GRUPI PARLAMENTAR I PARTIS DEMOKRATIKE

Tiran, m _____/_____/2016

K R K E S

DREJTUAR:GJYKATS KUSHTETUESE T REPUBLIKS S SHQIPRIS

KRKUES:

NJ GRUP DEPUTETSH T KUVENDIT T SHQIPRIS (JO M PAK SE 1/5 E DEPUTETVE) - ANTAR T GRUPIT PARLAMENTAR T PARTIS DEMOKRATIKE Adresa: Kuvendi i Shqipris, Bulevardi Dshmort e Kombit, Tiran

SUBJEKT I INTERESUAR:KUVENDI I SHQIPRIS - Adresa: Bulevardi Dshmort e Kombit, Tiran

KSHILLI I MINISTRAVE - Adresa: Bulevardi Dshmort e Kombit, Tiran

OBJEKTI:

Shfuqizimin si t papajtueshm me Kushtetutn e Republiks s Shqipris t neneve 2, 3, 5, 6, 7, 12, 14, 15, 20, 21, dhe 29 t ligjit nr. 133/2015 Pr trajtimin e prons dhe prfundimin e procesit t kompensimit t pronave.

BAZA LIGJORE:

Nenet 4/1, 17, 18, 41, 42/1, 43, 131, 134 dhe 181 t Kushtetuts s Republiks s Shqipris;

Nenet 6/1 dhe 14 t Konvents Europiane pr t Drejtat e Njeriut, si dhe neni 1 Protokolli 1 i KEDNJ-s; si dhe

Nenet 45 dhe 49/1 t ligjit nr. 8577, dat 10.02.2000 Pr organizimin dhe funksionimin e Gjykats Kushtetuese t Republiks s Shqipris.I nderuar z. Kryetar i Gjykats Kushtetese,T nderuar zonja dhe zotrinj gjyqtar kushtetues,

Kuvendi i Shqipris me ligjin nr. 133/2015 Pr trajtimin e prons dhe prfundimin e procesit t kompensimit t pronave ka miratuar rregullat e reja mbi rregullimin dhe shprblimin e drejt t shtjeve t s drejts s pronsis q kan lindur nga shpronsimet, shtetzimet ose konfiskimet, n prputhje me nenin 41 t Kushtetuts dhe nenin 1 t Protokollit 1 t Konvents Europiane pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut dhe Lirive Themelore; krijimin dhe administrimin e Fondit t Kompensimit, q do t shrbej pr kompensimin e pronave; si dhe prcaktimin e procedurave pr trajtimin e prons e prfundimin e procesit t kompensimit t pronave, si dhe t organeve administrative t ngarkuara pr realizimin e tyre. Me hyrjen n fuqi t ktij ligji, jan shfuqizuar ligji nr. 9235, dat 29.7.2004, Pr kthimin dhe kompensimin e prons, t ndryshuar; si dhe ligji nr. 10 239, dat 25.2.2010, Pr krijimin e fondit special t kompensimit t pronave, t ndryshuar. N fakt, ligji nr. 9235/2004, referuar nenit 181 t Kushtetuts, kishte zgjidhur shtjen e shpronsimeve dhe konfiskimeve t kryera para miratimit t Kushtetuts, duke u udhhequr pikrisht nga kriteret e nenit 41 t Kushtetuts dhe ishte brenda standarteve ndrkombtare.

Miratimi i ligjit t ri ka kaluar prmes nj procesi t kundrshtuar nga grupet e interesit, si dhe institucionet kushtetuese t pavarura si Presidenti i Republiks dhe Avokati i Popullit. Kto subjekte e kan konsideruar ligjin nr. 133/2015 si n kundrshtim me Kushtetutn dhe rregulla t vecanta t tij si cenim i t drejts s pronsis pr kategorit e ish-pronarve. Opozita parlamentare ka krkuar q ligji t moscenoj standardet ndrkombtare t elaboruara nga Gjykata Europiane pr t Drejtat e Njeriut, si dhe t mos cenoj t drejtat tashm t fituara nga ish-pronart, duke i siguruar atyre nj shprblim t drejt dhe t plot, bazuar n cmimin e prons n momentin e njohjes s t drejts s pronsis.

Pavarsisht kundrshtimeve t opozits parlamentare, grupeve t interesit dhe shoqatave t ish-pronarve, Avokatit t Popullit dhe Presidentit t Republiks, mazhoranca parlamentare miratoi pothuajse pa ndryshime projektligjin e propozuar nga Kshilli i Ministrave. Presidenti i Republiks, referuar nenit 85/1 t Kushtetuts, me Dekretin nr. 9377, dt.29.12.2015 e ktheu pr rishqyrtim n Kuvend ligjin nr.133/2015, mirpo konstatimet e tij t drejta nuk iu nnshtruan nj diskutimi profesional e kushtetues, por dekreti u rrzua politikisht!

Ligji nr. 133/2015 prcakton se ka pr qllim prfundimin, n prputhje me kt ligj, t procesit t trajtimit nprmjet njohjes dhe kompensimit t pronave t subjekteve, t cilave u jan shpronsuar, shtetzuar ose konfiskuar pronat, sipas akteve ligjore e nnligjore, vendimeve penale t gjykatave ose t marra me do mnyr tjetr t padrejt nga shteti komunist prej dats 29.11.1944; rregullimin dhe shprblimin e drejt t kompensimit t prons, ekzekutimin e vendimeve prfundimtare t kompensimit, si dhe prfundimin e procesit t kompensimit, brenda afateve t prcaktuara n kt ligj, nprmjet fondit t kompensimit. Edhe pse n relacionin shoqrues t ligjit shpallen qllime t mira pr miratimin e tij, rezulton se kto synime arrihen duke cenuar t drejtn e pronsis s ish-pronarve, dhe prbjn nj hap t madh prapra n zgjidhjen e problematiks s pronave n Shqipri.

Nga analiza n trsi e parashikimeve t bra n nenet 2, 3, 5, 6, 7, 12, 14, 15, 20, 21, dhe 29 t ligjit nr. 133/2015 Pr trajtimin e prons dhe prfundimin e procesit t kompensimit t pronave, arrihet lehtsisht n konkluzionin se cenojn t drejtn e prons dhe bien ndesh me parimet kushtetuese t barazis prpara ligjit dhe siguris juridike. Pr kt arsye, krkojm nga Gjykata Kushtetuese shpalljen si t papajtueshm me Kushtetutn t neneve 2, 3, 5, 6, 7, 12, 14, 15, 20, 21, dhe 29 t ligjit nr. 133/2015 Pr trajtimin e prons dhe prfundimin e procesit t kompensimit t pronave, pr shkak se bien ndesh me nenet 4/1, 17, 18, 41, 42/1, 43 dhe 181 t Kushtetuts s Republiks s Shqipris.

I. MBI LEGJITIMIMIN E KRKUESIT

Nj grup deputetsh, q prbjn m shum se 1/5 e t gjith deputetve t Kuvendit t Shqipris, paraqesin krkesn prpara Gjykats Kushtetuese pr shpalljen si t papajtueshm me Kushtetutn t neneve 2, 3, 5, 6, 7, 12, 14, 15, 20, 21, dhe 29 t ligjit nr. 133/2015 Pr trajtimin e prons dhe prfundimin e procesit t kompensimit t pronave. Kjo krkes bazohet n shkronjn c, t paragrafit 1 t nenit 134 t Kushtetuts, ku parashikohet se: Gjykata Kushtetuese vihet n lvizje vetm me krkes t: ....c) jo m pak se nj t pests s deputetve..

N lidhje me shtjen e legjitimimit t nj t pests s deputetve, n vendimin e saj nr. 18, dat 29.07.2008, Gjykata Kushtetuese sht shprehur se: Pr sa i prket legjitimimit (locus standi) t krkuesit, Gjykata vlerson se Kushtetuta e Republiks s Shqipris ka ndjekur nj praktik t njohur dhe t gjith pranuar, ku e drejta pr t iniciuar nj procedur t kontrollit abstrakt t norms i njihet edhe nj numri t kufizuar t deputetve, q nuk mund t jet m pak se nj e pesta e deputetve t Kuvendit. Interesi i ktyre bartsve t funksionit publik pr t mbrojtur sistemin normativ dhe parimet shtet-formuese si konstitucionalizmi, shteti i s drejts, demokracia, dinjiteti njerzor, barazia sociale etj. t shpalosura n Kushtetut, nuk sht i kushtzuar. Gjykata Kushtetuese ka pohuar gjithashtu n vendimin nr. 1, dat 07.01.2005 se: Kontrolli abstrakt i kushtetutshmris s norms mund t zbatohet ndaj akteve t msiprme, pavarsisht nga efekti q ato mund ken n nj konflikt aktual apo t pritshm. Pr Gjykatn Kushtetuese sht i njohur rregulli i pranuar n doktrin dhe n jurisprudencn kushtetuese, se gjat kontrollit abstrakt t kushtetutshmris s nj norme juridike nuk krkohet ardhja e pasojs pr t legjitimuar krkuesin. Tipari dallues i nj krkese t till sht se ajo v n lvizje nj kontroll abstrakt e objektiv t ligjit, pasi interesi q krkohet t mbrohet nuk sht thjesht individual, por sht nj interes q lidhet me respektimin e parimeve kushtetuese dhe me funksionimin e rregullt t shtetit t s drejts. Qllimi i kontrollit t kushtetutshmris s ligjeve sht njkohsisht edhe parandalimi i pasojave negative q mund t vijn nga zbatimi i tyre.Gjykata Kushtetuese n vendimin nr. 25, dat 08.05.2012 ka vlersuar se: 1/5 e deputetve bn pjes te subjektet e posame t parashikuara nga neni 134/1, shkronja c t Kushtetuts, por ky subjekt duhet t ket nj qllim dhe nxitje konkrete pr t krkuar kontroll konkret t norms juridike, pasi e kundrta do ti jepte ksaj Gjykate funksion kshillimor.

Demokracia kushtetuese bazohet n shtetin e s drejts, parimin e ndarjes dhe balancimit t pushteteve dhe respektimin e t drejtave dhe lirive themelore t njeriut. Kuvendi sht njri nga organet e autoritetit t shtetit. Kompetencat e tij dhe pr pasoj sfera e veprimtaris s tij sht prcaktuar n Kushtetut dhe n ligje. N baz t parimit t ndarjes dhe balancimit ndrmjet pushteteve, asnj organ apo institucion tjetr, n prbrje ose jo t njrit prej tri pushteteve, nuk mund t ndrhyj n trajtimin dhe zgjidhjen e shtjeve, q sipas rastit, do t prbnin objektin qendror t veprimtaris s organeve apo institucioneve t tjera kushtetuese. Sipas nenit 7 t Kushtetuts s Republiks s Shqipris, sistemi i qeverisjes bazohet n ndarjen dhe balancimin ndrmjet pushtetit ligjvns, ekzekutiv dhe gjyqsor. N demokracit perndimore parimi i ndarjes s pushteteve, megjithse efektiv, nuk sht zbatuar n mnyr strikte duke mos ndjekur modelin ideal klasik. Baza e prgjegjsis parlamentare sht raporti q krijohet n marrdhniet ndrmjet parlamentit dhe institucioneve t tjera kushtetuese.

Nse gjat veprimtaris s tij ligjvnse Kuvendi prek parimet baz t shtetit t s drejts, cenon interesin publik dhe cenon t drejtat kushtetuese t shtetasve, sht detyr e deputetve t pakics parlamentare, q nprmjet Gjykats Kushtetutese, t garantojn respektimin e Kushtetuts. Pakicat parlamentare nuk kan mjet tjetr, prvec fjals dhe mbrojtjes s Kushtetuts nprmjet mjeteve kushtetuese t kontrollit. Ato nuk mund t ndrhyjn duke zhbr vendimet e shumics parlamentare, qoft edhe kur vlersojn se ato bien ndesh me Kushtetutn dhe ligjin. Pr kt qllim, Kushtetuta i ka pajisur ato me t drejtn pr t vn n lvizje Gjykatn Kushtetuese, n cdo rast kur vlersohet se nj akt ligjor sht antikushtetues dhe cenon parimet baz kushtetuese dhe t drejtat e lirit themelore t njeriut.

N rastin konkret, qllim dhe nxitje konkrete pr t krkuar kontroll konkret t norms juridike, buron nga e drejta e pakics parlamentare pr t krkuar mbrojtjen e interesit publik, respektimin e t drejts s prons dhe parimeve kushtetuese t siguris juridike e barazis prpara ligjit. Nga ana tjetr, e drejta e nj grupi deputetsh pr t vn n lvizje Gjykatn Kushtetuese n kt rast, materializohet edhe nga funksioni prfaqsues q ushtron deputeti. Deputeti sht mandatuar nga populli, pr ta prfaqsuar at n mbrojtjen e Kushtetuts. N themel, t partis politike q prfaqson grupi yn parlamentar, qndron mbrojtja e t drejtave dhe lirive themelore t njeriut, mirqenia e qytetarve, mbrojtja e interesit publik dhe garantimi i t drejts s prons. Jan padyshim kto cshtje thelbsore q qndrojn n themel, jo vetm t programit politik t Partis Demokratike, por edhe programit t puns pr t gjith deputett e Grupit t saj Parlamentar.

N kt rast Gjykata Kushtetuese sht nj instrument balancimi t pushteteve ose nj kundrpushtet. Doktrina juridike beson se po t mungonte ky kundrpushtet, mazhoranca politike mund t kryente lehtsisht veprime q cenojn interesin publik. Nga ana tjetr, edhe opozita parlamentare si kundrpushtet, prfaqson nj kusht vendimtar pr funksionimin e demokracis dhe mbrojtjen e interesit publik. Nprmjet promovimit t opozits, jurisprudenca kushtetuese nuk krkon aspak pengimin e mazhorancs n realizimin e programit t saj politik. Kundrpushteti i realizuar nga veprimtaria e opozits synon t pengoj abuzimin me pushtetin! Asaj i mbetet faktikisht, t realizoj disa nga detyrat q ka parlamenti n ndarjen klasike t pushteteve. Madje, ajo ka mundsi t kontrolloj edhe vet pushtetin ligjvns, prmes mundsis q i jepet pr t vn n lvizje Gjykatn Kushtetuese, duke kundrshtuar ligjet e miratuara nga shumica, kur vlerson se bien n kundrshtim me Kushtetutn.

Mbrojtja e kushtetutshmris, si qllimi final i kontrollit kushtetues, sht nj e drejt/detyr e subjekteve t prcaktuara qart n dispozitat kushtetuese, n t cilat prcaktohen edhe rastet konkrete kur ata mund t ven n lvizje Gjykatn pr mbrojtje t kushtetutshmris gjat veprimtaris s tyre. N kt rast, 1/5 e deputetve t Kuvendit t Shqipris, legjitimohen t krkojn prpara Gjykats Kushtetuese, mbrojtjen e interesit publik dhe t drejtat e lirit themelore t njeriut. N kt kuadr, krkuesi krkon nga Gjykata Kushtetuese t shpall nenet 2, 3, 5, 6, 7, 12, 14, 15, 20, 21, dhe 29 t ligjit nr. 133/2015 Pr trajtimin e prons dhe prfundimin e procesit t kompensimit t pronave, si t papajtueshme me Kushtetutn e Republiks s Shqipris.

II. MBI THEMELIN E CSHTJES ANTIKUSHTETUTSHMRIA E DISPOZITAVE T LIGJIT NR. 133/2015

1) T dhna t prgjithshme mbi procesin e kthimit dhe kompensimit t pronave n Shqipri, dhe parashikimet e ligjit t ri nr. 133/2015

Respektimi i t drejts s pronsis sht nj nga detyrimet thelbsore t implementimit t parimit t shtetit t s drejts. Pr kt arsye, proceset e kthimit dhe kompensimit t prons n Shqipri dhe n Evrop lindn si nj nevoj pr t vendosur drejtsin sociale pr arsye se individt ishin zhveshur nga prona n prputhje me legjislacionin e kohs, por n kundrshtim me elementt baz t s drejts t shteteve demokratike, n t cilat e drejta e prons private njihet dhe mbrohet nga rendi juridik. N kto kushte individve t ndryshm, t cilt ishin privuar nga e drejta e prons gjat regjimit totalitar, u lindi e drejta q t krkonin t viheshin n t njjtat pozita juridike n lidhje me pronn, si kishin qen para shtetzimit. Proceset rrezikonin t shkaktonin konflikte serioze sociale nse do t kishin qen thjesht procese ku shtetasit e shpronsuar padrejtsisht do t rivendikonin pronn, duke u mbshtetur n aktet e disponuara para shtetzimeve, pasi nj pjes e pronave u ishin dhn personave t tjer, t cilt i gzonin prej vitesh. Pr sa m sipr pronarve u kthehej kryesisht prona e lir dhe kompensoheshin nse prona ishte e zn. Megjithse procesi n thelb kishte t bnte me drejtsin sociale, krkesa pr njohjen e pronsis lidhej drejtprsdrejti me rivendikimin e titullit t pronsis, n kuptim t nenit 296 t Kodit Civil, i cili n frymn e ligjeve prkatse pr kthimin dhe kompensimin e prons konstatohej si i prvetsuar padrejtsisht nga shteti.

Pas ndrrimit t sistemit n ekonomi tregu, me legjislacionin e kthimit dhe kompensimit t pronave filloi procesi i "vetshpronsimit" t shtetit n favor t individve t shpronsuar pa t drejt gjat regjimit komunist. Ky proces vetshpronsimi u zhvillua dhe vazhdon t zhvillohet n mnyr graduale dhe progresive, sepse pavarsisht rndsis parsore t rehabilitimit t t drejtave t ish-pronarve, n shoqrin shqiptare ka edhe interesa t tjera shoqrore pr tu prmbushur n kuadr t detyrimeve t shpallura si objektiva social t shtetit t parashikuara nga neni 59 i Kushtetuts.

Natyra e pazakont e ktij rasti sht konfirmuar shprehimisht n Kushtetut, e cila n nenin 181 parashikon se Kuvendi detyrohet t nxjerr ligje pr rregullimin e drejt t shtjeve t ndryshme q lidhen me shpronsimet dhe konfiskimet e kryera para miratimit t ksaj Kushtetute, duke u udhhequr nga kriteret e nenit 41. Mbi bazn e ktij detyrimi, Kuvendi ka miratuar ligjin nr. 9235, dat 29.07.2004 Pr kthimin dhe kompensimin e prons. Interesant sht fakti q ky parashikim kushtetues sht prezantuar n nj moment kohor, kur vepronte ligji nr. 7698, dat 15.04.1993 Pr kthimin dhe kompensimin e prons, i ndryshuar. Ky fakt nnkupton qartazi se procesi i kthimit dhe i kompensimit t pronave i realizuar n mbshtetje t ligjit nr. 7698/1993 sht vlersuar nga kushtetutbrsit jo n prputhje me parimet kushtetuese, sidomos me parimin e ligjshmris, garantimin e t drejts s prons, fitimit t prons vetm nprmjet mnyrave legjitime t fitimit t saj, interesin publik, shprblimin e drejt dhe proporcionalitetin.

Neni 181 i Kushtetuts prbn nj dispozit kalimtare, q prcakton detyrimin e Kuvendit pr t normuar rregullimin e drejt t shtjeve q kan t bjn me shpronsimet dhe konfiskimet e kryera prpara miratimit t ksaj Kushtetute. Kjo dispozit kushtetuese ka pr qllim ti hap rrugn ligjvnsit n afate t arsyeshme kohore dhe brenda t gjitha mundsive q ka shteti, prfshi edhe ato financiare, pr t ndrequr nj padrejtsi q i sht br shtress s ish-pronarve. Nga kjo pikpamje, norma kushtetuese e siprcituar, e cila nuk mund t ket fuqi prapavepruese, prbn nj orientim pr ligjvnsin q shtjet e shpronsimeve dhe t konfiskimeve, ti rregulloj pa tejkaluar kufizimet e lejueshme dhe duke respektuar standardet kushtetuese. Kto kufizime dhe standarde kushtetuese q lidhen me interesin publik, shprblimin e drejt, parimin e drejtsis, t proporcionalitetit dhe t shtetit social jan elaboruar nga Gjykata Kushtetuese n jurisprudencn e saj si kufij kushtetues t hapsirs s vlersimit, mbi t cilat duhet t orientohet ligjvnsi pr respektimin e t drejts s prons.sht e vrtet q Gjykatat kushtetuese n Europ tashm kan deklaruar mse nj her se ato duhet t prmbahen apo frenohen nga vlersimi i shtjeve politike, sepse shtjet politike jan nn kompetencn e nj legjislativi t legjitimitizuar demokratikisht.[footnoteRef:2] Megjithat duhet t mbahet parasysh gjithashtu, se sht e nevojshme t vlersohet deri n njfar mase prmbajtja e nj norme ligjore. Nuk ka asnj dallim rreth faktit se ligji dhe politika n ligje t rndsishme jan nocione t lidhura njra me tjetrn, sepse n nj shtet q qeveriset nga ligji, politikat shtetrore nuk mund t jen t lira nga ligji dhe se pushteti legjislativ dhe ai ekzekutiv jan gjithashtu t lidhur nga dispozitat kushtetuese. [2: Shih vendimin e Gjykats Kushtetuese t Letonis 11 nntor 2005, Cshtja nr. 9.]

T prcaktosh kufirin midis gjykimit t legjitimitetit t ligjeve dhe gjykimit mbi thelbin/meritn e tyre nga Gjykata Kushtetuese sht nj operacion jo i thjesht. Gjykats i takon n fakt t gjykoj legjitimitetin e nj ligji duke prezumuar n masn e saj t vlersimit ekzistencn e kritereve elastike si arsyeshmria, n sensin e prgjithshm; ndrgjegjjen sociale; t drejtn e gjall; prdorimin e mir t pushtetit legjislativ; vlerat estetiko-kulturore, madje duke mbajtur parasysh se disa dispozita kushtetuese prmbajn koncepte t paprcaktuara, jan formuluar n mnyr t prgjithshme, tregojn qllime t prgjithsuara q legjislatori duhet t ndjek. T mbyllsh sfern e gjykimit t legjitimitetit pa pushtuar sfern e diskrecionalitetit q i prket legjislatorit, t evitosh q gjykimi mbi prputhshmrin e ligjeve me Kushtetutn t transformohet n nj gjykim mbi drejtsin ose barazin ose oportunitetin e ligjeve ose n nj vlersim mbi vlerat q ligjet prmbajn, krkon mbi t gjitha, nga ana e Gjykats Kushtetuese, nj vetkufizim rigoroz t pushteteve t saj (self-restraint) n kuptimin q ajo vet duhet t vr n themel t vlersimeve t saj kritere dhe masa objektivisht t bazuara n normat kushtetuese, pa ndrhyr n zgjedhjet e operuara nga legjislatori[footnoteRef:3]. [3: Temistocle Martines, Diritto Costituzionale - Decima edizione interamente riveduta da Gaetano Silvestri, 2000, fq. 459-46.]

Mirpo, n rastin ton mbrotja e t drejts s prons dhe procesi i kthimit apo kompensimit t prons, respektimi i parimit kushtetues t siguris juridike apo barazis prpara ligjit, jan cshtje q prfshihen brenda sfers s vlersimit t Gjykats Kushtetuese, dhe kan zn nj pesh t rndsishme n jurisprudencn e Gjykats Kushtetuese t Shqipris. Madje shtjeve t tilla u sht kushtuar vmendje e posame edhe nga jurisprudenca evropiane.

Pas hyrjes n fuqi t Kushtetuts, sht miratuar ligji nr. nr. 9235, dat 29.07.2004 Pr kthimin dhe kompensimin e prons. Gjykata Kushtetuese gjat kontrollit t kushtetutshmris s ktij ligji, n vendimin nr. 30/2005 ka arsyetuar se ligji n fjal prshkohet nga parimi sipas t cilit shteti merr prsipr (detyron vetveten) t'u kthej ish-pronarve, dmth., t'i ripronsoj ata me ato prona q faktikisht dhe juridikisht sht e mundur t kthehen, mbasi ekzistojn efektivisht e jan n fondin e pronsis shtetrore, ose mbahen pa arsye t prligjura nga t tjert. N trsin e tij, ligji ishte n prputhje me parimet e sanksionuara nga neni 41 i Kushtetuts, dhe parashikonte t drejtn e kompensimit me vler t plot dhe kthimit t plot t prons nse ajo nuk sht e zn (me prjashtim t toks bujqsore q kthehet deri n 100 ha). Ndrkoh, neni 13 i ktij ligji parashikonte se vlera e prons q kompensohet nxirret bazuar n mimin e tregut, llojin e pasuris dhe qllimin e prdorimit t saj, sipas standardeve ndrkombtare t vlersimit t pasuris s paluajtshme.

Nga zbatimi i ktij ligji ka rezultuar se rreth 90 459 ha tok i sht kthyer subjekteve t shpronsuara, nga t cilat 4359 ha truall, 4138 ha tok bujqsore, 79 879 ha tok pyjore dhe 2083 ha tok e kombinuar. Gjithashtu, jan njohur pr kompensim rreth 55 283 ha tok, nga t cilat rreth 7 333 ha truall, 43 100 ha tok bujqsore, 4 000 ha tok pyjore dhe 850 ha raste t kombinuara[footnoteRef:4]. [4: Shiko Strategjin Ndersektoriale, Reforma ne fushen e te drejtave te pronesise 2012-2020]

Kshilli i Ministrave e ka vlersuar t paprshtatshm ligjin nr. 9235/2004 dhe pr pasoj ka propozuar nj ligj t ri, i cili sht miratuar nga Kuvendi nprmjet ligjit nr. 133/2015 Pr trajtimin e prons dhe prfundimin e procesit t kompensimit t pronave. Propozimi i ktij ligji vjen n nj koh ku pr m shum se 2 vjet pothuajse sht pezulluar trsisht procesi i njohjes, kthimit dhe kompensimit t pronave n Shqipri. Ndr qllimet e shpallura n miratimin e ktij ligji sht zgjidhja e shtjes s pronarve t vjetr, duke eliminuar me ligj dhe n praktik zvarritjet burokratike, si dhe pr t sjell barazi t t gjith ish-pronarve t cilve u sht njohur prona pr kompensim, me qllim realizimin e nj shprblimi t drejt, sipas kushteve ekonomike dhe sociale t shtetit, duke pretenduar t gjendet nj balanc mes interesit publik dhe t drejts s prons. Ligji synon gjithashtu q t aplikoj (i) nj formul efikase dhe realiste pr kompensimin e pronarve; (ii) nj afat t arsyeshm dhe t prcaktuar kohor pr prfundimin e t gjith procesit; (iii) nj zgjidhje t drejt, duke respektuar normat kushtetuese pr t gjith pronart, por gjithashtu edhe pr t gjith qytetart, duke mbajtur n konsiderat interesin publik.

Ligji parashikon se ka si qllim rregullimin dhe shprblimin e drejt t kompensimit t prons, ekzekutimin e vendimeve prfundimtare t kompensimit, si dhe prfundimin e procesit t kompensimit, brenda afateve t prcaktuara n ligj, nprmjet fondit t kompensimit. Ky ligj vepron pr t gjitha krkesat, t cilat jan n shqyrtim n AKKP, n ditn e hyrjes n fuqi t tij, si edhe mbi t gjitha ato krkesa, t cilat do t paraqiten brenda afateve t ligji, sa i takon njohjes s t drejts s prons. Gjithashtu, ky ligj i shtrin efektet, sa i takon vlersimit financiar, pr: a) ekzekutimin e t gjitha vendimeve, t cilat nuk jan zbatuar, pr njohjen e s drejts s kompensimit, t dhna nga organet administrative ose gjyqsore n vendin ton; b) shtjet q jan n shqyrtim n gjykatat e t gjitha niveleve, n Gjykatn e Lart, si edhe n Gjykatn Europiane t t Drejtave t Njeriut, sa i takon vlersimit financiar t tyre.

Ndr cshtjet problematike t ligjit t ri mund t evidentojm kto:

S pari, ligji i ri nuk e njeh m konceptin e kthimit t prons, por e trajton at si nj nga format e kompensimit. Konkretisht, kompensim sht shprblimi i drejt, sipas procedurave t prcaktuara n ligj. Format e kompensimit jan: kompensim financiar, kompensim fizik nga fondi i toks dhe kompensim fizik brenda prons s njohur subjektit t shpronsuar. Kompensim fizik brenda prons s njohur subjektit t shpronsuar sht siprfaqja e pasuris q sht vendosur tu jepet subjekteve t shpronsuara me vendim prfundimtar.

S dyti, sipas ligjit t ri, pr efekt t ekzekutimit, t gjitha vendimet prfundimtare pr kthimin dhe kompensimin e prons do ti nnshtrohen vlersimit financiar nga ATP-ja, si m posht: a) prona e njohur pr kompensim vlersohet n baz t zrit kadastral q ka pasur n kohn e shpronsimit; b) prona e kthyer vlersohet duke e prcaktuar at nga diferenca, q do t rezultoj midis vlers s saj, sipas zrit kadastral aktual, dhe vlers s ksaj prone, sipas zrit kadastral n kohn e shpronsimit. Vendimet prfundimtare, q kan t njohur vetm t drejtn e kompensimit, vlersohen financiarisht, sipas zrit kadastral q ka pasur prona n kohn e shpronsimit. N rastet kur subjektet e shpronsuara kan prfituar me vendim kthimi dhe kompensimi, diferenca e llogaritur, zbritet nga vlersimi i prons s njohur pr kompensim.

S treti, ligji parashikon se n rast se ATP-ja merr vendim pr njohje dhe kompensim fizik n pronn e subjektit, prona vlersohet sipas rregullave t ligjit t ri. Kur nga ky vlersim rezulton se subjekti prfiton nj pron q ka vler m t lart sesa prona q ka pasur n momentin e shpronsimit, ather subjektit i kompensohet fizikisht siprfaqja q i korrespondon vlersimit dhe pjesa tjetr e prons kalon n fondin e toks me vendim t ATP-s. T gjitha vendimet prfundimtare, q kan njohur t drejtn e kompensimit dhe ato q do t merren deri n prfundim t procesit, do t zbatohen sipas parashikimeve t ligjit t ri. Vlersimi financiar i vendimeve prfundimtare pr kompensim do t bhet duke vlersuar financiarisht pronn e njohur pr kompensim, sipas rregullave t ligjit t ri, n prputhje me procedurn e mposhtme: a) nse vlersimi i prons s kthyer me vendim prfundimtar rezulton se sht m i madh sesa vlersimi i toks s njohur pr kompensim, ather subjekti i shpronsuar konsiderohet i kompensuar; b) nse vlersimi i prons q sht njohur pr kompensim sht m i madh sesa vlersimi i toks s kthyer, ather subjektit i kompensohet diferenca; n rast se vendimi prfundimtar nuk ka vendosur kthim prone, ather llogaritet vlersimi financiar i prons s njohur pr kompensim, bazuar n zrin kadastral q ka pasur prona n momentin e shpronsimit; ) n rast se vendimi prfundimtar nuk ka vendosur kompensim prone, ather vendimi dhe dokumentacioni prkats arkivohen sipas rregullave t prcaktuara n legjislacionin n fuqi pr arkivat.

S katrti, krkesat e bra para hyrjes n fuqi t ktij ligji, si dhe krkesat e bra brenda afatit t prcaktuar n kt ligj, do ti nnshtrohen trajtimit t prons nprmjet njohjes s t drejts s subjekteve t shpronsuara me vendim t ATP-s dhe kompensimit t tyre sipas ktij ligji. N do rast, aty ku sht e mundur, i jepet prparsi kompensimit fizik n pronn q i njihet subjektit me vendim t ATP-s. Subjekteve t shpronsuara u njihet e drejta e pronsis dhe u kompensohen pa kufizim fizikisht, brenda prons s njohur, pronat e paluajtshme t lira, sipas prcaktimeve t ktij ligji, me prjashtim t toks bujqsore, e cila kompensohet fizikisht deri n 100 ha.

S pesti, kundr vendimit t ATP-s pr njohjen e s drejts, palt e interesuara dhe Avokatura e Shtetit kan t drejt t bjn ankim, brenda 30 ditve nga data e njoftimit t ktij vendimi, pran Gjykats s Apelit, sipas rregullave t Kodit t Procedurs Civile t Republiks s Shqipris.

T gjitha parashikimet e msiprme t prfshira n nenet 2, 3, 5, 6, 7, 12, 14, 15, 20, 21, dhe 29 t ligjit nr. 133/2015 Pr trajtimin e prons dhe prfundimin e procesit t kompensimit t pronave, bien ndesh me nenet 4/1, 17, 18, 41, 42/1 dhe 181 t Kushtetuts.

2) Mbi cnimin e parimit t siguris juridike.

Parimi i siguris juridike, i evokuar si rregull kushtetues tashm, apo m sakt si test i cilsis kushtetuese t ligjeve, sht elaboruar gjersisht nga jurisprudenca e Gjykats Kushtetuese. Madje n vendimin nr. 27/2010, Gjykata Kushtetuese e trajton kt parim, duke treguar se cila pjes e Kushtetuts e frymzon dhe cfar prmbajtje ai ka: 43. Parimi i siguris juridike del nga preambula e Kushtetuts n t ciln prshkruhen aspiratat e popullit shqiptar pr nj shtet t s drejts, si edhe nga neni 4 i Kushtetuts s Republiks s Shqipris, i cili prcakton se e drejta prbn bazn dhe kufijt e veprimtaris shtetrore.44. Siguria Juridike sht nj nga parimet baz t shtetit t s drejts dhe ka si qllim t garantoj shtetasit se nj marrdhnie juridike e prcaktuar nga nj vendim i forms s prer sht e pandryshueshme.54. Cenimi i parimit t siguris juridike do t shkaktonte shum probleme. Po t kemi parasysh sendet e paluajtshme, cenimi i siguris juridike do t shkaktonte nj problem t prhapur n gjith sistemin ekonomik t nj vendi t caktuar, pasi do t cenonte sigurin e transaksioneve. Paqartsia mbi pronsin e sendit t paluajtshm kufizon investitort dhe pengon zhvillimin ekonomik dhe financiar t vendit.55. Prve problemeve t besimit t investitorve dhe pasojave negative n zhvillimin ekonomik t vendit, cenimi i parimit t siguris juridike ka nj ndikim negativ edhe n besimin e qytetarve se mund t gzojn nj pron t pa shqetsuar pas nj vendimi gjyqsor pozitiv, si bhet e qart nga vendimi nr.9, dat 26.02.2007 t Gjykats Kushtetuese, n t cilin thuhet se besimi: ... ka t bj me bindjen e individit se nuk duhet t shqetsohet vazhdimisht, ose t jetoj me frik pr ndryshueshmrin dhe pasojat negative t akteve juridike, t cilat mund t cenojn jetn e tij private, ose profesionale dhe t prkeqsojn nj gjendje t vendosur me akte t mparshme. Nse ky besim cenohet ather mund t krijohen tensione sociale pr t cilat rendi gjyqsor nuk jep prgjigje t shpejt dhe prfundimtare duke rritur rrezikun e vetgjyqsis. Vendimi nr. 9, dat 26.02.2007, i Gjykats Kushtetuese prcakton t drejtn e pronarit t ligjshm pr t gzuar i qet pronn pas nj vendimi t forms s prer. E par n kndvshtrimin e pals humbse n nj gjykim i cili sht zgjidhur me vendim t forms s prer, ky argumentim i Gjykats nuk mund t lexohet ndryshe prvese si detyrim i pals humbse pr t mos shqetsuar pronart e ligjshm t sendit objekt gjykimi pasi i mungon legjitimimi pr t br dika t till.

Parimet juridike jan ato q pr t mbshtetur t drejtn n trsi, bjn q prej tyre t varet ekzistenca e do figure juridike t veant. N kt kontekst, duhet theksuar superioriteti i parimeve t tilla baz si liria, barazia, drejtsia, siguria juridike, mbi normat konkrete, pasi kto parime prbjn vet themelin e rendit juridik, por sht e domosdoshme t analizohet raporti midis parimeve t tilla baz si paqja sociale, drejtsia, siguria juridike dhe se cili prej tyre do t ishte parsor nga nj perspektiv filozofike. Paqja si themel i s drejts na sjell n vmendje se ideja e ruajtjes (konservimit) social sht e pranishme tek e drejta n prgjithsi, por, s bashku me iden e konservimit, shfaqet edhe ajo e prmirsimit, e progresit social. E me t drejt, n kt dikotomi ruajtje (konservim) versus progres social - prodhohet tensioni midis dy parimeve, njrit me karakter statik parimi i siguris juridike, tjetri me karakter dinamik ai i progresit social.

Idet e progresit dhe prmirsimit social prbjn nj kufizim pr idet e pandryshueshmris t s drejts. Siguria juridike nuk sht nj parim absolut, por bashkekziston me parime t tjera kushtetuese me t cilat i duhet t prshtatet dhe prputhet. Rrjedhimisht, sht e mundur q ajo t kufizohet duke prodhuar nj gjendje pasigurie juridike e cila duhet t mbshtetet tek inovacionet dhe ndryshimet normative q rrjedhin n prmbushje t krkesave t vet progresit politik, ekonomik dhe social. N nj shtet social (sic edhe Republika e Shqipris cilsohet nga preambula e Kushtetuts), ndrmjet siguris e qndrueshmris, pandryshueshmris t s drejts dhe asaj pasigurie juridike q rrjedh nga progresi social, parsore duhet t jet e dyta, prsa koh q ndryshimet ligjore artikulohen n mnyr t till q t garantojn parimin e ligjshmris, i domosdoshm n nj shtet t s drejts dhe t ken prgjigje pr dmet q mund t shkaktohen nga risit normative t frymzuara nga progresi social pr t drejtat subjektive. Kjo do t thot se duhet t ket nj justifikim t mjaftueshm q detyron tolerimin e pasiguris juridike dhe kjo e fundit duhet t tolerohet n kushtet q nuk shkatrron paqen sociale. N kt kontekst, si sht prcaktuar edhe n jurisprudencn kushtetuese t shteteve moderne[footnoteRef:5], siguria juridike nuk krkon ngurtsimin e rendit juridik, por respektimin e garancive t deklaruara shprehimisht si t tilla! [5: VGJK Spanj 208/1988, Mendim i Gjyqtarit Rubio Llorente]

Prej parimit t siguris juridike rrjedh koncepti i pritshmrive t ligjshme, i lindur fillimisht n t drejtn gjermane, ku ka dhe rang kushtetues, e i inkorporuar m pas n t drejtn komunitare si rrjedhoj e jurisprudencs s Gjykats Europiane t Drejtsis. Pritshmrit e ligjshme lidhen me krkesn pr stabilitet dhe parashikueshmri. Koncepti i pritshmrive t ligjshme konsiston n rrnjosjen tek qytetart t pritshmris se sipas rregullave apo skemave t caktuara ata do t vazhdojn t gzojn prfitime t caktuara, prej t cilave nuk do t privohen prvese kur nj interes publik thelbsor krkon kt privim. Doktrina e pritshmrive t ligjshme, n thelb, imponon detyrimin pr autoritetin publik, q t veproj drejt, duke marr n konsiderat t gjith faktort relevant q lidhen me kto pritshmri t ligjshme.

Parimi i siguris juridike presupozon besueshmrin e qytetarve tek shteti dhe pandryshueshmrin e ligjit pr marrdhniet e rregulluara. Besueshmria ka t bj me bindjen e individit se nuk duhet t shqetsohet vazhdimisht ose t jetoj me frik pr ndryshueshmrin e akteve juridike t cilat mund t cenojn jetn e tij private ose profesionale dhe t cenojn ose prkeqsojn nj gjendje t vendosur me akte t mparshme. E thn me fjale te tjera rregullimet ligjore q kan t bjn me t drejtat e shtetasve duhet t ken qndrueshmri t mjaftueshme q siguron vijimsin e tyre.Si rregull, nuk mund t mohohen interesa dhe pritshmri t ligjshme t qytetarve nga ndryshimet n legjislacion dhe shteti duhet t synoj t ndryshoj nj situat t rregulluar m par vetm nse ndryshimi sjell pasoja pozitive. Kujdes duhet br se ky ndryshim pozitiv nuk duhet par thjesht si rezultante vetm e situats juridike t nj individi konkret, por duke e par individin si pjes t publikut dhe duke vlersuar se e mira q i vjen publikut sht edhe e mir individuale, paka se mund t jet indirekte dhe jo e matshme n terma konkrete.

Ky parim ka si krkes t domosdoshme faktin q ligji n trsi, pjes apo dispozita t veanta t tij, n prmbajtjen e tyre duhet t jen t qart, t prcaktuar dhe t kuptueshm. Duhet t dal qart qllimi i hartimit t tij. Ligji duhet t prcaktoj mjetet e ndrhyrjes, subjektet t cilve u drejtohet, raportet e caktuara t sjelljes dhe mnyrn e zbatimit t tij. Rezultati q synohet duhet t jet i pritshm dhe pasojat t parashikueshme pr subjektet t cilve u drejtohet ligji n trsi, ose dispozita t veanta t tij.

Brishtsia e mbrojtjes kushtetuese t t drejtave t fitura determinohet nga pranimi i eprsis s parimit t ndryshueshmrise legjislative. sht madje ky i fundit q sht br shkak, q me evoluimin e trajtimit t shtetit t s drejts, pra shtetit t sovranit popull, t lind apo t bhet i nevojshm prpunimi i parimit t siguris, si nevoj e kufizimit apo abuzimit t ktij parimi.

E drejta subjektive, mund t rimodelohet, t konvertohet n forma t tjera, madje edhe mund t ngushtohet ngadonjher, pa humbur thelbin e saj, por gjithnj ky proces duhet t jet jo arbitrar, racional dhe i logjikshm. N kt mnyr doktrina aktuale ndoshta jo n menyre eksplicite ka br jo vetm nj ridimensionim t ktij parimi, por ka treguar edhe parametrat vlersues, analiza e t cilve tregon lehtsisht cilsin kushtetuese t ligjit n prballjen e tij me kt parim. T till parametra jan: a. Parametri i racionalizimit formal t ligjeve, i cili konsiston n nj analiz vlersuese mbi cilsin e formulimit t tekstit ligjor. Indikatort vlersues t ksaj analize prfshijn, por pa u kufizuar vetm n to: (i) Krkesa e qartsis s tekstit normative; (ii) Aksesi n njohjen e tekstit normativ; (iii) Kuptueshmria e ligjit; (iv) Racionalizimi formal kodifikimi dhe thjeshtimi; dhe (v) Prdorimi i dispozitave jonormative.b. Parametri q lidhet me Rregullimin kohor t veprimtaris ligjvnse (terminologji subjektive e konkrete e gjykatave evropiane), q konsiston n testimin e urdhrimeve konkrete t tekstit ligjor, t strukturs s re juridike apo rendit t ri ligjor t krijuar rishtaz. Nn kt analiz indikatort vlersues prfshijn, por pa u kufizuar vetm n to: (i) Ndalimi i fuqis prapavepruese t ligjeve n raport me ndryshueshmrin apo evolucionin legjislativ; (ii) Ekzistenca e garancive ligjore kushtetutshmrisht t mbrojtura (q nuk mund t ndryshohen absolutisht); (iii) Mbrojtja e t drejtave t fituara (e konceptuar si vijueshmri n kohe e ushtrimit t tyre); (iv) Parimi i besimit t ligjshm (ose ana subjektive e parimit t siguris juridike); (v) Frymzimi i kufizimit t parimit t siguris prej vlerave apo t drejtave kushtetuese; (vi) Mbrojtja e stabilitetit kontraktor; (vii) Kufizimi i parimit t siguris t prcaktohet prej interesit t prgjithshm; (viii) Proporcionaliteti i kufizimit; dhe (ix) Ekzistenca e normave rregullatore efektive pr periudhn kalimtare.

Nga analiza e dispozitave t ligjit nr. 133/2015 rezulton se ai cenon t dy parametrat e msiprm vlersues. Ligji cenon parimin e siguris juridike, pr shkak se nuk prmbush krkesat e qartsis s tekstit normative dhe kuptueshmris s ligjit. Konkretisht:S pari, nuk del e qart nse rregullimi i ekzekutimit t vendimeve prfundimtare t kompensimit i nnshtrohet vetm vendimet e kompensimit, q nuk kan t prcaktuar vlern e dmshprblimit, apo q nuk jan ekzekutuar ende. Nse shqyrton prmbajtjen e ligjit, rezulton se objekt shqyrtimi dhe riekzekutimi do t jen edhe vendimet e kthimit t pronave. Ky fakt i paspecifikuar n objektin e ligjit, gjen trajtim n nenin 6/1/b t ligjit, i cili specifikon se prona e kthyer vlersohet duke prcaktuar at nga diferenca q do t rezultoj midis vlers s saj, sipas zrit kadastral aktual, dhe vlers s ksaj prone, sipas zrit kadastral n kohn e shpronsimit. Mirpo, nse prona sht kthyer me vendim prfundimtar, ather ekzekutimi ka prfunduar dhe pavarsisht nse sht regjistruar n ZRPP nga pronari, ajo sht pron e tij, q nuk mund t vlersohet financiarisht nga Agjencia e Trajtimit t Pronave.S dyti, skema e kompensimit e parashikuar nga ligji shfaq shum paqartsi, ashtu sic edhe vet dispozitat mbi shtrirjen e efekteve t ligjit. Edhe pse ligji duhet ti jepte fund pasigurive dhe vshtirsive t krijuara si rezultat i ndryshimeve t her pas hershme n legjislacion, ai n vetvete e shton s teprmi kt pasiguri. Paqartsi ka n aspektet ligjore dhe financiar t skems s kompensimit, prsa koh do t vazhdojn t depozitohen krkesa t reja dhe fatura financiare do t vij n rritje. Nj fakt i till v n dyshim vlern e parashikuar nga ligji pr kompensim financiar dhe aq m shum prfundimin e saj brenda 10 viteve. S treti, paqartsia ekziston edhe n drejtim t procedurave q do t ndjekin aplikantt. N kt rast, standardet e elaboruara nga GJEDNJ-ja krkojn q procedura e ekzekutimit t mos ket kosto shtes apo burokraci t tepruara. Pr m tepr, procesi nuk rezulton t jet transparent dhe efektivi, prsa koh nuk ekziston nj database hartografik i t gjitha vendimeve dhe rregjistrimi i prons akoma nuk ka prfunduar.

T gjitha kto paqartsi i japin dispozitave t ligjit nj natyr t paqart, t paprcaktuar dhe t pakuptueshme. N vendimin e saj nr. 43, dat 26.06.2015, Gjykata Kushtetuese sht shprehur se: N kuadr t respektimit t parimit t siguris juridike, Gjykata ka theksuar se vet siguria juridike, si element i shtetit t s drejts, ka si krkes t domosdoshme q ligji n trsi apo dispozita t vecanta t tij, n prmbajtjen e tyre duhet t jen t qarta, t prcaktuara dhe t kuptueshme dhe zbatuar drejt parimin e siguris juridike, krkohet, nga njra an, q ligji n nj shoqri t ofroj siguri, qartsi dhe vazhdimsi, n mnyr q individt ti drejtojn veprimet e tyre n mnyr korrekte e n prputhje me t dhe, nga ana tjetr, q vet ligji t mos qndroj statik nse duhet ti jap form nj koncepti. Nj rregullim i pasak i norms ligjore, q i l shteg zbatuesit ti jap asaj kuptime t ndryshme dhe q sjell pasoja, nuk shkon n prputhje me qllimin, stabilitetin, besueshmrin dhe efektivitetin q synon vet norma........kur paqartsia krijon probleme t tilla q cojn n zbatimin e gabuar t dispozitave ligjore dhe n cenim t parimit t shtetit t s drejts e t siguris juridike, ather nuk mund t pranohet se kto norma jan t pajtueshme edhe me frymn e Kushtetuts..

Nga ana tjetr, sht e vrtet q jurisprudence kushtetuese, shqiptare dhe europiane, ka prcaktuar se e drejta e prons n kuptimin q i jep neni 41, i Kushtetuts s Republiks s Shqipris, dhe neni 1, i Protokollit shtes t Konvents Evropiane pr t Drejtat e Njeriut, nuk mund t barazohet me kuptimin q ka n vetvete e drejta pr kthimin dhe kompensimin e pronave. M tej, sht gjithashtu e vrtet se nga koncepti i s drejts s prons q ka pranuar Kushtetuta e Republiks s Shqipris n nenin 41 t saj, t cilin e ka sanksionuar edhe neni 1, i Protokollit shtes t Konvents Evropiane pr t Drejtat e Njeriut, nuk rrjedh asnj e drejt absolute pr shprblim t plot. shtja e detyrimit pr dmshprblim n vetvete dhe kufijt e tij prcaktohen nga rrethanat e secilit rast konkret. Shtetit ka nj hapsir t gjer vlersimi, pr arsye se ai njeh gjendjen dhe raportet shoqrore m mir se do individ dhe se vetm ai ka n dispozicion mjetet ligjore pr ti prmirsuar ato. Objektivat legjitim t interesit publik si ato q ndiqen n kuadrin e masave t reforms ekonomike ose masat e hartuara pr t arritur drejtsi m t madhe shoqrore mund t krkojn nj rimbursim m t vogl se vlera e plot e tregut.

Mirpo, kto parime aplikohen deri n momentin ku shteti nuk ka miratuar rregulla ligjore pr kthimin dhe kompensimin e pronave. Pra, n ndrmarrjen pr her t par t iniciativs pr rregullimin e ksaj situate, shteti ka diskrecion t gjer pr t prcaktuar nse do t aplikoj shprblim t plot apo t pjesshm, pr rastin e pronave t konfiskuara pa t drejt nga regjimet totalitare. N kushtet kur, shteti shqipar, ka rreth 12 vite q ka njohur me ligj t drejtn e kompensimit me vler t plot dhe kthimit t plot t prons, nse ajo nuk sht e zn (me prjashtim t toks bujqsore q kthehet deri n 100 ha), ather zbatimi i parimeve t prmenduara msipr dhe t prfshira edhe si argument pr t legjitimuar kt iniciativ ligjore, bhet krejtsisht i pavler. GJEDNJ n jurisprudencn e saj, ndryshe ngasa citohet n relacinin shoqrues t ligjit, sht shprehur se: .nse nj Shtet Kontraktues q ka ratifikuar Konventn, duke prfshir Protokollin Nr. 1, miraton legjislacion q parashikon kthimin e plot ose t pjesshm t prons s konfiskuar sipas nj regjimi t mparshm, ky legjislacion mund t konsiderohet se sjell nj t drejt t re pronsie t mbrojtur nga Neni 1 i Protokollit Nr. 1 pr personat q prmbushin krkesat e pranueshmris.

N referim t nenit 181/1 t Kushtetuts, legjislatori ka prmbushur detyrimin kushtetues n vitin 2004, nprmjet miratimit t ligjit nr. 9235/2004. Gjat ktyre 12 viteve, referuar legjislacionit q ka qen n fuqi, jan miratuar me mijra vendime prfundimtare pr njohjen, kthimin dhe kompensimin e prons, t cilat jan ekzekutuar apo duhet t ishin ekzekutuar. Nga ana tjetr, ekzistojn edhe me qindra vendime t mparshme t KKKPr-ve, t cilat jan br prfundimtare n rrug administrative dhe gjyqsore dhe q sipas GJEDNJ-s prbjn tituj ekzekutiv. N kushtet kur nj person vinte n lvizje me krkes KKKP kjo krkes ishte e barazvlefshme si t ishte br para gjykats dhe vendimi KKKP ishte n gjendje q t krijonte te individi t njjtn pritshmri q krijon nj vendim gjyqsor i cili i njeh individit pronsin mbi nj send. N kt prfundim ka arritur edhe Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut n shtjen Viasu kundr Rumanis, Ramadhi, apo Hamzaraj, kundr Shqipris, duke barazuar vendimin e KKKP me nj vendim gjyqsor i cili krijon pritshmrin e ligjshme te individi se ose do t vihet n posedim t prons, ose do t dmshprblehet. Vendimi i KKKP apo AKKP, i cili nuk sht ankimuar brenda afateve ligjore merr formn e prer. N kt konkluzion ka arritur edhe Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut n shtjen Ramadhi dhe t tjert kundr Shqipris duke cilsuar vendimet e pa ankimuara t Komisioneve t Kthimit dhe Kompensimit t Pronave si t forms s prer dhe t ekzekutueshme.

Referuar nenit 13 t ligjit nr. 9235/2004, shteti shqiptar ka marr prsipr t bj kthimin e plot t prons s shpronsuar, marr pa t drejt gjat rregjimit komunist dhe n rastet q ka par t pamundur kthimin, ka marr prsipr kompensimin fizik apo financiar, apo edhe forma t tjera pr vnien n vend t s drejts s shkelur. sht e vrtet q sht diskrecion i shteteve dhe Konventa nuk v detyrim kthimin apo kompensimin e plot, por Shqipria tashm e ka br zgjedhjen e saj. Vendimet e dhna nga KKKP apo AKKP jan prfundimtare dhe duhet t ekzekutohen n prputhje me Kushtetutn dhe Konventn Europiane pr t Drejtat e Njeriut. GJEDNJ-ja n vendimin Sharra dhe t Tjer k. Shqipris, ka gjetur shkelje t nenit 13, t Konvents prsa koh Qeveria nuk ka ofruar nj zgjidhje efektive sa i takon przgjatjes s procedurave n zbatimin e vendimeve prfundimtare n lidhje me kompensimin e prons. N kt rast, Qeveria ka krkuar q aplikantt t kompensohen pr llojin e prons n momentin e shpronsimit duke e prllogaritur sipas harts s vlers n fuqi. Mirpo, GJEDNJ prfundimisht ka arritur n prfundimin se kompensimi i prons n t tilla raste ashtu si edhe n shtjen Vrioni k. Shqipris, n rastet kur shteti nuk ka mundsi t kthej pronn, njeh kompensimin e cila i korrespondon vlers m t fundit t prons, duke hedhur posht mundsin pr tiu referuar llojit t prons n momentin e shpronsimit.

Ndryshimi i kritereve t kompensimit, nga formula e llogaritjes sipas vlers s tregut, tek formula e llogaritjes sipas zrit kadastral t momentit t shpronsmit (viti 1945), duke injoruar zhvillimin e prons dhe luhatjet e tregut n prcaktimin e vlers s prons, duket qart q sht nj cenim prkeqsues i pritshmris s ligjshme t subjekteve q kan nj vendim prfundimtar kompensimi, apo q kan paraqitur krkes pr njohje/kthim/kompensimit prpara miratimit t ligjit t ri nr. 133/2015.

Rivlersimi me kriteret e reja t vendimeve prfundimtare t kthimit apo kompensimit t pronave cnon parimin e siguris juridike dhe przgjat me ligj procesin e kompensimit t pronave. Vendimet e KKKPr-ve dhe AKKP-ve, ashtu sic sht prcaktuar n shtjen Ramadhi k. Shqipris, prbjn tituj ekzekutiv, pavarsisht nse n ato vendimi prcaktohet apo jo vlera financiare e kompensimit. Ligji i kohs s miratimit t ktyre vendimeve ka prcaktuar formuln e kompensimit, e cila qartsisht i referohet vlers s tregut dh gjendjes s prons n momentin e njohjes. Ndryshimi i mpasshm i formuls s kompensimit nuk mund t prek vendimet prfunidmtare, sepse n kt mnyr cenohet parimi i siguris juridike n realizimin e t drejts s kompensimit dhe cenohet parimi i procesit t rregullt ligjor referuar vendimit Ramadhi k. Shqipris.

GJEDNJ n rastin Vrioni k. Shqipris ka arritur n prfundimin se referuar edhe mnyrs s prllogaritjes n rastin Driza k. Shqipris metoda e prllogaritjes do t duhej t ishte vlera e prons n momentin e nxjerrjes s vendimit, por n kushtet q n vitin 1993 n Shqipri nuk kishte nj hart vler t prons, ather GJEDNJ iu referua vlers s prons n momentin e kompensimit bazuar n hart vler q reflekton mimin e tregut.

Pretendimi se vendimet prfundimtare t kthimit apo kompensimit nuk kan nj vler t prcaktuar financiare dhe pr pasoj duhet t vlersohen financiarisht sepse ndryshe nuk mund t ekzekutohen, sht nj pretendim tinzar, q bie ndesh me parimin e siguris juridike dhe me standardet e vendosuara nga juridsprudenca e GJEDNJ-s. Prmes skems s kompensimit t parashikuar nga ligji shkelet rnd parimi i siguris juridike n trajtimin e kompensimit financiar t prons t njohura dhe t dhna pr kompensim prej vitesh, apo pr t cilat ka nj vendim pr kthimin e prons, prsa koh ligji parashikon q pr efekt t llogaritjes s mass s kompensimit dhe vlers s prons do t merret si baz lloji i prons n momentin e shpronsimit. Kjo do t thot t bsh nj rishikim t vendimit prfundimtar q ka kthyer apo kompensuar pronn. Kjo bie ndesh me jurisprudencn e Gjykats Kushtetuese, e cila n vendimin e saj nr. 27/2010 sht shprehur se: shqyrtimi i s drejts s pronsis mbi nj send mund t bhet vetm nga gjykata. Arsyetimi i legjislatorit se siguria juridike mund t kufizohet pr hir t interesave publik sht i pabazuar, pr arsye se vendimet e forms s prer t gjykatave nuk mund t vihen n diskutim as nga palt q kan marr pjes n proces dhe as nga organet shtetrore, t fardolloj natyre qofshin. Nuk mund t cenohet situata juridike dhe faktike e palve, e krijuar nga vendimi gjyqsor i forms s prer, as me vendime t mvonshme gjyqsore dhe as me akte t ndonj lloj organi tjetr shtetror. Nse vendimeve t gjykatave apo, atyre quasi gjyqsore do tju hiqej efekti i siguris juridike nga cilido qoft, nuk mund t flitej m pr pushtet gjyqsor, pasi vendimi do t kishte vetm fuqi deklarative.

Prsa m lart, Ligjit 133/2015 cenon parimin e siguris juridike prsa i prket pritshmrive n lidhje me t drejtn e kompensimet pr vendimet prfundimtare dhe q presin t ekzekutohen. Jurisprudenca e Gjykats Kushtetuese ka prcaktuar se: Besueshmria ka t bj me bindjen e individit se nuk duhet t shqetsohet vazhdimisht ose t jetoj me frik pr ndryshueshmrin dhe pasojat negative t akteve juridike, t cilat mund t cnojn jetn e tij private ose profesionale dhe t prkeqsojn nj gjendje t vendosur me akte t mparshme.Si rregull, nuk mund t mohohen interesa dhe pritshmri t ligjshme t qytetarve nga ndryshimet n legjislacion. Shteti duhet t synoj t ndryshoj nj situat t rregulluar m par vetm nse ndryshim sjell pasoja pozitive.. Pr rrjedhoj nisma ligjore vjen n kundrshtim me nenet 4 dhe 17 pika 2 t Kushtetuts, si dhe me nenin 6/1, e nenin 1, t Protokollit 1, t Konvents Evropiane t t Drejtave t Njeriut.

Gjithashtu, ligji nr. 133/2015 parashikon se qllimi i tij sht prfundimi i procesit t trajtimit nprmjet njohjes dhe kompensimit t pronave subjekteve, sipas rregullave dhe kritereve t prcaktuara n ligjin e ri. Sipas ktij parashikimi, t gjith subjektet q kan aplikuar sipas prcaktimeve t ligjit nr. 9235/2004, dhe q presin prej vitesh q tju njihet, kthehet apo kompensohet prona, duhet ti nnshtrohen kritereve t reja t prcaktuara nga ligji. Pra, rreth 10000 krkesa t paraqitura tashm, duhet t trajtohen me ligjin e ri.

T gjitha kto subjekte kishin pritshmrit t trajtoheshin sipas dispozitave favorizuese t ligjit 9235/2004, ndrkoh q sipas ligjit t ri, pasi sht provokuar nj proces i parregullt ligjor pr shkak t przgjatjes s procedurave administrative dhe pas sorollatjes s tyre me vite, tashm duhet ti nnshtrohen rregullave dhe kritereve t reja. Gjykata Kushtetuese n vendimin nr. 9/2007 ka vlersuar se besimi ka t bj me bindjen e individit se nuk duhet t shqetsohet vazhdimisht, ose t jetoj me frik nga ndryshueshmria e akteve juridike. Gjithashtu, nuk mund t mohohen interesat dhe pritshmrit e ligjshme t qytetarve nga ndryshimet n legjislacion me efekt negativ.

N cshtjen Luli dhe t Tjer kundr Shqipris, Gjykata ka arritur n konkluzionin se przgjatja e procedurave n cdo instanc t juridiksionit prbn proces t parregullt ligjor referuar nenit 6/1 t Konvents. N cshtjen Bici Kundr Shqipris Gjykata ka konkluduar se nuk ka arsye q t przgjaten procedurat nga organet administrative dhe se Shteti ka barrn t organizoj sistemin e tij t brendshm n nj mnyr t till q autoritet shtetrore t realizojn nj proces t rregullt ligjor referuar nenit 6 t Konvents.

Duke parashikuar trajtimin e krkesave q jan depozituar prpara hyrjes n fuqi t ktij ligji sipas kritereve t reja disfavorizuese, apo duke i shtrir efektet edhe tek vendimet prfundimtare nprmjet prllogaritjes financiare t vlers s prons sipas rregullave t vendosura nga ligji i ri, legjislatori i ka dhn n kt mnyr fuqi prapavepruese ligjit. Ndalimi i fuqis prapavepruese t ligjit sht nj element prbrs i parimit t siguris juridike. Nj gj e till diktohet para s gjithash pr shkak t domosdoshmris s garantimit t stabilitetit dhe te siguris s marrdhnieve juridike q vendosen mes subjekteve t ndryshme t s drejts. Duke u dhn akteve fuqi prapavepruese, sidomos n rastet kur aktet e reja sjellin efekte t pafavorshme pr subjektet q preken prej tij, do t cnohet parimi i siguris juridike dhe rrjedhimisht do t shkelet parimi i shtetit t s drejts. sht e qart q prmes ligjit q i jepet fuqi praparvepruese shkelet parimi i siguris juridike, por n asnj rast nuk justifikohet pr asnj lloj interesi publik referuar rastit konkret. Legjislatori nuk mund t ndryshonte ligjin material t prons prsa koh shtjet jan n shqyrtim nga nj organ administrativ, i cili ka kompetencn t nxjerr vendime quazi-gjyqsore q prbjn tituj ekzekutiv. Legjislatori mund t prcaktonte vetm rregulla t reja pr aplikimet e depozituara rishtazi. N t kundrt, sic sht vepruar edhe n kt rast, ligjit i sht dhn fuqi prapavepruese, duke cenuar n kt mnyr parimin e siguris juridike.

Parimi i prgjithshm sht se ligjet i shtrijn efektet pr marrdhniet juridike q lindin pas hyrjes s tyre n fuqi. Teoria e s drejts pranon se fuqia prapavepruese zbatohet si prjashtim, pr shembull, n ligjet penale favorizuese, n ligjet q ndrhyjn pr t rregulluar situata t paligjshme t krijuara m par, n ligjet q interpretojn ant e errta ose t paqarta t nj ligji t mparshm dhe n ndonj rast tjetr ku paraqitet domosdoshmria pr t shmangur pasoja t rnda, negative ose t pandreqshme (shih vendimin nr.9, dat 26.02.2007 t Gjykats Kushtetuese). Kuvendi nuk ndalohet t miratoj ligje retroaktive ose t legalizoj me efekte retroaktive praktika ose marrdhnie ekzistuese, t cilat njihen n doktrinn kushtetuese si ligje legalizuese, por kjo ndrhyrje duhet t justifikohet nga interesi publik dhe kusht pr miratimin e ktyre ligjeve, q legalizojn praktika ekzistuese, sht q ato t mos shkelin autoritetin e vendimeve t forms s prer t gjykatave (shih vendimin nr.31, dat 18.06.2010 t Gjykats Kushtetuese).

Ligji i ri nuk mund t ndrhyj n ato marrdhnie juridike t cilat jan zgjidhur me vendim t forms s prer, pra midis ligjit t ri dhe shtjeve q prbjn res judicata nuk mund t ket lidhje juridike. N rastin n shqyrtim, n kndvshtrimin e respektimit t parimit t siguris juridike, konstatohet q qllimi i ligjvnsit ka qen miratimi i nj ligji specifik me qllim q t influencoj n prfundimin e shtjeve q jan duke u shqyrtuar para gjykats, apo rregullimi me efekte prapavepruese i marrdhnieve q kan lindur para hyrjes s ktij ligji n fuqi. Ky fakt provohet edhe nga fusha e veprimit t ligjit, ku specifikohet se ky ligj i shtrin efektet, sa i takon vlersimit financiar, pr: (i) ekzekutimin e t gjitha vendimeve, t cilat nuk jan zbatuar, pr njohjen e s drejts s kompensimit, t dhna nga organet administrative ose gjyqsore n vendin ton; dhe (ii) shtjet q jan n shqyrtim n gjykatat e t gjitha niveleve, n Gjykatn e Lart, si edhe n Gjykatn Europiane t t Drejtave t Njeriut, sa i takon vlersimit financiar t tyre. N kto kushte, sjellim n vmendjen tuaj se Gjykata Kushtetuese n vendimin nr. 106/2002 pr kushtetutshmrin e nj procesi civil sht shprehur se n t drejtn procedurale, ndryshe nga ajo materiale, ligji i ri ka fuqi edhe pr cshtjet q jan n gjykim, me prjashtim t rastit kur vet ai shprehet ndryshe, pra kur vet ligji parashikon dispozita procedurale tranzitore.

Kompensimi i njohur me vendim prfundimtar, duhet t bhet n prputhje me kriteret e prcaktuara n legjislacionin e kohs kur sht njohur kjo e drejt. Riprsrisim qndrimin se ky vendim, prsa koha njeh t drejtn e prons dhe parashikon mundsin e ligjshme t kompensimit, konsiderohet se sjell nj t drejt t re pronsie t mbrojtur nga Neni 1 i Protokollit Nr. 1 i KEDNJ-s. Ligji mund ti shtrij efektet pr vendimet ende t paekzekutuara t njohjes, kthimit apo kompensimit t pronave, por nuk mund ti trajtoj ato vendime sipas kritereve aktuale, por sipas kritereve dhe metodave t vlersimit q kan qen n fuqi n momentin e njohjes s t drejts. N rast t kundr, ATP do t bnte nj rishqyrtim t vendimeve prfundimtare administrative, t cilat nuk mund t trajtohen prej saj, por mund t rishikohen vetm nprmjet nj procesi gjyqsor. Nse nj vendim pr kompensimin e prons, do t rishikohet, duke ulur vlern e kompensimit, si pasoj e metodologjis s re t vlersimit t pronave t propozuar nga ligji, ather do t ishim prpara rastit t cnimit t t drejts s pronsis dhe parimit t siguris juridike.

3) Mbi cnimin e parimit t barazis prpara ligjit

Referuar metodologjis s kompensimit t prcaktuar n nenet 6 dhe 7 t ligjit nr. 133/2015, konstatojm se shkelet dhe nj parim i bararazis para ligjit referuar nenit 18 t Kushtetuts. Kjo pr faktin se ligji nr. 133/2015 nuk prek vendimet e GJEDNJ dhe t brendshm prmes t cilave sht vendosur nj vler konkrete pr tu paguar. Fakti q nj ishpronar i sht drejtuar m par Strasburgut dhe i sht dhn shprblimi i drejt me vendim gjykate dhe nj tjetr akoma nuk ka marr kompensimin, nuk mund t lejoj ligjvnsin t krijoj nj situat pabarazie, pavarsisht interesit publik q synohet t mbrohet prmes ktij ligji.

Nga ana tjetr, ligji specifikon se nse vlersimi i prons s kthyer me vendim prfundimtar rezulton se sht m i madh sesa vlersimi i toks s njohur pr kompensim, ather subjekti i shpronsuar konsiderohet i kompensuar. Ndrkoh, q n rast se vendimi prfundimtar nuk ka vendosur kthim prone, ather llogaritet vlersimi financiar i prons s njohur pr kompensim, bazuar n zrin kadastral q ka patur prona n momentin e shpronsimit (viti 1945). Ky fakt prbn trajtim t diferencuar dhe t pabarabrat midis subjekteve t t njjtit ligj.

Gjithashtu, krkesat e patrajtuara do ti nnshtrohen rregullave t reja pr trajtimin e prons t ndryshme nga ato t prcaktuara n ligjin nr.9235/2004. Ligji n nenin 21 t tij prcakton t drejtn e subjektit t shpronsuar pr tu kompensuar n pronn e tij referuar metodologjis t prcaktuar n ligjin e ri, ndryshe nga sa prcaktonte ligji i mparshm q njihte t drejtn e kthimit t prons dhe kompensimit t prons n momentin e dhnies s vendimit. N kt mnyr legjislatori ka krijuar nj pasiguri juridike n lidhje me pritshmrit e subjektit t shpronsuar, i cili pret t kompensohet n tokn e vet, pasi m par t bhet vlersimi pr tokn e tij referuar llojit t prons n momentin e shpronsimit. Ky trajtim, jo vetm cenon pritshmrit e ligjshme t subjektit dhe pr pasoj cenon parimin e siguris juridike, por nga ana tjetr shkel edhe barazin e shtetasve para ligjit, duke diskriminuar subjektet t cilt nuk kan arritur t marrin n koh, jo pr faj t tyre, nj vendim prfundimtar nga AKKP. Subjektet e shpronsura t cilt jan pajisur me vendim para dy viteve u sht rezervuar e drejta e kthimit t prons sipas krkess s tyre, duke iu referuar gjendjes aktuale t saj si pasoj e zhvillimit t t toks, ndrkoh nj subjekt tjetr diskriminohet duke iu rezervuar ve e drejta e kompensimit n tokn e vet, sipas vlersimit t prons n momentin e shpronsimit. Parashikime t tilla bien ndesh me jurisprudencn e Gjykats Kushtetuese, e cila specifikon se: Shteti duhet t synoj t ndryshoj nj situat t rregulluar m par vetm nse ndryshimi sjell pasoja pozitive.

Nj qndrim t till ka mbajtur edhe jurisprudenca e GJEDNJ-s, ku n cshtjen Sharra dhe t Tjer k. Shqipris ka konsideruar se krkesat e paraqitura koh m par nuk mund t llogariten referuar harts s vlers s vitit 2014, pasi do t krijonte nj pabarazi mes palve, ndrkoh q harta e vlers s vitit 2014 nuk reflekton vlern e tregut dhe n shum qytete kryesore, n veanti n Tiran, harta e vlers sht ulur ndjeshm.

4) Mbi cnimin e t drejts s pronsis

Prpara hyrjes n fuqi t ligjit t ri, vlersimi i prons bhet sipas vlers s tregut q ka prona konkrete n momentin e njohjes s pronsis. Ndrkoh q ligji i ri parashikon se prona e njohur pr kompensim vlersohet n baz t zrit kadastral q ka pasur n kohn e shpronsimit. Madje edhe pronat e kthyera do t rishikohen, duke br vlersimin e tyre sipas zrit kadastral aktual t saj dhe sipas zrit kadastral q ka pasur n kohn e shpronsimit, duke llogaritur diferencn e vlers, q do t rezultoj nga ndryshimi i zrit kadastral. M tej, ligji krijon bazn edhe pr rishikimin e vendimeve prfundimtare t kthimit dhe kompensimit t pronave, duke mundsuar rishikimin e tyre sipas kritereve t reja t vlersimit.

Ligji parashikon mundsin e rishikimit t vendimeve prfundimtare, me qllim rivlersimin e vlers s prons sipas kritereve t reja t parashikuara nga ligji. N vendimet nr. 27/2010 dhe 43/2011, Gjykata Kushtetuese ka specifikur se vendimet e AKKP ishin t afta t vendosnin ndaj individve pritshmri ligjore t barabarta me at t krijuar n baz t nj vendimi gjykate q njeh t drejtat e pronsis t nj individi. Rrjedhimisht, ato vendime nuk jan akte administrative brenda kuptimit t ktij nocioni ligjor dhe jan drejtprdrejt subjekt vetm i rishikimit gjyqsor. Madje, meq kto vendime jan br prfundimtare dhe t zbatueshme, nuk mund ti nnshtroheshin rishikimit nga ATP, i cili nuk mishronte karakteristikat e nj organi gjyqsor ose organi quasi gjyqsor. N kt kuadr, vlersimi i pronave t njohura me vendim prfundimtar kompensimi, duhet t bhet vetm sipas kritereve ligjore q kan qen n fuqi n momentin e njohjes s t drejts. Asnj ndryshim ligjor prkeqsues nuk mund t jet i aplikueshm, pr shkak se cnon rnd parimin e siguris juridike, vecanrisht parimin e pritshmrive t ligjshme t individve. Pr pasoj, dispozita e parashikuar bie ndesh me nenin 4 dhe 41 t Kushtetuts, dhe nenin 1 t Protokollit 1 t KEDNJ-s.

N shtjen Driza kundr Shqipris, GJEDNJ arriti n prfundimin se dshtimi i vazhdueshm pr tu paguar kompensimin ankuesve dhe pr t njohur t drejtat e tyre t pronsis oi n ndrhyrje n t drejtn e gzimit paqsor t pasuris brenda kuptimit t nenit 1 t Protokollit 1 t Konvents. Pavarsisht nga niveli i gjer q u jepet shteteve n prcaktimin e asaj q sht n interes publik, n veanti kur kemi t bjm me prona t shtetzuara ose t shpronsuara, Gjykata Evropiane sht shprehur n mnyr t vazhdueshme se Shtetet dshtuan t justifikojn moszbatimin e vendimeve t gjykatave t brendshme dhe t vendimeve administrative. Dshtimi i gjetjes s nj baraspeshe t drejt mes interesit t prgjithshm t shoqris dhe krkesave pr mbrojtje t t drejtave themelore t individit i lan ankuesit n nj gjendje pasigurie n lidhje me realizimin e t drejtave t tyre t pronsis (shkelje e nenit 1 Protokolli 1). N shtjen Maria Atanasiu dhe t Tjer kundr Rumanis, Gjykata ka konkluduar se : ... dshtimi pr t zbatuar nj vendim gjykate, q njeh t drejtn pr kompensim, madje edhe aty ku shuma e mimit nuk sht e prcaktuar, prbn ndrhyrje n t drejtn pr gzim t qet t posedimit, n kuptimin e fjalis s par t paragrafit t par t nenit 1 t Protokollit nr.1. N shtjen Kehaya dhe t tjert k. Bullgaris, Gjykata arriti n prfundimin se interesi i publikut nuk mund t konsiderohet si justifikim pr kaprcimin e parimit themelor t siguris ligjore dhe t drejtat e pronsis t ankesit.

N rastin konkret sht e qart, q zgjidhja e ofruar sht duke rishikuar vendimet e dhna koh m par dhe n kt mnyr duke cnuar t drejtat e pronsis si rezultat i vendimeve q i kan dhn kthim apo kompensim, apo edhe vetm kompensim. Vlersimi i vendimit t par duke prdorur nj mnyr dhe form t ndryshme kompensimi referuar vlers s toks n momentin e shpronsimit, do t thot t cnosh t drejtn e prons t fituar prmes nj vendimi prfundimtar, t cilin shteti ka dshtuar prej vitesh ta ekzekutoj sipas standarteve t krkuara nga Konventa. Prve t drejts s kompensimit pronart kan edhe t drejta t tjera q rrjedhin referuar ligjeve t mparshme. P.sh, referuar nenit 8/1 /b t ligjit t mparshm n trojet e zna me ndrtime n pronsi t shtetit pr t cilat pronarit i sht rezervuar e drejta e parablerjes, pronari rezervon t drejtn t paguhet nga shteti pr qeran e truallit t zn me ndrtim deri n momentin e privatizimit t objektit. Neni 22 apo ndonj dispozit tjetr e Ligjit nuk njeh nj t drejt t till dhe n kto kushte shuhet e drejta favorizuese e pronarit t njohur prmes nj ligji t mparshm dhe n momentin e hyrjes n fuqi t ligjit do t fillojn t aplikohen dispozitat e tij. Si rezultat, n kuptim t jurisprudencs s GJEDNJ-s dhe KEDNJ-s Ligji n mnyrn e ofruar pr kompensimin referuar nenit 6 dhe 7 t tij prbn shkelje t nenit 1 Protokolli nr.1 i Konvents.

Nga ana tjetr, ligji ka parashikuar mundsin pr rikonfiskim apo rishpronsim t subjektit. Konkretisht, pasi ktij t fundit i sht njohur e drejta e prons dhe i sht njohur edhe e drejta e kthimit t prons (pr shkak se ajo rezulton e lir), ATP do t bj nj vlersim t prons s kthyer, pr t konstatuar nse subjekti prfiton nj pron q ka vler m t lart sesa prona q ka pasur n momentin e shpronsimit. sht evident fakt q sot prona ka nj vler m t madhe sesa kishte n momentin e shpronsimit gjat periudhs komuniste. Pr pasoj, n mnyr antikushtetuese dhe n kundrshtim me nenin 41 t Kushtetuts, ATP i kompenson fizikisht subjektit vetm siprfaqen q i korrespondon vlers q ka patur prona n momentin e shpronsimit. Ndrkoh q pjesn e mbetur merret nga shtei dhe kalon n fondin e toks me vendim t ATP-s (q prdoret pr t kompensuar subjektet e tjera, apo pr tu shitur n ankand). Ky akt, prben de juro shpronsim nga nj autoritet administrativ apo konfiskim t pasuris pa nj vendim gjyqsor.

Heqja e nocionit t kthimit t prons n objektin e ligjit, sht i lidhur me metodologjin e re t propozuar pr vlersimin e prons. Pr ne sht e papranueshme, q ndrkoh q shteti e konsideron shpronsimin apo konfisikimin e kryer nga regjimi komunist si t padrejt dhe t paligjshm, pr rastet kur prona rezulton e lir dhe nuk i shrben interesit publik, subjekti t mos t kthehet prsri n gjendjen e mparshme, pra ti kthehet e gjith prona n gjendjen q ajo sht sot. Vetm n rastet, kur pr shkaqe sociale dhe ekonomike, kthimi n gjendjen e mparshme dhe zhbrja e paligjshmris do t ishte e pamundur, mund t aplikohen mekanizmat e kompensimit. Nj e drejt e till, subjekteve t shpronsuara i sht njohur nga ligjislacioni i kohs s njohjes s t drejts s pronsis (ligji nr. 9235/2004).

Pr m tepr, pika 3 e nenit 14, cenon t drejtn e pronsis t prfituar nga subjekti npmjet vendimit t njohjes dhe kompensimit t pronave. Ligji e detyron subjektin q n krkesn pr kompensim fizik t bashklidh edhe nj deklarat me an t s cils t heq dor nga pjesa e mbetur e kompensimit nse shpallet prfitues. Nuk ka asnj arsye, q subjekti t heq dor nga pjesa e mbetur e kompensimit. Prsa koh, atij i sht njohur e drejta e kompensimit n nj vler t caktuar, ather ai kt kompensim mund ta marr pjes-pjes, pa qen i detyruar q t heq dor n rast se shteti n nj periudh t caktuar ka mundsi pr ta kompensuar at vetm pjesrisht. Edhe ky parashikim prbn shpronsim n kundrshtim me nenin 41 t Kushtetuts, prsa koh e drejta e njohur pr kompensim, prfshihet brenda fushs s mbrojtjes nga neni 1 protokolli 1 i KEDNJ-s. Nj situat e till i vendos kto subjekte edhe n kushte pabarazie me subjektet e trajtuara n pikn 9 t nenit 21 t ligjit.

5) Mbi cnimin e t drejts s ankimit dhe t drejts pr nj proces t rregullt ligjor

Neni 29 i ligjit parashikon se kundr vendimit t ATP-s pr njohjen e s drejts, palt e interesuara dhe Avokatura e Shtetit kan t drejt t bjn ankim, brenda 30 ditve nga data e njoftimit t ktij vendimi, pran Gjykats s Apelit, sipas rregullave t Kodit t Procedurs Civile t Republiks s Shqipris. N vlersimin ton, nj parashikimi i till bie ndesh me nenin 43 t Kushtetuts, ku sanksionohet se: dokush ka t drejtn q t ankohet n nj Gjykat me t lart kundr nj vendimi gjyqsor. Mirpo, ligji duke mundsuar vetm ankimine vendimeve t ATP-s n Gjykatn e Apelit, praktikisht ka pamundsuar ankimin e vendimit gjyqsor n nj gjykat n t lart, duke qen se vendimet e Gjykats s Apelit jan vendime t forms s prer dhe prfundimtare, pr shkak se Gjykata e Lart sht gjykat e ligjit dhe si e till nuk mund t investohet n fakte t cshtjes.

Nga ana tjetr, duke prfshir n nj proces vlersimi vendimet prfundimtare pr kthimin dhe kompensimin e proces, ligji ofron mundsi pr pengesa ligjore artificiale n ekzekutimin e vendimit, duke pamundsuar n kt mnyr ekzekutimin e tyre brenda nj afati t arsyeshm dhe duke cenuar t drejtn pr nj proces t rregullt ligjor. Gjykata Kushtetuese ka pranuar n praktikn e saj se e drejta pr t krkuar ekzekutimin brenda nj afati t arsyeshm t nj vendimi gjyqsor t forms s prer sht pjes prbrse e s drejts pr nj proces t rregullt ligjor n kuptim t nenit 42 t Kushtetuts dhe nenit 6/1 t KEDNJ (Shih vendimet e Gjykats Kushtetuese nr.6, dat 31.3.2006 dhe nr.43, dat 19.12.2007). Shtetasit duhet t ken t drejt q t gzojn rezultatet e nj procesi gjyqsor t prfunduar pa hasur n pengesa t paarsyshme dhe t pajustifikuara.

Kjo praktik ka qen n prputhje me jurisprudencn e vazhdueshme t GJEDNJ duke deklaruar se krkuesit nuk duhet ti mohohet e drejta pr t prfituar nga rezultati i favorshm i procesit gjyqsor thjesht duke u mbshtetur n argumentin e pamundsis financiare t shtetit (Shih vendimet Burdov kundr Rusis, Nr.59498, 2002 dhe Shilyayev kundr Rusis, Nr.9647/02, 6 tetor 2005). Shteti duhet t marr prsipr detyrimin pr t siguruar palt pjesmarrse n proces se do t ken mundsi reale t ekzekutojn vendimin gjyqsor t forms s prer dhe se e drejta pr t pasur akses n gjykat do t ishte iluzor, nse sistemi ligjor ose zbatimi i tij n praktik do t bhej shkak q nj vendim gjyqsor i forms s prer t mbetej inefektiv dhe i pazbatueshm pr nj koh t gjat (Shih vendimet Georgiadis kundr Greqis, 28 mars 2000, Qufaj kundr Shqipris, 30.03.2005). Vonesa n ekzekutimin e nj vendimi mund t justifikohet n rrethana t veanta, por nuk mund t jet deri n at shkall sa t dmtoj thelbin e s drejts pr tiu drejtuar nj gjykate, e garantuar nga neni 6/1 i KEDNJ (Shih vendimet e GjEDNJ Hornsby kundr Greqis, 19 marsit 1997; Romashov kundr Ukrains, 27 korrik 2004; Shvedov kundr Rusis, 20 tetor 2005).

IV. KRKESA PRFUNDIMTARE[footnoteRef:6] [6: Bashklidhur krkess do t gjeni nj kopje t ligjit nr. 133/2015 Pr trajtimin e prons dhe prfundimin e procesit t kompensimit t pronave. ]

N prmbyllje t t gjitha argumenteve si m sipr, duke qen se nenet 2, 3, 5, 6, 7, 12, 14, 15, 20, 21, dhe 29 t ligjit nr. 133/2015 Pr trajtimin e prons dhe prfundimin e procesit t kompensimit t pronave, cenojn t drejtn e prons dhe bien ndesh me parimet kushtetuese t barazis prpara ligjit dhe siguris juridike, t sanksionuara nga nenet 4/1, 17, 18, 41, 42/1, 43 dhe 181 t Kushtetuts s Republiks s Shqipris, dhe nenet 6/1 dhe 14 t Konvents Europiane pr t Drejtat e Njeriut, si dhe neni 1 Protokolli 1 i KEDNJ-s, krkojm nga Gjykata Kushtetuese:

Shfuqizimin si t papajtueshm me Kushtetutn e Republiks s Shqipris t neneve 2, 3, 5, 6, 7, 12, 14, 15, 20, 21, dhe 29 t ligjit nr. 133/2015 Pr trajtimin e prons dhe prfundimin e procesit t kompensimit t pronave.

Me konsiderat t lart,

DEPUTETT:

1