15
1 TÀI NGUYÊN VÀ TRỮ LƯỢNG NƯỚC DƯỚI ĐẤT Biên soạn: PGS TS Đoàn Văn Cánh 1. Tổng quan về nước dưới đất Tổng lượng nước có trên trái đất là bao nhiêu? Theo tính toán của các nhà địa chất Mỹ toàn trái đất có khoảng 1357,5 triệu km 3 nước, thì chỉ có 3% là nước nhạt (ngọt), phần còn lại (97%) là nước mặn trong các đại dương. Trong số 3% tổng nước ngọt trên trái đất thì có tới 77% nằm ở vùng đóng băng vĩnh cửu (các khối băng vùng bắc cực, nam cực), còn lại chỉ 1% nước chứa trong sông, hồ trên khắp các châu lục và 11% nước dưới đất ở độ sâu từ 800m trở lại có thể khai thác sử dụng được, còn 11% nước dưới đất độ sâu từ 800m trở xuống không thkhai thác sdụng trong điều kiện kthut hiện nay. Hình 1. Phân bố nước trên trái đất Thế nhưng, thế giới hiện nay khai thác sử dụng nước dưới đất mạnh mẽ như thế nào? Các nước trên thế giới khai thác sử dụng nước dưới đất không đồng đều. Toàn thế giới, hàng năm khai thác khoảng 800 km 3 (2.191.781.000,0 m 3 /ngày) từ nước dưới đất . Trong đó Châu Phi là 35 km 3 /năm (95.890.411 m3/ngày); Bắc và Trung Mỹ: 150 (410.959.000); Nam Mỹ: 25; Châu Á: 500; Châu Âu: 80; Châu Úc và Châu Đại Dương: 10 km 3 /năm. 10 nước khai thác nước dưới đất lớn nhất (chiếm 74% trữ lượng nước dưới đất khai thác trên toàn thế giới) là Ấn Độ: 190 km 3 /năm; Mỹ: 115; Trung Quốc: 97; Pakistan: 55; Iran: 53; Mexico: 25; Arabia Saudi: 21; Nhật Bản: 13,2; Indonesia: 12,5 và Nga: 11,6 (Theo Exploitation and Utilization of Groundwater around the World. Jean Margat. UNESCO. 10/2000 [4]). Nước dưới đất ở Mỹ được khai thác từ các tầng chứa nước trong 6 thành tạo chứa nước cơ bản là thành tạo bở rời, thành tạo cát-bột kết, thành tạo carbonat, thành

Khai niem_TN và TL_NDD.pdf

Embed Size (px)

Citation preview

  • 1

    TI NGUYN V TR LNG NC DI T

    Bin son: PGS TS on Vn Cnh

    1. Tng quan v nc di t

    Tng lng nc c trn tri t l bao nhiu? Theo tnh ton ca cc nh a

    cht M ton tri t c khong 1357,5 triu km3 nc, th ch c 3% l nc nht

    (ngt), phn cn li (97%) l nc mn trong cc i dng. Trong s 3% tng nc

    ngt trn tri t th c ti 77% nm vng ng bng vnh cu (cc khi bng vng

    bc cc, nam cc), cn li ch 1% nc cha trong sng, h trn khp cc chu lc v

    11% nc di t su t 800m tr li c th khai thc s dng c, cn 11%

    nc di t su t 800m tr xung khng th khai thc s dng trong iu kin

    k thut hin nay.

    Hnh 1. Phn b nc trn tri t

    Th nhng, th gii hin nay khai thc s dng nc di t mnh m nh th

    no? Cc nc trn th gii khai thc s dng nc di t khng ng u. Ton

    th gii, hng nm khai thc khong 800 km3

    (2.191.781.000,0 m3/ngy) t nc di

    t . Trong Chu Phi l 35 km3/nm (95.890.411 m3/ngy); Bc v Trung M: 150

    (410.959.000); Nam M: 25; Chu : 500; Chu u: 80; Chu c v Chu i Dng:

    10 km3/nm.

    C 10 nc khai thc nc di t ln nht (chim 74% tr lng nc di

    t khai thc trn ton th gii) l n : 190 km3/nm; M: 115; Trung Quc: 97;

    Pakistan: 55; Iran: 53; Mexico: 25; Arabia Saudi: 21; Nht Bn: 13,2; Indonesia: 12,5

    v Nga: 11,6 (Theo Exploitation and Utilization of Groundwater around the World.

    Jean Margat. UNESCO. 10/2000 [4]).

    Nc di t M c khai thc t cc tng cha nc trong 6 thnh to

    cha nc c bn l thnh to b ri, thnh to ct-bt kt, thnh to carbonat, thnh

  • 2

    to lc nguyn-carbonat, thnh to phun tro-bin cht v nc trong cc loi thnh

    to khc (US Geological Survey).

    Nga, khai thc s dng nc di t gn 15 triu m3/ngy. cc thnh ph

    ln (hn 100 ngn dn) t trng nc di t ch chim 29%, thm ch cc thnh ph

    ln nh Matxcova, San Peterburg, Roctop Na on, Vladivostok.. hon ton s dng

    nc mt. T trng s dng nc di t nng thn chim ti 85%.

    Nu ly ch s l t s gia tng lng khai thc so vi tr lng nc di t

    c th c ti sinh (renewal resources) th sao? Bn do cc nh CTV H Lan

    thuc t chc IAH thnh lp nm 2006 gy cho ta nhng n tng su sc v s liu

    trn ton th gii [5]. Ch s c gi tr < 20% cho bit lnh th cn d dt nc

    di t v c th khai thc bn vng. Nhng nc c ch s 100% v ln hn nm

    Trung cn ng v Bc Phi, nc di t ang b cn kit dn. Nhng nc c ch s

    t 20% n 100% l nhng nc m y vic khai thc nc di t ch c th bn

    vng nu kim sot cht ch vic khai thc nc v c k hoch b sung nhn to

    nc di t. Vit Nam nm trong nhng nc c ch s trung bnh.

    Hnh 2. Bn ch s nc di t ton cu

    Tuy nhin, nhng khu vc c ti nguyn nc di t n nh trn th gii

    ang tng ngy thu nh li. C 3 vn chnh nh hng n vic s dng nc di

    t: nc di t cn kit do s dng qu mc, do quy hoch khai thc khng ng

    v do b ngp ng, nc di t b nhim mn do vic khai thc nc cha hp l v

    vic s dng lin tc khng c hiu qu, v nc di t b nhim do cc hot ng

    nng nghip, cng nghip v cc hot ng khc ca con ngi gy ra [5].

    Vit Nam, ti nguyn d bo nc di t trong cc thnh to cha nc

    chnh (thnh to b ri, vi, lc nguyn, bazan) c tnh khong 172,6 triu

    m3/ngy, trong khi t trng s dng nc di t cha nhiu. (ngun [3] theo ti

    liu iu tra thng k ca Cc Qun l ti nguyn nc, lin on QH v T TNN

    min Bc, min Nam. 2013).

  • 3

    Mt trong nhng ch tiu nh gi s n nh ca ngun nc l thi hn

    phc hi ngun nc, ngha l thi gian cn thit nc vn ng t min hnh thnh

    n min ph hy. i vi dng chy trn mt tnh trung bnh cho ton a cu, thi

    gian c khong 16 ngy m, cn i vi dng ngm - 1,5 ngn nm. Tt nhin bn

    c c th hoi nghi s chnh xc ca con s v dng ngm, nhng con s so

    snh vi dng chy trn mt.

    Do gii hn v phc hi ngun nc cho nn phi c bit ch n bo v

    tng cha nc khi b cn kit v nhim.

    T y ny sinh mt vn quan trng nht ca CTV khu vc l nh

    gi ti nguyn v tr lng nc di dt.

    Nn phn bit hai hnh thc nh gi ti nguyn v tr lng khai thc nc

    di t, mi mt hnh thc nh gi c nhng tiu ch khc nhau.

    nh gi ti nguyn d bo nc di t khu vc bit c tim nng

    nc di t mt lnh th nghin cu ( mt vng thm d, mt cu trc a cht cha

    nc, mt lu vc sng). Vic nh gi ny khng phi thc hin thng xuyn m

    ch tin hnh theo n t hng ca cc t chc quy hoch v qun l lnh th bit

    c tim nng ti nguyn nc di t lnh th nghin cu.

    Ti nguyn d bo l lng nc c cht lng v gi tr xc nh c th nhn

    c trong gii hn mt cu trc a cht thy vn, mt lu vc sng hay mt vng

    lnh th c tim nng khai thc s dng sau ny.

    i tng nh gi ti nguyn d bo nc di t l cc tng cha nc

    trong gii hn mt cu trc a cht thy vn hay trong mt thung lng sng theo kt

    qu m hnh ha iu kin a cht thy vn khu vc, bng phng php tnh ton cn

  • 4

    bng, tnh ton thy ng lc hoc c th bng phng php tng t a cht thy

    vn. (Khi nim Ti nguyn d bo nc di t thay cho Tr lng khai thc tim

    nng nc di t hin nay ang s dng)

    Ti nguyn d bo nc di t th hin bng khi lng (m3, km

    3) hoc lu

    lng (km3/nm, m

    3/ngy) c th nhn c t tng cha nc bng th tch nc tr

    trong , hoc bng cc cng trnh khai thc quy c trong gii hn mt cu trc cha

    nc, hay trong mt thung lng sng, mt a gii hnh chnh xc nh.

    nh gi tr lng nc di t (tr lng khai thc nc di t) c

    tin hnh theo cng sut ca cng trnh khai thc c th do t chc yu cu v nc

    t hng, trn c s lp lun v s b tr cng trnh khai thc, c s tha thun vi

    c quan phng h v snh, bo v mi trng.

    Tr lng khai thc nc di t l g? Chng khng phi l khi lng, trng

    lng nh khong sn rn, m l lu lng, ngha l lng nc c th ly c theo

    thi gian bng cc cng trnh khai thc.

    nh ngha c in : Tr lng khai thc nc di t l lu lng cng trnh

    khai thc hp l v mt kinh t k thut tun th iu kin khai thc theo t hng.

    nh ngha y : Tr lng nc di t (tr lng khai thc nc di

    t) l lng nc c th nhn c t m nc hay mt phn m nc bi cc cng

    trnh khai thc nc hp l v mt a cht, kinh t k thut trong iu kin v ch

    khai thc cho vi cht lng nc tha mn yu cu s dng trong sut thi gian

    khai thc, khng gy tc ng mi trng

    Tr lng nc di t c tnh ton theo kt qu cng tc thm d a cht

    thy vn cng nh theo ti liu khai thc nc di t trong din tch m nc. i

    tng tnh ton tr lng nc di t l m nc di t dng cho n ung sinh

    hot, k thut v m nc khong.

    tnh ton tr lng khai thc cng trnh, khi tm kim thm d phi xc

    nh:

    S lng l khoan

    V tr phn b cng trnh

    Cu trc ca cng trnh

    Kch thc i phng h v sinh

    Khi cn phi chng minh c cng trnh lm vic vi :

    ng s lng ging khoan nh th

    ng cu trc nh th

    Phn b vi s nh th

    Lm vic n nh trong thi gian tnh ton

  • 5

    Trong iu kin nh th mc nc h thp khng vt qu gii hn cho php,

    cht lng m bo theo yu cu, khng c tc ng xu n mi trng.

    2. L thuyt c bn v ti nguyn v tr lng

    Trc khi khai thc : nh gi cn bng trung bnh nhiu nm ca tng cha

    nc : Tng n c hnh thnh t tt c cc ngun cung cp bng tng i c hnh

    thnh t cc thnh phn thot (ph hy) :

    phcc QQ

    Trong qu trnh khai thc : Cng trnh khai thc c xem nh mt thnh

    phn thot ca cu trc cn bng. V th, khi cng trnh i vo hot ng s xut hin

    mt thnh phn cn bng mi lm thay i v cht ca cu trc cn bng. S thay i

    th hin :

    Lm gim th tch nc trong tng cha nc mt lng bng V

    Lm tng tng lng cung cp n i lng bng cccc QQ

    Lm gim tng lng ph hy n i lng bng phph QQ

    Ti sao cung cp li tng v ph hy li gim ? C th gii thch nh sau :

    - Nu s cung cp c tnh cht tim nng, th do chnh lch p lc m c th

    din ra qu trnh thm xuyn t cc tng cha nc khc, li ko nc t sng

    - Nu cung cp c tnh cht thm, th khi h thp mc nc khng p, s thm

    cng gia tng do gim thot do bay hi.

    - Nu ph hy t nhin din ra vi s chnh p lc no y trn ranh gii ph

    hy (thot nc vo sng, ao h, mch l) th khi khai thc s lm cho s thot y

    gim dn v i n ngng thot

    - Nu s thot l do bc hi th khi khai thc do h thp mc nc m s bc

    hi cng gim, n mt su no y th bc hi ngng hn.

    Qu trnh lm gim s thot t nhin khi khai thc c gi l qu trnh nghch

    o.

    Nh vy phng trnh cn bng tng cha nc khi cng trnh khai thc lm

    vic v nguyn tc c vit nh sau :

    ktktktphphktcccc tQtQQtQQV )()(

    Nu tnh n Qcc = Qph

    Th phng trnh c bn cn bng tr lng khai thc c dng:

    ccph

    kt

    kt QQt

    VQ

    V nguyn tc mi mt i lng trong phng trnh cn bng TLKT c xc

    nh ty thuc vo iu kin TL c th, ngha l ph thuc vo thng s, iu kin

    bin, thi gian tnh ton, s b tr cng trnh...

  • 6

    Phng trnh cn bng n gin trong trng hp tng cha nc di dng

    bnh nc nh sau [6].

    Hnh 3

    1. Tng cha nc ch c th tch ; cung cp,

    dng chy v ph hy khng c (hnh 3)

    - Ch vn ng lun lun khng n nh

    - lu lng khai thc ch tn ti mt thi gian

    ngn ktQ

    Vt

    Hnh 4

    2. Lu lng cung cp Qcc khng ph thuc vo

    v tr mc nc (hnh 4)

    - Vn l lu lng thot Qph ph thuc vo ci

    g ?

    Cc phng n quan h gia lu lng khai thc

    v s cung cp:

    a) Qkt Qcc ng thi mc nc s

    lun lun khng n nh v s thot nc hon

    ton o ngc. Khai thc nc vi lu lng

    nh th ch c bo m (din ra) trong khong

    thi gian cckt QQ

    Vt

    , sau lu lng khai thc

    s gim dn. Phng trnh cn bng nc tr

    lng khai thc sau khi o ngc s ph hy c

  • 7

    dng t

    VQQ phkt

    Hnh 5

    3. Lu lng cung cp Qcc ph thuc vo v tr

    mc nc.

    S ha c ch cung cp nh th bng cch

    thm mt bnh nc c mc nc cao hn (tng

    t nh c mt tng cha nc bn cnh). S cung

    cp din ra do s chnh mc nc - trong iu

    kin khng b ph hy khi tnH i lng cung

    cp 0ccQ (hnh 5).

    Cc kiu quan h gia lu lng khai thc v

    lng cung cp c th :

    a) 0cckt QQ

    - ng thi mc nc khi khai thc s nh th

    no? n nh.

    - Mc nc s phn b u? Cao hn mc nc

    vng thot (nhng cao hn kiu II. V sao?)

    - Cn cn cn bng nc s thay i nh th no ?

    Lng thot s gim i mt i lng phQ (thot

    ngc mt phn). Ngoi ra, cng cung cp s

    tng ln mt i lng phQ , bi v c s gia tng

    chnh mc nc ktH .

    - Phng trnh cn bng tr lng khai thc c

    dng chung nh sau :

    )(0 phphktcccc QQQQQ , hoc

    ccphkt QQQ

    b) 0cckt QQ . Vn ng n nh, nhng mc nc

    s phn b cao hn mc nc min thot, ngha l

    s thot nc s khng nghch o hon ton.

    Dng c bn ca phng trnh cn bng c bo

    tn : ccphkt QQQ

    c) Cui cng, thm ch trong trng hp lng

    khai thc ( mc no y) ln hn lng cung

    cp 0cckt QQ cng c th din ra vn ng n

    nh. Phng trnh cn bng c dng nh trng

    hp trc : ccphkt QQQ

    C th bn c s hi ti sao mc nc trong bnh bn cnh trng thi n

    nh? Thc ra bc tranh trn hnh 5 khng cha ng thng tin v c ch cung cp ca

    bnh hai. Nhng c ch no c th din ra.

  • 8

    - Nu khng c cung cp th trong iu kin t nhin khng th tn ti hiu s

    mc nc tnH , cn khi khai thc mc nc trong c hai bnh tng ng nhau.

    - Cn nu c cung cp t nhin, th c ch nh th no?

    Nh vy, ng thi thm n nh khi cng trnh lm vic, ch c th c xc

    lp trong trng hp nu trong min nh hng ca khai thc c bin gii cung cp v

    (hay) bin gii thot nc, m trn bin din ra s thay i tng cng gi tr cung

    cp t nhin (hay ph hy t nhin) bng vi gi tr khai thc : bphcckt QQQQ ,

    y tnbkt

    bb QQQ - tng thay i lu lng qua tt c cc bin.

    Trong thc t tnh ton cn lu du ca lu lng : cung cp : mang du (+),

    ph hy : mang du (-). khng nhm ln v ni chung khng phi ngh v du th

    trong cc cng thc thy ng lc lun lun t mc nc trn bin Hb:

    /)( tnbtn

    b HHQ /)( kttnb HHQ

    /)( tnbkt

    b HHQ (lun lun ln hn khng)

    Trong cc cng thc trn Htn, Hkt mc nc trn bin ca lp, l sc cn

    thm no ca bin.

    Chng ta quay li phng trnh cn bng chung tr lng khai thc:

    Qkt = V/tkt + Qb + Qcc

    Tr lng tnh t nhin Qttn s lng nc trong lp (v nguyn tc th l

    trng lng, nhng i vi nc nht l khi lng). C ph thuc vo vn ng hay

    khng? i lng Qttn ph thuc vo kch thc ca thnh to cha nc (din tch,

    chiu dy) v cc thng s cha ( nh nc). Ty thuc vo t m nh nc

    c phn ra lm nh nc dung tch v nh nc n hi. n v o l khi

    lng, nhng trong phng trnh c xc nh nh lu lng (ly ra theo thi gian

    khai thc).

    Tr lng ng t nhin - tng i lng cung cp ca tng cha nc trong

    iu kin t nhin (d nhin c i lng thot t nhin). Cn lu l trong phng

    trnh cn bng tr lng khai thc, khng phi l tng tr lng ng t nhin c

    hnh thnh t din tch thu nc no ca cng trnh, m ch l s thay i lu lng

    thot, ngha l ch mt phn i lng tr lng ng t nhin m cng trnh khai thc

    thu hi c do phu h thp p lc lan n min thot t nhin.

    Tr lng khai thc Tr lng tnh t

    nhin

    S cung cp t

    nhin

    Tr lng cun

    theo

  • 9

    Tr lng cun theo mt thnh phn trong cn bng tr lng pht sinh trong

    qu trnh khai thc cng trnh. l tng lu lng cung cp b sung cho tng cha

    nc khai thc (b sung ti bao nhiu? ti gi tr cng b sung t nhin). C hai

    kh nng pht sinh ngun tr lng cun theo.

    - Trong min cung cp t nhin - c tng cng do h thp mc nc khai

    thc (v d nh trnh by trn, tng cng thm xuyn, tng cng thm thng

    ng);

    - Trong min thot nc t nhin - thu hi dn phn thot ca nc di t t

    cc mch l, thot do bay hi.

    Mt vn quan trng cn lu l, cc thnh phn tham gia vo phng trnh

    cn bng tr lng khai thc c th thay i theo thi gian ty thuc vo khong cch

    t cng trnh khai thc n cc ranh gii t nhin.

    3. Tiu ch v qun l lu vc

    3.1. Khi nim v ti nguyn v tr lng nc di t

    Nc di t l loi khong sn lu ng, khc vi khong sn rn s ht dn

    i trong qu trnh khai thc, nc di t c th s khng bao gi ht nu bit khai

    thc hp l. Hn na, tr lng nc di t c th tng thm khi bit cch khai

    thc. i vi nc di t c cc loi ti nguyn v tr lng sau y:

    Ti nguyn v tr lng tnh l lng nc c thng xuyn trong cc tng

    cha nc. Ti nguyn v tr lng tnh ca nc di t tng t vi ti nguyn v

    tr lng ca khong sn rn.

    Tr lng ng l lng nc lu thng trong t , lng nc chy qua tit

    din dng thm trong 1 n v thi gian hay lng nc c cung cp hng nm ca

    tng cha nc. V d nh nc ma hay nc mt ngm xung b sung cho nc

    di t. Ngoi ra, cho nc di t c th lu thng c ngoi ngun b sung

    cn c min thot. Nc thot i thng chm hn so vi ngun b sung, lng nc

    thot i khng kp s nng cao mc nc ca tng cha nc. Ngc li, khi ngun b

    sung ngng, qu trnh thot nc s lm cho mc nc ca tng cha nc thp dn

    xung. Do lng nc lu thng trong tng cha nc lun lun thay i theo thi

    gian.

    Tr lng cun theo: Khi thai thc, mc nc ca tng cha nc h thp

    xung c th li cun ngun nc khc vo trong tng cha nc v tham gia vo

    lng nc khai thc. Lng nc b li cun vo do qu trnh khai thc gy ra, gi l

    tr lng cun theo. Trong thc t bao gi cng mong mun cht lng nc cun

    theo phi tt khng nh hng ti cht lng nc khai thc. Nhiu khi tr lng

    cun theo ny v cng quan trng, n lm tng ng k lng nc khai thc. Tt

    nhin lm c nh vy th cc l khoan khai thc nc phi b tr gn sng, nu

  • 10

    b tr trong khu vc dn c, nc cun theo t cc lp cha nc nm nng s khng

    m bo cht lng v lp nc nm nng thng d b nhim.

    Lng nc di t c th khai thc c t l khoan ph thuc vo cc

    ngun hnh thnh tr lng. Cn trit tn dng tr lng ng v nu khng khai

    thc ht n s chuyn thnh dng mt v mt i khng th li dng c. Mun tn

    dng tr lng ng phi b tr cc cm khai thc trn tuyn thng gc vi hng

    nc chy. Ngoi ra, tng tr lng khai thc cn c gng to ra v tng tr lng

    cun theo c cht lng tt, c bit l s dng dng nc mt t sng sui, khi

    cn b tr cc l khoan ven theo b sng, sui. V d, H Ni nu khng c lng

    nc cun theo t sng Hng vo th ton b khu vc ni thnh ch c th khai thc

    vi trm nghn mt khi mt ngy, nhng nh c lng nc cun theo m c th khai

    thc hn mt triu mt khi trong mt ngy. Nu tr lng cun theo l nc thm

    xuyn t tng cha nc ny sang tng cha nc khc th cn b tr cm l khoan

    khai thc lm sao gy ra s chnh p ng k gia hai tng cha nc kch thch

    thm xuyn. Cui cng, l xt n ngun ti nguyn v tr lng tnh. Khng nn xm

    phm vo ti nguyn nc tnh. Nu v l do no phi khai thc vo ngun ti

    nguyn v tr lng tnh th cn tnh ton lng khai thc cho hp l n c thi

    gian phc hi, nu khng n s hao ht dn v c th dn n cn kit.

    3.2. Qun l lu vc bng vic s dng lun phin ngun nc

    Trong cc lu vc, pht trin ton din ngun nc th s dng lun phin

    ngun nc l cch s dng nc ti u v c li nht. N bao gm c s dng ngun

    nc mt v nc di t nhm p ng yu cu, trong mt chng mc no , nh

    vy cc ngun nc s c bo ton. S khc nhau c bn gia vic m rng thng

    xuyn ngun nc mt hay ngun nc di t vi vic kt hp m rng v s dng

    lun phin c hai ngun ny l ch: nhng tr lng bn vng ring r s c thay

    th bng tr lng chung rng ln hn v kinh t hn. C s m bo cho vic s

    dng lun phin ngun nc mt v ngun nc di t l da vo cc h cha nc

    mt, ni tp chung nc t cc sng sui sau nc s c chuyn vi tr lng

    ti a vo cc kho cha di t. Vo nhng nm lng ma t di trung bnh th

    lng nc tr trong cc h cha l ngun cung cp chnh do yu cu nc hng nm,

    khi nc di t c gi li ch phc v cho vng tun hon ca kho nc di

    t m thi. Thc vy, mc nc di t s dao ng v b h thp xung trong sut

    chu k ca vng tun hon vo nhng nm t ma v sau li c nng ln vo thi

    k ma nhiu tip theo. iu ny c th hin trong hnh 6 di y. Trong giai on

    m lng nc ma di trung bnh hng nm th nc mt c tn dng trong phm

    vi ln nht c th v l ngun b sung nhn to cung cp thm vo kho cha

    nc di t cng nh lm tng mc nc di t. Ngc li, vo ma hn hn khi

  • 11

    ngun nc mt b hn ch th n li c b sung bi ngun nc di t t cc

    ging khoan v lm cho mc nc di t li h thp xung. Tnh kh thi s dng

    lun phin ngun nc ph thuc vo s hot ng ca lu vc nc di t nhiu

    hn l vo s dao ng ca mc nc di t, ngha l cn c th tch ln cha

    nc khi c b sung c th ht khi cn thit.

    Hnh 6. Thay i ca mc nc di t khi s dng lun phin ngun

    nc, tng ng vi lng ma nm

    Qun l nc di t bng cch s dng lun phin ngun nc i hi c cc

    iu kin t nhin thun li cho vic phn b nc, b sung nhn to ngun nc v

    ht nc. N i hi c k hoch cn thn, chnh xc s dng hiu qu cc ngun

    nc mt v nc di t. Qu trnh hot ng ny c th l tp hp ca nhiu b

    phn khc nhau vi cc ng dng k thut cao. N i hi nhng nhn vin gii, c

    kin thc su v a cht thy vn lu vc. Ngoi ra cn phi lun ghi li tr lng

    nc ht ln v lng nc b sung vo lu vc, thng xuyn cp nht thng tin v

    mc nc di t v cht lng nc. S v cch tip cn h thng khi phn tch

    s dng lun phin ngun nc c thc hin trong hnh 7 v 8.

    nghin cu s dng lun phin ngun nc cn thu thp cc d liu v

    ngun nc mt v nc di t, cc iu kin a cht, cc d liu v h thng phn

    b nc v s dng nc, cc ti liu v tiu thot nc thi. Trn hnh 7 m t s

    gm nhiu pha khc nhau v cc bc trong qun l lu vc, c nghin cu th

    nghim California. C th thy rng cc m hnh tnh ton thng c s dng kt

    hp vi nhau trong nghin cu. M hnh lu vc m phng s bin i ca mt lu

    vc theo s thay i ca cc ngun b sung t nhin, b sung nhn to v ht nc t

    cc ging. Nh m hnh c th tin hnh c cc hot ng hiu qu nht trong qun

    l lu vc. ng dng m hnh vo thc t s gp phn ti u ha vic cp v ht nc

    t cc lu vc.

  • 12

    Bng 1. So sng u nhc im khi s dng lun phin ngun nc vi khi ch

    s dng ngun nc mt cho mc ch ti l chnh.

    TT u im Nhc im

    1 Bo tn nc nhiu hn Tim nng thy in gim

    xung

    2 D tr nc mt nh hn Tiu th nng lng ln

    hn

    3 H thng phn phi nc mt nh hn Hiu sut ht nc gim

    4 H thng thot nc nh hn Nhim mn nc di t

    tng ln

    5 Lp bo v mi knh gim xung K hoch hot ng phc

    hp nhiu hn

    6 Tng kh nng kim sot l i hi ngun b sung

    nhn to

    7 C th hp nht cc hng pht trin hin c Gy nguy him do ln st

    mt t

    8 Cc giai on pht trin tr nn d dng hn Kh khn cho vic phn

    b vn

    9 Tn tht nc do bc hi nh hn

    10 Kim sot tt hn lng nc chy i mt

    11 Ci thin h s s dng trm bm v cng

    sut my bm

    12 Gim bt nguy him t s chp v, ghp ni

    cc im thiu ht

    13 Gim bt nhng im phn phi yu km

    14 iu ha thi gian phn phi nc tt hn

    Tng lng nc cung cp c th c tng ln nu xc nh ng c im,

    kh nng ca cc ngun nc mt v nc di t. Mt phng n ti u c th lm

    cho gi thnh cp nc v phn phi nc gim xung thp nht. Cc yu cu c bn

    v lu vc nc di t c th qun l ti u ngun nc gm c:

    1. Kh nng cha nc ca cc khi nc mt v cc tng cha nc di t

    cn phi kt hp vi nhau t c tnh s dng kinh t nht ca ngun nc ti

    ch v c c tr lng ti u m bo cho kh nng bo tn ngun nc.

    2. H thng phn phi nc mt cn phi kt hp c vi cc c tnh truyn

    dn ca lu vc nc di t nhm to ra gi r nht cho h thng phn phi.

    3. Cc c quan iu hnh phi c y quyn lc trong vic qun l cc

    ngun nc mt, cc ngun cp b sung cho nc di t, cc h thng phn phi

    nc mt v khai thc nc di t.

    C s pht trin vic s dng lun phin ngun nc trong lu vc l s

    nh gi cc thnh phn khc nhau trong vic cung cp v phn phi nc. Vic s

  • 13

    dng ti u cc ngun nc mt v nc di t thng c xem xt theo nhng

    iu kin bt li, xy ra vo nhng thi k hn hn nng n nht quan trc c.

    Hnh 7. S cch tip cn h thng nghin cu vn s dng lun phin

    ngun nc

    Xc nh bi ton t nhin

    Xc nh mc yu

    cu ca bi ton

    Xc nh cc thng s

    vt l, kinh t v x hi

    Xc nh tm quan trng

    ca cc nhn t trong h

    thng

    Xc nh mc tiu

    H thng cn bng

    ng; m hnh ton

    Kim tra m hnh

    S dng m hnh

    Chnh sch ti u

    S dng cc chnh sch ti

    u

    S liu

    Hc tp a ra cc

    quyt nh

    Kt

    thc

    Kt thc

    Cc tiu

    chun bao

    gm c yu t

    x hi

  • 14

    Phn tch hot

    ng kinh t

    Cc

    phn

    tch a

    cht

    thu vn

    Pht trin

    s b

    mng li

    ng ng

    trong m

    hnh

    Cc phn

    tch s b

    mng li

    ng ng

    nh gi

    cng

    sut v

    v tr ca

    thit b

    hin c S lng

    thit b v

    cht lng

    nc cung

    cp ca

    mi h

    thng hot

    ng

    Lch s

    cp

    nc, s

    dng v

    cung cp

    Nhu cu

    nc

    trong

    tng lai

    v ngun

    cung cp

    Phng

    trnh cho

    cc k

    hoch la

    chn ca

    hot ng

    M phng

    cch iu

    hnh hot

    ng ca cc

    h thng trn

    mt v gn

    mt t

    Cc

    phn

    tch v

    a

    cht

    Pht trin

    v th

    nghim

    cc m

    hnh ton

    ca lu

    vc nc

    ngm

    Phn tch v

    cc k

    hoch khai

    thc trn m

    hnh ton

    lu vc

    nc ngm

    Phn tch

    n gi ca

    cc thit b,

    nng lng,

    ngun cp

    nc

    Gi thit

    b nng

    lng,

    ngun cp

    nc ca

    mi nh

    my khai

    thc

    So snh

    gi ca

    cc

    phng n

    Hnh 8. S cc bc nghin cu qun l lu vc nc di t

  • 15

    TI LIU THAM KHO

    1. on Vn Cnh, Nguyn Th Thanh Thy. Thu gom nc ma a vo lng t.

    B sung nhn to nc di t v chng ng ngp thnh ph. Nh Xut bn khoa hc v k

    thut. Nm 2008. 108 trang.

    2. on Vn Cnh v nnk. Bo co tng k ti KC.08.06/11-15

    3. Nguyn Thu Hin, H Vit Hng, Trnh Minh Th. Gio trnh Pht trin v qun l

    ti nguyn nc di t. D n tng cng nng lc o to cho Trng i hc Thy li

    ca Chnh ph an Mch - Danida. Wru/Scb. Nh xut bn Gio dc. Thng 12 nm 2007.

    255 trang .

    4. Jean Margat. Exploitation and Utilization of Groundwater around the World. Co-

    published by UNESCO et BRGH. Paris, 2007.

    5. Managed Aquifer Recharge and Storage: Making better use of ours largest

    reservoir. Netherlands National Committee of the Dutch Chapter of the IAH. IAH-UNESCO,

    2006.

    6.

    , ,

    30 2007 . 195.

    7. ... (

    .

    ..). ( , 2014)

    .