KOMENTARI ZAKONA O IZVR[NOM POSTUPKU U FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINE I REPUBLICI SRPSKOJ

Asaf Daupovi} Rosa Obradovi} Doc. dr. Meliha Povlaki} Fe|ad Za}iragi} Prof. dr. Milorad @ivanovi}

KOMENTARI ZAKONA O IZVR[NOM POSTUPKU U FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINE I REPUBLICI SRPSKOJ

SARAJEVO, 2005.

Naziv knjige: Izdava~:

Komentari zakona o izvr{nom postupku u Federaciji Bosne i Hercegovine i Republici Srpskoj Savjet/Vije}e Evrope i Evropska komisija

Ova publikacija je nastala u okviru zajedni~kog projekta Vije}a Evrope i Evropske komisije u saradnji s Njema~kom fondacijom za me|unarodnopravnu suradnju IRZ Fondacija Autorski tim Asaf Daupovi} Rosa Obradovi} Doc. dr. Meliha Povlaki} Fe|ad Za}iragi} Prof. dr. Milorad @ivanovi} Mr. Hugh Chetwynd Monica Macovei Britta Schwarz Admir Suljagi} Dr. Stefan Prner Fe|ad Za}iragi} Edina Harbinja Zinaida Leki} Dragan Tolomanoski Tiskara Varteks Vara`din 1000

Voditelji projekta

Stru~ni konsultant: Ure|iva~ki odbor: Lektura i korektura: Tehni~ka priprema: [tampa: Tira`:

SADR@AJ

PREDGOVORI KRATKE INFORMACIJE ^ITAOCIMA OVOG KOMENTARA PREGLED OSNOVNE KORI[TENE LITERATURE OBJA[NJENJE SKRA]ENICA KORI[TENIH U OVOJ KNJIZI SPISAK PROPISA UVOD ZAKON O IZVR[NOM POSTUPKU Slu`bene novine Federacije BiH broj 32/03 (18.7.2003.) Dio prvi

XV XVII XIX XXIV XXV XXVIII 1

I - OSNOVNE^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.

ODREDBE

Sadr`aj Zakona Zna~enje pojedinih izraza Pokretanje postupka Nadle`nost Hitnost i redoslijed postupanja Sredstva i predmet izvr{enja Izuzimanje od izvr{enja Ograni~enje sredstava i predmeta izvr{enja Podnesci, ro~i{ta i spisi Dostavljanje Sastav suda i odluke Pravni lijekovi Izvr{nost i pravosna`nost Vanredni pravni lijekovi i povrat u prija{nje stanje Rokovi za postupanje Tro{kovi postupka Nov~ana kazna i prinudne mjere u izvr{nom postupku Jemstvo Izvr{enje odluke stranog suda Izvr{enje na imovini strane dr`ave Primjena odredaba drugih zakona

3 6 11 16 18 20 24 28 32 35 41 44 51 52 56 57 61 66 68 72 74

VI

IZVR[NI POSTUPAK Dio drugi A. ZAJEDNI^KE ODREDBE

II - IZVR{NA^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan

I VJERODOSTOJNA ISPRAVA

22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35.

Osnove za odre|ivanje izvr{enja Izvr{na isprava Odluka i poravnanje Izvr{nost odluke Izvr{nost poravnanja Podobnost izvr{ne isprave za izvr{enje Naplata zateznih kamata Vjerodostojna isprava Prijelaz potra`ivanja ili obaveze Uvjetna i uzajamna obaveza Alternativna obaveza po izboru izvr{enika Fakultativno ovla{tenje izvr{enika Prekid postupka Potvrda o izvr{nostiI ODRE\ENJE IZVR {ENJA

78 82 86 88 92 95 101 116 123 127 130 131 133 139

III - PREDLAGANJE^lan ^lan ^lan ^lan ^lan 36. 37. 38. 39. 40.

Prijedlog za izvr{enje Utvr|ivanje du`nikove imovine Povla~enje i ograni~enje prijedloga Rje{enje o izvr{enju Dostavljanje rje{enja o izvr{enjuIZVR [ENJA

142 150 156 158 163

IV - PROVO\ENJE^lan ^lan ^lan ^lan ^lan 41. 42. 43. 44. 45.

Izvr{enje na osnovu nepravosna`nog rje{enja o izvr{enju Vrijeme izvr{enja Rad sudskog izvr{ioca Ometanje sudskog izvr{ioca u radu Nepravilnosti pri provo|enju izvr{enja

167 170 172 174 175

V - PRIGOVOR^lan ^lan ^lan ^lan ^lan 46. 47. 48. 49. 50.

Prigovor Razlozi za prigovor Odgovor na prigovor Rje{enje o prigovoru Postupak povodom prigovora protiv rje{enja o izvr{enju na osnovu vjerodostojne ispraveTRE ]EG LICA

177 184 196 197 200

VI - PRIGOVOR^lan 51. ^lan 52. ^lan 53.

Pretpostavke za prigovor Odluke suda po prigovoru tre}eg lica Upu}ivanje na parnicu

205 209 211

VII

VII - PROTIVIZVR[ENJE^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64.

Razlozi za protivizvr{enje Postupak po prijedlogu za protivizvr{enje Rje{enje o protivizvr{enju Nemogu}nost protivizvr{enja Protivizvr{enje po prijedlogu tre}eg lica Protivizvr{enje prema prijedlogu u~esnika u postupku Odlaganje izvr{enja na prijedlog tra`ioca izvr{enja Vrijeme za koje se izvr{enje odla`e Nastavljanje odlo`enog postupka Obustava izvr{enja Dovr{enje izvr{enjaOBUSTAVA I OKON ^ANJE IZVR [ENJA

214 219 221 222 224 226 227 231 233 234 242

VIII - ODLAGANJE,

B. IZVR[ENJE RADI NAPLATE NOV^ANOG POTRA@IVANJA

IX - OP]E

^lan 65. ^lan 66.

ODREDBE

Obim izvr{enja nov~anih potra`ivanja Redoslijed namirenja vi{e tra`ilaca izvr{enja

243 248

X - IZVR[ENJE

NAD NEPOKRETNOSTIMA

1. Op}e odredbe ^lan 67. Mjesna nadle`nost ^lan 68. Izvr{ne radnje ^lan 69. Nepokretnost kao predmet izvr{enja ^lan 70. Dokaz o vlasni{tvu izvr{enika ^lan 71. Promjena predmeta izvr{enja ^lan 72. Zabilje`ba izvr{enja ^lan 73. Pristupanje izvr{enju ^lan 74. Zalo`na prava ^lan 75. Slu`nosti i stvarni tereti ^lan 76. Ugovori o zakupu i najmu ^lan 77. Razgledanje nepokretnosti ^lan 78. Osiguranje nepokretnosti 2. Izuzimanje od izvr{enja ^lan 79. 3. Utvr|ivanje vrijednosti nepokretnosti ^lan 80. Na~in utvr|ivanja vrijednosti ^lan 81. Prigovor nedostatka pokri}a 4. Prodaja nepokretnosti ^lan 82. Zaklju~ak o prodaji ^lan 83. Pravo pre~e kupovine ^lan 84. Na~in prodaje ^lan 85. Uvjeti prodaje

250 250 254 267 276 286 293 298 300 307 311 313 314 316 322 324 330 336 341

VIII

^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan

86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95.

Davanje osiguranja Jedan ponu|a~ Ko ne mo`e biti kupac Prodajna cijena Ro~i{te za nadmetanje i prodaja Prodaja neposrednom pogodbom Polaganje cijene Predaja nepokretnosti kupcu Za{tita prava kupca Obustava izvr{enja

343 345 348 353 362 365 367 371 374 375 377 379 381 385 390 391 392 394 399 402 404 406 410 413 417 419 421 424

5. Namirenje tra`ilaca izvr{enja ^lan 96. Kad se pristupa namirenju ^lan 97. Lica koja se namiruju ^lan 98. Prvenstveno namirenje ^lan 99. Namirenje ostalih potra`ivanja ^lan 100. Visina nadoknade za li~ne slu`nosti i druga prava koja prestaju prodajom ^lan 101. Srazmjerno namirenje ^lan 102. Osporavanje potra`ivanja ^lan 103. Upu}ivanje na parnicu 6. Posebne odredbe o na~inu namirenja nekih potra`ivanja ^lan 104. Nedospjelo potra`ivanje ^lan 105. Nedospjelo potra`ivanje povremenih primanja ^lan 106. Potra`ivanja uz uvjet ^lan 107. Predbilje`ba zalo`nog prava i zabilje`ba spora 7. Ro~i{te za diobu i rje{enje o namirenju ^lan 108. Ro~i{te za diobu ^lan 109. Rje{enje o namirenju 8. Pravni ^lan ^lan ^lan ^lan . polo`aj izvr{enika i tre}ih lica nakon prodaje nepokretnosti 110. Gubitak prava na posjed nepokretnosti 111. Iseljenje izvr{enika 112. Iseljenje drugih lica 113. Primjena odredaba glave X ovog zakona u slu~aju kada nepokretnost nije upisana u zemlji{ne knjigeNA POKRETNIM STVARIMA

XI - IZVR[ENJE

1. Op}e odredbe ^lan 114. Mjesna nadle`nost ako je poznato mjesto gdje se pokretne stvari nalaze ^lan 115. Mjesna nadle`nost ako nije poznato gdje se pokretne stvari nalaze ^lan 116. Dostava rje{enja o izvr{enju na daljnje provo|enje ^lan 117. Izuzimanje od izvr{enja ^lan 118. Izvr{ne radnje

430 433 436 437 440

IX

2. Pljenidba i procjena pokretnih stvari ^lan 119. Obavijest o pljenidbi ^lan 120. Predmet pljenidbe ^lan 121. Obim pljenidbenog popisa ^lan 122. ^uvanje popisanih stvari ^lan 123. Zabrana raspolaganja popisanim stvarima ^lan 124. Sticanje zalo`nog prava ^lan 125. Bezuspje{an poku{aj pljenidbe ^lan 126. Procjena ^lan 127. Zapisnik o pljenidbenom popisu i procjeni ^lan 128. Zabilje{ka umjesto pljenidbenog popisa 3. Prodaja stvari ^lan 129. Vrijeme prodaje ^lan 130. Na~in prodaje ^lan 131. Ro~i{te za javnu prodaju ^lan 132. Predaja stvari prije pla}anja 4. Namirenje tra`ioca izvr{enja ^lan 133. Namirenje jednog tra`ioca izvr{enja ^lan 134. Namirenje vi{e tra`ilaca izvr{enja 5. Primjena odredaba o izvr{enju na nepokretnosti ^lan 135.

442 444 447 448 452 454 457 459 464 466 468 471 475 482 483 485 487

XII - IZVR[ENJE

NA NOV ^ANOM POTRA @IVANJU IZVR [ENIKA

1. Op}e odredbe ^lan 136. ^lan 137. ^lan 138. ^lan 139. ^lan 140.

Mjesna nadle`nost Izuzimanje od izvr{enja Ograni~enje izvr{enja Izvr{ne radnje Obim izvr{enja

489 491 491 492 492 493 495 496 496 497

2. Zapljena potra`ivanja ^lan 141. Djelovanje zapljene ^lan 142. Zapljena potra`ivanja zasnovana na vrijednosnom papiru ^lan 143. Zalo`no pravo na kamate ^lan 144. Prvenstveni red ^lan 145. Zapljena potra`ivanja osigurana zalo`nim pravom upisanim u javni registar 3. Prijenos potra`ivanja a) Op}e odredbe ^lan 146. Vrste prijenosa ^lan 147. Posebni uvjeti za prijenos nedjeljivog potra`ivanja ^lan 148. Provo|enje prijenosa ^lan 149. Obaveze izvr{enika i tra`ioca izvr{enja ^lan 150. Polaganje novca kod suda

497 498 500 501 502

X

b) Prijenos radi naplate ^lan 151. Ovla{tenja tra`ioca izvr{enja ^lan 152. Prijenos radi naplate potra`ivanja upisanog u javni registar ^lan 153. Uvjetovanost obaveze izvr{enikova du`nika predajom stvari ^lan 154. Obavje{tavanje izvr{enika o tu`bi za naplatu prenesenog potra`ivanja ^lan 155. Zaka{njenje u naplati prenesenog potra`ivanja ^lan 156. Namirenje tra`ioca izvr{enja c) Prijenos umjesto isplate ^lan 157.

503 504 504 505 506 508 509

4. Posebne odredbe o izvr{enju na pla}i i drugim stalnim nov~anim primanjima ^lan 158. Primjena odredbi glave XII ovog zakona 511 ^lan 159. Rje{enje o izvr{enju 512 ^lan 160. Izvr{enje kada pravo na izdr`avanje ima vi{e lica 514 ^lan 161. Mjesto isplate 515 ^lan 162. Prestanak rada 517 ^lan 163. Odgovornost poslodavca za propu{tenu obustavu i isplatu dospjelih rata 519 ^lan 164. Zapljena po pristanku du`nika 522 ^lan 165. Primjena odredaba 525 5. Izvr{enje na potra`ivanju po ra~unu kod banke ^lan 166. Prinudno izvr{enje ^lan 167. Redoslijed naplate ^lan 168. Povremena davanja ^lan 169. Postupak u slu~aju kad nema sredstava na ra~unu ^lan 170. Postupak u slu~aju smetnji za provo|enje izvr{enja ^lan 171. Izvr{enje prema solidarnom izvr{eniku ^lan 172. Redoslijed namirenja s pojedinih ra~una pravnih lica ^lan 173. Izvr{enje nad sredstvima na deviznom ra~unu ^lan 174. Izvr{enje radi naplate potra`ivanja u stranoj valuti ^lan 175. Odgovornost banaka za {tetu ^lan 176. Primjena odredbi glave XII ovog zakona 526 530 531 532 532 533 535 535 536 537 537

XIII - IZVR[ENJE1. Op}e odredbe ^lan 177. ^lan 178. ^lan 179. ^lan 180. ^lan 181. ^lan 182.

NA POTRA @IVANJU DA SE PREDAJU ILI ISPORU ^E POKRETNE STVARI

ILI DA SE PREDA NEPOKRETNOST

Mjesna nadle`nost Izvr{ne radnje Djelovanje prijenosa Nedospjelost izvr{enikovog potra`ivanja Tu`ba protiv izvr{enikovog du`nika Primjena odredbi o izvr{enju na nov~anom potra`ivanju

537 539 540 540 540 541 541 542

2. Pokretne stvari ^lan 183. Predaja stvari na ~uvanje ^lan 184. Prodaja stvari i namirenje tra`ioca izvr{enja

XI

3. Nepokretnosti ^lan 185. Predaja tra`iocu izvr{enja ^lan 186. Prodaja i namirenje tra`ioca izvr{enja

542 543

XIV - IZVR[ENJE^lan ^lan ^lan ^lan ^lan ^lan 187. 188. 189. 190. 191. 192.

NA DIONICI I OSTALIM REGISTRIRANIM VRIJEDNOSNIM PAPIRIMA ,

TE NA ^LANSKOM UDJELU U PRAVNOM LICU

Mjesna nadle`nost Izvr{ne radnje Pljenidba dionice Procjena i prodaja dionica, te namirenje tra`ilaca izvr{enja Izvr{enje na osniva~kom ili drugom udjelu u pravnom licu Pravo pre~e kupovineNAD DRUGIM IMOVINSKIM PRAVIMA

544 545 546 547 548 549

XV - IZVR{ENJE^lan 193.

Izvr{ne radnje

549

C. IZVR[ENJE RADI OSTVARENJA NENOV^ANOG POTRA@IVANJA

XVI - SUDSKI

^lan 194. ^lan 195. ^lan 196. ^lan 197.

PENALI

Izricanje sudskih penala Izvr{enje radi naplate dosu|enih penalaRADI PREDAJE I ISPORUKE POKRETNIH STVARI

552 561 564 567 574 579 580 582 583 584 592 596 597 600

XVII - IZVR[ENJE

^lan 198. ^lan 199. ^lan 200. ^lan 201.

Mjesna nadle`nost Izvr{enje radi predaje odre|enih stvari koje se nalaze kod izvr{enika ili tre}eg lica Izvr{enje radi predaje odre|enih stvari koje se nisu mogle na}i kod izvr{enika niti kod tre}eg lica Izvr{enje radi isporuke zamjenljivih stvari koje se nalaze kod izvr{enika ili tre}eg lica Izvr{enje kad zamjenjive stvari nisu na|ene kod izvr{enika, niti kod tre}eg lica Pravo na nadoknadu {tete Mjesna nadle`nost Na~in provo|enja izvr{enja Uklanjanje pokretnih stvari Prodaja pokretnih stvari Izvr{enje radi naplate tro{kova postupkaRADI ISPRA @NJENJA I PREDAJE NEPOKRETNE STVARI

XVIII - IZVR[ENJE^lan ^lan ^lan ^lan ^lan 202. 203. 204. 205. 206.

XIX - IZVR[ENJE^lan 207. ^lan 208.

RADI OSTVARENJA POTRA @IVANJA NA RADNJU , TRPLJENJE ILI NE ^INJENJE

^lan 209. ^lan 210.

Mjesna nadle`nost Izvr{enje radi ostvarenja obaveze na radnju koju mo`e obaviti i drugo lice Izvr{enje radi ostvarenja obaveze na radnju koju mo`e obaviti samo izvr{enik Izvr{enje radi ostvarenja obaveze na trpljenje i ne~injenje

600 608 616

XII

^lan 211. ^lan 212. ^lan 213.

Izvr{enje radi uspostavljanja prija{njeg stanja Ponovno smetanje posjeda Pravo na nadoknadu {teteRADI VRA ]ANJA ZAPOSLENOG NA RAD ODNOSNO U SLU@BU

621 624 630 632 633 636 638 645 646 652 656 658

XX - IZVR[ENJE^lan ^lan ^lan ^lan 214. 215. 216. 217.

Mjesna nadle`nost Rok za podno{enje prijedloga za izvr{enje Na~in provo|enja izvr{enja Nadoknada pla}e u slu~aju vra}anja zaposlenog na rad

XXI - IZVR[ENJE^lan ^lan ^lan ^lan ^lan 218. 219. 220. 221. 222.

DIOBOM STVARI

Mjesna nadle`nost Fizi~ka dioba Dioba prodajom Odre|ivanje na~ina diobe rje{enjem suda Tro{kovi postupkaPOTRA @IVANJA NA DAVANJE IZJAVE VOLJE I UPISIVANJE U JAVNE

XXII - OSTVARENJE^lan 223. ^lan 224. ^lan 225. ^lan 226. ^lan 227.REGISTRE

Bezuslovno potra`ivanje Uslovno potra`ivanje Upis prava u javne registre Postupci u toku Va`enje odredbi o zasnivanju zalo`nog prava na nepokretnim i pokretnim stvarima na osnovu sporazuma stranaka Prestanak va`enja odredbi drugih zakona Prestanak va`enja va`e}ih zakona o izvr{nom postupku Stupanje na snagu ZakonaI ZAVR [NE ODREDBE

660 661 663 665 668 673 674 675 681 685

XXIII - PRIJELAZNE

^lan 228. ^lan 229. ^lan 230.

BIOGRAFIJE ^LANOVA AUTORSKOG TIMA REGISTAR POJMOVA

XIII

PREDGOVOR

Novele Zakona o izvr{nom postupku u Federaciji Bosne i Hercegovine i Republici Srpskoj koji su od 18.7.2003. godine u oba entiteta stupili na snagu, u prvom redu imaju dva cilja. Novi postupak izvr{enja treba da pove}a kvotu uspje{nosti prinudnih izvr{enja i treba da bude efikasniji u provedbi. U prvi plan sada dolazi za razliku od starog jugoslavenskog prava za{tita povjerilaca. Cilj ovog komentara je da pravnoj praksi olak{a svakodnevnu primjenu ovih zakona koji, ina~e, imaju dosta paralela sa njema~kim pravom. U tom smislu ovom prilikom najsrda~nije zahvaljujemo Vije}u Evrope na njegovoj inicijativi za izradu ovih komentara Zakona o izvr{nom postupku, te za konstruktivnu i prijatnu suradnju. Fondacija IRZ od 2000. godine djeluje u Bosni i Hercegovini zahvaljuju}i sredstvima Pakta za stabilnost jugoisto~ne Evrope. Za te`i{te svojih aktivnosti smo svjesno odabrali edukaciju i dodatno obrazovanje sudija i advokata koje odgovara potrebama prakse u zemlji. Upravo u gra|anskom pravu su me|unarodne organizacije nudile relativno malo. Niz seminara Privredno pravo u tr`i{noj privredi je sigurno u tom domenu popunio postoje}u prazninu. Od 2000. godine organiziramo ove seminare koji su i dalje veoma prihva}eni kod prakti~ara u Bosni i Hercegovini. O novelama Zakona o izvr{nom postupku se diskutovalo u okviru dva seminara koji su se odr`ali 2003. i 2004. godine, a u~esnici radnih grupa koje su radile na izradi ovih zakona su ih, zajedno sa referentima iz Njema~ke, znala~ki predstavili. Tokom izrade komentara Fondacija IRZ se prije svega trudila da oni budu {to jednostavniji za primjenu, te je na raspolaganje stavila Dr. Stefana Prnera, advokata i stru~njaka koji je zajedno sa autorima radio na strukturi komentara i pojedinih tekstova, ali je do samog {tampanja pratio i cjelokupan proces redigovanja. Na ovom mjestu `elimo zahvaliti Dr. Prneru na njegovom izuzetnom trudu i zalaganju za vrijeme rada u Bosni i Hercegovini ne samo u pogledu ovog komentara. @elja nam je da ova knjiga svojim korisnicima postane svakodnevna literatura i da na{ doprinos njenom nastanku u~ini da ona bude {to jednostavnija za upotrebu.

Matthias Weckerling Direktor

Zadovoljstvo mi je imati ~ast da predstavim Komentare Zakona o izvr{nom postupku entiteta Bosne i Hercegovine. Ovi zakoni oslikavaju zna~ajan napredak u procesu moderniziranja sistema gra|anskog prava u Bosni i Hercegovini i to ja~anja izvr{enja presuda u gra|anskom postupku. Pravda se ne mo`e dosti}i ukoliko se presude, donijete od strane suda, ne izvr{e efektivno i efikasno, {to je i stav koji je Evropski sud za ljudska prava naga{avao mnogo puta u svojim presudama. Prvi korak na tom putu su dobri zakoni koji predstavljaju temelj na kojem po~iva i funkcionira cijeli sistem. Ipak, razumijevanje i primjena prava odre|uju da li }e sistem i zaista funkcionirati efikasno. Bosna i Hercegovina je usvojila moderno zakonodavstvo koje te`i ujediniti ono najbolje iz doma}e pravne tradicije sa eskpertizom evropskih stru~njaka iz oblasti gra|anskog prava. Komentar je rezultat posve}enosti i rada grupe afirmiranih nau~nih radnika i prakti~ara iz ove oblasti, sa zajedni~kim ciljem razvoja modernog sistema gra|anskog prava u Bosni i Hercegovini. Posebno vrijedna karakteristika ovog komentara jeste ~injenica da je to primjer kako Evropska Komisija i Vije}e Evrope mogu obezbijediti okvir unutar kojeg pravni stru~njaci u Bosni i Hercegovini mogu djelovati. Nadamo se da }e ovaj komentar slu`iti prakti~arima i studentima prava i pomo}i im u boljem razumijevanju historije, dru{tvenog konteksta, podloge i evropskih vrijednosti i pri tom podupirati Zakon o izvr{nom postupku u oba entiteta Bosne i Hercegovine, daju}i tako svoj doprinos efikasnosti sudskog sistema.

Michael Humphreys {ef delegacije Evropske komisije u Bosni i Hercegovini

Guy de Vel generalni direktor pravnih poslova Vije}a Evrope

^lan XVII

KRATKE INFORMACIJE ^ITAOCIMA OVOG KOMENTARA

Cilj ovog komentara je da bude pomo}no sredstvo za svakodnevni rad sa Zakonom o izvr{nom postupku (ZIP) oba entiteta Bosne i Hercegovine. Tome slu`i i ~itav niz prakti~nih oznaka samog teksta komentara, kao npr.: U pravilu, obja{njenja o odnosu nekog ~lana sada va`e}eg zakona prema ~lancima ranije va`e}ih zakonskih propisa nalaze se na samom po~etku teksta komentara uz svaki pojedina~ni ~lanak zakona. Dakle, ~italac tamo mo`e brzo prona}i odgovor na pitanje da li neki ~lanak zakona sadr`i ne{to novo u odnosu na do sada poznata zakonska rje{enja ili ne. Ukoliko je to bilo mogu}e, redoslijed komentara uz svaki pojedina~ni ~lan zako na slijedi unutra{nji redosljed tog ~lanka. To zna~i da se element npr. prvog stavka jednog ~lanka se komentira jasno odvojeno od elementa drugog stavka u itd. Dakle ~italac samo treba npr. da prona|e naznaku uz st. 2 (koja je ozna~ena boldiranim slovima) ako ga zanima neki problem vezano za taj stav ~lana zakona. Izdava~i su zamolili autore da upu}uju na sudsku praksu direktno vezano za pojedina~ne stavove ili elemente jednog ~lana (a ne na kraju komentara, kako je to uobi~ajeno u mnogim drugim komentarima). To je iz razloga {to ~italac-prakti~ar o~ekuje da sve relevantne informacije o stavovima (me|u koje spada i doti~na sudska praksa) nekog ~lana zakona prona|e na jednom mjestu, a ne na razli~itim mjestima u tekstu. Klju~ne rije~i u tekstu komentara su istaknute boldiranim slovima. r Lak{em upu}ivanju na odre|ena mjesta komentara slu`i sistem rubnih brojeva. To su brojevi na vanjskoj strani teksta kojima se numerira komentar uz svaki ~lan zakona. Tako npr. naznaka 160/2 u registru pojmova zna~i da se komentar vezan za doti~nu klju~nu rije~ nalazi u komentaru uz ~lan 160, a u samom tekstu komentara pored broja 2 na rubu teksta. Ova tehnika omogu}ava da upu}ivanje na tekst iz registra pojmova ne treba da se mijenja znatno u slu~aju novih dopunjenih izdanja komentara.

XVIII ^lan

Osim toga, izdava~i su zamolili autorice i autore da {to vi{e predstavljaju svoju vlastitu praksu, da daju prijedloge za postupanje u odre|enim prakti~nim situacijama i da upozoravaju na postoje}e ali i mogu}e budu}e probleme prilikom primjenjivanja Zakona, pogotovo u situacijama u kojima se pored ZIP-a primjenuju i odredbe drugih zakona. Zakon se pi{e brzo (ponekad ~ak prebrzo). Primjenjivanje (ili, kako se ka`e po novome, implementacija) nekog novog zakona me|utim nije neka konstantna stvar, nego trajni i teku}i proces razvoja, razmjena iskustava, a ponekad i metode poku{aj i gre{ka. Imaju}i to u vidu, svi u~esnici u izradi ovog komentara su svjestni da knjiga koju imate pred sobom ne mo`e biti kona~na. Isto va`i i za mi{ljenja, koja autori su iznijeli u svojim tekstovima. Stru~na diskusija se me|utim mo`e razviti tek kada neko je dao svoj stav kao po~etnu ta~ku za tu diskusiju. U ovom smislu se mole ~itaoci za informacije o praksi razli~itih sudova prilikom primjenjivanja novog ZIP-a, za svoje stavove vezane za mi{ljenja koja su iznijeta u ovom komentaru, kao i za sve druge prijedloge koji bi mogli doprinijeti razvoju ovog komentara u mogu}im budu}im izdanjima. Na kraju, `elim zahvaliti svim u~esnicima u ovom projektu, ~iji je doprinos ovom komentaru vidljiv svakom ~itaocu putem njihovih tekstova. To su, naravno, u prvom redu autori. Osim autorima, potrebno je zahvaliti i licima koja su doprinijela ovom komentaru svojim inicijativama, podr{kom i savjetima. Na strani Vije}a Evrope to su: Hugh Chetwynd, direktor ispostave Vije}a Evrope u BiH, Monica Macovei (koja je u toka projekta postala ministrica pravosu|a svoje domovine Rumunije), Admir Suljagi} (voditelj projekta komentara ZIP-a i ZPP-a FBiH i RS) i Edina Harbinja (koja je pru`ila dragocjenu tehni~ku pomo}). Na strani Njema~ke fondacije za me|unarodno pravnu suradnju (IRZ fondacije) `elim zahvaliti direktoru Matthiasu Weckerlingu, Britti Schwarz, voditeljici projekta IRZ fondacije za BiH, kao i dr. Arndu Whlera. Zahvaljujem i kolegama Fe|adu Za}iragi}u i Mehmedu Had`i}u na zaista pa`ljivoj obradi kona~nih tekstova.

Dr. Stefan Prner Rechtsanwalt Stru~ni suradnik IRZ fondacije za BiH

^lan XIX

PREGLED OSNOVNE KORI[TENE LITERATURE

Babi}, Slobodan, Mili}evi}, Dragi{a: Ekonomija, Pravni fakultet Univerziteta u Banjoj Luci, Banja Luka, 2003. Barbi}, Jak{a: Sudsko i javnobilje`ni~ko osiguranje prijenosom vlasni{tva na stvari i prijenosom prava, objavljeno u: Novo ovr{no i ste~ajno pravo, Zbornik radova, Zagreb, 1996. Barbi}, Jak{a, Buljan, Vesna, Crni}, Ivica, Dika, Mihajlo, Erakovi}, Andrija, Ru`djak, , , , , , Marijan i [epi}, Nenad: Novo ovr{no i ste~ajno pravo, Zagreb, 1996. Crni}, Ivica: Izvr{ni postupak u praksi, Zagreb, 1989. : Crni}, Ivica: Izvr{ni postupak u praksi, Zagreb, 1993. : Crni}, Ivica, Grubi}, Vesna: Izvr{ni postupak u praksi propisi sudska praksa primjeri, prema stanju na dan 21.12.1993. godine, Informator, Zagreb, 1994. Crni}, Ivica: Ovrha na nekretnini, objavljeno u: Novo ovr{no i ste~ajno pravo, Zagreb, 1996. ^alija, Branko, Omanovi}, Sanjin: Gra|ansko procesno pravo, Sarajevo 2000. , ^ulinovi}, Ferdo: Komentar zemlji{noknji`nih zakona, Beograd, 1931. ^ulinovi}Herc, Edita: Ugovorno osiguranje tra`bina zalaganjem pokretnih stvari bez predaje stvari u posjed vjerovnika, Rijeka, 1998. Deixler-Hbner, Astrid, Klicka, Thomas: Zivilverfahren, 3. Auflage, Wien, 2003. H Deni{li}, Meliha: Pravo svojine stranaca u SFRJ, Zbornik radova sa jugoslovenskog savjetovanja Promjene u pravu svojine, Transformacija dru{tvene svojine, odr`anog u Sarajevu 22-24. novembra 1990. Dika, Mihajlo: Zakon o izvr{nom postupku, Zagreb, 1991.

XX ^lan

Dika, Mihajlo: Sudsko osiguranje potra`ivanja na temelju sporazuma stranaka, Aktualnosti hrvatskog zakonodavstva i pravne prakse, Zbornik radova, 1992. Dika, Mihajlo: Novo ovr{no pravo neki temeljni instituti, u: Novo ovr{no i ste~ajno pravo, Zbornik radova, Zagreb, 1996. Dika, Mihajlo: Osnovne zna~ajke i op}i pregled prve novele hrvatskog ste~ajnog prava, Reforma ovr{nog i ste~ajnog prava, Zbornik radova, Zagreb, 1999. Dika, Mihajlo, ^izmi}, Jozo: Komentar Zakona o parni~nom postupku FBiH, : Sarajevo 2000. \or|evi}, Aleksandar, Studin, Josip: Zakon o izvr{nom postupku sa stru~nim , obja{njenjima, Slu`beni list SFRJ, Beograd, 1979. Gali}, Ale{, Matja`, Jan, Hinko, Jenull: Zakon o izvr{bi in zavarovanju, Komentar novele in uvodna pojasnila, Ljubljana, 2002. Gajovi}, Jelisaveta: Gra|ansko procesno pravo sa komentarom, Beograd, 2000. Gavella, Nikola: Zalo`no pravo, Zagreb, 1992. Gavella, N., Josipovi}, T., Gliha, I., Belaj, V., Stipkovi}, Z.: Stvarno pravo, Zagreb, 1998. Hess, Burkhard: Ekspertiza o nacrtu ovr{nog zakona Federacije BiH od 16.7.1997., objavljeno u: Nova rje{enja u Zakonu o parni~nom postupku i Zakonu o ovr{nom postupku Federacije BiH, izdanje Ministarstva pravde, Sarajevo, 1998. Ilc, Jo`e: Spremembe Zakona o izvr{ilnem postopku, Pravnik, Ljubljana, 6-8/1991. Jauernig, Schlechtriem, Strner, Teichmann, Gesetzbuch, 8. Auflage, Mnchen, 1997. Volkommer:

BGB

Brgerliches

Josipovi}, Tatjana: Zemlji{no knji`no pravo, Zagreb, 2001.

Komentar Zakona o obligacionim odnosima, grupa autora, Savremena administracija, Beograd, 1983. Komentar Zakona o obligacionim odnosima, Tom I, Redaktori: Blagojevi}-Krulj, K Savremena administracija, Beograd, 1980.Krisper-Kramberger, Marija: Pogodbena zastavna pravica na neprima~ah, Pravnik, K Ljubljana, let 47 (1992), 1-2. Matijevi}, Ivo, ^ulinovi}, Ferdo: Komentar zakona o izvr{enju i obezbje|enju, Svjetlost, Beograd, 1940. Markovi}, Slobodan: Autorsko pravo i srodna prava, Slu`beni glasnik, Beograd, 1999.

^lan XXI

Medi}, Du{ko: Zalo`no pravo, Banja Luka, 2002. Mini, Harald: Die neue Zwangsversteigerung von Liegenschaften, Wien, 2000.

Novi zakon o izvr{nom postupku, redaktor: Dragor Hiber, Centar za liberalnodemokratske studije, Beograd, 2004. Op}a enciklopedija Jugoslovenskog leksikografskog zavoda, Knjiga 2, CFob, tre}e izdanje, Zagreb, 1977.Panovski, Strahil: Izvr{enje na nov~anom potra`ivanju du`nika, Glasnik Advokatske komore Vojvodine, 6/1981. Paunovi}, Miroslav: Prednosti hipoteke kao sredstva osiguranja potra`ivanja, Pravni `ivot, 8-9/91. Popovi}, Bogoljub, Risti}, Vuka{in: Komentar zakona o izvr{nom postupku sa sudskom praksom, obrascima i registrom pojmova, Novinsko izdava~ka ustanova Slu`beni list SFRJ, Beograd. Popovi}, Bogoljub, Risti}, Vuka{in: Zakon o izvr{nom postupku sa komentarom, sudskom praksom i obrascima za prakti~nu primenu, Privredna {tampa OOUR Preduze}a Finansijski studio, Beograd, 1978. Popovi}, Bogoljub, Risti}, Vuka{in: Priru~nik za prakti~nu primenu Zakona o izvr{nom postupku sa komentarom, sudskom praksom, obrascima i registrom pojmova, Drugo izmenjeno i dopunjeno izdanje, Privredna {tampa, Beograd, 1981. Povlaki}, Meliha: Izvr{nost javnobilje`ni~kih akata, Pravna misao, 3-4/2000. Povlaki}, Meliha: Institut javnog bilje`ni{tva i efikasno ostvarivanje prava povjerilaca u pravu Federacije BiH, I i II dio, Pravni savjetnik, 4/2002. i 7/2002. Povlaki}, Meliha: Osnovne zna~ajke notarske slu`be u Federaciji BiH, Pravni savjetnik, 4/2003. Povlaki}, Meliha: Reforma zemlji{noknji`nog prava kao dio ukupne reforme gra|anskog prava, Zbornik radova sa Me|unarodnog savjetovanja Aktualnosti gra|anskog i trgova~kog zakonodavstva i pravne prakse, odr`anog u Neumu 6-8.6.2003. godine, Mostar, 2003. Povlaki}, Meliha: Novo zemlji{noknji`no pravo u BiH, Pravni savjetnik, 12/2003. Pozni}, Borivoje, Raki}-Vodineli}, Vesna: Gra|ansko procesno pravo, petnaesto V izmenjeno i dopunjeno izdanje, Beograd, 1999. Rajovi}, Veroljub: Sudski izvr{ni postupak sa tekstom Zakona o izvr{nom postupku iz 2000. godine, Univerzitet u Beogradu - Pravni fakultet, Beograd, novembar, 2000.

XXII ^lan

Rijavec, Vesna: Neue Aspekte des Glubigerschutzes nach dem slovenischen Vollstreckungs - und Sicherungsgesetz, WiRO, Heft 11/1999. Risti}, Vuka{in: Komentar zakona o izvr{nom postupku sa sudskom praksom i registrom pojmova, VI izmjenjeno i dopunjeno izdanje, 1999. Rosenberg, Leo, Gaul, Hans Fridhelm, Schilken, Eberhard: Zwangsvoll-streckungsrecht, elfte vllig neubearbeitete Auflage, Mnchen, 1997. Seiser, Hannes: Executionsrecht, 3., neu bearbeitete Auflage, Wien, 2002. Simonetti, Petar: Hipoteka (objekt, obujam, sticanje), Zakonitost (44) 1990., br. 9-10. Simonetti, Petar: Hipotekarno zalaganje nekretnina u Federaciji Bosne i Hercegovine, Pravna misao, 1-2/99. Simonetti, Petar: Mobilijarna hipoteka, Privreda i pravo, vol. 32, 1993., 1-2. Sre~kovi}, Nedeljko, Luki}, Dragutin: Priru~nik sudskog izvr{nog postupka, Beograd 1981. Sre~kovi}, Nedeljko, Luki}, Dragutin: Priru~nik sudskog izvr{nog postupka, Pravnoekonomski centar, Beograd, 1986. Stankovi}, Gordana: Novo izvr{no procesno pravo, Udru`enje za gra|ansko procesno i arbitra`no pravo, Ni{, 2001. Stankovi}, Gordana: Gra|ansko procesno pravo, Ni{, 1998. Stankovi}, Gordana: Zasnivanje zalo`nog prava na nepokretnosti u postupku obezbje|enja, Pravni `ivot 11-12/91, str. 1499-1506. Stankovi}, Obren, Orli}, Miodrag: Stvarno pravo, Beograd, 1989. Starovi}, Borivoj: Komentar Zakona o izvr{nom postupku (zakonodavstvo, teorija, praksa), II. Prera|eno i dopunjeno izdanje, PRAVO D.O.O., Novi Sad, 1991. Starovi}, Borivoj: Komentar Zakona o izvr{nom postupku, Beograd 1987. : Stojanovi}, Dragoljub: Savjesnost i po{tenje, Enciklopedija imovinskog prava i prava udru`enog rada, Beograd, 1978. [arki}, Neboj{a, Ra{i}, Dragan: Priru~nik za primenu Zakona o izvr{nom postupku sa komentarom, sudskom praksom i obrascima, Savremena administracija, Beograd, 1994. [arki}, Neboj{a, Ra{i}, Dragan, Priru~nik za primenu Zakona o izvr{nom postupku, Beograd 1991. Thomas, Heinz, Putzo, Hans: ZPO Komentar, 24. Auflage, Mnchen, 2002.

^lan XXIII

Tratnik, Matija`, Rijavec, Vesna, Kereste{, Toma`, Vren~ur, Renato: Stvarnopravna , zavarovanja, Maribor, 2001. Triva, Sini{a, Belajec, Velimir, Dika, Mihajlo: Sudsko izvr{no pravo, Op}i dio, Zagreb, 1980. Triva Sini{a, Belajec Velimir i Dika Mihajlo: Sudsko izvr{no pravo, Zagreb 1984. , Tumbri, Tanja: Zalo`no pravo, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu 1-2/81. Vizner, Boris: Komentar Zakona o vlasni~ko pravnim odnosima, Zagreb, 1980. Vizner, Boris: Komentar Zakona o obaveznim odnosima, Zagreb, 1979. : Vukovi}, Svetislav: Komentar Zakona o izvr{nom postupku sa sudskom praksom, registrom pojmova i obrascima, Prvo izdanje, Poslovni biro D.O.O., Beograd, 2000. Ze~evi}, Enver; Novi sudski izvr{ni postupak, Sarajevo, 2003. Wolf, Manfred: Sachenrecht, 12. Auflage, Mnchen, 1994.

XXIV ^lan

OBJA[NJENJE SKRA]ENICA KORI[TENIH U OVOJ KNJIZI

BGB Njema~ki gra|anski zakonik EO - Exekutionsordnung Republike Austrije sa Novelom od 2000. OZ Ovr{ni zakon Republike Hrvatske PZ FBiH Porodi~ni zakon Federacije BiH PZ RS Porodi~ni zakon Republike Srpske SZ Stvarnopravni zakonik Republike Slovenije ZGZ - Zakon o gra|evinskom zemlji{tu Federacije BiH/Republike Srpske ZIP M Zakonot na izvr{nata postapka Republike Makedonije ZIP SCG Zakon o izvr{nom postupku SR Jugoslavije ZIZ Slo - Zakon o izvr{bi in zavarovanju Republike Slovenije ZN Zakon o naslje|ivanju ZOO Zakon o obligacionim odnosima ZoNot Zakon o notarima ZPP Zakon o parni~nom postupku Federacije BiH/Republike Srpske ZPU FBiH Zakon o poreskoj upravi Federacije BiH ZPU RS Zakon o poreskoj upravi Republike Srpske ZUP Zakon o upravnom postupku Federacije BiH ZV Zakon o vlasni{tvu i drugim stvarnim pravima Republike Hrvatske ZZK Zakon o zemlji{nim knjigama Federacije BiH/Republike Srpske ZZK RH Zakon o zemlji{nim knjigama Republike Hrvatske

^lan XXV

SPISAK PROPISA SPOMENUTIH U TEKSTU KOMENTARA ZAKONA O IZVR[NOM POSTUPKU

Bosna i Hercegovina Zakon o politici direktnih stranih ulaganja (Slu`beni glasnik BiH 17/98) Okvirni Zakon o zalozima (Slu`beni glasnik BiH 28/04) Zakon o dr`avnoj slu`bi u institucijama BiH (Slu`beni glasnik BiH 23/02, 14/03) Federacija BiH Zakon o parni~nom postupku (Slu`bene novine FBiH 58/03) Zakon o zemlji{nim knjigama (Slu`bene novine FBiH 58/02) Zakon o gra|evinskom zemlji{tu (Slu`bene novine FBiH 25/03) Zakon o poreskoj upravi Federacije BiH (Slu`bene novine FBiH 33/02) Zakon o prometu nepokretnosti (Slu`beni list RBiH 38/78, 4/89, 22/91, 21/92, 3/93, 13/94) Zakon o radu (Slu`bene novine FBiH. 43/99, 13/02) Zakon o vanparni~nom postupku (Slu`bene novine FBiH 2/98) Zakon o notarima (Slu`bene novine FBiH 45/02) Krivi~ni zakon (Slu`bene novine FBiH 36/03) Zakon o stecajnom postupku (Slu`bene novine FBiH 29/03 i 32/04) Zakon o dr`avnoj slu`bi u FBiH (Slu`bene novine FBiH 29/03) Zakon o obligacionim odnosima (Slu`beni list SFRJ 29/78, 39/85, 45/86, 57/89, Slu`beni list RBiH 2/92, 13/94) Republika Srpska Zakon o parni~nom postupku (Slu`beni glasnik RS 58/03 i 85/03)

XXVI ^lan

Zakon o osnovnim svojinskopravnim odnosima (Slu`beni list SFRJ 6/80, 36/90, 38/03) Zakon o zemlji{nim knjigama (Slu`beni glasnik RS 74/02) Zakon o gra|evinskom zemlji{tu (Slu`beni glasnik RS 86/03) Zakon o obligacionim odnosima (Slu`beni list SFRJ 29/78, 39/85, 45/86, 57/89, 17/93, 3/96, 39/03) Zakon o poreskoj upravi Republike Srpske (Slu`beni glasnik RS 51/01) Zakon o prometu nepokretnosti (Slu`beni list SRBiH 4/89, 22/91, 29/94) Zakon o zakupu poslovnih zgrada i prostorija (Slu`beni list SRBiH 33/77, 12/87, 30/90, 7/92) Zakon o ste~ajnom postupku (Slu`beni glasnik RS 67/22, 77/02, 38/3, 96/03) Zakon o notarima (Slu`beni glasnik RS 86/04) Porodi~ni zakon Republike Srpske (Slu`beni glasnik RS 54/02) Krivi~ni zakon Republike Srpske (Slu`beni glasnik RS 49/03) Zakon o radu (Slu`beni glsnik RS 38/00) Zakon o vanparni~nom postupku (Slu`beni list SRBiH 10/89) Zakon o op{tem upravnom postupku Republike Srpske (Slu`beni glasnik RS 13/02). Zakon o bankama Republike Srpske (Slu`beni glasnik RS 44/03). Zakon o hartijama od vrednosti Republike Srpske pre~i{}en tekst (Slu`beni glasnik RS 2/02) Zakon o patentima Republike Srpske (Slu`beni glasnik RS 36/99) Zakon o `igovima Republike Srpske (Slu`beni glasnik RS 35/99) Zakon o modelima i uzorcima Republike Srpske (Slu`beni glasnik RS 36/99) Zakon o administrativnoj slu`bi u upravi RS (Slu`beni glasnik RS 16/02, 62/02) Pravilnik o unutra{njem poslovanju redovnih sudova (Slu`beni list SRBiH 3/76) Kanton Sarajevo Zakon o porezu na promet nekretnina i prava Kantona Sarajevo (Slu`bene novine KS 10/99) Zakoni drugih dr`ava Ovr{ni zakon Republike Hrvatske (Narodne novine 57/96, 29/99, 173/2003, 174/2003 - ispravka)

^lan XXVII

Zakon o izvr{bi in zavarovanju (Uradni list Republike Slovenije 51/98, 11/99, 11/2001, 75/02) Zakonot na izvr{nata postapka Republike Makedonije (Slu`ben vesnik 53/97, 59/2000) Zakon o izvr{nom postupku SR Jugoslavije (Slu`beni list SFRJ 28/00, 73/00, 71/01) Zakon o zemlji{nim knjigama Republike Hrvatske (Narodne novine 91/96, 137/99, 114/2001) Zakon o vlasni{tvu i drugim stvarnim pravima Republike Hrvatske (Narodne novine 91/96, 68/98, 137/99, 22/00, 73/00, 114/2001) Executionsordnung - Novelle Republike Austrije (BGBl I 2000/59)

XXVIII ^lan

UVOD

1) Potreba za reformom sudskog izvr{nog prava u BiH Zakon o izvr{nom postupku iz 1978. godine, koji je donijet kao savezni zakon biv{e SFRJ, na cjelokupnoj teritoriji Bosne i Hercegovine bio je u primjeni sve do 2003. godine (u Distriktu Br~ko do 2000. godine). U toku posljednjih ratnih doga|anja u BiH taj zakon je direktno preuziman od strane svih administrativnih aran`mana koji su na njenoj teritoriji postojali kako u toku rata (RBiH, Republika Srpska i Hrvatska zajednica Herceg Bosna) tako i nakon njega (Federacija Bosne i Hercegovine, Republika Srpska i Distrikt Br~ko). Zahvaljuju}i tome sudsko prinudno izvr{enje je na cjelokupnoj teritoriji na{e zemlje bilo regulisano na jedinstven na~in iako ustavnopravno ova materija nikada nije spadala u nadle`nost dr`ave BiH. Nakon 1995. godine obnova ratom razorenih podru~ja BiH i njenih entiteta dugo je bio apsolutni prioritet kako za lokalne vlasti BiH tako i za me|unarodne snage koje su pomagale tu obnovu. Povratak izbjeglica i raseljenih lica, njihove imovine, rekonstrukcija poru{ene infrastrukture, dugo su bili na vrhu prioriteta svih onih koji su se bavili poslijeratnom obnovom BiH. Problemi prinudnog sudskog izvr{enja dugo su bili u zape}ku razli~itih institucionalnih reformi, i tek se s vremena na vrijeme u javnosti mogao ~uti zahtjev za hitnom reformom i u ovoj oblasti, uzrokovan prije svega nemogu}no{}u ili sporo{}u izvr{enja pravosna`nih sudskih presuda. Pod pritiskom ekonomskog razvoja poslijeratne BiH, a prije svega bankarskog sektora koji u tom razvoju po prirodi stvari ima vode}u ulogu, potreba za reformom izvr{nog prava postaje sve glasnija i sna`nija tek nakon 2000. godine. Pri tome je nezadovoljstvo poslovi~nom sporo{}u prinudnog izvr{enja sudskih odluka, kao i raznolike mogu}nosti du`nika da opstruira izvr{enje svoje obaveze, naj~e{}e navo|eno kao jedna od osnovnih prepreka na putu uspostave vladavine prava u BiH, apsolutno najva`nijeg preduslova za sna`niji ekonomski oporavak na{e zemlje. Iz tih razloga, pod uticajem neoborivih dokaza iz sudske prakse da Zakon o izvr{nom postupku iz 1978. godine ~e{}e du`niku slu`i kao garant neizvr{enja njegove obaveze (mogu}nosti odga|anja izvr{enja su za njega po tom zakonu bile gotovo neograni~ene) nego za{titi interesa povjerioca u tom postupku, ministarstva

^lan XXIX

pravde oba entiteta u BiH su u toku 2002. godine formirala svoje komisije za izradu prednacrta novih Zakona o izvr{nom postupku. Ti novi zakoni su imali zadatak da na najbolji mogu}i na~in izmijene lo{e stanje u sudskom izvr{nom pravu, te da na jedinstven na~in u BiH rije{e nagomilane probleme u toj oblasti. Kao rezultat rada tih komisija, sredinom 2003. godine, najprije u Republici Srpskoj (u daljem tekstu: RS) a potom i u Federaciji Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: FBiH), usvojeni su novi, entitetski Zakoni o izvr{nim postupcima. Danas se ti zakoni u oba entiteta BiH primjenjuju u praksi ve} skoro 18 mjeseci i iza sudske prakse je sada ve} dovoljno iskustva na osnovu kojeg se mo`e re}i da je reforma izvr{nog prava krenula dobrim pravcem, ali isto tako i da do postizanje kona~nog cilja (efikasan izvr{ni postupak) jo{ uvijek treba raditi na mnogim od ponu|enih rje{enja. 2) Stupanje na snagu novih zakona Ukazom Predsjednika FBiH, objavljenim u Slu`benim novinama Federacije Bosne i Hercegovine broj 32/03 od 18.7.2003. godine, progla{en je Zakon o izvr{nom postupku. Odredbama njegovog ~lana 230. odre|eno je da Zakon stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u Slu`benim novinama Federacije Bosne i Hercegovine (18.7.2003. godine), a da se po~inje primjenjivati 60 dana od dana njegovog stupanja na snagu. Shodno odredbama ~lana 37. stav 3. navedenog Zakona o izvr{nom postupku, dana 19.8.2003. godine federalni ministar pravde P donio je Pravilnik o obrascima za popunu podataka o imovini izvr{enika u izvr{nom postupku (objavljen u Slu`benim novinama Federacije Bosne i Hercegovine broj 41/03), ~ime su stvorene sve pretpostavke da se Zakon o izvr{nom postupku u FBiH primjenjuje od 19.9.2003. godine, kako je to i odre|eno njegovim ~lanom 230. U RS Zakon o izvr{nom postupku objavljen je u Slu`benom glasniku Republike Srpske broj 59/03 od 18.7.2003. i stupio je na snagu dana 01.8.2003. godine. Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o izvr{nom postupku objavljen je u Slu`benom P glasniku Republike Srpske br. 85/03, a sam Pravilnik o obrascima za popunu podataka o imovini izvr{ioca u izvr{nom postupku, koji je donijelo Ministarstvo pravde RS, u Slu`benom glasniku Republike Srpske br. 101/03). 3) ZIP FBiH i RS - usporedba Zakonom o izvr{nom postupku u FBiH i Zakonom o izvr{nom postupku u RS odre|eno je da se istim ure|uje postupak po kojem sudovi u FBiH odnosno u RS provode prinudno ostvarenje potra`ivanja na osnovu izvr{nih i vjerodostojnih isprava (u daljem tekstu: izvr{ni postupak). Najva`nija razlika izme|u Zakona o izvr{nom postupku dva entiteta jeste u segmentu odredbi o prinudnoj predaji djeteta (ZIP RS, ~lan 226-228). Naime, te odredbe ne postoje u Zakonu o izvr{nom postupku u FBiH zbog toga {to su one ve} sadr`ane u prijedlogu novog federalnog porodi~nog zakona, koji se trenutno nalazi u parlamentarnoj proceduri usvajanja. Dakle, sa stanovi{ta pravnog sistema FBiH, s obzirom na to da }e mehanizam prinudne predaje djeteta u FBiH biti regulisan

XXX ^lan

porodi~nim zakonom, nije bilo potrebe da se ista materija reguli{e i na nekom drugom mjestu (ZIP-u). Razlike u postojanju odredbi o prinudnoj predaji djeteta uticale su i na numeraciju ~lanova navedenih entitetskih ZIP-ova, tako da ZIP RS prijelazne i zavr{ne odredbe reguli{e u ~lanovima 229., 230., 231., 231.a, 232. i 233., , glave XXIV Zakona, dok s druge strane ZIP FBiH, koji ne sadr`i odredbe o prinudnoj predaji djeteta, prijelazne i zavr{ne odredbe reguli{e ~lanovima 226., 227., 228., 229. i 230. glave XXIII Zakona. Druga bitna razlika izme|u navedenih entitetskih Zakona proizlazi iz ~l. 231.a ZIPa RS koji reguli{e izvr{enje sudskih odluka po osnovu isplate stare devizne {tednje, ratne {tete i isplate po osnovu ostalih sudskih odluka, vansudskih poravnanja i drugih upravnih akata, na osnovu potra`ivanja iz perioda ratnih dejstava izme|u maja 1992. i 19.6.1996. godine. Takvu odredbu ne sadr`i ZIP FBiH, jer se ista materija u FBiH ure|uje posebnim zakonima (Zakon o privremenom odga|anju od izvr{enja potra`ivanja na osnovu izvr{nih odluka na teret bud`eta FBiH i Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o privremenom odga|anju od izvr{enja potra`ivanja na osnovu izvr{nih odluka na teret bud`eta FBiH Slu`bene novine Federacije Bosne i Hercegovine br. 9/04 i 30/04). Treba napomenuti da su dva entitetska zakona stupila na snagu u razli~itim vremenskim periodima i razli~itim zakonodavnim tehnikama, {to je rezultiralo razli~itim odredbama ~lanova 233. ZIP-a RS i 230. ZIP-a FBiH. 4) ZIP FBiH i RS u odnosu na prethodni ZIP Niz odredbi koje su do u detalje analizirane u ovom komentaru ukazuje da novi zakoni o izvr{nom postupku, u odnosu na Zakon iz 1978. godine, u sebi sadr`e niz radikalnih promjena u postupku prinudnog izvr{enja. Te promjene, uz ispunjenje drugih uslova (reorganizacija sudova i pravosu|a uop{te) trebale bi omogu}iti br`u provedbu zakona i nesmetan tok izvr{nog postupka, te tako odlu~uju}e uticati na pobolj{anje pozicije tra`ioca izvr{enja postupka prinudnog izvr{enja. Od va`nijih sistematskih promjena u tekstu novih ZIP-ova treba najprije spomenuti one sadr`ane u njihovom ~lanu 1. Naime, navedenom odredbom jasno se ukazuje da predmet regulisanja ovih zakona vi{e nije postupak obezbje|enja potra`ivanja (prethodne mjere i privremene mjere - mjere obezbje|enja, koje su bile regulisane ~lanovima 252.275. ZIP-a iz 1978. godine). U oba BiH entiteta ta je materija sada regulisana Zakonom o parni~nom postupku (sudske mjere osiguranja, ~lanovi 268.-290.), i o mjerama obezbje|enja sada uvijek odlu~uju nadle`ni parni~ni, a ne izvr{ni sudovi. Pored toga, u odnosu na ranije odredbe o zasnivanju zalo`nog prava kao postupka obezbje|enja, sada je u zavr{nim i prijelaznim odredbama ovih zakona regulisano da }e se ovaj postupak i dalje voditi pred izvr{nim sudom po odredbama ~lanova 251.a, 251.b, 251.v, 251.g, 251.d i 251.| ranijeg ZIP-a, ali samo do regulisanja istog u odredbama drugog odgovaraju}eg zakona, odnosno primjene Zakona o notarima, koji i ina~e reguli{e ovu oblast. Ova nova zakonska rje{enja temelje se na ~injenici da se u navedenim slu~ajevima radi o postupcima ~iji je kona~an ishod izvr{na isprava, koju tek treba prinudno provesti u izvr{nom postupku. Iz prakse sudova uo~eno je da postupci

^lan XXXI

obezbje|enja potra`ivanja i dono{enja odgovaraju}ih izvr{nih isprava s tim u vezi, u znatnoj mjeri optere}uju izvr{ne sudove, koji prije svega treba da provode prinudno ostvarenje potra`ivanja na osnovu izvr{nih i vjerodostojnih isprava. Postupci ~iji je ishod dono{enje izvr{ne isprave, za ~ije vo|enje se u znatnijoj mjeri tra`i i primjena odredaba materijalnopravne (supstancijalnopravne) prirode, po svojoj pravnoj prirodi su mnogo bli`i parni~nom (obezbje|enje) ili ~istom vanparni~nom postupku (zasnivanje zalo`nog prava). Imaju}i u vidu to obja{njenje, mo`e se re}i da su odredbe o sudskim mjerama obezbje|enja opravdano prenesene u zakone o parni~nim postupcima odnosno zakone o notarima. Ukupno uzev{i, navednim promjenama ~ini se da je izvr{ni postupak sada bli`i svojoj izvr{noj pravnoj prirodi. Prema toj novoj koncepciji, predmetom ZIP-ova sada vi{e nisu postupci dono{enja odluka u vidu izvr{nih isprava, izuzev u ta~no odre|enim posebnim slu~ajevima, koji su specifi~ni i po prirodi stvari usko vezani za izvr{ni postupak (protivizvr{enje ~l. 54., rje{enje o dosudi nekretnine ~l. 93, rje{enje o namirenju ~l. 109. ovog zakona i sl.). Razmatranje svih izmjena koje novi ZIP-ovi nose jeste predmet samog teksta komentara na svaki pojedini ~lan ovih zakona, a za sveobuhvatni pregled najva`nijih izmjena ovdje bismo istaknuli samo sljede}e: 1) Su{tinski gledano, novi Zakon o izvr{nom postupku se sada temelji na na~elu jednakog procesnopravnog polo`aja stranaka u izvr{nom postupku, a iz pojedinih odredbi Zakona da se zaklju~iti da je novim rje{enjima poja~ana za{tita interesa tra`ilaca izvr{enja (povjerioca). Prednje potvr|uju odredbe Zakona, jer iste vi{e ni pod kojim uslovima ne predvi|aju institut odga|anja izvr{enja na prijedlog izvr{enika (~l. 63. ZIP-a iz 1978. godine), a ispu{tene su i odredbe o za{titi bud`etskih korisnika (~l. 196. ranijeg ZIP-a), ~ime su dr`avni organi i institucije izjedna~eni sa ostalim strankama u postupku u procesnopravnom smislu. Shodno primjeni Zakona o parni~nom postupku (~l. 21. novog ZIP-a), u kojem je minimizirano na~elo materijalne istine a potpuno napu{teno na~elo pru`anja pomo}i neukoj stranci, na~elo pru`anja pravne pomo}i neukoj stranci napu{teno je i u izvr{nom postupku. Kako bi rije{io probleme skrivanja imovine od strane izvr{enika, koji su naro~ito bili izra`eni prelaskom platnog prometa sa biv{e SDK na redovan bankarski sistem, novi zakon uvodi novi institut utvr|ivanje imovine du`nika, pomo}u kojeg tra`ilac izvr{enja, uz posredovanje suda, na lak{i na~in mo`e da do|e do informacija o imovini izvr{enika koja mo`e biti predmet izvr{enja. Radi poja~anja odgovornosti izvr{enika za njegove obaveze, novim zakonom izuze}a pojedinih stvari i prava od izvr{enja su svedene na minimum. U tom smislu nastale su vrlo radikalne promjene naro~ito u odnosu na mogu}nost ograni~enja izvr{enja nad izvr{enikovim pokretnim i nepokretnim stvarima te njegovim pravima (li~ni dohodak). U cilju ubrzanja izvr{nog postupka, najradikalnija izmjena u odnosu na ranije odredbe ti~e se novog rje{enja po kojem se izvr{enje provodi odmah nakon

2)

3)

4)

5)

XXXII ^lan

dono{enja odluke po eventualno izjavljenom prigovoru (izvr{nost rje{enja o izvr{enju) ukoliko isti bude odbijen ili odba~en, odnosno ako se izvr{enje provodi prijenosom sredstava sa transakcijskih ra~una i kod naplate potra`ivanja izdr`avanja i prije odluke po prigovoru. 6) U namjeri da ubrza tempo izvr{nog postupka, pored skra}ivanja rokova pri provo|enju izvr{enja pljenidbom i prodajom pokretnih i nepokretnih stvari izvr{enika, zna~ajno je ista}i i novo rje{enje da sada o prigovoru stranaka odlu~uje izvr{ni sud bez mogu}nosti upu}ivanja na parnicu, pa i u onim slu~ajevima kad su u pitanju sporne ~injenice, s obzirom na to da sada nema prekida izvr{nog postupka zbog rje{avanja prethodnog pitanja. Kako bi se eleminisala ~esta praksa odugovla~enja postupka od strane tre}ih lica, novo rje{enje Zakona predvi|a da izjavljeni prigovor tre}e osobe i njegovo upu}ivanje na parnicu ne spre~ava izvr{enje, izuzev ako to tre}e lice ne dokazuje svoje pravo pravomo}nom sudskom odlukom. Pored omogu}avanja namirenja odmah po dono{enju odluke po prigovoru, radikalnu mjeru ubrzanja postupka izvr{enja predstavlja i sni`enje limita pri prodaji predmeta izvr{enja u odnosu na procijenjenu vrijednost kod svakog ro~i{ta za javno nadmetanje, kako za pokretne tako i za nepokretne stvari. Problem dostave u postupku izvr{enja, koji ina~e nije svojstven samo tom postupku, novi je zakon poku{ao djelimi~no rije{iti dostavom putem oglasne plo~e i za prvu i za li~nu dostavu ukoliko izvr{enik promjenu sjedi{ta odnosno prebivali{ta nije prijavio sudu ili nadle`nom organu (vidjeti ~l. 352. ZPPa u vezi sa ~l. 21. ovog ZIP-a).

7)

8)

9)

10) S ciljem rastere}enja ionako preoptere}enih izvr{nih sudija, te samim tim i ubrzanja postupka, sada je predvi|eno i da pojedine izvr{ne radnje i dono{enje pojedinih odluka (osim odluka o meritornom rje{avanju po prigovoru izvr{enika i izricanja nov~ane kazne) mogu preduzimati i stru~ni saradnici, po ovla{tenju sudije, a pro{irena su i ovla{tenja sudskih izvr{itelja. 11) S ciljem rastere}enja izvr{nih sudova, novim zakonom je predvi|ena i redukcija vjerodostojnih isprava na osnovu kojih se odre|uje izvr{enje. Naime, izvr{enje na osnovu vjerodostojnih isprava, kada su u pitanju izvodi iz poslovnih knjiga i ra~uni, mo`e se tra`iti samo ukoliko se radi o potra`ivanju onih komunalnih usluga kod kojih se ne mo`e uskratiti mogu}nost daljnjeg pru`anja usluge zbog nepla}anja dospjele obaveze (isporuka vode, odvoz sme}a, isporuka toplotne energije za grijanje), a u pogledu izvr{nih isprava, kao iste, pored dosada{njih, predvi|ene su i isprave sa~injene kod notara. 12) Procesna disciplina kako izvr{enika tako i tre}ih lica u postupku izvr{enja morala bi sada da bude ve}a u odnosu na postupke koji su vo|eni po ranijem ZIP-u, jer novi zakon sada uvodi mnogo o{trije nov~ane kazne, koje se mogu izricati ne samo kao sredstvo izvr{enja (izvr{enje radnje koju mo`e izvr{iti samo izvr{enik, npr.) nego i za svaku radnju bilo kojeg lica koja opstruira ili onemogu}ava sud u provo|enju izvr{enja.

^lan XXXIII

Iako su ovdje istaknuta samo neka od najnovijih zakonskih rje{enja, iz navednog proizlazi da su, u odnosu na dosada{nji zakon i ure|enje izvr{nog postupka uop{te, u ovoj oblasti izvr{ene su{tinske promjene. Za nadati se da }e one, zajedno sa svim ostalim izmjenama u zakonima, rezultirati br`im postupkom prinudnog sudskog izvr{enja i boljom za{titom interesa tra`ioca izvr{enja koji prinudno ostvaruje svoje pravo iz izvr{ne ili vjerodostojne isprave. S druge strane, ne treba zaboraviti re}i da su, i pored mnogobrojnih promjena, i u novim koncepcijama postupaka sudskog prinudnog izvr{enja na snazi u potpunosti ostala kako na~ela ustavnosti i zakonitosti tako i ostala na~ela gra|anskog i izvr{nog postupka (na~elo dispozicije i oficioznosti, pravnog interesa, ekonomi~nosti, saslu{anja stranaka, raspravno i istra`no na~elo, na~elo neposrednosti, pismenosti i usmenosti, na~elo koncentracije postupka, javnosti, savjesnog kori{tenja procesnih prava, hitnosti i redoslijeda u postupanju). Ta su na~ela me|utim sada novim zakonskim rje{enjima osvijetljena na druga~iji na~in, ~ime oni poprimaju jedno novo i druga~ije zna~enje od dosada{njih. 5) Svrha izrade komentara Zakona o izvr{nom postupku S obzirom na ciljeve koji su pred njima stajali, novi entitetski zakoni o izvr{nim postupcima u sebi sadr`e niz novih rje{enja, ~ija je djelotvornost u doba njihove izrade bila gotovo potpuna nepoznanica. Pod takvim uslovima, nije neobi~no da su na samom po~etku primjene tih rje{enja izvr{ni sudovi pristupili vrlo suzdr`ano i oprezno, imaju}i prije svega u vidu nerazvijenu sudsku praksu ili nedostatak stru~ne literature iz oblasti izvr{nog prava. U takvim okolnostima, postavilo se pitanje na koji na~in izvr{nim sudovima pomo}i u primjeni svih onih novih rje{enja koja su predvi|ena novim zakonima o izvr{nim postupcima. Bilo je naime jasno da postoji problem nejasnih pravnih odredbi, njihovog tuma~enja te lutanja sudske prakse, ali nije bilo jasno na koji na~in bi se taj problem trebao rje{avati. Kroz razgovore sa izvr{nim sudijama na tu temu vrlo brzo se iskristalisala njihova potreba za izradom obimnije knjige komentara u kojoj bi se na detaljniji na~in poku{ale analizirati sve odredbe novih Zakona o izvr{nom postupku, sa naro~itim akcentom na one odredbe koje na nov na~in rje{avaju stare probleme sudskog izvr{nog prava. Na bazi tih ste~enih saznanja, kancelarija Vije}a Evrope u BiH je 2004. godine, pokrenula Projekt izrade Komentara Zakona o izvr{nom postupku sa ciljem stvaranja prve sveobuhvatne knjige stru~ne literature u ovoj oblasti u BiH. U tom cilju, kancelarija Vije}a Evrope u BiH je anga`ovala tim od pet stru~njaka iz ove oblasti, pri ~emu je zna~ajno primijetiti da su ~etvero od njih bili ~lanovi entitetskih radnih grupa za izradu novih zakona. Anga`ovanjem tih autora, kancelarija Vije}a Evrope u BiH uspjela je u svojoj namjeri da pored podrobne analize odredbi zakona {iroj javnosti pribli`i i obrazlo`enja pojedinih rje{enja koja su opredijelila radne grupe da prihvate neka od ponu|enih rje{enja, poma`u}i na taj na~in i samim prakti~arima u tuma~enju pojedinih odredbi zakona. Rezultat rada ove grupe stru~njaka u prethodnoj godini je golemi Komentar Zakona o izvr{nom postupku od preko 600 stranica, u kojem je na cjelovit na~in

XXXIV ^lan

obra|en svaki od 230 (FBiH) odnosno 233 (RS) ~lana novih entitetskih Zakona o izvr{nom postupku. Rad autora ovog komentara je bio olak{an samom ~injenicom da su oba entitetska zakona gotovo identi~na u svojim tekstovima, te da su pojedini autori komentarisali samo pojedine dijelove zakona. Tako je sudija Asaf Daupovi} dao komentar samo na dio zakona koji se odnosi na ~lanove od 1. do 45. (Op{te odredbe, Izvr{na i vjerodostojna isprava, Predlaganje i odre|ivanje izvr{enja, Provo|enje izvr{enja), sudija Rosa Obradovi} od ~lana 46. do 65. (Prigovor, Prigovor tre}e osobe, Protivizvr{enje, Odlaganje, obustava i okon~anje izvr{enja) i od 114. do 135. (Izvr{enje na pokretnim stvarima), prof. dr. Meliha Povlaki} od ~lana 65. do 113. (Izvr{enje na nekretninama), prof. dr. Milorad @ivanovi} od ~lana 136. do 194. (Izvr{enje na nov~anoj tra`bini izvr{enika, Izvr{enje na potra`ivanju da se predaju ili isporu~e pokretne stvari ili da se preda nepokretna stvar, Izvr{enje na dionici i ostalim registriranim vrijednosnim papirima, te na ~lanskim udjelima u pravnoj osobi, Izvr{enje na drugim imovinskim pravima), a Za}iragi} Fe|ad od ~lana 194. do 230. (FBiH) odnosno 233. (RS) (Izvr{enje radi ostvarenja nenov~anog potra`ivanja te Prijelazne i zavr{ne odredbe). Zna~ajno je napomenuti da je pri izradi teksta komentara u svom radu svaki od autora imao slobodu da koristi tekst svog entitetskog zakona, na svom jeziku, te da na jeziku koji on izabere napi{e komentar za svoj dio zakona. Po mi{ljenju Vije}a Evrope i njegovih autora, tom slobodom autora Komentar nije izgubio na svojoj konzistentnosti, ve} i samom ~injenicom da su tekstovi oba entitetska zakona gotovo pa identi~ni. Me|utim, kako bi ~italac i u jednom i u drugom BiH entitetu imao uvida u sve razlike koje izme|u entitetskih zakona postoje, autori su u tekstovima svojih zakona te razlike nazna~avali u fusnotama. U Sarajevu, 20.3.2005. godine

Asaf Daupovi}, predsjednik Izvr{nog odjeljenja Op}inskog suda u Sarajevu Fe|ad Za}iragi}, dipl. pravnik

Z A K O N O IZVR[NOM POSTUPKU

^lan 1 3

Dio prviI - OSNOVNEODREDBE

^lan 1. Sadr`aj Zakona (1) Ovim zakonom ure|uje se postupak po kojem sudovi u Federaciji Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Federacija1) provode prinudno ostvarenje potra`ivanja na osnovu izvr{nih i vjerodostojnih isprava (u daljem tekstu: izvr{ni postupak), ako posebnim zakonom nije druk~ije odre|eno. (2) Odredbe ovog zakona ne primjenjuju se na postupke izvr{enja propisane posebnim zakonom. 1 Op}enito: Odredbe o sadr`aju Zakona, u odnosu na postupak koji se njima reguli{e, bile su regulisane u ~l. 1. ZIP-a 1978. godine i iste su, kao i sam Zakon u cijelosti, pretrpjele vrlo zna~ajne izmjene, naro~ito u odnosu na postupak obezbje|enja koji je bio regulisan ranijim odredbama (vidjeti prelazne i zavr{ne odredbe ZIP-a u FBiH i u RS u odnosu na odredbe ~l. 251.a, 251.b, 251.v, 251.g, 251.d i 251.| Zakona o izvr{nom postupku iz 1978.). Samo kao privremeno rje{enje zadr`an je postupak obezbje|enja zasnivanjem zalo`nog prava, a s obzirom da je u me|uvremenu stupio na snagu Okvirni zakon o zalozima i da je uspostavljen Registar za zalo`no pravo na stvarima i pravima navedenim u prednjem zakonu, to se postupak obezbje|enja zalo`nim pravom svodi na obezbje|enje potra`ivanja samo na nekretninama. Komentar uz stav 1: Pod postupkom izvr{enja u smislu ~l. 1. ovog zakona podrazumijeva se samo sudsko izvr{enje, odnosno izvr{enje koje odre|uju (dozvoljavaju) i provode redovni sudovi, ~ime se postupak sudskog izvr{enja, u domenu gra|anskog prava, jasno izdvaja i diferencira u odnosu na postupke izvr{enja krivi~nih sankcija, te na postupke izvr{enja koji se provode pred sudovima za prekr{aje i organima uprave koji su postupci ure|eni drugim zakonima, a sam sudski izvr{ni postupak podrazumijeva niz radnji suda, stranaka i drugih u~esnika, koje se radnje preduzimaju u cilju prinudnog ostvarenja potra`ivanja tra`ioca izvr{enja utvr|enog i zasnovanog na izvr{noj ispravi, a {to je su{tinski bilo sadr`ano i u odredbi ~l. 1. prethodnog zakona. Me|utim, odredbama ovog zakona vi{e nisu regulisani postupci obezbje|enja potra`ivanja izuzev kako je to navedeno pod 1. Zakonom o sudovima u FBiH i kantonalnim zakonima o sudovima kao stvarno nadle`ni sudovi za postupak izvr{enja odre|eni su op}inski sudovi, a u Republici Srpskoj Zakonom o sudovima i sudskoj slu`bi (Slu`beni glasnik Republike Srpske br. 13/00, 15/00, 16/00, 17/01 i 77/02) kao sudovi stvarno nadle`ni za postupak izvr{enja odre|eni su prvostepeni redovni sudovi, odnosno osnovni sudovi.U Zakonu o izvr{nom postupku Republike Srpske umjesto teksta Federaciji Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Federacija) stoji tekst Republici Srpskoj.

2

3

1

4 ^lan 1

4

Radi se o postupku za prinudno izvr{enje, odnosno ostvarivanje potra`ivanja na osnovu izvr{nih i vjerodostojnih isprava. Po odredbama ovog zakona, kada se ima u vidu izvr{na isprava kao izvr{ni naslov, izvr{avaju se sudske odluke koje glase na ispunjenjenje obaveze, bez obzira na to koji je sud takvu odluku donio (izuzev, za sada, odluka sudova za prekr{aje), pri ~emu nije zna~ajna vrsta obaveze ~ije se ispunjenje tra`i izvr{enjem. Izvr{enje sudske odluke se, dakle, mo`e tra`iti i kada ona glasi na obavezu pla}anja u novcu, na ~injenje ili ne~injenje, trpljenje, odnosno uzdr`avanje od neke radnje. Za razliku od sudske odluke koja se u izvr{nom postupku provodi nezavisno od sadr`ine obaveze, u tom postupku se mogu provoditi i odluke donijete u upravnom ili prekr{ajnom postupku (ukoliko Zakonom o izvr{enju prekr{ajnih sankcija i Zakonom o upravnom postupku nije druga~ije odre|eno), a ovim zakonom su kao izvr{ne isprave predvi|ene i odluke donesene u tim postupcima (izvr{ne isprave ~l. 23. ZIP-a) ako te odluke glase na ispunjenje nov~ane obaveze, ako nije druga~ije propisano posebnim zakonima - Zakon o izvr{enju krivi~nih sancija, Zakon o sudovima za prekr{aje, Zakon u upravnom postupku i dr. Ovakvo rje{enje, koje je proizlazilo i iz odredbi ranijeg ZIP-a, ukazuje na prihvatljivost i dosada{nje sudske prakse. Tako, upravni je organ nadle`an da izvr{i pravovaljano rje{enje o eksproprijaciji nepokretne imovine, pa stoga nema razloga za tu`bu sudu op{te nadle`nosti da se pre|a{nji vlasnik obave`e da eksproprisanu nekretninu preda korisniku eksproprijacije (Vrhovni sud Srbije, Gzz-181/75, prema Bogoljub Popovi}, Vuka{in Risti}, Zakon o izvr{nom postupku, Beograd, 1987, str. 3); Po zahtjevu korisnika eksproprijacije da se isprazni i njemu preda na slobodno raspolaganje eksproprisana gara`a, nadle`an je da rje{ava op{tinski organ uprave (Ustavni sud Srbije, U-br. 257/75, prema Bogoljub Popovi}, Vuka{in Risti}, Zakon o izvr{nom postupku, Beograd, 1987, str. 3). Kada se imaju u vidu vjerodostojne isprave (~l. 29. ZIP-a) kao izvr{ni naslov, treba ista}i da je u ovom segmentu do{lo do izmjena u odnosu na raniji Zakon, a u odnosu na su`enje kruga subjekata ovla{tenih na pokretanje postupka kada su u pitanju ra~uni, fakture i izvodi iz poslovnih knjiga, kao redukcije samih vjerodostojnih isprava u odnosu na njihov broj, te kada se u postupku kao izvr{ni naslov pojavljuju vjerodstojne isprave - ~ek i mjenica, u odnosu na ostale, da rje{enje o izvr{enju proizvodi druga~ije posljedice (blokada nov~anih sredstava na transakcijskom ra~unu izvr{enika za iznos odre|en rje{enjem, a do okon~anja parni~nog postupka).

5

6

7

U odre|enim slu~ajevima i kada odluke organa uprave glase na nov~ano potra`ivanje isto se ne izvr{ava u sudskom postupku izvr{enja, {to je slu~aj sa porezima i carinama (propisan postupak izvr{enja posebnim zakonom), odnosno potra`ivanjima nastalim iz tih osnova i koja se potra`ivanja ostvaruju po pravilima postupka izvr{enja pred organima uprave i {to je regulisano posebnim zakonima iz te oblasti. Imaju}i u vidu specifi~nosti zbivanja u dru{tvenom i ekonomskom `ivotu u postupku tranzicije i izmjenama pravnog sustava na podru~ju BiH, zna~ajno je ista}i, na ovom mjestu, da je stanovi{te radne grupe za izradu ovog zakona u FBiH da se i Odluke Doma za ljud ska prava (sada Komisije za ljudska prava pri Ustavnom sudu BiH) imaju

^lan 1 5

8

smatrati izvr{nim ispravama u dijelu u kojem su podobne za sudsko izvr{enje, {to je slu~aj i sa Odlukama Komisije za implementaciju ~l. 143. Zakona o radu (u FBiH), a {to se ~ini opravdanim, jer u oba slu~aja navedene odluke imaju karakter i elemente odluka redovnih sudova i u istim je raspravljeno u meritumu, a iz oblasti u kojima su postupali i bili nadle`ni za postupanje redovni sudovi, do dono{enja zakona kojim je to rje{avanje izmje{teno u nadle`nost navedenim subjektima, s tim {to je sad Dom za ljudska prava, takore}i, inkorporiran u Ustavni sud i o prednjim pitanjima iz nadle`nosti Doma za ljudska prava sada odlu~uje taj sud. Komentar uz stav 2: Propisuju}i da se odredbe ovog zakona ne primjenjuju na postupke izvr{enja propisane posebnim zakonom, zakonodavac ukazuje na ~injenicu da pored ovog izvr{nog postupka, i ovih pravila koja se primjenjuju u ovom postupku, postoje i drugi izvr{ni postupci, za koja va`e pravila propisana za te postupke, a ne pravila ovog zakona. Tako postoji administrativno izvr{enje (postupak izvr{enja pred organima uprave), postupak izvr{enja krivi~nih sankcija, izvr{enje prekr{ajnih sankcija, postupak ste~aja, kao poseban postupak kolektivne egzekucije i namirenja povjerilaca, a na koje postupke se ne odnose pravila ovog Zakona o izvr{nom postupku. Prednje odredbe i odredbe Zakona o izvr{noj i vjerodostojnoj ispravi predstavljaju okvir za odre|ivanje apsolutne nenadle`nosti sudova za postupanje u pojedinim izvr{nim postupcima, a na koji zaklju~ak upu}uje kada je u pitanju apsolutna nenadle`nost i pravno stajali{te iskazano u odluci Kantonalnog suda u Sarajevu:

9

Po ocjeni ovoga suda prvostepeni sud je pravilno utvrdio da se u konkretnom slu~aju radi o potra`ivanju iz ~l. 3. Zakona o utvr|ivanju i ostvarivanju potra`ivanja nastalih za vrijeme ratnog stanja i neposredne ratne opasnosti. ^l. 12. Uredbe o na~inu utvr|ivanja i realizaciji javnog duga nastalog za vrijeme ratnog stanja i neposredne ratne opasnosti (Slu`bene novine FBiH broj 17/02), koju je donijela Vlada FBiH, u realizaciji ~l. 7. naprijed citiranog zakona predvi|a da }e u slu~aju pokretanja izvr{nog postupka po pravosna`nim presudama, sporazuma o naknadi zaklju~enih sa nadle`nim organom uprave, rje{enjima nadle`nih organa uprave, ugovora i drugih pravnih akata donesenih na osnovu propisa iz ~l. 2. navedenog zakona, a koji se odnose na javni dug, sud izvr{nu odluku uputiti komisiji na nadle`nost. Po{to je ova uredba stupila na snagu 10.5.2002. godine valjalo je po slu`benoj du`nosti pravilno primijeniti materijalno pravo odnosno citirane pozitivne propise po kojima je predvi|eno da se sva potra`ivanja prema Federaciji, a koja predstavljaju javni dug, prijavljuju Komisiji za utvr|ivanje i realizaciju potra`ivanja nastalih za vrijeme ratnog stanja i neposredne ratne opasnosti, a {to zna~i da sud ne bi bio apsolutno nadle`an da raspravlja o prijedlogu za dono{enje rje{enja o dozvoli izvr{enja u smislu ~l. 16. ZIP-a (Kantonalni sud u Sarajevu, G`-1039/02 od 20.10.2000.).10 Shodno ta~ki 9. mo`e se iskazati da odredbe ovog ~lana, zajedno sa odredbama o izvr{nim i vjerodostojnim ispravama (~l. 23. i 29. ZIP-a), jesu osnov za odre|ivanje apsolutne nadle`nosti sudova u izvr{nom postupku.

6 ^lan 2

^lan 2. Zna~enje pojedinih izraza Izrazi upotrijebljeni u ovom zakonu imaju ova zna~enja: 1) 2) potra`ivanje - ozna~ava pravo na neko davanje, ~injenje, ne~injenje ili trpljenje; tra`ilac izvr{enja - ozna~ava lice koje je pokrenulo postupak radi izvr{enja nekog potra`ivanja te lice u ~iju je korist taj postupak pokrenut po slu`benoj du`nosti; izvr{enik - ozna~ava lice protiv kojeg se potra`ivanje ostvaruje; stranka - ozna~ava tra`ioca izvr{enja i izvr{enika; u~esnik - ozna~ava lice koje u postupku izvr{enja nije stranka, a u postupku u~estvuje zbog toga {to se u njemu odlu~uje o nekom njegovom pravu ili zbog toga {to za to ima pravni interes; rje{enje o izvr{enju - ozna~ava rje{enje kojim je u cijelosti ili djelimi~no prihva}en prijedlog za izvr{enje ili kojim se izvr{enje odre|uje po slu`benoj du`nosti; zaklju~ak - ozna~ava sudski nalog ili drugu odluku suda kojom se upravlja izvr{nim postupkom i odlu~uje o drugim pitanjima kad je to izri~ito predvi|eno ovim zakonom; izvr{ilac - ozna~ava sudskog slu`benika koji po nalogu suda neposredno preduzima pojedine radnje u izvr{nom postupku; zemljoradnik - ozna~ava prete`ni izvor prihoda; lice kojem je poljoprivredna proizvodnja

3) 4) 5)

6)

7)

8) 9)

10) banka - ozna~ava banku ili finansijsku organizaciju koja obavlja poslove platnog prometa; 11) zemlji{na knjiga - ozna~ava sve javne knjige u koje se upisuju prava na nepokretnostima; 12) vrijednosni papir - ozna~ava materijalizovani oblik vrijednosnih papira (isprave); 13) dionica - ozna~ava vrijednosni papir koji se izdaje u obliku elektronskog zapisa i koji se upisuje u registar vrijednosnih papira. 1 Op}enito: Odredbe o zna~enju pojedinih izraza u Zakonu bile su sadr`ane u ta~. 1-9. ~l. 15. ZIP-a iz 1978. godine, a osnovne razlike izme|u odredbi proizlaze iz druk~ijeg ozna~enja stranaka i u~esnika u postupku, te uvo|enja

^lan 2 7

novih pojmova u skladu sa novim sredstvima izvr{enja (dionica, vrijednosni papir), upotrebe drugih termina za odre|ene situacije i osobe (sudski izvr{ilac, banka), kao i ispu{tanja pojedinih izraza kojim vi{e Zakon ne opservira (organizacija udru`enog rada). I ovaj zakon je, kao i prethodni, usvojio metod definisanja pojedinih izraza iz zakonskog teksta iz razloga poja{njenja novih izraza u zakonu i poja{njenja standardnih pravnih termina kojima se pridaje novo zna~enje u ovom zakonu uslijed naprijed navedenih zakonskih rje{enja, kao i iz razloga kako bi se izbjegle eventualne nedoumice u postupku provo|enja izvr{enja i sprije~ila pojava problema vezanih za ovla{}enja pojedinih lica koja obavezno ili eventualno u~estvuju u izvr{nom postupku i kako bi se izbjegle dileme o procesnopravnom polo`aju u~esnika postupka. Tako se odredbama Zakona defini{u izrazi potra`ivanje, tra`ilac izvr{enja (ranije povjerilac), izvr{enik (ranije du`nik), stranka, u~esnik, rje{enje o izvr{enju, zaklju~ak, izvr{ilac, zemljoradnik, banka, zemlji{na knjiga, vrijednosni papir i dionica. 2 Komentar uz stav 1: Izrazom potra`ivanje ozna~ava se pravo na neko davanje, ~injenje, ne~injenje ili trpljenje i isto mora biti utvr|eno pravosna`nom izvr{nom ili vjerodostojnom ispravom. U odnosu na raniji zakon, u definisanju ovog izraza se sada u istom ne nagla{ava i ne izdvaja nov~ano od nenov~anih potra`ivanja, a {to je bilo saglasno podjeli izvr{nog postupka na dio o naplati nov~anih i dio o naplati nenov~anih potra`ivanja, za ~im u stvarnosti nema potrebe s obzirom da Zakon propisuje postupak za sva potra`ivanja u navedenom smislu. Sa aspekta subjektivnog prava ovla{}enog lica u pravnom odnosu, pod potra`ivanjem se obuhvata nekad samo jedno ovla{}enje iz subjektivnog prava, a nekad skup ovla{}enja, a nekada se isti izraz u Zakonu o izvr{nom postupku upotrebljava u ~isto obligacionopravnom smislu, a o ~emu sve treba voditi ra~una u interpretaciji zakonskog teksta (Dr. Borivoj Starovi}, Komentar Zakona o izvr{nom postupku, Beograd, 1987, str. 48). t tra`ilac izvr{enja ozna~ava lice koje je pokrenulo postupak radi izvr{enja nekog potra`ivanja, te lice u ~iju je korist taj postupak pokrenut po slu`benoj du`nosti, a izvr{enik ozna~ava lice protiv kojeg se potra`ivanje ostvaruje. Prednjim ozna~enjem stranaka u izvr{nom postupku iste se ozna~avaju ranijim terminima koji vi{e odgovaraju procesnopravnom statusu stranke u ovom postupku, a izbjegavaju se i mogu}e zabune i mije{anja sa terminima obligacionog prava. U teoriji su podijeljena mi{ljenja oko izraza kojim se ozna~avaju stranke u izvr{nom postupku, tako pojedini smatraju i navode da su izrazi povjerilac i du`nik u cijelosti adekvatni termini za ozna~enje stranaka u izvr{nom postupku jer imaju isto zna~enje u materijalnom pravu, a u drugom smislu su to procesnopravni termini u odnosu na izvr{ni postupak, a prednji izrazi su kao takvi u upotrebi i u stranim pravima (vidjeti i: Sini{a Triva, Velimir Belajec i Mihajlo Dika, Sudsko izvr{no pravo, Op}i dio, Zagreb, 1984, str. 91). Ozna~avaju}i pod izrazom tra`ilac izvr{enja lice koje je pokrenulo postupak radi izvr{enja nekog potra`ivanja, ispu{teno je ozna~enje lica koja se pojavljuju kao tra`ioci izvr{enja po sili zakona ili po pravnom

3 4

8 ^lan 2

poslu (nasljednici, pravni sljednici, cesionari i dr.) temeljem kojih su sukcesijom postali nosioci ovla{tenja iz pravosna`ne izvr{ne ili vjerodostojne isprave, i to u toku izvr{nog postupka, a radi se o licima koja nisu pokrenula izvr{ni postupak. Na na~in kojim je definisan izraz izvr{enik da je definisan i izraz tra`ilac izvr{enja bio bi otklonjen prednji nedostatak u definisanju tra`ioca izvr{enja, {to tim pojmom nisu obuhva}ena naprijed navedena lica u ~iju korist se postupak vodi iako nisu pokrenula postupak. 5 6 Izrazom stranka ozna~ava se tra`ilac izvr{enja i izvr{enik; a izrazom u~esnik ozna~ava se lice koje u postupku izvr{enja nije stranka, a u postupku u~estvuje zbog toga {to se u njemu odlu~uje o nekom njegovom pravu ili zbog toga {to za to ima pravni interes. Iz naprijed navedenog proizlazi da je izvr{ni postupak postupak dviju stranaka, i to s jedne strane aktivne tra`ioca izvr{enja, i pasivne - izvr{enika. Strana~ka i procesna poslovna sposobnost utvr|uje se prema pravilima parni~nog postupka i propisima odgovaraju}eg materijalnog prava (koji se subsidijarno primjenjuju u izvr{nom postupku) na po~etku izvr{nog postupka bez prethodnog kontradiktornog raspravljanja o tome sa strankama, a istu mogu imati i odre|ene dru{tvene tvorevine ako udovoljavaju bitnim uvjetima za sticanje strana~ke sposobnosti, a naro~ito ako raspola`u sredstvima ili imovinom koja je podobna za provo|enje izvr{enja. U skladu sa prednjim odredbama je i stajali{te iz dosada{nje sudske prakse: Du`nikov du`nik u postupku izvr{enja nije stranka te nema zakonskog osnova da ula`e `albu protiv rje{enja o zabrani (Vi{i privredni sud Srbije, P`-1707/80, prema: Dr. Borivoj Starovi}, Komentar zakona o izvr{nom postupku, Beograd, 1987, str. 53). U izvr{nom postupku pokrenutom na osnovu pravosna`ne izvr{ne isprave pitanje legitimacije stranaka ne predstavlja posebne te{ko}e, jer ona proizlazi i utvr|ena je izvr{nom ispravom, {to nije slu~aj kod izvr{enja na osnovu vjerodostojne isprave i utvr|uje se kako je to naprijed napomenuto. Naime, aktivna procesna legitimacija za pokretanje i vo|enje izvr{nog postupka u pravilu pripada osobi koja je u izvr{noj ispravi ozna~ena kao supstancijalnopravno (materijalnopravno) tu`itelj, a pasivno legitimisana osoba je ona koja je u izvr{noj ispravi ozna~ena kao suspstancijalnopravno tu`eni, dok se kod izvr{enja na osnovu vjerodostojne isprave prihvataju subjekti navedeni u vjerodostojnoj ispravi kao procesno legitimirani, iako potra`ivanje nije utvr|eno na kvalificirani autoritativan na~in, pa ni stranke u postupku. Sudjelovanje vi{e osoba u ulozi tra`ioca izvr{enja u jednom postupku mogu}e je kad izvr{na isprava ovla{}uje vi{e tra`ilaca izvr{enja (ili se isti kao takvi pojavljuju po osnovu sukcesije) na ostvarenje istog potra`ivanja prema istom izvr{eniku, u kom bi slu~aju njihov procesni polo`aj u izvr{nom postupku trebalo tretirati uz adekvatnu primjenu pravila o jedinstvenim suparni~arima, a u zavisnosti od prirode njihovog uzajamnog odnosa obzirom na predmet spora, a {to se mo`e prihvatiti i u slu~aju kad svakom od tra`ilaca izvr{enja pripada posebno ali istovremeno potra`ivanje prema izvr{eniku i koje je utvr|eno istom kondemnatornom odlukom koja je izvr{na isprava u konkretnom slu~aju (Sini{a Triva, Velimir Belajec i Mihajlo Dika, Sudsko izvr{no pravo, Op}i dio, Zagreb, 1984, str. 106), {to se ~ini sasvim prihvatljivim. Mogu}e je na osnovu

7

8

^lan 2 9

jedne izvr{ne isprave i izvr{enje protiv vi{e izvr{enika, u situaciji kada se izvr{enje provodi na imovini koja je zajedni~ka ili u odnosu na koju su izvr{enici suvlasnici sa idealnim dijelovima. Sud donosi jedno rje{enje o izvr{enju protiv vi{e solidarnih izvr{enika ~ija obaveza proisti~e iz jedne izvr{ne isprave, a na prijedlog tra`ioca izvr{enja koji u prijedlogu mo`e odrediti redoslijed naplate ili }e se ista obaviti onim redom kojim su izvr{enici navedeni u prijedlogu. U~esnik u postupku je subjekt koji u izvr{nom postupku nema svojstvo stranke, nije ni tra`ilac izvr{enja ni izvr{enik, ve} je tre}e lice koje u toku postupka ostvaruje neko svoje pravo ili pravni interes. U teoriji postoji mi{ljenje da se ista mogu ozna~iti kao u~esnici u izvr{nom postupku, a {to nema opravdanja iz ugla izvr{nog postupka sagledanog kao jedne cjeline, u kom kontekstu i u {irem zna~enju izraz u~esnik u postupku obuhvata i lica bez kojih se postupak ne bi mogao voditi, prije svega lica ovla{tena za vo|enje postupka i preduzimanje izvr{nih radnji, izvr{enikovi du`nici, banke i dr. 9 Rje{enje o izvr{enju ozna~ava rje{enje kojim je u cijelosti ili djelimi~no prihva}en prijedlog za izvr{enje ili kojim se izvr{enje odre|uje po slu`benoj du`nosti. Navedeno rje{enje, ustvari, predstavlja pozitivnu odluku suda o prijedlogu tra`ioca izvr{enja, bilo da je istom udovoljeno u cjelini ili djelimi~no, bez obzira da li se radi o postupku na prijedlog tra`ioca izvr{enja ili je postupak pokrenut po slu`benoj du`nosti i po prijedlogu lica i organa kada je to zakonom odre|eno. Zaklju~ak ozna~ava sudski nalog ili drugu odluku suda kojom se upravlja izvr{nim postupkom i odlu~uje o drugim pitanjima kad je to izri~ito predvi|eno ovim zakonom, dakle radi se o odluci suda kojom se odlu~uje o pitanjima upravljanja postupkom, u koja spada i davanje naloga slu`benoj osobi - sudskom izvr{iocu, radi preduzimanja odre|enih izvr{nih radnji, koje su radnje suda u izvr{nom postupku usmjerene da se na najadekvatniji na~in ostvari izvr{enje i iste su preduzete saglasno pravilima izvr{nog postupka. Odrednica upravljanje postupkom kao kriterij nije uvijek precizna i dovoljna da se pouzdano odredi kada se odlu~uje zaklju~kom, a kada rje{enjem, pa se za pojedine situacije izri~ito odre|uje Zakonom da se odluka donosi u jednom ili drugom obliku, a {to je naro~ito va`no iz razloga {to se protiv zaklju~ka ne mo`e izjaviti pravni lijek. Treba ista}i, da je u odnosu na raniji zakon, sada zakon u odre|enim situacijama predvidio dono{enje odluke u obliku zaklju~ka umjesto rje{enja (ranije rje{enje o utvr|ivanju vrijednosti). Izraz izvr{ilac ozna~ava sudskog slu`benika koji po nalogu suda neposredno . preduzima pojedine radnje u izvr{nom postupku. Inicirano je, a {to se ukazalo kao potreba, da se donese pravilnik o du`nostima i ovla{tenjima sudskih izvr{ilaca i o~ekuje se da }e se njime precizno definisati pola`aj istih kao u~esnika u postupku izvr{enja, njihova legitimacija, postupanje i obim ovla{tenja u preduzimanju radnji izvr{enja. Izrazom zemljoradnik ozna~ava se lice kojem je poljoprivredna proizvodnja prete`ni izvor prihoda, a potreba za prednjom definicijom se ukazala iz razloga ograni~enja propisanih Zakonom na imovini tih lica kada je u pitanju izvr{enje na nekretnini.

10

11

12

10 ^lan 2

13

Iz razloga tr`i{ne ekonomije i obavljanja platnog prometa putem banaka i transakcijskih ra~una otvorenih kod istih, u cilju provo|enja izvr{enja na nov~anim sredstvima izvr{enika (ranije putem Slu`be dru{tvenog knjigovodstva, a potom Zavoda za platni promet) definisan je i izraz banka - i ozna~ava banku ili finansijsku organizaciju koja obavlja poslove platnog prometa, a ista je u~esnik u postupku izvr{enja u {irem smislu rije~i kao pomo}ni organ. Zakonom su propisane obaveze i ovla{tenja banaka pri postupanju po rje{enjima o izvr{enju i nalozima suda, a u slu~ajevima provo|enja izvr{enja na nov~anim potra`ivanjima izvr{enika. Na ovom mjestu, a {to je od zna~aja s obzirom da se sada obavlja platni promet preko transakcijskih ra~una otvorenih kod poslovnih banaka, do{lo je do izmjene u odnosu na mjesnu nadle`nost kad je kao sredstvo izvr{enja odre|ena pljenidba i prijenos nov~anih sredstava sa izvr{enikovog transakcijskog ra~una, u kom slu~aju je mjesno nadle`an sud na ~ijem podru~ju je sjedi{te du`nika (Izvr{enje na nov~anom potra`ivanju izvr{enika, ~l. 136. ZIP-a). Pismeni sporazum stranaka o mjesnoj nadle`nosti zaklju~en u smislu ~l. 70. ZPP-a se ne primjenjuje u postupku izvr{enja. Zakonom o izvr{nom postupku je, po pravilu, odre|ena isklju~iva mjesna nadle`nost zavisno od sredstava i predmeta izvr{enja. Ne mo`e se primjenjivati odredba ~l. 70. ZPP-a, po{to se u postupku izvr{enja i obezbje|enja shodno primjenjuju odredbe ZPP-a samo ako Zakonom o izvr{nom postupku ili drugim saveznim zakonom nije druga~ije odre|eno (Vi{i privredni sud Srbije P`-575/82, prema: Dr. Borivoj Starovi}, Komentar zakona o izvr{nom postupku, Beograd, 1987, str. 53). Prihvatljiva je i sudska praksa iskazana u prednjoj sudskoj odluci, kada je u pitanju mjesna nadle`nost uop{te u izvr{nom postupku, a potreba da se upozori na ovo zakonsko rje{enje ve} na ovom mjestu proizlazi iz razloga {to je mjesna nadle`nost propisana ovim zakonom za svako sredstvo posebno, u zavisnosti i od predmeta izvr{enja, a prednje va`i za sve slu~ajeve kad je u pitanju mjesna nadle`nost. Me|utim, upitna je dosada{nja zakonska praksa i ne bi je trebalo slijediti, koja je do{la do izra`aja u sudskoj odluci, i to: Nakon {to je donio rje{enje o izvr{enju, sud se ne mo`e po slu`benoj du`nosti oglasiti mjesno nenadle`nim (Vrhovni sud Hrvatske R-310/84, prema: Dr. Borivoj Starovi}, Komentar zakona o izvr{nom postupku, Beograd, 1987, str. 53), ovo iz razloga jer je mjesna nadle`nost isto propisana i za odre|ivanje i za provo|enje izvr{enja, pa se mo`e desiti da je sud odredio izvr{enje, a tra`ilac izvr{enja je promijenio sredstvo izvr{enja i uslijed promjene istog za provo|enje izvr{enja bi bio nadle`an drugi sud (s obzirom na to da se predmet izvr{enja kod promjene sredstava izvr{enja nalazi na podru~ju drugog suda barem kada su u pitanju stvari i pokretne i nepokretne), obustavljanje postupka u prednjem slu~aju bilo bi suprotno svrsi izvr{nog postupka. Izrazom zemlji{na knjiga ozna~avaju se sve javne knjige u koje se upisuju . prava na nepokretnostima. Mo`da bi bilo adekvatnije, sa aspekta cjelokupnog izvr{nog postupka i u odnosu na sredstva i predmete izvr{enja, da se odredio i definisao pojam javni registri s obzirom na pojavu novih javnih registara koji su od zna~aja za provo|enje izvr{enja. Naro~ito iz razloga {to se kao

14

15

16

^lan 3 11

novo sredstvo izvr{enja javlja pljenidba i prodaja dionica i uspostavljen je registar vrijednosnih papira za iste, kao sredstvo izvr{enja predvi|ena je pljenidba i prodaja osniva~kih udjela i postoji registar privrednih subjekata u kojem su sadr`ani podaci o udjelima i vlasnicima istih, a uspostavlja se i registar zaloga na pokretnim stvarima. 17 18 Izrazima vrijednosni papir ozna~ava materijalizovani oblik vrijednosnih papira (isprave) i dionica - ozna~ava vrijednosni papir koji se izdaje u obliku , elektronskog zapisa i koji se upisuje u registar vrijednosnih papira, s ciljem isticanja razlike izme|u dionice koja sada egzistira u formi elektronskog zapisa (jer se ista javljala u prometu u materijalizovanom obliku), a u odnosu na materijalizovane vrijednosne papire kao {to su mjenica, ~ek, tovarni list, konosman i dr., pa je s obzirom na navedenu razliku Zakon propisao i razli~ita pravila u odnosu na njihovu pljenidbu i prodaju u postupku izvr{enja. ^lan 3. Pokretanje postupka (1) Izvr{ni postupak pokre}e se prijedlogom tra`ioca izvr{enja. (2) Izvr{ni postupak pokre}e se i po slu`benoj du`nosti, kao i po prijedlogu lica i organa kad je to zakonom izri~ito odre|eno. (3) Osobe i organi iz stava 2. ovog ~lana imaju u izvr{nom postupku polo`aj tra`ioca izvr{enja. 1 Op}enito: Odredbe o pokretanju postupka nalazile su se u ~l. 2. ZIP-a iz 1978. godine, i zna~ajne izmjene koje su u~injene ogledaju se u izostavljanju odredbi koje su se odnosile na subjekte socijalisti~kog dr`avnog i privrednog ure|enja i njihova ovla{}enja u izvr{nom postupku. U teoriji nema spora da je izvr{ni postupak dvostrana~ki (ali ima i pravnih shvatanja da se radi o jednostrana~kom postupku kada se izvr{ni postupak ) pokre}e po slu`benoj du`nosti naplata tro{kova krivi~nog postupka i sl.), odnosno postupak dviju stranaka, i to tra`ioca izvr{enja, ~ije se odre|eno potra`ivanje ostvaruje, s jedne strane, i izvr{enika, prema kojem se potra`ivanje ostvaruje, s druge strane. U izvr{nom postupku sud po slu`benoj du`nosti pazi na aktivnu legitimaciju tra`ioca izvr{enja (Bogoljub Popovi} i Vuka{in Risti}, Zakon o izvr{nom postupku sa komentarom, Beograd, 1978, str. 4). Imaju}i u vidu odredbu ~l. 30. stav 2. Zakona o izvr{nom postupku, ovakvo stanovi{te bi se moglo izvu}i i u odnosu na pasivnu legitimaciju izvr{enika, iz razloga {to je propisano da se izvr{enje odre|uje i protiv tre}eg lica, koje u izvr{noj ispravi nije ozna~eno kao izvr{enik, ako tra`ilac izvr{enja javnom ili prema zakonu ovjerenom privatnom ispravom doka`e da je to lice na zakonit na~in preuzelo dug iz izvr{ne isprave ili je taj dug prema zakonu obavezno da izmiri. Komentar uz stav 1: U pogledu pokretanja i vo|enja postupka nema bitnih promjena jer se i dalje, po na~elu dispozicije i oficioznosti (nakon pokreta-

2

3

12 ^lan 3

nja izvr{nog postupka isti provodi sud, po slu`benoj du`nosti, do njegovog okon~anja), postupak, u pravilu pokre}e prijedlogom tra`ioca izvr{enja ili po slu`benoj du`nosti, kao i po prijedlogu lica i organa kada je to zakonom izri~ito odre|eno (shodno na~elu pravnog interesa), te tada isti imaju polo`aj tra`ioca izvr{enja. U sudskoj praksi Umje{a~ iz parni~nog postupka ne mo`e u izvr{nom postupku zadobiti polo`aj vjerovnika (Os Vara`din, G`-353/79, prema: Ivica Crni}, Izvr{ni postupak u praksi, Zagreb, 1993, str. 7). U kontekstu prednjih odredbi prihvatljivo je i stajali{te iskazano u odluci suda: Ako osoba na koju glasi potra`ivanje iz izvr{ne isprave, a koja je ujedno ozna~ena kao vjerovnik u prijedlogu za izvr{enje, ne postoji vi{e kao subjekt u vrijeme pokretanja izvr{nog postupka, u njezinu se korist ne mo`e rje{enjem dozvoliti izvr{enje. Prema odredbi ~l. 2. st. 1. ZIP-a (1978) postupak izvr{enja pokre}e se na prijedlog vjerovnika. To drugim rije~ima zna~i, po nala`enju ovog suda, da subjekt koji je ovla{ten pokrenuti izvr{ni postupak, mora postojati u ~asu podno{enja prijedloga (VsH, G`-6/87, prema: Ivica Crni}, Izvr{ni postupak u praksi, Zagreb, 1993, str. 7). [to je slu~aj i sa stajali{tem: U izvr{nom postupku sud po slu`benoj du`nosti pazi na aktivnu legitimaciju tra`ioca izvr{enja (Vrhovni sud Vojvodine, Gzz-1/60, prema: Bogoljub Popovi} i Vuka{in Risti}, Zakon o izvr{nom postupku, Beograd, 1978, str. 4) iako se radi o odlukama donesenim prije primjene ovog Zakona o izvr{nom postupku. Naime, svaki postupak pretpostavlja subjekta koji je nosilac prava ili obaveze, o kojim se u tom postupku raspravlja ili se isti ostvaruju, i ti nosioci su stranke u postupku bez kojih se postupak i ne mo`e voditi, dakle postojanje stranke je uslov bez kojeg se ne mo`e i koji u krajnjem slu~aju vodi obustavi postupka ukoliko prednji uslov nije ispunjen. 4 U odnosu pokretanja postupka po prijedlogu lica i organa, kada je to zakonom izri~ito odre|eno, treba imati u vidu da to mogu biti lica - zakonski zastupnici fizi~kih osoba koje iz nekih razloga nemaju procesnu sposobnost, a kada su u pitanju organi da pored dr`avnih organa, aktivnu legitimaciju za pokretanje postupka mogu imati i asocijacije tipa udru`enja gra|ana, odnosno privatnopravna gra|anska lica, kao i subjekti koji nemaju strana~ku sposobnost, ali ispunjavaju zakonske pretpostavke za istu i posjeduju imovinu koja je podobna za provo|enje izvr{enja, a {to sud cijeni u svakom konkretnom slu~aju. Komentar uz stav 2. i 3: I dalje je ostala dilema koji su to postupci i na koji na~in se pokre}e izvr{ni postupak po slu`benoj du`nosti, kako u pogledu aktivne legitimacije (organa koje po sili zakona zastupa zakonski zastupnik) tako i u pogledu preduzimanja radnje pokretanja izvr{nog postupka u odnosu na njenu formu, jer se odluke donesene u krivi~nim postupcima izvr{avaju po odredbama Zakona o krivi~nom postupku i propisima o izvr{enju krivi~nih sankcija, pa se shodno tome mo`e izvu}i zaklju~ak da se radi o naplati tro{kova sudskih krivi~nih postupaka u korist bud`eta, naplati nov~anih kazni, mjera sigurnosti oduzimanja imovinske koristi i predmeta, me|utim nejasno je i teorija nije iskazala neko odre|eno stanovi{te o pitanjima na~ina pokretanja postupka, koji sud sa~injava prijedlog za izvr{enja, ili se dostavlja samo presuda, odnosno rje{enje na provo|enje, a na osnovu kojih se donosi

5

^lan 3 13

rje{enje o izvr{enju od strane izvr{nog suda. Treba napomenuti da Zakon o krivi~nom postupku te Zakon o izvr{enju krivi~nih sankcija upu}uju na to da se izvr{enje provodi u prednjim slu~ajevima po odredbama ovog Zakona o izvr{nom postupku, pri tome ne preciziraju}i da li se ova pravila shodno primjenjuju u postupku koji se vodi od strane referenta ili sudije odre|enog za poslove krivi~nih sankcija, a {to bi bilo i logi~no jer se u biti radi o sankcijama izre~enim u krivi~nom postupku. 6 U praksi sudova na ovom podru~ju je da sudovi koji su i donijeli odluku u smislu stava 2. ovog ~lana podnose prijedlog za izvr{enje sa svim elementima koje prijedlog mora sadr`avati i u dovoljnom broju primjeraka bez obzira {to nemaju strana~ku sposobnost i zastupa ih zakonski zastupnik, dakle radi se o podno{enju prijedloga izravno od suda - sudije koji je vodio postupak, a koji je prethodio izvr{noj ispravi, i to bez u~e{}a nadle`nog pravobranila{tva, kao zakonskog zastupnika, {to u svakom slu~aju mo`e imati negativne posljedice i privilegovanost suda kao stranke u postupku. Treba ista}i i to da ukoliko bi u skladu sa pozitivnim propisima sudovi dostavljali nadle`nim pravobranila{tvima izvr{ne odluke radi pokretanja izvr{nog postupka po slu`benoj du`nosti (a {to bi dosljednom primjenom zakona trebalo da se ~ini) postupak bi se uslo`nio i postao bi neefikasniji, a pogotovu {to broj tih postupaka nije zanemarljiv. U pravnoj teoriji postoji mi{ljenje da se u prednjim slu~ajevima radi o jednostrana~kom izvr{nom postupku. Izvr{ni postupak se pokre}e i po slu`benoj du`nosti. Postupak se pokre}e aktom nadle`nog suda ~im se utvrdi da postoji isprava koju je potrebno izvr{iti, naprimjer kad postoji rje{enje o nov~anoj kazni, u parni~nom ili drugom sudskom postupku zbog nepo{tivanja suda. Radi se o jednostrana~kom izvr{nom postupku u kome postoji samo osoba izvr{enika (Ener Ze~evi}, Novi sudski izvr{ni postupak, Sarajevo, 2003, str. 6). Ovakvo pravno stajali{te zastupljeno je i u odluci Vrhovnog suda Federacije BiH kojom je odbijen prijedlog Kantonalnog suda Biha} za odlu~ivanje drugog drugostepenog suda za odlu~ivanje po `albi u postupku naplate tro{kova krivi~nog postupka:

7

8

Kantonalni sud u Biha}u je dana 29.11.2002. godine dostavio Op}inskom sudu Cazin prijedlog za prinudnu naplatu tro{kova krivi~nog postupka, a na osnovu pravosna`ne presude broj K: 33/00 od 28.2.2001. godine. Op}inski sud Cazin je rje{enjem broj I-901/02 od 5.5.2003. godine odbio prijedlog Kantonalnog suda za naplatu tro{kova, obzirom da Kantonalni sud uz prijedlog nije dostavio pravosna`nu presudu ~ije izvr{enje se tra`i, podatke o du`niku, kao i uredio prijedlog za dozvolu izvr{enja na koje rje{enje je Kantonalni sud izjavio `albu. Dana 19.9.2003. godine Kantonalni sud dostavio je ovom sudu prijedlog da se za su|enje u drugom stepenu u skladu sa ~lanom 60. stav 2. ZPP-a odredi drugi sud u Federaciji BiH.

14 ^lan 3

U obrazlo`enju prijedloga navodi da je u konkretnom slu~aju Kantonalni sud stranka - povjerilac u postupku. Odlu~uju}i o navedenom prijedlogu, a na osnovu ~l. 60. stav 2. ZPP-a, ovaj sud je rije{io kao u izreci: ^lanom 2. Zakona o izvr{nom postupku regulisano je da se postupak izvr{enja pokre}e kada je to z