Kollinkljk Oudhe idkundi Genootscha p TE AMSTERDAM.

j A A 11. V HAS LI A G

IN IiI.;

Acht-en-veertigste Algemeene Vergadering,

OY MAAN1)AG 30 AYLZITA 1906,

UITGEBRACHT

UOOR DEN VOORZITTER

Prof. Jhr. Dr. J. SIX.

DE

DA

M T

E A

MS

TE

RD

AM

,naar d

e sc

hild

erij v

an JA

N S

TE

EN

, beru

stende o

p h

et K

onin

klijk

Oudheid

kundig

Genootsc

hap.

JAAAVEASLAGIN DE

Ac_it-en-veertigste Algemeelie Vergadering,

OT' 1VJEA_AINTIAAU- 30 APRIL 1906,

UITGEBRACHT

DOOR DEN VOORZITTER

Prof. Jhr. Dr. J. SIX.

eide ik niet in een vorig jaarverslag zoo ongeveer dat de tijd

van Museum-vorming voor het Genootschap voorbij was? Dan

heb ik mij bedrogen en hebben de feiten mij gelogenstraft.

Ons medelid Prof. OTTO LANZ heeft ons in de gelegenheid

gesteld een van onze kleine kamertjes in 's Rijks-Museum te vullen

met een belangrijke verzameling van oud Italiaansche beeldhouw-

en schilderkunst. Belangrijk op zich zelf, maar bovenal, omdat

afgezien van zeer enkele stukken, onze openbare Musea Been ver-

zameling van Italiaansche kunst rijk zijn en toch voor de ontwikkeling-geschiedenis

van de Europeesche kunst in het algemeen en voor de Nederlandsche in het bijzonder,

van de I 4e eeuw of de Italiaansche kunst van overwegend belang is.

Wel voegt hier een woord van dank aan den Heer LANZ, die zijn schatten,stuk voor stuk verzameld en hem lief en eigen, afstond anderen tot leering en genotin plaats van er zijn eigen woning mede te sieren.

Van minder belang, maar toch nog van beteekenis in soortgelijk opzicht, s dat

het restant der verzameling van het Genootschap, dat in 's Rijks-Museum niet tot opstel-

ling kon komen is overgebracht naar het Stedelijk Museum. Daar zal nog een deelvan deze zaken nuttig gebruikt kunnen worden voor de inrichting van een Amster-

damsche kamer. De Gemeente neemt dan deze voorwerpen in bruikleen.1*

4

De vrij gekomen kamertjes zijn tijdelijk weer grootendeels aan het Museum

afgestaan.

Nog blijven de Verzamelingen van het Genootschap ook gestadig toenemen.

Behalve van bijzondere verzamelingen en atlassen, waaromtrent gij zooev'en de versla-

gen vernomen hebt, zijn onze bezittingen met twee legaten verrijkt. Van Mejuffrouw

MARIA Vos ontvingen wij eenige oude kleedingstukken, van Mevrouw de Weduwe

W. G. A. DIEDERICHS een aardige verzameling zilveren speelgoed.

Maar verder schijnt — men leert zich voorzichtig uitdrukken — in een ander

opzicht de werkkring van het Genootschap voorloopig afgesloten. De Noord-Holland-

sche Oudheden zijn, dank zij de milde gift van den Heer P. VAN EEGHEN, met het

7 e stuk voltooid. De Heeren G. VAN . ARKEL en A. W. WEISSMAN, die sedert vele

jaren hun beste krachten aan dit werk hadden gewijd, werd als erkenning van al wat

zij in dozen voor het Genootschap op de meest belangelooze wijze hebben gedaan,

de hoogste onderscheiding die het Bestuur kon verleenen, het Eerelidmaatschap

aangeboden, dat zij gaarne hebben aanvaard. Moge doze uitgaaf van het Genootschap,

met geringe middelen tot stand gebracht, dank zij de steun der Provincie Noord-

Holland, spoedig overtroffen, ja vervangen worden door het werk der breed opgezette

Rijks-Commissie.

Door den arbeid van onze jongste eereleden blijft ons de eer voorgangers te

zijn geweest en vermoedelijk zal omtrent menig gedenkteeken van vroegere eeuwen

dit boekdeel nog wel geruimen tijd de eenige algemeene toegankelijke bron blijven.

Van geheel anderen aard is de dank door ons Genootschap verworven voor den

steun aan de herstelling van het Raadhuis te Jisp verleend.

Ook aan vroegere tijden herinnerde een tentoonstelling in onze zaal. Na de

vorige eindvergadering had de Heer Six char' een kleine verzameling wit Delftsch

aardewerk tentoongesteld. Te beginnen met de kannetjes, zooals die op de schilderijen

uit Delft en omgeving in het derde kwart der i 7 e eeuw voorkomen tot laat 1 8 e eeuw-

sche vormen toe in alle schakeering, van het roomwit en melkwit der beste stukken

tot het blauwig groenachtig wit van een leeuwtje dat het merk van „de Roos" droeg,

waren alle elementen vereenigd voor een betoog dat dit Witte aardewerk werkelijk te

Delft gemaakt was. Doze tentoonstelling werd zeer slecht bezocht en daar het door

de wijze waarop thans onze . zaal aan anderen wordt afgestaan, zeer moeilijk is om van

te voren een tijd te bepalen, zal allicht niemand er vooreerst toe komen iets dergelijks

te ondernemen.

Ons ledental vermindert niet, al hebben weer zes leden bedankt, en verloren

wij er negen door den dood, waaronder ons eerelid Prof. Dr. H. C. ROGGE, de

remonstrantsche historicus en de schepper der huidige Universiteitsbibliotheek, die

5

voor jaren zich op oudheidkundig gebied verdienstelijk maakte bij het organiseeren

van een tentoonstelling te Delft en later sours in onze vergaderingen de primeur

gaf van een opstel.

Ook verloren wij door den dood onzen eenigen Donateur, de Heer J. J. BOAS

BERG, de man voor Wien deze snort van leden werd ingesteld en die ook al in Lang

verleden tijd, op zijne wijze ijverig heeft medegewerkt tot het doel dat het Genoot-

schap zich had gesteld.

Voor het eerst is dit jaar, overeenkomstig het nieuwe reglement, een proef geno-

men met een vergadering ook voor de dames der leden open te stellen, bij gelegen-

heid van de musicale voordracht van den Heer J. W. ENSCHEDE, een proef die ik als zeer

goed geslaagd meen te mogen beschouwen. Bij kunstbeschouwingen is het te vreezen

dat de ruimte het moeilijk toe zou laten. Bij voordrachten blijft het zeer gewenscht

de proef te herhalen.

De voordrachten en kunstbeschouwingen waren in het afgeloopen jaar de navol-

genderb30 October 1905 gaf de Heer G. J. HONIG de geIllustreerde geschiedenis van

de Walvischvangst der Nederlanders.

13 November liet de Heer Jhr. Dr. J. Six de reproducties rondgaan van de

„tres riches heures du Duc de Berry", voorafgegaan door een kleine toelichting over

de gebroeders de Limbourg.

27 November behandelde Prof. Dr. H. BRUGMANS de historische gegevens

omtrent de uitvinding der Boekdrukkunst te Haarlem.

II December vertoonde de Heer E. W. MOES een uitgebreide verzameling

portretten van Prins Willem de derde uit 's Rijks-Prentenkabinet.

8 Januari 1906 besprak de Heer R. W. P. DE VRIES in historische volgorde de

serien van stadsgezichten van Amsterdam, in vorige eeuwen uitgegeven, die hij liet zien.

22 Januari verklaarde de Heer A. W. WEISSMAN de wordings-geschiedenis

van de Oude Kerk.

12 Februari liet de Heer R. W. P. DE VRIES, namens den Heer D. S. GRANAAT,

diens teekeningen betreffende oud-Amsterdam rondgaan.

26 Februari gaf Prof. Six namens de Rijks-Akademie van beeldende kunsten

een kunstbeschouwing van de platen van het werk van Ernst Steinmann, die Sixti-

nische Kapelle.

12 Maart droeg de Heer J. W. ENSCHEDE 1 7 e eeuwsche Klaviermuziek in nude

toonzetting voor, en lichtte de beteekenis daarvan toe.

26 Maart vertoonde de Heer Dr. F. C. WIEDER autographieen en manuscripten

sedert door de Firma Frederik Muller & C. in veiling gebracht.

6

9 April haalde de Heer R. W. P. DE VRIES uit de schatten van het Genoot-

schap de Troostverzameling van Mr. A. Ver Heull te voorschijn.

Aan alle deze Heeren zij de dank van het Genootschap herhaald.

Nog dient vermeld dat ook dit jaar de leden van het Genootschap de Vergade-

ring van den Oudheidkundigen Bond te Maastricht hebben kunnen bijwonen.

Ten slotte rest mij de aangename taak den leden in het algemeen en mijne

medebestuurderen in het bijzonder, te danken voor al wat zij ieder naar de mate van

zijn krachten en zijne gaven, voor het doel van ons Genootschap hebben verricht.

Kort Overzicht van de Bijdragen op deGewone Vergaderingen.

_....,y4-._

e Heer G. J. HONIG gaf 30 October 1905 eene bijdrage over ode Walvisch-

vangst der Nederlanders".

Spreker herinnert dat de walvischvangst in het klein is begonnen en

reeds in 1261 vermeld werd door de Franschen en de Spanjaarden zooals

ook blijkt uit oude zegels waarop afbeeldingen van walvisschen voorkomen. Meestal

gingen de visschers uit Biskaye uit ; in de 1 e helft der i 6e eeuw werd de vangst ook

in Amerika en later in Groenland en in de Noordelijke IJszee uitgeoefend.

Het begin van de walvischvangst door de Hollanders hangt samen met de

tochten naar het Noorden onder Willem Barentsz en Jan Cornelisz. de Rijp. De ont-

dekking van Spitsbergen gaf aanleiding tot een nieuw tijdperk. In 1612 werd het eerste

Hollandsche schip onder Willem van Muyden uitgerust door Amsterdamsche reeders en

in hetzelfde jaar was een schip van Pieters Ghysen uit Zaandam bij Beereneiland op

de walrussenjacht.

In het volgend jaar kwamen de Engelschen, die reeds eenige zomers aldaar

de walvisch- en walrussenvangst uitoefenden, met zeven schepen in zee om de Hollanders

de vangst te betwisten. Deze verzochten en verkregen nu octrooi voor tier jaren

van de Staten (A°. 1614).

Verschillende Compagnieen werden toen opgericht in Amsterdam en andere Noord

Hollandsche steden en ook in Zeeland en Friesland. Het octrooi werd in 1642 niet

verlengd en de Groenlandsche of Noordsche Compagnie opgeheven.

Gewoonlijk kwamen de kamers der Compagnie in Maart bijeen om te bepalen

hoe vele schepen zouden uitgaan en wat het maximum van de vangst mocht zijn ; in

het begin werden de schepen begeleid door een convooi oorlogschepen, terwij1 ook de

walvischvaarders gewapend werden. Er was een dubbele bemanning, een voor de vangst

en de andere voor het bereiden van spek en traan op het land. Op Spitsbergen werden

een aantal pakhuizen en traankokerijen beschermd door een fort met batterijen gebouwd.

Slechts tweemaal werd daar overwinterd. In 1633 bleven de 7 manner behouden, doch

in het volgend seizoen mislukte de poging, alien stierven ; in onzen tijd werden door

de Willem Barentsz nog overblijfselen gevonden en toen op het Doodeneiland een ge-

denksteen geplaatst.

8

De baaivisscherij bleek langzamerhand minder loonend, de visscherij in open

zee, hoewel gevaarlijker, gaf meer voordeel ; het spek werd naar Holland gebracht en

in Oostzaan en in Rotterdam tot traan gereed gemaakt.

In 1683 was het grootste getal schepen 242 ; in de 18e eeuw verminderde het

visschen : tot 1725 waren nog tusschen de 100 —200 schepen in de vaart, in 1778 III,

in 1794 slechts nog 58 ; — in '802 slechts 16 en sedert dat jaar zeilde Been vloot meer uit. Na

1700 zijn er 1320 firma's geweest die zich met de walvischvaart bezig hielden ; de

visscherij was een groot voordeel voor velen die er een bestaan door vonden, vooral aan

de Zaan.

In 1815 werd nog een Amsterdamsche reederij opgericht door B. van Spreekens

doch na 3 jaren gestaakt; van 1820 —1824 een Zaanlandsche, van 1822-1864 een te

Harlingen, 1870 te Rotterdam en 1850-1875 te Purmerend. Het succes van deze

reederijen was echter goring, zoodat deze tak van nijverheid, eenmaal in groote bloei

in Holland, langzamerhand in verval raakte en ophield te bestaan. Tegenwoordig wordt

de walvischvangst nog uitgeoefend in Noord-Amerika, Noorwegen, Japan en Australie.

Eene hoogstbelangrijke verzameling prenten en teekeningen, voorstelling gevende van

de wijze waarop de walvischvangst werd uitgeoefend ; afbeeldingen van gestrande vis-

schen (waarbij zeven gravuren door den Heer C. J. Gonnet uit het gemeente-archief

van Haarlem beschikbaar gesteld) gaven eene toelichting tot het gesprokene. Ook als

een bewijs van het groote belang voor de neringdoenden vooral aan de Zaan, toonde

de Heer Honig nog allerlei voorwerpen, die aan de walvischvangst herinnerden als

tabaksdoozen, theebladen, zilveren voorwerpen met voorstellingen op de visscherij enz.

Als herinnering werden in den beginne door de IJszeevaarders walvischkaken mede-

gebracht die dan aan stadhuizen en kerken werden opgehangen. Later dienden zij als

bewijsstukken voor het aantal gevangen visschen. Dikwijls werden zij gebruikt op het

land als wrijfpalen voor het vee.

13 November behandelde Prof. Jhr. Dr. J. Six „Les tres riches heures du

Duc de Berry". Jean de France, duc de Berry 1340-1416, was de meest kunstlie-

vende van alle vorsten uit het begin der I 4e eeuw, al wat er in kunst werd uitgevoerd

vond in hem een beschermer. Onder de vele miniaturen die hij heeft laten maken is

het beroemdste de „Tres riches heures". In den inventaris zijner nalatenschap staat

vermeld : „plusieurs cahiers quo faisaent Paul et ses freres 500 livres Tournois". Het

Handschrift werd in 1506 door Margaretha van Savoye naar de Nederlanden gebracht,

was in 1523 in de kapel te Mechelen, in 1530 in het bezit van Jean Ruff Seigneur de

Neufville, later bij de familie Spinola, • totdat het eindelijk door den Hertog van Aumale

in Italie werd gekocht.

De brooders de Limbourg, Paul en Hennequin, 1402-1404, waren in dienst

9

van Philippe le Hardi en in 1411 van den Hertog de Berry. Van de verschillende

werken door hen vervaardigd nemen de „Tres riches heures" de eerste plaats in. Zij

zijn uit Zuid-Gelderland of Limburg afkomstig. Uit de vergelijking met het Breviarium

Grimani dat Marc Antonio in 1521 reeds te Venetie zag, is de veronderstelling niet

gewaagd dat de vervaardigers van dit handschrift de „Tres riches heures" te Brussel gezien

hebben, de bladen van den kalender van het Breviarium Grimani zijn gevolgd naar die

van de „Tres riches heures". Op een der bladen van het Breviarium komt de naam

Gossaert voor, die wijst op Gossaert de Mabuse.

Het Handschrift begint met de twaalf maanden, de teekenen van den dierenriem,

het scheppingsverhaal, de passie (waarvan een blad gevolgd is naar een altaarstak van

Simone de Martini. De laatste bladen zijn afgewerkt door Jean de Colombe in 1495.

Ter beschouwing werden gegeven de photo's van het Handschrift, uitgegeven

door le Comte Paul Durrieu, en enkele bladen van het Breviarium Grimani ter verge-

lijking. De Heer A. W. Weissman merkt op dat Gossaert in 1504 reeds renaissance

geschilderd heeft indien dus de signatuur op het Handschrift juist is, wat naar die op

zijn meesterstuk te Praag is aan te nemen, zou die schilderij terwij1 hij in Italie was

voltooid moeten zijn.

27 November sprak Prof. Dr. H. BRUGMANS over » Het vraagstuk van de nitvin-

ding der boekdrukkunst". De aanleiding om dit »oude paard" van stal te halen vond

spreker in de omstandigheid dat er in de laatste jaren en ook dit jaar wel wat nieuwe

zaken bekend zijn geworden, die, zoo ze de quaestie al niet geheel veranderen, deze

toch in een ander licht plaatsen. Hij gaat daarop na hoe de quaestie eigenlijk tot voor

enkele jaren geleden stond en herinnert hoe ze in hoofdzaak op twee pijlers rust. De

eene pijler is te vinden in de Keulsche kroniek, de andere piper in wat men noemt de

Haarlemsche traditie, bevestigd door verschillende archiefstukken. Van die traditie vindt

men voor het eerst in de 16e eeuw gewag gemaakt bij Coornhert, in de » Batavia" van

Junius en bij anderen.

Reeds Fruin heeft er op gewezen, dat het langdradige . verhaal van Junius van

allerlei tegenstrijdigheden aaneenhangt en inderdaad is de gang van zaken, zooals Junius

zich dien voorstelt, absoluut onmogelijk. Uit de houten letter kan onmogelijk de looden

gegoten letter later zijn voortgekomen en evenmin is het onmogelijk dat Coster later

zijn systeem nog eens heeft veranderd en met tinnen letters is gaan drukken. Ook

omtrent de historie der typographie in Mainz is Junius geheel in de war. Reeds in 1446

misschien 1445, is er, voor zoover we weten, in Mainz gedrukt geworden. Een scepti-

sche geest als A. van der Linde noemde het verhaal dan ook een bakerpraatje. Intusschen

heeft Fruin al voor 20 jaren gezegd, dat de kern van het verhaal waar kan wezen, al

verwerpt men ook de aanhangsels. De traditie vindt steun nu ze vastgeknoopt is niet

2

I 0

aan een fictief persoon, maar aan iemand, die te Haarlem heeft bestaan : Laurens Jans-

zoon Koster wordt in verschillende stukken genoemd, in 1445 — 1451 komt hij voor,

eerst als leverancier van kaarsen en olie en later van wijn, in 1483 als verlatende de

gemeente en ook als bezitter van een stoel in het Kerstgilde te Haarlem.

De uitvinding der boekdrukkunst is in ieder geval voor 1445 te stellen. De oudste

Mainzer druk tot dusver ontdekt dateert van 1447. Een kalender voor het jaar 1448,

doch dit is niet het oudste drukwerk van Gutenberg ; er is een donaat van 1446 of

1445. Naarmate het Mainzer drukwerk ouder wordt, des te moeilijker worden de kansen

voor Coster. Vast staat ook, dat de kunst in Haarlem is doodgeloopen, maar dat de

drukkunst in Nederland weer uit Duitschland is gekomen. De traditie spreekt alleen van

Coster, die historisch vast staat. Aileen staat ongelukkig niet vast, dat hij gedrukt heeft.

De mogelijkheid echter bestaat. De Costeriana, de donaten kunnen gedeeltelijk worden

gedateerd, maar geen enkele kan voor 1458 geplaatst worden. Is het nu niet mogelijk,

dat Coster, die in 1483 Haarlem verliet, juist in dien tijd donaten heeft gedrukt?

De traditie sluit dan als een bus, maar alleen vindt men dan een groot bezwaar

in den tweeden pijler, de Keulsche kroniek, die de Hollandsche traditie uitdrukkelijk

in verband brengt met de traditie van Mainz. Deze kroniek van 1499 zegt, dat de

boekdrukkunst in 1440 door Gutenberg te Mainz is uitgevonden, doch dat de eerste

„Vorbildung" (voormaking) is gevonden in de donaten, te voren in Holland. Ook in

deze kroniek kan veel als traditie op zijde geschoven worden, maar groote waarde is

te hechten aan de mededeeling van Ulrich Zell, dat de donaten in Holland een v o o r-

uitvinding waren. Dat bericht is des te geloofwaardiger omdat die donaten niet uit de

lucht zijn gegrepen. Wanneer positief vaststaat, dat die donaten Gutenberg op het

denkbeeld van het eerste drukwerk hebben gebracht, dan stijgen de kansen van Holland

en rust de traditie vermoedelijk op juiste feiten. In Holland zijn werkelijk voor dien

tijd typografische donaten gedrukt.

Eerst in 1901 is er een werkelijk technisch onderzoek naar de quaestie geschied

en wel door Mr. Charles Enschede. 1) In been jaren is er een boek verschenen, dat de

quaestie zoo van den nieuwen kant bekeek en zooveel licht bracht in beknopten vorm.

Hij stelde in het licht vat er werd uitgevonden : het drukken met gegoten letters.

Gutenberg bezigde een koperen lettergravure, maar dit procede had geen toekomst.

De man die het verbeterde, was SchOffer, die den stalen stempel uitvond. De donaten

zijn gedrukt ook met lose letters en Coster heeft vermoedelijk ook een koperen stempel

gehad. De vraag rust nu welk verband er bestaat tusschen Gutenberg en Coster.

1) Mr. Ch. Enschede, Technisch onderzoek naar de uitvinding van de boekdrukkunst. Haarlem. DeErven F. Bohn. 1901.

II

Wanneer men met Mr. Enschede aanneemt, dat het procede zoo was, dan is

nog niet te bewijzen, dat Gutenberg ooit in Holland is geweest en ooit een Holland-

sche drukkerij heeft bezocht. De eenige wijze waarop men zich de zaak kon voorstellen

is, dat Gutenberg Hollandsch drukwerk in handen heeft gekregen en toen de methode

op het spoor is gekomen. Wel degelijk heeft hij dan echter de methode weer moeten

uitvinden. Van den roem van Gutenberg doet dit niet veel af, wanneer de zaak zich

zoo heeft toegedragen. Intusschen is de Keulsche kroniek niet als een evangelie op te

vatten. Omtrent het verband tusschen Haarlem en Mainz zou spr. nog wel eens wat

meer willen weten. Wanneer het jaartal van den beruchten stamboom vaststaat, dan is

de zaak van Coster onherroepelijk verloren, waar het oudste drukwerk dat van Mainz

is. Aan het jaartal hechte men echter , niet te groote waarde.

Vervolgens bespreekt Prof. Brugmans het tweede boek van Mr. Enschede, 1)

evenals het dit jaar verschenen boek van Mr. van Sasse van Ysselt over het Kerst-

gilde te Haarlem. '2 ) Intusschen noch met de genealogie van Mr. Enschede, noch met

het Stoelenboek, dat Mr. van Sasse van Ysselt gaf, zijn we een stap verder gekomen.

Waarom zou Coster door erfenis niet twee stoelen in het gilde verkregen kunnen

hebben ? In sommige familien zijn herhaaldelijk twee stoelen door een persoon bezeten.

De genealogie, zooals Fruin ze verbeterde, acht spr. volkomen juist. Hij is het dan

ook volstrekt niet eens met de bewering van den archivaris Mr. Fruin, dat men

in het Haarlemsche gilde met twee Costers te doers had, die beiden Laurens Jansz.

Coster zijn geheeten. Z. i. is de Coster, die in 1436 stoelbezitter werd, dezelfde die

in 1483 Haarlem verliet.

Zekerheid van het bestaan van Coster bestaat, maar niet dat hij heeft gedrukt.

Ook ziet spr. niet in, wat het er toe doet waar men Coster plaatst. Zijn conclusie is

deze: „De Hollandsche donaten waaraan de Mainzer kunst Naar oorsprong heeft te

danken, zijn mogelijk voor 1445 door Coster te Haarlem gedrukt, maar verder dan

dat mogelijke zou ik op het oogenblik niet willen gaan".

Mejuffrouw J. M. PROOT stelde de vraag of het „Stoelenboek" door Mr. van Sasse

van Ysselt archivalisch is uitgegeven en zoo niet, of niet door de zorgen van het

Kon. Oudh. Genootschap een textueele uitgave mogelijk zou kunnen worden gemaakt.

De Voorzitter antwoordt dat het Bestuur gaarne bereid is een onderzoek in te stellen.

II December gaf de Heer E. W. MOES een Kunstbeschouwing van Portretten

1) Mr. Ch. Enschede, Laurens Jansz. Coster de uitvinder der boekdrukkunst. Vervolg op het Technischonderzoek naar de uitvinding van de boekdrukkunst. Haarlem F. Bohn. 1901.

2) Mr. A. F. 0. van Sasse van Ysselt. Beschrijving van het H. Kerstmisgilde te Haarlem. 's GravenhageMart. Nijhoff. 1905, 4°.

2'`

12

van Prins Willem de Derde. Als inleiding deelde spreker merle een overzicht, voor-

komende in het onlangs verschenen werk „Je Maintiendrai".

Bij de geboorte van den Prins was Honthorst de hofschilder en heeft hem dus

reeds in zijn kindsheid afgebeeld. Zijn moeder had meer op met Hanneman de volgeling

van Van Dijk — van 1654 is zijn kinderportret door Hanneman, thans te Potsdam.

Cornelis Jansz. van Keulen schildert hem later nog in meisjeskleeren, in 1655

geeft Rokes een portret in mannelijke kleeding ; het mooie kinderportret door

Rembrandt stelt niet den prins maar waarschijnlijk Rembrandt's noon Titus voor. Te

Weimar is het mooiste portret door Honthorst geschilderd ; ook schilderde Willem

Honthorst de groep met de voorvaders in het Rijksmuseum. M. Raguineau schrijf-

meester van den Prins maakte ook 'portretten die niet meer aanwezig zijn, Jan de Baen

schilderde hem in 1667 in Romeinsch kostuum voor den Raad van State. Ook Netscher

en Gerard ter Borch, de laatste voor de Deventer magistraat, dat echter verloren is gegaan

evenals een schoorsteenstuk dat in 1787 werd vernield. Netscher herhaalde zijn portret

meermalen, een berust op het Rijksmuseum, voorts hebben verschillende stadsregee-

ringen het portret van den Prins laten schilderen door Jan de Baen. Willem Wising

maakte een goed portret in 1677 en Sir Peter Lely schilderde hem na zijn huwelijk. Als

Koning van Engeland schilderde hem de hofschilder Gotfried Kneller, van die portretten

bestaan vele navolgingen in zwarte kunst. J. van Wijck maakte zijn portret te paard,

J. H. Brandon schilderde hem met groote allongepruik voor de Treveszaal en andere

gebouwen, G. Schalken maakte zijn portret bij kaarslicht, dat in het Rijksmuseum berust.

Ook vele Engelsche schilders maakten zijn portret. Van 1701 is nog een groot symbo-

lisch tafereel te Hamptoncourt. In mariner werd hij verbeeld door Rombout Verhulst.

De Heer Moes gaf nu ter beschouwing een serie gegraveerde portretten. Eerst

van de ouders en de grootouders en daarna chronologisch van den Prins o.a. als kind

door Sjoerdsma, door Rokes naar Pieter Janse te paard 1655 bij Clement de Jonge,

photographie naar Corn. Jansz. van Keulen en van de groep te Eisenach, door Philippe

naar Ragonez, van Houten, Suyderhoef naar van Haaften, Romein de Hooghe bij Carel

Allard en een houtsnede daarna gevolgd ; bij Sandrart te Neurenberg, in hofkleedij bij

Bormeester. In zwarte kunst : levensgroot door Schenk, bij Hugo Allard (versneden

portret van Gustav Adolf door Corn. Visscher) door Lairesse met de faam, door Valck,

A. de Winter, Zijlvelt en Blooteling. Eindelijk in krooningsgewaad door Bouttats, Nic.

Visscher, Joh. Verkolje, Smith, Cooper. Faber en anderen. Deze kunstbeschouwing

munt uit door de prachtige drukken der prenten.

6 Yanuari 1906 hield de Heer R. W. P. DE VRIES eene bijdrage met kunst-

beschouwing over „de Amsterdamsche stadsgezichten van de 17 e-19e eeuw". Spreker

behandelde eerst als zoodanig de beschrijvingen der stad Amsterdam met prenten

I 3

uitgegeven; van geen enkele stad toch bestaan zooveel algemeene en bijzondere

beschrijvingen en prenten.

De eerste uitgaaf van Pontanus in het latijn 161I, en in het Hollandsch 1614,

bevat, wat Amsterdam betreft, slechts 4 platen in den tekst en sours zijn er bijgevoegd

4 groote prenten door C. J. Visscher, de Oude en Nieuwe Kerk, de Beurs en het

Oude Stadhuis en de Waag.

In het midden der 17 e eeuw toen Amsterdam op het toppunt van zijn bloei

was, bleek behoefte to zijn ook door het groote verkeer van vreemdelingen aan meer

beschrijvingen der stad; tusschen 1662 en 1664 verschenen er wel 1o. Een der meest

gelezene was Melchior Fokkens, Beschrijvinge der wijdt-vermaarde Koopstadt Amstel-

redam, in 1662 uitgegeven bij Marcus Willemsz. Doornik, in 't kantoor inktvat bij de

Nieuwe Brug op de Tesselsche Kaay, met to plaatjes. In hetzelfde jaar verscheen een

letterlijke nadruk met kopieen van de plaatjes bij A. en J. de Wees. Doornik gaf nu

een 2 e druk in hetzelfde jaar met een „Waarschuwing aan den Nadrukker" en de Wees

gaf in 1663 weder een nadruk „met de waarschuwing, er voor". Eene 3 e druk ver-

scheen weder bij Doornik in 1664, vermeerderd met Montanus Beschrijving der eerste

inwoners van Amstelland en met 55 plaatjes. Wel een bewijs dat deze stadsbeschrijving

zeer populair was geworden. Opmerkelijk is het nu dat deze zelfde plaatjes, waarvan

slechts enkelen met de namen der graveurs J. Veenhuijsen en S. Webbers zijn voor-

zien, tot 1753, dus bijna too jaren, zijn gebruikt en herhaaldelijk bijgewerkt. Zij komen

voor in de Beschrijvingen van T. van Domselaar 1664 (in den tekst gedrukt) en van

F. von Zesen de 12° editie 1664; later als serien met tekst aan de keerzijde bedrukt

onder den titel van „Alle de voornaamste gebouwen van Amsterdam". 1682, 1713, 1741,

1749 en in de „Guide d'Amsterdam van 1701, 172o, 1724, 1734 en 1753" — en

ook in de „Afbeeldingen van de verscheyde Vergrootingen van Amsterdam", bij

P. van der Aa en F. de Wit in folio, waar de plaatjes vier op een blad zijn gedrukt.

Een andere serie prenten grooter en belangrijk voor het inwendige der gebou-

wen, zijn die voorkomende in Dapper, Hist. beschrijving van Amsterdam, 1663, folio

en F. von Zesen, Beschreibung der Stadt Amsterdam, 1664, 4 0. Deze prenten zijn niet

later voor andere boeken gebruikt. Bij Commelin, Beschrijving van Amsterdam, 1694,en 2 e druk 1726, is een stel platen in den tekst en folio platen afzonderlijk. Evenzeer

komt in Wagenaar, Amsterdam in zijne opkomst, aanwas, geschiedenissen enz., folio

editie 1760-1788, een nieuw stel platen voor, o.a. een serie van de Kloosters ; in de

80. editie van Wagenaar vindt men dikwijls de kleine platen uit Commelin ingevoegd.

Petrus Schenk gaf in het begin 1700 een serie van too platen met Hollandsch en

latijnsch onderschrift ; deze serie werd weder nagevolgd door J. Smit, Stoopendaal en

een Engelsche uitgave onder den titel „Views of .the principal streets and canals

14

in Amsterdam", F. Patton sc. Printed and sold by Henry Overton, London 1770.

De „Wegwijzer door Amsterdam", waarvan 4 drukken verschenen bij N. ten

Hoorn, Erven J. Ratelband & Comp. en P. Meyer 1713, 1726, 1737 en 1751, was

met 26 nieuwe platen voorzien.

In 1775 ongeveer verscheen bij P. Fouquet Jr. Afbeeldingen van de Koopstad

Amsterdam, met 83 platen, zonder tekst. Dezelfde platen werden als Atlas van Amster-

dam, nu met 102 platen, in 1783 uitgegeven bij D. J. Changuion en P. den Hengst

en in 1805 evenzeer met 102 platen bij E. Maaskamp, allen in folio.

In 1769 verscheen nog „Atlas van de stad Amsterdam", 3 e deel, met platen

door Writs, Frankendaal, Cats e.a. In dit deel komen echter veel latere (tot 1774),

gegraveerde prenten voor, zoodat de gedrukte titel van 1769 eenige verwarring geeft ;

daarbij is een t o en 2 e deel nooit verschenen. Dezelfde platen werden in 1824 nog

als Atlas van Amsterdam voor kinderen uitgegeven.

In de 19e eeuw verschenen de verzamelingen bij Maaskamp in zijn „Nouvelle

statistique historique d'Amsterdam ou le guide du voyageur en cette vine", 1812

ongeveer, met 13 platen in aquatint en Vues choisies d'Amsterdam et de ses environs

dessinees d'apres nature par C. de Kruyff et au.tres artistes. Amsterdam, F. Buffa et fils,

1825, met 45 platen, terwijl dezelfde uitgevers omstreeks 1850, verschillende serien litho's

door C. Springer in 't Licht gaven. Het laatste werk waarin een serie prenten voorkomt

is Witkamp, Amsterdam in Schetsen, 1860-67, met een 50 litho's naar W. Hekking Jr.

Van afzonderlijke serien prenten, die niet in boeken verschenen, werden rondgege-

ven : de 8 Poorten en de Stadsgezichten geetst door R. Zeeman omstr. 1636 ; de Amstel-

gezichtjes naar Ruisdael door Bloteling in 6 bladen, en de groote serie Stadsgezichten

in 18 dubbele bladen, uitgegeven door A. en H. de Leth, op de Beurssluis in de

Visscher. Deze prenten zijn zeker de fraaiste die verschenen zijn en van groot belang

voor de zeden en gewoonten, kleederdrachten enz. De tijd van uitgave zal tusschen

1730 en 1760 te bepalen zijn. Zij zijn gegraveerd door H. de Leth, Jan, Leonard en

Petrus Schenk junior, J. Smit, Stoopendaal, A. van der Laan en een door J. W.

Windter te Neurenberg. Om dezen tijd zijn nog te vermelden de in kleuran gedrukte

prenten door Joh. Teyler, waarvan vier aanwezig waren, en wellicht meer bestaan.

22 3"anuari deelde de Heer A. W. WEISSMAN bizonderheden mede over de

Oude of St. Nikolaaskerk te Amsterdam. Den 14 September 1306 werd de kerk aan

den H. Johannes en Nicolaas gewijd, zoodat het weldra het zesde eeuwgetijde van

Amsterdam's eerste bedehuis zal zijn. Aanvankelijk was Amsterdam in de I4e eeuw

nog van geringe beteekenis, zoodat een groote kerk niet vereischt werd. In 1306

was alzoo de kerk niet het gebouw dat wij thans zien. Men kan omtrent de grootte

dus slechts gissingen wagen. Het oudste document waarbij Johan Bisschop van Utrecht

15

aan Johan van Deventer, pastoor der parochie-kerk te Amsterdam vergunning geeft het

hoofdaltaar te vernieuwen is van 1369. Hoe de oorspronkelijke kerk er uitzag toont

spreker aan op een plattegrond door den Heer C. B. Posthumus Meyjes geteekend en

voorkomende in deel VII der Noord-Hollandsche Oudheden, waar met kleuren de ver-

schillende vergrootingen door spreker zijn aangewezen. Verschillende onregelmatigheden in

den bouw blijken hieruit, het schip had in de I 4e eeuw zijbeuken, doch niet zoo breed

als thans, het koor werd omstreeks 1558 grootendeels vernieuwd. Wat de toren betreft,

gelooft spreker in het zware benedendeel nog een overblijfsel van de stichting van

1306 te moeten zien, de houtsneeprent van 1558 (in den Atlas van het Kon. Oudh.-

Genootschap) vertoont den toren zooals hij toen was. De I 4e eeuwsche kerk had dus

een breed middenschip, smallere zijbeuken en een kruisbeuk, benevens een toren aan

de westzijde. De kerk te IJsselstein vertoont in hoofdzaak hoe de Oude Kerk zich in

de I 4e eeuw zal voorgedaan hebben. Waarschijnlijk werd de eerste verbouwing in

1370 aangevangen toen de zijbeuken in den trans kwamen die tot de I 6 e eeuw

bleven bestaan en die men nog op den plattegrond van Cornelis Anthoniszoon van

1544 kan zien. Geen der kapellen acht spreker ouder dan de tweede helft der 15 e eeuw ;tusschen 1490 en 1500 is men overgegaan tot het verhoogen en verbreeden der

zijbeuken van het schip en tot het daartegen aanbouwen van zes kapellen ; de uitbrei-

ding van het transept moet plaats gehad hebben in het begin der 1 6e eeuw. Vooral

merkwaardig is de Kapel van het Heilige Graf om den noordelijken Bevel, die geheel

in gehouwen Steen is uitgevoerd en een der vroegste voorbeelden van de renaissance

hier te lande is. In 1556 had de kerk hare tegenwoordige grootte gekregen, de spits

op den toren werd in 1565 door Joost Jansz. gezegd Bilhamer vervaardigd.

De Oude Kerk dus van 1306-1571 gebouwd en vergroot, is door de geleide-

lijke veranderingen een van de meest eigenaardige kerkgebouwen in Nederland.

Spreker deelde hierop vele bizonderheden mede over het inwendige der kerk,

het koor met de misericordes aan de banken, de orgels, klokken in den toren, graf-

tomben en grafzerken. De voordracht werd verduidelijkt door vele prenten eu teeke-

ningen uit den atlas van het Genootschap. De Heer C. B. Posthumus Meyjes deelde

nog mede, dat het in de plannen van het kerkbestuur ligt het geheele gestoelte vanden vernag te ontdoen. 1)

De Heer D. S. GRANAAT gaf i 2 Februari ter beschouwing eene verzameling

teekeningen over Oud-Amsterdam. Te vermelden waren van R. Vinkeles, de Jan

Rodenpoortstoren en de St. Anthonieswaag, van G. Lamberts, Het theatre optique van

F. J. Pfeiffer in de Beulingstraat , De Utrechtsche poort en I e steenlegging van de

1 ) Degeheele voordracht van den Heer A. W. Weissman is afgedrukt in „De Bouwwereld" 1906No. 15-18.

i6

Willemsluis te Buiksloot, van H. A. Klinkhamer, het polderhuisje aan de Wetering,

van ten Hove, de oude bloemmarkt, van Bertram, De Grimnessesluis, van J. Andriessen,

Amsterdamsche straattypen, van H. G. ten Cate, de Utrechtschepoort bij maanlicht en

de Oude Haarlemmerpoort, van H. Schouten, Het Gasthuishof, van J. M. A. Rieke,

de Botermarkt met de kermis, Cavalleriekazerne op het Drilveld, Koepel van Amstel-

hock, van J. C. Greive, de Oude Schans, van J. A. Rust, 3 panoramagezichten op het

IJ, van Hobbe Smith, de oude en de nieuwe Beurs, e. a. Ter aanvulling liet de Heer

R. W. P. DE VRIES nog zien de oorspronkelijke teekeningen voor Witkamp, Amsterdam

in schetsen door W. Hekking Jr.

26 Februari gaf Prof. Jhr. Dr. J. Six ter beschouwing uit de Bibliotheek der

Akademie van beeldende kunsten het plaatwerk : Ernst Steinmann, Die Sixtinische

Kapelle, waarvan het l e deel afbeeldingen betreffende den bouw en de beschilderingen

en het 27 deel alleen de beschilderingen van Michel Angelo bevat. In de I se eeuw

werd de Sixtynsche Kapel versierd met een Lange reeks wandschilderingen voorstellende

de typen en autitypen van het Oude en het Nieuwe Testament door de schilders der

Toscaansche en Umbrische school, die daar bijna alien door hun werk vertegenwoordigd

zijn. De groote aantrekkingskracht zijn de beschilderingen van Michel Angelo ; de

geheele schildering houdt verband met een onderwerp. Voor den beschouwer is het

't beste met de zoldering te beginner, dan de leeringen van het Oude en Nieuwe Testa-

ment en ten slotte het Laatste Oordeel. In de Paaschweek worden nog de tapijten

van Rafael aangebracht en in de kapel gehangen. Van de typen en de antitypen vindt

men geschilderd door Botticelli, Perugino , Pinturicchio, Signorelli, Bartholomeo della

Gaga, Cosimo Roselli, Domenico Ghirlandajo

De besnijdenis van Mozes, — De doop van Christus,

De roeping van Mozes, — De verzoeking van Christus,

De roeping der Joden uit Egypte, — De roeping der Apostelen,

De Wetgeving op Sinai, — De Bergrede,

De bestraffing van de kinderen van Korah, — De sleutel overgave aan Petrus,

Het testament van Mozes, — Het Heilig Avondmaal met de passie.

Het 2 e deel bevat het portret van Michel Angelo, en het overzicht van het

zoldergewelf. In de hoeken de voorbeelden van het gevaar, voorts de schepping van

Adam en Eva, de Zondeval, de Zondvloed, het Offer van Noach, de dronkenschap van

Noach, de Profeten (Joel, Zacharias, Jonas, Jesaias, Jeremia, Ezechiel, Daniel), de Sybillen

(Delphica, Erithraea, Cumaeia, Persica, Libica) en de voorouders van Christus voorgesteld

bij de groepen en in de lunetten. Boven het hoofdaltaar is het Laatste Oordeel ;

deze schilderij is meermalen ten deele met draperieen overschilderd omdat men de

naakte beelden niet geschikt achtte.

17

Voor de leden met hunne dames — de eerste maal sedert een nieuwe bepaling

in het reglement werd opgenomen waren ook dames tegenwoordig — hield de Heer

J. W. ENSCHEDE 12 Maart een zeer belangrijke voordracht over „Zeventiende-eeuwsche

klaviermuziek, inzonderheid in ons land". Met tal van afbeeldingen, boeken en hand-

schriften, die circuleerden, en door het spelen op de piano van meer dan vijf-en-twintig

stukken en stukjes werd die voordracht toegelicht.

De Heer Enschede begon met aan te toonen dat in de zeventiende eeuw het

klavier vrij algemeen in gebruik was, geenszins sporadisch voorkwam ; hij toonde dit

aan door mededeelingen en afbeeldingen in het boekje „De nieuwe verbeterde Lusthof"

(begin dier eeuw), bij Jan Luyken (1695) en in een werkje van den organist Claas

Douwes (1699). Ook namen van klavierbouwers uit dien tijd zijn bekend, uit verkoop-

rekeningen blijkt het bestaan en gebruik der clavecymbels. De spreker wees op Huy-

gens' Korenbloemen, en vertelde van zekere beruchte huizen waar niet alleen viool

maar ook klavier gespeeld werd. Wat het onderricht betreft, dat dit in het midden

der eeuw gegeven werd, staat vast; ook in het huiselijk levee werd het klavierspel be-

oefend. De groote vragen zijn : hoe moeten wij ons voorstellen dat er gespeeld werd,

en wat werd er gespeeld? Het zelfstandig klavierspel, zooals wij dit kennen, is een uiting

van de achttiende eeuw ; in de daaraan voorafgegane diende de clavecymbel eerst, in de

plaats van de luit, tot het ondersteunen van zang en strijkinstrumenten, en later speelde

de cymbalist den bassus continuus om de orkestgroepen tot een geheel te verbinden.

Het geluid der oude instrumenten is niet na te bootsen, want de constructie der

clavecymbels was geheel verschillend van die van onze instrumenten. Zij stonden veel

dichter bij het kerkorgel dan wij ons kunnen voorstellen, zij hadden registers en twee

klavieren; en de klaviatuur-instrumenten waren nog vrij onvolkomen, een onvolkomen-

heid die lag in onvolledigheid en in onbruikbaarheid van tonen. Dan is er een tweede

bezwaar: het notenschrift; hoe werd het oude notenschrift geInterpreteerd ? We weten

er eigenlijk niets van, de gegevens ontbreken. (Laat ons de draaiorgels, grammophonen

enz. toch in eere houden, zij kunnen goede diensten bewijzen !) Al wil men nog zoo

eerlijk historisch trachten te interpreteeren, er zal altijd plaats voor uiteenloopende

opvattingen blijven. Ook staan wij wat vreemd tegenover de muziek uit den ouden

tijd en valt ons het begrijpen dier instrumentale muziek niet gemakkelijk.

De opkomst der zelfstandige klaviermuziek valt in de na-Sweelincksche periode.

Wat wij aan zelfstandige klavierstukken bezitten bepaalt zich tot een drietal hand-

schriften, waarvan er een het eigendom is van de .„Vereeniging voor Noord-Nederlands

Muziekgeschiedenis", en de beide andere sedert kort ter beschikking van den Heer

Enschede waren, en die wereldsche en hervormde melodieen bevatten, stukken van

Gisbert van Steenwick, organist te Arnhem en Kampen, Georg Berff, organist te Deven-

3

8

ter, Jacob Gresse (een geheel onbekend componist Wiens nationaliteit zelfs niet kon

vastgesteld ; van de Duitschers Froberger en Scheidemann. Laatstgenoemde, organist

te Hamburg, is les komen nemen bij onzen J. P. Sweelinck, en kreeg zelf Jan Adam

Remcken tot leerling die weer leermeester van Bach is geweest ; tusschen Sweelinck en

Bach is Scheidemann dus de schakel. Van al de genoemde componisten nu heeft de

Heer Enschede ons muziek doen hooren. In het kleinste der manuscripten, blijkbaar

van omstreeks 1650, komen de meeste opschriften der stukjes overeen met die van

Camphuysen's Stichtelijke Rijmen : belangwekkend was hieruit de wijs „Doen Daphne

d'overschoone Maeght", in vier meer verdeelde noten men het begin van den lateren

variatie-vorm kon opmerken, en ook de „Brabantsche dragonders mars", muziek die

tot nu zelfs bij name niet bekend is geweest. Dien variatie-vorm hoorden we weer

in de stukjes uit het eene der beide groote handschriften, die waarschijnlijk moeten

gerekend worden te behooren tot de Noord-Duitsche orgelschool zoo in de Sarabande

van Van Steenwick en in „La princesse" van Berff. Het tweede der grootere manu-

scripten bevat uitsluitend dansen (Fransche Suite) : de heer Enschede speelde ons

Suiten van Gresse voor, en een zeer eigenaardige Canzone, uit dien bundel. Deze

nationale muziek der zeventiende eeuw, meende hij, is misschien niet van meer, maar

stellig niet van minder beteekenis dan het gemiddelde van de producten der Noord-

Duitsche orgelschool. Wij hebben ons volstrekt niet over haar te schamen, en kunnen

ons verheugen over deze verrijking onzer historische kennis.

Van de Duitschers Froberger en Scheidemann werden een Allemande met

variatie, een Courante en een Ballet ten gehoore gebracht, en zoo konden wij verwant-

schap in ultdrukking waarnemen. Sporen van vreemden invloed, Fransche en Engelsche

kenteekenen, zijn er in de genoemde bundels op te merken. Doch ook Hollandsche

katholieke kerstliederen zijn er in : onder de eerste wijzen, door den heer Enschede

gespeeld, was o. a. het „Wellekom, Kindeken Jesu zoet." Hooger dan de jonge Hol-

landsche klavier-muziek stond de Engelsche ; zij is artistiek van grooter waarde,

een gevolg hoofdzakelijk van het milieu waarin zij ontstaan is : een verschijnsel dat

ook in de schilderkunst zich voordoet. Als voorbeelden dier Engelsche muziek zijn

stukken van John Bull „The King's hunting jigg" en van Orlando Gibbons een

Galiardo met vier variaties voorgedragen : virginal-stukjes uit den tijd van Shakespeare.

Hoe dichter men de achttiende eeuw nadert, des te gemeenzamer klinkt de

muziek ons in het oor : een Sicilienne en een Gavotte, ontleend aan een in 1707 te

Parijs uitgegeven bundeltje „Pieces choisies" bewezen het. Ook valt in het stijlkarakter

Handel te herkennen, die bier in Amsterdam ongetwijfeld bekend was : getuige een

door den Amsterdamschen muziekmeester Hendrik Anders geschreven, door den heer

Enschede medegedeelde Gavotte.

19

Maar in de achttiende eeuw wenschte hij niet verder door te dringen. Hij her-

haalde dat de reproductie van oude klavier-muziek feitelijk onmogelijk is, omdat wij

niet vertrouwd zijn met den zin van sommige teekens in het zeventiende-eeuwsch

notenschrift en wij het gebruik niet kennen. Het verleden kunnen wij benaderen, niet

bereiken. Zoo heeft Chrysander Handel benaderd, door diens oratoria historisch zoo

getrouw mogelijk uit te geven ; tinders weer Mozart en Rietz. Karl Straube, de hoogst

bekwame organist van St. Thomas te Leipzig, heeft in zijn uitgaaf van orgelmuziek

uit de zeventiende en achttiende eeuwen een voorbeeld gesteld hoe men op de oude

orgel-literatuur de middelen van het modern orgel toepassen kan : hij Wilde niet uit-

sluitend de historie dienen, maar hoofdzakelijk de praktijk. Moet de kunst, waarin

's menschen geest bij uitnemendheid vrij zich uiten kan, in het historisch accessoire

vertoond worden om invloed te oefenen ? — vroeg de heer Enschede. Ja, indien 't om

de historie te doen is. Neen, indien 't hoofdzakelijk om de kunst gaat, dan moet

het accessoire wegvallen ; en dit laatste klemt te meer voor de klavier-muziek, daar

de historische middelen al te zeer ontbreken. De methode, door Van Riemsdijk toege-

past bij de zetting van oud-Nederlandsche danswijzen (de heer Enschede speelde er

eenige in de bewerking voor twee handen van J. A. H. Wagenaar), verdient aanbeveling

tegenover een zeer vrij arrangement als bijv. Saint-Saens gaf van 'n paar Luyt-fantasieen

van den Spanjaard Luys Milan, die we eveneens te hooren kregen.

De heer Enschede heeft bij het weergeven der oude klavier-muziek het oudheid-

kundig karakter in 't licht gesteld en het bijkomstige zooveel mogelijk behouden. Een

lastige vraag zal beantwoord moeten worden door hem die de manuscripten gereed

maakt voor den druk en de klavierstukken dus zal willen aanpassen aan onze instru-

menten en onze ooren : is in de folio handschriften de mnemotechnische schrijfwijs

toegepast ? Men weet dat eertijds de tusschennoten niet werden genoteerd, maar dat de

bas, de bassus continuus, van cijfers was voorzien, die bij de vertolking den uitvoerder

den weg wezen. In de bewuste handschriften nu komt de becijfering niet voor. Toch

zullen, naar de meening van den heer Enschede, de aanwezige notaties van uitsluitend

hooge en lage noten aangevuld moeten worden. De wenschelijkheid hiervan bleek uit

zijn voordracht van een Air naar de oorspronkelijke leege zetting en vervolgens met

de aanvulling. Maar de aanvuller, de bewerker zal met veel tact en met fijn kunst-

gevoel moeten te werk gaan. Hij verricht een dergelijke taak als de literator die oude

handschriften onderhanden neemt, maar feitelijk draagt hij meer verantwoordelijkheid,

feitelijk is hem een zoo groote vrijheid toegestaan als elders niet te dulden zou zijn.

De beteekenis van de uitgaaf van oude muziek hangt nauw samen met de beteekenis

van den persoon die haar verrichtte, die van de vrijheid een goes' gebruik weet

te maken.

3*

20

LUST der voor te dragen Klavierstukken door den Heer

J. W. Enschede, 12 Maart 1906.

I. De mey die komt ors bij seer blij (1674

2. Stockendans.

3. La gallardijse (1671).

4. Wellekom, Kindeken Jesu zoet.

5. De mensch Wiens hert gelijck een vruchtbaer aerdt is.

6. Noodigingh tot deuchde : „De soete Meereminne Die so aentreck'lijck zingt."

7. Godt schiep den mens vol eere.

8. Doen Daphne d'overschoone Maeght.Met Brie variaties.

9. Brabantsche dragonders mars.

Jo. Sarabande .. . GISBERT VAN STEENWICK.Met acht variaties. Organist te Anthem en te Kampen overl. 1679.

I I. La princesse . . GEORG BERFF.Organist te Deventer.

I2. Suite in G . . . JACOB GRESSE.Prceludium. Allemande. Courante. Sarabande.

13. Suite in d . . . JACOB GRESSE.Allemande. Courante. Sarabande.

14. Suite in a (fragment) .. . JACOB GRESSE. (?)Prxludium. Pmludium. Allemande.

15. Canzone.Eigenaardig wegens de vermenging van mixolydisch en G.

16. Allemande, met variatie

17. Courante .

i8. Ballet.

19. The King's hunting jigg

20. Galiardo, met 4 variaties

2 I . Sicilienne.Gedrukt 1707.

22. Gavotte italienne.Gedrukt 1707.

23. Gavotte .Geoctroieerd 1696.

. JOH. JAK. FROBERGER.Overl. 1667.

. JOH. JAK. FROBERGER.Overl. 1667.

. HEINR. SCHEIDEMANN.Organist te Hamburg. civerl. 1694.

. Dr. JOHN BULL.Overl. 1628.

. ORLANDO GIBBONS.Overl. 1625.

. HENDRIK ANDERS.

21

34. Twee luitfantasieen . . . . LUYS MILAN.Naar de editie, verschenen te Valencia in 1534 bewerkt door C. SAINT SKENS.534,

25. Oud Nederlandschedanswijzen, naar de zetting van

Jhr. Mr. J. C. M. VAN RIEMSDIJK.Bewerkt door J. A. H. WAGENAAR. Overl. 1895.

Galjaarde Hooren Babel. — Een Boer rontom. --Charmoes. — Nobelman.

26. Air.

26 Maart gaf Dr. F. C. WIEDER ter beschouwing eenige belangrijke Nos. der

Veiling van Documenten: collecties Smissaert, de Havre en de la Court die 3 April

bij de firma Frederik Muller al in veiling werden gebracht. Merkwaardig waren bij de

autographen: Lodewijk XV (lettre de cachet), Napoleon, Abdel Kader, Mazeppa, Gari-

baldi, Beethoven, Farnese, Granvelle. Hugo de Groot, Constantijn Huygens, Michiel de

Ruyter, Laura Bradgman en Bilderdijk, voorts boeken met handteekening van Marnix,

Coehoorn e.a. Onder de getijdenboeken waren een Fransch met 12 miniaturen, een

Vlaamsch met 6 miniaturen, als voren waarop op een der bladen het wapen van

Amsterdam voorkomt, Wapengedicht met Nvap ens versierd, Handschrift van de Roman

de la Rose, Genealogie van Anna de la Tour d'Auvergne — de zeer fraaie en hoogst

belangrijke Handschriften van Buchelius en Boot over Holland en Utrecht met topogra-

phische teekeningen en wapens, Genealogie van Zuijlen, Adelsbrief met grootzegel van

Fernando Diaz, Charter geteekend door Jacobus van Engeland, voorts de belangrijke

Handschriften van Pieter de la Court; Het welvaren van Leiden en Aanmerkingen op

't intrest van Leyden, 't ontwerp van het voorgaande en vooral merkwaardig voor de

geschiedenis van handel en nijverheid. Voor Antwerpen : Handschrift van de Boog-

schutters 1575 en van het Oude Kleerkoopersgild , stukken over loterijen van 1559.

De geheele verzameling ter beschouwing gegeven muntte uit in de meest belangrijke

stukken uit bovengenoemde veiling.

9 April word de Verzameling Teekeningen en Prenten door Cornelis Troost in

1895 door Mr. Alex. Ver Heull aan het Genootschap geschonken, ter tafel gebracht.

3o April deelde Prof. Jhr. Dr. J. Six verschillende bizonderheden mede over de

betrekking tusschen Rembrandt en Six, den burgemeester en schoonzoon van Nicolaas

Tulp. De persoonlijke kennismaking van beide mannen schijnt te dagteekenen van kort

na 1640 na den terugkeer van Six uit Italie, in 1641 toch schilderde Rembrandt het

beroemde portret van Six' moeder Anna Wijmer en van eenige jaren later dagteekent

de ets Jan Six staande aan een geopend raam met een boek in de hand en de plaat

voor zijn Medea. Mogelijk is ook het verhaal omtrent de ets het bruggetje van Six.

Vreemd is het dat Six in 1649 zijn portret door Vaillant liet schilderen, terwijl Rem-

brandt in 1654 het beroemde portret maakt waarop Vondel doelde in zijn gedicht „zoo

2 2

maelt men Six in 't bloeiendst van zijn jeught". Kort daarna schijnt de verhouding

tusschen beide mannen weder verminderd te zijn, althans in 1656 werd het portret van

zijn vrouw niet door Rembrandt maar door Flinck geschilderd. De mededeelingen werden

toegelicht door de beschouwing van teekeningen en prenten uit de verzameling van

den spreker. Van Rembrandt de teekeningen : De handenwassching van Pilatus, een

landschapje, Zacharias schrijvende, studie van een figuurtje en de eerste gedachte

voor Deiman's Anatomische les en het ontwerp van het portret van Jan Six van 1647

en van 1654. Het portret van Six te Rome geschilderd ; De koperen etsplaat van het

portret met afdrukken in verschillende staten, de ets van Medea in verschillende staten

met het handexemplaar met aanteekeningen van Jan Six in 1648, de koperen plaat van

het portret door Vaillant 1649, en het Album Pandora van 1651 waarin twee teeke-

ningen van Rembrandt en eigenhandige verzen van Vondel. Spreker deelt voorts nog

mede dat de bewering dat Tulp aan Rembrandt de opdracht zou gegeven hebben

voor de Anatomische les, onjuist is, die opdracht werd gegeven door de chirurgijns als

een hulde aan Tulp.

VERSLAG VAN CONSERVATOREN

VAN HET

Koninklij k 0-uclheiclk-undig Genootschap,

over 1905-1906.

. 1....i,

,/ ee4en ./

mtrent de verzamelingen valt op te merken, dat, door eene overeenkomst

met het Gemeentebestuur van Amsterdam, verschillende voorwerpen, die ter

tentoonstelling in het Rijksmuseum ongeschikt zijn gebleken, vandaar naar

het Stedelijk Museum zijn overgebracht ; enkele daarvan zijn reeds opgeno-

men en tentoongesteld in het Museum betrekkelijk de geschiedenis van Amsterdam.

Een der zalen van het Rijksmuseum, in gebruik bij het Genootschap, is tijdelijk

ingeruimd geworden ter tentoonstelling van eene verzameling Italiaansche Kunst, bij-

eengebracht en in bruikleen afgestaan door Prof. OTTO LANZ.

Door geschenk werden de volgende aanwinsten verkregen

0. Eene verzameling zilveren kinderspeelgoed, legaat van Mevrouw de Wed.

W. G. A. DIEDERICHS, geb. PORTMAN ,

2 0. een wit damasten kleed met rok en blauwe satijnen gestikte rok, legaat van

Mejuffrouw MARIA Vos, in Leven kunstschilderes te Oosterbeek;

3 0. een porseleinen pijpenkop met af beelding van de Reguliers Waag te Am-

sterdam, geschenk van den Heer J. W. G. VAN HAARST, te Groningen.

Namens de Conservatoren:

C. W. H. BAARD.

3o April 1906.

Verslag over de Bibliotheek.

---..., -,-...,_-_.,÷.0....--

ver het afgeloopen jaar valt alleen te vermelden, dat door het in ruil treden

met de Cambridge archeological society en met den Geschied- en Oudheia'-

kuna'igen Kring te Kortrijk van de eerste vereeniging de publicaties van1840-1905 en van de laatste de 2 eerste jaargangen van hun tijdschrift

ons werden toegezonden.

Ten geschenke ontvangen wij : van ons Eerelid de Heer A. W. WeissmanDocuments classes des Pays Bas en De gebakken Steen met 71 platen; van Jhr. B. W. F.

van Riemsdijk : de engelsche editie van den Catalogus der Schilderijen van het Rijks-

Museum ; van het Kon. Penningkabinet : het 2 e deel van de beschrijving der Gedenk-

penningen in het Kabinet aanwezig ; van den Heer C. W. Bruinvis verschillende over-

drukken en van den Heer H. G. du Crocq verschillende monographieen over numismatiek.

Aangekocht werden Minard, Description des medailles de corporations de metiersen Dugnolle, le jeton historique, het plaatwerk Je Maintiendrai, en het Repertorium

van verhandelingen over vaderl. geschiedenis.

Bovendien werd de Bibliotheek vermeerderd met de tijdschriften en vervolg-

werken waarmede het Genootschap geregeld in betrekking staat.

Namens de Commissie:

R. W. P. DE VRIES.

30 April 1906.

lanwinsten van de Bibliotheek.

Mei 1905 tot Mei 1906.

*...^...^....,...,W,,,,WW.,...W

boor gesehenk.Verslag omtrent Rijksverzamelingen van Geschiedenis en Kunst. XXVII. 1904. 's Gravenhage 1906.

Van het Ministerie van Binnenlana'scheZaken.

Verslag van de Koninklijke Bibliotheek in 1905. 's Gravenhage 1906.Van de Koninklijke Bibliotheek.

Verslag van het Koninklijk Penningkabinet over 1904/05.Catalogus der Nederla,ndsche of op Nederland betrekking hebbende gedenkpenningen, aanwezig

in het Koninklijk Penningkabinet 2e deel 's Gravenhage 1906. Van het Kon. Penningkabinet.Derde jaarverslag der Rijks-Commissie tot het opmaken en uitgeven van een Inventaris en eene

beschrijving van de Nederlandsche Monumenten van geschiedenis en kunst. 1 Jan.-31 Dec. 1905.

Van de Conzmissie.

Catalogue of the pictures, miniatures, pastels etc. in the Rijks Museum at Amsterdam. Amst, 1905.Met aanvulling en verbetering 1906. Van hr. B. W. F. van Riemsdijk.

Verslag van het verhandelde in de Algemeene en Sectie Vergaderingen van het ProvinciaalUtrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen. 6, 7 Juni 1906. Van het Genootschap.

Register op de Journalen van Constantijn Huygens Jr. Amst. 1906.

Van het Historisch Genootschap.

Archief vroegere en latere mededeelingen van Zeeland. Middelburg '905.FOKKER, Zelandia illustrata 4e vervolg Middelburg 1905C. DE WAARD R. De uitvinding der verrekijkers. Eene bijdrage tot de beschavingsgeschiedenis.'s Gravenhage ' 906. Van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen.De Vrije Fries XX, 3, 4, Leeuwarden 1906. 77e Verslag van het Friesch Genootschap 1904/5

Leeuwarden '906. Van het Genootschap.Verslag van Provinciaal Museum in Drenthe over 1,905. Assen 1905. Van de Commissie.Analecta Gysberti Coeverincx Pars II, bewerkt door G. VAN DEN ELSEN en W. HOEVENAARS,

's Hertogenbosch 1905.

26

E. VAN KONIJNENBURG, Scheiding van Maas en Waal. 's Gravenhage 905 .Van het Prov. Gen. voor Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant.

Limburg's Jaarboek. X i. 3. 4. XII. 2. Sittard 1906. Van het Genootschap.Handelingen en Levensberichten van de Maatschappij en Nederland the Letterkunde te Leiden.

1905/6. 2 din. Van de Maatschappij.Verslag van het Gemeente-archief te Amsterdam over 1905. Van het Gemeente-archief.

Catalogus van de Paedagogische Bibliotheek. Aanwinsten i90 2-i 9o5.Van de Bibliotheek der Universiteit te Amsterdam.

Vierde Jaarboek der Vereeniging Amstelodamum. Amst. 1906. Van de Vereeniging.

Verslag van het Stedelijk Museum te Alkmaar over 1905. Van de Commissie.

Verslag van de werkzaamheden der Vereeniging Flehite te Amersfoort. 1905. Van de V ereeniging.

Jaarverslag van de Vereeniging Oud Dordrecht. 1905/06. Van het Bestuur.

Verslag hetreffende Edam's Museum over 1905. Idem.

Jaarboekje 3Die Ha he 1906. Jaarverslag 1905. Van de Vereeniging.

.Verslag van het Museum te Groningen. 1905 Van het Museum.

Verslag van de Stads-Bibliotheek te Haarlem over 1 905. Van het Bestuur.

Verslag van het West-Friesch Museum te Hoorn. 90 5. Van de Commissie.

Verslag van het Stedelijk Museum de Lakenhal te Leiden over 1905. Idem.

Verslag der Commissie ter verzekering eener goede bewaring van gedenkstukken van Geschiedenis

en Kunst te Nijmegen over 1905. Idem.

Verslag omtrent het Museum Bo mans over 1905 . Van het Museum.

Verslag van het Leeskabinet te Rotterdam. 1906. Van de Commissie.

Verslag van het voorgevallene in de Gemeente Verzamelingen te Utrecht in 1905.

S. MULLER Fz., Gids door het Stedelijk Museum van Oudheden te Utrecht. Utrecht 1906.Van B. en W. van Utrecht.

Jaarlijksch verslag van de Zaanlandsche Oudheidkundige Verzameling Jb. Honig Jsz. Jr. te Zaandijk

over 104/05.9 2e Verslag van de Vereeniging Het Vondel Museum over 1906.Verslag en Naamlijst der leden van Arti et Amicitiae. over 1905.

Van de Commissie.Van het Bestuur.

Van de Maatschappij.

Zeitschrift des Aachener Geschichtsvereins Band 27. Aachen 1905. Van het Verein.

Basler Zeitschrift far Geschicht and Alterthumskunde. V. I. 2. 1905, 1906.Van het Gesellschaft.

Bonner Jahrbticher des Vereins von Alterthumsfreunden in Rheinlande. Heft i13. Bonn. 1905.Van het Verein.

Bremisches jahrbuch. Band 2 I . Bremen 1906, Van het Historische Gesellschaft.

Annales de la Societe d'Archeologie de Bruxelles. XIX. 1905, 3. 4. Annuaire XVII 1906.

Van de Societe d' Archeologie.

2 7

Publications of the Cambridge Antiquarian Society. 4° Series No. I-- 4,5. 7, 10-15 (1840-1849).Publications 8 0 Series. No. 1-14, 16, 17, 20, 2I 23-27, 29-36, 38-42 (1851- 1906).Reports and Communications 2- I 5, 17- 1 9 , 2 I , 23, 25-46 (1852-1906).List of the members 1904.The charters of the Borough of Cambridge ed. by F. W. Maitland and M. Bateson. Cambr. 1901.Catalogue of coins: Roman and English series. 1847.Catalogue of the loan collection of plate exhibited at the Fitz William Museum. 1905.

Van de Cambridge Antiquarian Society.Jahrbuch der Gesellschaft ftirbildende Kunst und Vaterldndische Alterttimer zu Emden. XV. 2. 1905.

Van liet Gesellschaft.Suomen Museo Finski Museum XII. 1905. Helsingfors 1905. Van het Finsche Oudh. Gen.Bulletyn der Maatschappij voor geschied- en oudheidkunde te Gent. XIII. 8. 9. XIV. 1-5. 1905. 1906.Inventaire Archeologique de and. Fascicule 39-40. 1906. Van de Maatschappij.Zeitschrift des Vereins fur Hamburgische Geschichte XII. 2. 1905. Mittheilungen XXIV. 1904.

Hamburg 1905. Van het Verein.Neue Heidelberger Jahrbticher. XIV. I. 2. 1905. 1906Bulletyn van den Geschied- en Oudheidkundigen Kring te Kortrijk. le -3e jaargang Kortrijk

1903-1906. Van liet Bestuur.Mittheilungen des Vereins fur Liibeckische Geschichte und Alterthumskunde 12. I. 1905.

Van het Verein.Bulletin duCercle Archeologique de Malines 1905. Tom. XV. Van de Cercle Archeologique.Jahrbuch des Vereins fur Mecklenburgische Geschichte und Altertumskunde. Jahrgang 7o.

Schwerin 1905. Van het Verein.Anzeiger des Germanischen National Museums. Ntirnberg 1905. 1-4.

Van het Germanische Museum.Oscar Almgren, „Kung BjOrns Hog" och andra fornIdmmingar vid Haga. Stockholm 1965.Antiquarisk Tidskrift for Sverige, IX. 4, XI. 6, XIII. 4, XV. 3. XVII. 4. 5. XVIII. I. Stock-

holm 1905 . Van de Eon. Akademie te Stockholm.Meddelanden fran Nordiska Museet 1903. Stockholm 1905. Van het Noorsch Museum.Zeitschrift des Vereins fur Thtiringische Geschichte und Altertumskunde. N. F. XV. 2. XVI. I .

Jena. I905. Van het Verein.Annalen van denOudheidkundigen Kring van het Land van Waas. XXIV. 1. 2. I 905-I 906.

Van den Oudheidkundigen Kring,Zeitschrift fur Vaterldndische Geschichte und Altertumskunde Westfalens. Band 63. I. Register

Lief 7. Monster 1905. Van het Verein.

C. W. BRUINVIS, De stichting van het Roomsch Catholiek Weeshuis to Alkmaar. Alkmaar 1905.E Cornelis Hendrikzoon. - Dirk Harmensz. - Altaar van St. Jan vangelist.,

(Overdr. Bijdr. Bisdom van Haarlem).

4 3.

28

C. W. BRUINVIS, Levensschetsen en mededeelingen over beeldende kunstenaars die to Alkmaar zijngeboren, aldaar gewoond of voor die stall gewerkt hebben. Alkmaar 1905.

, De molens van Alkmaar. Alkmaar 1905. , Alkmaar. St. Jan Evangelist. (Overdruk). , De Alkmaarsche bedrijfs- en ambachtsgilden. Hun bestaan, vernietiging en

nalatenschap. Haarlem 1906. Van den Schrijver.C. P. BURGER, In memoriam H. C. ROGGE, als bibliograaf en als bibliothecaris. Met portret.

Amst. 1906. Idenz.H. G. DU CROCQ, Katalogus Munt- en Penningverzameling van het Koninklijk NederlandschGenootschap van Munt- en Penningkunde. Amst. 1906. Idem.J. J. GRAAF, De St. Nicolaaskerk vanJutfaas en „Kunst van onzen tijd". Utrecht 1906. (Over-

druk uit de Katholiek, dl. 1 3 0). Idem.W . L. P. A. MOLENGRAAFF. Bewaring van gedenkstukken van geschiedenis en kunst. Overdruk

uit de Gids 1905 : 7). Mein.A. W. WEISSMAN, Documents classes de l'art ancien dans les Pays Bas du X au XIX siecle.

Haarlem 1905. Livr. 1-4., Degebakken steen. Met 71 platen. Amst. 1905. Idea.P. BORDEAUX, La molette d'eperon different de l'atelier monetaire de Saint Quentin de 1384-1465.

Paris 1001.M. DE MAN, Penning van een kleermakers bond te Bergen op Zoom. — Onbeschreven timmer-

mansgildepenning. — Zee bij Praag. — Voorstelling op zilveren boerenbroekstukken van1774 het jubeljaar van Middelburg's vrijheid. Amst. 1905.

W. K. F. ZWIERZINA, Een drietal fraaieplaten van Nederlandsche medailleerkunst. Amst. 1903. , De Rijnstreek. Leiden 1905.

J. P. MOQUETTE, Eenige opsporingen orntrent de Hindoe munten van Java. Batavia 1899.S. WIG MA A, Jets over Vigle van Aytta van Zwichum, zijne munt- en penningverzameling en

degedenkpenningen met zijne beeltenis. Amst. 1905. Allen van den Heer H. G. du Crocq.

boor aankoop.Jaarboekje Alberdingk Thijm. Amst. 1906.Oud Holland 1905.De Navorscher 1905.

De Nederlandsche Spectator 1905.

Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Munt- en Penningkunde 1905.

29

Nederlandsch Archievenblad 19os.DE ROEVER en DOZY, Het leven onzer voorvaderen.

Nieuwe Drentsche Volksalmanak 1906.Louis D. PETIT, Repertorium der verhandelingen en bijdragen betreffende de geschiedenis des

vaderlands, en tijdschriften en mengelwerken tot op 1900 verschenen. Leiden 1 go s/6.Je Maintiendrai. Geschiedenis van het Huis van Oranje Nassau. Leiden 19os. I.

MINARD, Description des medailles de corporations de métiers.DUGNOLI,E, Le jeton historique.

yerslag van de Commissie voor den Atlas van Amsterdam.

et is ons zeer aangenaam ons verslag te kunnen beginnen met de mededee-

ling dat de vacature in onze Commissie, ontstaan door het overlijden van.

Mr. J. E. VAN SOMEREN BRAND, is vervuld. Het Bestuur van het Genoot-

schap mocht n.l. den Heer C. G. 'T HOOFT, bereid vinden de opengevallen

plaats in te nemen.

Van de verzameling portretten werden in den loop van het jaar de letters A

en B beschreven en in de catalogussen van Frederik Muller en van Someren, voor

zoover daarin voorkomende, aangehaald. Deze arbeid is zeer tijdroovend, vandaar dat

wij het nog niet verder dan tot de beide genoemde letters brachten.

Met de inruiming van opgezette prenten en de verdere werkzaamheden werd

voorts geregeld voortgegaan.

Ten geschenke werd ontvangen van de Heeren:

G. VAN ARKEL, Opmeting van het perceel Warmoesstraat 145, in Juli 1905. Op

. twee bladen.

J. M. B. BEUKER, Hollandsche Manege aan de Lijnbaansgracht over de Leidsche-

gracht. 4°. photographie.

COMMISSIE VAN TOEZICHT TOT INSTANDHOUDING VAN GEBOUWEN : 66 photographien

waarna de afbeeldingen gemaakt zijn voorkomende in het deel Amsterdam

van de „Noord-Hollandsche Oudheden".

S. A. DE FLINES, Kopperalmanak 1906, waarop een of beelding van de huizen aan den

Binnen-Amstel (Achterzijde Doelenstraat) met het huffs der familie Reynvaan, voor

de aankoop en slooping door de firma Frederik Muller.

3'

J. W. G. VAN HAARST to Groningen, 7 programma's van concerten en opera's in Felix

1834 en 1840, Theater Italien 1843, Deutsches Theater 1845 ; en in de Stads-

schouwburg.

Aangekocht werden:

28 photographien 24 bij 18 cM., voorstellendc verschillende zalen in het Burgerweeshuis.

Teekening van het Bekkeneelshuisje aan de Nieuwe Kerk in de Gravenstraat, 7 Juli

1653, 18 bij 27 1/2 cM.

Het Blaauwhoedenveem, Singel 204/208. Teekening in kleuren door Herm. M. J. Misset

in Februari 1906, 30 bij 39 cM.

Photographie van het Rokin en Sophiaplein voor den bouw van „de Nederlanden",

Brand- en Levensverzekeringmaatschappij, 26 bij 20 cM.

Serie van 12 gekleurde prentbrief kaarten. voorstellende het Burger-Weeshuis.

De Commissie:

J. L. WILLEM SEYFFARDT.

3o April 1906. L. A. WEINRICH.

C. G. 'T HOOFT.

Verslag over de Numismatisehe verzamelingen.

Afdeeling Penningen.

-------.4-X4-s.---_

eroepen zijnde voor de eerste maal verslag uit te brengen over de toestand

Uwer verzameling Historiepenningen e.a., moet dit verslag tot mijn leed-

wezen zeer kort zijn.

Van Mej. M. DE MAN te Middelburg ontvingen wij, de plakket haar

door het Kon. Ned. Gen. voor Munt- en Penningk. aangeboden bij haar 25-jarig

jubileum. Van den Heer A. BEGEER te Utrecht een bronzen draagpenning, ter herrin-

ring begrafenis P. S. J. Kruger te Pretoria, alsmede zilveren prijspenning schermklub

71 Vriendschap" te Amsterdam, van den Heer W. K. F. ZWIERZINA, alhier. Door mij

zijn eenige leg- en historiepenningen aan Uwe verzameling toegevoegd.

Volgens het plan door wijlen onzen diep betreurden JoH. W. STEPHANIK opge-

maakt, ga ik geregeld voort met het rangschikken der penningen. De kollectie leg- en

rekenpenningen is door mij beschreven en de katalogus gemaakt. De Nederlandsche

historiepenningen zijn nu in behoorlijke volgorde geplaatst, en is mede hiervan de

korte beschrijving gereed.

Bij den aanvang van het nieuwe genootschapsjaar hoop ik Uw Bestuur de geheel

gereed zijnde katalogus der beide afdeelingen te kunnen aanbieden.

Ten slotte beveel ik onze verzamelingen in de belangstelling aan van hen, die

nog in het bezit van eenige penningen of munten zijn. Moge mijn volgend verslag van

hunne geschenken kunnen gewagen.

H. G. DU CROCQ.

AMSTERDAM, APRIL 1906.

33

Legpenningen.

1555. Afstand der regeering door Karel V.

1563, Ontzet van Oran.

1580. Aanbieding Stadhouderschap aan prins Willem I.

1596. Op de drukkende lasten.

Historiepenningen.

1757. Slag bij Rosbach. K. v. g. 44 mM.

1825. 250 j. bestaan der Leidsche Hoogeschool Br. 21 mM.

1830. September-dagen te Brussel. Br. 38 mM.

1831. Curatoren-penning aan Groningen en Franeker. Studenten IJz. 34 mM.

1845. L. J. Dermout 30 j. Secretaris Alg-em. Syn. der Ned.-Herv. Gem. Br. 47 mM.

1856. Leopold I. 25 j. Koning van Belgie. Br. 28 mM.

1869. Opening van het Suez Kanaal. L. 50 mM.

1894. Wereldtentoonstelling Antwerpen. K. v. g.

1898. Inhuldiging. H. M. Wilhelmina als Koningin der Nederlanden, gbr. 24 mM.

Geschenk H. G. DU CROCQ.

1905. Mej. M. de Man 25 j. numismate. Br.

Geschenk idem, door bemiddeling van mij.

Draagpenning. Aandenken begrafenis van P. S. J. Kruger te Pretoria. Br. 28 mM.,/Geschenk A, BEGEER (Utrecht).

1885. Prijspenning. Schermklub „Vriendschap" te Amsterdam. Zilv. met oog 28. mM.

Geschenk W. K. F. ZWIERZINA.

5

Verslag van de Numismatisehe verzamelingen.Afdeeling Munten.

....-

ii de benoeming van den Heer du Crocq en ondergeteekende tot conserva-

toren der munt- en penningverzameling op de vorige jaarvergadering, nam

ik, met onderling goedvinden, de zorg voor de munten op mij.

Aan het begin van dit verslag moet ik een woord van hulde brengen

aan de nagedachtenis van den Heer Joh. W. Stephanik, die gedurende zoo vele jaren

het conservatorschap heeft bekleed. De collectie munten werd door mij in voorbeeldige

orde bevonden. De Heer Stephanik heeft een schat van tijd en inspanning aan de

collectie van het Genootschap gewijd, om elke munt wetenschappelijk te rangschikken

en te beschrijven, met verwijzing naar dikwijls zeer moeilijk toegankelijke handboeken.

Trouwens de door hem in 1898 uitgegeven Catalogus geeft getuigenis van zijn arbeid.

Dit jaar werden Beene munten geraadpleegd en werd er Been correspondentie

over de munten gevoerd.

De nieuwe aanwinsten bestaan uit het volgende

1°. 20 Sept. 1905. Geschenk van den Heer H. G. du Crocq : Vijf sols en

dubbele sol van Monneson freres van 1791 ; 15 Engelsche tokens, waarbij 3 zilveren.

20. 18 Sept. 1905. Aankoop op de veiling C. A. de Carvalho (Schulman)

eenige portugeesche munten der XVIIIe eeuw.

Helaas heb ik ook verliezen moeten constateeren : nl. munten in bruikleen van

den Heer Stephanik en bij de verkoop van zijn kabinet weder teruggenomen. Dit

waren de belangrijkste munten Welke in onze verzameling berusten, nl. het stel proef-

munten der Bataafsche Republiek, waarvan sleghts 2 ex. bestaan. Gelukkig berust het

stel-Stephanik thans in het Kon. Penningkabinet te Den Haag ; — verder eenige merk-

waardige Frankische munten uit de 8ste eeuw, de oudste munten te Utrecht geslagen ;

en ten slotte de reaal van achten, door den Oost-Indische Compagnie in 1602 te

Middelburg geslagen.

De conservator der munten:

F. C. WIEDER.

30 April 1906.

ONTVANGSTEN.

Saldo in Kas 1 Mei1905 . .

Gewone Ontvangsten.

Contribution ........ . f 2630,—Rente van tijdelijk belegde gelders:Pandbrieven-rente. . . . I 140,—Prolongatie-rente . . . . „ 31,20 " 171,20

Diverse ontvangsten (restitutie duin-water vergoeding voor gebruik der, zaal, enz . ) .. . • "

f

, Rente uit het Fonds D. Fran-ken Dz ....... ... „

3149170

360,-

Aan,,

"

3 815°4

77 Buitengewone Ontvangsten.

Bijdrage uit het Museum-Fonds, tenbehoeve der Atlassen van het Genoot-schap ... . " 285,—

71 Werken door het Genootschapuitgegeven.

Rekg. B (N.-Hollandsche Oudheden):Donatie van den Heer P. van Eeghen,bijdrage tot dekking der kosten dezeruitgave ...... . f 500,—Opbrengst van verkochte ex. " 182,75 " 682,75

„ Prolongatie-rekening . . ,, Iwo, —

„ Effecten-rekening,

avans bij uitloting van een Pandbrief. „ 25,—

f 292 23

,, 55 02 45

I 5794 68

lilkomstell en Uitgaven van het Kollinklijk Oildheidkuildig Gellootschap.

GENOOTSCHAPSJAAR 1905 - 1906.

UITGAVEN.

Gewone Uitgaven.,

Per Hour van het Gebouw . f I too,— '16,22

13562:0

,, Belasting . .. 7, 17

Duinwater ..... ,,17

Assurantie (3 1/2 jaar) ..71

77 Concierge . . . ,, 422,50

,, Verwarming . ,, 58,9099,97Verlichting .......17 17

77 Onderhoud en Schoonhouden . ,, 10933

97,9 277 Onkosten en Bijdragen . . ,,Drukwerk .

77,, 2 34,30 f 2327 54

Uitgaven voor de Verzamelingen.

,, Voorwerpen ...... • f 5,—7, Penning- en Muntverzameling . . " 20,74 i

Bibliotheek .... . „ 252,2777

Atlas van Amsterdam . " 80,35 358 3 677 ”

Werken door het Genootschap uit-gegeven :

Rekg. B (Noord-Hollandsche oudheden) . . ,, 2176 69

Schulddelging.

Uitloting van 1 Aandeel in de rentel. Geldleening HI 100 —

I 4962 59

Saldo in Kas 30 April 1906 17 832 09

I 5794 68

5.

f 832,, 1000

,, 13927

, 643

ACTIEF.

Kassa . ..... ..gelden op Prolongatie Effecten : 14 Pandbrieven Nationale Hyp. Bank,

op heden to staan komende ......Gelden belegd in door het Genootschap uitgegeven

werken:Rek. A(Cohier van 1632) . . f 12,85Rek. B (Noord-Holl. Oudheden):

hiervoor was in kas 1 Mei 1905f 540,84

Ontvangsten dit jaar. „ 682,75

09

i6

Uitgaven dit jaar f 2176.69

blijft ..Afschrijving

f 1223,59

f 953,10, 500,—

Voor waarde der nog aanwezige ex.Rek. C(Penning- en Munt-Catalogus :I Mei 1905 op Balans voor f 244,66Afschrijving . ..... " Ioo, —Rek. D. (Stedenschennis) . .

77 4$3,1°

,, 144,66" 32,64

25

f 16402 50

f 1200

27172

" 11610

,, 3320

f 16402

1905. DEBET.

Jan. I Aan Saldo A°. P° .........Juli I 3 Coup. 4 °/0 Nat. Hyp. Bank. f 20.-

, 5,, 3 1/2 0/0dito , 17.50

Dec. 3I " 3 "4 oh dito , 20.-

77 5 77 3 1 /2 (3/o dito ,, 17,50

f 28o —,, 6o —„ 87 50, 6o

77

87 50

f 575

1905.

Mrt. 1Dec.3 1

36

BALANS 30 April 1905.

PASSIEF.

Rentelooze Geldleeninger resto ., p Oud Fonds voor afbeeldingen betreff. Zeden en

Gewoonten ..

Fonds D. Franken Dz.bedroeg I Mei 1905 . . . . f 11250,98bij: gekweekte rente dit jaar . „ 36o,—

Batig Saldo of Reserve-Rekening bedroeg I Mei 1905. f 3171,66Hierbij het batig Saldo der jaar-rekening 1905-1906 zijnde:

Gewone Ontvangsten . . f 3149,7oBijdr. v. aankoopen. . . „ 285,—

f 3474,70waartegen :

Gew. uitgaven f 2327,54Aankoopen . " 358,36 , 2685,90

Batig saldo f 748,8oAf: voor afschrijving op

uitgegeven werken:Rek. B (N.-H. Oudh.) f 5oo,—Rek. C (Pn enMt.Cat.) „ ioo,— " 600,—

77 4, 1880

Nagezien en accoord bevonden

AMSTERDAM, 5 Mei 1906. De Penningmeester,

(Get.) J. D. HOOGLANDT Az. D. C. MEIJER JR.

» J. F. M. STERCK.

Rekening van Ontvallgsten en Eitgaven van het Museum-Fondsvan het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap over 1905.

CREDIT.

Per betaling aan den Heer D. C. Meijer Jr." Saldo nieuwe rekening ..

f 28o77 295

f 575

S. E. & 0.

AMSTERDAM, 3I December 1905.

(get.) P. VAN EEGHEN.

.... . (Overl.)Frankfort.

.

• • •

• •

J. G. Schwartze

L. Lin mall . . . . (Oven/.) Abcoude.

J. D. Lodeesen . . . » Amsterdam.

C. F. Lurasco . • • » »

Dr. S. I. Mulder .. » )

Frederik Muller . » »

N. Pi ma . • • . » »

Ch. Rochussen . » Rotterdam.

Hk. Salm... v Amsterdam.

Prof. Dr. J.G. de Hoop

Scheer ... » )

Dr. P. Scheltema. . » )

H. J. Scholten . (Bedankt) Haarlem.

H. J. Schuymer Hzn. (Oven.) Amsterdam.

. » »

C. Becker. .

L. M. Beels van

Heemstede ...

H. Binger . ..

D. D. Biichler . .

A. J. de Bull .

M. Calisch ...

D. Henr. de Castro Mz.

P. L. Dubourcq . .

C. P. van Eeghen . .

Mr. A. J. Enschede .

D. Franken Dz. .

P. F. Greive .. ...

Mr. J. R. Corver Hooft

» Amsterdam.

>> >>

>> >>

>>

>>

» >>

>> >>

>> >>

» Haarlem.

» Visinet.

Amsterdam.

» »

1\1- _A_ A. M Ii IT S 'T...st'----.

Beschermyrouw Hare Majesteit de Koningill.

Beschermheer Z. K. H. Prins Hendrik der Nederlanden.OPRICHTERS.

Z. M. KONING WILLEM III.Z. K. H. DE PRINS VAN ORANJE.

Z. K. H. PRINS HENDRIK DER NEDERLANDEN.Z. K. H. PRINS FREDERIK DER NEDERLANDEN.

W. J. Hofdijk . . . . » Arnhem.

H. G. Jansen . . . (Bedankt) Amsterdam.

J. W. Kaiser . . . . (Overl.) Leiden.

H. F. C. ten Kate. >>

Mari ten Kate . . »

D. van der Kellen Jr.

J. W. Kerkhoven. . >>

Mr. H. J. Koenen . »

G. D. K011e ... »

J. H. Leliman . . (Bedankt)

Mr. J. van Lennep (Overl.)

Jhr. Dr. J. P. Six . )

E. B. Swalue . . . »

Mr. P. J. Teding

van Berkhout >>

Prof. Dr. J. A. Alberdingk

Thijm (Oven.)

Dr. D. J. Veegens >,

W. J. de Voogt

J. de Vos Jzn.

A. Willet )

Mr. F. de Wildt >>

'sGravenhage.

»

Amsterdam.

>>

)

>>

V

>>

>)

>>

38

BESTUUR.

VAN MEI 1906 TOT MEI 1907.

Prof. Jhr. Dr. J. Six, President.P. van Eeghen, Vice-President.R. W. P. de Vries,

Secretarissen.E. W. Moes,

D. C Meijer Jr., Penningmeester.A. Pit,

Conservatoren.C. W. H. Baard,

EERELEDEN VAN HET BESTUUR.

I. Gosschalk. J. Taanman.

Dr. P. J. H. Cuypers.

Commissie voor het Museumfonds.

P. van Eeghen. Prof. Jhr. Dr. J. Six.

Commissie van toezicht tot instandhouding van gebouwen envoorwerpen, die belangrijk zijn voor de kennis

van het Leven van het voorgeslacht.

G. van Arkel. D. C. Meijer Jr.

C. J. Gonnet. A. W. Weissman.

Commissie voor de Bibliotheek.

R. W. P. de Vries. / J. L. Willem Seyffardt.Mr. N. Beets Jr.

Commissie voor den Atlas van Amsterdam.

C. G. 't Hooft. L. A. Weinrich.

J. L. Willem Seyffardt.

39

Commissie voor den Atlas van afbeeldingen betreffendeZeden en Gewoonten.

J. W. Enschede. Dr. A. G. C. de Vries.

Vincent van Gogh.

Commissie voor de uitgave en ondersteuning van periodiekeen andere werken.

R. W. P. de Vries. Jhr. B. W. F. van ,Riemsdijk.

Conservatoren van de Numismatische verzamelingen.

H. G. du Crocq. Dr.F. C. Wieder.

EERELEDEN.

Mr. C. Fock, Oud-Commissaris derKoningin

de Provincie s Gravenhage.

Mr. G. van Tienhoven, Commissaris der

Koningin in de Provincie Noord-Holland.

Haarlem.

Mr. S. A.Vening Meinesz, Oud-Burgemeester

van Amsterdam.

Mr. W. F. van Leeuwen, Burgemeester van

Amsterdam.

Jhr. Mr. Victor de Stuers. . 's Gravenkage.

Dr. P. J. H. Cuypers . . . Roermond.

Directeuren van Teijler's

Stichting Haarlem.

G. van Arkel Amsterdam.

A. W. Weissman

A. Crabee Brussel.

Eug. M. 0. Dognee . . . . Luik.

40

GEWONE LEDEN.

C. J. K. van Aalst Amsterdam.

Prof. A. Allebe

C. W. H. Baard ...

Jhr. Mr. C. H. Backer . . . ,

Mr. J. A. Bae7a »

Mr. W. Bakker G.Gz. .. . »

A. W. Beckeringh .. .. ,

Ch. Beels ,

Mr. Nic. Beets Jr. . ,

J. W. H. Berden .. .. »

Mr. N. P. van den Berg.

D. C. Berg

Jhr. H. Teding van

Berkhout Jr »

H. P. Berlage Nz . .. ,

J. M. B. Beuker

J. Bierens de Haan ... ,

Mr. J. Bierens de Haan ,

A. J. Blaauw ,

Mr. W. B. Blijdenstein .. . »

M. H. Boas ,

J. Theod. Boelen ... ,

Prof. Dr. R. C. Boer . • • • ,

Prof. Dr. L. Bolk ... ..A. BOlte ,

Adr. Born

H. G. Born G. Dz. ..

Bern. J. M. de Bont . .. ,

Jhr. J. A. L. v. d. Bosch.. ,

D. van Bosse

J. M. van Bosse Amster dam.

Mr. S. van Brakel . .. »

Dr. Joh. C Breen . .. ,

G. H. Breitner. ... ..

Evert Breman »

Dr. J. J. Brouwer ..

Prof. Dr. H. Brugmans . • . ,

Mr. W. Bunk >>

Dr. C. P. Burger Jr. ... ,

Hermann C. Christmann . . ,

W. P. van Wickevoort

Crommelin

H. G. du Crocq

Eduard Cuypers »

J. Th. J. Cuypers ,

Jhr. Mr. W. G. Dedel ..

Arn. C. Dentz .... .. . . ,

Th. C. Dentz ,

Mr. Th. G. Dentz van Schaick ,

A. Dubourcq ,

C. P. van Eeghen Jr.. . . ,

J. H. van Eeghen. .. ,

P. van Eeghen ,

S. P. van Eeghen ..

J. E. Elias

J. W Enschede 1)

F. Enthoven ,

E. van Essen »

Prof. Mr. D. P. D. Fabius

S. A. de Flines

41

J. F. Gebhard Jr Amsterdam.

Mr. W. F. L. Gericke .. • »

Vincent van Gogh . )

B. L. Gompertz

D. S. Granaat )

J. H. Groenewegen

K. Groesbeek 3.

J. G. de Groot Jamin jr

Dr. J. H. Gunning Wz. . . >>

H. C. Hacke D

A. Th. Hartkamp .. )

B. Heldring )

E. Heldring )

Dr. J. L. Heldring . )

L. J. van Beuningen

van Helsdingen .. )

L. C. van Heukelom • • . )

J. M. Hillesum »

H. C. Hintzen

F. A. Hoeker

C. G. 't Hooft. . .

J. D. Hooglandt )

Dr. H. F. R. Hubrecht. . . )

M. J. Hulscher )

C. Huysken )

Mr. H. Louis Israels • • )

G. J. Jansen )

Dr. C. W. Janssen .. )

Prof. Mr. D. Josephus Jitta. )

Dr. N. M. Josephus Jitta .

Mr. D. B. le Jolle .. .. )

A. Kleine )

Mgr. B. H. KlOnne . .. )

Prof. Dr. D. J. Korteweg.

E. S. Labouchere ... )

G. W. A. van Laer ... )

Mr. E. J. Everwijn Lange . Amsterdam

E. de Langen )

J. A. Langerhuizen .

Prof. Dr. 0. Lanz.

E. A. Lehmann . )

Rud. Lehmann

J. H. W. Leliman .. )

Jhr. Mr. Frank K. van Lennep

Mr. Henrick S. van Lennep ),

K. van Lennep

G. J. A. Roeters van Lennep

F. Lieftinck JHz .. .. • )

J. W Luber

F. Lugt )

Joh. H. Lugt Pz. ...

A. May

Paul May )

C. B. Posthumus Meyjes . . )

Dr. W. Posthumus Meyjes

Dr. M. A. Mendes de Leon

Anton W. M. Mensing . . )

Bernard F. M. Mensing. . )

J. ter Meulen Jr. .. )

D. C. Meijer Jr.. .. )

Ch. Miseroy

E. W. Moes

Mr. W. K. H. Mouthaan.

Abr. Muller

Hugo Muller

J. J. F. F. Muller ... )

Mr. F. S. van Nierop. • • »

P. W. Noorwegen .. )

P. Nijhoff )

Mej. Dr. J. A. Nijland • • )

Mr. L. C. J. van Ogtrop . )

A. D. de Marez Oijens. . )

6

42

Mej. Ida C. J. Peelen. . . . Amsterdam.

A. Pit

J. C. G. Pollones .. .. »

Mr. J. P. Portielje .. .. »

Mej. J. M. Proot »

Mr. H. P. G. Quack . • • . »

D. Rahusen »

Mr. E. N. Rahusen .H. J. Rahusen. »

R. vom Rath- »

Mr. R. van Rees .... »

A. Rehbock )

C. Rehbock

C. D. Reich Jr )

Jhr. B. W. F. van Riemsdijk )

A. Roelvink >>

Mr. J. B. Roelvink .... '• )>

Mr. W. Baron Roe11 . . .

George Baron Rosenthal >>

Armand P. Th. Sassen . • • >>

C. Schtiffer »

L. M. de Jong Schouwenburg >>

J. L. Willem Seyffardt . . >>

R. Sequeira Jr >>

L. Serrurier .. . .

Mr. J. A. Sillem

Jhr. C. C. Th. Six . »

Prof. Jhr. Dr. J. Six.

Jan F. M. Sterck . .... >>

Mr. Th. Stuart

Jan Stuyt ... ..

J. Taanman >>

W. van der Tak >>

Jhr. H. Teixeira de Mattos. )

F. G. Tessaro . ... .. )

Jhr. Mr. C. J. den Tex. . »

Mr. G. M. den Tex Amsterdam.

B. H. Verhagen . >>

F. L. Edema van der Tuuk )

J. F. Verster )

Mr. G. Vissering »

E. Vita Israel »

Dr. W. Vogelsang. ... )

T. Vorstius )

Mr. J. R. Voute. . . . • • •

M. P. Voute

Dr. A. G. C. de Vries . . »

N. de Vries >>

R. W. P. de Vries .. >>

J. Vriesendorp >>

W. J. van Wagtendonk.

R. W. J. C. van de Wall Bake

F. G. Waller »

Mr. W. S. J. v. Waterschoot

van der Gracht .. >>

L. A. Weinrich

L. A. Weissenbruch Lz. . )

G. Wendelaar )

W. G. Wendelaar .. .. ,

Joh. G. Wertheim .. )

Mr. W. J. M. Westerwoudt

Dr. F. C. Wieder .... >,

Prof. Dr. Jan to Winkel . )

C. A. A. Dudok de Wit .

F. L. Wurfbain

C. N. Wybrands .. »

Jhr. W. F. van der Wyck

J. W IJzerman

J. J. S. R. Zimmerman ..

C. W. Bruinvis Alkmaar.

A. M. Tromp van Holst . . Amersfoort.

Mr. A. C. Bondam Arnhem.

>>

>>

,>

43

P. N. van Doorninck . . . Bennebroek.

G. H. Jiskoot Baarn.

H. D. Willink van Collen. . Breukelen.

P. Th. van Hoorn Bloemendaal.

C. N. J. Moltzer J. Ez .. .P. Langerhuizen Lz. . Crailoo bij Bussum.

C. H. W. Brandt Corstius • • Bussum.

Prof. Dr. J. C. Matthes . . »

Jan Veth

»

J. L. Schouten Delft.

Mr. S. van Gijn Dordrecht.

Hidde Nijland »

Jhr. A. J. D. Coenen van

's Gravesloot Driebergen.

W. J. Kernkamp ... Edam.

W. jz. Tuyn