t r a b ı t a k ı l m ı ş t ı r . Kovan üst t a h t a s ı n a y e r l e ş t i r i l e n f a r k l ı çaptaki deliklerden o l u ş a n bu traplar

tahtadan y a p ı l m ı ş t ı r . A r ı bu delikleri bir yaz mevsimi boyunca (Haziran-Eylül) propolisile d o l d u r m u ş t u r . Bu ş e k i l d e ilkbahar ve yaz döneminde toplanan propolis örnekleri

f a r k l ı mevsime ve f a r k l ı bitki örtüsü ne ait örnekleri i ç e r d i ğ i için mevsimler a r a s ı k a r ş ı l a ş t ı r m a yapma o l a n a ğ ı b u l u n m u ş t u r .

Arazi ç a l ı ş m a s ı n ı n yaz döneminde kovanlara t a k ı l a n propolis t r a p l a r ı Eylül 2003

tarihine kadar kovanlarda b ı r a k ı l m ı ş t ı r . Traplar Eylül itibari ile kovandan ç ı k a r t ı l a r a k laboratuvara g e t i r i l m i ş t i r . T r a p l a r ı n kovanlardan ç ı k a r ı l d ı ğ ı tarihlerde yine kovan dip

t a h t a s ı n d a n , k e n a r l a r ı n d a n ve çerçeve k e n a r l a r ı n d a n da k a z ı n m a k suretiyle propolis

18



iii

örnekleri t o p l a n m ı ş t ı r . Böylelikle k o v a n ı n dip t a h t a s ı n d a n , k e n a r l a r ı n d a n ve çerçeve

k e n a r l a r ı n d a n k a z ı n a n propolis ile traplar y a r d ı m ı y l a toplanan propolis a r a s ı n d a herhangi bir f a r k ı n olup o l m a d ı ğ ı n ı inceleme o l a n a ğ ı da b u l u n m u ş t u r .

3.1.3. A r ı l ı k çevresinden bitkilerin t o p l a n m a s ı

Ç a l ı ş m a l a r ı n y a p ı l a c a ğ ı a r ı l ı k l a r ı n 3 km 2 lik a l a n ı n d a y e t i ş e n ve a r ı c ı l ı k t a önemli olan

bitkiler toplanarak laboratuvara g e t i r i l m i ş t i r . Toplanan bu bitkiler gazete k a ğ ı t l a r ı a r a s ı n d a kurutularak üzerlerine toplanma tarihleri ve yöre isimleri y a z ı l m ı ş t ı r . Bitkiler

herbaryum k u r a l l a r ı n a göre kartonlara y a p ı ş t ı r ı l ı p , t a n ı m l a n m a l a r ı s a ğ l a n m ı ş t ı r . Araziden toplanan bitkilerin listesi Çizelge 4.2'de v e r i l m i ş t i r .

3.2. Propolislerin S a k l a n m a s ı ve incelenmeye H a z ı r Hale Getirilmesi

A l ı n a n propolis örnekleri analizler b a ş l a y a n a kadar derin dondurucuda muhafaza

e d i l m i ş t i r . Dondurucudan ç ı k a r ı l a n örnekler bir ö ğ ü t ü c ü y a r d ı m ı ile hemen toz haline

g e t i r i l m i ş t i r .

3.3. Materyalin Mikroskobik Analiz için H a z ı r l a n m a s ı

3.3.1. Kovandan toplanan propolis örneklerinden mikroskobik inceleme için

preparat h a z ı r l a n m a s ı

Propolisin mikroskobik incelenmesi, literatür t a r a m a l a r ı sonucu elde edilen yönteme

göre y a p ı l m ı ş t ı r . Propolis örneklerinden polen p r e p a r a t l a r ı h a z ı r l a n ı r k e n a ş a ğ ı d a k i metot takip e d i l m i ş t i r (Warakomska and Maciejewicz, 1992):

1. Toz haline g e t i r i l m i ş propolis örneklerinden 1 gram a l ı n a r a k cam bir tüpe

k o n u l m u ş t u r .

2. Tüpe konulan örneklerin üzerine etanol-aseton-eter (1: 1:1) eklenip, vorteks

y a r d ı m ı y l a k a r ı ş ı m ı n homojen hale gelmesi s a ğ l a n m ı ş t ı r .

19



3. Homojen hale gelen örnek pirinçten y a p ı l m ı ş 250 gözenekli bir süzgeçten

s ü z ü l m ü ş t ü r .

4. Süzme i ş l e m i n d e n sonra çözelti 20 dakika 3500-4000 rpm de santrifüj e d i l m i ş t i r . Santrifüj bittikten sonra tüplerin üzerindeki s ı v ı d ö k ü l m ü ş t ü r .

5. Steril i ğ n e ucuna a l ı n a n bir miktar (1-2 mm3) bazi k fuksinli gliserin jelatinin tüp

dibindeki sedimente b u l a ş t ı r ı l m a s ı y l a a l ı n a n materyallam üzerine a k t a r ı l m ı ş t ı r .

6. Lam, ı s ı t m a t a b l a s ı n d a 30-40 oC' de ı s ı t ı l a r a k bazik fuksinli gliserin-jelatinin erimesi

s a ğ l a n m ı ş ve ı s ı t m a s ı r a s ı n d a hava k a b a r c ı k l a r ı n ı n o l u ş m a m a s ı için

k a y n a m a m a s ı n a özen g ö s t e r i l m i ş t i r . I ğ n e ile lam üzerinde e r i m i ş gliserin jelatin ile

materyal iyice k a r ı ş t ı r ı l a r a k propolis i ç e r i ğ i n i n homojen bir biçimde d a ğ ı l m a s ı s a ğ l a n m ı ş ve üzerine 18x18 mm2

' lik lamel k a p a t ı l m ı ş t ı r . L a m ı n bir ucuna etiket

y a p ı ş t ı r ı l a r a k üzerine propolisin a l ı n d ı ğ ı yöre ve örnek n u m a r a s ı y a z ı l m ı ş t ı r . H a z ı r l a n a n preparat ters çevrilerek iki cam çubuk üzerine y e r l e ş t i r i l m i ş ve propolis

i ç e r i ğ i n i n lamel yüzeyine y a k l a ş m a s ı s a ğ l a n m ı ş t ı r . Preparatlar y a k l a ş ı k 12 saat

sonra incelenmeye h a z ı r hale g e l m i ş t i r .

3.3.2. A r ı ı ı k l a r ı n çevresinden toplanan bitkilerden referans polen p r e p a r a t l a r ı n ı n h a z ı r l a n m a s ı

1. Lam üzerine ç i ç e ğ i n anterlerinden bir miktar konularak birkaç damla alkol ile

anterde bulunan polenler lam üzerine fikse e d i l m i ş t i ve daha sonra bitki p a r ç a l a r ı i ğ n e ucu ile ortamdan u z a k l a ş t ı r ı l m ı ş t ı r .

2. Steril i ğ n e ucuna a l ı n a n bir miktar (1-2 mm3) bazik fuksinli gliserin-jelatin lam

üzerine k o n u l m u ş t u r .

3. Lam, ı s ı t m a t a b l a s ı n d a 30-40 Co de ı s ı t ı l a r a k bazik fuksinli gliserin-jelatinin erimesi

s a ğ l a n m ı ş t ı r . ı s ı t m a s ı r a s ı n d a hava k a b a r c ı k l a r ı n ı n o l u ş m a m a s ı ve polenlerin

deforme o l m a m a s ı için k a y n a m a m a s ı n a özen g ö s t e r i l m i ş t i r . I ğ n e ile lam üzerinde

e r i m i ş bazi k fuksinli gliserin-jelatin ile polen iyice k a r ı ş t ı r ı l a r a k homojen bir biçimde

d a ğ ı l m a s ı s a ğ l a n m ı ş ve üzerine 18x18 mm2'Iik lamel k a p a t ı l m ı ş t ı r . L a m ı n bir

20



iirr

,

ucuna etiket y a p ı ş t ı r ı l a r a k üzerine polenin ait o l d u ğ u bitkinin a d ı , a r ı l ı ğ ı n n u m a r a s ı , yörenin a d ı , p r e p a r a t ı n y a p ı l d ı ğ ı tarih ve p r e p a r a t ı yapan k i ş i n i n a d ı y a z ı l m ı ş t ı r .

4. H a z ı r l a n a n preparat ters çevrilerek iki cam çubuk üzerine y e r l e ş t i r i l m i ş ve 12 saatbu ş e k i l d e bekletildikten sonra incelemeye h a z ı r hale g e l m i ş t i r . Preparatlar d ı ş etkenlerden, preparat kutusunda muhafaza edilmek suretiyle k o r u n m u ş t u r .

3.3.3. Propolis p r e p a r a t l a r ı n ı n mikroskobik incelenmesi

Propolisin polen p r e p a r a t l a r ı n ı incelemekteki a m a c ı m ı z , propolisin botanik orijinini

s a p t a m a k t ı r .

Polen p r e p a r a t l a r ı Nikon Eclipse E400 marka ı ş ı k mikroskobu ile i n c e l e n m i ş vepolenleri t a n ı m l a m a d a immersiyon objektif (x100) k u l l a n ı l m ı ş t ı r . Incelemelerde 18x18

mm2 'lik tüm alan taranarak polenler t e ş h i s e d i l m i ş t i r . T e ş h i s s ı r a s ı n d a Kapp (1969);

A y t u ğ , (1971); Sawyer (1981); Faegri and lversen (1989); Moore et aL. (1991);

Pehlivan (1995); kaynak k i t a p l a r ı n d a n y a r a r l a n ı l m ı ş t ı r . A y r ı c a mikroskobik analiz

s ı r a s ı n d a Kemaliye yöresinden toplanan bitkilerden h a z ı r l a n a n polen referans

p r e p a r a t l a r ı n d a n ve Hacettepe Üniversitesi, Biyoloji Bölümü polen koleksiyonundany a r a r l a n ı l m ı ş t ı r . Polenlerin t e ş h i s i n d e h a z ı r l a n a n preparat incelenip bitkilerin

t a n ı m l a n m a s ı i ş l e m i bittikten sonra, tekrar b a ş a dönülerek her preparat sol üst

k ö ş e d e n b a ş l a n ı l a r a k ve bitki ç e ş i t l i l i ğ i dikkate a l ı n a r a k , polen s a y ı m ı y a p ı l m ı ş t ı r (Louveaux et aL., 1970; Warakomska and Maciejewicz, 1992). Polen s a y ı m l a r ı n d a x10 oküler ve x 4 0 ' l ı k objektif k u l l a n ı l m ı ş t ı r .

Sonuçta 18x 18 mm2 deki tüm polenler t e ş h i s e d i l m i ş ve alandaki tüm polenler

t a k s o n l a r ı n a göre s a y ı l m ı ş t ı r ve yüzdeleri a l ı n a r a k propoliste bulunan polenlerin

dominant (>50 %), sekonder (21-50%), minör (6-20%) ve eser (0-5%) miktardaki

o r a n l a r ı s a p t a n m ı ş t ı r (d' Albore, 1979).

T e ş h i s edilen polenlerin resimleri, mikroskopta x40 ve x100'lük objektif

büyütmelerinde ç e k i l m i ş t i r .

21



3.4. Propolisin Kimyasal Analizler için H a z ı r l a n m a s ı

3.4.1. Propolisin Ge-MS ile organik madde i ç e r i ğ i n i n belirlenmesi

Propolisin GC-MS ile organik madde analizlerinin y a p ı l a b i l m e s i ı ç ı n ön örnek

h a z ı r l a m a i ş l e m i a ş a ğ ı d a k i metoda göre y a p ı l m ı ş t ı r (Velikova et al.,2000):

1. Propolis örnekleri derin dondurucuda 24 saat süre ile b e k l e t i l m i ş t i r .

2. Derin dondurucudan ç ı k a r ı l a n propolis bir ö ğ ü t ü c ü y a r d ı m ı y l a toz haline

g e t i r i l m i ş t i r .

3. Toz haline getirilen propolisler t a r t ı l m ı ş , üzerlerine 1:3 ( g ı r n ı ) o r a n ı n d a alkol

e k l e n m i ş ve baget y a r d ı m ı ile iyice k a r ı ş t ı r ı l m ı ş t ı r .

4. H a z ı r l a n a n çözelti + 4 oC deki b u z d o l a b ı n d a 1 ay kadar muhafaza e d i l m i ş veher gün düzenli olarak k a r ı ş t ı r ı l m ı ş t ı r .

5. B u z d o l a b ı n d a n a l ı n a n çözelti +35 oC 'deki ı s ı t ı c ı l ı k a r ı ş t ı r ı c ı üzerine k o n m u ş veiçine b a l ı k a t ı l a r a k , çözeltinin 5 saat süre ile k a r ı ş m a s ı s a ğ l a n m ı ş t ı r .

6. B e ş saat sonucunda k a r ı ş t ı r m a i ş l e m i d u r d u r u l m u ş ve daha önceden d a r a l a r ı a l ı n a n ve süzülme y a p ı l a c a k huniye uygun olacak ş e k i l d e kesilen Whatman 1

( d ı ş a ) ve Whatman 4 (içe) k a ğ ı t l a r ı iç içe huniye konarak k a r ı ş ı m ı n süzülmesi

s a ğ l a n m ı ş t ı r . Bu ş e k i l d e propolis 2 kere ekstrakte e d i l m i ş t i r .

7. H a z ı r l a n a n ekstraktan 1.5 ml a l ı n m ı ş ve kuruyuncaya kadar b u h a r l a ş t ı r ı l m ı ş t ı r .

8. K a l ı n t ı 75 1-11 kuru pyridine ve 50 1-11 bis(trimethylsilyl) trifluoroacetamide

(BSTFA) ile 80-100 oC 'de 20 dakika ı s ı t ı l m ı ş t ı r

9. Çözeltiden 0.11-11 çekilerek cihaza enjekte e d i l m i ş t i r .

22



3.4.1.1. Ge-MS analizi

S973 Hewlett-Packard kütle dedektörüne b a ğ l ı 6890 N Hewlett-Packard (PaloAlto,CA,

USA) gaz kromatografisi k u l l a n ı l a r a k propolisin etanol e k s t r a k t i a r ı analiz e d i l m i ş t i r .

Ç a l ı ş m a l a r ı m ı z d a DB ·SMS Kolon ( 30 m x 2S mm ve 0.2S IJm film k a l ı n l ı ğ ı ) k u l l a n ı l m ı ş t ı r ve mobil f a z ı n (He) a k ı ş h ı z ı 0.7 mil dak. ya a y a r l a n m ı ş t ı r .

Gaz kromatografisi k ı s m ı n d a s ı c a k l ı k 1 dakika SO °C'de tutulup sonra 10°C/dak. a r t ı ş h ı z ı ile 1S0 C 'ye y ü k s e l t i l m i ş t i r . Bu periyot tan sonra 1S0°C' de 2 dakika t u t u l m u ş t u r . En son olarak s ı c a k l ı k dakikada 20°C/dak. a r t ı ş h ı z ı ile 280 C' ye y ü k s e l t i l m i ş t i r . Enjeksiyon s ı c a k l ı ğ ı 280°C olarak b e l i r l e n m i ş t i r .

3.4.2. Propolisin UV ile toplam flavonoid i ç e r i ğ i n i n belirlenmesi

1. Propolis örnekleri derin dondurucuda 24 saat süre ile b e k l e t i l m i ş t i r .

2. Derin dondurucudan ç ı k a r ı l a n propolis bir ö ğ ü t ü c ü y a r d ı m ı y l a toz haline

g e t i r i l m i ş t i r . 3. Toz haline gelen propolisler t a r t ı l m ı ş , üzerler 1:3 (glml) o r a n ı n d a alkol

e k l e n m i ş ve baget y a r d ı m ı ile iyice k a r ı ş t ı r ı l m ı ş t ı r .

4. H a z ı r l a n a n çözelti +4 oC deki b u z d o l a b ı n d a 1 ay kadar muhafaza e d i l m i ş veher gün düzenli olarak k a r ı ş t ı r ı l m ı ş t ı r .

S. B u z d o l a b ı n d a n a l ı n a n çözelti +3S-4S °C'deki ı s ı t ı c ı l ı k a r ı ş t ı r ı c ı üzerine

k o n m u ş ve içine b a l ı k a t ı l a r a k , çözeltinin S saat süre ile k a r ı ş m a s ı s a ğ l a n m ı ş t ı r .

6. B e ş saat sonucunda k a r ı ş t ı r m a i ş l e m i d u r d u r u l m u ş ve daha önceden

d a r a l a r ı a l ı n a n ve süzülme y a p ı l a c a k huniye uygun olacak ş e k i l d e kesilen

Whatman 1 ( d ı ş a ) ve Whatman 4 ( i ç e ) k a ğ ı t l a r ı iç içe huniye konarak

k a r ı ş ı m ı n süzülmesi s a ğ l a n m ı ş t ı r . Bu ş e k i l d e propolis 2 kere ekstrakte

e d i l m i ş t i r .

7. H a z ı r l a n a n ekstraktan 1.S ml a l ı n m ı ş ve kuruyuncaya kadar

b u h a r l a ş t ı r ı l m ı Ş t ı r .

23



8. K a l ı n t ı 751-11 kuru pyridine ve 501-11 bis(trimethylsilyl) trifluoroacetamide

(BSTFA) ile 80-100 oC 'de 20 dakika ı s ı t ı l m ı ş t ı r

Daha sonrah a z ı r l a n a n

ekstraktan 3ml a l ı n ı p

1/600 -1/3000o r a n l a r ı n d a s e y r e l t i l m i ş

ve cihazda o k u n m u ş t u r . Örneklerin a b s o r b l a d ı ğ ı dalga b o y l a r ı n a göre toplam flavonoid

içerikleri s a p t a n m ı ş t ı r . .

3.4.2.1. UV analizi

Örneklerin o k u n m a s ı Jasco V-530 (UVNIS Spektrofotometre ) marka UV 'de

g e r ç e k l e ş m i ş t i r .

24





i

i

f

4.1. Mikroskobik Analiz

Arazi ç a l ı ş m a l a r ı s ı r a s ı n d a yöreden bitkiler t o p l a n m ı ş t ı r . Bu bitkilerden polen

p r e p a r a t l a r ı h a z ı r l a n m ı ş t ı r ve h a z ı r l a n a n polen p r e p a r a t l a r ı propolisre polen t e ş h i s i yaparken referans preparatlar olarak k u l l a n ı l m ı ş t ı r . Arazi ç a l ı ş m a l a r ı s ı r a s ı n d a yöreden toplanan bi*ilerin listesi, t o p l a n d ı ğ ı mevki ve tarihler Çizelge 4.2 'de


Arazi ç a l ı ş m a l a r ı s ı r a s ı n d a yörede en çok görülen ve a r ı c ı l ı k t a önemli olan bitkilerden

b a z ı l a r ı Ş e k i l 4.1 'de v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.2. Arazi ç a l ı ş m a l a r ı s ı r a s ı n d a yöreden toplanan bitkiler

T o p l a n d ı ğ ı Bitki F a m i l y a s ı Bitki Taksonu T o p l a n d ı ğ ı Yer Tarih

Apiaceae Bup/e urum spp. Dutbeli mevki (2. A r ı l ı k ) 11.06.0312.06.03

Apiaceae Scandix spp. Çit Köyü! P a z a r a r d ı mevki (3. a r ı l ı k ) 11.06.03

Apiaceae Troillis spp. Dutbeli mevkii (2. a r ı l ı k ) 11.06.03

Dutbeli mevkii (2. a n l ı k ) , 11.06.03Asteraceae Achilfea spp.

Kekik P ı n a r ı ! K ö y b a ş ı mevki (4. a n l ı k ) , 12.06.03S ı r a k o n a k Köyü! A v u k a t ı n Ç e ş m e s i mevki

13.06.03(6. a r ı l ı k ) , A p ç a ğ a Köyü

S ı r a k o n a k Köyü! A v u k a t ı n Ç e ş m e s i mevki

Asteraceae Anthemis spp.(6. a r ı l ı k ) , Kekik P ı n a r ı ! Gözlük mevki 11.06.03

( 4 . a r ı l ı k ) , Çit Köyü! P a z a r a r d ı mevki 12.06.03(3. a r ı l ı k )

Asteraceae Centaurea spp. Çit Köyü! P a z a r a r d ı mevki (3. a r ı l ı k ) 11.06.03

Asteraceae Crepis spp. A p ç a ğ a Köyü 13.06.03

Asteraceae Helichrysum spp. Dutbeli mevki (2. a r ı l ı k ) 11.06.03

AsteraceaeSenecio vema/is

Çit Köyü! P a z a r a r d ı mevki (3. a r ı l ı k ) 11.06.03Waldat. Et Kit

Boraginaceae Echium spp. Dutbeli mevki (2. a n l ı k ) 11.06.03

Boraginaceae Myosotis spp. Subatan mevki 12.06.03

Boraginaceae Onosma spp. S ı r a k o n a k Köyü! A v u k a t ı n Ç e ş m e s i mevki12.06.03

(6. A n l ı k ) Boraginaceae Paracaryum spp. A p ç a ğ a Köyü 13.06.03

26



Çizelge 4.2. devam ediyor.

Bitki F a m i l y a s ı Bitki Taksonu T o p l a n d ı ğ ı Yer T o p l a n d ı ğ ı Tarih

Brassicaceae Aeithonema spp. S ı r a k o n a k Köyü! A v u k a t ı n Ç e ş m e s i 12.06.03mevki (6. a r ı l ı k )

Campanulaceae Campanula spp. A p ç a ğ a Köyü 13.06.03

Caryophyllaceae Silene spp. Kekik P ı n a r ı ! Gözlük mevki(S. a r ı l ı k ) 11.06.03

Cornaceae Comus mas Y e ş i l y u r t Köyü/ K ö y b a ş ı mevki (1. A r ı l ı k ) 11.06.03

Dipsacaceae Seabiosa spp.Dutbeli mevki (2. a r ı l ı k ) , Çit Köyü!

P a z a r a r d ı mevki (3. a r ı l ı k ) 11.06.03

Fabaceae Astraoalus spp. Cit Köyü! P a z a r a r d ı mevki (3. a r ı l ı k ) 11.06.03

Kekik P ı n a r ı ! K ö y b a ş ı mevki (4. a r ı l ı k ) , 11.06.03

Fabaceae Coranilla spp. S ı r a k o n a k Köyü! A v u k a t ı n Ç e ş m e s i mevki (6. a r ı l ı k ) , 12.06.03

Fabaceae Lapuosia spp. Cit Köyü! P a z a r a r d ı mevki (3. a r ı l ı k ) 11.06.03

Fabaceae Lotus spp. Dutbeli mevki (2. a r ı l ı k ) 11.06.03Fabaceae Medieago varia L. Y e ş i l y u r t Köyü! K ö y b a ş ı mevki (1. a r ı l ı k ) 11.06.03

FabaceaeMelilotus officinalis

Kekik P ı n a r ı ! K ö y b a ş ı mevki (4. a r ı l ı k ) 11.06.03L.

Fabaceae Onobryehis spp Cit Köyü! P a z a r a r d ı mevki (3. a r ı l ı k ) 11.06.03

Geraniaceae Eradium sRp. A p ç a ğ a Köyü 13.06.03

HypericaceaeHyperieum M a z m a n b a ş ı mevki 11.06.03perforatum L.

Kekik P ı n a r ı ! K ö y b a ş ı mevki (4. a r ı l ı k ) , 11.06.03

Lamiaceae Salvia spp. A p ç a ğ a Köyü13.06.03

Lamiaceae Nepeta spp. S ı r a k o n a k K ö y ü - A v u k a t ı n Ç e ş m e s i mevki

12.06.03,(6. a r ı l ı k ) ,

Lamiaceae Thymus spp. S ı r a k o n a k K ö y ü - A v u k a t ı n Ç e ş m e s i mevki12.06.03

(6. a r ı l ı k ) , S a r ı ç i ç e k - T a ş b a ş ı mevki

Lamiaceae Ziziphora spp Seyit Ali m a h . ( 7 . a r ı l ı k ) 13.06.03

Lamiaceae Teuerium spp. Seyit Ali mah. (7. a r ı l ı k ) 13.06.03

Lamiaceae Prunella spp. Ergü Köyü 11.06.03

Liliaceae Omithogalum spp. Y e ş i l y u r t Köyü! K ö y b a ş ı mevki (1. a r ı l ı k ) , 11.06.03Kekik P ı n a r ı ! K ö y b a ş ı mevki (4. a r ı l ı k ) Çit Köyü! P a z a r a r d ı mevki (3. a r ı l ı k ) ,

Linaceae Unum spp. S ı r a k o n a k K ö y ü - A v u k a t ı n Ç e ş m e s i mevki 13.06.03(6. a r ı l ı k )

PlantaginaceaePlantago

Kekik P ı n a r ı ! K ö y b a ş ı mevki (4. a r ı l ı k ) 11.06.03laneeolata L.

P o l y ç ı o n a c e a e Rumex spp. Kekik P ı n a r ı 11.06.03

Puniaceae Punica oranatum L. A p ç a ğ a Köyü 13.06.03

Rosaceae Potentilla spp. Dutbeli mevki (2. A r ı l ı k ) 11.06.03

Scrophulariaceaee Unaria spp. Kekik P ı n a r ı - G ö z l ü k mevki ( S . a r ı l ı k ) 11.06.03

Scrophulariaceae Verbaseum spp. Seyit Ali mah. ( 7 . a r ı l ı k ) 13.06.03

Spandicaceae B a ğ ı ş t a ş istasyonu 13.06.03

i 27



n. Scabiosa spp. o. Scandix spp.

Ş e k i l 4.1. Yörede s ı k rastlanan ve a r ı e ı l ı k için önemli olan b a z ı bitki t a k s o n l a r ı

28



4.1.1. Birinci a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı

Haziran-Eylül 2003 tarihleri a r a s ı n d a birinci a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin

mikroskobik analizi sonucunda 16 f a r k l ı familya ve 22 bitki taksonuna ait o l d u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r . Bu polenlerin ait o l d u ğ u familyalar, t a k s o n l a r ı ve preparatta görülme

s ı k l ı k l a r ı Çizelge 4.3'de v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.3. Birinci a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı Polen orijini

Bitki F a m i l y a s ı Bitki Taksonu

Apiaceae Eryngium spp.

Asteraceae

Asteraceae Achi/lea spp,

Asteraceae Crepis spp,

Asteraceae Xeranthemum spp,

Betulaceae Corylus s[>[>,

Boraginaceae Heliotropium spp,

CamJ2..anulaceae Campanula spp,

Caryophyllaceae Silene spp,

Chenopodiaceae

Fabaceae

Fabaceae Astragalus spp,

Fabaceae Hedysarum spp,

Fabaceae Onobryehis spp,

Fabaceae Trifolium spp,

Fabaceae Vicia spp,

Fagaceae Quercus spp,

Lamiaceae

Lamiaceae Nepeta spp,Lamiaceae Teucrium spp,

Liliaceae

Polygonaceae Rumex spp,

Rhamnaceae Zizyphus spp,

Rosaceae

Salicaceae Populus spp,

Salicaceae Salix spp,

Scrophulariaceae Linaria spp,

Scrophulariaceae Veronica spp,

TOPLAM

*1/1 " Birinci a n l ı k ilkbahar ö r n e ğ i *1/2 ' Birinci

a n l ı k yaz

ö r n e ğ i *113 : Birinci a n l ı k Irap ö r n e ğ i

Ornek A d ı 111 1/2

- 4

- 3

6 3

- 7

3 -

6 17 1

7 7

- -

- 1

18 11

3 3

6 10

=5 2

4 1

1 -

8 12

- 4

4 16 13

- 2

- 2

- 7

3 1

2 1

8 38

5 1

- 13

102 POLEN 149 POLEN

NOT: 18x18 mm2 'lik alandaki tüm polenlerin s a y ı s ı v e r i l m i ş t i r .

1/3

1

2

1

2

-

12

3

1

-

6

2

3-

-

-

3

-

-2

1

-

1

1

-

9

3

5

49 POLEN

29



Birinci a r ı l ı ğ a ait propolis ö r n e ğ i n i n mikroskobik görünümü Ş e k i l 4.2'de v e r i l m i ş t i r .

Ş e k i l 4.2. Birinci a r ı l ı k yaz ö r n e ğ i n i n (1/2 nolu) mikroskobik görünümü (x40)

a) Rhamnaceae b) Teucrium spp. c) Fabaceae

4.1.2. ikinci a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı

Haziran-Eylül 2003 tarihleria r a s ı n d a

ikinci a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik

analizi sonucunda 15 f a r k l ı familya ve 24 bitki taksonuna ait o l d u ğ u s a p t a n m ı ş ı t r . Bu

polenlerin ait o l d u ğ u familyalar, t a k s o n l a r ı ve preparatta görülme s ı k l ı k l a r ı Çizelge

4.4.'de v e r i l m i ş t i r .

30



Çizelge 4.4. ikinci a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı Polen orijini



Apiaceae H e ~ a c l e u m spp.

Asteraceae

Asteraceae Achillea spp.

Asteraceae Carduus spp.

Asteraceae Crepis spp.

Betulaceae Carpinus spp.

Betulaceae Corylus spp.

Campanulaceae Campanula spp.

Caryophyllaceae

Caryophyllaceae Arenaria spp.

Fabaceae Astragalus spp.

Fabaceae Hedysarum spp.

Fabaceae Medicago spp.

Fabaceae Onobryehis spp.

Fabaceae Trifolium spp.

Fagaceae Quercus spp.

Lamiaceae Nepeta spp.

Lamiaceae Teucrium spp

Lamiaceae Thymus spp.

Liliaceae Alyssum spp.

Pinaceae

Resedaceae Reseda spp.

Rhamnaceae Zizyphus spp.

Rosaceae

Salicaceae Salix spp.

Scrophulariaceae Linaria spp.

Scrophulariaceae Veronica spp.

TOPLAM

*2/1 : Ikinci a n l ı k ilkbahar ö r n e ğ i *2/2 : Ikinci a n l ı k yaz ö r n e ğ i *2/3 : Ikinci a n l ı k trap ö r n e ğ i

O r n e k A d ı 2/1 2/2

1 6

- 4

4 16

- 11

- -1 4

2 -2 2

2 -2 2

1 2

1 9

- -- 2

1 2

17 14

14 2

- 7

3 6

- 1

3 1

1 -3 -3 -1 -9 2

19 14

7 19

97 126


2/3

2

1

22

1

4

1

1

2

--1

6

2

-2

11

6

6

6

1

---6

-

7

24

23

135

31



ikinci a r ı l ı ğ a ait propolis ö r n e ğ i n i n mikroskobik görünümü Ş e k i l 4.3'de v e r i l m i ş t i r .

b

a

Ş e k i l 4.3. ikinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin mikroskobik görünümü

a) Sa/ix spp. b) Asteraceae

4.1.3. Üçüncü a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı

Haziran-Eylül 2003 tarihleri a r a s ı n d a üçüncü a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin



32



Çizelge 4.5. Üçüncü a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı

Polen orijini



Apiaceae Heracleum spp.AsteraceaeAsteraceae Aster spp.Asteraceae Carduus spp.Asteraceae Centaurea spp.Asteraceae Crepis spp.Betulaceae Betula spp.Betulaceae Carpinus spp.Betulaceae Corylus spp.Campanulaceae Campanula spp.Caryophyllaceae Si/ene spp.Cupressaceae Juniperus spp.

EricaceaeEuphorbiaceaeFabaceaeFabaceae Astraga/us spp.Fabaceae Hedysarum spp.Fabaceae Medieago spp.Fabaceae Me/ilotus spp.Fabaceae Onobryehis spp.Fabaceae Trifolium spp.Fagaceae Quercus spp.LamiaceaeLamiaceae Nepeta spp.

Lamiaceae Sa/via spp.Lamiaceae Teucrium spp.LiliaceaeOleaceaePinaceaeRhamnaceae Zizyphus spp.RosaceaeSalicaceae Sa/ix spp.Scrophulariaceae Linaria spp.

ulariaceae Veronica spp.TOPLAM

*3/1 : Üçüncü a n l ı k ilkbahar ö r n e ğ i *3/2 : Üçüncü a n l ı k yaz ö r n e ğ i *3/3 : Üçüncü a n l ı k trap ö r n e ğ i

O r n e k A d ı 311 3/2

3 1

2 -- -1 -

125 19

2 -1 2

4 2

1 1

2

3

- -

- 1

- 2

- 1

-

1 19

2 -- 1

- 1

3 1

52 5

20 2

- 2

18 7

- 1

25 5

1 -- -- 6

5 3

4

11 6

19 8

57 14

358 119


3/310

727

1

17

12

14

6

1

6

1-

15

1

3

--

3

20

3

6

7

15

1

1

12

2

1

35

18

16

269

33



4.1.4. Dördüncü a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı Haziran-Eylül 2003 tarihleri a r a s ı n d a birinci a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin


s ı k l ı k l a r ı Çizelge 4.6.'?a v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.6. Dördüncü a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı Polen orijini Ö r n e k A d ı

Bitki F a m i l y a s ı Bitki Taksonu 4/1 4/2 4/3

Apiaceae Eryngium spp. 10 1 4

Asteraceae Aster spp. 1 - 7

Asteraceae Garduus spp. 15 12 11

Asteraceae Gentaurea spp. 2 2 2Asteraceae Grepis spp. 1 2 3

Asteraceae Helianthus spp. - - 13

Betulaceae Alnus spp. - - 1

Betulaceae Betula spp. 3 - -

Betulaceae Gorylus spp. 3 - -

Boraginaceae Heliotropium spp. - - 2

Caprifoliaceae Lonicera spp. - 1 1

Caryophyllaceae Silene spp. 1 1

Chenopodiaceae 2 1 4

Cupressaceae Juniperus spp. - 1 1

Dipsacaceae Scabiosa spp. 1 - -

Fabaceae Astragalus spp. 30 10 14

Fabaceae Hedysarum spp. 1 3 1

Fabaceae Medicago spp. 8 5 1

Fabaceae Onobryehis spp. 1 2 -

Fabaceae Trifolium spp. 17 3 5

Fagaceae Quercus spp. 1 4 2

Juglandaceae Juglans spp. 1 1 2

Lamiaceae Nepeta spp. 11 5 5

Lamiaceae Salvia spp. 2 - -

Lamiaceae Teucrium spp. 7 9 9

Lamiaceae Zizphora spp. 1 - -Liliaceae 1 - -

Oleaceae - - 1

Plantaginaceae Plantago lanceolata L - - 5

Pinaceae 2 - 2

Rhamnaceae Rhamnus spp. - - 4

Rhamnaceae Zlzyphus spp. - 4 3

Rosaceae 8 1

Rosaceae Potentilla spp. - - 4

Rosaceae Sanguisorba spp. - 1 -Rubiaceae Galium spp. 6 4 -

34



Çizelge 4.6. (devam ediyor).

Polen orijini


Salicaceae Sa/ix spp.



TOPLAM

*4/1 . Dördüncü a n l ı k ilkbahar ö r n e ğ i *4/2 . Dördüncü anlik yaz ö r n e ğ i *4/3 : Dördüncü a n l ı k trap ö r n e ğ i

Örnek A d ı 4/1 4/2

67 9

13 8

17 -

237 90


4/3

30

5

4

146

Dördüncü a r ı l ı ğ a ait propolis ö r n e ğ i n i n mikroskobik görünümü Ş e k i l 4.4'de v e r i l m i ş t i r .

b

a

Ş e k i l 4.4. Dördüncü a r ı l ı ğ a ait propolis ö r n e ğ i n i n mikroskobik görünümü (x40)

a) Apiaceae b) Propolis p a r ç a l a r ı

4.1.5. B e ş i n c i a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı Haziran-Eylül 2003 tarihleri a r a s ı n d a b e ş i n c i a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin



35



Çizelge 4.7. B e ş i n c i a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı Polen orijini



Apiaceae Herac/eum spp.

Asteraceae Aster spp.


Asteraceae . Centauraa spp.


Asteraceae Tussilago spp.

Betulaceae Alnus spp.

Betulaceae Betula spp.

Betulaceae Carpinus spp.


Brassicaceae


Caryophyllaceae Si/ene spp.

Chenopodiaceae

Cupresssaceae Juniperus spp.

Eleagnaceae Eleagnus spp.

Ericaceae




Fabaceae Melilotus spp.



Fabaceae Vicia spp.


Gramineae

Juglandaceae Juglans spp.

Lamiaceae

Lamiaceae Nepeta spp.

Lamiaceae Sa/via spp.

Lamiaceae Teucrium spp.

Uliaceae

Oleaceae

Pinaceae


Rosaceae

Rubiacea Gafium spp.

Salicaceae Populus spp.

Salicaceae Safix spp.



TOPLAM

*511 : B e ş i n c i a n l ı k ilkbahar ö m e ğ i *5/2: B e ş i n c i a n l ı k yaz ö m e ğ i *513 : B e ş i n c i a n l ı k trap ö m e ğ i

O r n e k A d ı 5/1 5/2

5 13

- 1

2 18

10 16

2 2

1 6

- 1

- 1

- 5

- 6

3 6

- 3

6 7

1 2

- 5

1 1

- 2

- 3

23 11

2 1

8 1

- -

2 6

31 23

- 2

8 2

4 11

- -- -

22 39

- 1

22 36

- 9

- 8

- 2

- 5

6 16

3 2

1 -266 115

7 9

8 5

439 402


5/3

29

-18

11

-10

-

-

7

-

-2

14

2

-2

-

-5

4

6

1

6

42

-2

5

3

2

16

1

23

4

-

4

2

12

54

-217

4

2

510

36





4.1.6. A l t ı n c ı a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı

Haziran-Eylül 2003 tarihleri a r a s ı n d a a l t ı n c ı a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin

mikroskobik analizi sonucunda 22 f a r k l ı familya ve 26 bitki taksonuna ait o l d u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r . Bu polenlerin ait o l d u ğ u familyalar, bitki t a k s o n l a r ı ve preparatta görülme


Çizelge 4.8. A l t ı n c ı a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı Bitki F a m i l y a s ı Bitki Taksonu 6/1 6/2 6/3


Apiaceae Heracleum spp. - 2 -

Asteraceae Asterspp. 2 4 2

Asteraceae Garduus spp. 11 8 4

Asteraceae Gentaurea spp. 1 - -

Asteraceae Grepis spp. 5 2 1

Betulaceae Betula spp. 1 2 1

Betulaceae Gorylus spp. 1 6 -

Boraginaceae Echium spp. 3 - 3

Boraginaceae Hefiotropium spp 1 -

Brasiccaceae 4 1 -

Gampanulaceae Gampanula spp. 3 4 1

Caryophyllaceae Silene spp. - 1

Chenopodiaceae 1 - 3

Cupressaceae Juniperus spp. 3 5 5

Dipsecacea Scabiosa spp. - 6 -

Fabaceae Astragalus spp. 2 4 -

Fabaceae Medicago spp. 2 2 4

Fabaceae Onobryehis spp. 3 9 4

Fabaceae Tritolium spp. 15 9 4

Fagaceae Quercus spp. - 6 -

Gramineae 3 - 4

Lamiaceae Nepeta spp. 1 11 8

Lamiaceae Teucrium spp. 7 17 16

Lamiaceae Thymus spp. - 1 -

Liliaceae 8 6 6

Oleaceae 7 2 -

Pinaceae 4 2 9

Rhamnaceae Zizyphus spp. 8 10 1

Rosaceae 12 7 4

Rosaceae Potentilla spp. 12 12 4

Rosaceae Sanguisorba spp. - 1

Rosaceae Sarcopoterium spp. 4 - -

38



-----------------------------------------

*6/1 " A l t m c ı a n l ı k ilkbahar ö r n e ğ i *6/2: A l t m c ı a n l ı k yaz ö r n e ğ i *6/3" A l t m c ı an!lk trap ö r n e ğ i


A l t ı n c ı a r ı l ı ğ a ait propolis ö r n e ğ i n i n mikroskobik görünümü Ş e k i I 4 . 6 ' d a v e r i l m i ş t i r .

b

Ş e k i l 4.6. A l t ı n c ı a r ı l ı ğ a ait propolis ö r n e ğ i n i n mikroskobik görünümü (x100)

a) Zizyphus spp. b) Propolis p a r ç a l a r ı

4.1.7. Yedinci a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı

Haziran-Eylül 2003 tarihleri a r a s ı n d a yedinci a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin


s ı k l ı k l a r ı Çizelge 4.9'da v e r i l m i ş t i r .

39



Çizelge 4.9. Yedinci a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı Polen orijini



Apiaceae Heracleum spp.

Asteraceae Achillea spp.Asteraceae Asterspp.


Asteraceae Centaurea spp.


Betulaceae m t u ı a spp.Betulaceae arpinus spp.


Boraginaceae Echium spp.

Brassicaceae


Caryophyllaceae

ChenopodiaceaeCupressaceae Juniperus spp.

Cyperaceae Carex spp.

Dipsacaceae Scabiosa spp.







Gramineae

Junglandaceae uglans spp.

Lamiaceae Nepeta spp.Lamiaceae Salvia spp.

Lamiaceae Teucrium spp.

Liliaceae

Oleaceae

Pinaceae

Polygonaceae Rumex spp.


Rosaceae

Rosaceae Potentilla spp

Rubiaceae Galium spp.

Salicaceae Salix spp.

Scrophulariaceae Linaria spp.Scrophulariaceae Veronica spp.

T a n ı m l a n a m a y a n TOPLAM

*711: Yedinci a n l ı k ilkbahar ö r n e ğ i *712: Yedinci a n l ı k yaz ö r n e ğ i *713: Yedinci a n l ı k trap ö r n e ğ i

Ornek A d ı 711 7/2

12 3

- -

- -2 4

12 25

- 12

10 10

2 6

1 -

8 2

3 3

2 -

1 1

6 2

2 -8 18

- 1

2 2

9 4

26 2

8 3

5 2

27 41

7 i 5

7 i 10

7 5

12 15

- 1

21 19

23 30

4 1

4 23

16 1

31 16

18 5

11 9

2 2

113 41

27 6

9 12

6 7

474 349


7/3

10

1

12

24

2

3

-

-

1

5

3

1

17

-

-

8

2

1

2

12

1

4

2

3

-

5

7

-

5

2

2

1

-

-

14

6

10

2

150

40



Yedinci a r ı l ı ğ a ait propolis ö r n e ğ i n i n mikroskobik görünümü Ş e k i l 4 . T d e v e r i l m i ş t i r .

d

Ş e k i l 4.7. Yedinci a r ı l ı ğ a ait propolis ö r n e ğ i n i n mikroskobik görünümü (x40)

a) Asteraceae b) Teucrium spp. c) Liliaceae d) Sa/ix spp.

4.1.8. Sekizinci a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı Haziran-Eylül 2003 tarihleri a r a s ı n d a sekizinci a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin


s ı k l ı k l a r ı Çizelge 4.1 O'da v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.10. Sekizinci a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı Polen orijini Ornek A d ı

Bitki F a m i l y a s ı Bitki Taksonu 8/1 8/2 8/3


Asteraceae Asterspp. 6 1 1

Asteraceae Carduus spp. g 4 -Asteraceae Crepis spp. - 1 -

Asteraceae Helianthus spp. - -1

Betulaceae Betula spp. 1 3 4

Betulaceae Corylus spp. 7 3 6

Campanulaceae Campanula spp. 3 8 16

Caryophyllaceae 5 1 2

Chenopodiaceae 5 2 2

Cupressaceae Juniperus spp. 2 1 3

Dipsacaceae Seabiosa spp. 3 - -Ericaceae - - 1

Fabaceae Astragalus spp. - - 2

Fabaceae Hedysarum spp. 3 1 4

Fabaceae Medieago spp. - 2 1

Fabaceae Trifolium repens L.g

6 26

41




Polen orijini

Bitki F a m i l y a s ı Fagaceae

Gramineae

Junglandaceae

Lamiaceae .Lamiaceae

Lamiaceae

Liliaceae

Oleaceae

Pinaceae

Plantaginaceae

Polygonaceae

Rhamnaceae

Rosaceae

Rosaceae

Rosaceae

Rosaceae

Rubiaceae

Salicaceae

Scrophulariaceaee

Scrophulariaceaee

Scrophulariaceaee

T a n ı m l a n a m a y a n TOPLAM

*811: Sekizinci a n l ı k ilkbahar ö r n e ğ i *812: Sekizinci

a n l ı k yaz

ö r n e ğ i *813: Sekizinci a n l ı k trap ö r n e ğ i

Bitki Taksonu

Quercus spp.

Juglans spp.

Nepeta spp.

Teucrium spp.

Thymus spp.

Plantago lanceolata L.

Rumex spp.

Zizyphus spp.

Potentilla spp.

Sarcopoterium spp.

Sanguisorba spp.

Galium spp.

Salix spp.

Unaria spp.

Veronica spp.

Verbascum spp.

Ornek A d ı 8/1 8/2

6 4

3 2

3 3

8 1

15 8

- -12 3

- -

1 -

- 45

- 1

13 5

9 4

8 1

1 -

1 -

1 -

77 34

11 8

28 9

- 2

10 11

294 258

NOT: 18x18 mm2 'lik alanda ç ı k a n tüm polenlerin s a y ı s ı v e r i l m i ş t i r .

8/3

15

4

-9

33

1

9

4

7

75

3

22s

3

4

-

-1

78

18

33

-18

428

Sekizinci a r ı l ı ğ a ait propolis ö r n e ğ i n i n mikroskobik görünümü Ş e k i l 4.8'de v e r i l m i ş t i r .

a

Ş e k i l 4.8. Sekizinci a r ı l ı ğ a ait propolis ö r n e ğ i n i n mikroskobik görünümü (x40)

a) Carduus spp.

42







Çizelge 4.12. Onuncu a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı Polen orjin

Bitki F a m i l y a s ı Apiaceae

AsteraceaeAsteraceae

Asteraceae

Asteraceae.

Asteraceae

Betulaceae

Betulaceae

~ u ı a c e a e aginaceae

Brassicaceae

Campanulaceae

Chenopodiaceae

CistaceaeCupressaceae

~ a c e a e baceae

Fabaceae

Fabaceae

Fabaceae

Fabaceae

Fabaceae

Fabaceae

Fagaceae

Gramineae

JunglandaceaeLamiacaeae

Lamiacaeae

Lamiacaeae

Liliaceae

Oleaceae

Pinaceae

Plantaginaceae

Polygonaceae

Rhamnaceae

Rosaceae

Rosaceae

Rubiaceae

Rutaceae

Salicaceae

Scrophulariaceae

Scrophulariaceae

~ m ı a n a m a y a n PLAM

*10/1: Onuneu a n l ı k i l k b a h a r ö r n e ğ i *10/2: Onuneu a n l ı k yaz ö r n e ğ i *10/3: Onuneu a n l ı k Irap ö r n e ğ i

Bitki Taksonu

Eryngium spp.

Asterspp.

Carduus spp.

Centaurea spp.

Crepis spp.

Betula spp.

[Garpinus spp.

[ Corylus spp.

Cerinthe spp.

Campanula spp.

Juniperus spp.

Astragalus spp.

Hedysarum spp.

Medicago spp.

Onobryehis spp.

Trifolium pratense L.Trifolium repens L.Quercus spp.

Junglans spp.Nepeta spp.

Teucrium spp.

Thymus spp.

Plantago lanceolata L.Rumex spp.

Zizyphus spp.

Potentilla spp.

Galium spp.

Citruss spp.

Salix spp.

Unaria spp.

Veronica spp.

O r n e k A d ı 10/1

1010/3

2 3

- -6

8 7 5

16 2 7

3 2 8

7 - -5 19 2

7 - -

6 2 4

1 - -

1 - -1

- 149 15

- - 2

2 3 -

7 1 -- - 3

- 1 -18 48 10

1 3 -

2 4 -

6 24 12

3 9 10

14 6 5

2 - -- - 4

3 8

15 29 8

1 - -

1 78 5

13 -

5 4

6 - -20 - 3

16 28 16

6 54 10

1 -

2 3 -

23 - -27 360 40

25 - 10

18 12 7

3 7 8

284 889 215

NOT: 18x18 mm2 'lik alandaç ı k a n

tüm polenlerins a y ı s ı v e r i l m i ş t i r .

45



4.1.11. Mikroskobik analizi y a p ı l a n örneklerin polen spektrumu

Haziran-Eylül 2003 tarihleri a r a s ı n d a on a n l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik

analizleri sonucunda t e ş h i s edilen t a k s o n l a r ı n 34 f a r k l ı familyaya ait o l d u k l a r ı s a p t a n m ı ş t ı r . B u familyalar ve her bir preparatta görülme s l k l ı k l a r ı ( O o m i n a n t = O > 5 0 % , Sekonder=S=21-50%, Minör=M=6-20%, Eser=E=0-5%) Çizelge 4.13'de v e r i l m i ş t i r .

46



Çizelge 4.13. On a r ı l ı k t a n toplanan propolislerin mikroskobik analizi sonucunda polenleri t e ş h i s edilen t a k s o n l a r ı n ait o l d u ğ u f a m i l y a l a r ı n görülme s ı k l ı ğ ı (D: Dominant, S: Sekonder, M: Minör, E: Eser)

Bitki F a m i l y a s ı 1/1 1/2 1/3 2/1 2/2 2/3 3/1 3/2 3/3 4/1 4/2 4/3 5/1 5/2 5/3 6/1 6/2 6/3 7/1 7/2 7/3 8/1 8/2 8/3 9/1 9/2 9/3 10/1 10/2 10/3

Apiaceae - E E E M E E E M E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E E

Asteraceae M M M E S S S M S M M S E M M M E E E M S E E E M E M M E M

Betulaceae E E E E E E E E E E - E E E E E E E E E E E E E E E E M E E

Boraginaceae M E E - - - - - - - - E - - - E - E E E E - - - E - - E - -Brasslcaceae - - - - - - - - - - - - E E E E E - E - E - - - - - - E - -Campanulaceae M E M E - - E - E - - - E E E E E E E E - E E E E E E E -

Caprlfoliaceae - - - - - - - - - - E - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Caryophyllaceae - - E E E E - E E E E - E E E - E - - E E E E E E E - - - -Chenopodiaceae - E - . - - - - - E E E - E - E - E E - E E E E - - - - M E

Cistaceae - - - - - - - - - - - - - - - - - - E - - - - - - - - - - E !

Cupressaceae - - - - - - E E E - E E E E E E E E - E E E E E E - E E E - ,

Cyperaceae - - - - - - - - - - - - - - - - - - E E - - - - - - - - - - !

Dipsacaceae - - - - - - - - - E - - - - - - E - -E E - E - - - E E - - -Eleagnaceae - - - - - - . - - - - - - E - - - - - - - - - - - - - - - - .

Erlcaceae - - - - - - - E E - - - - E - - - - - - - - - E E - - E E - .

Euphorblaceae - - - - - - - E - - - E - - - - - - - - - - - - - - - - - -Fabaceae S M S M E M M S M S S M M M M M M M M M M E M M M M M M M M .

Fagaceae M M M M E E E E E E E E E E E - E E E E E E E E E E E E E

Gramineae - - - - - - - - - - - - E E E E - E E E E E E E E E E E - -Junglandaceae - - - - - - - - - E E E - - E - - - E E E E E - E - E - - E

Lamlaceae M M E E M M M M M M M M M M M E M M M M E M E M M M E M E M

Liliaceae - E E E - - E - E E - - - E E E E E E E E E E E E E E E M E

Oleaceae - - - - - - - - E E - E - E - E E - E E - - - E M - E - E -Plnaceae - - - E - - - E E - - E - E E E E M E E E E E E M E E - E

Plantaglnaceae - - - - - - - - - - - E - - - - - - - - - - M M E - E E - -

Polygonaceae -E

- --

-- - - - - - - - - - - E E E E E E E - E

M- E

Resedaceae - - - E - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Rhamnaceae - E E E - E E E E E E - E E E E E M M E E S E M E M E E M

Rosaceae E E E E - - - E E E E E E E E M M M M M E M E E E E E E M E

Rubiaceae - - - - - - - - - E E - E E M E E E E E - E - E - E - E E -Rutaceae - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - M M - -Salicaceae M S M M E E E E M S M S D S S S S M S S M S M M M S M M S M

Scrophularlaceae E M M S S S S M M M M M E E E M M M M M M M E E M M S M E M

T a n ı m l a n a m a y a n - - - - - - - - - - - - - - - - - - E E E M M M E E E E E E

47



4.2. Kimyasal Analiz

Kemaliye- Erzincan yöresine ait 10 a r ı l ı k t a n mevsimlere göre toplanan 3' er ö r n e ğ i n GC-MS ile analizleri y a p ı l m ı ş ve kimyasal içerikleri tespit e d i l m i ş t i r . Analizden önce

örneklerden alkol e k s t r a k l a r ı h a z ı r l a n m ı ş t ı r . Böylece balmumu ve d i ğ e r k a l ı n t ı l a r d a n a r ı n d ı r ı l m ı ş çözeltiler h a z ı r l a n m ı ş t ı r .

A y n ı örnekler UV' de okunarak toplam flavonoid içerikleri tespit e d i l m i ş t i r . Propolis

örneklerinin yüzde d e ğ e r l e r i Çizelge 4.14'de v e r i l m i ş t i r . Yüzde d e ğ e r l e r i h e s a p l a n ı r k e n g (propolis)/hacim (alkol) dikkate a l ı n m ı ş t ı r .

Çizelge 4.14. Propolis örneklerinin yüzde d e ğ e r l e r i Propolis örnekleri Propolis ö r n e ğ i n i n Etanol E k s t r a k t ı n d a k i Propolis

a ğ ı r l ı ğ ı ( g ) Konsantrasyonu (%)(w/v)

1/1 20 5

1 /2 11,8 10

1/3 1 0,5

2/1 5,8 2,4

2/2 3,2 5

2/3 14,2 4,2

3/1 7,8 4

3/2 10 6,2

3/38,1 7,6

4/1 2,3 2

4/2 9,5 8,75

4/3 8,9 3,1

5/1 5,1 10

5/2 25 6,5

5/3 9,3 4

6/1 20 5

6/2 30,7 6

6/3 5,7 3,2

7/1 20,7 4

7/2 51,7 7,75

7/319,6 10,6

8/1 6,2 3,4

8/2 5,8 3,2

8/3 25,3 5,1

9/1 10,4 0,5

9/2 46,4 8,6

9/3 31,9 3,7

10/1 18 1,7

10/2 30,4 4,75

10/3 6,3 3

48



4.2.1. GC-MS analizi

4.2.1.1. Birinci a r ı l ı ğ a ai t GC-MS analiz s o n u ç l a r ı

Birinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tayin edilen organik b i l e ş i k l e r Çizelge 4.1S'de,

kromatogramlar ise Ş e k i l 4.1 O'da v e r i l m i ş t i r . .

Çizelge 4.15. Birinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tespit edilen organik b i l e ş i k l e r

B I L E Ş I K L E R 1/1 1/2 1/3

ALKOLLER

2-Buten-1-ol,2-methyl 1.10 -

2-Buten-1-ol,3-methyl - 0,53 -3-Buten-1-ol,3-methyl 0,72 0,43 0,15

Coumaran-6-o1-3-one,2-[4-hydroxy-3- - 1,88 -methoxybenzylidene1-AROMATIK ALKOLLER

1,2-Benzenediol 0,71 0,36 0,12

2,6-0ctadien-1-ol,3, 7-dimethyl- 0,11 -

12Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,7-octahydro-.alpha 1,19 0,92 0,92

2-Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha 3,44 2,75 3,12

Phenol,2,6-dibramo-4-nitro-4H-1 - 0,53 -4-vinylphenol - - 0,15

Benzyl alcohol 0,10 - -1H-Indole,2,3-dihydro-1 ,3,3-trimethyl-2 methylene 0,06 - -Methyl 3-( 1-formyl-3,4-methylenedioxy) 1,50 - -

Hinesol 0,17 - -

Naphthalene,1,2,3,5,6,8a-terahydro-4,7-dimethyl-1-(1- - 0,11 -methylethyl)( 1S-ci s )

Tau.-Cadinol - 0,31 -

1 ,3-Benzendicarboxylic acid,5-methyl-(CAS) 4,17 4 ,55= -2-Propenoic acid,3-(3,4-dihydroxyphenyl)- 0,60 0,44 -

ASiTLER - - -

AROMATIK ASIT ESTERLERI

2 -Propenoic acid, 3-( 4-hydroxy-3-methoxyphenyl)- 0,72 - -,methylester

Cinnamic acid,p-methoxy-,trimethylsilyl ester 0,15 -

DUZ ZINCIRLI ASIT

n-Hexadecanoic acid 0,28 0,42 -9, 12-0ctadecadienoic acid - - 0,71

HIDROKARBONLAR

AROMATIK HIDROKARBONLAR

Benzene,hexamethyl - - 0,25

1 ,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a,alpha,9,9a, 10- - 1,59 -hexahydroanthracene

Alpha.-Murolene naphthalene,1 ,2,4a,5,6,8a-hexahydro- - - 0,11

4,7 -dimethyl-1-( 1-methylether)-,

1H-2-Benzopyran-1-one,3,4-dihydro-6,8-dihydroxy- - - 0,31

3,4,5,7 -tetramethyl

Camphene 0,30 - -

49




B I L E Ş I K L E R DUZ ZINCIRLI HIDROKARBONLAR

1,19-Eicosadiene

1-Docosene

3-Eicosane,(E)-

9-0ctadecenoic acid,(E)

9-Tricosene,(Z)-

Cyclotetracosane .Docosane

Eicosane

Heneicosane

Hexadecane

Octadecane

Z-12-Pentacosene

ALDEHIDLER

DUZ ZINCIRLI ALDEHIDLER

Octadecanal

T etradecanal

FLAVANONLAR

4' ,5-dihydroxy-7 -methoxyflavanone(Sakuranetin)

2-Propen-1-one, 1-(2,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-,(E)-

4H-1-Benzopyran-4-one, 5-hydroxy-2-( 4-hydroxyphenyl)-7-methoxy-

4H-1-Benzopyran-4-one,2,3-dihydro-5, 7 -dihydroxy-2-phenyl-,(S)-

4H-1-Benzopyran-4-one,5hydroxy-7 -methoxy-2-phenyl-

4H-1-Benzopyran-4-one,3,5, 7-trihydroxy-2-phenyl

Chrysin

Naringenin

Thunbergol

Benzofran-3-one,2-[3,4-dihydroxybenzyliene]-6-hydroxy

HALKALI ETER

Benzofuran,2,3-dihydroKETONLAR

Ethanone,1-(3-methoxyphenyl)

2 -Nonadecanone

Methyl n-hexadecyl ketone

2-Heptadecanone

H y d r o q u ı n o n e 1.alpha.-Hydroxy-12-methoxy-19-nor-5.beta. podocarpa-3,8,11, 13-tetra en-2-one

EKERLER

f ! y ı o s e , t e t r a k O ( t r i m e t h y ı s i l Y I -Fructose

Galactopyranose

D-GalactoseTERPENLER

.beta. -Amyrin

SESQUITERPENLER

1H-3a, 7 -Methanoazulene,2,3,4, 7 ,8a-hexahydro-3,6, 8, 8-tetramethyl-,

YAG ASIDI ESTERLERI

Oleic acid, trimethylsilyl ester

*1/1: Birinci a n l ı k ilkbahar ö r n e ğ i *1/2: Birinci a n l ı k yaz ö r n e ğ i *1/3: Birinci a n l ı k trap ö r n e ğ i

1/1 1/2 1/3

- 0,73 0,75

0,85 - -- 0,19, -

1,33 1,33 -1.43 0.51 -

0,41 0,29 -0,77 0,25 -

- - 0,57

0,34 - -

0,59 - -0,28 0,24 -

0,36 0,14 -

0,39 0,39 -

- 0,71 -

- 0.46

17,93 9,73 12,96

0,34 0,27 -

10,43 6,13 7,94

1,59 2,30 4,18

3,54 - -

2,62 4,12 4,61

0,22 -0,16 -

- 4,22 -

0,36 0,14 -

0,52 0,26 0,30

0,18 - -

- 0,32 -

0,38 -

1,60 -

- 0,02 -

- 2,22 -

- 2,38 -

- 0,04 -

- 2,67 -

0,13 - -

0,23 - -

50



Ki. i1s,.0'1 i1"°

71 i, m o c ~ , ~ ~ ~ ~ I ~ . ~ J . a ! ' ~ I ~ " ~ i J ~ ~ __ __ __LY/i?-} 500 LL'OO

lDl ~ - O ( ( Nt

,I ')

1,'871 j! ı ) : O C 4 r . ' - _ . . . . . . . . . . , ~ - - - ' : : 1 : : - ' . u . l ~ . , , : , O I .....1J " " i ! ' ~ · : - - ~ : - - : : - : : - ' - " , ~ " ' - : ~

'n>'r' \00 1100 I,JiI ,M: :'\00 )1)00 2100 <l1l1 ~ I J " ' - . iiI

A) Birinci a n l ı k propolis örneklerineait kromatogramlar

ı ı e 3/1

: ~ · : i 1 ' : ı ı ! - . . 0 7 ,-"""'"( r ~ ' -" ,

i

Li

i

" J 1 w ~ ! ı .,

C) Üçüncü a n l ı k propolis örneklerine aitkromatogramlar

i ; ',,> J ı . w . , G)Yedinci a n l ı k propolis örneklerine aitkromatogramlar

TIC

~ ~ ~ = - ~ ~ ı l ~ J ı ~ . , . I ~ ~ ı - = ~ ~ . - = __~ ~ ~ 5.00 1000 1500 2000 2500 ))00 :1>00 lüOO .500r'"""" ...... u TK. ' l 1 ı

B) Ikinci a n l ı k propolis örneklerine aitkromatogramlar

TIC 411

~ ~ ~ ~ ~ I ~ ! * ~ J ! ~ , * ~ ~ ~ ~ _ i7ii ı n o o I ~ O O :.üoo 25.00 li 00 li 00 4{IOO 45.00

l'C:4(l

~ O O 1000 1500 ; ı ı o o 600 JiOO liOO .000 4100

D) Dördüncü a n l ı k propolis örneklerine aitkromatogramlar

-....... nc 811

i i ' Ji.

.rne--.> '- 500 1000 1500 ;0000 2500 '1)00 :1>00 LÜOO '500

1'c 812

~ O O i J /:

, ; ; ~ 1000 1500 2000 2500 LLOO :1> III tCOO .500

re &3

H) Sekizinci a n l ı k propolis örneklerine aitkromatogramlar

51



T ı C 911

EI . JL500 1000 LSOO 2000 2!'iOO )jOO )'SOO 40.00 EOO

10'00 l ~ O O 20.00 C ı J L L 3000

, i

TiC 913

i) Dokuzuncu a n l ı k propolis örneklerineait kromatogramlar

TIC IOIL

i i ' k"<000500 1000 1500 2000 ~ O O 3000 J500 .500

TIC 1012

i

ı n i ) ) 1500 s ı K l ı ı s 00 ,00 l l O ı ~ O O löiil 4500

ne 10/3

J) Onuncu a n l ı k propolis örneklerine aitkromatogramlar

Ş e k i l 4.10. Propolis örneklerine ait kromatogramlar

52



4.2.1.2. ikinci a r ı l ı ğ a ai t Ge-MS analiz s o n u ç l a r ı

Birinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tayin edilen organik b i l e ş i k l e r Çizelge 4.16'da,

kromatogramlar ise Ş e k i l 4.1 Q'da v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.16. Ikinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tespit edilen organik b i l e ş i k l e r

B I L E Ş I K L E R 2/1 2/2 2/3

ALKOLLER

2-Buten-1-ol,2-methyl 0,20 - 0,413-Buten-1-ol,3-methyl 0,10

Z-8-Methyl-9-tetradecen-1-o1 formate - 0,10AROMATIK ALKOLLER

2-Napthalenmethanol ,decahydro-.alpha., alpha., 4a-trimethyl-8- - 0,83 -

methylene-

1,2-Benzenediol 0,17

2Napthalenmethanol,1 ,2,3,4,4a,5,6, 7 -octahydro-.alpha 0,24 0,31 0,242-Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha 0,712,6-0ctadien-1-ol,3, 7-dimethyl- 0,05 - -

AROMATIK ESTERLER

Methyl 3-( 1-formul-3,4-methylenedioxy)benzoate 0,72 - -

ASITLER

DUZ ZINCIRLI ASIT

9-0ctadecenoic acid,(E) 2,05 - 0,53Benzene,1 ,3-bis (3-phenoxyphenoxy) - 11,15

n-Hexadecanoic acid 0,93 - 0,31DUZ ZINCIRLI ASIT ESTERLERI

Hexadecanoic acid ethyl ester 0,51 - 0,59HIDROKARBONLAR

7 -Pentadecyne 0,15-

17 -Pentariacantene - 1,44AROMATIK HIDROKARBONLAR - - -

Bis(2-ethylexyl)phthalate - 2,84 -

Di-n-octyl phthalate 1,17 - -

2( 1 H)Naphthalenone,3,5,6, 7 ,8,8a-hexahydro-4 ,8a-dimethyl-6-( 1- - - 8,16methylethenyl)-

1,1 ,2-trpbrom[2.2]paracyclophan1 H-Naphtho[2, 1- - - 0,97b]pyran,4a,5,6,6a,7,8,9, 10, 1Oa, 1Ob-decahydro-3,4a,7,7, 1Oa-

pentamethyl-,

Aristolone$$ 2H-Cyclopropa[a]naphthalene-2- - 24,25 -one,1, 1a,4,5,6,7,7a,7b-octahydro-1, 1 ,7,7a-tetramethyl-,(1a.alpha.,7.alpha.,7a.alpha.,7b.alpha.)

DUZ ZINCIRLI HIDROKARBONLAR

Octadecane - - 16,12Eicosane 0,32 3,23 -

1-Nonadecene 0,88 0,13 0,58Nonadecane - - 0,29

9-Tricosene,(Z)- 0,56 - -

Heneicosane 0,49 - 0,30Cyclohexane, 1-ethenyl-1-methyl-2 ,4-bis( 1-methylethenyl)-[1 S- 0,13 - -

(1.alpha.,2.beta.,4.beta.)]-

1 ,19-Eicosadiene 0,24

Octadecane, 2,6,10, 14-tetramethyl- 0,13 - -

53




B I L E Ş I K L E R ALDEHIDLER

DUZ ZINCIRLI ALDEHIT

Octadecanal

16-HeptadecenalFLAVANONLAR

2-Propen-1-one, 1-(2,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)-

4' ,5-dihydroxy-7-methoxy'flavanone(Sakuranetin)

4H-1-Benzopyran-4-one,2, 3-dihydro-5, 7 -dihydroxy-2-phenyl-, (S)-

4H-1-Benzopyran-4-one,3, 5,7 -trihydroxy-2-phenyl

4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-7 -methoxy-2-phenyl-

Chrysin

HALKALI ETER

Benzofuran,2,3-dihydro

KETONLAR

1.alpha.-Hydroxy-12-methoxy-19-nor-5.beta.-podocarpa-3,8,11,13-

tetraen-2-one

2-Heptadecanone2-Nonadecanone

4-(3, 4-Dimethoxybenzyldiene)-1-( 4-nitrophenyl)-3-ohenyl-2-

pyrazolin-5-one

TERPENLER

.beta.-Amyrin

YAG ASIDI ESTERLERI

Ethyl OLeate

*211: Ikinci a n l ı k ilkbahar ö r n e ğ i *212: Ikinci a n l ı k yaz ö r n e ğ i *213: Ikinci a n l ı k trap ö r n e ğ i

2/1 2/2 2/3

0,29 0,23

- 0,57

13,23 6,26 9,31

0,40

8,20 1,38 5,37

3,01 - 2,68

1,69= 0,54 0,97

2,25 - 1,58

0,15 - 0,20

- - 0,63

0,36 - -0,38 - 0,20

- 1,08

- - 0,89

0,50 - 0,27

54



4.2.1.3. Üçüncü a r ı l ı ğ a ai t Ge-MS analiz s o n u ç l a r ı

Üçüncü a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tayin edilen organik b i l e ş i k l e r Çizelge 4.17'de ,

kromatogramlar ise Ş e k i l 4.1 O'da v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.17. Üçüncü a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tespit edilen organik b i l e ş i k l e r 3/1 3/2 3/3

B I L E Ş i K L E R ALKOLLER

1H-Benzimidazole-2-methanol, 1-methyl-.alpha. -(3-nitrophenyl) - 1,57 -

2-Buten-1-ol,2-methyl 0,14 0,22 0,203-Buten-1-ol,3-methyl - 0,16 -

Cedrol 0,04 - -

AROMATIK ALKOLLER

1,2-Benzenediol 0,04 - -

1 ,6-0ctadien-3-ol,3,7 -dimethyl-, 0,032-Methoxy-4-vinylphenol 0,12 - 0,102Napthalenmethanol,1 ,2,3,4,4a,5,6, 7 -octahydro-.alpha 0,25 0,26 0,482-Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha 0,87 0,63 1,38Benzyl alcohol 0,02 - 0,03Hinesol - - 0,11Phenyethyl alcohol - 0,18 -

Ursa-9(11),12-dien-3-o1 - 0,17 -

ASITLERAROMATIK ASITLERBenzoic acid - 0,02 -

3-Hydroxy-4-methoxycinnamic acid - 1,10 -

AROMATIK ASIT ESTERLERIOctaneoic acid,O-hydroxyphenyl ester - - 0,09DUZ ZINCIRLI ASIT9, -Octadecenoic acid 0,91 3,15 0,80Hexadecanoic acid (Paimitic acid) 0,81 -

n-Hexadecanoic acid 0,47 0,44 0,36Z-7-Tetradecenoic acid 0,16 -

DUZ ZINCIRLI ASIT ESTERLERIHexadecanoic acid, ethyk ester 0,41 - -

2-Propenoic acid, 3-( 4-hydroxy-3-methoxYRhenyl)-, methyl ester - 0,19 0,56AROMATIK ESTERLERMethyl 3-(1-formyl-3,4-methylenedioxy} benzoate - 3,18 1,12HIDROKARBONLAR

1 ,3,6,1 O-Cyclotetradecatetraene, 3,7, 11-trimethyl-14-( 1-methylethyl} - 0,10 -


1 ,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-11 ,4,4a.alpha.,9,9a, 1O-hexahydro- 0,35 - 2,77anthracene2(1 H) Naphthalenone,3,5,6, 7 ,8,8a-hexahydro-4-8a-dimethyl-6-(1- 5,71 - -

methylethenyl)-Bis(2-ethylhexyl) phthalate 0,47 - -

Lanosta-8, 24-dien-3-ol, acetate, 3.beta.)- 0,53 - -

Oxirane,tetradecyl - - 0,34

55




B I L E Ş I K L E R 3/1 3/2 3/3


1-Heptadecene - 0,36 -

Hexadecane 0,56 - -

9-Hexacosene - 0,98 -Octadecane 0,38 0,36 0,71

Cyclotetraecane,1 ,7, 11-trimethyl-4-4( 1-methylethyl)- 0,19 - -3-Eicosane,(E)- 0,03 - -Triacontane - - 0,25

1 ,19-Eicosadiene 0,62 0,48 -

Cyclotetracosane - 0,19 0,54

Eicosane 0,18 - 0,54

9-Tricosene,(Z)- 1,01 0,93 044

17 -Pentatriacontene 1,28 - 0,25

Heneicosane - 0,73 0,43

Docosane 0,23 - -

1-Docosene 0,18

til0,24

Nonadecane 1,09 058 CO,521-Nonadecane 0,04 19 1,29

1-0ctadecene - 0,12 0,32

~ I N C I R L I ALDEHIDLERecanal 0,29 - 0,37

Hexadacanal - 0,35 -FLAVANONLAR

4' ,5-dihydroxy-7 -methoxyflavanone(8akuranetin) 0,42 1,33 0,88

2-Propen-1-one, 1 - ( 2 , 6 - d i h y r O X Y - 4 - m e t h O X Y P h e n Y I ) - 3 - P h e n y l ~ 8,48 DML4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-2-(4-hydroxyphenyl)-7-m 0,12 0,49 0,42

Anthraquinone, 7-methoy-2-methyl-1 ,4,5-trihydroxy- - 0,71 1,07

4H-1-Benzopyran-4-one,2, 3-dihydro-5, 7 -dihydroxy-2-phenyl-, (8)- 4,34 7,58 10,24

4H-1-Benzopyran-4-one, 5hydroxy-7 -methoxy-2 -phenyl- 0,91 1,75 -4H-1-Benzopyran-4-one, 3,5,7 -tri hydroxy-2 -phenyl 2,33 4,61 -

Chrysin 1,26 3,75 2,69

Pectolinaringenin - - 0,45

1,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a.alpha.,9,9a, 1O-hexahydro- - 2,39 -

anthracene4H-1-Benzopyran-4-one,5, 7-dihydroxy-2-(4-hydroxyphenyl)- - 0,30=

4H-1-Benzopyran-4-one,3,5-dihydroxy-2-( 4-hydroxy-3- - 0,47methoxyphenyl)-7 -methoxy-

Benzofran-3-one, 2 -[3, 4-di hydroxybenzyl iene ]-6-hydroxy - -HALKALI ETER

i Benzofuran,2,3-dihydro 0,21 014

56



•


B I L E Ş I K L E R KETONLAR

(1 S, 15S)-Bicyclo[13.1.0]hexadecan-2-one

(6R)-3-acetyl-6, 10-dimethyllundeca-3, 9-dien-2-one

14-Hydroxytaxodione$$ 3,9-Phenanthrenedione,4b,5,6,7,8,8a-hexahydro-1,4

28-Norolean-17 -en-3-one

2-Nonadecanone

3-Buten-2-one,4-(2,6,6-trimethyl-1-cyclohexen-1-yl)-

Ethanone,1-(3-methoxyphenyl)

NAFTALIN TUREVLERI

Aristolene

TERPENLER

.alpha.-Pinene

.beta.Amyrin

SESQUITERPENLER

.delta.-Selinene

Y AG ASIDI ESTERLERI

Ethyl 9-hexadecenoate

Ethyl Oleate

Linoleic acid ethyl ester

DIGERLERI

2-Ethylacridine

6-Aza-B-homo-5.alpha.-cholestano[6, 7 -d]tetrazole

eyanazine

L o n g i p ş n a n e Retinoic acid, methyl ester

*311: Üçüncü a n l ı k ilkbahar ö m e ğ i *312: Ü ç ü n c ü a n l ı k yaz ö m e ğ i *313: Ü ç ü n c ü a n l ı k trap ö m e ğ i

4.2.1.4. Dördüncü a r ı l ı ğ a ai t Ge-MS analiz s o n u ç l a r ı

3/1 3/2 3/3

- 0,12 -

- - 0,18

0,24 - -

- 0,20 -

0,18 0,29 0,27

0,05 - -

0,04 - -

0,04 - -

- 0,01

0,50 - -

- - 0,18

0,15 - -

0,27 0,49 -

0,19 - 0,23

- 0,06 -

- 0,11 -- - 0,13

- - 0,66

- - 0,12

Dördüncü a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tayin edilen organik b i l e ş i k l e r Çizelge

4.18'de , kromatogramlar ise Ş e k i l 4.1 O'da v e r i l m i ş t i r .

57



Çizelge 4.18. Dördüncü a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tespit edilen organik b i l e ş i k l e r

B I L E Ş I K L E R 4/1 4/2 4/3

ALKOLLER

Agarospirol - - 0,07

1-Eicosanol - 0,13 -

2-Buten-1-ol,3-methyl 0,43 - 0,303-Buten-1-ol,3-methyl - 0,34 -Hinesol . - 0,11 -

Lanosterol - - 0,41

AROMATIK ALKOLLER

Benzyl alcohol - 0,09 0,08Phenylethyl alcohol - - -1,2-Benzenediol - 0,39 0,19

2 N a ~ t h a l e n m e t h a n o l , 1,2,3,4,4a,5,6, 7-octahydro-.alpha 0,58 0,71 0,382-Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha - 2,00 -

2-Naphthalenemethanol,decahydro-alpha., .alpha. ,4a-trimethyl-8- - - 1,08methylene-,[2R(2.alpha.,4a.alpha.,8a.beta.)]

2-Methoxy-4-vinylphenol - 0,12 -

ASITLERAROMATIK ASITLER

1,3-Benzendicarboxylic acid,5-methyl-(CAS) - 3,38 -2-Propenoic acid,3-phenyl - - 0,042-Propenoic acid, 3-(2, 3-dimethoxyphenyl)- - 0,20 -Benzoic acid - 0,13 0,063-Hydroxy-4-methoxycinnamic acid - 0,39 -DUZ ZINCIRLI ASITLER

n-Hexadecanoic acid - 0,19 0,31

9-0ctadecenoic acid, (E)- 0,42 0,79 1,17DUZ ZINCIRLI ASIT ESTERLERI

n-Hexadecanoic acid, ethyl ester - - 0,91

Octadecanoic acid,ethyl ester - - 0,33

9, 12-0ctadecadienoic acid, ethyl ester - - 0,29HIDROKARBONLAR

1,3,6,1 O-Cyclotetradecatetraene, 3,7, 11-trimethyl-14-( 1-methylethyl- 0,97 0,25 0,48AROMATIK HIDROKARBONLAR

Lanosta-8, 24-dien-3-ol, (3. beta. )- - - 2,71(CAS)$$Lanosterol$$Lanster$$Lanosterin

1H-Cyclopropa[a]naphthalene, 1a,2,3,5,6,7,7a,7b-octahydro-1, 1 ,7,7a- - - 0,07tetramethyl,Camphene - - 0,12Bis(2-ethylexyl)phthalate 0,87 - -

1-j

Benzene,1-methyl-4-(1-methylethyl)- - - 0,04

Benzene, hexamethyl - - 0,21


Eicosane - 0,59 -Bicyclo[10.8.0]eicosane,(Z)- - - 0,45

Heptadecane - - 1,05

17 -Pentatriacontene 2,65 0,33 0,80

Nonadecane 0,69 1,1 1,481,19-Eicosadiene 0,19 0,22 0,79

1-Docosene 1,15 - -

9-0ctadecane - 0,38 -9-Tricosene,(Z)- - 0,28 3,61

9-Nonadecene - 1,81 -

Heneicosane - - 1,60

Cyclotetracosane - 0,92 -1-Nonadecene 0,34 1,14 1,74

1 ,15-Hexadecadiene 1,26 - -Pentacosane 0,64 - -

58




B I L E Ş I K L E R 4/1 4/2 4/3

ALDEHIDLER


Octadecanal 0,39 - 0,64

ESTERLER

Methyl 3-(4' -hydroxyphenyl)prop-2-enoate - - 0,21FLAVANONLAR .4' ,5-dihydroxy-7 -methoxyflavanone (Sakuranetin) - 1,02 -2-Propen-1-one, 1-(2,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)- 13.04 15,82 11,044H-1-Benzopyran-4-one, 5-hydroxy-2-( 4-hydroxyphenyl)-7-methoxy- - 0,35 0,34

4H-1-Benzopyran-4-one,2, 3-dihydro-5, 7 -dihydroxy-2-phenyl- , (S)- 6,19 7,32 7,644H-1-Benzopyran-4-one, 5hydroxy-7 -methoxy-2-phenyl- 1,13 1,66 1,655,7 -dihydroxy-6-methoxy-3-( 42-methoxyphenyl)-4H-1-benzopyran-4- - 0,18 -one$$ 4H-1-Benzopyran-4-one, 5,7 -dihydroxy-6-methoxy-3-(4-methoxyphenyl)

Chrysin 1,68 2,90 3,12Naringenin - 0,18 -

4H-1-Benzopyran-4-one, 3, 5,7 -trihydroxy-2-phenyl- - 4,21 -1 ,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a.alpha.,9,9a, 1O-hexahydro- - 0,35 -anthracene

Benzofran-3-one,2 -[3, 4-di hydroxybenzyl iene]-6-hydroxy - - 3,31

HALKALI ETER

Benzofuran,2,3-dihydro - 0,44 0,20KETONLAR

2-Hexadecanone - - 0,552-Nonadecanone 0,81 0,47 -2-Phenyl-2-tipyl-acenapthenone 4,02 - -1.alpha.-Hydroxy-12-methoxy-19-nor-5.beta.-podocarpa-3,8, 11,13- - - 1,23tetraen-2-one

Benzyl methyl ketone 0,15 - -

Azacyclotridecan-2-one, - 2,37 -4-(3, 4-Di methoxybenzyldiene) 1-(4-nitrophenyl)3-phenyl-2 -pyrazolin-5- 0,95one

Ethanone,1-phenyl - - 0,02Ethanone,1-(3-methoxyphenyl)- 0,14

28-Norolean-17-en-3-one 0,86 - 1,91

TERPENLER1S-.alpha.-Pinene - - 0,72Santalol - - 0,11Caryophllene oxide - - 0,20SESQUITERPENLER

Spathulenol 0,33 - -YAG ASIDI ESTERLERI - - -

Linoleic acid ethyl ester - 0,19 0,69Ethyl oleate - 0,37 -

59




B I L E Ş I K L E R DIGERLERI

1 H-Indene, 1-ethylideneoctahydro-7 a-methyl-

Pregnane-3,11 ,20-trione,(5.alpha.)-

Bicyclo[2.2.1]heptan-3-one,6,6-dimethyl-2-methyleneBicyclo[3.1.1]heptane,6,6-dimethyl-2-methylene-,(1 S)-

4-Hydroxy-3-methylacetophenone

Bicyclo[3.1.1]hept-2-ene,2;6,6-trimethyl-

.alpha.-Cubebene

Methyl 3-( 1-formyl-3 ,4-methylenedioxy)benzoate

N ~ h t h a l e n e , 1 ,2,3A-tetrahydro-1 ,6-dimethyl-4-(1-methyl)-,(1 S-cis)-

.delta.-Cadinene$$Naphthalene, 1 ,2,3,5,6,8a-hexahydro-4, 7 -dimethyl-1-

4( axial)-(but-3-en-1-ynyl)-2 (equat)-Methyl-trans-decahydroqui nol-4-o.gamma.

2-Phenyl-2-tipyl-acenapthenone

2-Methyl-3-(3-methyl-but-2-enyl)-2-(4-methyl-pent-3-enyl)-oxetane

1 H-Cycloprop[e ]azulene, decahydro-1 ,1 A, 7 -tetramethyl-; (1 aR-

(1 a.alpha. A.beta. Aa.beta.,7 .beta., 7a.beta., 7b.alpha. )]-[2](1 A )NaphthalenO[2)(2,6)pyridinophane-1 , 11-diene, 17-(dimethylamino)-

9,1 O-Anthracenedione, 1 ,8-dihydroxy-3-methoxy-6-methyl-

*4/1: Dördüncü a r ı l ı k ilkbahar ö r n e ğ i *4/2: Dördüncü a n l ı k yaz ö r n e ğ i *4/3: Dördüncü a n l ı k trap ö r n e ğ i

4.2.1.5. B e ş i n c i a r ı l ı ğ a ai t Ge-MS analiz s o n u ç l a r ı

4/1 4/2 4/3

1,61 - -

- 0,19 -

- -0,03

- - 0,29

- - 0,14

0,22 - -

- 0,10

- 1,66 -

- - 0,07

- - 0,11

- 0,36 -

- - 1,06

- - 0,25

- - 0,10

- - 0,24

- 1,32

B e ş i n c i a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tayin edilen organikb i l e ş i k l e r

Çizelge 4.19'da,kromatogramlar ise Ş e k i l 4.1 O'da v e r i l m i ş t i r .

60



Çizelge 4.19. B e ş i n c i a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tespit edilen organik b i l e ş i k l e r B I L E Ş I K L E R 5/1 5/2 5/3

ALKOLLER

1-Eicosanol - - 0,70

Phenol,3-pentadecyl 0,37 0,22 0,86

3-Buten-1-ol,3-methyl - 0,18 -

AROMATIK ALKOLLER

~ Z y ı alcohol - 0,06 -

enyethyl alcohol . - 0,27 -

Uras-9(11),12-dien-3-o1 - 0,22 -

1,2-Benzenediol - 0,19 -

2Napthalenmethanol,1 ,2,3,4,4a,5,6, 7 -octahydro-.alpha 0,30 0,25 -

2-Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha - - 0,24

2,6-0ctadien-1-ol,3, 7-dimethyl- - 0,04 -

2-Naphthalenemethanol, decahydro-alpha.,. alpha. ,4a-trimethyl-8- - 0,70 -

methylene-,[2R(2.alpha.,4a.alpha.,8a.beta.)]

2-Methoxy-4-vinylphenol - 0,02 -

2,6,1 0-Dodecatrien-1-ol,3,7, 11-trimethyl- - - 0,031,3-Benzenediol,5-pentadecyl- - - 0,57


1,3-Benzendicarboxylic acid,5-methyl-(CAS) - 3,44 -

2-Propenoic acid,3-(3,4-dihydroxyphenyl)- - 0,74 -

Benzoic acid - 0,04 -

2-Propenoic acid, 3-(4-hydroxy-3-methoxyphenyl)- 0,09 - -


2-Propenoic acid, 3-(4-hydroxy-3-methoxyphenyl)-,methyl ester 0,11 - -

DUZ ZINCIRLI ASIT

n-Hexadecanoic acid - 0,40 -

DUZ ZINCIRLI ASIT ESTERLERI

n-Hexadecanoic acid, ethyl ester - 0,76 -

Octadecanoic acid,ethyl ester - 0,41 -

i Hexadecanoic acid, ethyl ester 0,61 - 0,389-0ctadecenoic acid, (E)- 0,98 3,13 0,57

9, 12-0ctadecadienoic acid, ethyl ester - 0,59 -

HIDROKARBONLAR

1 ,3,6,1 O-Cyclotetradecatetraene, 3,7, 11-trimethyl-14-( 1-methylethyl- 1,07 0,46 2,491 ,5,9-Cyclotetradecatriene, 1 ,5,9-trimethyl-12-(1-methylethenyl)- - - 0,37


1,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a,alpha,9,9a, 10- - 2,30 -

hexahydroanthracene

1 ,3,4,5, 8-Pentaphenyl-2,6-naphthyridine$$2, 6- - 0,23 -

Naphthyridine,1,3,4,5,8-pentapenyl-

lanosta-8,24-dien-3-ol,(3.beta.)- - - 1,06(CAS)$$lanosterol$$lanster$$lanosterin

Oxirene,heptadecyl - - 0,24DUZ ZINCIRLI HIDROKARBONLAR

1-Heptadecene 0,99 0,05 -

Heptadecane 0,56 - 0,22

Nonadecane - 0,97 -

1,19-Eicosadiene 0,35 0,95 -

1-Docosene 0,51 0,62

Docosane - 0,33 -

Heptacosane - - 0,52

Z-5-Nonadecene 0,84 - -

adecane 0,15 - -

osene,(Z)- 2,30 2,06 4,30

1-Pentadecene 0,02 - -

9-Nonadecene - 1,31-

Octadecane - - 0,39

61



B I L E Ş I K L E R 5/1 5/2 5/3

Heneicosane 0,68 0,39 -

Cyclotetracosane - 0,65 -

1-Nonadecene 1,30 0,09 -

Hexadecane - 0,61 0,17ALDEHIDLER

Longifolenaldehyde-

0,26-


Hexadecanal - 0,29 -

FLAVANONLAR.

2-Propen-1-one, 1-(2 ,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)- 8,42 9,30 3,06

2-Propen-1-one, 1-(2, 4-dihyroxy-6-methoxyphenyl)-3-(2- 0,38 - 0,17hydroxyphenyl)-

4H-1-Benzopyran-4-one,5, 7 -dihydroxy-2-phenyl - 0,71

4H-1-Benzopyran-4-one, 5-hydroxy-2-( 4-hydroxyphenyl)-7 -methoxy- 0,19 0,41 -

4H-1-Benzopyran-4-one,2, 3-dihydro-5, 7 -dihydroxy-2-phenyl-, (S)- 5,72 6,78 2,31

4H-1-Benzopyran-4-one,5hydroxy-7 -methoxy-2-phenyl- 1,17 1,74 0,56

Chrysin - 3,31 0,77

Sakuranin - 0,92 -

Naringenin2,30

- -

Thunbergol - - 2,36

4H-1-Benzopyran-4-one,3,5, 7 -trihydroxy-2-phenyl- 2,55 - -

Benzofran-3-one,2-{3,4-dihydroxybenzylieneJ-6-hydroxy - 4,13 0,79HALKALI ETER

Benzofuran,2,3-dihydro 0,11 - -

KETONLAR

1.alpha.-Hydroxy-12-methoxy-19-nor-5.beta.-podocarpa-3,8,11,13- 1,47tetraen-2-one

28-Norolean-17 -en-3-one 0,80 0,17 0,69

2-Heptadecanone 0,47 - 0,49

2-Nonadecanone 0,41 0,37 0,23

5,9, 13-Pentadecatrien-2-one,6, 10, 14-trimethyl-, - - 0,53

Benzyl methyl ketone - 0,07 -

Ethanone,1-(3-methoxyphenyl)- 0,08 - -

Lanost-8-en-7 -one 1,44 - -

Nonadecane-2,4-dione - - 0,46

Ursa-9(11),12-dien-3-one - 0,23 -

TERPENLER

.alpha. -F arnesene - 0,05 -

.alpha.-Pinene 0,45 - 1,16

.beta.-Humulene - 0,08 -

.beta.-Pinene 0,07 - -

Camphene - - 0,07

Caryophyllene oxide . - - 0,35SESQUITERPENLER

Spathulenol 0,31 - -

YAG ASIDI ESTERLERI

Eth1'i oleate 0,74 0,84 0,49

62




1 H-Cyvloprop[e]azulen-7-ol,decahydro-1, 1 ,7-trimethyl-4-methylene-,[1 ar-S(1a.alpha.,4a.alpha.,7.beta.,7a.beta.,7b.alpha·)1-

1 H-Indene, 1-ethylideneoctahydro-7a-methyl-

1-methyl-2-( 3-methyl-2 -buten-1-yl-1-( 4-methyl_3-penten-1-yl)oxetan

2-(3,4-Dimethoxyphenyl)tetrahydropyran

3,6,7" 10, 11-Hexamethoxy-1-methyl benzo[b]xanthen-12 -one

6(Z),9(E)-Heptadecadiene$$

9,1 O-Anthracenedione, 1,8-dihydroxy-3-methoxy-6-methyl-

9,19-Cyclanost-24-en-3-ol,(3.beta.)-

Azulene,1 ,2,3,3a,4,5,6,7-ocrahydro-1 ,4-dimethyl-7-(1-methylethenyl)

Bicyclo[3.1.1 ]heptane,6,6-dimethyl-2-methylene-,(1 S)-

Bicyclo[7 .2.0]undec-4-ene,4, 11, 11-trimethyl-8-methylene

lodoarsi ne,bis(trifl uoromethyl)-

lodoarsine,bis(trifluoromethyl)-1 ,2-Pyridazinedicarboxylicacid,4, 4' -[thiobis(3-1 sopropenyltri methylene) ]b is[ 5-chloro-3, 6-dihydro-, tetraethylester]

*5/1: B e ş i n c i a r ı l ı k ilkbahar ö r n e ğ i *5/2: B e ş i n c i a r ı l ı k yaz ö r n e ğ i *5/3: B e ş i n c i a r ı l ı k trap ö r n e ğ i

4.2.1.6. A l t ı n c ı a r ı l ı ğ a ai t Ge-MS analiz s o n u ç l a r ı

5/1 5/2 5/3

- 0,03 0,17

0,88 - -

- - 0,22+0,60

- 0,19 -

- 0,23 -

- 0,16 -

0,56 - -

0,59 - 0,61

- 0,06 -

- - 0,22

- - 1,07

18,46 - 37,97

- 4,43 -

A l t ı n c ı a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tayin edilen organik b i l e ş i k l e r Çizelge 4.20'de,


Çizelge 4.20. A l t ı n c ı a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tespit edilen organik b i l e ş i k l e r

B I L E Ş i K L E R 6/1 6/2 6/3ALKOLLER

2-Buten-1-ol,2-methyl 0,10 - -

AROMATIK ALKOLLER

1-Hexadecanol - 0,12

2-Methoxy-4-vinylphenol 0,03 - -

2-Naphthalenmethanol ,decahydro-.alpha., .alpha., 0,56 0,81 0,69

2Napthalenmethanol,1 ,2,3,4,4a,5,6, 7-octahydro-.alpha 0,15 0,194-vinylphenol-2-methoxy-phenol 0,05 - -

E-8-Hexadecen-1-o1 acetate - 1,00

Phenyethyl alcohol 0,08 - -

ASITLER

AROMATIK ASITLER

Benzoic acid 0,04 - -

2-Propenoic acid, 3-(2, 3-dimethoxyphenyl)- 0,15 - -


1 ,2-Benzenedicarboxylic acid,butyl 2-methylpropyl ester - - 0,18

1 ,2-Benzenedicarboxylic acid,bis(2-methylpropyl)ester - - 0,51

DUZ ZINCIRLI ASITLER

9-0ctadecenoic acid - - 0,41

Hexadecenoic acid 0,40-

0,50n-Hexadecanoic acid 0,55 - -

63





Hexadecanoic acid, ethyl ester

HIDROKARBONLAR

AROMATIK HIDROKARBONLARBenzene, hexamethyl

Oxirane,hepJadecyl-

Bis(2-ethylhexyl)phthalate


1-Nonadecene

9-Nonadecene

9-0ctadecenoic acid,(E)

9-Tricosene,(Z)-

Bicyclo(10.8.0)eicosane,(E)-

Cyclohexadecane

Cyclotetradecane

Docosane

Eicosane

Heneicosane

Heptadecane

Hexadecane ,2-methyl-

Nonadecane

Pentacosane


Octadecanal

1-Docosanol, acetate

9,17 -Octadecadienal

Hexadecanal

FLAVANONLAR

2-Propen-1-one, 1-(2 ,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)-

4' ,5-dihydroxy-7-methoxyFLAVANONLAR(Sakuranetin)

4H-1-Benzopyran-4-one,2, 3-dihydro-5, 7 -dihydroxy-2-phenyl-, (S)-

4H-1-Benzopyran-4-one, 3,5,7-trihydroxy-2-phenyl

4H-1-Benzopyran-4-one, 5,7 -dihydroxy-2-( 4-hydroxy-3-methoxyphenyl)-3,6-dimethoxy-

4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-2 -( 4-hydroxyphenyl) -7-methoxy-

4H-1-Benzopyran-4-one,5hydroxy-7 -methoxy-2-phenyl-

Chrysin

HALKALI ETER

Benzofuran,2,3-dihydro

KETONLAR

2-Nonadecanone

28-Norolean-17-en-3-one

TERPENLERD-limonene

YAG ASIDI ESTERLERI

Ethyl Oleate

DIGERLERI

(4' R,6' R)-4-(4' ,6' -dimethyl-1' ,3' -dioxan-2' -yl)-5-methoxy-2,2-

dimethyl-2,3-dihydroanthra(1 ,2-b)furan-6, 11-dione

1-Heneicosyl formate

2-Dodecen-1-yl(-)succinic anhydrid

2H-1-Benzopyran-2-one, 7 -methoxy-6-(3-methyl-2-butenyl)-

*6/1: A l t m c ı a n l ı k i l k b a h a r ö r n e ğ i *612: A l t m c ı a n l ı k yaz ö r n e ğ i *6/3: A l t m c ı a n l ı k trap ö r n e ğ i

0,62 - -

0,04 - -

- - 0,47

- - 10,71

- - 1,01

- - 1,63

1,09 - -1,10 0,63 -

- - 0,47

0,13 - -0,28 - -0,96 - -

- -0,621,2 - 0,34

0,42 - -0,46 - -

0,26 - 0,08

- - 0,63

0,65 - -0,78 - -

0,28 - -

0,61 - -

9,91 10,66 8,40

0,75 - -5,44 4,79 5,89

2,31 - 1,13

0,24 - -

0,27 - -

1,30 - 0,96

2,03 - 2,11

0,16 - 0,25

0,44 - 0,36

0,76 - -

- - 0,15

- - 0,54

1,98 - -

2,21 - -0,13 - -- - 0,53

64



4.2.1.7. Yedinci a r ı l ı ğ a ait Ge-MS analiz s o n u ç l a r ı

Yedinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tayin edilen organik b i l e ş i k l e r Çizelge 4.21 'de,


Çizelge 4.21. Yedinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tespit edilen organik b i l e ş i k l e r B i L E Ş i K L E R 7/1 7/2 7/3

ALKOLLER

2-Buten-1-ol,3-methyl - - 0,02

Taraxasterol - 0,15 -

1H-Benzimidazole-2-methanol, 1-methyl-.alpha.-(3-nitrophenyl) 1,26 1,63 1,89


AROMATiK ALKOLLER

2Napthalenmethanol,1 ,2,3,4,4a,5,6, 7-octahydro-.alpha 0,23 0,60 0,56

2-Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha 0,72 1,47 1,48

Hinesol - 0,12 0,08

2,6-0ctadien-1-ol,3, 7-dimethyl- - 0,03

2-Methoxy-4-vinylphenol - 0,04 0,04

AsiTLER

AROMATiK AsiTLER

3-Hydroxy-4-methoxycinnamic acid - - 0,82

OÜZ ZiNCiRL i AsiTLER

2-Propenoic acid,3-(2,3-dimethoxyphenyl)- - - 0,17

2-Propenoic acid, 3-( 4-hydroxy-3-methoxyphenyl)- - 0,61 -

9, 12-0ctadecadienoic acid - 0,06 -

9-0ctadecenoic acid - 0,42 0,67

9-0ctadecenoic acid,(E) 1,11 - -

n-Hexadecanoic acid 0,25 0,17 0,17

HiOROKARBONLAR

AROMATiK HiOROKARBONLAR

Anthraquinone, 7 -methoxy-2-methyl-1 ,4,5-trihydroxy- - 0,52 0,67

1,3,6,1 O-Cyclotetradecatetraene, 3, 7, 11-trimethyl-14-( 1-methylethyl)- 0,3 0,13 0,19

DÜZ ZiNCiRLi HiOROKARBONLAR

1-0ctadecene-

0,10-

1-Nonadecene - - 0,48

Heptacosane - 0,52

Cyclohexadecane - - 0,09

1-Docosene 1,02 - -

Cyclotetracosane - 0,61 0,44

Docosane - 0,42 -

Bicyclo(10.8.0)eicosane, - 0,36 -

65




B I L E Ş I K L E R 7/1 7/2 7/3

DUl llNCIRLI HIDROKARBONLAR

Nonadecane 0,34 - -

Octadecane - 0,29 0,18

1,19-Eicosadiene - - 0,36Eicosane - - 0,49

1-Nonadecene 1,38 0,09 0,08

Nonadecane.

0,28 0,26

9-Tricosene, (Z)- - 1,70 1,4DUl llNCIRLI ALDEHIDLER

Octadecanal 0,20 - -

17-Octadecenal - 0,50 0,42FLAVANONLAR

2 -Propen-1-one, 1-(2, 6-di hyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)- 10,61 12,02 -

4', 5-dihydroxy-7-methoxyfLAVANONLAR(Sakuranetin) 0,77 0,85 0,89

4H-1-Benzopyran-4-one,2, 3-dihydro-5, 7 -dihydroxy-2-phenyl-, (S)- 5,68 7,52 18,3

4H-1-Benzopyran-4-one,3,5, 7 -trihydroxy-2-phenyl 2,12 - -

4H-1-Benzopyran-4-one,5, 7 -dihydroxy-2-phenyl - - 0,234H-1-Benzopyran-4-one,5, 7-dihydroxy-6-methoxy-2-(4- - - 0,12methoxyphenyl)-

4H-1-Benzopyran-4-one, 5-hydroxy-2-( 4-hydroxyphenyl)-7 -methoxy- 0,15 0,02 0,364H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-7 -methoxy-2-phenyl- 1,47 1,36 1,72

Benzofran-3-one,2-[3,4-dihydroxybenzylidene]-6-hydroxy- - - 5,36

Chrysin 1,65 2,78 3,74

Naringenin - 0,39 0,29

Thunbergol 0,19 - -

HALKALI ETER

Benzofuran ,2 ,3-dihydro 0,06 0,17 0,19

KETONLAR

2-Nonadecanone 0,19 0,29 0,31

28-Norolean-17-en-3-one 0,10- -

2-Heptadecanone - - -

Ethanone,1-(3-methoxyphenyl)- - 0,03 0,04

TERPENLER

a.-Pinene - 0,01 -

Beta-Mrycene - 0,03 0,02

Limonene - 0,01 -

D-Llmonene 0,02 - 0,01

YAG ASIDI ESTERLERI

Ethyl OLeate 0,31 0,25 -

Linoleic acid ethyl ester - 0,17 0,16

66





(4'R,6'R)-4-(4' ,6' -dimethyl-1 ',3' -dioxan-2' -yl)-S-methoxy-2 ,2-dimethyl-2,3-dihvdroanthra(1 ,2-b)furan-6, 11-dione

1.alpha. -Hydroxy-12-methoxy-19-nor-S .beta. -podocarpa-3 ,8,11 ,13-tetraen-2-one

1.beta.-Hydroxy-12-me!hoxy-19-nor-S.beta.-podocarpa-3,8,11,13-tetraen-2-one

1-Methyk-4-azafluorenone, phenylimine

2(1 H)Naphthalenone, 3, S,6,7,8, 8a-hexahydro-4, 8a-di methyl-6-( 1-methylethenyl)-

2-(3,4-Dimethoxyphenyl(tetrahydropyran

2, S-di methyl-3 ,4-diphenyl bicyclo[4.4. 1]undeca-1 ,3,S,7 ,9-pentaene

2a-chloro-8,13-epoxylabd-14-ene

2-Allyl-1,4-dimethoxy-6-methylbenzene

9-(3,S-dimethyl-4-methoxyphenyl)fluorene

Aristolone$$2H-Cyc/opropa[a]naphthalen-2-one,1 ,1 a,4,S,6,7, 7a, 7b-

octahydro-1 ,1,7,7 a-tetramethyl-Benzo( 3,4 )phenanthro( 1 ,2 -b)thiophene

lodoarsine, bis(trifl uoromethyl)-

Methyl 3-( 1-formul-3 ,4-methylenedioxy)benzoate

*711: Yedinci anflk ilkbahar ö r n e ğ i *712: Y e d i n c i a n l ı k yaz ö r n e ğ i *713: Yedinci anflk trap ö r n e ğ i

-

4.2.1.8. Sekizinci ar. l ı ğ a ai t Ge-MS analiz s o n u ç l a r ı

7/1 7/2 7/3

0,47 - -

- 2,S3 -

- - 3,11

- 4,41 -

- 1,28 -

- 0,16 -- - O,1S

- 3,2 1,01

- - 0,10

- - 0,36

- 3,88

- 1,19 -

1,S2 - -

- 0,26 -

Sekizinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tayin edilen organik b i l e ş i k l e r Çizelge 4.22'de

, kromatogramlar ise Ş e k i l 4.1 O'da v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.22. Sekizinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tespit edilen organik b i l e ş i k l e r

B I L E Ş I K L E R 8/1 8/2 8/3

ALKOLLER

1,3-Benzenediol,S-pentadecyl- 0,S9 0,S2

1-Pentadecanethiol O,OS - -

2Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,S,6,7-octahydro-.alpha 0,29 O,OS 0,07

2-Napthalenmethanol ,1,2,3,4,4a,S,6,8a-octahydro-.alpha 0,76 0,17 0,24

E-2-0ctadecadecen-1-o1 - i 0,72

Hinesol 0,06 - -Solanesol - - 0,38

ASITLER


1 ,2-Benzenedicarboxyl ic acid,butyl 2-methylpropyl ester 0,24 - -

1 ,2 -Benzenedicarboxylic acid, bis(2 -methylpropyl)ester 0,6S - 0,10


9-0ctadecenoic acid 1,71 0,42 0,S2

Tetradecanoic acid (myristic acid) - 0,03 -DUZ ZINCIRLI ASIT ESTERLERI

Hexadecanoic acid,ethyl ester - - 0,20

HIDROKARBONLAR

1,3,6,1 0-Cyclotetradecatetraene,3,7, 11-trimethyl-14-(1- 0,98 1,43 4,76methylethyl)-

AROMATIK HIDROKARBON

1,13-Tetradecadiene 0,09

67



Çizelge 4.22 devam ediyor.

1 ,19-Eicosadiene

1-Docosene

1-Nonadecene

3-Eicosane

9-Nonadecene9-Tricosene, (Z)-

Bicyclo(10.8.0)eicosane,

Bis(2-ethylhexyl)phthalate

Cyclotetradecane

Docosane

Eicosane

Heneicosane

Heptacosane

Nonadecane

Octadecane

Oxirane, hexadecyl-

Oxirane, heptadecyl-

FLAVANONLAR1,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a.alpha.,9,9a, 1O-hexahydro-anthracene

1,8-Bis(3,4-dicyanophenyl)anthracene

2-Propen-1-one, 1-(2,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)-

4', 5-dihydroxy-7 -methoxyFLAVANONLAR(Sakuranetin)

4H-1-Benzopyran-4-one,2 ,3-dihydro-5, 7 -dihydroxy-2-phenyl-, (S)-

4H-1-Benzopyran-4-one,3 5,7 -trihydroxy-2-phenyl

4H-1-Benzopyran-4-one, 5,7 - d i h ' i d r o ~ - 2 - p h e n y l 4H-1-Benzopyran-4-one,5-hYdroxy-2-( 4-hydroxyphenyl)-7-methoxy-

4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-7 -methoxy-2-phenyl-

Benzofran-3-one,2-[3,4-dihydroxybenzylidenel-6-hydroxy-

Chrysin

ThunbergolKETONLAR

2-Heptadecanone

2-Nonadecanone

Nonadecane-2,4-dione

TERPENLER

.alpha.-Pinene

.beta.-Amyrin

Caryophyllene

D-Llmonene

YAG ASIDI ESTERLERI

Ethyl OLeate

DIGERLERI

13-Tetradecen-1-o1 acetate17 -Pentatriacontene

3-(hydroxymethyl)-2-phenyl-8-methoxycarbonyl-4H-1-

benzothiopyran-4-one

5,9, 13-Pentadecatrien-2-one,6,1 0, 14-tri methyl-

Benzene,1,3-bis(3-phenoxypnenoxy)

Benzene,hexamethyl-

Bicyclo{5.2. O]nonane ,2-methylene-4, 8 ,8-tri methyl-4-vi nyl

Coumaran-5-ol-one,2[4-hydroxy-3-methoxybenzylidene]-

Curan-17-oic aCid,2, 16-didehydro-20-hydroxy-19-oxo,methyl ester

Cyclohexane, 1-ethenyl-1-methyl-2,4-bis(1-methylethenyl)-

lodoarsine,bis(trifluoromethyl)-

Lup-20(29)-en-3-o1 ,acetate, (3 .beta.)-

*811: Sekizinci a n l ı k ilkbahar ö r n e ğ i *812: Sekizinci a n l ı k yaz ö r n e ğ i *813: Sekizinci a n l ı k trap ö r n e ğ i

0,51 - -

- - 0,45

- 0,33 0,76

0,32 - -

- 1,12 2,61,67 - 0,25

- 0,16 -8,67 9,93 5,51

0,05 - -1,2 - -

- 0,27 0,26

0,35 - 0,15

- 0,41 0,36

0,59 - -

- - 0,27

0,21 - -- 0,12 0,09

2,62 0,54 0,62

- 0,08 -

7,46 1,99 2,95

0,66 0,16

5,64 1,47 2,01

2,07 0,67 -

0,46 - -0,11 - -

1,20 0,43 0,37

- - 0,77

1,61 - -

- 0,29 0,35

0,14 0,29 0,34

0,34 0,12 0,13

- 0,52 -

- - -

- - 0,03

0,51 - -

- - 0,08

0,05 0,03 0,04

- 0,28 0,47

0,77 - -- 0,40 -

0,17 - -

- 0,20 0,24

2,70 0,02

0,12 0,03 -

- 0,10 -

- - 0,14

- 0,10 -- 0,15 -

7,74 43,08 43,27

- 0,18 -

68



4.2.1.9. Dokuzuncu a r ı l ı ğ a ai t Ge-MS analiz s o n u ç l a r ı Dokuzuncu a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tayin edilen organik b i l e ş i k l e r Çizelge

4.23'de , kromatogramlar ise Ş e k i l 4.1 O'da v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.23. DOkuz'uncu a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tespit edilen organik b i l e ş i k l e r B I L E Ş I K L E R 9/1 9/2 9/3

ALKOLLER

2-Buten-1-ol, 3-methyl- - 0,13 -


AROMATIK ALKOLLER

2Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,7-octahydro-.alpha 0,47 0,38 0,31

2-methoxy-4-vinylphenol - 0,03 -

2Napthalenmethanol, decahydro-alpha., .alpha. ,4a,8-tetramethyl-didehydro - - 2,14deriv

2-Napthalenmethanol, 1 ,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha 1,49 1,32 -

Hinesol 0,08 - -

ASITLER

AROMATIK ASITLER

2-Propenoic acid, 3-(2, 3-dimethoxyphenyl)- - 010 -

2-Propenoic acid,3-(4-hydroxyphenyl)- - ,


1,2-Benzenedicarboxylic acid,bis(2-methylpropyl)ester - - 0,24


n-Hexadecanoic acid - 0,05 0,71

Octadec-9-enoic acid - 0,20 -

9-0ctadecenoic aCid,(E) 0,82 - 1,44

Tetradecanoic acid(myristic acid) 0,41 - i -


Hexadecanoic acid,ethyl ester 0,96 - 1,09

Teradecanoic acid (myristic acid) methyl ester - - 0,28


Hexadecanal - 0,60 -

Octadecanal 0,36 - 0,39

HIDROKARBONLAR

17-Pentatriacontene - - 0,70


Bis(2-ethylhexyl)phthalate 10,65 - 2,57

Azulene,1 ,2,3,4,5,6,7, 8-octahydro-1 ,4-dimethyl-7-( 1-methylethylidene)- - - 0,13


1 ,19-Eicosadiene 0,46 - 0,481-Docosene 0,59 - -

1-Nonadecene 1,29 - 1,45

1-0ctadecene - 0,81 -

1-Tricosene - 0,61 0,20

9-Nonadecene - - 0,33

9-Tricosene - 0,55 -

Bicyclo(10.8.0)Eicosane - 0,49 -

Eicosane 0,44 0,31 0,74

Z -5-Nonadecene - 0,09 -

69




B I L E Ş I K L E R FLAVANONLAR

1 ,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a.alpha. ,9,9a, 1O-hexahydro-anthracene

2-Propen-1-one, 1-(2, 6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-, (E)-

4' ,5-dihydroxy-7-methoxyFLAVANONLAR (Sakuranetin)

4H-1-Benzopyran-4-one,2,3-dihydro-5,7-dihydroxy-2-phenyl-,(S)-4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-7 -methoxy-2-phenyl-

Benzofran-3-one,2-[3,4-dihydroxybenzylidene]-6-hydroxy-

Chrysin

KETONLAR

1.alpha.-Hydroxy-12-methoxy-19-nor-5.beta.-podocarpa-3,8,11, 13-tetraen-2-one

2-Nonadecanone

Ethanone,1-(3-methoxyphenyl)-

TERPENLER

.alpha.-Pinene

.beta.-Mrycene

D-limonene

YAG ASIDI ESTERLERIEthyl OLeate

linoleic acid ethyl ester

DIGERLERI

1-formyl-2 ,2,6-trimethyl-3-(3-methyl-2-buten-1-yl)-6-cyclohexene

1H-2-Benzopyran-1-one, 3,4-dihydro-6,8-dihydroxy-3,4,5,7-tetramethyl

1 H-2-Benzopyran-1-one, 3,4-dihydro-6,8-dihydroxy-3,4, 5,7 -tetramethyl

2( 1 H)-Benzocyclooctenone, decahydro-1 Oa-methyl-, trans-

4-Dehydroxy-N-(4, 5-methylenedioxy-2 -nitrobenzyl idene )tyramine

Benzene,1,3-bis(3-phenoxyphenoxy)

Benzene,hexamethyl-

C y C ı o h e x a n e , 1 , 2 , 3 , 5 - t e t r a i s o p r o p y l -Ethyl 9-hexadecenoate

im ı d a z o l e , 2-trifl uoromethy-I-Methyl 3-( 1-formyl-3, 4-methylenedioxy) benzoate

*9/1: Dokuzuncu a n l ı k ilkbahar ö r n e ğ i *9/2: Dokuzuncu a n l ı k yaz ö r n e ğ i *9/3: Dokuzuncu anltk trap ö r n e ğ i

9/1

-14,48

-9,681,53

-2,03

-

0,37

-

-0,14

0,55

-

-0,75

----

---

0,75

9/2 9/3

- 0,43

20,27 12,71

0,75 0,70

8,95 8,422,42 1,77

3,97 3,21

3,40 -

- 2,05

0,33 0,43

0,05 -

0,07 -0,01 ==0,08

0,25 0,69

- ... 0,30

- 0,06

0,42 -0,20 0,12

- 0,09

- 0,05

== 0 , ~ 6 3,29

0,08

- 0,21

- 0,25

2,76 -1,53 0,97

70



4.2.1.10. Onuncu a r ı l ı ğ a ait Ge-MS analiz s o n u ç l a r ı Onuncu a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tayin edilen organik b i l e ş i k l e r Çizelge 4.24de ,


Çizelge 4.24. O n u n c u · a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinde tespit edilen organik b i l e ş i k l e r B I L E Ş I K L E R 10/1 10/2 10/3

ALKOLLER

2-Buten-1-ol,2methyl- - - 0,14

Hinesol - 0,08 0,10

2-Naphthalenemeyhanol,decahydro- - 0,52 1,76

2Napthalenmethanol,1 ,2,3,4,4a,5,6, 7 -octahydro-.alpha 0,44 - 0,51

2-Napthalenmethanol,1,2,3,4,4a,5,6,8a-octahydro-.alpha 1,29 - 1,59


Cinnamyl cinnamate - 1,83 -2-Propenoicacid,3-phenyl - 0,07 -

2 -Propenoic acid, 3-(4 - h İ ' d roxy-3-methoxyphenyl)-, methylester 10,13 0,14 -

ASITLER

DUZ ZINCIRLI ASIT 0,47 1,21 0,38

n-Hexadecanoic acid 0,21 0,50 0,48


Hexadecanoic acid,ethyl ester 0,54 1,22 -

HIDROKARBONLAR

1,3,6,1 0-Cyclotetradecatetraene,3, 7, 11-trimethyl-14-(1-methylethyl)- 0,29 - -


Bis(2-ethylhex}'l)phthalate 4,57 1,29 -Oxirane tetradecyl 0,22 - -


1,19-Eicosadiene 0,36 - 0,64

1-Docosene - 0,47 -1-Heptadecene - 0,06 -

1-Nonadecene 0,50 1,39 0,15

1-0ctadecene - - 0,46

9-Nonadecene - 0,72 -

9-Tricosene,(Z)- - 1,33 -Eicosane - 0,08 0,29

Heneicosane 0,29 - -

Heptadecane 0,33 - -

Hexadecane 0,70 0,74 -

Nonadecane 0,36 0,59 0,32

Octadecane 0,83 0,25 -FLAVANONLAR2-Propen-1-one, 1-(2 ,6-dihyroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl-,(E)- 12,56 12,84 18,21

4', 5-dihydroxy-7 -methoxyFLAVANONLAR(Sakuranetin) 0,82 1,01 -

4H-1-Benzopyran-4-one,2, 3-dihydro-5, 7-dihydroxy-2-12henyl-, (SL- 7,4 7,68 9,84

4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-2-(4-hydroxyphenyl)-7 -methoxy- - 0,25 -

4H-1-Benzopyran-4-one,5-hydroxy-7 -methoxy-2-phen}'l- 1,68 1,33 2,11

Chrysin 3,34 2,76 3,15

1 ,2,3,4,9a.beta.-Pentamethyl-1 ,4,4a.alpha. ,9,9a, 1O-hexahydro-anthracene - 0,42 -

71




B I L E Ş I K L E R ALDEHIDLER


TetradecanalZ-12-Tetradecanal

Octedecanal

KETONLAR .2-Nonadecanone

TERPENLER

.beta.Mrvcene

.alpha.-Pinene

D-Llmonene

YA(;, ASIDI ESTERLERI

Ethyl Oleate

Linoleic acid ethyl ester

DIGERLERI

9,1O-Anthracenedione, 1 ,3,8-trihydroxy-6-methyl-

*10/1: O n u n c u a n / ı k i l k b a h a r ö r n e ğ i *10/2: Onuncu a n / ı k yaz ö r n e ğ i *10/3: Birinci s a n / ı k trap ö r n e ğ i

10/1 10/2 10/3

-0,30

-

- 0,10 -

- 0,45 0,79

0,24 0,46 0,54

- - 0,05

0,02 - -

0,02 0,05 0,03

0,41 0,54 0,38

0,19 0,26 -

-4,12

-

72



4.2.1.11. Propolis k a y n a ğ ı olan b a z ı bitkilerin tomurcuk s ı z ı n t ı l a r ı n a ai t Ge-MS

s o n u ç l a r ı

Bu ç a l ı ş m a d a y a p ı l a n , mikroskobik analizler sonucunda polenine en çok rastlanan

bitki taksonu Salix spp. b u l u n m u ş t u r . S o n u ç l a r ı n d o ğ r u l u ğ u n u test etmek a m a c ı y l a Salix spp. ve propolis k a y n a ğ ı olarak bilinen b a z ı önemli bitki (Aescu/us spp., Betula.spp., Pinus spp., Populus spp.) tomurcuk s a l g ı l a r ı n ı n da GC-MS ile kimyasal analizi

y a p ı l m ı ş t ı r . Analiz s o n u ç l a r ı n d a tayin edilen kimyasal b i l e ş i k l e r Çizelge 4.26'da


T o m u r c u k l a r ı n a d l a r ı , sembolleri, toplanma tarihleri ve toplanma yerleri Çizelge

4.25'de v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.25. GC-MS analizi y a p ı l a n t o m u r c u k l a r ı n a d l a r ı , sembolleri, toplanma tarihve yerleri

Örnek a d ı Sembol T o p l a n d ı ğ ı T o p l a n d ı ğ ı YerTarih

!Aesculus spp. A 19.11.2003 Beytepe-Ankara

!Aesculus spp.1 A1 A r a l ı k 2003 Beytepe-Ankara

!Aesculus spp.2 A2 05.01.2004 Beytepe-Ankara

IAesculus spp. 3 A3 13.01.2004 Beytepe-Ankara

IAesculus spp. 4 A4 09.02.2004 Beytepe-Ankara

IAesculus spp. 5 AS 16.02.2004 Beytepe-Ankara

Betula spp. 1 BE1 A r a l ı k 2003 Beytepe-Ankara

Betula spp. 2 BE2 13.01.2004 Beytepe-Ankara

Betula spp. 3 BE3 09.02.2004 Beytepe-Ankara

Betula spp 4 BE4 16.02.2004 Beytepe-Ankara

Pinus spp Pi 09.02.2004 Beytepe-Ankara

Populus spp.1 P1 A r a l ı k 2003 Beytepe-Ankara

Populus spp. 2 P2 13.01.2004 Beytepe-Ankara

Populus spp.3 P3 09.02.2004 Beytepe-Ankara

Populus spp.4 P4 16.02.2004 Beytepe-Ankara

Salix spp S 14.01.2004 Beytepe-Ankara

Salix spp 1 S1 11.02.2004 Beytepe-Ankara

73



Çizelge 4.26. Propolis k a y n a ğ ı olan b a z ı bitkilerin tomurcuk s ı z ı n t ı l a r ı n a ait GC-MS s o n u ç l a r ı

B I L E Ş I K L E R A A1 A2 A3 A4 A5 BE1 BE2 BE3 BE4 Pi P1 P2 P3 P4 S S1

ALKOLLER

2-Buten-1-o1 - - - - - - - - - - - - - 3.75 0.36 - -

2-Buten-1-o1 2-methyl - - - - - - - - - - - 0.65 - - - - -

3-Buten-1-ol,3-methyl- - - - - - - - - - - - 0.39 - - - - -

D alpha.-Tocopherol - - - - - - - - - - - 048 - - - - -

Phenol,25-bis(1 1-dimethylethyl) - - - - - - 0,21 - - - - - - - - - -

AROMATIK ALKOLLER

1,2-Benzenediol - - - - - - - - - - 0.40 1.03 - 0.19 - - -

2 - m e t h o ~ - 4 - v i n y l phenol - - - - - - - - - - - 0.95 - 0.13 - - -

2-naphthalene-methanol decahydro - - - - - - - - - - - - - 0.07 - - -

2-propen-1-o1 - - - - - - - - - - - 0.21 - - - - -

4-vinyl phenol - - - - - - - 1.55 - - - - - 0.35 - - -

5sazulenemethanol 1 2 3 3a,4 5 - - - - - - - - - - - - - 0.22 - - -

Benzenemethanol - - - - - - - 0.33 - - - - - - - - -

Benzenepropanol - - - - - - - 0.31 - - - - - - - - -

B e n z y ı alcohol :.

- - - - - - - - - - 0.20 - - - - -

Phenol,3-(2-phemYlethenyl)- - - - - - - - - - - - - - - - 0,75 -

Phenyl ethanol - - - - - - - - - - - 1.87 2.89 1.06 2.61 - -


2,4-cinnamic acid - - - - - - - - - - - - 0.27 - - - -

3,4-Dimethoxy cinnamic acid - - - - - - - - - - - 2.19 - 0.10 0.33 - -

4-pentenoic acid,5-phenyl - - - - - - - - - - - 1.18 - - - - -

Benzenepropanoic acid - - - - - - - - - - - 0.05 - - - - -

Benzoic acid - - - - - - - - - - - 0.06 - - - - -

Phenanthrene carboxylic acid - - - - - - - - - - 3,01 - - - - - -




B i L E Ş i K L E R A A1 A2 A3 A4 AS BE1 BE2 BE3 BE4 pj P1 P2 P3 P4 S S1

AROMATiK AsiT ESTERLERi - - - - - - - - - - - - - - - - -

1,2- benzenedicarboxylic acid - - - - - - - - - 0.54 - - - - - - -butyl 8-methylonyl ester

1 ,2- benzenedicarboxylic acid - - - - - - - - 0.29 - - - - - - - -butyl decyl ester

1,2 benzenedicarboxylicacid,- - 1.18 - - - - - 33.26 - - - - 67•.66 - - -

diisooctyl ester

1,2-Benzenedicarboxylic 2.17 - - - 1.54 - - - 1.8 1.72 - - 3.98 0.84 1.11 - -acic,bis(2-methyl propyl)ester

1 ,2benzenedicarboxylic acid- - - - - 0.57 - - - - - - - - - 0.16 - -butyl 2-methyl propyl ester

2-propenoic acid,3-methyl ester - - - - - - - - - - - 1.59 0.36 0.07 0.19 - -DÜZ ZiNCiRLi AsiTLERn-Hexadecanoic acid - - - - - - - - - - - 0.33 - - - - -

DÜZ ZiNCiRLi AsiTESTERLERiHexadecanoic acid,methyl ester - - - - - - - - - - - 0.24 - - - - -Hexadecanoic acid,ethyl ester 0.57 1.03 0.89 0.39 - 0.39 - - 0.09 - - 0.63 - - - - -

9, 12-0ctadecadienoic acid ethyl - - 2,70 - - - - - 0,12 - - 0,45 - - - - -ester

9,12, 15-0ctadecad ienoic acid 0,90 - - 1,35 0,30 1,96 - - - - - - - - - - -ethyl ester

75






B I L E Ş I K L E R A A1 A2 A3 A4 A5 BE1 BE2 BE3 BE4 PI P1 P2 P3 P4 5 51

FLAVANONLAR

2-pro-1-one,1-(2,6-diydroxy- - - - - - - - - - - - 5.64 14.79 3.95 8.93 5,97 -4-methoxyphenyl)-3-phenyl

3,5-Dihydroxy4',7 -dimethoxy - - - - - - - 0.22 - - - - - - - - -tavone

4' ,5-dihydroxy-7- - . - - - - - - - - - - 0.94 - - - - -methoxYflavones

4H-1-Benzopyran4-one,2,3- - - - - - - - - - - - 13.06 14.55 - 8.73 - -dihydro

4H-1-Benzopyran4-"

1.26 4,07- - - - - - - - - - - - - - -one,3 57-trihydroxy-2-phenyl

' .

4H-1-Benzopyran4-one,5,7- - - - - - - - - - - - 8.15 7.06 4.9 3.91 - -dihy

Chrysin - - - - - - - - - - - 10.68 13.56 3.07 7.74 - -Pectolinarin,.genin - - - - - - - - 0.28 - - - - - - - -KETONLAR

2- Pentadecanone 3.24 6.52 5.41 2.30 0.87 6.03 - - - - - - - - - - -28-Norolean-17 -eo.3-one 10,57 8.58 1,33 2,63 36,74 0,44

2-Heptadecanone - - - 0.32 - 0.50 - - - - - - - - - - -2-nonadecanone 0.80 - - - - - - - - - - 0.23 0.97 0.24 0.97 - -2-Tridecanone 0.82 3.99 2.57 1.15 0.48 3.94 - - - - - - - - - - -

Methyl n-hexadecyl ketone - - - - - - - - - - - 0.11 - - - - -

A R A M A T ı K KETONLAR

Acetophenone -- _ .._ ...- - L-_.__ _ ..._ .... - - ~ - - - L-_.__ _ ...._ .... - L ..__ - - 0.14 - L .. ___ _ ... _ .. - L .... __ -_ ... - - -




B i L E Ş i K L E R A A1 A2 A3 A4 A5 BE1 BE2 BE3 BE4 pi P1 P2 P3 P4 S 51

TERPENLER

limonene - - - - - - - - - - - 0.03 - - - - -

B Mrycene - - - - - - - - - - 0.20 - - - - - -

1s-alpha.-Pinene - - - - - - - - - - 26.06 - - - - - -

D-limonene 0.11 - - -0.20 1.18

- -0.07 0.29 1.03

- - 0.110.23

-3,67

Caryophyllene - - - - - - 0.44 0.27 0.68 - 0.74 - - - - - -. alpha- Caryophyllene - - - - - - 0.76 0.41 1.07 - - - - - - - -

Caryophyllene oxide - - - - - - 1,59 1,93 0,86 0,63 - - - - - - -

YAG AsiDi ESTERLERi

linoleic acid ethyl ester 0.75 1.70 - - 1.34 1.67 0.06 0.23 - - - - 0.61 0.08 - - 6,10

DiGERLERi

7-Hydroxy-3-( 1 ,1- - - - - - - - - - - - - - - - 0,17 -

dimethylprop-2-enyl)coumarin

Naphthalene, decahydro- - - - - - - 1,65 - - - - - - - - - -

,cis.

1-propene,1,2-bis(4- - - - - - - - - - - 1,46 - - - - - -

methoxyphenvl)

78



4.2.2. UV analiz s o n u ç l a r ı 4.2.2.1. Birinci a r ı l ı ğ a ait UV analiz s o n u ç l a r ı

Birinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda ç ı k a n absorbans alan

m i k t a r l a r ı Çizelge 4.27'de v e r i l m i ş t i r . Birinci a r ı l ı ğ a ait UV s o n u ç l a r ı Ş e k i l 4.11 'de


Çizelge 4.27. Birinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin absorbans a l a n l a r ı

Örnek No Alan

1/1 350,250,000

1/2 48,249,000

1/3 16,865,400

•..

..,

•.,

...

a b

, » ....... i

LS

... '

'.5

c

Ş e k i l 4.11. Birinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV s o n u ç l a r ı a) Ilkbahar ö r n e ğ i n i n (1/1 nolu) UV s o n u ç l a r ı b) Yaz ö r n e ğ i n i n (1/2 nolu) UV s o n u ç l a r ı c) Trap ö r n e ğ i n i n (1/3 nolu) UV s o n u ç l a r ı

79



4.2.2.2. ikinci a r ı l ı ğ a ait UV analiz s o n u ç l a r ı

Ikinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda ç ı k a n absorbans alan

m i k t a r l a r ı Çizelge 4.28 'de v e r i l m i ş t i r . Birici a r ı l ı ğ a ait UV s o n u ç l a r ı Ş e k i l 4.12'de


Çizelge 4.28. Ikinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin absorbans a l a n l a r ı

Örnek No Alan

2/1 8,779,920

2/2 2,952,480

2/3 139,540,200

O••

....

O••

'.1

,, ____ _____ _____- - . .L- _____

,.. ... ... ...

W w e k ı ~ a b

...

'.S

c

Ş e k i l 4.12. Ikinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV sonuçlari

a) Ilkbahar ö r n e ğ i n i n (2/1 nolu) UV s o n u ç l a r ı b) Yaz ö r n e ğ i n i n (2/2 nolu) UV sonuçlari

c) Trap ö r n e ğ i n i n (213 nolu) UV s o n u ç l a r ı

80

...



4.2.2.3. Üçüncü a r ı l ı ğ a ait UV analiz s o n u ç l a r ı Üçüncü a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda ç ı k a n absorbans alan

m i k t a r l a r ı Çizelge 4.29'da v e r i l m i ş t i r . Üçüncü a r ı l ı ğ a ait UV s o n u ç l a r ı Ş e k i l 4.13'de


Çizelge 4.29. Üçoncü a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin absorbans a l a n l a r ı

Örnek No Alan

3/1 25,910,700

3/2 125,997,300

3/3 593,769,000

LS - - - - - . - - - ~ - - - - - - - -

... ...

'.1 '.5

ı B O - - - . , ; ; - - .. . ~ - - ~ - ~ ~ - ...

w__

a b

e.lS - - - ~ - - - - - - - - - - - - - - . - - - - - - - - - - ~ - - - - -

c

Ş e k i l 4. 13 . Üçüncü a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV s o n u ç l a r ı a) Ilkbahar ö r n e ğ i n i n (3/1 nolu) UV s o n u ç l a r ı b)Yaz ö r n e ğ i n i n (3/2 nolu) UV s o n u ç l a r ı c) Trap ö r n e ğ i n i n (3/3 nolu) UV s o n u ç l a r ı

81

...



4.2.2.4. Dördüncü a r ı l ı ğ a ait UV analiz s o n u ç l a r ı

Dördüncü a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda ç ı k a n absorbans alan

m i k t a r l a r ı Çizelge 4.30'da v e r i l m i ş t i r . Dördüncü a r ı l ı ğ a ait UV s o n u ç l a r ı Ş e k i l 4.14'de


Çizelge 4.30. Dördüncü a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin absorbans a l a n l a r ı

....

•,..

Örnek No Alan

4/1 216,324,000

4/2 391,812,000

4/3 103,929,000

'.1

• - ~ ~ - - - - - - - - - I . - ~ , , - ~ - - - - ____ --.___ ~ _ ~ . __...

m _ _ _

a

'.1

0.05

•,..

W _ k ~ b

- " - - ~ - - ~ - - ~ - - , , ... 5111l &ot

w_i

c

Ş e k i l 4. 14. Dördüncü a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV s o n u ç l a r ı a) Ilkbahar ö r n e ğ i n i n (4/1 nolu) UV s o n u ç l a r ı b) Yaz ö r n e ğ i n i n (4/2 nolu) UV s o n u ç l a r ı c) Trap ö r n e ğ i n i n (4/3 nolu) UV s o n u ç l a r ı

82



4.2.2.5. B e ş i n c i a r ı l ı ğ a ai t UV analiz s o n u ç l a r ı

B e ş i n c i a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda ç ı k a n absorbans alan

m i k t a r l a r ı Çizelge 4.31 'de v e r i l m i ş t i r . B e ş i n c i a r ı l ı ğ a ait UV s o n u ç l a r ı Ş e k i l 4.15'de


Çizelge 4.31. B e ş i n c i a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin absorbans a l a n l a r ı

Örnek No Alan

5/1 53,826,000

5/2 493,158,000

5/3 43,292,100

1.5

fUli i. '

1.3

DJI"

... A"

i.'

IU l

1.1

,-1. _ ~ _ , ~ , , __ ~ ' " _ , , > - ~ , , __ i}t a ..., SlB 6DII ,..

W_eloeflil'lhfnml

a b

i i

...

...

i'

D.'

i

"'"

c

Ş e k i l 4.15. B e ş i n c i a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV s o n u ç l a r ı a) Ilkbahar ö r n e ğ i n i n (5/1 nolu) UV s o n u ç l a r ı b) Yaz ö r n e ğ i n i n (5/2 nolu) UV s o n u ç l a r ı c) Trap ö r n e ğ i n i n (5/3 nolu) UV s o n u ç l a r ı

83



4.2.2.6. A l t ı n c ı a r ı l ı ğ a ai t UV analiz s o n u c l a r ı

A l t ı n c ı a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda ç ı k a n absorbans alan

m i k t a r l a r ı Çizelge 4.32 'de v e r i l m i ş t i r . A l t ı n c ı a r ı l ı ğ a ait UV s o n u ç l a r ı Ş e k i l 4.16'de


Çizelge 4.32. A l t ı n c ı a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin absorbans a l a n l a r ı

Örnek No Alan

6/1 153,995,700

6/2 323,640,600

6/3 96,287,400

..,

soo

a b

ol

t. '

J/....

"

..,

•__ "- ____ __ , , ~ ___ __ _______.L____ ~ _ = = = = : : = = c : _ _ = _ _ _ _ _ _ _ = _ ~ _ _ = _ - - - -

,.. L6tI .tMKI us '00

W . v e I e J ı ~

c

Ş e k i l 4.16. A l t ı n c ı a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV s o n u ç l a r ı a) Ilkbahar ö r n e ğ i n i n (6/1 nolu) UV s o n u ç l a r ı b) Yaz ö r n e ğ i n i n (6/2 nolu) UV s o n u ç l a r ı c) Trap ö r n e ğ i n i n (6/3 nolu) UV s o n u ç l a r ı

84



4.2.2.7. Yedinci a r ı l ı ğ a ai t UV analiz s o n u ç l a r ı Yedinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda ç ı k a n absorbans alan

m i k t a r l a r ı Çizelge 4.33 'de

v e r i l m i ş t i r . Yedinci

a r ı l ı ğ a ait UV

s o n u ç l a r ı Ş e k i l 4.17'de


Çizelge 4.33. Yedinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin absorbans a l a n l a r ı

-

Örnek No Alan

7/1 230,861,400

7/2 1,729,791,000

7/3 2,375,715,000

, - - ~ - - - - - - - - ~ -

..,

-o,

o ~ - - - - - + - - - - - ~ ~ ~ Jr.. - ~ - - - ; : ; - - - - - - ~ ~ = - ~ = ~ = , ~ .. = ~ - - - - ! ... ,.."'"

...

---w__

a b

....

ı . . - ~ - - ~ - - ~ - - = = ~ = = ~ ...w__c

Ş e k i l 4.17. Yedinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV s o n u ç l a r ı a) Ilkbahar ö r n e ğ i n i n (7/1 nolu) UV s o n u ç l a r ı b) Yaz ö r n e ğ i n i n (7/2 nolu) UV s o n u ç l a r ı c} Trap ö r n e ğ i n i n (7/3 nolu) UV s o n u ç l a r ı

!

...

85

...



4.2.2.8. Sekizinci a r ı l ı ğ a ai t UV analiz s o n u ç l a r ı

Sekizinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda ç ı k a n absorbans alan

m i k t a r l a r ı Çizelge 4.34'de v e r i l m i ş t i r . Sekizinci a r ı l ı ğ a ait UV s o n u ç l a r ı Ş e k i l 4.18'de


Çizelge 4.34. Sekizinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin absorbans a l a n l a r ı

Örnek No Alan

8/1 151,102,200

8/2 124,230,000

8/3 120,190,800

1 - - - - - - - - - - - - - ~

...

u

....

••

..,

•""

....

, __ _____

... .... ...w_a

e.'

"'.

c

.-

li" ,..,...w_

b

Ş e k i l 4.18. Sekizinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV s o n u ç l a r ı a) Ilkbahar ö r n e ğ i n i n (8/1 nolu) UV s o n u ç l a r ı b) Yaz

ö r n e ğ i n i n (8/2 nolu) UV

s o n u ç l a r ı c) Trap ö r n e ğ i n i n (8/3 nolu) UV s o n u ç l a r ı

,... ...

86



4.2.2.9. Dokuzuncu a r ı l ı ğ a ait UV analiz s o n u ç l a r ı Dokuzuncu a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda ç ı k a n absorbans

alan m i k t a r l a r ı Çizelge 4.35'de v e r i l m i ş t i r . Dokuzuncu a r ı l ı ğ a ait UV s o n u ç l a r ı Ş e k i l 4.19'da v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.35. Dokuzuncu a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin absorbans a l a n l a r ı

Örnek No Alan

9/1 139,356,000

9/2 1,784,130,0009/3 473,961,000

1.•

... 1 ....

i.

i. '

..!ot _ . - - J . ~ _ ~ _____ __

...w_a b

I.l

...

1.1 ~ . _ . _ - -Jn. __-L.-,____ ~ - ~ ~ - " - - .. .W ~ _

c

Ş e k i l 4.19. Dokuzuncu a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV s o n u ç l a r ı a) Ilkbahar ö r n e ğ i n i n (9/1 nolu) UV s o n u ç l a r ı b) Yaz ö r n e ğ i n i n (9/2 nolu) UV s o n u ç l a r ı c) Trap ö r n e ğ i n i n (9/3 nolu) UV s o n u ç l a r ı

87



4.2.2.10. Onuncu a r ı l ı ğ a ai t UV analiz s o n u ç l a r ı Onuncu a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV analizi sonucunda ç ı k a n absorbans alan

m i k t a r l a r ı Çizelge 4.36 'da v e r i l m i ş t i r . Onuncu a r ı l ı ğ a ait UV s o n u ç l a r ı Ş e k i l 4.20'dev e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.36. Onuncu a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin absorbans a l a n l a r ı

Örnek No Alan

10/1 970,437,000

10/2 659,157,000

10/3 715,230,000

u

...

-i .

a.,

i

'".... sa. ı . . ' : - ' - - - - ~ - - - - - ' - - ~ - .:. ' - - - - - ' ~ - - - -

...

w__

a b

...

...

V\...

i. '

ı . z

!H-,

,..... ,.. ...

w__

C

Ş e k i l 4. 20. Onuncu a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin UV s o n u ç l a r ı a) Ilkbahar ö r n e ğ i n i n (10/1 nolu) UV s o n u ç l a r ı b) Yaz ö r n e ğ i n i n (10/2 nolu) UV s o n u ç l a r ı c) Trap ö r n e ğ i n i n (10/3 nolu) UV s o n u ç l a r ı

88

...



S.ÖNERiLER VE T A R T I Ş M A Ç a l ı ş m a a l a n ı olan Kemaliye-Erzincan yöresinden çevresel k o ş u l l a r ve literatür

bilgileri dikkate a l ı n a r a k 10 a r ı l ı k s e ç i l m i ş t i r . Seçilen a r ı l ı k l a r d a n Haziran-2003'de

ilkbahar örnekleri a l ı n m ı ş t ı r . Yine a y n ı tarihte kovanlara propolis t r a p l a r ı t a k ı l m ı ş t ı r . Eylül-2003'de y a p ı l a n ikinci arazi ç a l ı ş m a s ı s ı r a s ı n d a yine kovan dibi ve çerçeve

k e n a r l a r ı n d a n k a z ı n m a k suretiyle Haziran-Eylül dönemi a r a s ı n d a kovanda biriken

propolis örnekleri t o p l a n m ı ş ve bu örnekler ç a l ı ş m a n ı n yaz dönemi örneklerini

o l u ş t u r m u ş t u r . Haziran-2003'de kovanlara t a k ı l a n traplar, Eylül-2003'de kovanlardan

a l ı n m ı ş t ı r . A l ı n a n bu örnekler ç a l ı ş m a n ı n trap örneklerini o l u ş t u r m u ş t u r . D o l a y ı s ı y l a kovan dibi ve çerçeve k e n a r l a r ı n d a n toplanan örnekler ile traptan a l ı n a n örnekleri

k ı y a s l a m a o l a n a ğ ı o l m u ş t u r . Bunun y a n ı n d a ilkbahar (Haziran-2003 döneminde

toplanan) ve yaz örnekleri (Eylül 2003'de kovandan a l ı n a n ve traptan k a z ı n a n ) k ı y a s l a n a r a k propolisin bitkisel kökeni ve kimyasal b i l e ş i m i n d e toplanma z a m a n ı n ı n etkisi g ö z l e n m i ş t i r .

Birinci a r ı l ı k örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 16 f a r k l ı familyaya ait 22

bitki taksonunun polenleri t e ş h i s e d i l m i ş t i r . Birinci a r ı l ı k ilkbahar ö r n e ğ i n d e (1/1 nolu)

en s ı k Fabaceae f a m i l y a s ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n (36.3%) polenlerine , yaz

ö r n e ğ i n d e (1/2 nolu) ise Salicaceae f a m i l y a s ı n a ait Salix spp. (25,5%) ve daha az

oranlarda Fabaceae f a m i l y a s ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n (18,1%) polenlerine

r a s t l a n m ı ş t ı r . Trap ö r n e ğ i n d e (1/3 nolu) ise yüksek oranda Fabaceae (22.4%) ve

Salicaceae (18,4%) f a m i l y a l a r ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n polenlerine r a s t l a n m ı ş t ı r . Asteraceae f a m i l y a s ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n polenlerine her üç örnekte de minör

oranlarda r a s t l a n m ı ş t ı r . Sonuç'ofarak birinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin bitkisel

kökenini büyük oranda Fabaceae ve Salicaceae f a m i l y a s ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı o l u ş t u r m a k t a d ı r .

Kovan dibinden ve çerçeve k e n a r l a r ı n d a n toplanan (1/1 ve 1/ 2 nolu) örnekler ile

traptan k a z ı n a n örnekler k ı y a s l a n a c a k olur ise mikroskobik a ç ı d a n önemli düzeyde

bir fark g ö z l e n m e m i ş t i r .

Ikinci a r ı l ı k örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 15 f a r k l ı familyaya ait 24

bitki taksonunun polenleri t e ş h i s e d i l m i ş t i r . Mikroskobik analizler s ı r a s ı n d a t e ş h i s edilen polenlerin ç o ğ u n l u k l a Scrophulariaceae, Asteraceae ve Fabaceae

89



f a m i l y a l a r ı n a ait o l d u k l a r ı s a p t a n m ı ş t ı r . Ilkbahar ö r n e ğ i n d e (2/1 nolu) yüksek oranda

Scrophulariaceae f a m i l y a s ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n (26.8%) polenlerine, yaz

dönemine ait örnekte (2/2 nolu) en s ı k Scrophulariaceae (26.4%) ve Fabaceae

(21.6%) f a m i l y a l a r ı n a ve trap ö r n e ğ i n d e ise yine Scrophulariaceae (34.8%) ve

Fabaceae ( 1 5 . 6 ~ 1 o ) f a m i l y a l a r ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n polenlerine s ı k l ı k l a r a s t l a n m ı ş t ı r . Her üç örnektede Scrophulariaceae f a m i l y a s ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n pOlenleri sekonder oranlarda b u l u n m u ş t u r . Sonuç olarak bu a r ı l ı ğ a ait propolis

örneklerinin bitkisel kökenini büyük oranda Scrophulariaceae ve Fabaceae

f a m i l y a l a r ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı o l u ş t u r m a k t a d ı r .

Birincia r ı l ı k

örneklerindeo l d u ğ u

gibi ikincia r ı l ı k t a da kovan dibinden, çerçeve

k e n a r l a r ı n d a n k a z ı n a n örnekler (2/1 ve 2/2 nolu) ile traptan k a z ı n a n (2/3 nolu)

örnekler a r a s ı n d a önemli düzeyde bir fark g ö z l e n m e m i ş t i r .

Üçüncü a r ı l ı k örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 18 f a r k l ı familyaya ait 26

bitki taksonunun polenleri t e ş h i s e d i l m i ş t i r . Mikroskobik analizler sonucunda t e ş h i s edilen polenlerin ç o ğ u n l u k l a Asteraceae, Fabaceae ve Scrophulariaceae

f a m i l y a l a r ı n a ait o l d u k l a r ı s a p t a n m ı ş t ı r . ilkbahar ö r n e ğ i n d e (3/1 nolu) en s ı k Asteraceae f a m i l y a s ı n a ait Carduus spp. bitki taksonunun polenlerine daha az

oranlarda Fabaceae (16,2%) ve Scrophulariaceae (21,2%) f a m i l y a l a r ı n a ait bitki

t a k s o n l a r ı n ı n polenlerine r a s t l a n m ı ş t ı r . Yaz ö r n e ğ i n d e (3/2 nolu) yüksek oranda

Fabaceae (23,7%), Scrophulariaceae (19,3%) ,Asteraceae (18,4%) ve Lamiaceae

(13.2%) f a m i l y a l a r ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n polenlerine, trap ö r n e ğ i n d e (3/3 nolu)

Asteraceae (26,4%), Fabaceae (15,6%), Salicaceae (13.0%) ve Scrophulariaceae

(12,6%) f a m i l y a l a r ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n polenlerine r a s t l a n m ı ş t ı r . Her üç örnekte

de eser oranlarda d i ğ e r familyalara ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n polenlerine r a s t l a n m ı ş t ı r . Sonuç olarak üçüncü a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin bitkisel kökenini büyük oranda

Asteraceae, Fabceae, Salicaceae, Scrophulariaceae ve Lamiaceae f a m i l y a l a r ı n a ait

bitki t a k s o n l a r ı o l u ş t u r m a k t a d ı r .

Üçüncü a r ı l ı k t a gerek propolisin toplanma z a m a n ı gerekse toplama yeri örnekler

a r a s ı n d a bariz bir fark y a r a t m a m ı ş t ı r .

Dördüncü a r ı l ı k örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 22 f a r k l ı familyaya ait35 bitki taksonunun polenleri t e ş h i s e d i l m i ş t i r . Mikroskobik analizler s ı r a s ı n d a t e ş h i s

90



edilen polenlerin ç o ğ u n l u k l a Salicaceae, Fabaceae, Asteraceae ve Scrophulariaceae

f a m i l y a l a r ı n a ait o l d u k l a r ı s a p t a n m ı ş t ı r . Ilkbahar ö r n e ğ i n d e (4/1 nolu) Salicaceae

f a m i l y a s ı n a ait Salix spp. bitki taksonunun polenlerine s ı k l ı k l a r a s t l a n ı r k e n yaz

ö r n e ğ i n d e (4/2 nolu) yüksek oranda Fabaceae f a m i l y a s ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n (25.6%) polenleri g ö z l e n m i ş t i r . Trap ö r n e ğ i n d e ise (4/3 nolu) Asteracaeae f a m i l y a s ı (24.7%) ve buna y a k ı n d e ğ e r l e r d e de (20.25%) Salicaceae f a m i l y a s ı n a ait Salix spp.

taksonunun polenlerine r a s t l a n m ı ş t ı r .

Sonuç olarak dördüncü a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin bitkisel kökenini büyük oranda

Salicaceae, Fabaceae, Asteraceae ve Scrophulariaceae f a m i l y a l a r ı n a ait bitki

t a k s o n l a r ı o l u ş t u r m a k t a d ı r . Örnekleri toplanma z a m a n l a r ı n a göre k ı y a s l a y a c a k olursak dönemler a r a s ı n d a mikroskobik olarak büyük farklar g ö z l e n m e m i ş t i r . Genelde

bitkisel k a y n a k l a r ı ve bulunma s ı k l ı k l a r ı y a k ı n d e ğ e r l e r olarak b u l u n m u ş t u r . Kovandan

toplanma yerleri b a k ı m ı n d a n k ı y a s l a n d ı ğ ı n d a örnekler a r a s ı n d a yine bir fark

g ö z l e n m e m i ş t i r .

B e ş i n c i a r ı l ı k örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 23 f a r k l ı familyaya ait 33

bitki taksonunun polenleri t e ş h i s e d i l m i ş t i r . Mikroskobik analizler s ı r a s ı n d a t e ş h i s edilen polenlerin büyük oranda Sa/ix spp. taksonuna daha az oranlarda Fabaceae ve

Lamiaceae f a m i l y a l a r ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n a ait o l d u k l a r ı s a p t a n m ı ş t ı r . Ilkbahar

ö r n e ğ i n d e (5/1 nolu) en s ı k Salix spp. (60.6%) taksonuna daha az oranlarda

Fabaceae (13.9%) ve Lamiaceae (10,0%) f a m i l y a l a r ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n pOlenlerine r a s t l a n ı r k e n yaz ö r n e ğ i n d e (5/2 nolu) yine en s ı k Sa/ix spp.(28.6%)

taksonuna daha az oranlarda Lamiaceae (18.9%) ve Fabaceae (10,9%)

f a m i l y a l a r ı n a ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n polenlerine r a s t l a n m ı ş t ı r . D i ğ e r iki ö r n e ğ e paralel

olarak trap ö r n e ğ i n d e de (5/3 nolu) Salix spp. (42,5%) taksonuna ait polenlere yüksek

oranda r a s t l a n m ı ş t ı r .

Sonuç olarak b e ş i n c i a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin bitkisel kökenini büyük oranda

Salix spp. taksonu o l u ş t u r m a k t a d ı r .

A l t ı n c ı a r ı ı ı k örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 22 f a r k l ı familyaya ait 26

bitki taksonunun polenleri t e ş h i s e d i l m i ş t i r . Mikroskobik analiz s ı r a s ı n d a t e ş h i s edilen

polenlerin büyük k ı s m ı b e ş i n c i a r ı l ı k örneklerinde de o l d u ğ u gibi Sa/ix spp. taksonunaaittir. Ilkbahar ö r n e ğ i n d e (6/1 nolu) en s ı k Salix spp. (22,2%), daha az oranlarda

91



Rosaceae (15,1%), Fabaceae (10.8%), Scrophulariaceae (9,2%) ve eser d e ğ e r l e r de

d i ğ e r familyalara ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n polenlerine r a s t l a n m ı ş t ı r . Yaz ö r n e ğ i n d e (6/2

nolu) yine en yüksek oranda Salix spp. (24.9%) taksonuna, Lamiaceae (12.0%),

Fabacaeae (10.0%) bitki f a m i l y a l a r ı n a ait polenlere de yüksek oranlardar a s t l a n m ı ş t ı r . Trap ö r n e ğ i n d e (6/3 nolu) d i ğ e r iki ö r n e ğ e (6/1,612 nolu) paralelolarak

en büyük oranda Salix spp. (19.8%) taksonuna ait polenlere r a s t l a n m ı ş t ı r .

Sonuç olarak bu a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin bitkisel kökenini büyük oranda Salix

spp. taksonu o l u ş t u r m u ş t u r . Bu takson Çizelge 4.13'de g ö r ü l d ü ğ ü gibi ilkbahar

ö r n e ğ i n d e sekonder, yaz ö r n e ğ i n d e sekonder, trap ö r n e ğ i n d e minör oranlarda

b u l u n m a k t a d ı r .

Yedinci a r ı l ı k örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 26 f a r k l ı familyaya ait 31

bitki taksonunun polenleri t e ş h i s e d i l m i ş t i r . Mikroskobik analiz s ı r a s ı n d a t e ş h i s edilen

polenlerin büyük bir k ı s m ı n ı yine Salix spp. taksonu ve Fabaceae f a m i l y a s ı n a ait bitki

t a k s o n l a r ı o l u ş t u r m a k t a d ı r . Ilkbahar ö r n e ğ i n d e (7/1 nolu) 23.80%'lik bir oranla en çok

Salix spp., yaz ö r n e ğ i n d e (7/2 nolu) 1 4 . 9 0 % ' l ı k bir oranla Fabaceae f a m i l y a s ı ve trap

ö r n e ğ i n d e ise 21.30%'luk bir oranla Asteraceae f a m i l y a s ı n a ait bitki polenlerine

r a s t l a n m ı ş t ı r . Daha az oranlarda ise d i ğ e r familyalara ait bitki t a k s o n l a r ı n ı n polenlerine r a s t l a n m ı ş t ı r .

Sekizinci a r ı l ı k örneklerinin mikroskobik analizleri sonucunda 25 f a r k l ı familyaya ait

31 bitki taksonunun polenleri t e ş h i s e d i l m i ş t i r . Mikroskobik analiz s ı r a s ı n d a t e ş h i s edilen polenlerin büyük oranda Salix spp. taksonuna ait o l d u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r . Ilkbahar

ö r n e ğ i n d e (8/1 nolu) 26.2% 'lik oranla Salix spp taksonuna ve 13.3% 'lük bir oranla

T a n ı m l a n a m a y a n bir bitki f a m i l y a s ı n a r a s t l a n m ı ş t ı r . Yaz ö r n e ğ i n d e (8/2 nolu) ilkbahar

ö r n e ğ i n d e n f a r k l ı olarak daha büyük oranlarda Rhamnaceae (25.2%) f a m i l y a s ı n a ait

bitki t a k s o n l a r ı n ı n ve Plantago lanceolata L. (17.4%) taksonuna ait polenlere

r a s t l a n m ı ş t ı r . Trap ö r n e ğ i n d e (8/3 nolu) yine Salix spp. (18.2%), Plantago lanceolata

L. (17.5%) polenlerine r a s t l a n m ı ş t ı r .

Sonuç olarak sekizinci a r ı l ı ğ a ait propolis örneklerinin bitkisel kökenini büyük oranda

Salix spp. ve Plantago lanceolata L. t a k s o n l a r ı o l u ş t u r m u ş t u r . Ilk 7 a r ı l ı k t a n f a r k l ı olarak sekizinci a r ı l ı k t a Plantago lanceolata L: taksonuna ait polenlere yaz ve trap

örneklerinde yüksek oranda r a s t l a n ı r k e n ilkbahar ö r n e ğ i n d e bu taksona ait polenlere

92





vd. (2001), Bursa propolisinin Castanea sativa kökenli o l d u ğ u n u b e l i r t m i ş l e r d i r . Ancak propolisin bitkisel k a y n a ğ ı n ı n bölgeden bölgeye ç e ş i t l i l i k g ö s t e r d i ğ i g e r ç e ğ i d ü ş ü n ü l ü r s e Kemaliye-Erzincan yöresine ait elde edilen sonuçlar ş a ş ı r t ı c ı d e ğ i l d i r .

Kemaliye- Erzincpn yöresine ait 10 a r ı l ı k t a n ilkbahar ve yaz dönemlerinde a l ı n a n propolis örneklerinin GC-MS analizleri y a p ı l a r a k kimyasal içerikleri tespit e d i l m i ş t i r . Etanol e k s t r a k t ı (EEP) h a z ı r l a n ı r k e n k u l l a n ı l a n propolis örneklerinin a ğ ı r l ı k l a r ı (g) ve

etanol e k s t r a k t ı n d a k i propolis konsantrasyonu (%) Çizelge 4.14'de v e r i l m i ş t i r . Konsantrasyonlar h e s a p l a n ı r k e n çözeltiye geçen propolis m i k t a r ı ( g ) / toplam etanol

hacmi (L) dikkate a l ı n m ı ş t ı r . Propolis k o n s a n t r a s y o n l a r ı k u l l a n ı l a n propolis m i k t a r ı n a b a ğ l ı

olarak 0.5% ila 10.6%a r a s ı n d a d e ğ i ş m i ş t i r .

Birinci a r ı l ı ğ a ait 3 propolis ö r n e ğ i n d e 65 f a r k l ı kimyasal madde tespit e d i l m i ş t i r . Izole

edilen b i l e ş i k l e r Çizelge 4.15'de v e r i l m i ş t i r . Ancak bu d e ğ e r propolis ö r n e ğ i n i n sadece

alkolde çözünen k ı s m ı n ı temsil etmektedir. Yani propolisin ekstrakta geçen

k ı s m ı n d a k i (çözünen) organik maddeleri göstermektedir. Birinci a r ı l ı k örneklerinde

alkoller, asitler, hidrokarbonlar, aldehidler, f1avanonlar, ketonlar, ş e k e r l e r ve terpen

b i l e ş i k l e r i tespit e d i l m i ş t i r . Tespit edilen bu b i l e ş i k l e r ve örneklerde bulunma yüzdeleri

Çizelge 5.1 'de v e r i l m i ş t i r .

Birinci a r ı l ı k örneklerinde tespit edilen Flavanon grubundan Thunbergol b i l e ş i ğ i Karta i

vd. (2002) t a r a f ı n d a n Kazan-Ankara yöresine ait propolis örneklerinde de tespit

e d i l m i ş t i r . Örneklerde tespit edilen terpenler grubundan beta-Amyrin (Christov et

aL,1998), f1avanon grubundansakuranetin, naringenin (Greenaway et aL, 1990),

hidrokarbonlardan hekzadekanoik asit, 9-0ktadekanoik asit (Pereira et aL,

1999)daha önce propolisten izole edilen b i l e ş i k l e r a r a s ı n d a d ı r . Yine hidrokarbonlar

grubundan tespit edilen Dokosan, heneikosan, hekzadekan, octadekan b i l e ş i k l e r i (Bankova et aL., 1998) Kanarya A d a l a r ı ' n a ait propolis örneklerinden daha önce izole


94



Çizelge 5.1. Birinci a r ı l ı k örneklerinde tespit edilen b i l e ş i k g r u p l a r ı ve yüzde (%) o r a n l a r ı

B I L E Ş I K L E R 1/1 1/1 1/3

Alkoller 13,87 12,81 4,46

Aramatik Asit Esterleri 0,87- -

Düz Zincirli Asitler 0,28 0,42 0,72

Hidrokarbol1lar 6,56 4,27 1,99

Aldehidler 0,39 1,1 -

Flavanonlar 35,67 27,39 29,69

Eterler 0,36 0,14 -

Ketonlar 0,70 2,56 0,3

Ş e k e r l e r - 4,66 -

Terpenler 0,13 2,67 -

Y a ğ Asidi Esterleri 0,23 - -

Birinci a r ı l ı ğ a ait yaz ö r n e ğ i n d e (1/2 nolu) ç ı k a n d i ğ e r bir b i l e ş i k grubuda ş e k e r l e r d i r . Ş e k e r grubu b i l e ş i k l e r e propoliste s ı k l ı k l a r a s t l a n m a k t a d ı r . Ancak propoliste bulunan

ş e k e r l e r i n balla kontaminasyonun bir sonucu o l d u ğ u d ü ş ü n ü l m e k t e d i r (Greenaway et

al.,1990), ş e k e r grubundan bulunan D-Fruktoz propolisten daha önce izole edilen

b i l e ş i k l e r a r a s ı n d a d ı r . Kartal vd. (2002) Türkiye'nin iki bölgesinde y a p t ı ğ ı ç a l ı ş m a sonucunda Kazan-Ankara propolisinde D-Fruktoz b i l e ş i ğ i n e r a s t l a m ı ş t ı r . Yine

Kanarya A d a l a r ı ' n a ait propolis örneklerinde de bu b i l e ş i k daha önce tespit e d i l m i ş t i r (Bankova et aL., 1998)

Çizelge 5.1 'de g ö r ü l d ü ğ ü gibi birinci a r ı l ı k örneklerinin büyük bir k ı s m ı n ı f1avanon

grubuna ait b i l e ş i k l e r o l u ş t u r m a k t a d ı r . B i l i n d i ğ i gibi bu b i l e ş e n l e r propolise

antimikrobiyal özellik vermektedir (Ghisalberti, 1979).

Birinci a r ı l ı ğ a ait üç ö r n e ğ i toplanma z a m a n ı ve kovandan t o p l a n d ı k l a r ı yerler

b a k ı m ı n d a n inceleyecek olursak; 1/1 nolu ilkbahar ö r n e ğ i (kovan dibi ve çerçeve

k e n a r l a r ı n d a n toplanan) kimyasal b i l e ş e n l e r b a k ı m ı n d a n yüzde o r a n ı olarak en

zenginidir. 2/2 nolu yaz ö r n e ğ i (kovan dibi ve çerçeve k e n a r l a r ı n d a n toplanan) ise

ilkbahar ö r n e ğ i n e y a k ı n d e ğ e r l e r d e d i r ve yine yaz dönemine ait olan ancak trap ile

toplanan propolis ö r n e ğ i ise en az kimyasal i ç e r i ğ e sahiptir. Ş e k i l 4. 1O'daki

kromatogramlardan da a n l a ş ı l a c a ğ ı gibi birinci a r ı l ı k t a örneklerin toplanma z a m a n ı ve

toplanma yeri f a r k l ı l ı k l a r ı kimyasal y a p ı l a r ı n d a çok büyük farklar o l u ş t u r m a m ı ş t ı r .

95



Ikinci a r ı l ı ğ a ait 3 propolis ö r n e ğ i n d e 44 f a r k l ı kimyasal madde tespit e d i l m i ş t i r . Belirlenen b i l e ş i k l e r Çizelge 4.16'da v e r i l m i ş t i r . Örneklerde Alkoller, asitler,

hidrokarbonlar, aldehidler, f1avanonlar, eterler, ketonlar, terpenler ve y a ğ asidi

esterleri s a p t a n m ı ş t ı r . Tespit edilen bu b i l e ş i k g r u p l a r ı ve bu g r u p l a r ı n örneklerde

bulunma yüzdeleri Çizelge S.2'de v e r i l m i ş t i r . ikinci a r ı l ı k örneklerinde tespit edilen

f1avanon grubunaan krisin (Velikova et aL,2000), 4',S-dihydroxy-7methoxyflavanone

(Sakuranetin) (Velikova et aL, 2000) ve terpenlerden beta-Amyrin (Christov et

aL,1998; Marcucci et al., 1998) , düz zincirli asitler grubuna giren 9-Octadekanoik asit

(Pereira et aL, 1999), hekzadekanoik asit (Greenaway et aL, 1990),

hidrokarbonlardan octadekan, nonadekan, heneikosan ve y a ğ asidi esterlerinden etil

oleat (Bankova et aL, 1998) propolisten daha önce izole edilen b i l e ş i k l e r a r a s ı n d a d ı r .

Çizelge 5.2. Ikinci a n l ı k örneklerinde tespit edilen b i l e ş i k gruplan ve yüzde (%)

o r a n l a r ı

B I L E Ş I K L E R 2/1 2/2 2/3

Alkoller 0,76 1,24 1,36

Aromatik Esterler 0,72 - -

Düz Zincirli Asitler ve Esterleri 3,49 11,15 1,15

Hidrokarbonlar 4,07 31,55 27,86

Aldehidler 0,29 0,57 0,23

Flavanonlar 28,87 8,18 20,03

Eterler 0,15 - 0,20

Ketonlar 0,74 1,08 0,83

Terpenler - - 0,09

Y a ğ Asidi Esterleri 0,50 - 0,27

Çizelge S.2'de g ö r ü l d ü ğ ü gibi ikinci a n l ı k örnekleri f1avanon ve hidrokarbonlarca

zengin bir y a p ı göstermektedir.

Toplanma z a m a n ı a ç ı s ı n d a n ilkbahar (2/1 nolu) ö r n e ğ i ve yaz örnekleri (2/2 ve 2/3

nolu) k ı y a s l a n a c a k olursa en büyük fark hidrokarbonlarda g ö r ü l m ü ş t ü r . Ilkbahar

ö r n e ğ i (2/1 nolu) yaz örneklerine (2/2 ve 2/3 nolu) k ı y a s l a çok daha az oranda

hidrokarbon içermektedir. Bunun d ı ş ı n d a çok büyük bir fark g ö z l e n m e m i ş t i r . Kovan

dibi, çerçeve k e n a r l a r ı n d a n (2/1 ve 2/2 nolu) toplanan örnekler ile traptan k a z ı n a n

(2/3 nolu) örnekk ı y a s l a n a c a k

olursa; toplanma yerinden kaynaklanan birf a r k l ı l ı k

yoktur denebilir. Bu gözlemleri Ş e k i l 4.10 'daki kromatogramlarda d o ğ r u l a m a k t a d ı r .

96



Üçüncü a r ı l ı ğ a ait 3 propolis ö r n e ğ i n d e 81 f a r k l ı kimyasal madde tespit e d i l m i ş t i r . Tespit edilen b i l e ş i k l e r Çizelge 4.17'de v e r i l m i ş t i r . Örneklerde alkoller, asitler ve

esterleri, hidrokarbonlar, aldehidler, f1avanonlar, ketonlar, eterler, terpenler, y a ğ asidiesterleri s a p t a n m ı ş t ı r . Tespit edilen b i l e ş i k g r u p l a r ı ve bu g r u p l a r ı n örneklerde

bulunma yüzdeleri Çizelge S.3'de v e r i l m i ş t i r .

Üçüncü a r ı l ı k örneklerinde bulunan aromatik asitler grubundan benzoik asit

(Greenaway et aL, 1990), düz zincirli asitlerden 9-0ctadekanoik asit (Pereira et aL.,

1999), hexadekanoik asit (Palmitik asit) (Greenaway et aL, 1990), hidrokarbonlardan

octadekan, hexadekan, heneikosan (Bankova et aL.,1998), f1avanon grubundan krisin

(Velikova et aL, 2000), 4',S-dihydroxy-? methoxy flavanone (Sakuranetin) (Velikova

et al.,2000), terpenlerden beta-Amyrin (Christov et al.,1998; Marcucci et aL., 1998),

y a ğ asidi esterlerinden etil oleat (Bankova et aL.,1998) propolisten daha önce izole

edilen b i l e ş e n l e r a r a s ı n d a d ı r .

Çizelge 5.3. Üçüncü a r ı l ı k örneklerinde tespit edilen b i l e ş i k g r u p l a r ı ve yüzde (%) o r a n l a r ı B I L E Ş I K L E R 3/1 3/2 3/3

Alkoller 1,51 3,19 2,30Aromatik Asit ve Esterleri - 1,12 0,09

Düz Zineirli Asit ve Esterleri 1,79 4,75 1,72



Flavanonlar 16,26 31,19 31,59

Eterfer 0,21 0,14 0,36

Ketonlar 0,51 0,61 0,45

Naftalin Türevieri 0,04 - -

Terpenler 0,50 - 0,18Y a ğ Asidi Esterleri 0,61 0,49 0,23

Çizelge S.3'de g ö r ü l d ü ğ ü gibi üçüncü a r ı l ı k örnekleri f1avanon grubuna ait b i l e ş i k l e r c e zengin bir y a p ı göstermektedir.

Ilkbahar (3/1 nolu) ve yaz örneklerini (3/2, 3/3 nolu) k ı y a s l a y a c a k olursak en göze

çarpan fark flavanon o r a n l a r ı d ı r . Ilkbahar ö r n e ğ i , yaz örneklerine k ı y a s l a daha az

oranda f1avanon grubu b i l e ş i k l e r i içermektedir. K o v a n ı n dibinden ve çerçeve

k e n a r l a r ı n d a n toplanan örnekler (3/1, 3/2 nolu) ile traptan k a z ı n a n örnek (3/3nolu)

97



k ı y a s l a n a c a k olursa bir fark g ö z l e n e m e m i ş t i r . Üçüncü a r ı l ı ğ a ait örneklerin kimyasal

a ç ı d a n k ı y a s l a n m a s ı Ş e k i l 4.10'daki kromatogramlarda v e r i l m i ş t i r . Yaz örneklerinin

pikieri y -apsisinde ( y o ğ u n l u k ) daha büyük oranlara denk gelmektedir

Dördüncü a r ı l ı ğ a ait üç propolis ö r n e ğ i n d e 91 f a r k l ı kimyasal madde tespit e d i l m i ş t i r . Örneklerde Alkoller, asit ve esterleri, hidrokarbonlar, f1avanonlar, eterler, ketonlar,

terpenler ve y a ğ asidi esterleri s a p t a n m ı ş t ı r . Tespit edilen b i l e ş i k g r u p l a r ı ve

örneklerde bulunma yüzdeleri Çizelge S.4'de v e r i l m i ş t i r .

Dördüncü a r ı l ı k örneklerinde bulunan aromatik asitler grubundan benzoik asit

(Greenaway et aL, 1990), düz zincirli asitlerden 9-0ctadekanoik asit (Pereira et aL,

1999), hidrokarbonlardan heptadekan, nonadekan, heneikosan (Bankova etal.,1998), flavanon grubundan krisin, 4' ,S-dihidroksi-7 metoksi f1avanon(Sakuranetin)

(Velikova et aL,2000), naringenin (Greenaway et aL, 1990), terpenlerden a-pinene

(Bankova et aL, 2000), spathulenol (Bankova et al.,1998) , y a ğ asidi esterlerinden eti!

oleat (Bankova et aL,1998), ketonlardan ethanone,1-phenyl (Greenaway et aL., 1990)

propolisten daha önce izole edilen b i l e ş i k l e r a r a s ı n d a d ı r .

Çizelge 5.4. Dördüncü a r ı l ı k örneklerinde tespit edilen b i l e ş i k g r u p l a r ı ve yüzde (%)

o r a n l a r ı

B i L E Ş i K L E R 4/4 4/2 4/3

Alkoller 1,1 3,85 2,71

Aromatik Asit ve Esterleri - 4,1 0,1

DOz Zincirli Asit ve Esterleri 0,42 0,98 3,01


Aldehidler 0,39 - 0,64

Flavanonlar 22,04 33,99 23,79

Eterler - 0,44 0,20Ketonlar 6,79 2,98 1,90

Terpenler 0,33 - 1,03

Y a ğ Asidi Esterleri - 0,S6 0,69

Çizelge S.4'de g ö r ü l d ü ğ ü gibi dördüncü a r ı l ı k örnekleri ilk üç a r ı l ı k t a o l d u ğ u gibi

f1avanon grubu b i l e ş e n l e r i b a k ı m ı n d a n zengin bir y a p ı göstermektedir. Toplanma

z a m a n ı ve toplanma yeri f a r k l ı l ı k l a r ı bu örneklerde büyük d e ğ i ş i k l i k l e r e neden

98



o l m a m ı ş t ı r . Üç örnek a r a s ı n d a kimyasal a ç ı d a n bariz f a r k l ı l ı k l a r ı n o l m a d ı ğ ı Ş e k i l 4.10'daki kromatogramlarda görülmektedir.

B e ş i n c i a r ı l ı ğ a ait üç propolis

ö r n e ğ i n d e 93

f a r k l ı kimyasal madde tespit

e d i l m i ş t i r . Tespit edilen b i l e ş i k l e r Çizelge 4.19 'da v e r i l m i ş t i r . Örneklerde alkoller, aromatik asit

ve esterleri, dül zincirli asit ve esterleri, hidrokarbonlar, aldehidler, f1avanonlar,

eterler, ketonlar ,terpenler ve y a ğ asidi esterleri g ö z l e n m i ş t i r . Tespit edilen bu

b i l e ş i k l e r Çizelge 5.5'de v e r i l m i ş t i r .

B e ş i n c i a r ı l ı k örneklerinde bulunan aromatik asitler grubundan benzoik asit

(Greenaway et aL., 1990), hidrokarbonlardan heptadekan, nonadekan, dokasan,

octadekan, hexadekan, heneikosan (Bankova et al.,1998), f1avanon grubundan krisin(Velikova et aL, 2000), thunbergol (Kartal vd., 2002), naringenin (Greenaway et aL,

1990), terpenlerden spathulenol , a-humulene, ı 3 - p i n e n e , y a ğ asidi esterlerinden etil

oleat (Bankova et aL.,1998) propolisten daha önce izole edilen b i l e ş e n l e r a r a s ı n d a d ı r .

Çizelge 5.5. B e ş i n c i a r ı l ı k örneklerinde tespit edilen b i l e ş i k g r u p l a r ı ve yüzde (%) o r a n l a r ı

B I L E Ş i K L E R 5/1 5/2 5/3

Alkoller 0,67 1,95 2,40

Aromatik Asit ve Esterleri 0,2 4,22 -

Düz Zincirli Asit ve Esterleri 1,59 5,20 0,95


Aldehidler - 0,55 -

Flavanonlar 20,73 27,20 10,02

Eterler 0,11 - -

Ketonlar 3,20 2,31 2,40

Terpenler 0,52 0,13 1,58Ya!) Asidi Esterleri 0,74 0,84 0,49

Çizelge 5.5'de g ö r ü l d ü ğ ü gibi b e ş i n c i a r ı l ı k örnekleri yöreye ait ilk dört a r ı l ı k t a o l d u ğ u gibi f1avanon b i l e ş e n l e r i a ç ı s ı n d a n zengin bir y a p ı sergilemektedir. Ş e k i l 4. 1O'dakikromatogramlarda g ö r ü l d ü ğ ü gibi 5/2 nolu yaz ö r n e ğ i daha y o ğ u n bir kimyasal y a p ı sergilemektedir. Ancak b e ş i n c i a r ı l ı ğ a ait d i ğ e r yaz dönemi ö r n e ğ i (5/3 nolu) daha az

y o ğ u n bir kimyasal y a p ı sergilemektedir. O halde bu f a r k ı n toplanma z a m a n ı n d a n k a y n a k l a n d ı ğ ı söylenemez.

99



A l t ı n c ı a r ı l ı ğ a ait üç propolis ö r n e ğ i n d e 54 f a r k l ı kimyasal madde tespit e d i l m i ş t i r . Tespit edilen b i l e ş i k l e r Çizelge 4.20'de v e r i l m i ş t i r . Örneklerde alkoller, aromatik asit

ve esterleri, düz zincirli asit ve esterleri, hidrokarbonlar, aldehidler, flavanonlar,

eterler, ketonlar, terpenler ve y a ğ asidi esterleri s a p t a n m ı ş t ı r . Tespit edilen bu

b i l e ş i k l e r ve örneklerde bulunma yüzdeleri Çizelge 5.6'da v e r i l m i ş t i r .

B e ş i n c i a r ı l ı k örneklerinde bulunan aromatik asitler grubundan benzoik asit

(Greenaway et aL., 1990), düz zincirli asitlerden 9-0ctadekanoik asit (Pereira et aL.,

1999), hexadekanoik asit (Greenaway et aL., 1990), hidrokarbonlardan heptadekan,

nonadekan, heneikosan, dokosan (Bankova et al.,1998), flavanon grubundan krisin

(Velikova et aL. ,2000), terpenlerden D-Limonen (Greenaway et aL., 1990) y a ğ asidiesterlerinden ethil oleat (Bankova et al.,1998), ketonlardan ethanone,1-phenyl

(Greenaway et aL., 1990) propolisten daha önce izole edilen b i l e ş i k l e r a r a s ı n d a d ı r . B e ş i n c i a r ı l ı k örneklerinde de r a s t l a n ı l a n terpenler grububunun (Limonen, vb.)

propolise kokusunu veren b i l e ş i k l e r o l d u k l a r ı d ü ş ü n ü l m e k t e d i r (Greenaway et aL.,

1990)

Çizelge 5.6. A l t ı n c ı a r ı l ı k ömeklerinde tespit edilen b i l e ş i k g r u p l a r ı ve yüzde (%) o r a n l a r ı

B i L E Ş i K L E R 6/1 6/2 6/3

Alkoller 0,97 1,83 0,88Aromatik Asit ve Esterleri 0,19 - 0,69Düz Zincirli Asit ve Esterleri 1,57 - 0,91

Hidrokarbonlar 5,94 0,63 15,94Aldehidler 2,32 - -Flavanonlar 22,25 15,45 18,49Eterler 0,16 - 0,25

Ketonlar 1,2-

0,36Terpenler - - 0,15

Y a ğ Asidi Esterleri - - 0,54

Çizelge 5.6'da g ö r ü l d ü ğ ü gibi örnekler flavanon b i l e ş i k l e r i b a k ı m ı n d a n zengindir.

Ş e k i l 4.10 'daki kromatogramlarda da g ö r ü l d ü ğ ü gibi örnekler a r a s ı n d a gerek

toplanma z a m a n ı gerekse toplanma yerinin neden o l d u ğ u büyük f a r k l ı l ı k l a r g ö z l e n m e m i ş t i r .

100



Yedinci a r ı l ı ğ a ait üç propolis ö r n e ğ i n d e 74 f a r k l ı kimyasal madde tespit e d i l m i ş t i r . Tespit edilen bu b i l e ş i k l e r Çizelge 4.21 'de v e r i l m i ş t i r . Örneklerde alkoller, aromatik

asit ve esterleri, düz zinciri i asit, hidrokarbonlar, aldehidler, flavanonlar, eterler,

ketonlar, terpenler ve y a ğ asidi esteris a p t a n m ı ş t ı r .

Tespit edilen bub i l e ş i k l e r

ve

örneklerde bulunma yüzdeleri Çizelge 5.7'de v e r i l m i ş t i r .

Yedinci a r ı l ı k örneklerinde bulunan düz zincirli asitlerden 9-0ctadekanoik asit

(Pereira et aL., 1999), hidrokarbonlardan octadekan, dokosan, nonadekan, (Bankova

et al.,1998), flavanon grubundan krisin (Velikova et aL. ,2000), thunbergol (Kartal vd.,

2002), naringenin (Greenaway et aL., 1990) , terpenlerden limonen, D-limonen

(Greenaway et aL., 1990), a-pinene (Bankova et al.,2000), y a ğ asidi esterlerinden etil

oleat (Bankova et aL.,1998) propoliste daha önce r a s t l a n ı l a n b i l e ş i k l e r a r a s ı n d a d ı r .

Çizelge 5.7. Yedinci a r ı l ı k örneklerinde tespit edilen b i l e ş i k g r u p l a r ı ve yüzde (%) o r a n l a r ı B i L E Ş i K L E R 7/1 7/2 7/3

Alkoler 2,21 4,14 4,07

Aromatik Asitler - - 0,02

Düz Zincirli Asit ler 1,36 1,26 1,01



anone 13,64 24,94 31,01

Eterler 0,06 0,17 0,19Ketonlar 0,29 0,32 0,35

Terpenler 0,02 0,05 0,03

Y a ğ Asidi Esterleri 0,31 0,42 0,16

Yedinci a r ı l ı k yaz dönemine ait örnekler (7/2, 713 nolu) ilkbahar ö r n e ğ i n e (7/1 nolu)

göre flavanon grubu b i l e ş i k l e r i b a k ı m ı n d a n daha zengin ç ı k m ı ş t ı r . Ş e k i l 4.10'da

g ö r ü l d ü ğ ü gibi bunun d ı ş ı n d a örnekler a r a s ı n d a büyük bir kimyasal fark yoktur.

Sekizinci a r ı l ı ğ a ait üç propolis ö r n e ğ i n d e 63 f a r k l ı kimyasal madde tespit e d i l m i ş t i r . Tespit edilen bu b i l e ş i k l e r Çizelge 4.22'de v e r i l m i ş t i r . Örneklerde alkoller, aromatik

asit esterleri, düz zincirli asit ve esterleri, hidrokarbonlar, flavanonlar, ketonlar,

terpenler ve y a ğ asidi esterleri s a p t a n m ı ş t ı r . Tespit edilen bu b i l e ş i k l e r ve örneklerde

bulunma yüzdeleri Çizelge 5.8'de v e r i l m i ş t i r .

Sekizinci a r ı l ı k örneklerinde bulunan düz zincirli asitlerden 9-0ctadekanoik asit

(Pereira et aL, 1999), tetradekanoik asit (miristik asit) (Greenaway et aL., 1990),hidrokarbonlardan nonadekan, heneikosan, dokosan, octadekan, heptakosan

101



(Bankova et aL,1998), flavanon grubundan krisin, thunbergol (Kartal vd., 2002)

terpenlerden a-pinene (Bankova et aL, 2000), r3-amyrin (Christov et aL, 1998), D

Limone (Greenaway et aL, 1990) y a ğ asidi esterlerinden etil oleat (Bankova et

aL, 1998) propolisten daha önce izole edilenb i l e ş i k l e r a r a s ı n d a d ı r .

Çizelge 5.8. Sekizfnci a r ı l ı k örneklerinde tespit edilen b i l e ş i k g r u p l a r ı ve yüzde (%)

o r a n l a r ı B I L E Ş I K L E R 8/1 8/2 8/3

Alkoler 1,16 0,81 1,93

Aromatik Asit Esterleri 0,89 - 0,10


Hidrokarbonlar 14,55 13,86 15,46Flavanone 21,83 5,47 7,23

Ketonlar 0,48 0,93 0,47

Terpenler 0,56 0,03 0,15

Y a ğ Asidi Esterleri - 0,28 0,47

Ş e k i l 4.1 O'da g ö r ü l d ü ğ ü gibi yaz örneklerine ait (8/2, 8/3 nolu) pikler ilkbahar ö r n e ğ i n e (8/1 nolu) k ı y a s l a birbirlerine daha benzer y a p ı d a d ı r i a r .

Dokuzuncu a r ı l ı ğ a ait üç propolis ö r n e ğ i n d e 57 f a r k l ı kimyasal madde tespit e d i l m i ş t i r . Tespit edilen bu b i l e ş i k l e r Çizelge 4.23'de v e r i l m i ş t i r . Örneklerde Alkoller, asit ve

esterleri, hidrokarbonlar, f1avanonlar, eter, aldehid, keton, terpen ve y a ğ asidi

esterleri s a p t a n m ı ş t ı r . Tespit edilen b i l e ş i k g r u p l a r ı ve örneklerde bulunma yüzdeleri

Çizelge S.9'da v e r i l m i ş t i r .

Dokuzuncu a r ı l ı k örneklerinde bulunan düz zincirli asitlerden 9-0ctadekanoik asit

(Pereira et aL, 1999), tetradekanoik asit (miristik asit) (Greenaway et aL, 1990),

f1avanon grubundan krisin (Velikova et aL,2000), terpenlerden a-pinene (Bankova et

aL, 2000), D-Limonen (Greenaway et aL, 1990), y a ğ asidi esterlerinden eti! oleat

(Bankova et aL., 1998) propolisten daha önce izole edilen b i l e ş i k l e r a r a s ı n d a d ı r .

102





Çizelge 5.10. Onuncu a r ı l ı k örneklerinde tespit edilen b i l e ş i k g r u p l a r ı ve yüzde (%)

o r a n l a r ı

B I L E Ş I K L E R 10/1 10/2 10/3

Alkoller 1,73 0,60 4,1

Aromatik Asit Esterleri 10,13 2,04 -



Flavanonlar 25,80 26,19 33,31

Aldehidler - 0,85 0,79

Ketonlar 0,24 0,46 0,54

Terpenler 0,04 0,05 0,08

Y a ğ Asidi Esterleri 0,60 0,80 0,38

Ş e k i l 4.10'da g ö r ü l d ü ğ ü gibi trap ö r n e ğ i n e (10/3 nolu) ait pikler biraz f a r k l ı l ı k

göstermektedir. Yine bu f a r k l ı l ı k d a flavanone o r a n ı n d a yükselme olarak g ö z l e n m i ş t i r .

Taranan kaynaklarda hidrokarbonlardan; 1-0ctadecene, camphene, eicosadiene, 9-

Tricosene, Z-12-Pentacosane, 7-Pentadecyne, 17-Pentariacantene, oxirane

tetradecyl, cyclotetraene, anthraquinone, tetradecadiene, aldehidlerden;

hexadecanal, octadecanal, tetradecanal, 16-heptadecanal, ketonlardan; lanost-8-en-

7-one, 2-nonadecanone, 2-heptadecanone, hydroquinone, 28-norolean-17 -en-3-one,

flavanone grubundan; 2-propen-1-one, 1-(2,6-dihydroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl,

4H-1-Benzopyran-4-one,S-hydroxy-2-(4-hydroxyphenyl)-7 -methoxy,4H-1-

Benzopyran-4-one,2,3-dihydro-S, 7-dihydroxy-2-phenyl, düz zincirli asitlerden; Z-7-

Tetradecenoic acid, sesquiterpenlerden; selinene ve aromatik asitlerden; 3-hydroxy-

4-methoxy cinnamic acid b i l e ş e n l e r i n i n v a r l ı ğ ı n a daha önce r a s t l a n m a d ı ğ ı s a p t a n m ı ş t ı r .

Kemaliye-Erzincan yöresine ait propolislerin kimyasal i ç e r i ğ i n e yönelik daha önce bir

ç a l ı ş m a y a p ı l m a d ı ğ ı n d a n d o l a y ı ç a l ı ş m a s o n u ç l a r ı n ı Kemaliye propolisleri ile

k a r ş ı l a ş t ı r m a ş a n s ı m ı z yoktur. Ancak Türkiye'nin d e ğ i ş i k bölgelerinde y a p ı l a n ç a l ı ş m a l a r ı n s o n u ç l a r ı n ı inceleyerek elde e t t i ğ i m i z s o n u ç l a r ı n çok büyük f a r k l ı l ı k l a r g ö s t e r m e d i ğ i söylenebilir.

Sorkun vd. (2001) Bursa yöresine ait propolis örneklerinden yüksek oranda

flavanonlar, aromatik asit ve esterleri, ketonlar ve terpenler grubuna ait b i l e ş i k l e r i tespit e t m i ş l e r d i r . Velikova et aL., (2000) t a r a f ı n d a n a y n ı yörede y a p ı l a n ç a l ı ş m a d a ise, aromatik asitlerden benzoik asit, kafeik asit, düz zincirli asitlerden oktadekanoik

asit, y a ğ asitlerinden oleik asit tespit e d i l m i ş t i r .

104



--------------------.........

Sorkun vd. (2001) 'in y a p t ı ğ ı ç a l ı ş m a d a , Trabzon, G ü m ü ş h a n e , Erzurum yörelerine

ait propolis örnekleri i n c e l e n m i ş t i r . Bu yörelere ait örneklerden aromatik asitler ve

esterleri ile alkoller izole e d i l m i ş t i r .

Keskin vd. (20()1) Istanbul ve B a l ı k e s i r yörelerine ait propolis örneklerini

i n c e l e m i ş l e r d i r . Analizler sonucunda aromatik b i l e ş i k l e r , terpenler, y a ğ asidi esterleri

tespit e d i l m i ş t i r .

Kartal vd. (2002) Kazan-Ankara ve Marmaris yörelerine ait propolis örneklerini

i n c e l e m i ş l e r d i r . Kazan-Ankara yöresine ait örneklerde benzoik asit, thunbergol, oleik

asit, kafeik asit, farnesol, sinamik asit, ferülik asit, hexadekanoik asit ve ş e k e r izole

e t m i ş l e r d i r . Marmaris yöresinden aromatik asitler,alkoller, terpenler ve ş e k e r l e r izole


Genelolarak b a k ı l a c a k olursa, Kemaliye-Erzincan yöresini kapsayan ç a l ı ş m a s o n u ç l a r ı daha önce y a p ı l a n ç a l ı ş m a l a r l a paralellik göstermektedir.

Kimyasal analizin bir p a r ç a s ı olarak d e ğ i ş i k dönemlerde propolis k a y n a ğ ı olabilecek

bitkilerden toplanan tomurcuk s a l g ı l a r ı n ı n GC-MS ile analiz s o n u ç l a r ı Çizelge 4.36'da

v e r i l m i ş t i r . Kemaliye-Erzincan yöresine ait propolis örneklerinin kimyasal analiz

s o n u ç l a r ı , Pop u/us spp. ve Sa/ix spp. bitkilerine ait tomurcuk s a l g ı l a r ı n ı n s o n u ç l a r ı ilebenzerlik göstermektedir. Flavanon grubuna ait ve yöreye ait tüm örneklerde en

büyük piki veren 2-Propen-1-one, 1-(2,6-dihydroxy-4-methoxyphenyl)-3-phenyl

b i l e ş i ğ i n e Pop u/us spp. ve Sa/ix spp. tomurcuk s a l g ı l a r ı n d a da r a s t l a n m ı ş t ı r .

Mikroskobik analiz sonucunda Sa/ix spp. bitki taksonuyla s ı k k a r ş ı l a ş ı l d ı ğ ı için bu

yöreye ait propolis k a y n a ğ ı bitkilerden en önemlisi Sa/ix spp.'dir denebilir.

Sonuç olarak, Kemaliye-Erzincan yöresine ait incelenen on a r ı l ı ğ a ait otuz ö r n e ğ i n her biri gerek kimyasal gerek mikroskobik sonuçlar b a k ı m ı n d a n birbiri ile paralellikler

göstermektedir. Toplanma z a m a n ı n ı n ve yerinin neden o l d u ğ u çok büyük f a r k l ı l ı k l a r g ö z l e n m e m i ş t i r .

105



Kimyasal analizin bir p a r ç a s ı olarak UV ile her bir ö r n e ğ i n toplam flavonoid

içeriklerine b a k ı i m ı ş t ı r . UV 275-315 nm dalga b o y l a r ı a r a s ı n d a flavonoidleri

a b s o r b l a m a k t a d ı r . Bu dalga b o y l a r ı a r a s ı n d a k i alan b ü y ü k l ü ğ ü yani absorbans a l a n ı ne kadar fazla ise örnekteki flavanoid m i k t a r ı da o kadar fazla o l m a k t a d ı r . A y n ı dalga

b o y l a r ı a r a s ı n d a d i ğ e r b a z ı organik maddelerde UV t a r a f ı n d a n a b s o r b l a n m a k t a d ı r .

UV analizi s o n u c u n d ~ ç a l ı ş ı l a n 30 ö r n e ğ e ait ç ı k a n pikler 200-400 nm dalga b o y l a r ı a r a s ı n d a absorbans a l a n l a r ı o l u ş t u r m u ş l a r d ı r . Bu alan ne kadar büyükse gerek

flavonoid m i k t a r ı gerekse çözünen organik madde m i k t a r ı da o kadar f a z l a d ı r .

Çizelge 5.11 'de UV'de okunan örneklerin absorbans a l a n l a r ı v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 5.11. UV analiz s o n u ç l a r ı n ı n k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı

Örnek Absorbans A l a n ı 1/1 350.250.000

1 /2 48.249.000

1/3 16.865.400

2/1 8.779.920

2/2 2.952.480

2/3 139.540.200

3/1 25.910.700

3/2 125.997.300

3/3 593.769.000

4/1 216.324.000

4/2 391.812.000

4/3 103.929.000

5/1 53.826.000

5/2 493.158.000

5/3 43.292.100

6/1 153.995.700

6/2 323.640.600

6/3 96.287.400

7/1 230.861.400

7/2 1.729.791.000

7/3 2.375.715.000

8/1 151.102.200

8/2 124.230.000

8/3 120.190.800

9/1 139.356.000

9/2 1.784.130.000

9/3 473.961.000

10/1 970.437.000

10/2 659.157.000

10/3 715.230.000

106



Çizelge 5.11 'de g ö r ü l d ü ğ ü gibi en yüksek absorbans a l a n ı 7/3 nolu örnekte ve hemen

az bir farkla da 9/2 nolu örnekte görülmektedir. iki örnekte yaz dönemine ait

örneklerdir. Ancak bu d i ğ e r örneklerde d e ğ i ş i k l i k göstermektedir yani yine

mevsimden o l u ş a n bir fark d e ğ i l d i r . k i m i a r ı l ı k l a r d a yaz örneklerini ilkbahar

örneklerinden daha küçük absorbansa l a n l a r ı n a

sahip o l d u ğ u gözlenmektedir.

Çizelge 5.12'de örnekler toplam flavonoid içerikleri ve çözünen organik madde

m i k t a r l a r ı n ı n f a z l a l ı ğ ı b a k ı m ı n d a n s ı r a y l a v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 5.12. Örneklerin absorbans a l a n l a r ı n ı n b ü y ü k l ü ğ ü n e göre s ı r a l a n m a s ı Örnek no

7/3

9/27/2

10/1

10/3

10/2

313

5/2

9/3

4/2

1/1

6/2

7/1

4/1

6/1

8/1

2/3

9/1

3/2

8/2

8/3

4/3

6/3

5/1

1/2

5/3

3/1

1/3

2/1

2/2

107



Çizelge 5.12'de g ö r ü l d ü ğ ü gibi örnekler a r a s ı n d a UV absorbans a l a n l a r ı n ı n b ü y ü k l ü ğ ü n e göre d e ğ e r l e n d i r m e y a p ı l m ı ş ve yedinci a r ı l ı k trap ö r n e ğ i n d e flavonoid

m i k t a r ı ve çözünen organik madde m i k t a r ı n ı n en fazla o l d u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r .

K e m a l i y e - E r z i n c a ~ yöresinde y a p ı l a n bu ç a l ı ş m a d a , propolis örneklerinin kimyasal

i ç e r i ğ i ve bitkiselorijini belirlenmeye ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . Örneklerin çok s a y ı d a biyolojik

aktiviteye sahip olan flavanoidlerce zengin o l d u ğ u b e l i r l e n m i ş ve Kemaliye

propolislerinin s t a n d a r t l a ş m a s ı n a yönelik bir ç a l ı ş m a y a p ı l m ı ş t ı r . Bu ç a l ı ş m a y a ilerki

dönemlerde ilave edilecek mikrobiyolojik ve biyokimyasal testlerde

görülmektedir.

önemli

Flavanoidlerce zengin y a p ı gösteren örnekler büyük bir o l a s ı l ı k l a mikrobiyolojik

testlerde de olumlu sonuçlar verecektir. Ç a l ı ş m a l a r bu ş e k i l d e a r t t ı r ı l a r a k yöreye ait

propolislerin ç e ş i t l i amaçlar için k u l l a n ı l a b i l i r f o r m l a r ı s a ğ l a n a b i l i r . Bu ş e k i l d e Türkiye

propolisine ait k a p s a m l ı bir a r a ş t ı r m a t a m a m l a n m ı ş olur.

108



BÖLÜM 2

KEMALiYE-ERZiNCAN YÖRESiNDE ÜRETiLEN

B A L L A R ı N MiKROSKOBiK, ORGANOLEPTiK

VE KiMYASAL ANALizLERi iLE BALIN FiziKO

KiMYASAL ÖZELLiKLERiNiN SAPTANMASI



1. G i R i ş Dünya nüfusunun g e l i ş m e s i n e paralelolarak d o ğ a l k a y n a k l a r ı n ı gün geçtikçe tüketen

i n s a n o ğ l u , bu sorununu çözmek a m a c ı y l a yeni kaynak a r a y ı ş l a r ı n ı n y a n ı s ı r a , var

olan d o ğ a l k a y n a k l a r ı n ı n k o r u n m a s ı n ı , kalitesinin a r t t ı r ı l m a s ı n ı ve

s t a n d a r t l a ş t ı r ı l m a s ı n ı g ı d a g ü v e n l i ğ i a ç ı s ı n d a n , bilimsel ç a l ı ş m a l a r ile desteklemeyi

h e d e f l e m i ş t i r .

insan s a ğ l ı ğ ı ve y a ş a m ı a ç ı s ı n d a n önemli ürünler sunan bal a r ı s ı n ı n ortaya k o y d u ğ u üretim gücü, artan nüfusa göre besin k a y n a k l a r ı n d a görülen yetersizlik ve t a r ı m a l a n l a r ı n d a görülen azalma nedenleriyle o l u ş a n a ç l ı k sorununun çözümünde umut

olmaya b a ş l a m ı ş t ı r ( D o ğ a r o ğ l u , 1999).

A r ı ürünlerinin tek b a ş ı n a k u l l a n ı m ı n ı n y a n ı n d a , tümünün k a r ı ş t ı r ı l a r a k k u l l a n ı m ı n ı n daha y a r a r l ı o l d u ğ u ve herhangi bir s a ğ l ı k probleminin çözülmesinde k u l l a n ı l a c a k ilaçlara ek olarak k u l l a n ı l m a s ı g e r e k t i ğ i bildirilmektedir. Bu yönüyle a r ı ürünleri t ı b b ı n alternatifi d e ğ i l , destekçisi olarak önem k a z a n m a k t a d ı r (Kumova vd., 2002).

A r ı ürünleri bal, balmumu, polen, a r ı sütü, propolis ve a r ı zehirinden o l u ş m a k t a d ı r . B a ı , polen ve propolis bal a r ı s ı (Apis mellifera) t a r a f ı n d a n bitkilerden toplanarak b a z ı kimyasal b i l e ş e n l e r i n y a p ı s ı n a k a t ı l m a s ı ile petek gözlerine depo edilen üründür.

Balmumu, a r ı zehiri ve a r ı sütü ise a r ı n ı n vücudundan s a l g ı l a d ı ğ ı üründür (Inci, 1999).Türkiye uygun iklimi, topografik y a p ı s ı ve bitki örtüsü; 4 500 000 adet kolon i v a r l ı ğ ı ve

y ı l l ı k 60 000 ton bal üretimi ile, dünya a r ı c ı l ı ğ ı n d a söz sahibi ülkelerden biridir (DiE,

2001). Yeryüzünde y a k l a ş ı k 375 000 bitki türü y e t i ş m e k t e d i r . Bu bitkilerin y a k l a ş ı k 500 k a d a r ı n e k t a r l ı bitkidir (Crane, 1978, 1984; Cherghton, 1974; Atkins, 1946). Davis

(1965-1988)'in "Flora of Turkeyand The East Aegean Islands" a d l ı on ciltlik

eserinden elde edilen bilgilere göre ise Türkiye'de d o ğ a l o l a r a k y a k l a ş ı k 9224 bitki

türü y e t i ş m e k t e olup, b u n l a r ı n 3000'i endemiktir. Y a k l a ş ı k 450 bitki taksonu ise

a r ı c ı l ı k için önem t a ş ı m a k t a d ı r (Sorkun, 1994). Çok önemli olanbu

bitkiselk a y n a k l a r ı n ülkemizde y a p ı l a n a r ı c ı l ı k sektöründe en iyi ş e k i l d e k u l l a n ı l m a s ı gerekmektedir.

Bitki k a y n a ğ ı n a , üretim ve pazarlama m e t o t l a r ı n a göre d e ğ i ş i k ş e k i l ve g ö r ü n ü ş t e olan b a l ı a r ı n kaliteleri a r a s ı n d a da farklar mevcuttur. Bal kalitesinin belirlenmesi

y a l n ı z c a tek bir parametre ile d e ğ i l , birçok parametrenin incelenmesi ile

g e r ç e k l e ş m e k t e d i r . Bu kapsamda b a l ı n fiziko kimyasal özelliklerinin belirlenmesi için,

b a l ı n mikroskobik, kimyasal ve organoleptik analizlerinin muhakkak birlikte y a p ı l m a s ı gerekmektedir ( B a l c ı , 1978). Her ülke kendi n e k t a r l ı bitkilerinden elde edilen f a r k l ı

109



ij

i,iifi

y a l n ı z c a tek bir parametre ile d e ğ i l , birçok parametrenin incelenmesi ile

g e r ç e k l e ş m e k t e d i r . Bu kapsamda b a l ı n fiziko kimyasal özelliklerinin belirlenmesi için,

b a l ı n mikroskobik, kimyasal ve organoleptik analizlerinin muhakkak birlikte y a p ı l m a s ı gerekmektedir ( B a l c ı , 1978). Her ülke kendi n e k t a r l ı bitkilerinden elde edilen f a r k l ı fiziksel ve kimyasal y a p ı d a k i b a l ı a r ı n ı n analizleri sonucu kendi ülkelerine özgü bal

s t a n d a r t l a r ı n ı o l u ş t u r m u ş l a r d ı r . Ülkemizde bal s t a n d a r t ı n d a Türk G ı d a Kodeksi Bal

T e b l i ğ i e s a s t ı r (Anonim, 2004). Çizelge 1.1 'de Türk G ı d a Kodeksi Bal T e b l i ğ i ' n i n 6.maddesi v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 1.1. Türk G ı d a Kodeksi Bal T e b l i ğ i n i n ürün özelliklerini kapsayan 6. maddesi

Balda y a b a n c ı organik ve inorganik madde, parazit, a r ı , a r ı p a r ç a l a r ı ve yavru a r ı içeremez.

Balda insan s a ğ l ı ğ ı n ı tehdit eden hiçbir patojenHijyen mikroorganizma bulunamaz.

Balda n i ş a s t a bulunamaz.

Balda naftalin bulunamaz.

Invert ş e k e r m i k t a r ı Çiçek b a l ı n d a %65, s a l g ı b a l ı n d a %60 o r a n ı n d a n az olamaz.

Sakkaroz m i k t a r ı Çiçek b a l ı n d a %5, s a l g ı b a l ı n d a % 10 o r a n ı n d a n fazla olamaz.

Ticari glikoz Bulunamaz.

Mineral madde-kül Çiçek b a l ı n d a %0,6'yl, s a l g ı b a l ı n d a ise %1 ,2'yi geçemez.

m i k t a r ı Nem i ç e r i ğ i %20'den fazla olamaz.

Asitlik 40 meq/kg'dan fazla olamaz.Diastaz s a y ı s ı 8'den az olamaz.

HMF m i k t a r ı 40 mg/kg'dan fazla olamaz.

Organoleptik Özellikleri Bal kendine özgü koku ve tada sahip o l m a l ı d ı r .

B a l ı n mikroskobik analizi bala kaynak olan n e k t a r l ı bitkilerin kökeni ve c o ğ r a f i k orijini

h a k k ı n d a bilgi veren etkin bir yöntemdir ve her ülke ç e ş i t l i bölgeleri için n e k t a r l ı bitkilerin listelerini melisopalinolojik yöntemi kullanarak h a z ı r l a m a k t a d ı r (Moar, 1985;

Feller-Demalsy et aL., 1987; Feller-Demalsy et aL., 1989; Villanueva-G, 1994;

Ramanujam and Kalpana, 1995; Coffey and Breen, 1997). Balda polen analizi ilk

defa 1845 y ı l ı n d a Pfister t a r a f ı n d a n y a p ı l m ı ş t ı r ve bu yöntem yurt d ı ş ı n d a b a l ı n kalitesini belirlemede uzun y ı l l a r d ı r k u l l a n ı l m a k t a d ı r (Mourizio, 1951). 1976 y ı l ı n d a Abdul Muheiman Qustiani (1976) t a r a f ı n d a n , ilk defa Türkiye b a l ı a r ı n d a polen analizi,

doktora tezi olarak ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . Türk a r a ş t ı r m a c ı l a r t a r a f ı n d a n balda polen analizi ilk

defa, 1979-1981 y ı l l a r ı a r a s ı n d a Sorkun ve ı n c e o ğ l u (1984a) t a r a f ı n d a n i n c e l e n m i ş t i r . Daha sonraki y ı l l a r d a ülkemiz b a l ı a r ı n ı n mikroskobik analizlerinin incelenmesi bu

konuya d e ğ e r dünya literatürlerine paralelolarak Sorkun'un ç a l ı ş m a l a r ı y l a devam

e t m i ş t i r (Sorkun ve ı n c e o ğ l u , 1984a, Sorkun ve ı n c e o ğ l u , 1984b, Sorkun ve ı n c e o ğ l u ,

ı ı o



1984c; Sorkun ve Y u l u ğ , 1985; Sorkun ve D o ğ a n 1995; Sorkun and Ş a h i n , 2000;

Sorkun ve vd., 2002; Sorkun, 2003).

Ülkemizde önemli ihraç ürünlerinden biri olan b a l ı n mikroskobik, kimyasal ve

organoleptik analizleri g e r e ğ i gibi y a p ı l m a d a n ihraç edilmektedir. A y r ı c a son y ı l l a r d a yurt d ı ş ı n a gönderilen" ballar n i ş a s t a k a t k ı l ı o l d u ğ u ve pestisit i ç e r d i ğ i gerekçesi ile

iade edilmektedir.

Bu ç a l ı ş m a d a , Kemaliye-Erzincan yöresine ait f a r k l ı bitkisel k a y n a k l ı bal örneklerinin

bitkisel ve c o ğ r a f i k kökeninin karakterize edilmesine yönelik üç analitik metod

k u l l a n ı l m ı ş t ı r . Bunlar; organoleptik metotlar (Gonnet, 1996), melisopalinolojik analizler

(Maurizio, 1951; Louveaux et al., 1970) ve fiziko kimyasal parametreler (Assil et al.,1991; Corta et aL, 1999, Costa et aL, 1999; Chasteen, 2000; Devillers et aL,

2004)'dir. Organoleptik özelliklerde b a l ı n t a d ı n ı , kokusunu ve görünümünü;

melisopalinolojik analizlerde balda bulunan polenleri, baldaki n i ş a s t a k a y n a ğ ı n ı ; fiziko

kimyasal parametrelerde ise b a l ı n karbohidrat (Assil et aL., 1991), hidroksimetil

furfural (Costa et aL, 1999) ve nem (Devillers et aL, 2004) i ç e r i ğ i s a p t a n m ı ş t ı r .

D o ğ u Anadolu bölgesinde bulunan Erzincan ilinin Kemaliye ilçesi, iran-Turan

f i t o c o ğ r a f i k bölgesinde yer a l m a k t a d ı r (Atalay, 2002). Kemaliye ilçesinin ç a l ı ş m a a l a n ı olarak seçilmesinin nedeni ise, b u l u n d u ğ u konum itibari ile kendine özgü iklim ve bitki

örtüsü ne (mikroklima ve mikroflora) sahip o l m a s ı , d i ğ e r yörelerden f a r k l ı n e k t a r l ı bitkilerin b u l u n m a s ı ve bu yöre b a l ı a r ı n d a bugüne kadar böyle k a p s a m l ı bir

ç a l ı ş m a n ı n y a p ı l m a m ı ş o l m a s ı d ı r .

111



2. TEMEL BiLGiLER

2.1. Balm Tarihçesi

Günümüzde bal i n s a n o ğ l u n u n yiyecek ve s a ğ l ı k a ç ı s ı n d a n en çok ü r e t t i ğ i ve

k u l l a n d ı ğ ı a r ı ürünüdür (Etherington, 2003). G e ç m i ş dönemlere b a k ı l d ı ğ ı n d a ise,

insanlar için bal ç e ş i t l j f a y d a l a r ı n ı n y a n ı s ı r a , b a z ı toplumlarda kutsal bir anlam da

ifade etmektedir.

2.2. Bal

Sal t e b l i ğ i n e göre; s a l g ı b a l ı terimi bal a r ı l a r ı n ı n (Apis me/lifera) çiçek d ı ş ı n d a k i n e k t a r l a r ı n ya da bitkilerin veya bitkiler üzerinde y a ş a y a n b a z ı c a n l ı l a r ı n s a l g ı l a r ı n ı t o p l a d ı k t a n sonra, kendine özgü maddelerle k a r ı ş t ı r a r a k d e ğ i ş i k l i ğ e u ğ r a t ı p , petek

gözlerine d e p o l a d ı k l a r ı maddedir. Çiçek b a l ı ise a r ı l a r ı n çiçeklerdeki nektarlardan

ürettikleri b a l d ı r (Anonim, 2004).

Zengin i ç e r i ğ i n d e k i maddeler sayesinde bal besinsel d e ğ e r i n i n y a n ı n d a , antibakteriyel, antiviral (Lusby et aL., 2002), antifungal (Sorkun ve Y u l u ğ , 1985),

antioksidant (Gheldof and Engeseth, 2002), antimutajenik (Wang et aL, 2002) ve

kolinerjik (Lower, 1987) özellikler göstermektedir.

2.3. B a l ı n Fiziksel Ö z e l l i ğ i Yeni ekstre edilen bal, kendine ait t a d ı ve kokusu olan viskoz ( y o ğ u n ) ve homojen bir

s ı v ı d ı r . V i s k o z l u ğ u b a l ı n i ç e r i ğ i n e ve b u n l a r ı n birbirlerine olan o r a n ı n a b a ğ l ı d ı r . S a l ı n d e p o l a n d ı ğ ı o r t a m ı n s ı c a k l ı ğ ı n ı n a r t m a s ı ile birlikte b a l ı n v i s k o z l u ğ u a z a l m a k t a d ı r (Mossel et aL, 2000).

S a l ı n k a t k ı maddesi olarak g ı d a ve kozmetikte y a y g ı n olarak k u l l a n ı l m a s ı n ı n sebebi

nem çekme (higroskobik) ö z e l l i ğ i n d e n d o l a y ı d ı r . Sal içeren pasta, ekmek gibi

ürünlerde nem çekme ö z e l l i ğ i ürünlerin taze k a l m a s ı n ı s a ğ l a m a k t a d ı r . Ancak b a l ı n i ş l e n m e s i ve d e p o l a n m a s ı s ı r a s ı n d a nem çekme· ö z e l l i ğ i su i ç e r i ğ i n i a r t t ı r d ı ğ ı ve

fermentasyona (mayalanmaya) sebep o l d u ğ u için k u l l a n ı l a n k a p l a r ı n ve o r t a m ı n neminin kontrol a l t ı n d a t u t u l m a s ı gerekmektedir (Krell, 1996).

Kompozisyona ve k r i s t a l l e ş m e durumuna göre b a l ı n ı s ı absorblama kapasitesi 0,56-

0,73 callgfOC ve ı s ı i l e t k e n l i ğ i ise 118-143.10 =callcm2/sec d e ğ e r l e r i a r a s ı n d a

d e ğ i ş m e k t e d i r . S a l ı n terrnal ( ı s ı s a l ) özelliklerinin bilinmesi, s ı c a k l ı k a y a r l a m a s ı ile

içerik k a y b ı n ı n önlenmesi için gereklidir. D ü ş ü k ı s ı i l e t k e n l i ğ i n e ve yüksek y o ğ u n l u ğ a

112



sahip olan b a l ı a r , yüksek ı s ı n ı n etkisi ile h ı z l a ı s ı n a c a ğ ı n d a n d o l a y ı , ı s ı t m a n ı n y a l n ı z c a su banyosunda y a p ı l m a s ı önerilmektedir (Krell, 1996).

Renk ç e ş i t l i l i ğ i botanik orijin, y a ş ve saklama k o ş u l l a r ı n a göre ç e ş i t l i l i k gösterirken;

görüntü polen gibi süspanse parçalara b a ğ l ı d ı r . Süzme b a l ı a r d a renk, a ç ı k renkten

koyu amber ve siyah? kadar ç e ş i t l i l i k göstermektedir. A y ç i ç e ğ i b a l ı n d a k i parlak s a r ı , kestanedeki k ı r m ı z ı , ökaliptustaki gri renkler az görülen tipte bal renkleridir (Krell,

1996). Flavanoid m i k t a r ı b a l ı n rengini etkilemektedir ve flavanoid i ç e r i ğ i fazla olan

ballar genellikle koyu renklidir (Kolankaya, 2001).

B a l ı a r ı n büyük bir ç o ğ u n l u ğ u er ya da geç normal depolama k o ş u l l a r ı n d a granüle

o l m a k t a d ı r . K r i s t a l l e ş m e b a l ı n kompozisyonuna ve depolama k o ş u l l a r ı n a göre s a y ı s ı , ş e k l i , d a ğ ı l ı m ı ve kalitesi d e ğ i ş e n monohidrat glukoz kristallerinin o l u ş m a s ı sonucu

g e r ç e k l e ş m e k t e d i r . Ş e k e r i ç e r i ğ i n i n su i ç e r i ğ i n e o r a n ı yüksek olan b a l ı a r d a k r i s t a l l e ş m e k ı s a sürede o l m a k t a d ı r (Cavia et aL, 2001).

2.4. Balm Kimyasal Ö z e l l i ğ i Bal, i ç e r d i ğ i maddelerin ç e ş i t l i l i ğ i nedeniyle oldukça k a r m a ş ı k bir y a p ı g ö s t e r d i ğ i gibi,

f a r k l ı c o ğ r a f i k bölgelerdeki bitkilere ve elde e d i l i ş z a m a n l a r ı n a göre de oldukça f a r k l ı

y a p ı l a r gösterebilmektedir. Bu nedenle

b a l ı n b i l e ş i m i ile ilgili analizler

o l a b i l d i ğ i n c e g e n i ş s a y ı d a k i örnek üzerinde y a p ı l m a k t a d ı r .

B a l ı n kimyasal i ç e r i ğ i , n e k t a r ı n t o p l a n d ı ğ ı bitki ç e ş i d i n e , yörenin toprak y a p ı s ı n a (asitlik, mineral zenginlik, vb.), c o ğ r a f i k y a p ı s ı n a (iklim ve pedolojik özellikler, vb.) ve

a r ı n ı n varyetesine göre f a r k l ı l ı k göstermektedir (Oddo et aL, 1995). Bala, a r ı n ı n hipofarenjial (tükrük) bezleri t a r a f ı n d a n s a l g ı l a n a r a k k a t ı l a n enzim m i k t a r ı a r ı n ı n cinsine; olgun balda bulunan su m i k t a r ı ise yörenin iklimine, ı s ı s ı n a ve nemine b a ğ l ı olarak d e ğ i ş m e k t e d i r (Krell, 1996). Buna göre bitkisel ve a r ı kökenli olmak üzere

balda; karbohidratlar, su, aminoasit, vitamin, mineraller, flavanoidler, organik asitler,

polenler, pigmentler, asetilkolin, balmumu ve enzimler olmak üzere 180'den fazla

b i l e ş i k t a n ı m l a n m ı ş t ı r (Sato and Miyata, 2000).

2.4.1. Balm karbohidrat i ç e r i ğ i Bal %85-95 o r a n ı n d a ş e k e r içermektedir ve ş e k e r i ç e r i ğ i n i n %80'i fruktoz ve

glukozdan o l u ş m a k t a d ı r (Cavia et aL, 2001).

113



Türk G ı d a Kodeksi Bal T e b l i ğ i (Anonim, 2004)'ne göre bal ş e k e r l e r i invert ş e k e r l e r , sakaroz ve ticari glukoz olarak s ı n ı f l a n d ı r ı l m a k t a d ı r . Ancak Avrupa'da b a l ı n HPLC-RI

ve GC-MS analizleri de y a p ı l a r a k baldaki mono-, di- ve polisakkaritlerinin belirlenmesi

talep edilmektedir (Anonymous, 2002). Çünkü karbohidrat kompozisyonundaki

f a r k l ı l ı k l a r b a l ı n glukoz doygunluk derecesini, d o l a y ı s ı y l a k r i s t a l l e ş m e özelliklerini

etkilemektedir.

2.4.2. B a l ı n nemi

Genelolarak t a m a m ı s ı r l a n m ı ş bir petek ortalama %14-18 düzeyinde su içermektedir.

Nem m i k t a r ı n ı n d e ğ e r i %14'ten d ü ş ü k olan b a l ı n y o ğ u n l u ğ u (viskozitesi) fazla

o l d u ğ u n d a n d o l a y ı h a s a d ı n z o r l a ş t ı ğ ı ; %18'den yüksek olan balda ise mayalanma

g e ç e k l e ş t i ğ i g ö z l e n m i ş t i r ( Y ı l m a z , 1993).

2.4.3. B a l ı n HMF (hidroksimetil furfural) i ç e r i ğ i Hidroksimetil fu rfu ral , asidik ortamda glukoz ve fruktoz dehidrasyonundan meydana

gelen halkasal y a p ı d a k i aldehidtir. B a l ı n t a z e l i ğ i ve termoregülasyonu ( s ı c a k l ı k a y a r l a m a s ı ) h a k k ı n d a önemli bilgi veren bir indikatördür. Yeni hasat edilen balda

teorik olarak HMF yoktur ancak depolama k o ş u l l a r ı , b a l ı n pH'sl ve o r t a m ı n s ı c a k l ı ğ ı n d a n etkilenerek HMF m i k t a r ı a r t m a k t a d ı r (Tosi et aL, 2004).

2.4.4. Balm mineral i ç e r i ğ i B a l ı n mineral i ç e r i ğ i genelolarak % 0.17 d e ğ e r i n d e d i r (Buldini et aL., 2001) ve insanbeslenmesinde mineral b a k ı m ı n d a n önemli bir kaynak olarak gömektedir. Atomik

Absorbsiyon Spektroskopi (AAS) ile tayin edilen potasyum (K), sodyum (Na),

kalsiyum (Ca), magnezyum (Mg), b a k ı r (Cu), demir (Fe), manganez (Mn) ve çinko

(Zn) mineral/erini içeren b a l ı n potasyum (K) m i k t a r ı n ı n d i ğ e r elementlere göre daha

fazla o l d u ğ u b i l d i r i l m i ş t i r (Latorre et aL, 1999; Y ı l m a z and Yavuz, 1999; Conti, 2000;

Przybylowski and Wilcynska, 2001). Rodriquez- Otero (1994)'ya göre ise potasyum

(K) m i k t a r ı , a d ı geçen d i ğ e r a r a ş t ı r m a c ı l a r ı n tespit e t t i ğ i maksimum m i k t a r l a r ı n y a k l a ş ı k iki k a t ı olan 1500 ppm c i v a r ı n d a d ı r (Ankiam, 1998).

Conti (2000), koyu renkli ballardaki kalsiyum (Ca), demir (Fe) ve manganez (Mn)

m i k t a r l a r ı n ı n a ç ı k renkli b a l ı a r a göre daha yüksek o l d u ğ u n u b i l d i r m i ş t i r . Bu da b a l ı n renginin i ç e r i ğ i n d e k i mineral madde ç e ş i d i n d e n ve m i k t a r ı n d a n e t k i l e n d i ğ i n i göstermektedir.

2.5. Bal Kalitesine Etki Eden Faktörler

Bal kalitesini önemli derecede etkileyen faktörleri n e k t a r l ı bitki türü, ç e ş i d i , a r ı türü,

çevre, a r ı c ı n ı n e ğ i t i m i , b a l ı n hasat edilme z a m a n ı ve ş e k l i ile hasat edilen b a l ı n

114



depolanma k o ş u l l a r ı olmak üzere a l t ı b a ş l ı k a l t ı n d a toplamak mümkündür (Yurtsever

ve Sorkun, 2003).

2.6. B a l ı n Aralar için Önemi

N e k t a r ı n y o ğ u n l a ş t ı r ı l m ı ş ş e k l i olan bal, e r i ş k i n a r ı l a r ı n besin k a y n a ğ ı d ı r . Polen ilek a r ı ş t ı r ı l a n bal a y n ı zamanda a r ı l a r v a l a r ı n ı n besinlerinin esas maddesini o l u ş t u r u r (Kolankaya, 2001).

Bal veriminin yüksek o l d u ğ u dönemlerde fazla miktarda bal ile beslenen i ş ç i a r ı l a r ı n polen sepetlerinin hacminin a r t t ı ğ ı ve bir seferde toplanan polen m i k t a r ı n d a a r t ı ş o l d u ğ u k a y d e d i l m i ş t i r ( D u r m u ş ve Güler, 1999). Bu ş e k i l d e bal, polen sepetinin

hacminina r t m a s ı n d a

olumlu rol oynayarak, koloninin polen verimindea r t ı ş

s a ğ l a m a k t a d ı r .

2.7. B a l ı n insanlar için Önemi

B a ı , i n s a n l a r ı n diyetinde zengin sakkarit i ç e r i ğ i n d e n d o l a y ı karbohidrat k a y n a ğ ı olarak

k u l l a n ı l m a k t a d ı r . B a l ı n i n s a n o ğ l u t a r a f ı n d a n bilinçli olarak üretimi M.C. 2400 y ı l l a r ı n d a b a ş l a m ı ş t ı r . B a l ı n insanlar t a r a f ı n d a n tüketimi ise daha eskilere gitmektedir (Crane,

1999).

Esti et aL. (1997), bal glukozunun d i ğ e r glukoz k a y n a k l ı besinlerle a y n ı enerjiyi

vermesine r a ğ m e n , kanda daha d ü ş ü k glukoz-insülin seviyesi o l u ş t u r m a s ı n d a n d o l a y ı , k a h v a l t ı d a glukoz k a y n a ğ ı olarak günlük 20 gr (2 çay k a ş ı ğ ı ) kadar

tüketilmesini tavsiye etmektedir. Çizelge 2.1 'de k a h v a l t ı d a tavsiye edilen günlük bal

m i k t a r ı n ı n besin ve enerji d e ğ e r i v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 2.1. Y e t i ş k i n birjnsan için k a h v a l t ı d a g ü n l ü k a l ı n m a s ı gereken toplam y i y e c e ğ i n veb a l ı n besin ve enerji d e ğ e r i n i n k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı (Esti et aL, 1997)

Besinsel içerik ve K a h v a l t ı d a süt, bal, ekmek ve y a ğ ile 20 9 (2 çay k a ş ı ğ ı ) balenerji d e ğ e r i a l ı n m a s ı gereken toplam miktar

Protein 15 g. 0.1 g.

Karbohidrat 76 g. 15.0 g.

Ş e k e r 26 g. 15.0 g.

N i ş a s t a 50 g. Og.

Y a ğ 18 g. Og.

Enerji D e ğ e r i 526 kcal 60 kcal

115



Bal, y a n ı k l a r ı n ve ameliyat s o n r a s ı o l u ş a n y a r a l a r ı n k a p a n m a s ı ve enfeksiyon

k a p m a s ı n ı önlemek a m a c ı y l a klinik olarak k u l l a n ı l m a k t a d ı r (Subrahmanyam, 1999).

B a l ı n y a r a l a r ı n i y i l e ş t i r i l m e s i n d e k i etkisi, ülserden (yüzeysel irinli yara) d o l a y ı o l u ş m u ş ölü d o k u l a r ı n katalaz enziminin faaliyeti ile kimyasalolarak u z a k l a ş t ı r m a s ı ; k a r b o h i d r a t l a r ı n higroskobik (nem çekme) ö z e l l i ğ i sayesinde ödemin u z a k l a ş t ı r ı l m a s ı ; H202 üretimi ile bakterisidal, fungisidal etkisi ve b a l ı n besinsel i ç e r i ğ i ile yara

k e n a r l a r ı n d a k i epitelizasyonu (deri o l u ş u m u n u ) s a ğ l a m a s ı (Vardi et aL, 1998) ve

i ç e r d i ğ i lipopolisakkaritlerin y a r a l ı bölgedeki monositlerden sitokinlerin s a l g ı l a n m a s ı n ı s a ğ l a m a s ı (Tonks et aL, 2003) ile g e r ç e k l e ş m e k t e d i r .

2.8. A r a ş t ı r m a A l a n ı n ı n T a n ı m ı Kemaliye eski a d ı E ğ i n olan ve D o ğ u Anadolu bölgesinde yer alan Erzincan ilinin bir

ilçesidir. D o ğ u ' d a Tunceli'nin O v a c ı k , güneyde M a l a t y a ' n ı n Arapgir, E l a z ı ğ ' ı n A ğ ı n , Ç e m i ş g e z e k ve b a t ı ' d a S i v a s ' ı n D i v r i ğ i , kuzey'de E r z i n c a n ' ı n iliç ilçeleri ile k o m ş u d u r . Ilçenin r a k ı m ı 900-1000 m'dir. Erzincan ilinin g ü n e y b a t ı s ı n d a bulunan ilçe merkezi,

Munzur d a ğ l a r ı n ı n b a t ı s ı n d a , Karasu vadisinde kuruludur. Ilçenin d o ğ u s u n d a Munzur

d a ğ l a r ı , b a t ı s ı n d a S a r ı ç i ç e k y a y l a s ı ve H a r m a n c ı k , kuzeyinde Çal ve güneyinde ise

K ı r k g ö z d a ğ l a r ı s ı r a l a n ı r .

2.9. Kemaliye'de A r ı c ı l ı k Devlet istatistik Enstitüsü (DiE), Köy Envanterinin 1997 y ı l ı n d a y a p t ı ğ ı istatiksel

verilere göre, Kemaliye ilçesine b a ğ l ı 62 köy k a y ı t l ı d ı r ve bu köylerin toplam 43'ünde

sabit ve gezici a r ı c ı l ı k yapan haneler b u l u n m a k t a d ı r . Sabit a r ı c ı l ı k iki hanede toplam

20 adet kara kovan; 175 hanede toplam 4 915 adet fenni kovan kullanarak

y a p ı l m a k t a d ı r . Gezici a r ı c ı l ı k yapan hane s a y ı s ı ise toplam 1 825 kovanla 57 hanedir

(DiE, 1997).

116



3. GEREÇ VE YÖNTEMLER

3.1. Materyalin t o p l a n m a s ı 3.1.1. B a l ı n t o p l a n m a s ı A r a ş t ı r m a d a k u l l a n ı l a n 29 adet bal ö r n e ğ i , 2002-2003 y ı l l a r ı n ı n Haziran ve Eylül

a y l a r ı n d a a r ı c ı l ı ğ ı n y o ğ u n olarak y a p ı l d ı ğ ı Kemaliye ilçesinin merkezi, köyleri ve

S a r ı ç i ç e k y a y l a s ı olmak üzere 19 f a r k l ı bölgesinden t o p l a n m ı ş t ı r . A r a ş t ı r m a k o v a n l a r ı n ı n y e r l e ş t i r i l d i ğ i a r ı l ı k l a r ı n belirlenmesinde, köyleri n birbirlerine olan u z a k l ı ğ ı ve r a k ı m l a r ı göz önüne a l ı n m ı ş t ı r .

Belirtilen aylarda toplanan bal örnekleri, ilkbahar ve sonbahar dönemlerinin

k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı a m a c ı y l a f a r k l ı zamanlarda toplanarak, toplam 29 örnek üzerinden

ç a l ı ş m a l a r y a p ı l m ı ş t ı r .

Üreticiden kovan a ç t ı r ı l a r a k toplanan 29 bal ö r n e ğ i temiz bir bal b ı ç a ğ ı y a r d ı m ı ile

petek halinde a l ı n ı p , temiz kavanozlara konularak a ğ ı z l a r ı k a p a t ı l m ı ş ve k a v a n o z l a r ı n üzerine b a l ı n t o p l a n d ı ğ ı yörenin a d ı ve tarihi ile a r ı l ı k n u m a r a s ı kaydedilerekincelenmek üzere laboratuvara g e t i r i l m i ş t i r .

Petek bal, cam süzme aleti k u l l a n ı l a r a k süzme bal haline g e t i r i l m i ş t i r . Analizlerin

y a p ı l m a s ı n a kadar geçen sürede bal örnekleri, g ü n e ş ı ş ı ğ ı n ı n b a l ı n i ç e r i ğ i üzerindeki

etkisinden k o r u n m a s ı için nemsiz ve k a r a n l ı k bir dolapta muhafaza e d i l m i ş t i r .

3.1.2. Bitkilerin t o p l a n m a s ı Haziran ve Eylül a y l a r ı a r a s ı n d a Kemaliye'ye gidilerek a r ı l ı ğ ı n y a k l a ş ı k 3 km

çevresindeki n e k t a r l ı bitkiler t o p l a n m ı ş ve presleme yöntemi ile bitkiler p r e s l e n m i ş ve

laboratuvara g e t i r i l m i ş t i r . Laboratuvara getirilen bitkiler k u r u t u l m u ş ve t e ş h i s I e r i y a p ı l d ı k t a n sonra gliserin-jelatin kullanarak referans polen p r e p a r a t l a r ı h a z ı r l a n m ı ş t ı r . Balda rastlanan polenler bu referans polenler ile k a r ş ı l a ş t ı r ı l a r a k t e ş h i s e d i l m i ş t i r .

117



,

i

ii

i

ii

if

3.2. B a l ı n mikroskobik analizi

3.2.1. Balda polen analizi için preparat h a z ı r l a n m a s ı B a l ı n mikroskobik i n c e l ~ n m e s i için uygulanan yöntem, u l u s l a r a r a s ı a r ı c ı l ı k otoriteleri

t a r a f ı n d a n kabul edilen yönteme göre h a z ı r l a n m ı ş t ı r (Maurizio, 1951; Louveaux et aL.,

1970). Preparatlar a ş a ğ ı d a b e l i r t i l d i ğ i ş e k i l d e h a z ı r l a n m ı ş t ı r . 1. Bal bir cam baget y a r d ı m ı ile iyice k a r ı ş t ı r ı l ı p bal içeriklerinin homojen bir biçimde

d a ğ ı l m a s ı s a ğ l a n a r a k stok baldan 10 gr a l ı n ı p deney tüpüne a k t a r ı i m ı ş ve üzerine

20 ml distile su ilave e d i l m i ş t i r . B a l ı n su içerisinde çözülmesini s a ğ l a m a k a m a c ı y l a tüpler y a k l a ş ı k s ı c a k l ı ğ ı 45 °C'lik su banyosunda 10-15 dakika b e k l e t i l m i ş ve su

banyosundan ç ı k a r ı l a n her tüp k a r ı ş t ı r ı c ı y a r d ı m ı ile k a r ı ş t ı r ı l a r a k b a l ı n suiçerisinde çözünmesi s a ğ l a n m ı ş t ı r . Örneklerde herhangi bir k r i s t a l l e ş m e söz

konusu ise bal etüvde 30 °C'ye kadar ı s ı t ı l a r a k , b a l ı n s ı v ı hale gelmesi

s a ğ l a n m ı ş t ı r . 2. Çözelti MPW-350 model santrifüj ile 3500 rpm'de 45 dk santrifüj e d i l m i ş ve

santrifüj edilen tüplerin süpernatant k ı s m ı d ö k ü l m ü ş t ü r . i ğ n e ucuna a l ı n a n bir

miktar (1-2 mm3) bazik fuksinli gliserin-jelatinin dipteki çökeltiye b u l a ş t ı r ı l m a s ı y l a

a l ı n a n materyal lam üzerine a k t a r ı l m ı ş t ı r . 3. Lam, ı s ı t m a t a b l a s ı n d a 30-40 °C'de ı s ı t ı l a r a k bazik fuksinli gliserin-jelatinin

erimesi s a ğ l a n m ı ş ve ı s ı t m a s ı r a s ı n d a hava k a b a r c ı k l a r ı n ı n o l u ş m a m a s ı ve

polenlerin deforme o l m a m a s ı için k a y n a m a m a s ı n a dikkat e d i l m i ş t i r . I ğ n e ile lam

üzerinde e r i m i ş gliserin-jelatin ile polenler iyice k a r ı ş t ı r ı l a r a k bal i ç e r i ğ i n i n homojen

bir biçimde d a ğ ı l m a s ı s a ğ l a n m ı ş ve üzerine 18x18 mm2'lik lamel k a p a t ı l m ı ş t ı r .

L a m ı n bir ucuna etiket y a p ı ş t ı r ı l a r a k üzerine b a l ı n a l ı n d ı ğ ı a r ı l ı ğ ı n n u m a r a s ı , yörenin a d ı , p r e p a r a t ı n y a p ı l d ı ğ ı tarih ve p r e p a r a t ı yapan k i ş i n i n a d ı y a z ı l m ı ş t ı r .

4. Inceleme s ı r a s ı n d a net bir görüntü elde etmek a m a c ı y l a preparat ters çevrilerek

iki cam çubuk üzerine y e r l e ş t i r i l m i ş ve bal i ç e r i ğ i n i n lamel yüzeyine y a k l a ş m a s ı s a ğ l a n m ı ş t ı r .

5. H a z ı r l a n a n preparatlar y a k l a ş ı k 12 saat bu ş e k i l d e bekletildikten sonra

incelemeye h a z ı r hale g e l m i ş t i r .

3.2.1.1. Toplanan bitkilerden referans polen preparatlarmm h a z ı r l a n m a s ı 1. Lam üzerine ç i ç e ğ i n anterlerinden bir miktar polen konarak birkaç damla alkol ile

anterde bulunan polenler lam üzerine f ı s k e edildikten sonra bitki p a r ç a l a r ı i ğ n e ucu ile ortamdan u z a k l a ş t ı r ı l m ı ş t ı r .

118



2. i ğ n e ucuna a l ı n a n bir miktar (1-2 mm 3) bazik fuksinli gliserin-jelatin lam üzerine

k o n u l m u ş t u r . 3. Lam, ı s ı t m a t a b l a s ı n d a 30-40 °C'de ı s ı t ı l a r a k bazik fuksinli gliserin-jelatinin

erimesi s a ğ l a n m ı ş ve ı s ı t m a s ı r a s ı n d a hava k a b a r c ı k l a r ı n ı n o l u ş m a m a s ı ve

polenlerin deforme o l m a m a s ı için k a y n a m a m a s ı n a özen g ö m i ş t i r . i ğ n e ile lam

üzerinde e r i m i ş ' g l i s e r i n - j e l a t i n ile polen iyice k a r ı ş t ı r ı l a r a k homojen bir biçimde

d a ğ ı l m a s ı s a ğ l a n m ı ş ve üzerine 18x18 mm 2 'lik lamel k a p a t ı l m ı ş t ı r . L a m ı n bir

ucuna etiket y a p ı ş t ı r ı l a r a k üzerine a r ı l ı ğ ı n n u m a r a s ı , yörenin a d ı , p r e p a r a t ı n y a p ı l d ı ğ ı tarih ve p r e p a r a t ı yapan k i ş i n i n a d ı y a z ı l m ı ş t ı r .

4. Inceleme s ı r a s ı n d a polenleri daha iyi görebilmek için preparat ters çevrilerek iki

cam çubuk üzerine y e r l e ş t i r i l m i ş t i r . 5. H a z ı r l a n a n preparatlar y a k l a ş ı k 12 saat bu ş e k i l d e bekletildikten sonra

incelemeye h a z ı r hale g e l m i ş t i r . Preparatlar preparat kutusunda muhafaza

edilerek d ı ş etkilerden k o r u n m u ş t u r .

3.2.1.2. Bazik fuksinli gliserin-jelatin h a z ı r l a n m a s ı 7 9 jelatin t a r t ı l m ı ş ve 42 m ı ı l ı k distile suda 2 saat b e k l e t i l m i ş t i r . Y u m u ş a m ı ş jelatinin

üzerine 50 ml gliserin e k l e n m i ş ve iyice k a r ı ş t ı r ı l m ı ş t ı r . K a r ı ş ı m ı n küflenmesini

önlemek a m a c ı y l a üzerine 0,5 9 karbolik asit e k l e n m i ş ve polenlerin b o y a n m a s ı n ı s a ğ l a m a k a m a c ı y l a birkaç damla bazik fuksin ilave e d i l m i ş t i r . K a r ı ş ı m 15 dakika ı l ı k su banyosunda b e k l e t i l m i ş t i r . Daha sonra k a r ı ş ı m petri k a p l a r ı n a ince bir tabaka

halinde d ö k ü l m ü ş ve s o ğ u m a y a b ı r a k ı l m ı ş t ı r (Brawn, 1960).

3.2.1.3. P r e p a r a t l a r ı n incelenmesi

Polen p r e p a r a t / a r ı Nikon Eclipse E400 marka mikroskopta i n c e l e n m i ş ve po/enleri

t a n ı m l a m a d a immersiyon objektif k u l l a n ı l m ı ş t ı r (x100). incelemelerde 18x18 mm2

'liktüm alan t a r a n m ı ş t ı r . Polenlerin t e ş h i s i n d e ilgili kaynaklardan (Erdtman, 1969; A y t u ğ , 1971; Kapp, 1971; Markgraf and O'Antoni, 1978; Nilsson et a/., 1983; /wanami et a/.,

1988; Faegri and Iversen, 1989; Moore et a/., 1991; Pehlivan, 1995; O'A/bore, 1997)

ve h a z ı r l a n a n referans preparatlardan y a r a r l a n ı l m ı ş t ı r . Polenlerin t e ş h i s i n d e iki a y r ı tüpte h a z ı r l a n a n preparatlar a y r ı a y r ı i n c e l e n m i ş t i r . Bitki t a k s o n l a r ı n ı n t a n ı m l a n m a s ı i ş l e m i bittikten sonra tekrar b a ş a dönülerek her preparat sol üst k ö ş e d e n b a ş l a n ı l a r a k

ve bitkiç e ş i t l i l i ğ i

dikkate a l ı n a r a k , her preparatta 200'ü bulana kadar polen s a y ı m ı n a

1 9



devam e d i l m i ş t i r (Louveaux et aL., 1970; Sawyer, 1988). Polen s a y ı m l a r ı n d a x10

oküler ve 4 0 ' l ı k objektif k u l l a n ı l m ı ş t ı r .

T e ş h i s edilen polenlerin resimleri, mikroskopta, x100'lük objektif büyütmede

ç e k i l m i ş t i r .

Sonuçta iki p r e p a r a t ı n s a y ı m s o n u ç l a r ı n ı n o r t a l a m a l a r ı a l ı n m ı ş ve daha sonra yüzdesi

a l ı n a r a k Kemaliye b a l ı n d a bulunan polenlerin dominant (>=%45), sekonder (%16-

44), minör (%3-15) ve eser «%3) miktardaki o r a n l a r ı s a p t a n m ı ş t ı r (Barbattini et aL,

1991; Warakomska and Jaroszynska, 1992).

3.2.2. Balda Toplam Polen S a y ı s ı (TPS) analizi için preparat h a z ı r l a n m a s ı 10 9 baldaki TPS s a y ı s ı (TPS-10 g) n ı n s a p t a n m a s ı için h a z ı r l a n a n preparatlar

a ş a ğ ı d a i ş l e m s ı r a s ı verilen metoda göre y a p ı l m ı ş t ı r (Moar, 1985).

1. Cam baget y a r d ı m ı ile iyice k a r ı ş t ı r ı l m ı ş ve homojen hale g e t i r i l m i ş stok baldan 10

9 a l ı n m ı ş t ı r . 2. Ö r n e ğ i n üzerine 20 ml distile su ilave edilerek tüp içerisine ş a h i t olarak 1

tanesinde 12542 adet Lycopodium spp. sporu bulunan tablet a t ı l m ı ş t ı r . Tabletin

erimesini s a ğ l a m a k a m a c ı y l a tüpler 45 °C'lik su banyosunda 10-15 dakika

b e k l e t i l m i ş t i r . 3. Tablet iyice eridikten sonra polenlerin ve s p o r l a r ı n b o y a n m a s ı n ı s a ğ l a y a n birkaç

damla bazik fuksin ilave edilerek tüpler k a r ı ş t ı r ı c ı d a homojen ş e k i l d e k a r ı ş t ı r ı l d ı k t a n sonra 3500 rpm'de 45 dk santrifüj e d i l m i ş t i r . Santrifüj edilen

tüplerin süpernatant k ı s m ı d ö k ü l m ü ş t ü r . 4. Suyunun iyice süzülmesi s a ğ l a n a n tüpün içerisine 0,1 ml kadar %50'lik gliserin

ilave edilerek dipteki çökeltinin gliserin ile homojen bir biçimde k a r ı ş m a s ı s a ğ l a n m ı ş t ı r . Bu k a r ı ş ı m d a n pipetle 0,01 ml a l ı n a r a k lam üzerine k o n u l m u ş veüzerine lamel k a p a t ı l a r a k , mikroskopta incelenmeye h a z ı r hale g e t i r i l m i ş t i r .


120



Her preparat sol üst k ö ş e d e n incelenmeye b a ş l a n m ı ş ve 18x18 mm2 'lik alan

tamamen taranarak bu alanda bulunan tüm polenler nicelik olarak s a y ı l a r a k tespit

e d i l m i ş t i r . Daha sonra preparat tekrar sol üst k ö ş e d e n b a ş l a n a r a k tamamen t a r a n m ı ş ve Lycopodium spp. s p o r l a r ı n ı n s a y ı s ı s a p t a n m ı ş t ı r . Lycopodium spp. s p o r l a r ı n ı n tabletleri botanik ve c o ğ r a f ı k orijinin polen analizi ile belirlenmesi a m a c ı y l a ş a h i t olarak k u l l a n ı l m ı ş t ı r . S a y ı m s ı r a s ı n d a x 10 oküler ve x 4 0 ' l ı k objektif k u l l a n ı l m ı ş t ı r . S a y ı m iki a y r ı tüpten h a z ı r l a n a n iki a y r ı preparatta y a p ı l m ı ş ve o r t a l a m a l a r ı a l ı n a r a k a ş a ğ ı d a göen formüle u y g u l a n m ı ş t ı r .

Toplam polen s a y ı s ı (TPS) =S a y ı l a n Polen

-"""'S"-a-yl"'la-n--'L-jl-co-p-o-drr-iu-m-S=-p-o-r-u

-x12S42*

3.2.3. Balda n i ş a s t a analizi için p r e p a r a t l a r ı n h a z ı r l a n m a s ı Türk G ı d a Kodeksinin Bal T e b l i ğ i (Anonim, 2004)'nin ürün özelliklerini içeren

6. maddesinin c ş ı k k ı n d a "Balda n i ş a s t a bulunamaz" denilmektedir. Bal örneklerinde

bulunan n i ş a s t a n ı n polenden mi yoksat a ğ ş i ş a m a ç l ı o l d u ğ u n u saptamak için

Sorkun (2002) t a r a f ı n d a n g e l i ş t i r i l e n metot k u l l a n ı l m ı ş t ı r .

1. Cam baget y a r d ı m ı ile iyice k a r ı ş t ı r ı l m ı ş ve homojen hale g e t i r i l m i ş stok baldan 10

g a l ı n m ı ş t ı r . 2. Üzerine 20 ml distile su ilave edilerek k a r ı ş t ı r ı c ı d a b a l ı n ve suyun homojen ş e k i l d e

k a r ı ş t ı r ı l m a s ı s a ğ l a n d ı k t a n sonra 3500 rpm'de 45 dk santrifüj e d i l m i ş t i r . 3. Dipte kalan çökeltiye bir damla seyreltik iyot d a m l a t ı l a r a k bu çözeltiden 1 damla

a l ı n ı p lama a k t a r ı l m ı ş ve 18x18 mm2'lik lamel k a p a t ı l a r a k preparat mikroskop

a l t ı n d a incelenmeye h a z ı r hale g e t i r i l m i ş t i r .

3.2.3.1. N i ş a s t a analizi için iyot çözeltisi h a z ı r l a n m a s ı 100 ml suya 1 g KI (potasyum iyodür) ve 1 g i (iyot) ilave e d i l m i ş ve iyice

k a r ı ş t ı r ı l m ı ş t ı r (Öner, 1967). K a r ı ş ı m ı seyreltmek a m a c ı y l a bu k a r ı ş ı m d a n 1 ölçü

a l ı n m ı ş ve üzerine 2 ölçü distile su ilave e d i l m i ş t i r .

• Bir Lycopodium lablelinde bulunan spor s a y ı s ı

121




H a z ı r l a n a n polen p r e p a r a t l a r ı x10'luk ve x 4 0 ' l ı k objektifler ile i n c e l e n m i ş t i r . Tüm alan

t a r a n m ı ş ve n i ş a s t a içeren polenler renk d e ğ i ş i m i n e u ğ r a y a r a k mor renkli bir görünüm

k a z a n m ı ş t ı r . Sorkun (2002), n i ş a s t a içermeyen polenlerde ise herhangi bir d e ğ i ş i k l i k g ö z l e n m e y e c e ğ i n i b e l i r t m i ş t i r . T a ğ ş i ş a m a ç l ı k a t ı l a n n i ş a s t a taneleri mikroskop ile

i n c e l e n m i ş t i r .

3.3. B a l ı n organoleptik (görünüm, koku, ta t ve dokunma) analizi

3.3.1. Balda organoleptik analiz için örneklerin h a z ı r l a n m a s ı ve incelenmesi

B a l ı n , mikroskobik analizlerinin y a n ı s ı r a organoleptik analizlerinin de belirlenmesi

g e r e k t i ğ i b e l i r t i l m i ş t i r (D'Albore, 1997). Bal örneklerinin görünüm, koku, tat ve

dokunma analizleri y a p ı l ı r k e n Bonvehi and Paujeola (1988) ve Gonnet (1996)'in

metodu u y g u l a n m ı ş t ı r . 1. Duyusal analizleri g e r ç e k l e ş t i r e c e k 3 k i ş i l i k jüri o l u ş t u r u l m u ş t u r (Gonnet, 1996).

Jüri üyeleri seçilirken; üyelerin b a l ı n bitkisel kökenini ve i ç e r i ğ i n i , bal ekstre

edilirken k u l l a n ı l a n teknolojiyi, b a l ı n h a s a d ı s ı r a s ı n d a uygulanan i ş l e m l e r i vedepolama k o ş u l l a r ı h a k k ı n d a bilgi sahibi o l m a l a r ı n a dikkat e d i l m i ş t i r (Bonvehi and

Paujeola, 1988; Gonnet, 1996). A y r ı c a jüri üyelerinin duyu analizleri konusunda

bilgi sahibi o l m a s ı , a ç ı k l a y ı c ı terminolojiyi iyi bilmesi ve b a l ı n duyusal konusunda

p r a t i ğ i o l m a s ı k o n u l a r ı n d a yetkin o l m a s ı n ı n y a n ı n d a fizyolojik d u r u m l a r ı n ı n engel

t e ş k i l etmemesine dikkat e d i l m i ş t i r (Bonvehi and Paujeola, 1988; Gonnet, 1996).

2. Organoleptik analizlerin d o ğ r u g e r ç e k l e ş t i r i l m e s i için gerekli ortam k o ş u l l a r ı s a ğ l a n m ı ş t ı r . Organoleptik analizler s ı r a s ı n d a , oda s ı c a k l ı ğ ı n ı n 20 Co o l m a s ı n a (Bonvehi and Paujeola, 1988) ve nemin y a k l a ş ı k %60 o r a n ı n d a o l m a s ı n a özen

g ö m i ş ve jürinin sessiz ve rahat bir ortamda analizleri g e r ç e k l e ş t i r m e l e r i s a ğ l a n m ı ş t ı r (Bonvehi and Paujeola, 1988; Gonnet, 1996). Örnekler sabah saat

10-12 a r a s ı n d a test e t t i r i l m i ş t i r (Bonvehi and Paujeola, 1988).

3. Koku analizleri s ı r a s ı n d a g e n i ş a ğ ı z l ı cam bardaklar içine konan 30-40 g bal cam

çubuk ile k a r ı ş t ı r ı l a r a k b a l ı n ç e ş i t l i h ı z l a r d a k i kokusu test e d i l m i ş t i r (Bonvehi and

Paujeola, 1988). Gelen ilk koku a l ı n ı p a ş i n a olunduktan sonra not e d i l m i ş vebundan sonraki ikincil koku a l ı n ı p d e ğ e r l e n d i r i l d i k t e n sonra not e d i l m i ş t i r (Gonnet

and Vache, 1979; Bonvehi and Paujeola, 1988).

4. Tat analizleri s ı r a s ı n d a cam baget ile bir miktar bal a l ı n ı p dil üzerine konularak

b a l ı n dil üzerinde y a v a ş y a v a ş erimesi s a ğ l a n m ı ş t ı r . Jüri üyesinin g ö r ü ş l e r i

122





k a y d e d i l m i ş t i r . Her ö r n e ğ i n analizinden sonra k ı s a bir ara v e r i l m i ş ve daha sonra

d i ğ e r ö r n e ğ e g e ç i l m i ş t i r . 3-4 örnek test edildikten sonra duyusal yorgunluktan

k a ç ı n m a k ve a ğ z ı n duyusal kapasitesini c a n l a n d ı r m a k a m a c ı y l a bir dilim sulu ve

e k ş i elma jüriye y e d i r i l m i ş (Gonnet, 1996) ve üzerine bir bardak sui ç i r t i l m i ş t i r

(Bonvehi and Paujeola, 1988; Gonnet, 1996).

5. Tüm analizlerde her jüri üyesi g ö r ü ş l e r i p u a n l a n d ı r ı l a r a k Kardinal sistem olarak

belirtilen tabloya k a y d e d i l m i ş t i r . Bu tabloda görünüm (homojenlik, temizlik ve

renk), tat, koku ve dokunma duyusu ( k r i s t a l l e ş m e ) a y r ı a y r ı p u a n l a n d ı r ı l m ı ş t ı r (Gonnet, 1996).

3.4. Balm kimyasal analizi

3.4.1. Balda HPLC-RI (Yüksek Basmçll S ı v ı Kromatografi-Refraktif Indeks

Dedektörü) ile karbohidrat tayini

3.4.1.1. Amaç ve prensip

S ı v ı kromatografisi yönteminin özel bir u y g u l a m a s ı olan yüksek p e r f o r m a n s l ı s ı v ı kromatografisi (HPLC) yönteminde, sabit faz olarak k u l l a n ı l a n p a r ç a c ı k b o y u t l a r ı n ı n önemli ölçüde küçültülmesi sonucu hareketli faz ile e t k i l e ş e n sabit faz y ü z e y a l a n ı büyür ve böylece kolonun e t k i n l i ğ i a r t t ı r ı l m ı ş olur. Çok s ı k ı olarak d o l d u r u l m u ş kolondan hareketli f a z ı n belirli bir h ı z l a geçebilmesi için bir b a s ı n ç u y g u l a n m a s ı gerekir. Bu yüksek verimdeki k o l o n l a r ı n ve oldukça yüksek b a s ı n ç l a r ı n k u l l a n ı l d ı ğ ı HPLC, element türlendirilmesinde en y a y g ı n biçimde uygulanan kromatografi türüdür

( K ı l ı ç vd., 1998).

HPLC günümüzde kimya, biyokimya, biyoteknoloji, farmakoloji, t ı p k i m y a s ı , bitki

k i m y a s ı , t a r ı m ve kimya m ü h e n d i s l i ğ i n ; içeren alanlarda a y ı r m a ve analiz için

vazgeçilmez bir araç olarak kabul edilmektedir. Bilhassa d i ğ e r kromatografik

teknikiere uygun olmayan b i l e ş i k l e r i n a y r ı l m a s ı ve analizi için uygundur. Çevre

s ı c a k l ı ğ ı n d a terrnalolarak k a r a r s ı z b i l e ş i k l e r i ve yüksek p o l a r t ı k t a k i b i l e ş i k l e r i herhangi bir türevlendirme o l m a k s ı z ı n a y ı r a b i l i r ve analiz edebilir ( K ı l ı ç vd., 1998).

Elementel türlendirme a m a c ı ile kolonda k u l l a n ı l a n dolgu maddesi ise genellikle

anyon veya k a t y o n l a r ı tutan iyon d e ğ i ş t i r i c i reçinelerdir. Bu reçinelerin k u l l a n ı l m a s ı durumunda örnekte iyon halinde bulunan türlerin birbirinden a y r ı l m a s ı s a ğ l a n a b i l i r . K u l l a n ı l a n iyon d e ğ i ş t i r i c i reçineler d o ğ r u d a n kolona doldurulabilen k a t ı reçineler

o l a b i l e c e ğ i gibi, bir k a t ı yüzeyine k a p l a n m ı ş s ı v ı reçineler de olabilir. I y o n l a r ı n bu

123



reçinelere olan ilgilerine etki eden birçok faktör v a r d ı r . Bunlar; i y o n l a r ı n yükü,

b ü y ü k l ü ğ ü , pH, iyon ş i d d e t i , k u l l a n ı l a n reçinenin g ö z e n e k i i l i ğ i , çözücü cinsi, çözücü

d e r i ş i m i ve s ı c a k l ı k t ı r ( K ı l ı ç vd., 1998).

3.4.1.2.

i ş l e m HPLC sistemi ile y a ~ ı l a c a k analiz için gerekli ş a r t l a r s a ğ l a n a r a k analiz y a p ı l a c a k numuneden, mono ve di sakkaritlerin saf olarak a y r ı ş t ı r ı l a b i l m e s i için uygun

ekstraksiyon yöntemi b u l u n m u ş t u r . Daha sonra o analiz için uygun kolon, hareketli

faz ve a k ı ş h ı z ı s e ç i l m i ş t i r .

1. Örnekler cihaza enjekte edilmeden önce s t a n d a r t l a r ı n d e r i ş i m i fruktoz 0.02M,

glukoz 0.02 ve sukroz 0.004 olacak ş e k i l d e a y a r l a n m ı ş t ı r . Bu s t a n d a r t l a r ı n m i k t a r l a r ı n a göre c i h a z ı n kalibrasyonu y a p ı l m ı ş ve bu üç ş e k e r i n kalibrasyon

e ğ r i s i cihaza b a ğ l ı bilgisayarda çizilerek, k a y ı t e d i l m i ş t i r . 2. Homojen ş e k i l d e k a r ı ş m ı ş olan stok baldan 5 g a l ı n ı p , 250'lik behere a k t a r ı l m ı ş t ı r .

Ö r n e ğ i n üzerine 100 ml distile su eklenerek homojen bir ş e k i l d e bal su içerisinde

ç ö z ü n m ü ş t ü r . 3. Homojen k a r ı ş ı m 0.45 JJm por a ç ı k l ı k l a r ı bulunan f ı l t r e ile vial k a p a k l ı küçük

ş i ş e l e r e süzülerek, a ğ z ı k a p a t ı l m ı ş ve analiz g e r ç e k l e ş i n c e y e kadar bakteriyel

üremenin önlenmesi a m a c ı y l a , +4 °C'de b u z d o l a b ı n d a s a k l a n m ı ş t ı r . 4. Ölçümler Thermofinnigan spectrasystem HPLC c i h a z ı n d a , refraktif indeks

dedektör k u l l a n ı l a r a k g e r ç e k l e ş t i r i l m i ş t i r . Kolon özellikleri iyon d e ğ i ş t i r i c i özellikte

olup, dolgu maddesi phenomenexCa+ 2'dir ve bu kolonun d ı ş ı n d a a y r ı c a koruyucu

kolon k u l l a n ı l m a m ı ş t ı r . 5. HPLC c i h a z ı n ı n vial k a p a k l ı tüplerin k o n u l d u ğ u k ı s m ı n s ı c a k l ı ğ ı örneklerin

b o z u l m a s ı n ı önleyecek ş e k i l d e d i z a y n e d i l m i ş olup, örnekler enjekte edilinceye

kadar bu k ı s m ı n s ı c a k l ı ğ ı 10 oC 'ye a y a r l a n m ı ş t ı r . Örneklerin enjeksiyon hacimleri

20 JJI olup, örnekler cihaza otosampler ile enjekte e d i l m i ş t i r . 6. C i h a z ı n ş e k e r analizini s a ğ l a y a n analitik k o ş u l l a r ı , kolon b a s ı n c ı 260-280 psia,

kolon s ı c a k l ı ğ ı 75 oC, refraktif indeks ç a r p a n ı 16x, izokratik a k ı ş 0.5 ml/dk ve

mobil faz deiyonize su olacak ş e k i l d e a y a r l a n m ı ş t ı r . 7. Ö r n e ğ i n içerisindeki her bir ş e k e r refraktif k ı r ı l m a y a u ğ r a y a r a k , kendilerine özgü

belirli zamanlarda pik a l a n ı o l u ş t u r m u ş l a r d ı r . S t a n d a r t l a r ı daha önceden kalibre

edilen fruktoz, glukoz ve sukroz ile ç a k ı ş a n pik a l a n l a r ı kalibrasyon e ğ r i s i n e göre

bilgisayar t a r a f ı n d a n h e s a p l a n m ı ş t ı r .

124



8. Hesaplanan alanlar Excel p r o g r a m ı n a a k t a r ı l m ı ş ve a ş a ğ ı d a k i e ş i t l i k ile baldaki

ş e k e r l e r i n yüzde m i k t a r ı h e s a p l a n m ı ş t ı r .

c x Aö x V VstdY ü : ı d e M i k t a r ı = x ---

Bu e ş i t l i k t e c.standart m i k t a r ı (glml),

AÖ.örnek pik a l a n ı , V. ö r n e ğ i n ç ö z ü n d ü ğ ü hacim (ml),AS.standart pik a l a n ı , m. örnek m i k t a r ı (g),

As x m Vsmp

VStd . cihaza verilen standart hacmi (ml),Vsmp .cihaza verilen ö r n e ğ i n hacmi (ml) ifade etmektedir.

3.4.2. Balda Ge-MS (Gaz K r o m a t o g r a f ı - K ü t l e Spektrometresi) ile HMF tayini

3.4.2.1. Amaç ve prensip

GC-MS sistemi biyolojik veya d o ğ a l sistemlerdeki yüzlerce maddeyi a y n ı anda

t a n ı m a k a m a c ı y l a k u l l a n ı l m a k t a d ı r ( K ı l ı ç vd., 1998).

Kromatografi kompleks k a r ı ş ı m l a r d a bulunan birbirine y a k ı n özellikteki maddeleri

a y ı r m a k için k u l l a n ı l a n birçok f a r k l ı yöntemi içerir; bu a y ı r m a l a r ı n ç o ğ u b a ş k a yöntemlerle y a p ı l a m a m a k t a d ı r . Bütün kromatografik a y ı r m a l a r d a numune gaz, s ı v ı veya süperkritik a k ı ş k a n ı olan hareketli faz ile t a ş ı n ı r . Bu hareketli faz bir kolonda

veya bir k a t ı yüzeyde s a b i t l e ş t i r i l m i ş kendisi ile k a r ı ş m a y a n bir durgun faz içinden

geçmeye z o r l a n ı r . Bu iki faz numune b i l e ş e n l e r i n i n hareketli ve durgun fazlarda f a r k l ı oranlarda d a ğ ı l a c a ğ ı ş e k i l d e seçilir. Durgun faz t a r a f ı n d a n kuvvetli tutulan numune

b i l e ş e n l e r i , hareketli f a z ı n a k ı ş ı y l a çok y a v a ş hareket ederler. Buna k a r ş ı l ı k , durgun

faz t a r a f ı n d a n z a y ı f ç a tutulan b i l e ş e n l e r h ı z l ı hareket ederler. Bu hareket h ı z l a r ı n ı n f a k l ı l ı ğ ı sonucu, numune b i l e ş e n l e r i birbirlerinden kalitatif velveya kantitatif olarak

analizlenebilen f a r k l ı bantlar veya bölgeler ş e k l i n d e a y r ı l ı r l a r ( K ı l ı ç vd., 1998).

Gaz kromatografi analitin gaz haldeki hareketli faz ile bir k a t ı n ı n yüzeyine t u t t u r u l m u ş durgun s ı v ı faz a r a s ı n d a d a ğ ı l ı m ı üzerine k u r u l m u ş t u r . Gaz kromatografinin temeli ilk

kez 1941 y ı l ı n d a Martin ve Synge t a r a f ı n d a n g e l i ş t i r i l m i ş t i r ( K ı l ı ç vd., 1998).

125



3.4.2.2. i ş l e m 1. 0.5 gr bal ö r n e ğ i metanol içerisinde ekstrakte e d i l m i ş t i r . Bunun için k a p a k l ı cam

santrifüj içerisine 0.5 gr bal k o n u l m u ş , tüp içerisine 5 ml metanol e k l e n m i ş t i r . 2. Ultrasonik d a l g a l ı su banyosunda 3.30 saat tutularak hidroksimetil f u r f u r a l ı n

ekstrakte edilmesi s a ğ l a n m ı ş t ı r . 3. Ekstrakte olan k ı s ı m d a n O, 1 çekilerek, GC-MS'e enjekte e d i l m i ş t i r . 4. C i h a z ı n HMF analizini s a ğ l a y a n analitik k o ş u l l a r ı , c i h a z ı n s ı c a k l ı ğ ı b a ş l a n g ı ç

s ı c a k l ı k 50 oC, 10 oC/dk h ı z l a 150 oC, 2 dk beklenerek, 20 oC/dk h ı z l a fina/

s ı c a k l ı k 280 dk ve final süre 49,5 olacak ş e k i l d e a y a r l a n m ı ş t ı r . Kolon b a s ı n c ı sabit

27,6 kPa, toplam a k ı ş 38,7 m ı / d k ' d ı r ve t a ş ı y ı c ı gaz Helyum'dur. Kolon tipi DBS

k ı l c a l kolon ve ölçüleri 0.2Smm * 30m * 0 . 2 S ~ m ' d i r . 5. Örneklerin k r o m a t o g r a m l a r ı bilgisayardan a l ı n m ı ş t ı r . Bu kromatogramlarda

HMF'nin a l ı konma z a m a n ı ve yüzdesi v e r i l m i ş t i r . 6. Spektrometrik analizi y a p ı / a n a kadar örnek/er +4 °C'de muhafaza e d i l m i ş t i r .

3.4.3. Balda refraktometre ile nem tayini

Bal, bal çerçevenin %'ü ya da t a m a m ı n ı n bal mumu ile s ı r l a n m a s ı sonucu

o l g u n l a ş m a k t a ve olgun b a l ı n nem m i k t a r ı % 15-18 a r a s ı n d a d e ğ i ş m e k t e d i r . Nemin

%18'den çok o l m a s ı b a l ı n yeterince o l g u n l a ş m a d a n önce hasat e d i l d i ğ i a n l a m ı n a gelmektedir. Nem yüzdesinin 18'den fazla o l m a s ı sonucunda, m a n t a r l a r ı n üremesi

nedeniyle bal, bal h a s a d ı n d a n k ı s a bir süre sonra m a y a l a n m a k t a d ı r . Bu nedenle

ç a l ı ş ı l a n b a l ı n nem m i k t a r ı n ı n tespiti önemlidir.

3.4.3.1. i ş l e m 1. Bal kristalize o l m u ş ise nem m i k t a r ı n ı n tespitinin d o ğ r u g e r ç e k l e ş m e s i için stok

baldan a y r ı l a n bir miktar bal 25 °C'de ı s ı t ı l ı p s ı v ı hale g e t i r i l m i ş t i r . 2. Cam ç u b u ğ u n ucuna y a k l a ş ı k 1 gr bal a l ı n a r a k bu bal refraktometrenin k a p a k l ı

cam haznesine k o n u l m u ş t u r . 3. Kapak k a p a t ı l d ı k t a n sonra nemin yüzdesi, mercekli k ı s ı m d a n b a k ı l a r a k s a y ı s a l

cetvelden o k u n m u ş t u r .

126



4. SONUÇLAR

Kemaliye ilçesinin merkezi, köyleri ve S a r ı ç i ç e k y a y l a s ı n d a n toplanan 29 bal

ö r n e ğ i n d e mikroskobik, organoleptik ve kimyasal analizler y a p ı l m ı ş t ı r . Çizelge 4.1 'de

örneklerin temin e d i l d i ğ i a r ı l ı k l a r ı n b u l u n d u ğ u yöreler, r a k ı m l a r ı ve b a l ı n t o p l a n d ı ğ ı tarihler v e r i l m i ş t i r .

127



Çizelge 4.1. Kemaliye ilçesinden toplanan bal örneklerinin t o p l a n d ı ğ ı yöre, yörenin r a k ı m ı , t o p l a n d ı ğ ı dönemi ve tarihi

Örnek T o p l a n d ı ğ ı no T o p l a n d ı ğ ı yöre R a k ı m dönem T o p l a n d ı ğ ı tarih

1 Y e ş i l y u r t ~ ö y ü - D u t b e l i Mevkii 1240 *1 11-13/06/2003

2 Çit K ö y ü - P a z a r a r d ı Mevkii 1240 i 11-13/06/2003

3 K e k i k p ı n a r ı Köyü -Dutluk Mevkii 1350 i 11-13/06/2003

4 K e k i k p ı n a r ı Köyü 1350 i 11-13/06/2003

5S ı r a k o n a k K ö y ü - A v u k a t ı n

1400 i 11-13/06/2003Ç e ş m e s i Mevkii

6 Kemaliye Merkez-Seyit Ali Mah. 1000 i 11-13/06/2003

7 Kemaliye Merkez-Seyit Ali Mah. 1000 i 11-13/06/2003

8 Kemaliye Merkez-Arigi Mah. 1000 i 11-13/06/2003

9 A p ç a ğ a Köyü 1150 11-13/06/2003

10 Dolunay Köyü 1300 i 11-13/06/2003

11 Y e ş i l y u r t K ö y ü - K ö y b a ş ı Mevkii 1220 **S 11-13/09/2003

12 Y e ş i l y u r t Köyü-Dutbeli Mevkii 1240 S 11-13/09/2003

13 Çit K ö y ü - P a z a r a r d ı Mevkii 1240 S 11-13/09/2003

14 K e k i k p ı n a r ı Köyü - K ö y b a ş ı Mevkii 1350 S 11-13/09/2003

15 K e k i k p ı n a r ı Köyü -Gözlük Mevkii 1350 S 11-13/09/200316 K e k i k p ı n a r ı Köyü 1350 S 11-13/09/2003

17S ı r a k o n a k K ö y ü - A v u k a t ı n ç e ş m e s i Mevkii

1400 S 11-13/09/2003

18 Kemaliye Merkez-Seyit Ali Mah. 1000 S 11-13/09/2003

19 Kemaliye Merkez-Arigi Mah. 1000 S 11-13/09/2003

20 A p ç a ğ a Köyü 1150 S 11-13/09/2003

21 Ergü K ö y ü - Y u k a r ı Mevkii 1240 S 11-13/09/2003

22 Ergü Köyü 1240 S 11-13/09/2003

23 Dolunay Köyü 1300 S 11-13/09/2003

24 Dolunay Köyü 1300 S 11-13/09/2003

25 Karakoçlu Köyü 1350 S 11-13/09/2003

26 S a r ı ç i ç e k Y a y l a s ı - S 11-13/09/2003



29 B a ş b a ğ l a r Köyü 1400 S 11-13/09/2003

*l.Ilkbahar

**S. Sonbahar

128



4.1. Mikroskobik analiz s o n u ç l a r ı 4.1.1. Polen analizi s o n u ç l a r ı

Kemaliye bölgesine ait örneklerin t o p l a n d ı ğ ı yörelere göre polen spektrumuÇizelge 4.2'de v e r i l m i ş t i r . Kemaliye yöresinden toplanan 29 bal ö r n e ğ i n d e unifloralve multifloral b a l l ~ r a temel kaynak o l u ş t u r a n dominant ve sekonder polenlerin

m i k r o f o t o ğ r a f l a r ı ise Ş e k i l 4.1 'de v e r i l m i ş t i r .

129



Çizelge 4.2. Kemaliye bölgesinden elde edilen bal örneklerinin polen spektrumu

*Dominant polen, **Sekonder polen, ***Minör polen ve ****Eser polen

Örnek Polen Spektrumuno1 *Astragalus.

**-

***Anthemis, Berberis, Lotus, Salix.****Cistaceae, OnobJYehis, Trifolium, Rosaceae, Sanguisorba.

2 *-

**Carduus, Trifolium, Paliurus.

***Berberis, Chenopodiaceae, Lamiaceae, Liliaceae, Onagraceae, Rosaceae.****Boraginaceae, Seabiosa, Onobryehis, Teuerium.

3 *-

**Trifolium, Sanguisorba.***Anthemis, Berberis, Hedysarum, reucrium, Salix.

.

****Seandix, Bellis, Crepis, Myosotis, Campanula, Lonieera, Caryophyllaceae, Chenopodiaceae, Ericaceae, Vicia, Croeus, Pyrus.

4 *-

**Berberis, Thymus.***Boraginaceae, Sanguisorba.

****Seandix, Anthemis, Crepis, Helianthus, Solidago, Campanula, Si/ene, Medieago, Onobryehis, Trifolium, Poaceae,POlygnum, Pyrus.

5 *Sanguisorba.

**-

***-****Onobryehis, Paliurus, Salix.

6 *-

**Sanguisorba.***Apiaceae, Berberis, Paliurus, Rosaceae, Cerasus, Salix.

****Crepis, Lotus, Onobryehis, Plantago.

130



Çizelge 4.2. Kemaliye bölgesinden elde edilen bal örneklerinin polen spektrumu (devam ediyor)

Ornek Polen Spektrumuno

7 *Sanguisorba.

**Paliurus.

***Scandix.

****Sa/via, Teucrium, Rosaceae, Sa/ix. .8 *Sanguisorba.

**Paliurus.***-****Scandix, Boraginaceae.

9 *-

**Onobrychis, Pa/iurus.***Astraga/us, Rosaceae, Sanguisorba.****Apiaceae, Asteraceae, Crepis, Trifolium, Sa/via, Teucrium, Salix.

10 *Paliurus.

** Sanguisorba.***Scandix, Lotus, Trifolium.

****Crepis, Teucrium, Rosaceae.

11 *Trifolium.** Sanguisorba.***Centaurea, Lamiaceae, Omithoga/um, Rosaceae, Salix.****-

12 *-

**Rosaceae, Salix.

***Carduus, Trifolium.

****Lamiaceae, Sanguisorba.

131





13 *Astraga/us.

**- .***Salix.****Carex, Lamiaceae, Sanqusorba.

14 *Trifolium.**Astraga/us.***Eryngium, Euphorbia, Teucrium, Plantaginaceae, Salix.****Asteraceae, Xeranthemum, Sanguisorba.

15 *Astraga/us.

*****Eryngium, Berberis, Trifo/um, Thymus, Salix.****Xeranathemum, Euphorbia, Vicia.

16 *Astraga/us.*****Apiaceaae, Teucrium, Salix.****Asteraceae, Lonicera, Euphorbia, Rosaceae.

17 *Astraga/us.

**Sa/ix.

***Eryngium.****Euphorbia, Teucrium Poaceae.

18 *Sanguisorba.

*****Cichorium, Salix.****-

n')





19 *Astragalus.**-***Xeranthemum, Campanulaceae, Lotus, Lamiaceae, Sanguisorba.

****Apiaceaae, Carex, Dipsacaceae, Plantaginaceae.

20 *Astraga/us. .**-***Trifolium.

****Apiaceae, Asteraceae, Cichorium, Lamiaceae, Liliaceae, Sanguisorba.

21 *-

**Paliurus, Sanguisorba.***Carduus, Xeranthemum, Scabiosa, Onobryehis, Trifolium.****Apiaceae, Lamiaceae, Malvaceae.

22 *Astraga/us.**-

***Eryngium, Aster.

****Carduus, Chenopodiaceae, Euphorbia, Teucrium, Poaceae, Sanguisorba.

23 *-

**Carduus, Astragalus, Paiurus.

***Onobrychis, Sanguisorba.****Apiaceae, Campanulaceae, Lonicera, Teucrium, Thymus, Poaceae, Rosaceae.

24 *Astraga/us.**Centaurea.***-

****Aster, Carduus, Dipsacaceae, Lamiaceae, Teucrium, Paliurus, Sanguisorba.

133




Ornek Polen Spektrumu

no

25 *Astraga/us.

**

***Apiaceae.****Euphorbia Rosaceae, Sanguisorba. .26 *Trifolium.

*****Rumex, Rosaceae.****Berberis, Euphorbia, Lamiaceae, Salix.

27 *Salix.

**Rosaceae.***Lamiaceae.****Asteraceae, Caryophyllaceae, Rumex.

28 *Salix.**-***Astraga/us, Tamm/anamayan.****Apiaceae, Carex, .onobryehis, Lamiaceae.

29 *-**Trifolium, Rosaceae.

***Centaurea, Mentha, Teucrium, Salix.

****Asteraceae, Boraginaceae, C a m ~ a n u l a c e a e .

134



a. Astraga/us spp. * *b. Berberis spp. * c. Carduus spp. *

d. Cenfaurea spp.·

e. Paliurus spp. ** f. Rosaceae * g. Sa/ix spp.** h. Sanguisorba sPI

i. Thymus spp. * i. Trifolium spp.**

Ş e k i l 4.1. Balda dominant ve sekonder miktarda bulunan polenlerden b a z ı l a r ı (x1000)

(*Sekonder, **Hem dominant, hem sekonder)

135



4.1.2. Balda n i ş a s t a analizi sonuçlara

Analiz s o n u ç l a r ı Çizelge 4.3'de v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.3. N i ş a s t a v a r l ı ğ ı ve k a y n a ğ ı n ı n örnekleregöre d via g ı ı m ı

N i ş a s t a Örnek no

D ı ş a r ı d a n k a y n a k l ı Polen k a y n a k l ı ( T a ğ ş i ş l i )

1 - +

2 + +

3 - +

4 - +

5 + +

6 + +

7 + +

8 + +

9 + +10 - +

11 - -12 + +

13 + +

14 - +

15 + +

16 - +

17 - +

18 + +

19 + +

20 - -21 + +

22 - +

23 - +24 - -25 - +

26 + +

27 - +

28 + +

29 - +

136



4.2. Organoleptik analiz s o n u ç l a r ı Organoleptik analizlere ( g ö r ü n ü ş , koku,tad ve dokunma) b a k ı l a r a k herbir ö r n e ğ i n d e ğ e r l e n d i r m e s i Çizelge 4.4'de v e r i l m i ş t i r . D e ğ e r l e n d i r m e l e r 16 puan üzerinden

y a p ı l m ı ş t ı r (Gonnet, 1996). Organoleptik analiz

s o n u ç l a r ı ise Çizelge 4.5'de


Çizelge 4.4. Organoleptik analiz p u a n l a r ı n a göre b a l ı a r ı n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i Puanlar

D e ğ e r l e n d i r m e 1-7 Kötü

8-12 Iyi

13-16 Çok iyi

Çizelge 4.6. Organoleptik analiz s o n u ç l a r ı D e ğ e r l e n d i r m e

Örnek No Görsel Tat Koku K r i s t a l l e ş m e Final Puan Kalite

1 1 3 3 3 10 Iyi

2 2 2 3 3 10 Iyi

3 1 3 3 1 8 Iyi

4 2 2 2 1 7 Kötü

5 1 3 3 1 8 Iyi

6 2 3 3 3 11 Iyi

7 4 4 4 4 16 Çok Iyi

8 1 2 2 1 6 Kötü9 1 3 2 3 9 Iyi

10 2 3 3 2 10 Iyi

11 2 3 4 1 10 Iyi

12 2 3 3 2 10 Iyi

13 3 3 4 4 14 Çok Iyi

14 2 3 3 2 10 Iyi

15 2 2 2 2 8 Iyi

16 4 4 4 4 16 Çok Iyi

17 1 3 3 1 8 Iyi

18 2 3 3 2 10 Iyi

19 3 3 4 3 13 Çok Iyi20 3 3 4 3 13 Çok Iyi

21 4 3 3 4 14 Çok Iyi

22 2 3 3 1 9 Iyi

23 3 3 2 3 11 Iyi

24 1 1 1 1 4 Kötü

25 1 3 2 1 7 Kötü

26 1 3 2 1 7 Kötü

27 2 2 2 2 8 Iyi

28 2 4 3 2 11 Iyi

29 3 3 3 2 11 Iyi

137



4.3. Kimyasal analiz s o n u ç l a r ı 4.3.1. 8alda karbohidrat analizi s o n u ç l a r ı Balda karbohidrat analizi s o n u ç l a r ı , glukoz/su o r a n ı , fruktoz/su o r a n ı ve invert

ş e k e r t o p l a m ı her bal için a y r ı a y r ı Çizelge 4.6'da v e r i l m i ş t i r . Ş e k i l

4.2'de HPLC-

RI'de karbohidrat analizi için k u l l a n ı l a n s t a n d a r t l a r ı n a l ı k o n m a z a m a n l a r ı tek

kromatogram üzerinde g ö s t e r i l m i ş t i r . Çizelge 4.6. Karbohidrat yüzdeleri, glukoz/su o r a n ı , fruktoz/su o r a n ı ve yüzde

, rt k 'kı n v e er t a r ı Invert

Ş e k e r Örnek M i k t a r ı

no Fruktoz Glukoz Sukroz Glukoz/Su Fruktoz/Glukoz T o p l a m ı 1 43,40 35,52 325, 2,02 1,20 80,92

2 45,81 34,34 6,22 2,35 1,33 i 80,153 42,99 31,90 4,50 1,98 1,33 74,894 37,95 36,17 4,74 2,42 1,00 74,125 40,56 36,52 4,00 2,2 1,10 77,086 41,08 31,00 6,86 1,77 1,30 72,087 38,45 29,54 6,69 1,96 1,30 67,998 42,69 36,49 3,17 2,14 1,20 79,189 34,26 23,83 4,45 1,5 1,40 58,09

10 41,87 31,30 5,44 2,1 1,30 73,17

11 39,18 28,93 6,21 2,06 1,40 68,1112 50,50 38,80 5,60 2,4 1,30 89,3013 48,06 36,79 5,56 2,5 1,30 87,8514 47,48 34,63 5,04 2,4 1,40 82,11

15 44,68 33,29 5,79 2,4 1,30 77,9716 41,61 30,45 5,01 2,1 1,40 72,0617 50,50 38,80 5,60 2,7 1,30 89,3018 39,97 35,27 5,64 2,6 1,10 75,2419 47,12 38,07 4,86 2,8 1,20 85,19

20 47,12 38,07 4,86 2,5 1,20 85,1921 48,56 37,48 7,42 2,7 1,30 86,0422 45,24 37,99 3,01 2,2 1,20 83,2323 46,66 37,07 5,34 2,45 1,20 83,7324 41,71 33,31 3,19 2,3 1,20 75,0225 44,87 35,87 3,50 2,39 1,20 80,7426 41,75 34,35 3,63 2,29 1,20 76,1027 50,50 38,80 5,60 2,4 1,30 89,3028 44,91 33,64 5,66 2,36 1,30 78,55

29 50,50 38,80 5,60 2,69 1,30 89,30

138



LO- ı ı : : ı ı a r . » 1 I ~ _ ....... .......1......"..;t 11L...,.._ . . . . .0_

......

G

..

Ş e k i l 4.2. Sukroz (S), glukoz (G) ve fruktoz (F) s t a n d a r t l a r ı n ı n a l ı k o n m a (retention) z a m a n l a r ı

Ş e k i l 4.3'de fruktoz, glukoz ve sukroz m i k t a r l a r ı n ı n ve Ş e k i l 4.4'de ise glukoz/su

o r a n l a r ı n ı n k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı y a p ı l m ı ş t ı r .

60 1- - - - - --

i

50+-- -j 4 O ~ t 30:

:

20!

i10 ·

1 2 3 4 5 6 7 891011121314151617181920212223242526272829

Öt11ekno

• FnJ<.toz • G l ı . J < o z D Sli<roz :

Ş e k i l 4.3. S a l l a r ı n içerdikleri fruktoz, glukoz ve sukroz yüzdelerinin

k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı ~ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ~

3,15 '

2,8 c-

c 2,45 ••_ - - --- -- ----f! 2,1 - ---- ...,-=-l.__ - . ~ . . .o . ~ ~ - ~ •• I H " . I ~ . 1,75

--11-. .- -1.4a 1 , 0 5 . 11 .-...........

- - - - -11

i

0,7

0,35

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 28 27 26 29

Ömekno

Ş e k i l 4.4. Sal örneklerinin glukoz/su

o r a n l a r ı n ı n k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı

139



4.3.2. Balda HMF (Hidroksimetil furfural) analizi s o n u ç l a r ı Çizelge 4.7'de balda HMF (Hidroksimetil turfural) analizi s o n u ç l a r ı , Ş e k i l 4.5'de

HMF (hidroksimetil turfural)'nin a l ı k o n m a z a m a n ı n ı (10,65) gösteren örnek

k r o m a t o g r a m ı v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.7. HMF (Hidroksimetil turfural) analizi

s o n u ç l a r ı Ornek no HMF m i k t a r ı

1 10,28

2 8,52

3 9,54

4 8,895 8,02

6 5,66

7 10,11

8 12,75

9 8,87

10 8,3

11 20,13

12 12,37

13 9,48

14 12,71

15 12,1

16 15,28

17 13,26

18 16,5

19 12,18

20 9,22

21 18,98

22 9,73

23 20,4

24 20,4

25 19,74

26 9,09

27 12,56

28 11,91

299,85

140



Ş e k i l 4.5. HMF (hidroksimetil furfural)'nin a l ı k o n m a z a m a n ı n ı (10,65) gösteren örnek

kromatogram

141



4.3.3. Balda nem m i k t a r ı analizi s o n u ç l a r ı Sonuçlar Çizelge 4.8'de v e r i l m i ş t i r .

Çizelge 4.8. Nem m i k t a r ı s o n u ç l a r ı Ornek no Nem M i k t a r ı

(%)

1 17,5

2 14,6

3 16,1

4 14,9

5 16,6

6 17,5

7 158 17

9 15,6

10 14,9

11 14

12 15,8

13 14,5

14 14,1

15 13,5

16 14

17 14,118 13,3

19 13,3

20 14,8

21 13,8

22 16,8

23 15,1

24 14,4

25 15

26 15

27 15,928 14,2

29 14,4

142



5. T A R T I Ş M A G ü m ü ş vd. (1999)'nin b i l d i r d i ğ i n e göre, Türkiye'de üretilen çiçek b a l ı a r ı n d a en çok

kaynak o l u ş t u r a n bitkiler Asteraceae, Srassicaceae, Fabaceae, Fagaceae,

Lamiaceae, Malvaceae, Myrtaceae, Oleaceae ve Scrophullariaceae f a m i l y a l a r ı n a aittir. Kemaliye b a l ı a r ı n d a rastlanan polenlerin familyalara göre d a ğ ı l ı m ı n ı n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i sonucunda 26 familyaya ait 41 takson b u l u n m u ş t u r . Kemaliye

b a l ı n a kaynak o l u ş t u r a n bitkilerin familyalara göre d a ğ ı l ı m ı Ş e k i l 5.1 'de v e r i l m i ş t i r .

A s ~ a c : - ........-BerberidaceaeBoraginaceaeCampanulaceae

CaprifoliaceaeCaryophyllaceaeChenopodiaceae

Cistaceae

Cyper8Ceae.!! Dipsacaceaec Ericaceae

.. - - ~ . - ~ ı - - T : • i i

i ... i·

j Euphorbiaceae _

.!! F a ~ e a e ı - ~ - - ~ ~ - - ~ - - - - . . . .- - ~ ~ - - . . . .- - ~ - - ~ L a : = : ı - -m Liliaceae

MaIVaCeae.OnagraceaePlanlaginaceee

PoaceaePoIygonacae

RMmnaceaei::;:==::;--+__+--r__RosaceaeSalicaceae .

T a n ı m l a n a m a y a n o 3 6 9 12 15 18 21 24 27 30 33 36 39 42

Yüzde m ı k t a r ı

Ş e k i l 5.1. Mikroskobik analiz sonucunda polenlerine en s ı k r a s t l a n ı l a n bitkilerin

ç a l ı ş ı l a n örneklerdeki bulunma yüzdesi

S a l ı n mikroskop analizi ile saptanan taksonlardan dominant ve sekonder grupta yer

alan polenlere ait bitkiler o b a l ı n nektar k a y n a ğ ı n ı o l u ş t u r u r ( D o ğ a n ve Sorkun, 2001).

Ç a l ı ş ı l a n b a l ı a r d a sadece 5 nolu örnekte dominant ve eser polen s a p t a n m ı ş ve bu

örnek unifloral (tek çiçek k a y n a k l ı ) balolarak b e l i r l e n m i ş t i r . Geriye kalan 28 örnek

multifloral balolarak t a n ı m l a n m ı ş t ı r . Kemaliye b a l ı a r ı n d a multifloral b a l ı a r a temel

kaynak o l u ş t u r a n dominant polene sahip taksonlar ise Astraga/us spp.{örnek 1, 13,

15, 16, 17, 19,20,22,24,25), Paliurus spp. (örnek 10), Salix spp. (örnek 27,28),

Sanquisorba spp. (örnek 5, 7, 8, 18) ve Trifolium spp.(örnek 11, 14, 26)'dir (Çizelge

4.2).

Ç a l ı ş ı l a n örneklerde Astraga/us spp. (14, 23), Berberis spp. (4), Carduus spp. (2,23),

Centaurea spp. (24), Onobryehis spp. (9), Pa/iurus spp. (2, 7, 8, 9, 21, 23), Rosaceae

143



(12,27, 29), Sa/ix spp. (12, 17), Sanquisorba spp.(3, 6, 10, 11, 21), Thymus spp. (4)

ve TrifoHum spp. (2, 3, 29) t a k s o n l a r ı n ait polenler sekonder olarak t a n ı m l a n m ı ş t ı r (Çizelge 4.2 ).

Sorkun ve ı n c e o ğ l u (1984a,b,c)'nun Iç Anadolu bölgesinden balda polen analizi

yöntemiyle elde e t t i ğ i verilere göre, Türkiye'de çok y a y g ı n olan Asteraceae ve

Fabaceae üyeleri balda dominant miktarda bulunan bitkilerin ç o ğ u n u o l u ş t u r d u ğ u gibi, balda polenleri sekonder miktarda bulunan bitkilerin ç o ğ u n d a da bu familya

üyeleri yer a l m a k t a d ı r . Kemaliye yöresinde y a p ı l a n bu ç a l ı ş m a n ı n sonucunda da,

benzer veriler elde e d i l m i ş t i r . Asteraceae f a m i l y a s ı n d a n Carduus spp. iki örnekte

sekonder, Centaurea spp. bir örnekte sekonder olarak t e ş h i s e d i l m i ş t i r . Berberidaceae f a m i l y a s ı n d a n Berberis spp. ve Lamiaceae f a m i l y a s ı n d a n Thymus

spp. bir örnekte sekonder polene sahip t a k s o n l a r d ı r . Fabaceae f a m i l y a s ı n d a n Astraga/us spp. on örnekte dominant, iki örnekte sekonder, Onobryehis spp. bir

örnekte sekonder, TrifoHum spp. iki örnekte dominant, üç örnekte sekonder, polene

sahip t a k s o n l a r d ı r . Rosaeeae f a m i l y a s ı n a ait üç örnek sekonder, Sanguisorba spp.

dört örnekte dominant, b e ş örnekte sekonder polene sahip t a k s o n l a r d ı r . Salicaceae

f a m i l y a s ı n d a n Salix spp. iki örnekte dominant, iki örnekte sekonder polene sahip

t a k s o n l a r d ı r . Mikroskobik analiz sonucunda b a l ı a r d a 26 ç e ş i t familya ve 41 ç e ş i t polen taksonuna r a s t l a n m ı ş t ı r . Fabaceae f a m i l y a s ı n d a n Astraga/us spp. polenine

%48 ve Rosaceae f a m i l y a s ı n d a n Sanguisorba spp. polenine %72 o r a n ı n d a en s ı k olarak r a s t l a n ı l m ı ş t ı r .

Feller-Oemalsy et aL. (1989)'a göre, 29 adet Kanada b a l ı n d a Kemaliye b a l ı a r ı n d a o l d u ğ u gibi Caryophyllaceae, Chenopodiaceae, Liliaceae, Lonieera spp. bitkilerine ait

polenler balda minör ve eser miktarda b u l u n m u ş t u r .

29 ö r n e ğ i n TPS-10 g ' ı dikkate a l ı n d ı ğ ı n d a 10 g baldaki en az polen s a y ı s ı 3738 ile 20

nolu örnekte; en çok polen s a y ı s ı 345045 ile 7 nolu örnekte r a s t l a n m ı ş t ı r . Buna göre

Kemaliye b a l ı a r ı kendi içerisinde d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i zaman TPS 10 g ' ı n 3738 ila 345045

a r a s ı n d a (=51649) d e ğ i ş t i ğ i g ö z l e n m i ş t i r ( Ş e k i l 5.2).

144



3 9 0 ~ y - - - - ~ - - - - . ~ ~ - - - - - ~ - ~ . ~ - - - - - - - . - - ~ - - ~ - - - - ~ - - ~ - - - - - - - ~ 360000 .---... ~ . ~ . - . - - - - - - - - - . - - - -

330000 . ---- . - - - ---.--- - . -- - ..-----..- - - - - . . - - - - . - - . - - --.-- ..--.--

300000 - - - - - - . - - . ~ - - . - - - - - - - - . - - - . - - - - - - . - - - - . - - .. -.---. --

2 7 0 ~ - - - .. - ..-- ..- - ~ . ~ - . - .. - - - - - - . - - - - - ...--.-- ---.--

o ) 240000 --.-- ...-.-.. - . - ..- . - - - - - . - - - - - - . - - - - . - - - - - - - - - -

210000 . - - .....- . - - - - - - - . - - -- . - --- . - - . - - . - --..- . - - . - - - - - - - . ~ - . ~ ...-- .----- .- .---- Ich 180000 --- . - -- . - ------ -.-.-.--- ..- - - - - . - . - - ..-- .----..-- ..-- . - --- . -------

150000 - - - - - - --- . - -.. - ..- ..- -.--- ..--.- .---.--- ..-- .. - - - . - - . -

1 2 0 ~ - - ~ .. --- --.- ..- - - . - - ....-- ..- . - -

90000 - - - - - - . . - - ....- .-- ...

60000 -. --- . -- -..--- - . - - - - -

30000

0 ~ ~ ~ - r ~ ~ ~ ~ ~ - r ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ Y - ~ ~ ~ ~ ~ ~ 1 234 5.6 7 8 91011121314151617181920212223242526272829

Örnek no

Ş e k i l 5.2. Bal örneklerinin TPS-10 9m i k t a r ı n ı n k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı

Louveaux et aL. (1970), b a l ı a r ı TPS-10 9 m i k t a r l a r ı n a göre ş e k i l d e g r u p l a n d ı r m ı ş t ı r : TPS-10 9 m i k t a r ı < 20000 olanlar Grup I, 20-100000 a r a s ı n d a olanlar Grup II, 100-

500000 a r a s ı n d a olanlar Grup III, 500-1000000 a r a s ı n d a olanlar Grup LV ve >

1000000 olanlar Grup V içerisinde kabul e d i l m i ş t i r (Ramanujam and Kalpana, 1995).

Bu g r u p l a n d ı r m a y a göre, Kemaliye b a l ı a r ı g r u p l a n d ı r ı l d ı ğ ı n d a , örneklerin % 48,3'ü Gl,

% 34,5'i GII ve %17,2'si GIII içerisinde yer a l m a s ı n a r a ğ m e n , hiçbir ö r n e ğ i n TPS-10 9

d e ğ e r i GIV ve GV içerisinde yer a l m a m ı ş t ı r ( Ş e k i l 5.3).

Grup 317%

Grup 40% Grup 5

0%

Ş e k i l 5.3. TPS-10 9 m i k t a r l a r ı n ı n g r u p l a n d ı r ı l m a s ı

145



Feller-Oemalsy et aL. (1989)'a göre, bal örneklerindeki polen tiplerinin s a y ı a r a l ı k l a r ı , polen ç e ş i d i 6-10, 11-15, 16-20 ve 21-25 s a y ı l a r ı a r a s ı n d a olmak üzere dört grupta

t o p l a m ı ş t ı r . Kemaliye b a l ı a r ı n d a k i polen ç e ş i d i % 82,8 ile 6-10 a r a s ı n d a , %10,3 ile

11-15 a r a s ı n d a , % 6,9 ile 16-20 a r a s ı n d a tespit e d i l m i ş t i r ( Ş e k i l 5.4).

ı ı s s:-

21.-25

m16.-20:c'0-Q)(, »

ı : : 11.-15Q)

Öa.

6.-10

O 3 6 9 12 15 18 21 24

Grup a r a l ı ğ ı

Ş e k i l 5.4. Ballardaki polen ç e ş i t l i l i ğ i n i n g r u p l a n d ı r ı l m a s ı

Kemaliye b a l ı a r ı n ı n mevsimlere göre multifloral tipteki b a l ı a r a dominant miktarda etki

eden polen tipi i n c e l e n d i ğ i n d e ilkbahar b a l ı örneklerinde Astraga/us spp. bitkisine ait

polen bal örneklerinin %20'sinde, Pa/iurus spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %

20'sinde ve Sanguisorba spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %60'lnda tespit

e d i l m i ş t i r ( Ş e k i l 5.5). Sonbahar b a l ı örneklerinde Astraga/us spp. bitkisine ait polen

bal örneklerinin %58'inde, Pa/iurus spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin % 6 ' s ı n d e ve Sanguisorba spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin % 6 ' s ı n d a tespit e d i l m i ş veilkbahar b a l ı n d a n f a r k l ı olarak sonbahar b a l ı örneklerinde Salix spp. bitkisine ait polen

bal örneklerinin %12'sinde ve Trifo/ium spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin

%18'inde a y r ı c a b u l u n m u ş t u r ( Ş e k i l 5.6). Bu sonuçlar bu bitkilerin çiçeklenme

p e r i y o d l a r ı ile de paralellik g ö s t e r m i ş t i r . Astraga/us spp. poleninin her iki mevsimde

de birbirine benzer oranlarda b u l u n m a s ı n ı n nedeni ise, Kemaliye'de g e n i ş y a y ı l ı m gösteren Astraga/us cinsinin türlerinin çiçeklenme p e r i y o t l a r ı n ı n f a r k l ı o l m a s ı n d a n d o l a y ı d ı r .

146



Kemaliye b a l ı a r ı n ı n mevsimlere göre multifloral tipteki b a l ı a r a sekonder miktarda etki

eden polen tipi i n c e l e n d i ğ i n d e ilkbahar b a l ı örneklerinde Berberis spp. bitkisine ait

polen bal örneklerinin %8'inde, Carduus spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin

%8'inde, Onobryehis spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %8'inde, Paliurus spp.

bitkisine ait polen bal örneklerinin %30'unda, Sanguisorba spp. bitkisine ait polen bal

örneklerinin %23'sinde, Thymus spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %8'inde ve

Trifolium spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin % 1S'inde tespit e d i l m i ş t i r ( Ş e k i l S.7).

Sonbahar b a l ı örneklerinde Astraga/us spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin

%14'ünde, Centaurea spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %14'ünde, Paliurus

spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %14'ünde, Rosaceae bitkisine ait polen bal

örneklerinin %22'sinde, Salix spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %14'ünde,

Sanguisorba spp. bitkisine ait polen bal örneklerinin %1S'inde ve Trifolium spp.

bitkisine ait polen bal örneklerinin %7'sinde, tespit e d i l m i ş t i r ( Ş e k i l S.8).

Bu bal/ara temel kaynak o l u ş t u r a n dominant polene sahip t a k s o n l a r ı n ilkbahar ve

sonbahar dönemlerine göre k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı Ş e k i l S.S'de ve Ş e k i l S.6'da v e r i l m i ş t i r .

147



Ş e k i l 5.5.

Ş e k i l 5.6.

Sanguisorba spp.60%

Paliurus spp

20%

Astraga/us spp.

20"/0

Ilkbahar örneklerinde t e ş h i s edilen dominant miktardaki polen


Astraga/us spp.

58%

Paliurus spp

6% Sa/ix spp.

Sonbahar örneklerinde t e ş h i s edilen dominant miktardaki polen


Kemaliye b a l ı a r ı n d a multifloral b a l ı a r a temel kaynak o l u ş t u r a n sekonder polene sahip

t a k s o n l a r ı n ilkbahar ve sonbahar dönmelerine göre k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı Ş e k i l 5.7'de ve

Ş e k i l 5.8'de v e r i l m i ş t i r .

148



Thymus spp. Berberis spp.Onobrychis spp.8% 8%

8%

Carduus spp.

8%

Trifolium spp.

15%

Paliurus spp.

30%

Ş e k i l 5.7. Ilkbahar örneklerinde t e ş h i s edilen sekonder miktardaki polen

Ş e k i l 5.8.


Trifolium spp.

7%Centaurea spp.

14%

Paliurus spp.

14%

Sanguisorba spp.

15%

Rosaceae

22%

Salix spp.

14%

Sonbahar örneklerinde t e ş h i s edilen sekonder miktardaki polen


Asfraga/us spp.'e ait poJene ( Ş e k i l 4.1 a) 29 bal ö r n e ğ i n i n on dördünde r a s t l a n m ı ş t ı r . On örnekte dominant. iki örnekte sekonder ve iki örnekte minör miktarda tespit

e d i l m i ş t i r . TPS-10 g m i k t a r ı , on bal ö r n e ğ i n i n a l t ı s ı n d a grup I, dördünde grup 2

içerisinde yer a l m ı ş t ı r . Organoleptik analiz s o n u ç l a r ı n ı n o r t a l a m a s ı n a göre ise,

Asfraga/us b a l ı n ı n kalitesi iyi derecedir.

Pa/iurus spp.'e ait polene ( Ş e k i l 2e) 29 bal ö r n e ğ i n i n onunda r a s t l a n m ı ş olup, bir

örnekte dominant, a l t ı örnekte sekonder, bir örnekte minör ve iki örnekte tespit

149



e d i l m i ş t i r . TPS 10g eser miktarda dominant olan bir örnekte grup i içerisinde yer

a l m ı ş t ı r . Organoleptik analiz s o n u ç l a r ı n a göre ise, Paliurus b a l ı n ı n kalitesi iyi

derecedir.

Salix spp.'e ait polene ( Ş e k i l 4.1g) 29 bal ö r n e ğ i n i n on sekizinde r a s t l a n m ı ş olup, iki

örnekte d o m i n a n ~ , iki örnekte sekonder, on örnekte minör ve dört örnekte eser

miktarda tespit e d i l m i ş t i r . TPS-10g m i k t a r ı , iki bal ö r n e ğ i n i n ikisinin de grup "

içerisinde yer a l m ı ş t ı r . Organoleptik analiz s o n u ç l a r ı n ı n o r t a l a m a s ı n a göre ise, Sa/ix

b a l ı n ı n kalitesi iyi derecedir. Louveaux (1970), Salix polenlerini dominant grupta

g ö s t e r m i ş t i r . Sorkun ve ı n c e o ğ l u (1984c)' na göre ise, Salix polen i sekonder

g r u p t a d ı r ve Sa/ix polenini içeren örnek çabuk k r i s t a l l e ş m i ş ve k r i s t a l l e ş t i ğ i n d e krem

görünümünü a l m ı ş t ı r .

Sanguisorba spp.'e ait polene ( Ş e k i l 4.1 h) 29 bal ö r n e ğ i n i n yirmisinde r a s t l a n m ı ş olup, dört örnekte dominant, b e ş örnekte sekonder, üç örnekte minör ve sekiz

örnekte eser miktarda tespit e d i l m i ş t i r . TPS-10g m i k t a r ı , dört bal ö r n e ğ i n i n birinde

grup lt, üçünde grup iii içerisinde yer a l m ı ş t ı r . Organoleptik analiz s o n u ç l a r ı n ı n o r t a l a m a s ı n a göre ise, Sanguisorba b a l ı n ı n kalitesi iyi derecedir.

Trito/ium spp.'e ait polen e ( Ş e k i l 4.1 i) 29 bal ö r n e ğ i n i n on üçünde r a s t / a n m ı ş olup, iki

örnekte dominant, üç örnekte sekonder, b e ş örnekte minör ve üç örnekte eser

miktarda tespit e d i l m i ş t i r . TPS 10g m i k t a r ı , iki bal ö r n e ğ i n i n ikisinin de grup i

içerisinde yer a l m ı ş t ı r . Organoleptik analiz s o n u ç l a r ı n ı n o r t a l a m a s ı n a göre ise,

TritoHum b a l ı n ı n kalitesi iyi d e r e c ~ d i r .

Kemaliye ilçesinin merkezinden ve S a r ı ç i ç e k y a y l a s ı n d a n temin edilen bal

örneklerinin polen k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı y a p ı l d ı ğ ı n d a ise b a z ı benzerliklerin ve f a r k l ı l ı k l a r ı n o l d u ğ u g ö r ü l m ü ş t ü r . Sa/ix poleni Kemaliye'nin merkez ve köylerinde sekonder, minör

ve eser miktarda tespit edilmesine r a ğ m e n , S a r ı ç i ç e k y a y l a s ı n d a n elde edilen

multifloral üç ö r n e ğ i n ikisinde dominant miktarda t e ş h i s e d i l m i ş t i r .

Ç a l ı ş ı l a n b a l ı a r ı n n i ş a s t a analizinde ise örneklerin % 48,3'ü polenden, % 31'i sadece

d ı ş a r ı d a n ve % 48,3'ünde ise hem polen hem de d ı ş a r ı d a n k a t k ı l ı n i ş a s t a i ç e r d i ğ i

150



tespit e d i l m i ş t i r . B a l ı a r ı n % 0.8Tsinin ise d ı ş a r d a n k a t k ı l ı n i ş a s t a i ç e r m e d i ğ i s a p t a n m ı ş t ı r .

Türk G ı d a Kodeksinin Bal T e b l i ğ i ' n i n ürün özelliklerini içeren 6. maddesinin c

ş ı k k ı n d a " B a ı d a n i ş a s t a bulunamaz" denilmektedir. Sorkun and Ş a h i n (2000), balda

polenden kaynaklanan n i ş a s t a n ı n b u l u n a b i l e c e ğ i n i ve bunun d o ğ a l bir sonuç

o l d u ğ u n u b i l d i r m i ş t i r . Ancak son y ı l l a r d a b a z ı b a l ı a r ı n n i ş a s t a içerdikleri gerekçesi ile

ihraç edildikleri ülkelerden iade e d i l d i ğ i b a s ı n - y a y ı n o r g a n l a r ı a r a c ı l ı ğ ı y l a herkes

t a r a f ı n d a n bitinen bir gerçek haline g e l m i ş t i r . B a z ı bitki t o h u m l a r ı na ait n i ş a s t a n ı n balda tespit edilmesi o balda t a ğ ş i ş i ortaya k o y m a k t a d ı r .

Kemaliye b a l ı a r ı n d a , nem m i k t a r ı n ı n %13,3 ile %17,5 ( ~ 1 4 , 6 ) a r a s ı n d a d e ğ i ş t i ğ i s a p t a n m ı ş t ı r . %13,3 ile 19 nolu örnekte en d ü ş ü k ve %17,5 ile 1 ve 6 nolu örneklerdeise en yüksek nem m i k t a r ı tespit e d i l m i ş t i r . Türk G ı d a Kodeksi Bal T e b l i ğ i (Anonim,

2004)'ne göre, b a l ı n nem i ç e r i ğ i %20'den fazla o l a m a m a l ı d ı r . Kemaliye b a l ı a r ı enyüksek nem i ç e r i ğ i %17,5 ile standarda uygundur (Çizelge 4.8 ).

Avrupa ülkelerinin bal s t a n d a r t l a r ı n d a , GC-MS ve HPLC ile invert ş e k e r d ı ş ı n d a k i ş e k e r l e r i n de m i k t a r l a r ı n ı n s a p t a n m a s ı i s t e n m i ş t i r . 29 bal ö r n e ğ i n d e glukoz, fruktoz

ve sukroz m i k t a r l a r ı HPLC-RI ile s a p t a n ı p , t a b l o l a r ı o l u ş t u r u l m u ş t u r (Çizelge 4.6)

B u n l a r ı n birbirlerine olan o r a n l a r ı bize b a l ı n k r i s t a l t e ş m e , y o ğ u n l u k , higroskopi gibi bir

çok fiziksel ö z e l l i ğ i h a k k ı n d a bilgi vermektedir. Glukoz %23,83 ile 9 nolu örnekte en

d ü ş ü k , % 38,80 ile 17,27 ve 29 nolu örneklerde en yüksek; fruktoz %34,26 ile 9 nolu

örnekte en d ü ş ü k , % 50,50 ile 17,27 ve 29 nolu örneklerde en yüksek ve sukroz %

3,01 ile 22 nolu örnekte en d ü ş ü k , %7,42 ile 21 nolu örnekte en yüksek miktarda

tespit e d i l m i ş t i r . Glukoz ve fruktoz düzeyinin en d ü ş ü k o l d u ğ u örnek Rhamnaceae

f a m i l y a s ı n a ait Pa/iurus spp. Fabaceae f a m i l y a s ı n a ait Onobryehis spp. poleninin

sekonder miktarda tespit e d i l d i ğ i 9 no'lu örnektir. 9 no'lu ö r n e ğ i n glukoz yüzdesi

%23,83 ve fruktoz yüzdesi % 3 4 , 2 6 ' d ı r . G l u k o z ve fruktoz yüzdeleri 17,27 ve 29 no'lu

örneklerde ise yüksek düzeyde b u l u n m u ş olup, bu örneklerde Fabaceae, Salicaceae

ve Rosaceae f a m i l y a s ı n a ait polenlere dominant ve sekonder miktarda r a s t l a n m ı ş t ı r .

Türk G ı d a Kodeksi Bal T e b l i ğ i (Anonim, 2004)'ne göre, "invert ş e k e r m i k t a r ı çiçek

b a l ı n d a % 65, s a l g ı b a l ı n d a % 60 o r a n ı n d a n az o l m a m a l ı d ı r . Kemaliye b a l ı a r ı n ı n invert ş e k e r m i k t a r ı 58,09-89,30 a r a s ı n d a d e ğ i ş m e k t e olup, sadece 9 no'lu örnek

%65'in a l t ı n d a d e ğ e r l e standarda uygunluk göstermemektedir.

151



Türk G ı d a Kodeksi Bal T e b l i ğ i (Anonim, 2004)'ne göre baldaki sukroz m i k t a r ı %5'in

a l t ı n d a b u l u n m a l ı d ı r . Bu d e ğ e r l e r i n üzerindeki miktar b a l ı n tam olarak

o l g u n l a ş m a d ı ğ ı n ı göstermektedir. 2, 6, 7,10,11,12,13,14,15,16,17,18,21,23,

27,28,29 nolu örneklerdeki sukroz m i k t a r ı %5'in üzerindedir ( Ş e k i l 4.6).

Balda her zaman fruktoz m i k t a r ı glukoz m i k t a r ı n d a n fazla b u l u n m a k t a d ı r . Kemaliye

b a l ı a r ı ile A n o n y ı i ı o u s (2002) s o n u ç l a r ı k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a da durum bu ş e k i l d e b u l u n m u ş t u r (Çizelge 4.6).

29 bal ö r n e ğ i n i n onunda Astraga/us spp. b a l ı dominant polen olarak s a p t a n m ı ş olup,

bu örneklerin glukoz o r a n ı % 30,45-38,80 a r a s ı n d a , fruktoz o r a n ı ise % 44,87-50

a r a s ı n d a d e ğ i ş m e k t e d i r . Crane et aL. (1984)'a göre ise Astragalus b a l ı n ı n glukoz

o r a n ı % 30,77-33,06 a r a s ı n d a , fruktoz o r a n ı ise % 35,56-39,63 a r a s ı n d a d e ğ i ş m e k t e d i r . Oddo et aL. (1995)'a göre Castanea b a l ı n ı n glukoz o r a n ı % 22,1-29,3

a r a s ı n d a , fruktoz o r a n ı ise % 37,1-47,4 a r a s ı n d a ; Citrus b a l ı n ı n glukoz o r a n ı % 29,8-

35,7 a r a s ı n d a , fruktoz o r a n ı ise % 33,5-45,1 a r a s ı n d a ; Erica b a l ı n ı n glukoz o r a n ı %32,0-37,3 a r a s ı n d a , fruktoz o r a n ı ise % 36,0-40,0 a r a s ı n d a ; Eucalyptus b a l ı n ı n glukoz o r a n ı % 31,2-34,5 a r a s ı n d a , fruktoz o r a n ı ise % 33,4-43,7 a r a s ı n d a ; Hedysarum b a l ı n ı n glukoz o r a n ı % 29,1-34,0 a r a s ı n d a , fruktoz o r a n ı ise % 36,1-41,2

a r a s ı n d a ; Helianthus b a l ı n ı n glukoz o r a n ı % 35,3-40,8 a r a s ı n d a , fruktoz o r a n ı ise %

32,6-44,7 a r a s ı n d a d e ğ i ş m e k t e d i r . Oddo et aL. (1995), a y r ı c a b a l ı n glucide

spektrumunun, b a l ı n bitkisel k a y n a ğ ı n ı n ait o l d u ğ u familyaya, cinsine ve hatta türüne

göre d e ğ i ş e b i l e c e ğ i n i ifade e t m i ş t i r .

Kemaliye b a l ı a r ı n ı n glukoz/su o r a n ı Çizelge 4.6'da v e r i l d i ğ i ş e k i l d e d i r . Hanna et aL.

(1991)'a göre, Glukoz/su o r a n ı 1.7 olan ballar uzun süre s ı v ı kalma e ğ i l i m i n d e o l m a l a r ı n a r a ğ m e n , 2.1 o r a n ı üzerinde olan bal/ar bir hafta içinde k r i s t a l l e ş m e k t e d i r . B a l c ı (1978)'e göre, glukoz/su o r a n ı n ı n k r i s t a l t e ş m e y e etkisi Çizelge 5.1'deki gibidir.

152



Çizelge 5.1. Glikozlsu o r a n ı n ı n k r i s t a l l e ş m e y e etkisi

Derece K r i s t a l l e ş m e Glukoz/Suo r a n ı

o . S ı v ı halde 1,58

1 Izole e d i l m i ş kristaller 1,76

2 Kristal t a b a k a s ı 2-3 mm. 1,79

3 B a z ı küme kristal/er 1,86

4 Kristal t a b a k a s ı 8-10 mm. 1,83

5 Kristal t a b a k a s ı % yükseklikte 1,99

6 Kristal t a b a k a s ı y a r ı y a r ı y a 1,93

7 Kristal t a b a k a s ı % mm. 2,06

8 Kristal t a b a k a s ı bütün ama y u m u ş a k 2,16

9 Kristal t a b a k a s ı bütün ama sert 2,29

29 ö r n e ğ i n 18'inde ç e ş i t l i zamanlarda k r i s t a l l e ş m e g e r ç e k l e ş t i ğ i g ö z l e n m i ş o l m a s ı n a r a ğ m e n , 11 'inde k r i s t a l f e ş m e s a p t a n m a m ı ş t ı r . K r i s t a I J e ş e n 18 ö r n e ğ i n glukoz/su o r a n ı 1,98-2,7 a r a s ı n d a d e ğ i ş i r k e n , k r i s t a l l e ş m e y e n 11 ö r n e ğ i n b e ş i n d e glukoz/su o r a n ı 1,7

c i v a r ı n d a b u l u n m u ş t u r . Buna k a r ş ı n a l t ı örnekte (13, 16, 19, 20, 21, 23) glukoz/su

o r a n ı 1,Tnin üzerinde o l m a s ı n a r a ğ m e n , k r i s t a l l e ş m e g ö z l e n m e m i ş t i r . Bunun nedeni

ise, bu örneklerin glukoz/su d e ğ e r i yüksek o l m a s ı n a k a r ş ı n , fruktoz/gfukoz o r a n ı n ı n yüksek o l m a s ı d ı r .

Kemaliye b a l ı a r ı n d a k i en yüksekHMF m i k t a r ı %20,4 ile Dolunay köyünden a l ı n a n 23

ve 24 nolu örneklerde, en d ü ş ü k HMF m i k t a r ı ise %8,02 ile Kekik p ı n a r ı Gözlük

mevkinden a l ı n a n 5 nolu örnekte tespit e d i l m i ş t i r (Çizelge 4.7).

153





Bankova, V.S., Christov, R.S., Tejera, A.D., Lignans and other constituents of

propolis from the Canary Islands, Phytochemistry, 49:5, 1411-1415,( 1998).

Bankova, V.S., De Castro, S.L., Marcucci, M.C., Propolis: recent adsvances in

chemistry and plant origin, Apidologie. 31, 3-15, (2000).

Banskota, AH., Tezuka, Y., Kadota, S., Recent progress in pharmacological

research of propolis, Phytotherapy Research. 15,561-571,( 2001).

Banskoto, AH., Tezuka, Y., Midorikava, K., Matsushige, K., Kadoto, S., Two

novel cytotoxic benzofuran derivatives from Brazilian propolis, J Nat Prod.

63, 1277-1279,( 2000,).

Barisic, D., Vertacnik, A, Bromenshenk, J. J., Kezic, N., Lulic, S., Hus, M.,

Kraljevic, P., Simpraga, M., Seletkovic, Z., Radionuclides and Selected

Elements in Soit and Honey from Gorski Kotar, C roatia , Apidologie, 30,277-

287, (1999).

Bevilacqua, M., Bevitacqua, M." Serra, E., Vianello, A, Garrou, E., Sporagra, B.,

Barak, U., Zaccagna, C.A, Natural resin association such as incense and

propolis in zootechnology, Agriculture, Ecosystems and Environment.

62,247-252,( 1997).

Bonvehi, J. and Tarres, E. G., Physicochemicat Properties, Composition and

Pollen Spectrum of Ling Heather (Calluna vulgaris (L) Hulf) Honey Produced

in Spain, Ap idologie, vol. 24, 586-596, (1993).

Brown, R., Bee Hive Products Bible, Avery Publishing Group Inc., New York,

USA, (1993).Pp:266.

Buldini, P. L., Cavalli, S., Mavoli, A, Sharma, J. L., lon Chromatographic and

Voltammetric Determination of Heavy and Transition Metals in Honey, Food

Chemistry, 73,487-495, (2001).

Castaldo, S. and Caposso, F., Propolis an old remedy used in modern medicine,----

Fitoterapia. 1-6,( 2002).

Chasteen, G. T., 2000, http://www.shsu.edu/-chemistry/primers/pdf/AA.pdf

Christov, R., Bankova, V., Hegazi, A, Abd EL Hady, F. and Popov, S., Chemical

composition of Egyptian propolis, Z.Naturforsch. 53c, 197-200,( 1998).

Coffey, M. F. and Breen, J., Seasonal Variation in Pollen and Nectar Sources of

Honey Bees in Ireland, Journal of Apicultural Research,36:2, 63-76, (1997).

155



Conti. M. E and Botre, F., Honeybees and Their Produets as Potential

Bioindieators of Heavy Metals Contamination, Environmental Monitoring and

Assessment, 69. 267-282, (2001).

Corta, E, Bakkali, A, Berrueta, L. A. Gallo, 8., Vicente, F., Kineties and

Meehanism of Amitraz Hydrolysis in Aqueous Media by HPLC and GC-MS,

T a f a n t ş , 48,189-199, (1999).

Costa, L. S. M., A/buquerque. M. L. S., Trugo, L. C., Quinteiro, L. M. C.. Barth, O.

M., Ribeiro, M. , De Maria, C. AB. , , Determination of Non-volatile

Compounds of Different Botanieal Origin Brazilian Honeys, Food Chemistry,

65,347-352. (1999).

Crane, E., Bees and Beekeeping, Seienee Praetise and World Resourees,

Heinemann Professional Publishing Ltd. Oxford,( 1990).

Crane, E., Honey, International Bee Researeh Association, London, (1978).

Crane, E, Reeent Researeh on the World History of Beekeeping, Bee World,

80:4, 174-186, (1999).

Crane, E.• The Past and Present Importanee of Bee Produets to Man, Edith by

Avshalom Mizrahi, Yaacov Lensky,( 1996).Pp:1-13.

Crane, E, Walker, P., Day, R., Direetory of Important World Honey Sources,

London, (1984). pp:381.Creighton, H. C., Bees and PeopJe, M ı r Publishers, Moseow.( 1974).Pp: 213.

d'Albore, G.R. , L' origine g e o g r a p h ı q u e de la propolis, Apidologie, 10(3), 241-

267,( 1979).

Dadant, A, The Hive and Honeybees, Dadant& Sons, Hamilton, lIIionis, USA, (

1992).Pp :1324.

Davis, H., 1965-1988, Floraof Turkeyand the East Aegean Islands, ı - x , Edinburg

University Press, Edinburg.

Devillers, J., Dore, J. C., Mareneo, M., P o i f ı e r - D u e h e n e , F, Galanad, N., Viel, C.,

Chemometrieal Analysis of 18 Metallie and Nonmetallie Elements Found in

Honeys Sold in Franee, Journal of Agrieultural and Food Chemistry, 50,

5998-6007, (2002).

Devillers, J., Morlot, M., Pham-Delegue, M. H., Dore, J. C., Classifteation of

Monotloral Honeys Based on Their Quality Control Data, Food Chemistry,

vol. 86, 305-312, (2004).

Devlet Istatistik Enstitüsü (DIE), Köy Envanteri, Cilt no. 24, (1997).

156



Devlet Istatistik Enstitüsü (DIE), T a r ı m s a l Y a p ı ve Üretim (2001).

Dimov, V., Ivanovskat N., Manolova, N., Bankova, V., Nikolov, N., Popov, S.,

Immunomodulatory action of propolis. Influence on anti-infectious protection

and macrophage function, Apidologie. 22,155-162,( 1991).

D o ğ a r o ğ l u , M., Modern A r ı c ı t ı k Teknikleri, Anadolu Matbaa & Ambalaj, Istanbul,

(1999) .. pp: 271.

Erzincan T a r ı m M ü d ü r l ü ğ ü . http:/www.tarim.gov.tr.( 2004).

Esti, M., Pantili, G., Malconi, E, Trivisonno M.C., VoJarization of the Honeys from

Molise Region Through Physico-chemicaf, Organoleptic and Nutritional

Assesment, Food Chemistry, 58:1-2,125-128, (1997).

Faegri, K., Iversen, J., Textbook of PoUen Analysis, Ed.; Faegri, K., Kaland, P.E,

Krzywinski, K., John Wiley &sons, Chichester,lV Edition, New York,e1989).Pp: 328.

Feller-Demalsy, M., Parent J., Strachan A. A., Microscobic Anafysis of Honeys

from Alberta, Canada, Journal of Apicultural Research, 26:2, 123-132,

(1987).

Feller-Demalsy, M., Parent J., Strachan A A, Microscobic Analysis of Honeys

from Manitoba, Canada, Journal of Apicu Itu ral Research, 28:1, 41-49,

(1989).Ghisalberti, E L, Propolis: A review, Bee World. 60, 59-84,( 1979).

Ghisalberti, E. L., Jefteries, P. R, Lanteri, R And Matisons, J., Constituents of

propolis, Experientia. 34(2),157-158,( 1978).

Gonnet, M., Judging the Quality of Honey by Sensory Analysis in Bee Products

Properties, Applicatioris> and Apitherapy, Edith by Avshalom Mizrahi, Yaacov

Lensky, 247-251, (1996).

Gonzales, R, Coreho, 1., Remirez, D., Rodriguez, S., Ancheta, O., Merino, N.,

Gonzales, A, Pascual, C., Hepatoprotective eftects of propolis extract on

carbon tetrachloride- induced liver injury in rats, Phytoth.Res. 9,114-117,(

1995).

Gökçe, M., Öztürk A 1., Solmaz, C., Tutkun, E., Bulut, G., Y a l ç ı n L. 1., Över M.,

Y a ş a r , N., Çiftçi E ğ i t i m i ve Y a y ı m Serisi, Y a y ı n No:

33.http://www.tarim.gov.tr/arayuzl5/içerik.asp?efl=hizmetler/yayinlar/e-

157



k i t a p / i n d e x . h t m & c u r d i r = \ h i z m e t l e r \ y a y i n l a r \ e - k i t a p & f l = a r i c i l i k l a r i c i l i k g i r i ş . h t m (2001).

Greenaway, W., Scaysbrook, T. , Whatley, F.R, The composition and plant

origins of propolis: areport of work at Oxford, Bee World. 71, 107-118,(

1990).

Hladon, B., Ellnain-Wojtaszek, M., Nowak, G., Sikorska, H., Kowalewski, ı . , l 'activite q'citostatique in vitro de la propolis: autres etudes sur des fractions

de I'extrait etherique Deepet leurs sous-fractions sesquiterpenoids, in the

XXXI-St Apimondia Congress, Warsaw, Poland, (1987).Pp :524-25.

inci, A, An Ürünleri ve D e ğ e r l e n d i r i l m e s i , Türkiye'de A n c ı l ı k Sorunlan ve 1.

Ulusal A n c ı l ı k Sempozyumu, Eylül 1999, Kemaliye/Erzincan, Türkiye,

(1999). pp:147-161.

Jolly, V.G., Propolis varnish for violins. Bee World. 59,158-62,( 1978).

Jungkunz, R, Bee's resin (propolis), Chem. Umschau.39,30-33,( 1932).

Kapp, RO., Pollen and Spores, U.S.A( 1969)

K a r a c a o ğ l u , M., Propolis'in Y a p ı s ı ve K u l l a n ı m ı , Teknik A n c ı l ı k . 57, 18-25,( 1997).

Kartal, M., Kaya, S., Kurucu, S., GC-MS analysis of propolis samples from two

different regions of Turkey, Naturforsch. 57c, 905-909,( 2002).

Kemaliye K a y m a k a m h ğ ı , Türkiye c o ğ r a f y a s ı n d a k i yeri/ekonomik etkinlikler, http:/www.kemaliye.gov.tr. (2004).

Keskin, N., H a z ı r , S., Baser, K., H. C., K ü r k ç ü o ğ l u , M., Antibacterial activity and

chemical composition of Turkish propolis, Naturforsch. 56c,1112-1115,(

2001).

Kolankaya, D., Antioksidant Etki ve Bal, Mellifera, 1:1, 13-17, (2001).

Kolankaya, D., S e l m a n o ğ l u , G., Sorkun, K., Salih, B., Protective effects of Turkish

propolis on alcohol-induced serum lipid changes and liver injury in male rats,Food Chemistry. 78, 213-217,( 2001).

Kolankaya, D., ÜIger, C., Sorkun, K., Ünal, H., Rize- Anzer-ikizdere Bölgesi

B a l l a n n ı n Antioksidant Ö z e l l i ğ i , Serbest Radikaller ve Antioksidant A r a ş . Der. Serbest Radikaller II. Ulusal Kongre, 19-22 Eylül, E s k i ş e h i r , (1999).

König, B., Plant sources of propolis, Bee World. 66(4),136-139,( 1985).

Krell, R, Value-Added Produdsfiom 8eekeeping. FAO/v;Jr. Serv. Chapter5,( 1996}.

Kumova, U., Korkmaz A, A v c ı B. C., Ceyran G., Önemli Bir An Ürünü: Propolis,

U l u d a ğ A n c ı l ı k Dergisi, 2:2, 10-24, (2002).

158



Lazaridou, A., Biladeris G. C., Bacandritsos, N., Sabatini, A.G., Composition,

Thermal and Rheological Behaviour of Selected Greek Honeys, Journal of

Food Engineering, 64:9-21, (2004).

Louveaux, J., Maurizio, A., Vorwo hi , G., Internationale Kommission fur

lenenbotanik der I.U.B.. Methodik der Melissopalynologie, Apidologie,

1:2,193-209, (1970).

Lusby, P. E., Coombes, A., Wilkinson, J. M., Honey: A Potent Agent for Wound

Healing?, Journal of Wound Care, vol. 29:6, 295-300, (2002).

Marcucci, M. C., Propolis: chemical composition, biological properties and

therapeutical activity, Apidologie. 26, 83-99,( 1995).

Marcucci, M. C., Rodriguez, J., Ferreres, F., Bankova, V., Groto, R And Popov,

S., Chemical composition of Brazilian propolis from Sao Paulo State, Z.

Naturforsch. 53c, 117-119,( 1998).

Markham, K.R, Mitchell, K.A., Wilkins, A. L., Daldy, J. A. and Lu, Y., HPLC and

GC-MS identification of the major organic constituents in New Zealand

propolis, Phytochemistry. 42, 205-211,( 1996).

Matsuna, T., Jung, S. K., Matsumoto, Y., Saito, M., Morikawa, J., Preferential

cytotoxicity to tumor cells of 3,5-diprenyl-4-hydroxycinnamic acid (artepillin

C) isolated from propolis, Anticancer Res. 17,3565-3568, (1997).

Matsuno, T., A new ele roda ne diterpenoid isolated from propolis, Z. Naturforsch.

50,93-97(1995).

Maurizio, A., Pollen Analysis of Honey, The Bee World, 32:1,1-6 (1951).

Metzner, J., Bekemeier, H., Paintz, M., SChneidewind, E., Antimicrobial activity of

propolis and ist constituents, Pharmazie. 34(2),97-102,( 1979).

Moar, N. T., Pollen Analysisof

New Zealand Honey, Journal of AgriculturalResearch, 28, 38-70, (1985).

Mochida, S., Haga M. , Takino Y., Chemical constituents and antimicrobial activity

of Japanese propolis, Apimondia, The XXX th Intern. Apicultural Congr.

Nagoya-Japan, pp.455-456,( 1985).

Moore, P. D., Webb, J. A., Collinson, M: E., Pollen Analysis, Blackwell Scientific

Publications, London, U.K.,( 1991)

159



Murad, J. M., Calvi, S. A., Soares, AMV.C. , Bankova, V., Sforcin, J. M. , Effect

of propolis from Brazil and Bulgaria on fungicidal activity of macrophages

against Paracoccidioides brasiliensis, J.Ethnopharm. 79, 331-334,( 2002).

Münstedt, K, Zygmunt, M., Propolis-current and future medical uses, American

Bee Journal. 507-510,( 2001).

Na, H. K, Wilson, M. R, Kang, K. S., Chang, C. C., Grunbeger, D., Trosto, J.

Restoration of gap junctionlal intercellular communication by caffeic acid

phenethyl ester (CAPE) in a ras-transformed rat liver epithelial cell line,

Cancer Left. 157,31-38,( 2000).

Nanda, V., Sarkar B. C., Sharma, H. K, Bawa, A ., Physico-chemical Properties

and Estimation of Mineral Content in Honey Produced from Different Plants

in Northern India, Journal of Food Composition and Analysis, 16,613-619,(2003).

Oddo, LS. , Piazza, M. G., Sabatini, A G. Accorti, M., Characterization of

Unifloral Honeys, Apidologie, 26, 453-465, (1995).

Özkök, A ve Sorkun, K., Apiterapi'de K u l l a n ı l a n Önemli A r ı Ürünlerinden: Bal,

Polen ve Propolis, Teknik A n e ı i ı k , 72, 4-10, (2001).

Paintz, M., Metzner, J., On the local anaesthetic action of propolis and some of its

constituents, Pharmazie. 34(12),89-841,( 1979).Pehlivan, S., Türkiye'nin Alerrjen Polenler A t l a s ı , Ünal Ofset, Ankara,(

1995).187s.

Pepeljnjak, S., Growth inhibition of bacillus subtilis and composition of various

propolis extracts, Pharmazie. 37(12), 864-865,( 1982).

Pepeljnjak, S., Jalsenjak, 1., Maysinger, D., Flavonoid content in propolis extract

and growth inhibiton of Bacillus subtilis, Pharmazie. 40, 122-123,( 1985).

Pereira, A S., Ramos, M. F. S., Poças, E. S. C., Dias, P. C. M., Santos, E. P.,

Silva, J. F. M., Cardosa, J. N., Neto, F. R A, Study of propolis by high

temperature high resolution gas chromatography-mass spectrometry, Z.

Naturforsch. 54c, 395-400,( 1999).

Popravko, S. A, Sokolov, i. Torgov, i. V., (USSR)-New natural phenolic

triglycerides in chem. Natural Compounds. 18, 153-157,( 1982).

Qustiani, M. A, Das Mikroskopische BUd der Honige des Östlichen

Mittelmeergebietes, Doktara Tezi, Fachbereich AIIgemeine

160



N a t u ı w i s s e n s e h a f t e n der Universitat Hohenheim, Stuttgart, Deutschland,

(1976).

Ramanujam, C. G. K. and Kalpana, T., Mieroscopie Analysis of Honeys froma

Costal District of Andhra Pradesh, India, Review of Paleobotany and

Palynology, 89,469-480, (1995).

Sawyer, R.,. Pollen Identification for Beekeepers, Uni. con. Cardiff Press., 11-13,(

1981).

Sehmidt, J. O., BEE PRODUCTS: Chemical composition and application, Edith

by Avshalom M j z r a h İ , Yaaeov Lensky, (1996).Pp:15-26,

SChneidewind, E. M., Büge, A, Kala, H" Metzner, J. , Zsehunke, A, Identifieation

of an antimicrobially active constituent isolated from propolis, Pharmazie. 34,

103-106,( 1979).Sevimli, H., Bayülgen, N., V a r i n l i o ğ l u , A, Determination of Trace Elements in

Honey by INAA in Turkey, Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry

Letters, 165:5, 319-325, (1992).

Sorkun, K and Aygün, Ş . , The Souree of Starch Grains from Turkish Pine Honey,

Journal of Apieultural Research, 39: (1-2),85-86, (2000).

Sorkun, K ve D o ğ a n , C., Türkiye'nin Ç e ş i t l i Yörelerinden Toplanan B a l ı a r d a

Polen Analizi, Hacettepe Fen ve Mühendislik Bilimler Dergisi, 24: A-C, 15-24, (1995).

Sorkun, K. ve ı n c e o ğ l u , Ö., Iç Anadolu B a l ı a r ı n d a Bulunan Dominant Porenler,

D o ğ a Bifim Dergisi, s a y ı 8:3,377-381, (1984b).

Sorkun, K. ve ı n c e o ğ l U , Ö., Iç Anadolu B a l ı a r ı n d a Bulunan Sekonder Polenler,

D o ğ a Bilim Dergisi, ş a Y f 8:3,382-384, (1984c).

Sorkun, K ve ı n c e o ğ l u , Ö., Iç Anadolu Bölgesi B a l ı a r ı n d a Polen Analizi, D o ğ a Bilim Dergisi, s a y ı 8: 2, 222-228<. (1984a).

SOrkun, K ve Y u l u ğ , N., Rize-Ikizdere <Yöresi B a l ı a r ı n ı n Polen Analizi ve

Antimikrobik Özellikleri, D o ğ a Bilim Dergisi, s a y ı 9:1, 118-123, (1985).

Sorkun, K, Balda Polen Analizi, D o ğ u Karadeniz Bölgesi Bal Paneli, (1994).

Sorkun, K, D o ğ a n , C., B a ş o ğ l u , N., G ü m ü ş , Y., Ergün, K, Bulakeri., N., I Ş ı k , N.,

Türkiye'de Üretilen D o ğ a l ve Yapay B a l ı a r ı n A y ı r t Edilmesinde Fiziksel,

Kimyasal ve Mikroskobik Analizler, Mellifera, 2:4, 13-21, (2002).

161



Sorkun, K., D o ğ a n , C., B a ş o ğ l u , N., G ü m ü ş , Y., Ergün, K., Bulakeri., N., I Ş ı k , N.,

Türkiye'de Üretilen D o ğ a l ve Yapay B a l t a r ı n A y ı r t Edilmesinde Fiziksel,

Kimyasal ve Mikroskobik Analizler, Mellifera, 2:4, 13-21, 2002.

Sorkun, K., N e k t a r l ı Bitkiler ve A r ı e ı l ı k Ders N o t l a r ı , ( 2004).

Sorkun, K., Süer, B., Salih, B., Determination of ehemieal eomposition of Turkish

Propolis, Z.Naturforseh. 56e,666-668,( 2001).

Stangaeiu, S., Propolis Origin, Uses in the hive, Charaeteristies, Composition,

Properties, Indieations, Counter- indieation, Human uses,

Administration&Produets, Dao Publishing House, Constanta, Romania,(

1998).

Su, Z. Z., Lin, J., Prewett, M., Goldstein, N. 1., Fisher, P. B., Apoptosis mediates

the seleetive toxieity of eaffeie acid phenethyl ester (CAPE) towardoncogene-transformed rat embriyo fibroblast ce lls , Anticaneer Res. 15,

1841-1848,( 1995).

Süer, B., Sorkun, K., Bursa yöresinde a r ı l a r ı n en çok tercih e t t i ğ i polen bitkileri,

Teknik A n e ı i ı k . 79, 8-12,( 2003).

Ş a h i n l e r , N., Ş a h i n l e r , S., Gül, A, Hatay Yöresi B a l ı a r ı n ı n B i l e ş i m i ve

Biyokimyasal Analizi, MKU Ziraat Fakültesi Dergisi, 6 (1-2),93-108, (2001).

Terrab, A, Diez, J. M., Heredia, F. J., Charaeterisation of Morocean UnifloralHoneys by Their Physieoehemieal Charaeteristics, Food Chemistry, 79,

373-379, (2002).

Tetkik, 1., Bal A r ı s ı ve B a l ı n Tarihçesi, Teknik A r ı e ı l ı k , 49, 22-23, (1995).

T s ı g o u r i , A and Passaloglou-Katrali, M., A Scientific Note on The Charaeteristics

of Thyme Honey from The Greeklsland of Kithira, Apidologie, 31,457-458,

(2000).

Türk S t a n d a r t l a r ı Enstitüsü, A r ı e ı l ı k - A n T u t k a l ı (Propolis),( 2003)7s.

T ü r k o ğ l u , A, Kemaliye H a c ı Ali A k ı n Meslek Yüksekokulu'nda A n e ı i ı k E ğ i t i m i , Teknik A n e ı i ı k , 71,28-29, (2001) .

Tüzen, M., Determination of Some Metals in Honey Samples for Monitoring

Environmental Pollution, Fresenius Environmental Bulletin, 11 :7, 366-370,

(2002).

Velikova, M., Bankova, V., Sorkun, K., Houeine, S., Tsvetkova, 1., Kujumgiev, A,

Propolis from the Mediterranean Region: ehemieal eomposition and

antimierobial aetivity, Z. Naturforseh. 55e, 1-5,( 2000).

LIiL

iiIJ

'1L11"Li

li

.i

iL



Nectar Sources of European and Africanized honey bees (Apis

mellifera L.) in The Yucatan Peninsula, Mexico, Journal of Apicultural

Research, 33:1,44-58, (1994).

Warakomska, Z., Maciejewicz, W., Microscopic analysis of propolis from Polis h

regions, Apidologie. 23,277-289,( 1992).

Yakobson, B. A., The Monitoring of possible biological and chemical

contaminants, in Bee Products, Edith by Avshalom Mizrahi, Yaacov Lensky,(

1996).Pp:1-13.

Yaniv Z. and Rudich M., Medicinal Herbs as a Potential Source of High Quality

Honeys, Bee Products Properties Applications and Apiterapy, 77-81, (1996).

Yao, L., Jiang, Y., Singanusong, R., Data, N., Raymont, K., Phenolic Acids and

Abscisic Acid in Australian Eucalyptus Honeys and their Potential for Floral

Authentication, Food Chemistry, 86, 169-173, (2004).

Y ı l m a z , H. and Yavuz, Ö., Content of Some Trace Metals in Honey from South

eastem Anatolia, Food Chemistry, 65, 475-476, (1999).

163



PROJE ÖZET B İ L G İ FORMU

Proje Kodu:TOGTAG 31 31

Proje B a ş l ı ğ ı : KEMAliYE-ERZiNCAN YÖRESiNDE ÜRETiLEN B A L L A R ı N VE PROPOLiSLERiN

MiKROSf)OBiK ANAlizi VE ORGANOLEPTiK ÖZELliKLERiNiN SAPTANMASI

Proje Yürütücüsü : Prof. Dr. Kadriye SORKUN

Y a r d ı m c ı A r a ş t ı r m a c ı l a r : A r a ş . Gör. Ömür Gençay

Blm. Uzm. Nuran Yurtsever

Projenin Y ü r ü t ü l d ü ğ ü K u r u l u ş : Hacettepe Üniversitesi Fen Fak. Biyoloji Bölümü

Adresi: Hacettepe Üniversitesi Beytepe Kampüsü 06532 ANKARA

Destekleyen K u r u l u ş ( l a n n ) A d ı ve Adresi:--------

Documents

Kemaliye-Erzincan Yöresinde Üretilen Balların ve Propolislerin Mikroskobik Analizi ve Organoleptik Özelliklerinin Saptanması