Klasa II

Życie w społeczności – mrówki

Scenariusz lekcji z edukacji przyrodniczej

2

Życie w społeczności – mrówki

Opracowanie Ewa Kowalewska, Szkoła Podstawowa nr 9 w Świnoujściu

Konsultacja i redakcja Andrzej Biderman – Fundacja Edukacji Naturalnej

Szata graficznaSkład Liter | Dariusz Grochal

Wydawca Fundacja „Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej – Counterpart Fund”

Warszawa – Grodno, 2019

Źródła ilustracji:

ZAŁĄCZNIK NR 2 MRÓWCZE PUZZLE (str. 12) Mrówka – Adam Opioła [CC BY-SA 3.0], (str. 13) Mrówka – Richard Bartz [CC BY-SA 2.5], (str. 14) Mrówka – adrian.benko [CC BY-SA 3.0], (str. 15) Mrówka – Kappert Ton [CC BY-SA 4.0], (str. 16) Mrówka – Salicyna [CC BY-SA 4.0], (str. 17) Mrówka – Käpik [CC BY-SA 4.0]. Źródło – Wikimedia Commons.ZAŁĄCZNIK NR 3 PODZIAŁ MRÓWEKWszystkie rysunki – Andrzej Biderman. Źródło – Fundacja Edukacji Naturalnej.ZAŁĄCZNIK NR 8 MEDALGrafika – Andrzej Biderman. Źródło – Fundacja Edukacji Naturalnej.

Wykaz skrótów:[PD] – domena publiczna[CC] – licencja Creative Commons (szczegóły: https://creativecommons.org/licenses/)

3

Życie w społeczności – mrówki

Ewa Kowalewska

WSTĘP

WprowadzenieMrówki to bardzo rozpowszechnione owady. Występują one prawie pod każdą szerokością geograficzną.

Na świecie jest ich około 12 tysięcy gatunków, z czego ok. 103 gatunki żyje w Polsce. Można je spotkać

zarówno w lesie jak i w domu. Jedni się nimi zachwycają, inni nienawidzą. Jedno jest pewne: są bardzo

pracowite, potrafią dźwigać ogromne ciężary i żyją w społeczności wypełniając swoje rolę.

Cele ogólne1. Poznamy życie społeczne mrówek.

2. Dowiemy się jak pracować w zespole.

Cele szczegółowe3. Będziemy obserwować życie mrówek.

4. Podzielimy mrówki ze względu na rolę jaką pełnią w mrowisku.

5. Określimy sposób poruszania się mrówek.

6. Dokonamy pomiaru obwodu i wysokości mrowiska.

7. Będziemy zgodnie współpracować w zespole.

4

Odniesienie do Podstawy ProgramowejI. Edukacja polonistyczna

I.1.1) słucha z uwagą wypowiedzi nauczyciela, innych osób z otoczenia, w różnych sytuacjach

życiowych, wymagających komunikacji i wzajemnego zrozumienia; okazuje szacunek

wypowiadającej się osobie;

I.1. 2) wykonuje zadanie według usłyszanej instrukcji; zadaje pytania w sytuacji braku rozumienia

lub braku pewności zrozumienia słuchanej wypowiedzi;

II. Edukacja matematyczna

II.2.2) odczytuje i zapisuje, za pomocą cyfr, liczby od zera do tysiąca oraz wybrane liczby do miliona

(np. 1 500, 10 000, 800 000);

II.5.2) mierzy długości odcinków, boków figur geometrycznych itp.; podaje wynik pomiaru,

posługując się jednostkami długości;

II.5.3) mierzy obwody różnych figur za pomocą narzędzi pomiarowych, także w kontekstach z życia

codziennego;

III. Edukacja społeczna

III.1.1) identyfikuje się z grupą społeczną, respektuje normy i reguły postępowania w tych grupach;

III.1.3) przyjmuje konsekwencje swojego uczestnictwa w grupie i własnego w niej postępowania

w odniesieniu do przyjętych norm i zasad;

IV. Edukacja przyrodnicza

IV.1.1) rozpoznaje w swoim otoczeniu popularne gatunki roślin i zwierząt;

IV.1.6) planuje, wykonuje proste obserwacje, doświadczenia i eksperymenty dotyczące obiektów

i zjawisk przyrodniczych, tworzy notatki z obserwacji, wyjaśnia istotę obserwowanych zjawisk

według procesu przyczynowo-skutkowego i czasowego;

IV.1.7) chroni przyrodę, wskazuje wybrane miejsca ochrony przyrody;

IV.2.5) reaguje stosownym zachowaniem w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa, zdrowia jego

lub innej osoby.

Metody pracyPraktyczne, problemowe, podające.

FormyIndywidualne, w parach i grupowe.

Środki • plansze z literami L, A, S (zał.1)

• puzzle „mrówka” (zał. 2)

• plansze z rysunkami: królowej, robotnicy, samca (zał. 3)

• karta „O której mrówce jest mowa?”(zał. 4)

• karta pracy i obserwacji (zał. 5)

• karta dotyczącą eksperymentu (zał. 6)

• zasady gry „Zbuduj mrowisko” (zał. 7)

5

• medale „Pracowity jak mrówka” (zał. 8)

• patyczki do lodów

• ołówki

• sznurki

• wykałaczki szaszłykowe

• lupy

• miarki krawieckie

• pojemniki z kasza, mąką, cukrem i mięsem

• piłeczki pingpongowe

• sznurek

Miejsce zajęćZajęcia wstępne prowadzimy w klasie.

Zajęcia terenowe prowadzimy w lesie.

PRZEBIEG ZAJĘĆ

Wprowadzenie w klasie1. Układanie z rozsypanki literowej wyrazu LAS.

Nauczyciel przywiesza na tablicy kartki z literami (S, A, L,) (zał. 1)

Cała klasa układa z liter wyraz (LAS).

Rozwiązanie zadania wskazuje miejsce do którego uczniowie wraz z nauczycielem udadzą się na

zajęcia przyrodnicze.

2. Rozwiązywanie zagadki (mrówki).

Kręcą się i pracują,kopiec z igieł budują.Dźwigają igły jak bele,nie odpoczywają wcale.Pełno ich w całym lesie,każdy coś dźwiga, niesie.Oto macie dowodywspólnej pracy i zgody. (mrówki)

Rozwiązanie zagadki będzie odpowiedzią na pytanie

„Życie jakiego zwierzęcia będziemy poznawać?”.

3. Podział uczniów na 4 zespoły.

Podział uczniów odbywa się losowo. Każdy z uczestników losuje z kubeczka patyczek po lodach

o określonym kolorze. Po wylosowaniu koloru, dzieci tworzą grupy: Czerwoni, Zieloni, Niebiescy, Biali.

6

4. Układanie puzzli w grupach.

Uczniowie otrzymują koperty z puzzlami (zał. 2) i każdy zespół układa jeden obrazek.

Uczniowie nazywają ułożony owad (mrówka).

5. Poznanie podziału mrówek na: robotnice, królowa, samiec.

Nauczyciel przywiesza na tablicy rysunki mrówek (zał. 3) i odczytuje informacje o nich. Zadaniem

uczniów w grupach będzie odgadnięcie, która informacja dotyczy której mrówki. Swoje odpowiedzi

zapisują na karcie (zał. 4).

6. Przedstawienie tematu zajęć terenowych i ich przebiegu.

Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematyką zajęć terenowych.

Omawiamy przebieg zajęć.

• wyjście do lasu

• wrowadzenie obserwacji

• przeprowadzenie eksperymentów

• powrót do klasy

• podsumowanie

7. Wyposażenie zespołów w „Koszyk tropiciela przyrody”

Przedstawiamy nasz „Koszyk tropiciela przyrody”. Omawiamy jego zawartość:

W Koszyku Tropiciela jest:

• pojemniki z: cukrem, mięsem, mąką, kaszą

• miarka krawiecka

• lupa

• karta obserwacji (zał.5)

• karta przeprowadzenia eksperymentu (zał. 6)

• ołówek

• sznurek

8. Wspólne ustalenie zasad bezpieczeństwa.

Ustalamy z dziećmi zasady bezpieczeństwa w czasie dojścia do losu i w czasie pracy, np.:

a. Przestrzegamy zasad ruchu drogowego – po chodniku idziemy prawą stroną,

a w gdy go nie ma lewą stroną jezdni.

b. Nie oddalamy się od grupy, poruszamy się po wyznaczonym do obserwacji terenie.

c. Stosujemy się do poleceń nauczyciela.

d. Wykonujemy zadania według instrukcji.

e. Zgodnie współpracujemy w zespołach.

f. Nie hałasujemy i nie rozmawiamy zbyt głośno.

g. Dbamy o bezpieczeństwo swoje i kolegów podczas zajęć i zabaw.

h. Nie zaśmiecamy terenu, opakowania np. po prowiancie zabieramy ze sobą.

7

i. Nie niszczymy przyrody.

j. Nie bierzemy do ust żadnych roślin ponieważ mogą być one szkodliwe dla naszego zdrowia.

k. Nie zbieramy rzeczy niebezpiecznych np. szkieł, kawałków metali, ostrych przedmiotów.

l. Każdą niebezpieczną sytuację zgłaszamy nauczycielowi.

Zajęcia terenowe9. Wyjście do lasu.

Bezpieczne przejście ze szkoły do lasu.

10. Poszukiwanie mrowiska.

Przemierzając ścieżkę w lesie uczniowie wypatrują mrowiska. Po znalezieniu jego, zespoły zajmują

dogodne dla siebie miejsce do pracy.

11. Zapoznanie uczniów z terenem do obserwacji.

Nauczyciel zapoznaje uczniów z terenem obserwacji. Wyznacza granice, których uczniowie nie

mogą przekroczyć.

12. Prowadzenie obserwacji.

Dzieci pracują w 4 zespołach ustalonych wcześniej w klasie. Na wybranym terenie uczniowie wyko-

nują kolejno powierzone im zadania. Pierwsza jest obserwacja mrówek (załącznik nr 5).

13. Przeprowadzenie eksperymentów.

Uczniowie nadal pracują w swoich zespołach. Przeprowadzają eksperyment zgodnie z instrukcją

(załącznik nr 6). Swoje spostrzeżenia odnotowują na karcie (załącznik nr 6).

14. Zabawy ruchowe w lesie (klasa jako jeden zespół).

1) Uczniowie:

• poruszają się po wyznaczonej trasie jakby dźwigali na plecach wielki ciężar,

• ustawiają się gęsiego i podają sobie patyk:

• nad głowami

• między nogami

• prawą stroną

• lewą stroną

2) Każdy uczeń znajduje 1 szyszkę.

• podrzucanie szyszki i łapanie jej dwoma rękoma

• podrzucanie szyszki i łapanie jej jedną ręką

• przerzucanie szyszki z ręki do ręki

• przerzucanie szyszki pod ugiętym kolanem i łapanie jej

• zabawa „szyszka goni szyszkę”. Uczniowie staja w kole i podają sobie szyszkę. W pewnym

momencie nauczyciel do obiegu włącza drugą i trzecia szyszkę

• rzucanie szyszką do celu

8

3) Zabawa w dwóch zespołach z piłeczką np. pingpongową na czas.

Każdy z zespołów ma za zadanie przekazanie piłeczki między członkami grupy w jak najkrót-

szym czasie. Czas mierzy nauczyciel.

15. Powrót do klasy.

Bezpieczne przejście z lasu do szkoły.

POdSuMOWAnIE

16. Prezentowanie wyników obserwacji przez grupy o podsumowanie zajęć.

Wyniki obserwacji i eksperymentu prezentują poszczególne zespoły. Omówienie zebranych informacji.

17. Gra „Budowanie mrowiska”.

Uczniowie w swoich zespołach bawią się zgodnie z zasadami gry (zał. 7). Swoje wyniki odnotowują

w karcie gracza.

18. Podsumowanie.

19. Wręczenie medali „Pracowity jak mrówka” (zał. 8).

9

Scrabble – Załącznik nr 21

L

10

A S

11

A S

12

Mrów

cze p

uzzle

– Z

ałącz

nik nr

2a

13

Mrów

cze p

uzzle

– Z

ałącz

nik nr

2b

14

Mrów

cze p

uzzle

– Z

ałącz

nik nr

2c

15

Mrów

cze p

uzzle

– Z

ałącz

nik nr

2d

16

Mrów

cze p

uzzle

– Z

ałącz

nik nr

2e

17

Mrów

cze p

uzzle

– Z

ałącz

nik nr

2f

18

Podz

iał m

rówe

k – Z

ałącz

nik nr

3

1. K

rólo

wa

/ sam

ica

2. R

obot

nica

3.

Sam

iec

19

O której mrówce jest mowa – Załącznik nr 4

Zapoznajcie się z informacjami i przy każdej z nich napiszcie numer (rysunku), o której mrówce

jest mowa.

Wpisz numer rysunku Informacja

…………….

Jesteśmy najliczniejszą grupą w społeczeństwie mrówek. Wykonujemy wszelkie prace: zbieramy i dostarczamy do mrowiska pożywienie, budu-jemy i uprzątamy mrowisko, bronimy przed in-truzami, opiekujemy się potomstwem, zbieramy pokarm, karmimy larwy i królową. Gdy gniazdo jest zagrożone przenosimy larwy i poczwarki w bezpieczne miejsce.

…………..

Zaplemniam królową, potem ginę.

…………….

Składam jaja, z których po przeobrażeniu po-wstają nowe mrówki. Reguluję życie w mrowi-sku.

1 – królowa 2 – robotnica 3 – samiec

20

Karta obserwacji – Załącznik nr 5

1. Ile jest mrówek w mrowisku:

kilka kilkanaście tak dużo, że trudno jest powiedzieć

2. Ile mrówka ma nóg? ………………………………………

3. Jakiego koloru jest mrówka? ………………………………………

4. Która część ciała jest największa?

głowa tyłów odwłok

5. Gdzie usytuowane jest mrowisko?

blisko drzewa blisko krzewu na wolnej przestrzeni

6. Zmierz obwód mrowiska ………………………………………

7. Zmierz jak wysokie jest mrowisko? ………………………………………

8. Co robią mrówki obserwowane przez Was?

9. Jak poruszają się mrówki?

szybko wolno

Każda z nich przemieszcza się samotnie w inną stronę Poruszają się grupami po wyznaczonych trasach

10. Zaobserwuj i napisz z czego zbudowany jest dom mrówek?

11. Czy mrówki noszą tylko rzeczy, które służą im do jedzenia?

21

Karta eksperymentu i obserwacji – Załącznik nr 6

Sprawdźcie na co mrówki mają apetyt? Przeprowadźcie eksperyment.

W Waszych Koszykach Tropicieli znajdują się pojemniki z różnymi produktami:

• cukier

• mięso

• mąka

• kasza

Rozłóż produkty w pobliżu mrowiska i zaobserwuj, który z produktów wybiorą mrówki.

Swoje obserwacje zanotuj tutaj:

22

Zasady gry „Budujemy mrowisko” – Załącznik nr 7

Zasady tej gry są bardzo proste.

Gra przeznaczona jest dla 4 graczy. Zestaw wykałaczek dla każdej grypy składa się z 40 długich pa-

tyczków (10 patyczków na 1 osobę).

Osoba która rozpoczyna grę (wybrana w sposób losowy) trzyma patyczki w dłoni, opierając je dolnym

końcem o równe podłoże (najlepiej stół). Otwierając dłoń rozsypuje patyczki na stole w bezładny stos.

Każdy gracz zbiera patyczki ręką starając się nie poruszyć pozostałych patyczków leżących na stole.

Jeśli któryś z pozostałych patyczków drgnie, kolejka zbierania przechodzi na następnego gracza.

Każdy zebrany patyczek ma wartość 2 pkt.

Uczniowie zapisują zdobyte punkty na Karcie Graczy.

Gracz 1 2 3 4

Imię ....................... ....................... ....................... .......................

Suma

Po każdej rundzie wszyscy gracze z zebranych patyczków budują wspólny kopiec na kształt mrowiska.

23

Medal – Załącznik nr 8