İkinci Dünya Savaşı Dönemi Türk Dış

Politikası : Tarafsız Bir Ülkenin

Finans Piyasasındaki Yansımalar

İsmail Altay

Marmara ve Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi

İçerik

• Uluslararası Politik Ekonomi- Tarih-Veri

• Başlarken

• Literatür

• İktisadi ve Politik Olaylar

• Veri

• Metodoloji

• Bulgular

Uluslararası Politik Ekonomi- Tarih-Veri

• Cliometrics (Ekonometrik, istatistik ve matematiksel metotlar ile sosyal ve

iktisadi tarihi inceleme)

• İktisadi değişkenlerin politik olayların sonuçlarını yansıttığına dair argüman ve

bulgular

• Uluslararası Politik Ekonomi çerçevesinde Dış Politika ile Ekonomi

arasındaki etkileşimi inceleme

• Eklektik bir yaklaşım

Siyaset Bilimi ve Veri

Kaynak: Satana ve diğerleri (2013)

Uluslararası Politik Ekonomi ve Veri

Kaynak: Acemoglu et al. (2001) ve Banerjee and Iyer (2005)

Politik Ekonomi Kurumlar

İkinci Dünya Savaşı Dönemi Türk Dış

Politikası : Tarafsız Bir Ülkenin

Finans Piyasasındaki Yansımalar

Motivasyon

• 1939-1945 yılları arasında dünyayı etkisi altında bırakan İkinci Dünya

Savaşı’nın yaratmış olduğu politik riskleri, Türkiye’deki Ankara Borsası’nda

işlem gören tahvil fiyatları ve döviz kuru değerleri ile incelemektir

• Kliometri

• Savaşa tarafsız bir ülke fakat ciddi biçimde etkilenme

• Verinin ulaşılabilirliği

Literatür

• Döviz Kuru

• Amerikan İç Savaşı: Pollard (1886), Mitchell (1903), Willard, Guinnane ve Rosen (1996)

• Birinci Dünya Savaşı: Hall (2004) , Duarte, Freidinger ve Hoffmann (2018)

• İkinci Dünya Savaşı: Kanago ve McCormick (2013)

• Vietnam Savaşı: Philips’in (1988)

• Irak Savaşı :Warburton (2009)

Literatür

• Tahvil

• Amerikan İç Savaşı: Brown ve Burdekin (2000)

• Birinci Dünya Savaşı: , Elmendorf, Hirschfeld ve Weil (1996), Ferguson (2006)

• İkinci Dünya Savaşı: Frey ve Kucher (2000), Brown ve Burdekin (2002),

Waldenström ve Frey (2008), Oosterlinck (2003)

• Gelişmekte Olan Ülkeler: Önder ve Şimga-Muğan (2006), Hanedar, Hanedar ve

Tosun (2016), Chun-Yu ve Dan Li (2014)

Literatür-Hanedar et al. (2019)

Kaynak: Hanedar et al. ( 2019)

Tarihsel Arkaplan

• Dış politika

• 12 Mayıs 1939 Türk-İngiliz ortak Deklarasyonu

• 23 Haziran Türk-Fransız Deklarasyonu

• 1 Mart 1941 Bulgaristan’ın Mihver Devletleri’ne Katılması

• 6 Nisan 1941 Almanya’nın Yunanistan’ı İşgali

• 18 Haziran 1941 Türk-Alman Saldırmazlık Paktı

• 22 Haziran 1941 Almanya’nın Sovyetler Birliği’ne Saldırması

• 23 Şubat 1945’te Türkiye ‘nin Almaya ve Japonya’ya savaş ilan etmesi

Tarihsel Arkaplan

• Ekonomi

• 1940 Milli Korunma Kanunu

• 1942 Varlık Vergisi

• 1944 Toprak Mahsülleri Vergisi

• 1945 Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu’

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946

Gayri Safi Milli Hasılada Sektör Payları

Tarım Sanayi Hizmet

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946

Sabif Fiyatlarla Gayri Safi Milli Hasıla

Gayri Safi Milli Hasıla

0

100

200

300

400

500

600

700

1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946

Tüketici ve Toptan Eşya Fiyat Endeksleri

Tüketici Fiyat Endeksleri Toptan Eşya Fiyatları Endeksi

0

50000

100000

150000

200000

250000

1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946

Dış Ticaret Verileri

İthalat İhracat

Veri

• Tez bağlamda Milli Kütüphane’nin arşivinde bulunan Akşam gazetesinin 1938 ile 1946 arasında yayınlanan sayıları taranarak tahvil ve döviz kuru verileri günlük olarak işlenerek veri seti oluşturulacaktır.

• Günlük olarak yayınlanan bu gazetede; Kuponlu ve kuponsuz tahvil fiyatları, Demiryolu Tahvili, İkramiyeli Ergani, Türk borcu I, II, III peşin, Sivas-Erzurum, Merkez Bankası, Hazine Bonosu, Milli Müdafaa, Anadolu Demiryolu gibi tahvillerin fiyatları, altın fiyatı, Sterlin, Dolar, drahmi, Leva, Peçeta, Pengö, Ley, Dinar, Kron, Ruble, Yen, Liret, İsviçre Frangı, Florin, Rayhşmark gibi döviz kurları, Merkez Bankası, Türkiye İş Bankası, Türkiye Ticaret Banaksı, Aslan Çimento, Şark Değirmenleri, İttihad Değirmenleri hisse senetleri ve altın fiyatları ile ilgili veriler mevcuttur.

Metodoloji

• Çalışmada ekonometrik ve içerik incelemesi olmak üzere iki temel analiz

yöntemi kullanılacaktır.

• Ekonometri bağlamında zaman serileri analizi ile tahvil fiyatı ve döviz kuru

verilerindeki büyük oranlı değişimlerin iç ve dış politik olaylar ile olan ilişkisi kırılma

testi ile analiz edilecek ve piyasa aktörlerinin bu olayları ne şekilde algıladıkları

değerlendirilecektir.

• İçerik analizi ile dönemin gazetelerindeki haberler değerlendirilerek, dönemin siyasi

ve ekonomik durumuna ilişkin içerik değerlendirme yapılacaktır

Döviz Kuru, Savaş Başlangıcı

5.2

5.4

5.6

5.8

6

ste

rlin

4/1/1939 6/1/1939 8/1/1939 10/1/1939Tarihler

125

130

135

140

dola

r

4/1/1939 6/1/1939 8/1/1939 10/1/1939Tarihler

28

29

30

31

isvi

çre

fra

ng

ı

4/1/1939 6/1/1939 8/1/1939 10/1/1939Tarihler

29

30

31

32

33

isve

ç ku

ronu

4/1/1939 6/1/1939 8/1/1939 10/1/1939Tarihler

Tahvil, Savaş Başlangıcı

1919

.219

.419

.619

.820

1938

%5

ikra

miy

eli

4/1/1939 6/1/1939 8/1/1939 10/1/1939Tarihler

1919

.219

.419

.619

.820

erga

ni

4/1/1939 6/1/1939 8/1/1939 10/1/1939Tarihler

Döviz Kuru ve Tahvil, Savaşın Başlangıcı

Tahvil, Pakt-Alman Rus Savaşı1

91

9.5

20

20.5

193

3 ik

ram

iye

li e

rga

ni A

B C

02/01/1941 04/01/1941 06/01/1941 08/01/1941date

Değerlendirme-Beklenti

• Bu anlamdaki temel beklentimiz, Türkiye’nin savaşa katılma ihtimalini arttıracak olan olayların, ulusal paranın değer kaybına yol açacağı, tersi durumda ise savaşın sona ermesi veya Türkiye’nin savaşa girme ihtimalini barındıran riskler ile karşılaşmama durumu ulusal paranın değer kazanacağı yönündedir.

• Ancak savaş döneminde sabit kur sistemi uygulanmış olup kur baskı altına alınmıştır. Burada sınırlı tepki verilmiş olabilir ancak 1946 yılının eylül ayında yaşanan devalüasyon bir kırılma noktası olarak ortaya çıkmaktadır.

• Benzer bir biçimde savaşa girmeme, savaşın sona ermesi ile ilgili haberler ile birlikte borçların geri ödeme ihtimalinin artması ve tahvil fiyatlarının artması, tersi durumda ise, Türkiye’nin savaşa dahil olma riski ve savaşın daha fazla coğrafi alana yayılması, savunma harcamalarının artışı ile meydana gelen bütçe açıklarının, borçların geri ödeme ihtimalini azaltması ile tahvil fiyatlarında azalış beklentimiz mevcuttur