KİMYASAL TEPKİMELERDE DENGE

8/14/2019 KİMYASAL TEPKİMELERDE DENGE

http://slidepdf.com/reader/full/kimyasal-tepkimelerde-denge 1/21

1

KĠMYASAL

TEPKĠMELERDEDENGE

KĠMYASAL DENGE • Ürün ve reaktiflerin deriĢim oranlarının sabit kalmasıdır. • Sabit sıcaklıkta kapalı kapta; A+B ⇌ C+D tepkimesini

inceleyelim: Kaba önce bir miktar A ve B koyalım. Zamanla A veB’nin reaksiyona girmesinden dolayı miktarı azalacak, C veD’nin miktarı artacaktır. OluĢan C ve D reaksiyona girip tekrar Ave B oluĢacaktır.

• Bir müddet sonra A ve B’den C ve D oluĢma hızı ile C ve D’den

A ve B oluĢma hızı eĢit olur. Bu duruma denge durumu denir. • Denge anında maddelerin konsantrasyonu değiĢmemekle

birlikte her iki yönde reaksiyon eĢit hızda sürmektedir (Dinamikdenge). Denge tepkimelerinin çift okla gösterilmesinin sebebibudur.

• Kimyasal denge iki yönlü tepkimelerde söz konusudur.• Ġki yönlü tepkimelere tersinir tepkime, reversibl tepkime, çift

yönlü tepkime de denir.

• Tek yönlü tepkimeler ise geriye dönmeyen tepkime, tersinmeztepkime, irreversibl tepkime adlar ıyla da biliniyordu.

KĠMYASAL DENGE SABĠTĠ (K)

• Sabit sıcaklıkta denge durumunda; ileri yöndeki reaksiyonun hız



2

sabitinin geri yöndeki reaksiyonun hız sabitine oranı sabittir. Kile belirtilir.

• Molar deriĢimler cinsinden denge sabiti ve kısmi basınçcinsinden denge sabiti olmak üzere iki çeĢit K vardır.

DERĠġĠM CĠNSĠNDENKĠMYASAL DENGE SABĠTĠ (Kc)

• Molar deriĢimler cinsinden denge sabiti Kc ile gösterilir.• K denildiğinde de Kc anlaĢılmalıdır.

KISMĠ BASINÇ CĠNSĠNDENKĠMYASAL DENGE SABĠTĠ (KP)

• Kısmi basınç cinsinden denge sabiti ise KP ile gösterilir.

KĠMYASAL DENGEDE DENGE BAĞINTISININMOLAR DERĠġĠMLER KULLANILARAK YAZILIġI

• 2A(g) + B(g) ⇌ C(g) + 2D(g) reaksiyonu için molar deriĢimcinsinden denge ifadesi; [D]2 [C]’nin, [A]2 [B]’ye bölümünün Kc’yeeĢitlenmesiyle elde edilir.

• Bir kimyasal reaksiyon sonucu oluĢan gaz ve sulu çözeltilerinmolar konsantrasyonları çarpımının (kat sayıların molar deriĢimeüs olarak yazılması kaydıyla), reaksiyona giren gaz ve suluçözeltilerin molar konsantrasyonları çarpımına (kat sayıların

molar deriĢime üs olarak yazılması kaydıyla) bölünmesiyle çıkansayısal değer , denge sabitine (Kc) eĢittir. • Denge sabiti hız sabitlerinden yola çıkılarak bulunduğundan katı

ve sıvı fazdaki maddeler denge bağıntısında yer almaz, gaz fazındaki ve suda çözünmüĢ durumdaki maddeler yazılır.



3

KĠMYASAL DENGEDE DENGE BAĞINTISININKISMĠ BASINÇLAR KULLANILARAK YAZILIġI

• 2A(g) + B(g) ⇌ C(g) + 2D(g) reaksiyonu için kısmi basınçcinsinden denge ifadesi; PD2 PC’nin, P A2 PB’ye bölümünün KP’yeeĢitlenmesiyle elde edilir.

• Bir kimyasal reaksiyon sonucu oluĢan gazların kısmi basınçlarıçarpımının (kat sayıların kısmi basınca üs olarak yazılmasıkaydıyla), reaksiyona giren gazların kısmi basınçları çarpımına(kat sayıların kısmi basınca üs olarak yazılması kaydıyla)bölümü, KP denge sabitine eĢittir.

KISMĠ BASINÇLAR CĠNSĠNDEN DENGE SABĠTĠ(KP) ĠLE DERĠġĠM CĠNSĠNDENDENGE SABĠTĠ (Kc) ĠLĠġKĠSĠ

• Gaz fazında gerçekleĢen kimyasal reaksiyonlarda kısmibasınçlar cinsinden denge sabiti ile deriĢim cinsinden dengesabiti iliĢkisini belirten bağıntı Ģu Ģekildedir: KP = Kc (RT)Δn

• Bağıntı Ģöyle de yazılır: Kc = KP / (RT)

Δn

• T = Mutlak sıcaklık (K) • R = Ġdeal gaz sabiti• Δn = Gaz fazındaki ve çözelti hâlindeki ürünlerin kat sayıları

toplamı – Gaz fazındaki ve çözelti hâlindeki girenlerin katsayıları toplamı

GAZLARIN KISMĠ BASINÇLAR CĠNSĠNDEN

DENGE SABĠTĠ (KP) DEĞERLERĠ TABLOLARI • Gazların kısmi basınçlar cinsinden denge sabiti (KP) değerlerinin

yazıldığı tablolar atm’ye göre ayarlanmıĢtır. • Farklı birimlere göre de KP değerleri olabilir.



4

NĠÇĠN DENGE?

• Maddelerin tümünün yapısında minimum enerjiye yönelmeeğilimi ve maksimum düzensizlik eğilimi mevcuttur.

MĠNĠMUM ENERJĠYE EĞĠLĠM

• Bütün maddeler düĢük potansiyel enerjili olmak isterler. • Kimyasal reaksiyonlarda minimum enerjiye eğilim ısının olduğu

tarafadır. • Örneğin; A + B ⇌ C + ısı reaksiyonunda minimum enerjiye

eğilim ürünler yönünedir.

MAKSĠMUM DÜZENSĠZLĠĞE EĞĠLĠM

• Minimum enerjiye eğilim yönü ile maksimum düzensizlik yönübirbirine zıttır.

MĠNĠMUM ENERJĠ VE MAKSĠMUM DÜZENSĠZ

EĞĠLĠMĠ HANGĠ YÖNDEDĠR? • Maddenin katıdan gaza doğru düzensizliği artmaktadır.

H2O(k) + ısı→ H2O(s) H2O(s) + ısı→ H2O(g) Yukarıdaki reaksiyonlarda maksimum düzensizliğe eğilim sağadoğrudur, baĢka bir ifadeyle ürünler lehinedir.

• Gaz reaksiyonlarında mol sayısının çok olduğu yöne doğrudüzensizlik artmaktadır.

COCl2(g) ⇌ CO(g) + Cl2(g)

Yukarıdaki reaksiyonda maksimum düzensizliğe eğilim sağadoğrudur, baĢka bir ifadeyle ürünler lehinedir.

• Tuzların suda çözünmesi sırasında iyonlaĢma yönündedüzensizlik artar.NaCI(k) + ısı + su→ Na+

(suda) + Cl –(suda)



5

Yukarıdaki reaksiyonda maksimum düzensizliğe eğilim sağadoğrudur, çözünme yönünedir, baĢka bir ifadeyle ürünlerlehinedir.

• Suda çözünen madde katı bir tuz olduğu gibi sıvı bir madde de

olabilir. Alkol-su karıĢımında istisna olarak hem maksimumdüzensizlik faktörü hem de minimum enerjiye meyil aynı yöndeolup ürünler lehinedir; bu tür sıvılar, birbiriyle her orandakarıĢabilen sıvılardır. Alkol, suda çözünmek suretiyle alkoloranını azaltmak eğilimindedir. C2H5OH(s) → C2H5OH(suda)

• Gazların suda çözünmesi olayında düzensizlik azalır. O2(g) + su ⇌ O2(suda) + ısı

CO2(g)+ H2O(s) ⇌ 2H+

(suda)+ CO3

–2

(suda) + ısıYukarıdaki reaksiyonlarda maksimum düzensizliğe eğilim soladoğrudur.

• Suyun iyonlaĢma denkleminde maksimum düzensizliğe eğilim,iyonlar ın olduğu yöne yani sağa doğrudur, baĢka bir ifadeyle ürünler lehinedir.H2O(s) ⇌ H+1

(suda) + OH –1(suda)

• Bağ oluĢumu ekzotermik reaksiyondur. H + H→ H

2+ enerji

Yukarıdaki reaksiyonda maksimum düzensizliğe eğilim soladoğrudur.

• Bir tepkimede minimum enerjiye eğilim ilkesi denklemin birtarafına doğru, maksimum düzensizliğe eğilim ilkesi denklemindiğer tarafına doğru ise olay denge reaksiyonudur (çiftyönlüdür), her iki eğilim de aynı yönü destekliyorsa olay tekyönlüdür.

• Tek yönlü tepkimelerde her iki eğilimin de aynı yönüdesteklemesi; maksimum düzensizlik eğiliminin baskı altınaalınması anlamına gelmektedir.

DENGE KESRĠ (YALANCI DENGE SABĠTĠ)



6

• Herhangi bir andaki denge bağıntısına Q dersek, sistemindengede olup olmadığı K ile Q’nun karĢılaĢtırılması ile bulunur.

• K = Q ise sistem dengededir.• K < Q ise sistem dengeye ulaĢmak için girenler lehinde yürür.

• K > Q ise sistem dengeye ulaĢmak için ürünler lehinde yürür.

Le Chatelier (Lö ġatölye) Prensibi

• Bir sisteme dıĢarıdan bir etki yapıldığında sistem bu etkiyiazaltacak Ģekilde tepki gösterir.

• Le Chatelier prensibi, evrendeki kanunlardan biridir.Hayatımızda bu prensiple iç içeyiz. Bazı konuları Le Chatelierprensibi ile açıklayabiliriz.

LE CHATELĠER PRENSĠBĠ ĠLE AÇIKLANABĠLENBAZI KONULAR

• Sıcak su içmenin bedenin doğal serinletme sisteminiçalıĢtırması

• Kemik erimesi ilaçlarının kemik erimesi hastalığı yapması • Sentetik erkeklik hormonlarının erkekliği azaltması • ġeker düĢürücü ilaçların Ģeker hastalığı yapması • Kan vermenin kanı arttırması • Kan yapıcı ilaçların kansızlık yapması • Antiasit ilaçların mide asidini arttırması • Astım ilaçlarının astımı kronikleĢtirmesi • Tansiyon ilaçlarının tansiyonu kronikleĢtirmesi

• Ağrı kesicilerin ağrıyı müzminleĢtirmesi • Depresyon ilaçlarının depresyonu arttırması • Mutlu olmak niyetiyle alınan ecstasy (ekstazi) hapının insanı

mutsuz etmesi

BEDENĠMĠZDEKĠ DOĞAL SERĠNLETME



7

SĠSTEMĠNĠN LE CHATELĠER PRENSĠBĠNE GÖREYORUMLANMASI

• Sıcak su içmek, bedenin doğal serinletme sistemini çalıĢtırır.Böylece baĢta kan dolaĢımının hızlanması olmak üzere birçokfayda ortaya çıkar.

• Hamam ve saunadan sonra sıcak içecekler tercih edilir. • Yapılan etki sıcaklığı arttırmak olduğu hâlde, Le Chatelier

prensibine göre zıddı olur ve vücudun sıcaklığı azalır. Böyleceinsan serinlemiĢ olur.

KEMĠK ERĠMESĠ ĠLAÇLARININ KEMĠK ERĠMESĠHASTALIĞI YAPMASININ LE CHATELĠER

PRENSĠBĠNE GÖRE YORUMLANMASI

• Örneğin; Fosamax ilacı, kemik erimesine karĢı kullanılmaktadır.BaĢta çene kemiğinde erime olmak üzere vücutta kalsiyumazalması sonucu kemik erimesi yapmaktadır.

• U.S. FDA [United States Food & Drug Administration] (YunaytıdSteyts Fuud end Drag EdministreyĢın) (ABD Gıda & Ġlaç ĠĢletimi)2005 yılında Fosamax ilacına kemik erimesi yaptığına dair etiketkoydurtmuĢtur. Ġlaçtan zarar görenler, ilacın piyasadankaldırılmasını istemektedirler. Bu nedenle üretici firmayı davaetmiĢlerdir. Bu konuda mahkemeler devam etmektedir.

• Yapılan etki kemik erimesini durdurmak olduğu hâlde, LeChatelier prensibine göre zıddı olmuĢ ve vücutta kemik erimesiartmıĢtır.

ERKEKLĠĞĠ ARTTIRMAK AMACIYLA KULLANILANĠLAÇLAR ERKEKLĠĞĠ AZALTIYOR

• DıĢarıdan alınan sentetik erkeklik hormonlarına örnek olaraktestosterondan üretilmiĢ steroitleri verebiliriz. Bu hormon



8

alındığında; LH (lüteinleĢtir ici hormon) ve FSH (folikül stümülehormon) hormonlarının vücuttaki üretimi azalır. Bu azalma ilacıbıraktıktan sonra bile 12 hafta süreyle devam eder.

• LH ve FSH erkeklikle ilgili hormonlardır. FSH, erkeklerde

spermin yapımında etkilidir. LH ise erkeklerde testosteronhormonunun salgılanmasını sağlar.

• Steroitler genelde vücut geliĢtirme amaçlı olarak sporculartarafından alınır.

• Alınan steroitler aynı zamanda erkeklerde östrojen hormonununartmasına neden olur.

• Östrojen hormonunun artması, ömür boyu sürecek kalıcı zarardoğurur.

• Östrojen hormonunun erkeklerde artması sonucu göğüslerkadınlardaki gibi büyür, kıllar dökülür. • “ĠĢleyen demir ıĢıldar.” atasözü konumuzla ilgilidir. ĠĢletilmezse,

örneğin; hormon dıĢarıdan verilirse, hormon yapan bezdurgunluğa düĢer.

• Erkeklik hormonu, erkekliği arttırmak için verildiğinde silah geritepmiĢtir. Le Chatelier prensibine göre zıddı olmuĢ ve erkeklikazalmıĢtır.

ġEKER DÜġÜRÜCÜ ĠLAÇLAR ġEKER HASTASIYAPAR

• Tip –2 Ģeker hastalığında kullanılan Ģeker düĢürücü ilaçlar,tedaviye yönelik değildir. Hastalığı ortadan kaldırmaz.

• ġeker düĢürücü hap kullanan Ģeker hastaları 5 yıl içerisindeensülin almak zorunda kalabilirler. Tip –1 Ģeker hastalığı ortaya

çıkmıĢ olur. • Pankreasın Ģeker düĢürme görevi vardır.• Pankreasın Ģeker düĢürme görevi; mecbur olunmadığı hâlde,

dıĢarıdan verilen bazı ilaçlarla yapılmaya kalkılınca pankreasatalete düĢmektedir. En iyisi pankreası tembelliğe atmamaktır.

• Yapılan etki Ģekeri düĢürmek olduğu hâlde, Le Chatelier



9

prensibine göre zıddı olmuĢ ve vücutta Ģeker artmıĢtır.

KAN VERMEK KANI ARTTIRIR

• Kan veren kiĢinin vücudunda kan oluĢumu hızlanır. Yapılan etkikanı azaltmak olduğu hâlde, Le Chatelier prensibine göre zıddıolmuĢ ve vücutta kan artmıĢtır.

• Aynı Ģekilde kansızlık hastalığına, hiç kan vermeyen kiĢilerdedaha çok rastlanır.

• Kan alan kiĢilerde ise kanın oluĢumu baskılanır.

KAN YAPICI ĠLAÇLAR KANSIZLIK YAPAR

• Kan, kemik iliğinde yapılır. • Kansızlık hastalığında kullanılan kan yapıcı ilaçlar, kemik

iliğinde zafiyete neden olur. Bunun sonucunda da kansızlıkilerler.

• Yapılan etki kanı arttırmak amaçlı olduğu hâlde, Le Chatelierprensibine göre zıddı olmuĢ ve vücutta kan azalmıĢtır.

ANTĠASĠT ĠLAÇLAR MĠDE ASĠDĠNĠ ARTTIRIR

• Mide ekĢimelerinde kullanılan antiasitler, o anda iyi gelir. Ertesigün daha fazla mide ekĢimesi olur. Bundan dolayı da antiasitkullanımının arttırılması zorunluluğu ortaya çıkar.

• Belli bir süre sonra hiçbir antiasit etki etmez. Bu nedenle demide kanamalarında kullanılan ilaçlar antiasit amaçlı iki gündebir kullanılır. Böylece ancak mide ekĢimesi geçer.

• Yapılan etki mide ekĢimesini gidermek olduğu hâlde, LeChatelier prensibine göre zıddı olmuĢ ve mide ekĢimesiarttırılmıĢtır.

AĞRI KESĠCĠLER HAFTADA ĠKĠ KEZDEN FAZLA



10

KULLANILMAMALIDIR

• Ağrı kesiciler haftada iki kereden fazla kullanılmamalıdır.Kullanılırsa ağrı müzminleĢir.

• Her bir insanın kendine özel bir ağrı eĢiği vardır. ġayet insan, oağrı eĢiğine kadar sabır gösterip ağrıya dayanabilirse vücuttadoğal ağrı kesici salgılanır.

• Vücudumuzdaki doğal ağrı kesicinin adı endorfin maddesidir.• DıĢarıdan alınan ağrı kesici ilaçlar insanın ağrı eĢiğini düĢürür.

Her bir alınan ağrı kesici ile insan ağrıya karĢı dahatahammülsüz hâle gelir.

• Ağrının kaynağını bulmak ve ağrıya neden olan sebebi ortadan

kaldırmak gerekir. • Yapılan etki ağrıyı gidermek olduğu hâlde, Le Chatelierprensibine göre zıddı olmuĢ ve ağrı arttırılmıĢtır.

ASTIM ĠLAÇLARI, TANSĠYON ĠLAÇLARI VEDEPRESYON ĠLAÇLARI HASTALIĞI

KRONĠKLEġTĠRĠR

• Astım ilaçları astımı kronikleĢtirir. • Tansiyon ilaçları da tansiyonu kronikleĢtirir. • Depresyon ilaçları depresyonu arttırır. • Bu hastalıklarda da Le Chatelier prensibine göre istenenin zıddı

bir durum ortaya çıkmıĢtır.• Astım ilaçları, tansiyon ilaçları ve depresyon ilaçları hastalığı

ortadan kaldırmaya yönelik değildir. Tedavi edici özellikleriyoktur. Hastayı o anda rahatlatmak içindir.

MUTLU OLMAK NĠYETĠYLE ALINAN ECSTASY(EKSTAZĠ) HAPI ĠNSANI MUTSUZ EDER

• Ecstasy (ekstazi), yasa dıĢı sentetik bir maddedir.• Ecstasy (ekstazi), vücutta serotonin maddesinin salgılanmasını



11

sağlar. Serotonin, mutluluk meydana getiren bir maddedir.Serotonin, mutluluk anında beynin arka kısmında bulunan beyinsapındaki sinir uçlarından salgılanır.

• Ecstasy (ekstazi) hapının yutulması suretiyle salgılanan

serotonin sahte bir neĢe sağlar. Hapı yutan kiĢi saatler boyuncahiper aktif ve uyanık olur. Hap, dikkati olağanüstü derece arttırır.Ġnsan kendisini güçlü ve enerjik hisseder. Bütün bu etkilerecstasy (ekstazi) hapının, serotonin maddesinin bütündepolarını boĢaltması suretiyle olmuĢtur. Vücudun dengesiyleoynanmıĢtır. Vücut, oyuncak değildir.

• Ertesi gün bir adet daha ecstasy (ekstazi) hapı almadan, kiĢikafasını kaldırılamaz. Hapın etkisi geçtikten sonra ise aĢırı

yorgunluk ve tahmin edilemeyecek derecede bitkinlik görülür.• Hap almadığı anda kiĢi aĢırı karamsar olur (ruhsal etki). Bunedenle kendisini hap almaya mecbur hisseder.

• KiĢi hap aldığı zamandaki gibi hep enerjik kalmak için hapıtekrar tekrar istemeye baĢlar (fiziksel etki).

• Zanneder ki hapı alınca mutlu olacağım. Ne yazık ki vücuttaserotonin kalmamıĢtır. Organizmanın dengesi bozulmuĢtur.Hapı almasına rağmen mutlu olamaz. Yapılacak bir ĢeykalmamıĢtır. KiĢi kendisine, geriye dönüĢü olmayan büyük birzarar vermiĢtir.

• Ecstasy hapı, kısa sürede ciddi bağımlılık yapar.• Uzun süre kullanan bağımlı kiĢilerde zaman içinde ölümler

görülür. Bazı kiĢilerde ilk kullanımda ani ölüm riski dahi sözkonusudur.

• ġayet kullanan kiĢide intikam ve nefret hissi varsa bu his açığaçıkar. Ecstasy (ekstazi) hapı, aĢırı güven ve kontrolsüz cesaretde oluĢturur. KiĢi ölümü göze alarak gösterilen hedefe

yönlendirilebilir. Ecstasy (ekstazi) hapının bu etkisini bilen çete,mafya, örgüt gibi menfaat Ģebekeleri ve Ģer odakları bu etkiyiterör maksadıyla kullanırlar. Kullandıkları adamı 8–10 saatsürecek bir eyleme ve bir takım kötü amaçlara yönlendirirler.Hatta onları intihar komandosu bile yapabilirler.

• Mutluluk hapı, mutluluğu bitirmiĢtir. Ġstenilenin zıddı bir durum Le



12

Chatelier prensibi gereğince ortaya çıkmıĢtır.• Ecstasy (ekstazi) hapının toleransı yok denilebilecek kadar

azdır. Tolerans; hoĢgörü, müsamaha demektir. Ecstasy(ekstazi) hapının toleransının zayıf olması, kullanmaya

baĢlayanların geriye dönüĢü çok zor olan bir yola girdiklerianlamını taĢır.

KĠMYASAL DENGEYE ETKĠ EDEN FAKTÖRLER

• Dengeye etki eden faktörler Le Chatelier prensibine göreyorumlanır.

• Kimyasal Dengeye Etki Eden Faktörlerin Le Chatelier

Prensibine Göre Yorumlanması: Denge hâlindeki bir sistemedıĢarıdan bir etki yapıldığında sistem bu etkiyi azaltıp yenidendengeye gelecek Ģekilde tepki gösterir.

1. KONSANTRASYON (DERĠġĠM) ETKĠSĠ • Bir denge reaksiyonunda denge bağıntısında olan maddelerden

birinin deriĢimi arttırılırsa denge, deriĢimi arttırılan maddeyiazaltacak yönde; denge bağıntısında olan maddelerden birinin

deriĢimi azaltılırsa denge deriĢimi azaltılan maddeyi arttıracakyönde tepki gösterir.

• Katı ve sıvı maddelerin deriĢimlerinin arttırılmasının veyaazaltılmasının kimyasal dengeye etkisi yoktur; çünkü bumaddeler denge bağıntısında yer almazlar.

2. BASINÇ – HACĠM ETKĠSĠ Sabit sıcaklıkta bir miktar gazın hacmi azaltılırsa basıncı artar,hacmi arttırılırsa basıncı azalır.

• Dengedeki bir sistemin hacmi azaltılırsa basıncı artacağındandenge, sistemin basıncını azaltacak yöne (gazların molsayısının az olduğu yöne) kayar.

• Dengedeki bir sistemin hacmi arttırılırsa basınç azalacağındandenge, sistemin basıncını arttıracak yöne (gazların mol



13

sayısının çok olduğu yöne) kayar. • Denge denkleminde tepkimeye girenlerin ve ürünlerin gaz olarak

mol sayısı birbirine eĢit ise hacim ve basınç değiĢimi bu türtepkimelere etki etmez.

• Hacim etkisini deriĢime paralel olarak da düĢünebiliriz. Hacimartarsa deriĢim azalır, hacim azalırsa deriĢim artar. Denge dederiĢime göre tepki gösterir.

3. SICAKLIK ETKĠSĠ Isı artıĢı dengeyi ısıyı harcayacak yöne, ısı azalması ise ısıüretecek yöne kaydırır.

• Ekzotermik tepkimelerde sıcaklığın arttırılmasıyla denge,

sıcaklığın azalacağı yön olan girenler lehine kayar. • Ekzotermik tepkimelerde sıcaklığın azaltılmasıyla denge,

sıcaklığın artacağı yön olan ürünler lehine kayar.• Endotermik tepkimelerde sıcaklığın arttırılmasıyla denge,

sıcaklığın azalacağı yön olan ürünler lehine kayar. • Endotermik tepkimelerde sıcaklığın azaltılmasıyla denge,

sıcaklığın artacağı yön olan girenler lehine kayar.

K ATALĠZÖR DENGEYE ETKĠ ETMEZ • Katalizörler, dengede olan bir sisteme etki etmez, ancak

dengede olmayan sistemin (ileri ve geri yöndeki hızınıarttırabileceğinden) daha kısa sürede dengeye ulaĢmasınısağlar.

TEPKĠMEYE GĠRMEYEN HERHANGĠ BĠR MADDENĠNEKLENMESĠNĠN DENGEYE ETKĠSĠ BAZEN YOKTUR, BAZEN

VARDIR• Dengedeki bir sisteme hacim ve sıcaklık değiştirilmeden

reaksiyona girmeyen herhangi bir maddenin eklenmesi dengedurumunu değiĢtirmez.

• İdeal sürtünmesiz bir kapta cereyan eden herhangi bir dengereaksiyonunda; dengedeki bir sisteme, reaksiyona girmeyen



14

herhangi bir maddenin eklenmesi denge durumunu değiĢtirir;çünkü kap sürtünmesiz olduğundan, hacim geniĢler, gazlarınmolaritesi ve kısmi basıncı azalır. Eklenen tepkimeye girmeyenhelyum vb. gazın etkisi, molarite veya basınç azalmasının

kimyasal dengeye etkisi olarak düĢünülür.

DENGE SABĠTĠNE ETKĠ EDEN FAKTÖRLER

1. Sıcaklık 2. Kat sayıların değiĢimi

• K denge sabitinin sayısal değerini dıĢ etkilerden yalnız sıcaklık

değiĢtirir.• K denge sabitinin sayısal değerine deriĢim, hacim, basınç vekatalizörün etkisi yoktur.

DENGE SABĠTĠNE SICAKLIK DEĞĠġĠMĠNĠN ETKĠSĠ

• Ekzotermik tepkimelerde sıcaklığın arttırılmasıyla denge,girenler lehine kayar. Bağıntıda girenlerin molar deriĢimi

paydaya yazıldığından K denge sabitinin sayısal değeri

küçülür.

Ekzotermik tepkimelerde sıcaklığın azaltılmasıyla denge, ürünlerlehine kayar. Bağıntıda ürünlerin molar deriĢimi payayazıldığından K denge sabitinin sayısal değeri büyür.

• Endotermik tepkimelerde sıcaklığın arttırılmasıyla denge,ürünler lehine kayar. Bağıntıda ürünlerin molar deriĢimi payayazıldığından K denge sabitinin sayısal değeri büyür. Endotermik tepkimelerde sıcaklığın azaltılmasıyla denge,girenler lehine kayar. Bağıntıda girenlerin molar deriĢimipaydaya yazıldığından K denge sabitinin sayısal değeri küçülür.

FARKLI ĠKĠ SICAKLIKTAKĠ K1 VE K2 DEĞERLERĠNDEN ΔH HESAPLANMASI



15

• log K2/K1= ΔH/2,303R.(T2 –T1)/(T2.T1)• R=8,314 J/mol. K

K1 VE ΔH DEĞERLERĠ BĠLĠNĠYORSA K2 HESAPLANABĠLĠR

• log K2/K1= ΔH/2,303R.(T2 –T1)/(T2.T1)• R=8,314 J/mol. K

DENGE SABĠTĠNE KAT SAYI DEĞĠġĠMĠNĠN ETKĠSĠ(DENGE TEPKĠMELERĠNE HESS

PRENSĠPLERĠNĠN UYGULANMASI)• Sabit sıcaklıkta bir kimyasal reaksiyonun denge sabiti K ise;

denklem ters çevrilirse denge sabiti 1/K olur.• Denge denkleminin kat sayıları bir sayı ile çarpılırsa aynı sayı

denge sabitine üs olarak alınır. • Denge denkleminin kat sayıları 2’ye bölünürse, denge sabitinin

karekökü alınır. • Denge reaksiyon denklemi birden fazla reaksiyon denkleminin

toplamından elde ediliyorsa bu denge denkleminin denge sabiti,toplanan reaksiyon denklemlerinin denge sabitlerinin çarpımınaeĢittir.

DOĞAL FĠZĠKSEL DENGE TEPKĠMELERĠ

YERYÜZÜNDEKĠ FĠZĠKSEL DENGE • Yeryüzünde ne kadar H2O(s) (su) varsa atmosferde de o kadar

H2O(g) (su buharı) vardır. • Yeryüzüne inen yağmur, her sene aynı miktardadır. • Yeryüzünden her sene ne kadar su buharlaĢırsa; yine o ağırlıkta



16

su yağmur, kar ve dolu olarak dünyaya yağar.

• SORU: H2O(s) → H2O(g) Dünyamızdaki suyun buharlaĢması tepkimesi yukarıda verildiğigibi tek yönlü olsaydı ne olurdu? CEVAP: Dünyada su kalmazdı.

• SORU: H2O(g) → H2O(s) Yukarıdaki tepkimede görülen dünyamızdaki değiĢim; tek yönlüolsaydı ne olurdu? CEVAP: Yeryüzünü su kaplardı.

• SORU: Bu olayın ölçülü, dengeli ve dinamik olması ne anlamagelir?

• CEVAP: Ölçülü, yeryüzünde bulunan su kadar atmosferde subuharı bulunduğu anlamına gelir. Dengeli, tepkimenin dengetepkimesi (çift yönlü tepkime) olduğu anlamına gelir. Dinamikise, bu olayın her an, yer–gök arasında devam ettiği anlamınagelir.

• Dünyada suyun varlığı; güneĢle aramızdaki uzaklığın hassaslığıile de alakalıdır.

• Dünya ile güneĢ arasındaki uzaklık Ģimdikinden farklı olsaydı su,ya buharlaĢacaktı ya da donacaktı.

YAĞMURUN YAĞMASI VE ATMOSFERDEFĠZĠKSEL DENGENĠN KORUNMASI

• Sıcaklık, suyu buharlaĢtırmakla suyun bünyesini tahrip ettiğizaman, o tahrip sonucu oluĢan su buharı yok olmaz. Belirli biryere sevk edilir ve belli bir düzeye çıkar; icap ettiğinde yağmakiçin orada durur.

• Atmosferdeki su buharı molekülleri, atmosferdeki havamoleküllerinin onda birini teĢkil edince su buharı yoğunlaĢır.



17

• Atmosferde bulunan belli bir düzeydeki su buharınınyoğunlaĢması suretiyle yağmur yağar.

• Atmosferde fiziksel dengenin korunması için, yağan katrelerdenboĢ kalan yerler, denizlerden ve yerlerden kalkan buharlarla

doldurulur.• Yağmur yağması hakkında en kısa yol Ģöyle tarif edilir: Su

buharı molekülleri, emir aldıkları zaman, o moleküller hertaraftan toplanmaya baĢlarlar ve bulut Ģeklini alıp, hazırvaziyette dururlar. Yine ikinci bir emirden sonra bir kısımmoleküller yoğunlaĢarak, katrelere dönüĢürler. Sonra kanunlarıntemsilcileri vasıtasıyla, çarpıĢmadan kolayca yere düĢerler.

• Atmosfer, denizin rengini andırır. Havada, denizlerdeki sudan

daha fazla su vardır. Bu nedenle, “atmosferde denizinbulunduğu teĢbihi” mecaz olarak akıldan uzak değildir. Sanki Ģuatmosfer boĢluğu yağmur ile dolu bir havuzdur.

• Bulutların bir kısmı negatif elektriği üzerlerinde taĢımaktadır, birkısmı da pozitif elektriği üzerlerinde taĢımaktadır. Bu kısımlarbirbirlerine yaklaĢıp aralarında çarpıĢma olduğunda, ĢimĢekçakar.

• Bulutların bir kısmının hücum ettiği, bir kısmının ise kaçtığızaman aralarında havasız kalan yerleri doldurmak için atmosfertabakası hareket ve heyecana geldiğinde gök gürlemesi (gökgürültüsü) meydana gelir.

Bu hâllerin olması bir nizam ve kanun altındaolur ki, o nizam ve o kanunu temsil eden gök

gürlemesi ve ĢimĢek aracılarıdır.

KÜRESEL ISINMAYA BAĞLI KURAKLIKTAN SÖZETMEK HATTA BUNA DAĠR SOMUT VERĠ

BULMAYA ÇALIġMAK BĠLĠMSEL SKANDALDIR



18

• Türkiye son senelerde kuraklık yaĢıyor.• Kuraklık; dünyada yağıĢlar azaldığından değildir ; çünkü

yeryüzüne inen yağıĢ, her sene aynı miktardadır. YağıĢlar yerdeğiĢtirmiĢtir.

• Dünyanın bazı bölgelerinin çok yağıĢ aldığını duyarken, bazıbölgelerinin daha az yağıĢ aldığını görüyoruz. Örneğin; özellikleTürkiye’de yağıĢlar azaldı, Amerika’da ise arttı.

• Sorun da buradan çıkıyor. Bu sorunu doğuran, insandır. Ġnsanıncanlı–cansız ekosisteme karĢı olumsuz müdahalesi, yağıĢdağılımını bozmaktadır.

• Kuraklığın insafımıza ve insanlığımıza olan uyarıcı görevini biran önce anlayıp, gerekli çalıĢmaları yaparak bu problemin

üstesinden gelmeliyiz.

SUYUN ĠYONLAġMA DENKLEMĠ VE ONMĠLYONDA BĠR ORANINDA ĠYONLAġMASININ

FAYDALARI

H2O(s) ⇌ H+1(suda) + OH –1

(suda)

• 10 000 000 H2O molekülünden 1 tanesi iyonlarına ayrıĢır. • Hiç ayrıĢmasaydı veya daha fazla oranda ayrıĢsaydı ne olurdu? • Saf su, çok hassas aletlerle anlaĢılabilecek derecede iletkendir.• Elektrik kaçağının olduğu, içi su ile dolu bir çamaĢır

makinesinde elimizi suyun içine sokarsak, bize zarar vermez,ancak elektrik kaçağını anlayabiliriz. H2O molekülü iyonlarına hiçayrıĢmasaydı, elektrik kaçağını hissedemediğimizden tedbiralamayacaktık; su, sigorta görevini yapamadığından bir andadaha büyük zararlar, der ecesine göre ortaya çıkacaktı, yaĢamson bulacaktı.

• Elektrikli aletin içine su kaçarsa kontak yapar. Bu bir sigortadırve uyarıdır; tedbirli olmamız, elektrikli aletin tamirini yapmamıziçin bir ikazdır ; çünkü tedbirsiz ve ihtiyatsız olarak aletin tamiriyleuğraĢılırsa, elektrik çarparak öldürür. H2O molekülü iyonlarına



19

hiç ayrıĢmasaydı, tedbirli olmamız için ikaz meselesi ortadankalkacaktı.

• H2O molekülü iyonlarına daha fazla ayrıĢsaydı, sayılamayacakkadar çok arıza ortaya çıkardı. Örneğin; su nötr olmayacaktı,

hem asidik hem de bazik özellikte olduğundan dolayı hayatıncanlılar için devamı mümkün olmayacaktı. Yine elektrikli aletiniçine su kaçtığında, alet kendi kendini durduramayacak, kontakyapamadan, bir anda büyük ve ölümcül patlamalar, yangınlarmeydana gelecekti.

DOĞAL KĠMYASAL DENGE TEPKĠMELERĠ

ġĠMġEK ÇAKTIĞINDA NADĠREN OLUġAN HNO3 ĠHMAL EDĠLEBĠLĠRDĠR

• ġimĢek çaktığında nadiren gerekli olan yüksek aktivasyonenerjisi sağlandığında bile tepkimenin sağa doğru cereyanyüzdesi çok düĢük olduğundan az miktarda azot oksitleri oluĢurve toprağa geçer.

N2 + 2,5O2 + yüksek sıcaklık ⇌ N2O5• Azot oksitlerin suyla birleĢmesine ait tepkime da çift yönlü olup

ileri tepkimenin hızı çok yavaĢtır. N2O5 + H2O ⇌ 2HNO3 Her ĢimĢek çakıĢında HNO3 (kezzap) oluĢması için Ģartlar hazırolduğu hâlde hayat devam etmektedir.

• Bütün yanma tepkimeleri ekzotermik olduğu hâlde azotunyanması endotermiktir.

EKZOTERMĠK OLDUĞU HÂLDEGERÇEKLEġMEYEN TEPKĠME (SULARIN

ACILAġMAMASI)

• Havada N2 ve H2 bulunduğu ve tepkime ekzotermik olduğu



20

hâlde NH3 oluĢmaz.• OluĢsaydı sular acılaĢacaktı; çünkü NH3, suları acılaĢtıran bir

maddedir.N2 + 3H2⇌ 2NH3 + 22 kcal

NH3 + H2O ⇌ NH4OH

OKSĠJENĠN OZONA DÖNÜġMESĠ KĠMYASALDENGE TEPKĠMESĠDĠR

• Oksijenin ozona dönüĢmesi (3O2 ⇌ 2O3) kimyasal dengetepkimesidir.

• Ozon tabakası, stratosfer tabakasındadır.• Yüksek enerjili, zararlı ve tehlikeli ıĢınların aĢağı geçerek

yeryüzüne inmesine stratosfer tabakasındaki ozon vesilesi ileizin verilmez.

• Ozon, üç atomlu bir oksijen molekülüdür. Bu moleküller güneĢıĢınlarının zararlarını filtre eder.

• Zararlı ultraviyole ıĢınları, oksijenin ozona dönüĢtürülmesindekullanılır.

• GüneĢten gelen zararlı ıĢınlar ozon tabakasında yakalanır.

• Böylece gökyüzü, korunmuĢ bir tavan kılınmıĢtır.• Kimyasal denge tepkimesindeki sağa doğru cereyan yüzdesi

belirlenmiĢtir. • Yine dengenin sola doğru kayması sonucunda, ozon molekülleri

azalmıĢ olsaydı; ultraviyole ıĢınları rahatça yere inecekti. Bu isekanserlilerin sayısında anormal derecede artıĢın olmasını neticeverecekti; çünkü ultraviyole ıĢınları, kısa dalga boylu ve enerjisiçok yüksek ıĢınlar olduğundan dolayı, canlı bünyesindeki DNA

moleküllerindeki bağları koparıp bozar ve kansere yol açar.Kimyasal denge insan eli karıĢmadıkça bozulmaz. • Dengenin sola doğru kayması sonucunda, ozon molekülleri

azalmıĢ olsaydı; ozon tabakası ile filtre edilen bu zararlı ıĢınlar,filtre edilmeyecekti; yere inseydi yeryüzü daha fazla ısınacaktı.Yüzyıllardır değiĢmeyen ortalama sıcaklık değerinde de



21

bozulma görülecekti. Ortalama sıcaklığın 10 °C artması bileinsanların ve hayvanların kanını, bitkilerin öz suyunukaynatmaya yeterli olacaktı.

YAPAY KĠMYASAL DENGE TEPKĠMELERĠ

SANAYĠDE YAPAY KĠMYASAL DENGETEPKĠMELERĠ

• TUZ RUHU ELDE EDĠLMESĠ H

2(g)+ Cl

2(g) ⇌ 2HCl

(g)⇌

2HCl

(suda)

• KEZZAP ELDE EDĠLMESĠ: Yüksek sıcaklık ve yüksek basınçtaelde edilir.N2(g) + 2,5O2(g) + yüksek sıcaklık ⇌ N2O5(g) N2O5(g) + H2O(s) ⇌ 2HNO3(suda)

• DERĠġĠK AMONYAK ELDE EDĠLMESĠ: Yüksek sıcaklık ve

yüksek basınçta elde edilir. N2(g) + 3H2 (g) ⇌ 2NH3(g) + 22 kcalNH3(g) + H2O(s) ⇌ NH4OH(suda)

• DERĠġĠK SÜLFÜRĠK ASĠT ELDE EDĠLMESĠ: Yüksek sıcaklık veyüksek basınçta katalizör kullanarak elde edilir.2SO2(g) + O2(g)⇌ 2SO3(g) + ısı SO3(g) + H2O(s) ⇌ H2SO4(suda)

Documents

KİMYASAL TEPKİMELERDE DENGE