Vizaßo de malri¤ecoKiam via lando... ne ekzistasRaporto el la “Tutmonda Vilaßo”Roza Luksemburg, la hereza marksistoKial misfunkcias “la meza vojo”

Usono:unu lando,

du mondoj

La nekonata Usono (Joel AMIS, Usono) . . . . . . . . . . . . . . . .3-4Vizaßo de malri¤eco (GBEGLO Koffi, Togolando) . . . . . . . . . . . .5Kiam via lando ne ekzistas (intervjuo kun Olga GRIBOVAN) . . .6-7Donacante Esperon (¥enja AMIS, Ukrainio/Usono) . . . . . . . .8-9Roza LUKSEMBURG, la hereza marksisto (Olivier GAUDEFROY, Francio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10Novliberalismo, aª: kial misfunkcias la "la meza vojo" (Felix ZESCH, Germanio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11-12Sep jarojn post disißo (Adjévi ADJE, Togolando) . . . . . . . . . . .12Laboristoj ¤e VW (Cezar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13Recenze: La Kastelo de Vitro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14De kiu valoro?.. (Opa Moses Gbetogo, Nißerio) . . . . . . . . . .14Opinie: terorismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14Li pardonis mortigistojn (B. PURUSHOTHAM, Hindio) . . . . . . . . .14Informe, gratule . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15La revo, kiu... dronis (¥enja AMIS, Ukrainio/Usono) . . . . . . . .16

2 numero 209 (2005:5)saluton!

<ENHAVO>Saluton!Malri¤eco ¤iam estis – kaj daªrerestas – unu el la plej grandaj proble-moj en la mondo. Uragano Katrina, kiutrafis du el la plej malri¤aj Ùtatoj enUsono, montris al la tuta mondo, keneniu lando – e¤ “superpotenca”Usono – estas imuna al ßi... Ïuste protiuj ¤i lastatempaj bedaªrindaj eventoj

ni decidis iom modifi nian originalan temon de la kvina numero – “poli-tiko” – kaj fari en ßi apartan akcenton pri malri¤eco.

Tiu ¤i uragano ankaª frape montris al la tuta mondo, kiel la usonaregistaro dum jardekoj neglektis malri¤ulojn kaj faris tre malmulte – see¤ ion entute – por elradikigi malri¤econ. Jen ekzemplo: kiam grandaÙtormo trafis la relative ri¤an Floridon (antaª la vo¤donado), BUSH jamen la sama tago estis tie. Kiam la samo okazis en malri¤aj Luiziano kajMisisipio, li nur post kvar (!) tagoj iris al la loko, dum ¤iuj spektis tele-vide, kiel homoj mortas pro senakvißo de la korpo, malsato kaj mal-sanoj... “BUSH tuj sendis helpon al la golfa regiono post kiam li eksci-is, ke tie trovißas nafto”, – Ùercis usona komediisto.

Evidentißis, ke panika timo de terorismo plene forlogis la atenton de lapotenculoj for de la ¤iutagaj enlandaj aferoj, kiel fortikigo de la digoj enNov-Orleano... La usona gazetaro nomis la malrespondecemon, ßisostanrigidan burokratecon, neglektemon kaj ekstreman neprofesiecon de laregistaro “nacia honto”... Jen alia ekzemplo: medicinista teamo elGeorgio (kie mi loßas), kiu iris al la katastrof-regiono tuj post la Ùtormo,estis sendata de unu urbo al la alia, tra kvar Ùtatoj, dum dek tagoj! Entuteili trairis 1,7 mil mejlojn kaj dum la tuta “odiseado” la teamo helpis nural unu homo – tute hazarde, ¤ar li loßis en la sama hotelo...

En tiu ¤i numero atendas vin tuta fasko de artikoloj rilataj al politikokaj malri¤eco. En la artikolo “La nekonata Usono” (p. 3-4) Joel AMIS

rakontas pri la radikoj de malri¤eco en Usono. Daªrigas la temon GBEGLO

Koffi, Togolando (p. 5) – li rakontas pri malri¤eco en subsahara Afriko.Ãednestrio estas eta... eta kio? Ãu lando, ¤u teritorio, ¤u aªtonoma

respubliko?.. Malfacilas diri ßustan difinon. Pli bone simple legu la inter-vjuon kun Olga GRIBOVAN (p. 6-7): Olga loßas en la lando, kiu oficiale neekzistas...

Ãi-somere nia loka E-grupo vizitis la Tutmondan Vilaßon – kultur-edukan projekton de la internacia organizo Habitat for Humanity. Legula raporton pri tiu vojaßeto sur p. 8-9!

Roza LUKSEMBURG estis herezulo inter marksistoj. £i same kontraªisbolÙevismon kaj pledis por demokratia socialismo. Legu artikolon deOlivier GAUDEFROY, Francio, sur p. 10 pri tiu ¤i elstara virino.

La laªmoda vorto “novliberalismo” estas certe konata al multaj – treofte ßi estas prezentata kiel la sola ßusta ekonomika skolo. Ãu vereestas tiel?.. Legu la kritikan analizon de Felix ZESCH, Germanio (p. 11-12).

Atendas vin ankaª rakonto de Adjévi ADJE, Togolando, rakonto deCezar, kiu tre bone kongruas kun la ¤i-numera temo, recenzo kaj kelkajpliaj rakontetoj.

Mi esperas, ke tiu ¤i numero pla¤os al vi kaj ke vi ankaª ne forgesosbaldaª rekotizi por TEJO, UEA aª por simpla abono de KONTAKTO. Ni jamkompilis provizoran temaron de KONTAKTO por 2006, kaj mi esperas, kevi nepre trovos inter la menciitaj temoj ion, kio aparte interesas ankaªvin! Viaj artikoloj, opinioj, sugestoj kaj konsiloj pri tiuj ¤i kaj pri ¤iuj aliajtemoj – kiel ¤iam – estas tre ege atendataj kaj bonvenaj! Agrablanlegadon!

¥enja

KONTAKTO: Dumonata socikultura revuo de Tutmonda Esperantista Junulara Organizo (TEJO), eldonata de Universala Esperanto-Asocio (UEA). Fondita en1963. N-ro 209 (2005:5), 42-a jarkolekto. ISSN 0023-3692. Legata en ¤. 90 landoj. TTT-paßo: <http://www.tejo.org/eldonoj.jsp>. Eldonanto (administra-do, abonoj, anoncoj): UEA: Nieuwe Binnenweg 176, NL-3015 BJ Rotterdam, Nederlando; tel.: +31 10 436 10 44, fakso: +31 10 436 17 51; ret-adreso:<uea@inter.nl.net>. Redakcio: KONTAKTO, 16800 Phillips Rd. Alpharetta, GA 30004 Usono; ret-adreso: <kontakto@tejo.org>. Redaktoro: Eugenia AMIS(Ukrainio/Usono). Vic-redaktoro: Joel AMIS (Usono). Ãef-korektisto: Paªlo MO¢AJEV (Ukrainio). Presado: SKONPRES, Bydgoszcz (Pollando), ret-adreso: <skon-pres@poczta.onet.pl>. Konstantaj kunlaborantoj: Joel AMIS (Usono), Tatjana AUDERSKAJA (Ukrainio), Giancarlo BARALDI (Italio), Morteza MIRBAGHIAN (Irano), PaªloMO¢AJEV (Ukrainio), SALIKO, (Finnlando), Behrouz SOROUSHIAN (Irano/Francio). Facillingvaj artikoloj estas verkitaj en la niveloj tre facila kaj facila, laª la vor-tolisto de KONTAKTO. Tiu listo aperas kun la unua numero ¤iujare. Anonctarifo: Tutpaßa 350 EUR, 1/2-paßa 190 EUR, 1/4-paßa 100 EUR, 1/8-paßa 55 EUR,1/16-paßa 30 EUR. Anoncoj sur kovrilpaßoj kostas duoble. Por E-organiza¢oj 50% da rabato. Varbantoj de ekstermovadaj anoncoj ricevas maklera¢on de 30%. Por anoncoj bv. kontakti UEA. Anoncetoj: por Anonctabulo kostas tri internaciajn respondkuponojn por dek vortoj. Bv. sendi rekte al la redakcio aª alUEA. Abontarifo: varias laªlande. Petu informojn de UEA. Malfortvidantoj: povas ricevi vo¤legitan eldonon senpage. Sendu du 60-minutajn kasedojn al EliseLAUWEN, Fort Alexanderstraat 16, NL-5241 XG Rosmalen, Nederlando. KONTAKTO en radioj: Regiono / tempo (UTC) / metroj / frekvencoj (kHz)): Radio Havano(Kubo) Okcidenta kaj Norda Ameriko kaj Pacifika Azio/ 7:00/31/9 820; Tuta Ameriko kaj Karibio / 15:00, 23:30/25/11 760; Eªropo Mediteranea/ 19:30,22.00/21/13 715; <http://216.138.240.229/rc4> (je la 15a horo UTC), <http://roi.orf.at/esperanto/es_demand.html> (laª mendo tra la servilo deAustria Radio Internacia). Pola Radio: elsendoj:13:30/41,23/7 275; ripetoj: 18:00/42.07/7 130; 20:00 kaj 9:30 sekvan tagon (nur per satelito). Lasatelita ricevo eblas per: Eutelsat II F – 6 – Hot Bird – 13 gradoj de la orienta latitudo; frekvenco 11,474 GHz, polarizado horizontala (H); subportanto 7,38MHz. <http://www.wrn.org/ondemand/poland.html>, <http://www.radio.com.pl/polonia/esperanto_eo.asp>, <http://start.at/retradio> La redakcio kaj la eldonanto ne respondecas pri la opinioj de unuopaj aªtoroj.

Kiel sendi kontribuojn al KONTAKTO?sendu prefere tekston originale verkitan en Esperanto aª

foton/bildon memfaritanse vi sendas tradukon, bv. indiki la originajn fontojn, lingvon kaj

aªtoron. Ãe fabelo indiku, ¤u ßi estas popola (kaj de kiu popolo) aª verki-ta de vi

KONTAKTO ne estas movada revuo, do ne sendu al ßi pri-movadajn rapor tojn!

indiku, ¤u via ar tikolo jam aperis, aª estas proponata al aliarevuo

fotoj devas esti bonkvalitaj, ne gravas ¤u nigrablankaj, ¤ukoloraj. Ne forgesu aldoni la nomon de la ar tisto aª de la fotinto!

dikajn kover tojn prefere sendu registritaj.rete bv. sendi vian ar tikolon kiel kutiman retmesaßon aª RTF

(bv. uzi x-kodon por supersignaj literoj); bildojn – kiel JPEG (150-300 dpi)

ilustra¢oj kaj adresoj en la interreto, kiuj rilatas al via temo,estas tre bonvenaj! Koran antaªdankon!

Provizoraj temoj de KONTAKTO en 2006

2006:1. KIE MITOJ KAJ REALECO INTERPLEKTIÏAS.Limdato: 15-a de decembro.

2006:2. VEGETARANISMO/BESTAJ RAJTOJ. Limdato:1-a de februaro.

2006:3. LINGVOJ. Limdato: 1-a de aprilo.2006.4. EGALAJ RAJTOJ/FEMINISMO. Limdato: 1-a de

junio.2006.5. TUTMONDIÏO. Limdato: 1-a de aªgusto.

Ãiuj viaj artikoloj, ideoj, konsiloj, rimarkoj estas pli ol bon-venegaj kaj tre bezonataj! Kontaktu la redakcion laª la novaadreso: Kontakto, 16800 Phillips Rd. Alpharetta, GA30004 Usono; ret-adreso: <kontakto@tejo.org>. Se visendis ion al la malnova adreso, ne timu, via letero ¤iukazeatingos la redakcion, simple kun ioma malfruo.

numero 209 (2005:5) 3politiko

Joel AMIS, Usono

La “plej ri¤a lando en la mondo” kaj la“sola restanta superpotenco” – jen kielhomoj tra la mondo kutime karakterizasUsonon... kaj efektive tiel volas kredigi al simultaj usonanoj. Sed Uragano KatrinaforÙiris la maskon kaj malkaÙis al lamondo, kaj ankaª al la “komfortaj” klasojen Usono, la enorman malri¤econ, kiuankoraª ekzistas – kaj e¤ kreskas – en la“plej ri¤a lando en la mondo”.

Nun, kiam la uragano mem estas antaªlongepasinta, Ùtormo de kritikoj kaj fingromontradoskuas VaÙingtonon. Demokratoj akuzasPrezidenton BUSH kaj la administracion pritroaj emfazo kaj elspezoj por la milito enIrako* kaj neglekto de enlandaj problemoj kielmalri¤eco kaj kaduka vorkaro**. La adminis-tracio kaj respublikanoj kulpigas la Ùtatajn kajlokajn funkciulojn. Sed finfine, neniu unuopapolitikisto aª funkciulo, neniu specifa politikapartio aª registara departemento kulpas pri latragedio en Nov-Orleano – kulpas publikaindiferenteco. Nun la usona publiko tre klarevidas la fruktojn de jardekoj – e¤ jarcento! – daindiferenteco kaj neglekto de malri¤uloj. £oki-taj, kortuÙitaj homoj nun donacas monon kajmanßa¢ojn al la Rußa Kruco kaj volontulashelpi viktimojn diversmaniere – kaj dume kriasal la registaro, ke ßi “ion faru”. Komprenebletia elverÙado de amo kaj kompato (e¤ kunrespondaj agoj) estas tre inspira kaj esperiga.Sed tamen la solvo de la problemoj malkaÙitajde Katrina estas neniel tiel facila. Pro tio ke laradikoj de malri¤eco en Usono estas tre pro-fundaj kaj forte implikißintaj en la historio kajkulturo, la solvo devas esti vera strategio, kiuestu ampleksa kaj longdaªra.

Malri¤eco certagrade similas ¤ie en la mondo.Malklereco, manko de ebloj, rapida loßan-tarkresko, ekonomia stagnado estas konatajkaªzoj aª intensigantoj de malri¤eco ¤ie en lamondo – kaj ¤i tiuj faktoroj certe ludas sian rolonankaª en Usono. Sed tiuj ¤i faktoroj per si memne povas klarigi la geografie kaj rase treegemalegalan distribuon de malri¤eco en Usono.

La nnekonata

UsonoDe sklaveco al servuteco

Kvankam, kompreneble, malri¤eco ekzistas¤ie en Usono, la Sudoriento*** estas, kieltuto, tradicie la plej malri¤a regiono de Usono.(Se konsideri Apala¤ion aparte, ßi estas la plejmalri¤a regiono, sed ofte oni enkalkulas gran-dan parton de Apala¤io kun la Sudo.) Kaj kiurasgrupo estas proporcie plej malri¤a? –Nigruloj (kvankam kvante la granda plejmul-to de usonaj malri¤uloj estas blankuloj, pro-porcie nur ok procentoj de usonaj blankulojestas malri¤aj – kompare al 25 procentoj deusonaj nigruloj). Ãi tiuj du faktoj estas tamenhistorie intime interligitaj.

Antaª la Interna Milito, preskaª 100 pro-centoj de nigruloj en Usono – krom treegemalmultaj liberaj nigruloj en nordaj Ùtatoj –vivis sub la jugo de sklaveco en sklavÙtatoj:Ùtatoj, ¤efe sudaj, kie sklavismo estis permes-ata. La Sudo tiutempe estis relative prospera(tamen neniam vere ri¤a se konsideri la aver-aßon) regiono dank’ al grandskala, sklavismebazita, agrikulturo: ¤efe kotono, tabako, rizo,sukero. Tiam okazis la Interna Milito. Lamagra industrio de la Konfederaciaj £tatoj (lasklavÙtatoj, kiuj secesiis de Usono) estis neni-igita, eksportoj kaj importoj haltigitaj, bienojdetruitaj kaj la fervojo severe damaßita.Sklavismo estis nuligita, kaj la ekonomiodependa je ßi kolapsis.

Kompreneble, la fino de sklavismo estisbonega afero – kaj ¤iuokaze sklavismo estisdestinita al kolapso, ¤u kun aª sen la milito.Sed la trakto de la liberigitaj sklavoj fare de lafederacia registaro post la milito starigis lakondi¤ojn por generacioj de malri¤eco. Laproblemo pri la simpla liberigo de sklavoj estistio, ke ßi donis al ili nur juran liberecon. Laliberigitaj sklavoj havis neniom da mono, nekilojn, nek teron, nek bazan klerecon. Kion ilipovintus fari per sia “libereco”? Iuj radikalajrespublikanoj en la Kongreso komprenis, kepli drastaj reformoj necesis kaj proponis pro-gramon por doni “40 akreojn kaj mulon” al¤iu eks-sklava viro (t.e. disdividi la bienojn dela eksaj sklav-posedantoj kaj redistribui ilin).Tamen la kapitalismaj nocioj pri privataj pose-da¢oj de pli moderaj respublikanaj kongre-

sanoj finfine malebligis ke tiu reformo okazu– la posedantoj de grandbienoj konservis siajnterenojn.

Do, unuflanke estis eks-sklavoj sen laboro,klereco kaj rimedoj, kaj aliflanke estis bien-posedantoj sen mono (¤ar la konfederacia val-uto kolapsis) kaj sen laborantoj. Iuj fortaj,aventuremaj junaj eks-sklavoj ja sukcesismigri norden kaj trovi laboron – sed la plej-multo de eks-sklavoj ne povis (senmone!)vojaßi la longan distancon por migri norden.Sekve, multaj eks-sklavoj farißis farmistoj –t.e. bienposedanto disponigis al ili terpecojnpor kultivi, kaj ili interÙanße devis doni pro-centa¢on de la rikolto al la bienposedanto.Tamen tiu farmsistemo pli kaj pli farißis prak-tike iaspeca servuteco. Ofte farmistoj devispruntepreni manßa¢ojn kaj aliajnvivnecesa¢ojn de la bienposedanto en mal-abundaj tempoj. £uldoj amasißadis, kaj laekonomia libereco de farmistoj forvaporißis.Ãi tiu sistemo kune kun la tiamaj segregaciajleßoj kaj kulturo signifis, ke la ekonomia pro-greso de nigruloj estis nula – aª e¤ negativa.

Rasismo kaj manipuladoLa ruinißo de ekonomiaj strukturoj en la

Sudo tamen tuÙis ne nur nigrulojn, sed ankaªmalri¤ajn blankulojn (malsimile al popularajstereotipoj, la plejmulto de blankuloj en laSudo ne posedis sklavojn). Industrio dis-volvißis en la Sudo malrapidege, kaj agrikul-turo stagnis. Malri¤eco inter sudaj blankulojintensigis rasismajn sentojn – kaj politikistojuzis tiun rasismon por manipuli (t.e. malri¤ajblankuloj povis esti kontentaj pri tio ke“kvankam mi estas malri¤a, mi almenaª estaspli bona ol nigrulo”) kaj subpremi politikanprogreson (pro tio ke rasismo dividis blankul-ajn kaj nigrulajn malri¤ulojn, ili ne povisunuißi por elekti progresemajn politikistojn).Sekve, socia kaj ekonomia progreso en la Sudostagnadis, dum la cetero de la lando evoluis.

La Granda Depresio de la 1930-aj jarojtrafis la Sudon e¤ pli akre ol la ceteron deUsono. Finfine la ekonomia situacio por sudajnigruloj farißis neeltenebla, instigante multajnmigri norden, ¤efe por labori en la industriaj

© H

AB

ITAT

FO

R H

UM

AN

ITY,

HAB

ITAT

WO

RLD

INTE

RR

ETO

4 numero 209 (2005:5)politiko

Blankuloj 11%

Nigruloj 20%

Indianoj/alaskaj indißenoj 29%

Azianoj 18%

Pacifik. insulanoj 21%

Hispanidoj 33%

Japanio 4,8%

Germanio 3,2%

Francio 2,8%

Italio 2,3%

Britio 2,1%

Usono 1,9%

Ãinio 1,8%

Blankuloj 8%

Nigruloj 24%

Indianoj/alaskaj indißenoj 24%

Azianoj 11%

Pacif. insulanoj 13%

Hispanidoj 22%

Malfacilaj nombroj

Blankuloj:16,1 milionojHispanidoj:

8,9 milionoj

Nigruloj:8,8 milionoj

Aliaj:1,9 milionoj

Infaneco en Usono1 el 5 infanoj estas naskita en

malri¤a familio1 el 9 infanoj estas naskita de

adoleska patrino1 el 146 infanoj mortos antaª sia

unua naskißtago1 el 7 infanoj neniam finos lernejon1 el 23 infanoj estos arestita antaª la

aßo 17

Ãinio 30

Usono 7

Britio 5

Germanio 4

Francio 4

Italio 4

Japanio 3

Procenta¢o de malri¤uloj, averaßo en 2002-2004

Mortkvanto de beboj (por ¤iuj 1000 naskoj)

Procenta¢o de la landa enspezo, ricevata de la plej malri¤aj 10%

Homoj sen sanasekuro, averaßo en2003-2004

Pli ol 37 milionoj da usonanoj vivas en malri¤eco. Individuoj post 65jaroj ricevas malpli ol 9,800 USD jare kaj estas konsiderataj malri¤aj,ja la vivkosto en la lando estas tre alta. Malgraª la reputacio de la plejri¤a lando en la mondo, laª multaj kriterioj Usono estas multe malan-taª aliaj disvolvißintaj landoj. Tio inkluzivas antaªnaskan helpon kajdiferencon inter enspezoj de ri¤uloj kaj malri¤uloj.

LAª LA INFAN-DEFENDA FONDUSO KAJ NEWSWEEK

centroj Ãikago, Detrojto, VaÙingtono,Filadelfio kaj Novjorko. Sed ne ¤iuj sudajnigruloj povis aª volis migri tiel malproksimen– do okazis eta migrado ene de la regiono:nigruloj el kamparaj lokoj (kie ßis tiam vivis laplejmulto) amase migris en grandajn sudajnurbojn, kiel Atlanto kaj Nov-Orleano, por ser¤ilaboron. Kompreneble, la vivo en la urbo estisiom pli bona ol en la kamparo, sed nur laªgradoj – malri¤eco tamen restis. Inercio,malespero kaj “kulturo de malri¤eco” sukcesisripetigadi la ciklon de malri¤eco ßis nun – kajnur malmultaj sukcesas eskapi el ßi.

Kampara malri¤eco kaj “kompaniasklaveco”

Urba malri¤eco estas tamen nur unu flankode la monero. Kampara malri¤eco estas ankaªgrandega problemo, kiu trafas kaj nigrulojnkaj blankulojn. En kamparaj lokoj en laProfunda Sudo loßas malri¤aj nigruloj, kiesprapatroj ne elmigris norden aª urben. EnApala¤io, tamen, koncentrißas blankulamalri¤eco. Pri apala¤ia malri¤eco ne kulpasspecifa evento, kiel la Interna Milito, sed ¤efegeografio kune kun socia inercio. Apala¤ioneniam taªgis por profita agrikulturo – lasamaj montoj, kiuj konsistigas la belan pejz-aßon, ankaª prezentas malidealajn lokojn porgrandskala agrikulturo.

La malkovro de karbo fine de la 19-a jarcentoen la Apala¤a Montaro aperis komence kiel belaespero por malri¤a Apala¤io. Viroj povis trovistabilan laboron kiel karboministoj en minejojde grandaj karbokompanioj. Sed pro malmoralajpraktikoj de la grandaj karbokompanioj, tiu“beno” farißis kruela formo de ekspluatado:laboristoj ricevis malaltajn salajrojn por tredanßera, riska laboro – kaj minejaj terfaloj kreismultajn vidvinojn, kiuj devis poste elturnißi senpensio aª ajna kompenso. Tre ofte ankaª infanojdevis labori kune kun plenkreskuloj por vivtenila familion... La laboristaj rajtoj ankoraª ne estisdisvolvißintaj tiutempe, kaj oni (foje e¤ perforte,ofte manipulante per rasismo kaj etnajantaªjußoj) “malinstigis” la laboristojn unuißi ensindikatojn. Nemalofte okazis sangaj batalojinter laboristoj kaj posedantoj aª administrantoj.

Krome, la kompania sistemo, laª kiulaboristoj devis loßi en kompania urbeto kaja¤eti ¤ion de kompania vendejo per kompani-aj kuponoj, kreis iaspecan “sklavecon”.Malfrue en la 20-a jarcento granda parto de laminejoj fermißis, lasante post si difektitan

naturmedion, malsanojn (pro karbopolvo) kajsenlaborecon. Kompreneble, malklereco,adoleska naskado, alkoholismo kaj aliajsociproblemoj fontantaj el malri¤eco intens-igas la ekonomiajn problemojn de Apala¤iokaj malhelpas disvolvißon.

Bedaªrinde, mankas spaco por trakti ¤iujnspecojn de malri¤eco en Usono. Malri¤ecodaªre plagas indianojn loßantajn en indian-rezervejoj – kie, simile al malri¤aj urbaj kvar-taloj kaj Apala¤io, alkoholismo, malklerecokaj aliaj sociproblemoj intensigas la proble-mojn de senlaboreco kaj malaltaj salajroj. Viankaª Ùajne rimarkis, ke mi ne tuÙis la proble-mon de malri¤eco inter enmigrintoj.Kvankam, post nigruloj, la plej alta procenta¢ode malri¤eco en Usono estas inter hispanidoj,tendencoj indikas, ke tio malpli fortißos envenontaj jaroj. La samo validas pri alispecajenmigrintoj tra usona historio – kvankammalri¤aj komence, post kelkaj generacioj laposteuloj de enmigrintoj eskapas el malri¤eco.Aparta atento estis donita al malri¤eco internigruloj ßuste pro tio, ke la situacio tiel helik-malrapide plibonißas (aª, laª iuj indikoj, e¤malplibonißas dum la BUSH-a regado) kajÙajne ne plibonißos sen speciala strategio.

La lastatempa ekzorgo pri malri¤uloj traf-itaj de Uragano Katrina povus esti grandaturnpunkto en la usona menso kaj konscienco.Ni esperu, ke ¤i tiu katastrofo sufi¤e skuegis lausonajn registaron kaj popolon tiel ke finfineefektivißu radikalaj strukturaj Ùanßoj en lausonaj registaro, ekonomio kaj koro.

* la kosto de la militoj en Afganio kaj Irakoestas, laª la kalkuloj de specialistoj, ¤. 400-500miliardoj da USD.** vorko – grava publika konstrua¢o (aªtovojo,ponto, tunelo, digo k.s.)*** la terminoj “Sudo” kaj “Nordo” estas pli kul-turaj ol geografiaj. Ili estis difinitaj antaª laInterna Milito, kiam la Okcidento ankoraª neestis setlita. Laª tiu difino, la plej okcidenta limode la Sudo estis Teksaso, kaj la norda limo estisVirginio. Do, la termino “Sudo” fakte signifas“Sudoriento” (Konfederacio), kaj “Nordo” –“Nordoriento” (Federacio).

“I owe my soul to the company store...” – MiÙuldas mian animon al la kompani-vendejo

Malgraª tio, ke la federacia registaro abolissklavecon, ßi havis neniun planon integri nigr-ulojn en la socion, tiel kreante la kondi¤ojnpor segregacio kaj generacioj de malri¤eco

INTE

RR

ETO

INTE

RR

ETO

Nombro de malri¤uloj, 2002-2004

numero 209 (2005:5) 5politiko

Malri¤eco en la mondo...

Preskaª duono de la afrikaloßantaro vivas per malpli ol 1USD tage, kaj la kvanto de tiajhomoj grandißas.

Malri¤eco en Afriko estas plej-parte kampara. 70% de la kam-para loßantaro en okcidenta kajcentra Afriko estas malri¤aj. Ensuda kaj orienta Afriko 145 mil-ionoj da homoj loßas enmalri¤eco, t.e. ¤. 75% de la kam-para loßantaro.

En subsahara Afriko loßas 60%de la monda kvanto de aidos-mal-sanuloj aª HIV-infektitoj. Laªprognozoj, ¤. la jaro 2015 interkvin kaj dek milionoj da homoj

mortos pro tiu malsano ¤iujare.Du trionoj de la malri¤uloj en la

mondo loßas en Azio.En Sud-Azio 31% de la loßan-

taro vivas per 1 USD tage (en1990 tiu kvanto estis 41%). EnOrient-Azio kaj Pacifiko 16% dela loßantaro vivas per 1 USD tage(en 1990 tiu kvanto estis 30%).

En ¤iuj landoj ene de Azio kaj lapacifika regiono (krom Mongolio)malri¤eco estas koncentrita enkamparaj regionoj.

En Latin-Ameriko kaj Karibio laenspez-distribuo estas la plejmalegala en la mondo. La plej ri¤aj10% enspezas 48% de la tutaenspezo. La plej malri¤aj 10%enspezas 1,6% de la tuta enspezo.

kaj en UsonoEl la 200 kantonoj de Usono

kun la plej granda malri¤eco 189estas kamparaj. 30%, t.e. 6,2milionoj da usonanoj en la kam-paraj regionoj spertas domajnproblemojn.

La elspezoj de la usona regis-taro por dom-konstruado mal-grandißas. Tri kvaronoj el tiuj, kiujbezonas helpon pri domkonstru-ado, ne ricevas ajnan helpon dela Ùtato.

En Usono ¤. 13% de la loßan-taro vivas sub la malri¤eclimo de$19,157 por kvarhoma familio.Ã. 7,6 milionoj da familioj kaj35,9 milionoj da homoj vivas enmalri¤eco. Ekde 2000, la nom-

bro de la malri¤uloj grandißis je

4,3 milionoj.

95 milionoj da homoj – ¤. tri-

ono de la loßantaro en Usono –

spertas domajn problemojn.

Tiujn ¤i informojn afable disponigis

Habitat World, la revuo de Habitat for

Humanity. Tiu ¤i organizo faras la studon

nomatan Media Skan-Raporto, kiu

enhavas superrigardon pri demografiaj,

ekonomiaj kaj sociaj tendencoj kaj

esploras mondan evoluon kun la celo

havigi domojn al pli da homoj. La supraj

statistikoj estas prenitaj de la raporto

por 2005. Pli detale pri Habitat for

Humanity legu sur p. 8-9.

Trad. el la angla ¥enja AMIS.

Vizaßo de mmalri¤eco

Multaj afrikaj familiojloßas en malstabilaj

kot-brikaj domoj, kiel ¤itiu infano el Angolo©

MAR

IA C

HO

MYS

ZAK

, H

AB

ITAT

FO

R H

UM

AN

ITY,

HAB

ITAT

WO

RLD

aidoso – mortiga malsanodrogo – dependiga a¢o, kiu iel efikas mensanfunkciadon; drog-trafiko – kontraªleßa trans-portado de drogojekspluati – uzi iun kun profito al si kano – ligneca planto; suker-kano – kano, el kiuoni faras sukeronkelnero – servisto en manßejominejo – fosejo en la tero, de kie oni prenasnecesajn a¢ojn (ekz., karbon)

akrido – saltanta insekto, kiu detruas plantojnagrikulturo – kreskigado de plantoj kaj tenadode bestoj por viando, lakto k.s.primitiva – plej facilarikolto – kolekto de greno tuno – 1000 kilogramojfonduso – mon-kolekta organiza¢o

Ekspluatado de infanojMultaj infanoj devis morti en minejoj,

sur kampoj, en militoj... Multaj estastrafitaj de aidoso kaj pluraj aliaj havasmensajn problemojn.

Multaj landoj jam akceptis leßojn pri labatalo kontraª infan-laboro kaj ekspluat-ado kaj ankaª por protekti infanojn.Tamen, tio daªras en kelkaj regionoj deAzio, Afriko, Latin-Ameriko kaj e¤ enEªropo. La plimulto de tiuj infanoj laborasen malbonaj kondi¤oj. En la urboj iuj estasservistoj aª kelneroj, kaj ili ricevas tremalbonajn pagojn; aliaj infanoj laboras enminejoj, tre danßeraj por iliaj vivoj.

Infanoj laboras ankaª en plantejoj,ekzemple, en afrikaj kaf-kampoj, suker-kan-kampoj en Latin-Ameriko aª riz-kam-poj en Azio. Infanoj ankoraª nun estasuzataj en drog-trafiko en Usono, kaj aliajestas sekse ekspluatataj en Eªropo. Nemankas infanoj sur batal-kampoj. Multajinfanoj farißis soldatoj en diversaj militoj,kiuj regas en la mondo kaj aparte en Afriko.Politikaj kaj ekonomiaj problemoj ktp.kaªzas tiujn situaciojn, kiuj nebuligas laestontecon de la ontaj plen-kreskuloj.

Multaj organiza¢oj kontraª-staras ¤ion ¤i,sed necesas fari pli, ¤ar tiuj, kiuj praktikasinfan-ekspluatadon estas pli multaj, ol tiuj,kiuj kontraª-staras ßin. Kaj suferas pro tiokompatindaj infanoj...

GBEGLO Koffi, Togolando

La manßa¢-krizoAgrikulturo estas la ¤efa laboro de la

loßantoj en Sahelo*. Oni praktikas ßinper primitivaj iloj kaj teknikoj, kaj plie ßiege dependas de la pluv-sezono.

En 2004, ekzemple, la pluvoj estis egemaloftaj, kaj krome la akridoj formanßisjam sen tio la malmultan rikolton. Jen kialal la loßantoj de tiu regiono mankasmanßa¢oj... Feli¤e, plejparto de la landojkonservis agrikultura¢ojn, kaj tio helpetis alla homoj ¤e la sezon-Ùanßißo.

En Nißerlando la kvanto de la konservitajmanßa¢oj estis tiom malgranda, ke multajnregionojn de la lando trafis malsatego. Laregistaro devis peti ke aliaj landoj helpu.Venis respondoj, kaj tiel tunoj da manßa¢ojestis senditaj al la lando. Alvenis ankaªkuraciloj kaj mon-donacoj. Aldone al tio, laregistaro kreis specialan fonduson, al kiu fir-maoj, societoj kaj bonvolaj homoj alportassiajn donacojn. Estis kreitaj organizoj kun latasko transporti kaj disdividi la manßa¢ojn enla plej trafitaj regionoj. Tiuj helpoj atingas lapopolon ßuste ¤e la pluvsezono, kiam lamanko de manßa¢oj estas la plej akra.

Nun la registaroj dungas homojn, kiujestas instruataj batali kontraª la akridoj.Plie, multaj insekt-mortigiloj estas donatajal la popolo por malhelpi plimultißon de laakridoj kaj tiel doni al la homoj esperon pripli bona rikolto.

* Sahelo, Sahel (de la araba sahil – bordo) – zonode Afriko, inter Saharo kaj pli fekunda regiono enla sudo. Sahelo parte inkluzivas Senegalon,Maªritanion, Malion, Burkinon, Nißerlandon,Nißerion, Ãadion, Sudanon, Etiopion, Eritreon,Ïibution kaj Somalion – vikipedio. (Noto: tiu ¤ivorto ne trovißas en N.PIV.)

Facila

6 numero 209 (2005:5)politiko

Ãednestria Moldava Respu-bliko (Ãednestrio) estasnerekonita Ùtato sur la oficialateritorio de Moldavio, plejpartode ßiaj loßantoj estas rusoj kajukrainoj, kvankam ankaª mol-davoj konsistigas grandanelcenta¢on – 43%. Je la interna-cia nivelo oni konsiderasÃednestrion parto de Moldavio.

Ãefurbo – Tiraspolo.Prezidento – Igor SMIRNOV.Konflikto inter Moldavio kaj

Ãednestrio daªras ekde 1990,kiam la lokaj registaroj de

Tiraspolo kaj kelkaj aliaj urboj,antaª la fino de la disfalo deSovetunio, deklaris pri foriro elMoldavio kaze ke Moldaviosendependißos de Sovetunio,¤ar iuj politikaj for toj enMoldavio volis ke ßi farißu partode Rumanio. En 1992 tiu ¤i kon-flikto prenis formon de milit-kon-flikto kaj kreis multajn viktimojnambaªflanke. Pro la enmiksißode Rusio oni sukcesis haltigi lamilitkonflikton.

Historie Ãednestrio estisparto de la princlando Moldavio;

ekde 1504 ßi estis regata de laOtomana Imperio kaj en 1792 ßifarißis parto de la Rusia Imperio,kiu neniam poste apartenis alRumanio (la sola escepto estasurbo Benderi, kiu en 1918-1940estis parto de Rumanio). Ekde1917 Ãednestrio estis parto deUkrainio, kiu en 1922, kune kunla tuta Ukrainio, enirisSovetunion. En 1924 oni nomisßin “Moldava Aªtonoma SovetaSocialisma Respubliko” (for-male ßi estis parto de la UkrainaSSR); oficialaj lingvoj estis la

rusa, ukraina kaj la moldava.Laª la sovet-germana pakto

de Molotov-Ribbentrop, la orien-ta parto de Rumanio apartenisal la influsfero de Sovetunio,kaj en 1940 Sovetunio postuliske Rumanio fordonu sian orien-tan parton al Sovetunio, kiuposte farißis (kune kunÃednestrio) Moldava SovetaRespubliko, kun ¤efurboKiÙinevo. En 1941, post kiamGermanio kaj ßiaj aksanoj(inkluzive Rumanion) atakisSovetunion, Rumanio ne nur

Kiam via lando

Se vi ser¤os ßin sur la mapo, povas esti,ke vi ne trovos ßin. Ãednestrio* ne estasgranda: ¤. 200 km longa kaj nur 12-15km larßa, ßi trovißas en Orienta Eªropo,inter Moldavio kaj Ukrainio, kaj havasiom malpli ol duonmilionon da loßantoj.Tamen, vi certe aªdis pri ßi – aparte en lakomenco de la 1990-aj jaroj, kiam laenlanda milito prenis pli ol 1,5 milojn dahomaj vivoj. Geopolitikaj Ùanßoj neniamokazas sendolore, kaj la ¤ednestrianoj e¤post fino de la milito vivas en la necerte-co: ili ja loßas en nerekonita respubliko:Ùtato, kiu oficiale ne ekzistas… Por eksciipli pri tiu ¤i regiono kaj raporti pri tio alniaj legantoj, KONTAKTO turnis sin al OlgaGRIBOVAN – esperantistino, kiu naskißisen Ãednestrio, studis en Ukrainio(Odeso) kaj laboris en Germanio. NunOlga laboras kiel korespondanto-traduk-isto por la ¤ednestria oficejo BBCMonitoring – Ùi ¤iutage tradukas lanova¢ojn el la nerekonita republiko.

– Eble tiu ¤i demando sonos tro ßenerala,sed – kia estas la vivo en la nerekonitarespubliko? Kion signifas “loßi en la

Fakte

nerekonita respubliko” por la ordinarajhomoj – kiuj estas la problemoj, kiujn onidevas alfronti pro la stranga statuso de lalando?

– Tiun ¤i demandon oni ofte starigas ennia regiono, ¤ar vere la situacio ¤i tie estasiom neordinara. La vivo fluas en ßia ordo,homoj laboras, enamißas, naskas bebojn, sedsamtempe ili ne certas pri la sekva tago – ¤ußi alportos pacon aªnovan konflikton kunMoldavio. Homoj for-lasas la regionon portrovi pli sekuran lokonpor siaj infanoj aª veturas al okcident-eªropaj landoj por labori. Malgraª ¤iujdeklaroj de la prezidento Igor SMIRNOV, kenia ekonomio kreskas, averaßa monata sala-jro restas ¤. 80 usonaj dolaroj, dum lapovrec-limo estas 96 dolaroj. Homoj ¤iamser¤as vojojn por travivi la hodiaªan tagon.Sed poste venas sekva tago kaj ili pensas:“Kion ni faru morgaª? Kiom longe tiodaªros? Ni ne scias, kiun pasporton ni havu:¤u moldavian (bone se ni reunuißos kunMoldavio), ¤u ukrainian (Ãednestrio ja iamestis parto de Ukrainio) aª ¤u rusian?”Multaj el ni ankoraª posedas sovetuniajnpasportojn kaj rajtas akiri rusian pasportonlaª ßi. Pro la necerteco homoj havas po du aªe¤ tri pasportojn. Pro la nerekonitastatuso de la regiono entreprenistojdevas eltrovi kromvojojn por vendisiajn varojn eksterlanden. Multajaliaj problemoj ekzistas, sed mi neplu parolos pri tio.

– Ãu estas informoj, kiom da¤ednestrianoj loßas en Rusio,Ukrainio aª Moldavio?

– Laª la lasta statistik-esploro, ennia regiono nun loßas nur 555,5 milhomoj. Komparu tion al la statistikode 1989, kiam en Ãednestrio loßis¤irkaª 700 mil homoj. Vidu mem...

– Mi legis, ke kvankam la plej-parto de la industrio en Moldavio

trovißas ßuste en Ãednestrio, la vivnivelo enÃednestrio estas malpli alta ol en Moldavio.Ãu tio veras?

– Mi kredas, ke tio veras, kaj pensas ke tioestas ßuste pro la speciala statuso de la regionokaj ankaª pro tiuj obstakloj, kiujn starigasMoldavio al ¤ednestriaj fabrikoj kaj aliaj pro-duktantoj. Sed la ¤efa kialo kaÙas sin en la“gvidantoj” de la respubliko. Estas kelkaj ofi-

cialuloj kaj sekretaj agentoj, kiujtenas la fadenojn de la ¤ednestriaekonomio en siaj manoj kaj manip-ulas ßin laª siaj interesoj. La prezi-dento Igor SMIRNOV iam promesis,

ke li faros el nia respubliko “malgrandanSvislandon”, kaj mi volas diri nun, ke nur laprezoj ¤i tie estas kiel en Svislando (ridetas).Vere, oni Ùparas multe se oni veturas al Odeso(Ukrainio) aª KiÙinevo (Moldavio) porbutikumi, ¤ar la lokaj prezoj estas vere neim-ageblaj. Ãu normala homo povas a¤etibonkvalitan vesta¢on, se ßi kostas preskaªduoble pli ol en Moldavio?

– Se mi bone komprenas, oficiale loßantojde Ãednestrio estas civitanoj de Moldavio,¤u ne? Ãu ekzistas iaspecaj ¤ednestriaj pas-portoj, aª ¤u oni devas farißi civitano deMoldavio por vojaßi eksterlanden? Ãuvojaßado eksterlanden (kaj ßenerale)prezentas grandajn problemojn?

Olga GRIBOVAN ¤e la SUVOROV-monumento en TiraspoloK

OM

PLE

ZE D

E O

.G.

KO

MPLE

ZE D

E O

.G.

“Pro la necertecohomoj havas po

du aª e¤ tri pasportojn”

numero 209 (2005:5) 7politiko

rehavigis al si la teritoriojn,kiujn pli frue akaparis Hungariokaj Sovetunio, sed ankoraª pre-nis kelkajn aliajn ukrainajnurbojn. En 1944 la limoj revenisal sia antaªmilita stato.

Dum la sovetiaj tempoj, mul-taj rumandevenaj ¤ednestrianojestis elpelitaj en Siberion kajKaza§stanon; samtempe mul-taj rusoj kaj ukrainoj venis porkonstrui industriajn entrepren-ojn. La plejmulto de la industrioen Moldava SSR estis ßuste enÃednestrio (la cetero deMoldavio estis plejparte agrikul-

tura), kiu donis 40% de la mal-neta enlanda produkto kaj 90%de elektro.

Ïis 1991 Ãednestrio estissimpla parto de Moldava SSR,sed post la disfalo de Sovetuniopli kaj pli aªdißis postuloj de¤ednestrianoj pri aªtonomio.Apartan maltrankvilon de¤ednestrianoj kaªzis planoj dekelkaj politikaj fortoj pri aligo deMoldavio al Rumanio. E¤ refer-endumo (en 1993), en kiu pli ol90% de moldavoj vo¤donis porsendependeco, ne igis ¤ednes-trianojn obei al la centra regis-

taro. Ne Ùanßis la situacionankaª promesoj doniaªtonomion al Ãednestrio. Do,ekde 1991 Ãednestrio fakteestas sendependa Ùtato; mal-graª alvokoj en Rusio kajUkrainio rekoni la respublikon,la registaroj de tiuj landoj nerekonis ßin, ¤ar tiu paÙo povusgvidi al perdo de politika influoen Moldavio kaj al unuißo deMoldavio kaj Rumanio.

Dum la lastaj jaroj oni mult-foje provis interpacigi KiÙinevonkaj Tiraspolon. Oni preskaªsukcesis tion fari en 2003, sur-

baze de detala plano preparitade rusa politikisto DmitriyKOZAK, laª kiu Ãednestrio ricev-us apartan statuson kun la rajtovetoi leßojn, sed lastmomenteprezidento de Moldavio rifuzissubskribi ßin, ¤ar ßi donus nur“unuflankajn avantaßojn”. Enjulio 2005 la parlamento deMoldavio akceptis leßon, laª kiuÃednestrio perdas sendepende-con kaj eniras Moldavion kielaªtonoma regiono, kun komunaekonomio, dogano, valuto ktp.(laª Vikipedio)

ne ekzistas...

?– Jes, ni havas ¤ednes-

triajn pasportojn kiuj vali-das nur en nia regiono, kajankaª “internajn” mol-daviajn pasportojn. Porvojaßi eksterlanden nibezonas “eksteran” pas-porton – ¤u moldavian,ukrainian, rusian aª ian alian. Se vi havas iunel tiuj pasportoj, vojaßi ne estas problemo.Mi jam vizitis multajn landojn havante mol-davian pasporton. Certe, en la enlanda mol-davia pasporto mi havas ¤ednestrian reg-istrißon – t.e. indikon, ke mi loßas enÃednestrio – por ne pagi impostojn, kiel ¤iujeksterlandanoj, inkluzive moldavanojn.

– Kiel funkcias la monsistemo en lanerekonita respubliko – oni Ùajne ne akcep-tas la lokan monon aliloke, ¤u ne? Ãu oniakceptas ankaª aliajn valutojn en la vend-ejoj ktp.?

– Ni havas nian ¤ednestrian rublon faritan

laª ekzemplo de sovetiajrubloj. Kaj ßis nun sur ilirestas signoj de la komu-nista epoko. Nur la busojvojaßantaj tra la regiono foj-foje akceptas nian mononkaj nur se oni vojaßas deÃednestrio en Ukrainion aª

Moldavion. En ¤elimaj urboj oni akceptasambaª valutojn, fojfoje e¤ en vendejoj. En¤ednestriaj bazaroj oni preferas uzi usonajndolarojn (ridetas).

– Kiujn lingvojn oni parolas enÃednestrio? Kiujn lingvojn oni instruas enla lernejoj? Kiun alfabeton oni uzas por lamoldava lingvo?

– Antaªnelonge en loka gazeto aperisinteresa artikolo pri la lingva politiko deRumanio kiel ilo por manipuli homojn enMoldavio kaj Ãednestrio. Tamen ßenerale oniparolas la rusan kaj la moldavan. Ekzistasrusaj, moldavaj kaj ukrainaj lernejoj, ¤ar tiuj

estas la tri oficialaj lingvoj de Ãednestrio. Lamoldava lingvo ¤i tie konservas sian histori-an skribmanieron – la cirilan.

– Ãu antaª Sovetunio oni uzis la cirilanalfabeton por la moldava lingvo?

– Antaªuloj de moldavoj – vala§oj –akceptis la cirilan alfabeton kune kunKristanismo kaj diservoj en la malnov-slavalingvo. Meze de la 19-a jarcento moldavoj-vala§oj, por substreki la romian originon dela nacio, Ùanßis la cirilan alfabeton al la lati-na. La vorto “Romania” – Rumanio – aperisunue en 1859. En 1862 (en la sama jaro, kiamRumanio jam estis Ùtato) oni malpermesisdiservojn en la slava lingvo.

– Kiel statas la aferoj pri la homaj rajtojen Ãednestrio – mi antaªnelonge legis, keoni fermis kelkajn rumanajn lernejojn, kiokaªzis la konflikton?

– La fermo de la lernejoj estis nur la lastapaÙo por devigi ilin registrißi ¤e la nerekonitaregistaro de Ãednestrio. Vere, absurda situa-cio. Laª la leßoj, iu ajn lernejo povas funkciien la regiono nur kondi¤e ke ßi uzos edukad-sistemon kaj programon de la RusiaFederacio. Nun tiuj ¤i lernejoj funkcias, postilia registrißo.

– Kion preferus la ¤ednestrianoj: 1) farißisendependa lando; 2) alißi al Rusio; 3) alißial Ukrainio?

– Mi ne konas la veran situacion, sed, laª lalasta demandaro, la plejmulto vidas Rusionkiel garantianton de stabileco kaj estonteco enÃednestrio. Tamen la plej reala solvo, laª mi,estas alißi al Ukrainio, ni ja iam apartenis al ßi.

– Kaj kia estas via pozicio rilate al la kon-flikto? Kiel eblas solvi ßin?

– Se esti sincera, mi mem ne scias kio estusbona por ni. Mi nur volas ke la vivo plibonißukaj ke homoj ricevu almenaª iujn ajn garan-tiojn, ke la milito morgaª ne forprenos iliajnamatojn kaj ili ne devos forlasi karandomon...

* La vorto kaj nocio “Ãednestrio” ne tro-vißas en PIV. En la rumana kaj iuj aliajlingvoj ßi nomißas “Transdnistria”.

“La prezidento iampromesis, ke li faros el

nia redpubliko “malgrandanSvislandon”, kaj mi volas dirinun, ke nur la prezoj ¤i tieestas kiel en Svislando”

8 numero 209 (2005:5)politiko

Donacante...

Esperon

¥enja Amis, Ukrainio/Usono

Nia Esperanto-Societo por MetropolaAtlanto jam delonge planis organiziekskurson al iu interesa loko. La komunadecido estis veturi al la Tutmonda Vilaßo deHabitat for Humanity en Americus, kiu tro-vißas nur tri horojn de Atlanto. Kvankammi aªdis pri Habitat for Humanity, mi havisneniun ideon, kio estas Tutmonda Vilaßo!

Americus estas urbeto en kampara sudaGeorgio. Dum la tempoj de la usona InternaMilito proksime al Americus estis malliberejo(nun tie estas muzeo), kaj nun la plej grandaßia vizitinda¢o estas la Tutmonda Vilaßo –eduka projekto de Habitat for Humanity.Laªvorte, “Habitat for Humanity” signifas“Vivmedio por la Homaro”. Ïi estas interna-cia neregistara neprofitcela kaj bonfara orga-nizo kun tre konkreta celo: forigi mizerdom-ojn ¤ie en la mondo kaj provizi malri¤ajnhomojn per decaj loßejoj. En aªgusto 2005 ßihavis sian grandan jubileon – oni konstruis la200-milan domon ekde la fondißo de la orga-nizo, en 1976. Tio signifas, ke nun pli ol mil-iono da homoj ¤ie en la mondo havas proprandomon dank’ al tiu ¤i organizo! KvankamHabitat for Humanity estas kristan-bazitaorganizo, ßi helpas al homoj senrigarde al reli-gio, raso, sekso, etno, deveno ktp. Tiu ¤i orga-nizo estas plene ekumena – t.e. ßi ne apartenasal iu ajn eklezio. Nun Habitat laboras en 100landoj, inkluzive ¤iujn Ùtatojn kaj teritoriojnde Usono.

La Tutmonda Vilaßo renkontis nin per bon-venig-skriba¢o en diversaj lingvoj. Ni a¤etis

biletojn kontraª tute simbola prezo, kaj volon-tulino el Armenio donis al ¤iuj ni la“Tutmondvilaßajn pasportojn” – bluetajn libr-etojn kun blankaj paßoj. En la agrable klima-tizita (¤ar suda Georgio estas neelteneblevarmega en somermezo) granda oficejo, kiunomißas “Malkovra Centro”, estis ankaªvendejo kun memora¢oj de la tuta mondo, etakinejo, televidiloj, afiÙoj kun diversaj faktoj primalri¤eco kaj grandegaj lumigitaj fotoj, montr-antaj doma¤oj ¤ie en la mondo.

Kaj tie loßas homoj?!La unua parto de la ekskurso estas malri¤ulaj

doma¤oj. Estas aparte triste kompreni, ke ¤iujtiuj malgrandaj, malpuraj, mizeraj domoj neestas nur modeloj: ¤iuj ili estas kopioj de verajdomoj, kie loßis homoj! Sur ¤iu domo estasfoto de ßia “originalo”, kun la homoj, kiuj loßisen ßi, kaj indiko de la lando, de kie ßi venas. Laplejparto de tiaj domoj venas el Latin-Ameriko,Sud-Azio kaj Afriko. Por mi persone ¤io ¤i estisplena revelacio – malgraª tio, ke mi devenas demalri¤a lando, bonÙance nenie en ßi trovißastiaj teruraj kondi¤oj. Tio fakte estas la unuafojo, kiam mi – ne per televido aª en gazetoj,sed propraokule – vidis mizerdomojn...

La plejparto de tiaj loßejoj estas nur kelkajnkvadratmetrojn grandaj, ofte kun ¢urnalpaperoanstataª murpapero; kun lignaj bretoj, unusuper la alia, anstataª litoj aª simple kunmatracoj sur planko... Ofte sur la planko kuÙaskelkaj magraj infanaj ludiloj, foje rompitaj. Nepli bone aspektis ankaª preßejo – mizera, nurkelkajn kvadratmetrojn granda, dividita en dupartojn: unu por diservoj kaj la alia por soci-

etumado – t.e. malalta tableto kun kelkaj duon-rompitaj seßoj. “Tre ofte homoj enloßißas enmizerdomojn pensante, ke tio estas por tremallonga tempo. Plejparte ili venas de la kam-paro, esperante baldaª trovi laboron en la urbokaj elloßißi el la doma¤o, sed nur tre malmul-taj sukcesas pri tio. Preskaª ¤iuj restas en lamizerdomoj por ¤iam”, – diras la informtab-uleto. La malri¤ec-doma¤oj de la TutmondaVilaßo e¤ formas stratojn – kaj mi havis la sen-ton, kvazaª mi trovißus en tute reala loko.

Tra la Habitat-mondoSed – jen la malri¤ec-doma¤oj finißas, kaj

komencißas la dua parto de la ekskurso! Ïiestas nekompareble pli “hela” ol la unua, ¤ar ßimontras ekzemplojn de la domoj el diversajmondopartoj, kiujn konstruas Habitat. La unuadomo estas el Meksiko. Ïi estas sufi¤e grandaoranß-flava domo kun tegola tegmento, etakorto, du ¤ambroj, kuirejo kaj ¤iuj aliaj necesajejoj. Mi rimarkas, ke en la domo estas multepli malvarmete ol ekstere – verÙajne, pro la uzode specialaj konstrumaterialoj. Trovißas tieankaª ligna lul-seßo, kun la foto de ßia iamaposedantino – donaco el Meksiko. Sur la fene-strobreto staras stampilo kun supra skriba¢o:“Stampu vian pasporton ¤i tie”. Nun klaras porkio ni havas pasportojn – por “vizoj”! Ãiu el nistampas sian ßis nun “freÙan” pasporton, kaj enßi aperas la vorto “Meksiko”.

Ni trairis kelkajn aliajn latinamerikajn landojn(sur ¤iu domo trovißas indikilo, de kie ßi venas,kiuj materialoj estis uzitaj kaj kiom ßi kostis) kajjen ni jam trovißas en Afriko. Ni “traveturas”“Kenjon”, “Zambion”, “Ugandon”,“Tanzanion”, “DR Kongon” kaj kelkajn aliajn“landojn” – la afrikaj domoj ne estas grandaj,sed ili ja estas belaj, praktikaj kaj relative ne mul-tekostaj – ¤. 1-3 mil USD. Kaj jen ni jam staras¤e la brik-farejo. Ïi konsistas el malgranda brik-farilo, kiun povas funkciigi... unusola homo!Habitat uzas ne nur lokajn teknologiojn kaj stilo-jn por konstrui domojn – sed ankaª la plej mal-multekostajn kaj taªgajn lokajn materialojn. Labrikoj estas farataj surloke, de nur kelkaj homoj.La brikoj de Habitat-domoj iom similas al lainfanludilo Lego – ili estas interkro¤ißantajbrikoj. Kvankam Habitat uzas ne nur brikojn porkonstrui – ankaª ligno (ekzemple, en Usono) kajaliaj lokaj materialoj estas uzataj.

Kiam ¤iuj paßoj de niaj “pasportoj” estisplenaj je “vizoj”, estis tempo reveni al laMalkovra Centro por ricevi la respondojn al¤iuj restintaj demandoj. La filmoj pri Habitat,kiujn ni spektis en la kinejeto, klarigis ¤iujnaferojn.

© HABITAT FOR HUMANITY, HABITAT WORLD

© KIM MACDONALD HABITAT FOR HUMANITY, HABITAT WORLD Vizaßo de malri¤ecoofte estas kampara

numero 209 (2005:5) 9politiko

Kial en Americus?La koncepto, kiu poste kreskis al Habitat for

Humanity International, naskißis en bienoKoinonia (de la greka “kunuleco”,“komunumo”) – malgranda, interrasa kristan-bazita komunumo fondita en 1942 de agrikul-turisto kaj biblia klerulo Clarence JORDAN apudAmericus, Georgio. Geedzoj Millard kaj LindaFULLER unue vizitis Koinonia-n en 1965. Ilihavis sukcesan komercon en Montgomery,Alabamo, kaj estis sufi¤e ri¤aj kaj influaj. Sed– ili decidis dedi¤i sin al bonfarado. Ïuste tie,en Koinonia, JORDAN kaj FULLER disvolvis lakoncepton pri “partnera domkonstruado” – t.e.kiam tiuj, kiuj bezonas loßejon, laboras kunekun volontuloj por konstrui sian domon.

La originala ideo estis, ke domoj estu kon-struataj sen ajna profito kaj interezo. La kon-struadon financu la kreskanta Fonduso porHomaro (Fund for Humanity). La mono en lafonduso venu de la pagoj de novaj dom-posedantoj, seninterezaj pruntoj kaj donacojde homoj kaj organizoj. Kaj la tuta kolektitamono estu uzata por konstrui pliajn domojn.La malferma letero de la amikoj de la bienoKoinonia diris la jenon pri ßia estonteco:“Kion malri¤uloj bezonas estas ne almozdono,sed kapitalo, ne socialaj laborantoj, sed kun-laborantoj”. En 1968 Koinonia disponigis 42duonakreajn lokojn por konstrui domojn kajankaª kvar akreojn por komuna parko kajripoz-zono. Por komenci laboron, donacojvenis el la tuta Usono. Oni konstruis domojnkaj vendis ilin sen ajna profito kaj interezo.Baza modelo por Habitat for Humanity estissukcese lan¤ita!

Cetere, unu el la plej oftaj miskredoj priHabitat estas la supozo, ke ßi estis fondita deeksa prezidento de Usono Jimmy CARTER.Kvankam li subtenas ßin preskaª ekde ßianaskißo, li tute ne estas ßia fondinto. Li, cetere,subtenas la organizon ne nur per mono, sed

ankaª per sia propra laboro: Jimmy CARTER

kun sia edzino tre ofte volontulas en domkon-struado egale kun ¤iuj aliaj volontuloj! Interesafakto: la skulpta¢o de Jimmy CARTER ¤e lageorgia Kapitolo en Atlanto – li estas la solausona prezidento el Georgio! – montras lin neen kompleto, sed en simplaj laborvesta¢oj!

300-500 horoj da “Ùvit-investo”Antaª la vizito al la Tutmonda Vilaßo mi ial

pensis, ke la celo de Habitat for Humanity estasdonaci domojn al senhejmuloj. Evidentißis, ketio estas tre ofta miskredo. Unue, oni nedonacas domojn – oni helpas konstrui, kajfakte vendas domojn, kvankam treege malmul-tekoste kaj sen ajna interezo. Poste la dom-posedantoj – ¤u dum kelkaj jaroj, ¤u dum kelkajjardekoj – devas poiomete pagi la tutan kostonde la domo. Kaj, due, tute ne temas prisenhejmuloj – por havi la rajton je la domo deHabitat oni ja devas labori, ¤ar alie oni nepovos pagi la konstruadon. Sed la homoj, kiujrajtas je domo de Habitat, devas esti sufi¤emalri¤aj: kun enspezo egala al ¤. 30-50% de laaveraßo en ilia regiono. Oni devas pagi etanantaªpagon (por Usono 500 USD) kaj ankaªmem partopreni en la domkonstruado – tioestas nepra kondi¤o. Post kiam la domo estaspreta, la novaj domposedantoj devas helpiankaª al aliaj homoj konstrui siajn domojn –entute ili devas investi ¤. 300-500 horojn da sialaboro. La ceteraj domkonstruantoj estas volon-tuloj, kiuj senpage kontribuas sian tempon (kajofte monon – se ili volas volontuli eksterlande).

La kosto de la domoj tre varias – ekde 800USD en kelkaj disvolvißantaj landoj ßis aver-aßo de ¤. 46,6 mil USD en Usono. Malgraªtio, ke la centra oficejo de Habitat forHumanity situas en Americus, ßi havas pli ol2100 sendependajn filiojn. Ili gvidas ¤iujnaspektojn de la domkonstruado – monpetado,elekto de la loko por konstrui, laboro kun

volontuloj ktp. Laª regulo, ¤iuj filioj pagas10% el sia akirita mono por konstruado enaliaj landoj – tiel ri¤aj landoj sponsoras lamalri¤ajn.

Longdaªra helpoHabitat for Humanity – kune kun Rußa

Kruco, Sav-Armeo kaj multaj aliaj internaciajbonfaraj organizoj – helpas al homoj, kiujsuferis pro diversaj katastrofoj aª militoj. Sedse la taskoj de la plejparto de sav-organizojestas provizi la homojn je provizoraj loßejoj,medicina helpo kaj viv-rimedoj, vivnecesaj enla unua momento, – la tasko de Habitat forHumanity estas longdaªra. Pasos multaj mona-toj aª e¤ multaj jaroj ßis kiam la homoj rekon-struos siajn domojn kaj rehavos normalanvivon post tiaj grandaj katastrofoj, kiel lacunamo en Suda Azio aª Uragano Katrina ensuda Usono. Multaj miloj da homoj perdas nenur sian domon – ili perdas samtempe ankaªesperon pri nova vivo... En januaro 2005, postla cunamo, Habitat for Humanity kolektis ¤. 25milionojn da USD por konstrui 25 mil domojnpor la viktimoj de tiu naturkatastrofo.

Ankaª la respondo al Uragano Katrina estisimpona. Krom kolektado de mono por la tujahelpo al la viktimoj, ßi faras longdaªran kam-panjon por konstrui (aª rekonstrui) domojn en¤iuj kvar Ùtatoj – Luiziano, Misisipio, Alabamokaj Florido, trafitaj de la plej grandeganaturkatastrofo en la tuta historio de Usono...

La fotoj (krom la suba) estis afable disponigitaj deHabitat World, la revuo de Habitat for Humanity.

<Rete>

Por lerni pli pri Habitat for Humanity kaj even-tuale ricevi la Ùancon je propra Habitat-domo, aªeble farißi ßia volontulo aª donaci monon, vizitula plurlingvan retejon <www.habitat.org>

Preparante la teron al konstruado de sia propra domo en Knoxville,Tenesio. La familio de Tonja HARPER (malantaªe) estas la 200-mila familio,

kiu nun havas sian propran domon danke al Habitat for HumanityEkzempla (meksika) domo de Habitat for Humanity

en Tutmonda Vilaßo en Americus, Georgio

© S

TEFF

AN H

ACKER

HAB

ITAT

FO

R H

UM

ANIT

Y, H

ABIT

AT W

ORLD

¥EN

JA A

MIS

© S

TEFF

AN H

ACKER

HAB

ITAT

FO

R H

UM

ANIT

Y, H

ABIT

AT W

ORLD

Ãi tiu haitia infano staras apud domo farita el bastonojkaj plant-teksa¢o – ofta konstrustilo en kampara Haitio

Viktimoj de tiaj grandaj katastrofoj, kiel la cunamo enSud-Azio aª uraganoj en Usono, bezonas longdaªran

helpon por rekonstrui siajn domojn – kaj vivojn...© H

ABIT

AT F

OR H

UM

ANIT

Y, H

ABIT

AT W

ORLD

10 numero 209 (2005:5)politiko

Olivier GAUDEFROY, Francio

“Mi estas kaj mi volas resti idealisto” Roza LUKSEMBURG

La fino de la 19-a – komenco de la 20-a jar-cento estis tempo de grandaj politikajÙanßoj, kiuj influis – kaj daªre influas –nian historion. Humanistaj ideoj, kiuj nask-ißis en la kapoj de la elstaraj homoj de la19-a jarcento, ofte estis torditaj – tiel surhomamaj socialistaj ideoj naskißis hitleroj,stalinoj kaj muregoj – fizikaj aª mensaj...Ãu la vortoj “socialismo” kaj “demokratio”povas iri kune kaj komplementi unu laalian? Ne nur povas, sed devas, opiniis RozaLUKSEMBURG – brila verkisto kaj ¢urnalisto,flama polemikisto, kiu malÙategis ajnajndogmojn, pacifisto kaj internaciisto,pledanto por forigo de la mortopuno, kajsimple enciklopedie klera homo. Post fraka-so de la grandaj ideologioj de la 20-a jar-cento, Ùiaj originalaj ideoj permesas vivtenila esperon pri demokratia socialismo. Rozaestis teoriisto de malregema marksismo, kajÙia martireco faris Ùin legendo.

Roza LUKSEMBURG naskißis la 5-an demarto 1871 en la pola urbo Zamosc (tiamparto de la Rusia Imperio) en familio de boneintegritaj judaj komercistoj. Junaße Rozastudis en virina gimnazio en Varsovio, sed poreviti areston pro la ligoj kun pola revoluciagrupo, je la aßo 18, Ùi devis fußi al Svisio. Enuniversitato de Zuriko Ùi ricevis doktorandiplomon pri politika ekonomio. Tie Ùi ankaªrenkontis sian kunulon – litovan judon LeoJOGICHES. En 1893 ili kune kreis la SocialistanPartion de Pollando kaj Litovio, kiu aktivis porkunigi rusajn kaj polajn laboristojn kun la celodetrui carismon. En la sama jaro Ùi estis dele-gito de Pollando al la tria kongreso de la DuaInternacio (1), kie Ùi ne hezitis kontraªstari alFriedrich ENGELS (2) pri la demando de lasendependeco de Pollando. £i estis konvinkitainternaciisto, kaj dum sia tuta vivo Ùi batalispor tiu idealo kaj kondamnis la danßerojn denaciismo kaj Ùovinismo. Laª Ùi, la proletaro de¤iuj landoj devis havi la saman celon: abolo de

la kapitalisma sistemo. Ãiu nacia postulo Ùaj-nis al Ùi duaranga.

En 1898 Ùi farißis civitano de Germanio kajalißis al la germana Social-Demokrata Partio(SPD, germane), kiu tiam estis la plej grandasocialista partio en Eªropo. £i reprezentis lamaldekstron, kritikante la reformismanflankon, subtenatan de Eduard BERNSTEIN (3).Roza ne kontraªis enkonduki pli da sociajreformoj en la kapitalisman ekonomion, sed Ùiopiniis, ke se la laborista movado okupißusnur pri tio, tiam ßi ne plu volus Ùanßi ßiajnfundamentojn kaj superi kapitalismon. Male,Ùi disvolvis sian originalan teorion bazitan surla revolucia spontaneeco de proletaro. Rozaakceptis la neceson de revolucia enrompißo –unikan vojon al socialismo, iniciitan de lalaborista klaso, – kaj for¢etis la ideon pri la“direkta rolo” de la partio. £i ne kredis, ke laklera avangardo devas direkti la revolucion,kaj post starißo de unupartia diktatoreco enSovetunio Ùi farißis arda kritikanto de ßi.Tamen Ùi ne estis anarkiisto – Ùi restis mark-sisto. Roza kredis, ke la partio ne devas orga-nizi la revolucion – ßi devas nur indiki lavojon, kaj per tio Ùi tre malsimilis al Lenino.

£i partoprenis en la rusa revolucio de 1905,estis arestita, poste liberigita dank’ al la inter-veno de la germanaj socialistaj gvidantoj.Reveninte al Germanio, Ùi farißis profesoro priekonomiko en la skolo de SPD, sed Ùi estisizolita ene de la partio. La partio volis integrila laboristan klason en la kapitalisman socion,kaj la germanaj socialistaj deputitoj (en 1912ili farißis la plej forta partio en Germanio)vo¤donis por la militaj elspezoj en 1914, tieldoninte la “verdan vojon” al la UnuaMondmilito... En 1914, kiam la plimulto desocialistaj gvidantoj aprobis la militstrebon,Roza LUKSEMBURG kaj Karl LIEBKNECHT

[libkne§t] (4) prenis la pacan flankon ene deSPD. En la Dua Internacia Kongreso enStuttgart Ùi e¤ proponis rezolucion, kiu unui-gus laboristojn de ¤iuj landoj en la provojhaltigi la militon. En la sama jaro Ùi organiziskontraªmilitajn manifestaciojn kaj alvokis alcivila neobeemo kontraª la aªtoritatuloj, dumla reprezentantoj de SPD vo¤donis por lainterkonsento kun la registaro, kiu garantiis,ke ili ne organizos strikojn dum la milito...Poste Ùi estis arestita pro “incitado al la civilaneobeemo” kaj malliberigita inter 1915 kaj1918.

Tamen, Ùi kaÙe daªrigis sian politikan aktiv-adon kaj fondis en 1916 kun Karl LIEBKNECHT,Franz MEHRING [franc mering] (5) kaj siaamikino Clara ZETKIN [klara cetkin] (6) laSpartakistan Ligon (nomo donita omaße alSpartako, estro de la sklavoj ribelintaj kontraªRomo en 71 a.K). Roza akceptis la rusan rev-olucion de 1917 kun entuziasmo, sed Ùi restistre suspektema pri la regemo de Lenino: Ùi

antaªsentis stalinisman direkton en la leninis-ma revolucio. Roza estis pasie revolucia kajsamtempe korligita al la perspektivo de aªtenti-ka socialista demokratio. Se la koncepto desocialismo ¤e Lenino estis regema kaj Ùtatema,tiu de Roza permesis la disvolvon de memad-ministrado kaj celis la plej vastan demokration.£i diris: “la libero estas almenaª la libero portiu, kiu opinias alimaniere”.

Fine de la Unua Mondmilito estis proklami-ta la Germana Respubliko, kaj Roza estis libe-rigita. Tiam, kune kun Karl LIEBKNECHT, Ùirevivigis la Spartakistan Ligon. Kuraßigitaj dela revolucio en Rusio, la spartakistoj dezirisplivastigi la revolucion kaj lan¤is ribelon enBerlino en januaro 1919. Roza ne favoris tion– Ùi opiniis, ke perforto ne estas la vojo alsukceso de la ribelo, tamen Ùi partoprenis enßi. La ribelo estis subpremita per la ordono dela nova social-demokratia registaro. Roza estisarestita, mortbatita per malantaªa flanko depafilo 15-an de januaro 1919. £ia korpo estis¢etita en la apudan riveron... En la sama tagoestis pafmurdita ankaª Karl LIEBKNECHT... Ãi-tage juna poeto Berthold BRECHT skribis lajenajn vortojn:

Roza la rußulino ankaª malaperisNe estas konata la loko en kiu kuÙas Ùia korpo£i diris al malri¤uloj la veronKaj por tio la ri¤uloj Ùin ekzekutis.La vivo kaj la memstara pensado faras

Roza-n LUKSEMBURG herezulo ene de mark-sismo, kaj tio pravigas la intereson al tiu ¤ipersono ankoraª hodiaª. Dum sia tuta vivoRoza luktis kontraª la devojißoj de Lenino kajankaª kontraª la cedemo de SPD, kaj Ùiajideoj prezentas alternativan vojon al la du¤efaj ideologioj: Ùi volis kunigi socialismonkun demokratio. £i ¤iam laªdis la agadojnekster politikaj partioj, en kiu la homoj mobi-lizas sin, kaj la hodiaªaj alternativaj movadoj– ekzemple, la movadoj por alispeca tut-mondißo kaj por ekologio, estas tre proksimajal la ideoj de Roza LUKSEMBURG!

(1) La Dua Internacio: internacia unuißo desocialistaj partioj, fondita en 1889 en Parizo(2) Friedrich ENGELS: germana socialista teoriis-to, amiko de Karlo MARKSO (1820-1895)(3) Eduard BERNSTEIN: germana socialista teori-isto (1850-1932)(4) Karl LIEBKNECHT: germana socialista deputito,filo de la kreinto de SPD, Wilhelm LIEBKNECHT

(1871-1919)(5) Franz MEHRING: germana ¢urnalisto kaj social-isto (1849-1919)(6) Clara ZETKIN: germana socialisto kaj feminis-to (1857-1933)

Roza Luksemburg, la hereza marksisto

Roza LUKSEMBURG

numero 209 (2005:5) 11politiko

Felix ZESCH, Germanio

Grava parto de politiko estas ekonomipoli-tiko. Ïi enhavas, ekzemple, monpolitikon(kiom da inflacio estu) kaj konkurencpoli-tikon (kiom da konkurenco estu inter entre-prenoj, laboristoj ktp.), sed ßi ankaª tuÙaskampojn de socipolitiko. Ne nur en Eªropokaj Usono unu doktrino de ekonomipolitikohodiaª estas superrega. Per InternaciaMonfonduso kaj Monda Banko, regataj farede Eªropo kaj Usono, ßi estas enkondukataankaª en evoluantajn landojn kaj verÙajneinfluas la vivon de ¤iuj legantoj deKONTAKTO. Tial indas iom rigardi laekonomipolitikan doktrinon nun superre-gan en la mondo: novliberalismon.

La teorioLa ¤efa fondinto de la teorio estas Friedrich

August HAYEK [fridriÙ aªgust hajek], kiu prezen-tis ßin en 1938 kiel la “mezan vojon” inter kapi-talismo kaj socialismo. Baza elemento de la dok-trino estas la supozo, ke la Ùtato ne estu ekono-mia aganto. Laª tiu teorio, ¤iuj Ùtataj entreprenojestu privatigitaj – ekzemple, fervojo, poÙto, uni-versitatoj ktp. Gajnoj estas tiel privatigataj, dumperdojn plej ofte pagas la socio. Jen klare vide-blas la diferenco de “pura socialismo”, en kiu laÙtato gvidas la ekonomion, respondecante kaj prigajnoj kaj pri perdoj.

Laª novliberalismo, ¤io laªeble estu pri-vatigita kaj farißu regata de merkataj me§anis-moj, ¤ar la merkato – teorie – gvidas al pliekonomie efika distribuo de varoj. La vortoj“ekonomie efika” ¤i tie neniel rilatas al iu kon-cepto de socia justeco – temas nur pri optimu-ma utiligo de ¤iuj produktadiloj. La tasko de laÙtato estas nur funkciigi la merkatajn me§anis-mojn – do ebligi konkurencon inter lasurmerkataj agantoj, ekzemple, per leßa mal-helpo al karteloj kaj monopoloj, kiuj kvazaªaªtomate ekestas en merkata ekonomio, se onileße ne malhelpas tion. Kaj jen la diferenco

disde “pura kapitalismo”, en kiu neÙtatajmonopoloj eblas. Laª novliberalismo, ¤io, kiomalhelpas merkatajn me§anismojn, kielekzemple tro multaj aª striktaj leßoj, estuabolita. La merkato transprenu la rolon deordiganto, kaj la Ùtato nur funkciigu ßin.

La teorio mem estas sufi¤e facila kaj bonetaªgas por akiro de baza ekonomika komprenoen la komencaj jaroj de universitato. Tamen lademando restas, ¤u ßiaj supozoj estas realismaj,kaj ¤u la teorio en si mem estas senkontraªdiraßis tiu grado, ke eblas dedukti el ßi klarajnagrekomendojn por politikistoj? Surbaze denovliberalismo multegaj agoj nuntempe estaspostulataj kaj prezentataj kiel neeviteblaj kajsenalternativaj. Sed ¤u tio estas pravigebla?..

Interhomaj rilatojUnu supozo de la novliberalisma doktrino

estas ke ¤iu a¤etanto havas preferojn sende-pendajn de tiuj de aliaj homoj, kaj ßuste de tiodeduktas la prezon, kiujn li/Ùi pretas pagi poriu varo. Ekzemple, Maja volas a¤eti Ùuojn de lamarko “Tristel” nur ¤ar la ecoj de la Ùuoj, kielkoloro kaj materialo, kongruas kun Ùiaj prefer-oj, kaj ne ¤ar multaj aliaj en Ùia lerneja klasohavas tiajn Ùuojn. Se la aliaj havus Ùuojn de lamarko “Trostel” aª “Trastel”, Ùi daªre a¤etus laÙuojn de la marko “Tristel”, ¤ar tiuj ja kon-gruas kun Ùiaj preferoj, kiuj estas sendependajde tiuj de aliaj. Interhomaj rilatoj ne estas kon-siderataj en la novliberalisma doktrino. Multajdiras, ke tiu ¤i aliro ne kongruas kun la reale-co. Ïi tamen estas sufi¤e baza por la novliber-alisma teorio, ¤ar el ßi oni deduktas la funkci-manieron de la merkato.

Kapitala disputoAlia grava pensinklino de novliberalismanoj

estas la kredo, ke ¤io, kio funkcias kaj ßustas enentrepreno, ankaª pli-malpli funkcias en Ùtato,kiu estas ja sumo de entreprenoj. Science dirite,ekzistas ne nur mikroekonomia, do entrepren-

nivela, produktadfunkcio, sed ankaªmakroekonomia, do Ùtatnivela. Per produktad-funkcio entrepreno povas ekscii, kio estas la plejutildona kombino de ßiaj produktadfaktoroj –laboro kaj maÙino. Ekzemple, se la prezo porlaboro malplialtißas, tiam la entrepreno dungupli da homoj kaj uzu malpli da maÙinoj. Tiofunkcias teorie pli-malpli bone sur la nivelo dela entrepreno. En la sesdekaj jaroj de la pasintajarcento kadre de la tiel nomata “kapitala dis-puto” estis montrita, ke tio tamen certe ne funk-cias sur makroekonomia, do Ùtatskala nivelo. Neekzistas makroekonomia produktadfunkcio.Sekve, ekzemple, supozoj pri malpli grandasenlaboreco pro malpli altaj impostoj je labororestas supozoj sen teoria pravigo.

Bonaj konsilistoj?La Ùtato do enhavas ne nur entreprenojn, sed

ankaª faktorojn, kiuj sur la entreprena niveloestas fiksitaj deekstere. Tamen sur la Ùtatanivelo iuj faktoroj devas esti fiksitaj deinterne,kiel, ekzemple, interezoj. Dum la interezoj estasfiksaj en la produktadfunkcio de la entrepreno,ili estas varieblaj en tiu de la Ùtato. La Ùtato estaspli ol la sumo de ßiaj eroj, kaj la novliberalismaaliro tial teorie malßustas. Lige al tio estasinterese, ke en pluraj eªropaj Ùtatoj estroj degrandaj entreprenoj estas politikaj konsilistoj.Oni povus supozi, ke ankaª ili faras la eraron

aª: kial misfunkcias la “la meza vojo”Novliberalismo

“Ãu la receptoj, kiujn politikistoj prezen-tas nuntempe, vere estas aplikeblaj,

ununuraj kaj senalternativaj”?

La vortoj, ke la Ùtato ne devas enmiksißi en ekonomion, signifas ankaª,ke ne ¤iam profita agrikulturo ne plu ricevos Ùtatajn subvenciojn

12 numero 209 (2005:5)persone

konkludi el la spertoj de sia entrepreno la rime-dojn por plibonigo de la ekonomio.

Tiuj ¤i ne estas la ununuraj mallogika¢oj enla novliberalisma doktrino, sed ili jam sufi¤uspor almenaª starigi la demandon, ¤u la recep-toj, kiujn politikistoj prezentas nuntempe, vereestas aplikeblaj, ununuraj kaj senalternativaj.

Dio donis du okulojnLa merkato estas la imagata ejo, kie renkon-

tißas ßiaj du flankoj: oferto kaj mendo. Lanovliberalismaj politikistoj koncentrißas nur jela oferta flanko, ¤ar la Ùtato, kiel priskribite, neestu ekonomia aganto – t.e. ßi ne a¤etu porekonomivigligaj celoj. En la realeco tio gvidasal postuloj, kiel malplialtigo de salajroj, forigode leßa maldunga protekto k.s. por malplialti-gi senlaborecon. Tamen ßuste mendoj, kiujdonas sekurecon pri la estonteco, estas la plejnecese bezonataj de entreprenoj!

Se Maja iras al vendejo kaj a¤etas Ùuojn, tioestas ero de mendo. La Ùuvendisto ¤i-kaze

estas ero de la oferta flanko. Se la prezo delaboro malplialtißus, li ne dungus plianhomon. Li faros tion, pli verÙajne, kiam lihavos pliajn mendojn, kiam li sola jam ne plupovos prizorgi ilin ¤iujn, kvankam ankaª laprezo de laboro ne estas malgrava.

Indas do koncentrißi ne nur je unu flanko dela merkato, sed je ambaª laªbezone. La usonanobelpremiito pri ekonomiko Paul SAMUELSON

[pol semjulson] diris: “Dio donis al laekonomikisto du okulojn. Unu por la oferta kajunu por la menda flanko”.

Postaªtisma ekonomikoÏenerala problemo de la hodiaª superrega

novliberalisma doktrino estas ke ßi ne akceptasaliajn sociekonomikajn alirojn, kiuj tamenekzistas kaj pluevoluas. Almenaª en la t.n.okcidenta mondo apenaª ekzistas universita-toj, en kiuj estas zorge instruataj aliaj skoloj,krom la novliberalisma. Ïiaj konkludoj Ùajnaskiel nura vero al ordinara studento de

ekonomiko, ¤ar li, laª la instruplano, neniamaªdos profunde ion pri aliaj skoloj. Plie, ankaªkiel ekonomiajn konsilistarojn oni alvokaspreskaª nur la reprezentantojn de tiu ¤i doktri-no. Kaj tial politikistoj tre malofte konatißaskun aliaj ekonomikaj agrekomendoj ol novlib-eralismaj, mem havante malmulte da scio priÙtata ekonomiko. Oni povas do konstati, ke lahodiaª superreganta novliberalisma doktrinoestas “aªtisma” en la senso, ke ßi havasgrandajn problemojn interkomunikißi kun aliajsciencoj kaj aliroj.

Skolo, kiu klopodas eviti tion, estas la tielnomata “postaªtisma ekonomiko”. Laª ßi, neniuskolo sole sukcesas priskribi la tutan ekonomianrealecon, ¤ar la realeco estas tro kompleksa. Seddiversaj aliroj priskribas diversajn erojn de laekonomia realeco pli aª malpli bone kaj tial oniutiligu ne nur unu teorian skolon, sed laªebleplej multajn por veni al iu agrekomendo. Krome,oni ¤iam kontrolu la verecon de la teorio per sta-tistikoj kaj tiel evitu teorion, tro foran de larealeco – kiel, ekzemple, novliberalismon.

Sep jarojn post disißo

Adjévi ADJE, Togolando

Mi naskißis en poligamia familio.Mia patro havas tri edzinojn kaj 28gefilojn (¤iuj vivantaj). Li estasemeritißinta masonisto. Nun li loßasen vilaßo Anjronkope kun la duaedzino kaj kelkaj gefiloj. La triaedzino, panjo, loßas en Lomé, kunkelkaj miaj gefratoj. La unua edzi-no kun kelkaj gefiloj loßas en Akro,kie mi pasigis du semajnojn. Miestas la 13-a infano de mia patrokaj la tria el ok de mia patrino.

Delonge mi planis viziti miajn familianojn enGanao, sed mi ¤iam estis tro okupita. Finfine,mi povis vojaßi al Akro, la ¤ef-urbo de Ganao.Kiam mi alvenis, profunda ßojo kaptis miajnfamilianojn. Renkonte, ili kuris al mi, ¢etis sinsur mian kolon kaj longe brakumis min kun lavorto: “Akwaaba, akwaaba” – “bonan alvenon”!

Certe mi havus kelkajn pliajn kilogramojn,se mi restus en Akro pli longe. Oni vekis min¤iumatene kun teo aª kafo. Mawoena[maªena], mia duonpatrino, tre atentema, porforigi mian enuon amikeme paroligis min kajfoje rakontadis al mi pri sia pasinteco. Miajduonfratoj, ¤iu siamaniere, penis havigi al mi¤iam pli da ßojo: Fo-Adjé [fo-aße] en-poÙ-igisal mi preskaª ¤iumatene kelkajn biletojn de

cedis*; Tata montrißis kiel aktiva promen-ig-anto tra la urbaj stratoj; Togbevi montris sinkiel nia patro – li zorgis pri tio, kiel provizi ladomon je ¤iuj necesa¢oj. Senlace, li foriris frue¤iumatene kaj revenis iom poste kun paka¢o dasukero aª pano. Kiam sentißis ajna bezono enla domo, li tuj elpoÙigis la monon... Kiamalavara estonta patro!

Tanti, ßoj-plena kaj ridema fratino, postkiam Ùi balais la dom-korton kaj purigis latelerojn, helpis aª anstataªis la patrinon en lakuirejo matene antaª ol iri al la meti-lernado,por prepari al ni maten-manßon, kaj vespere –vesper-manßon. La persono, kiu multe mirigismin, estis Kofi, mia nevo. Li flue alkutimißisal multaj naciaj kaj fremdaj lingvoj. Kofi kunlerteco haltigis min dum la promeno jen porprezenti al mi tre belajn fraªlinojn, kiuj turnusla kapon e¤ de blindulo, jen por proponi al miglaseton da Bitters**, kies gusto e¤ nun sen-tißas en mia buÙo!

Miaj familianoj ne estis la solaj personoj,kiuj montris tian varman gast-amon. Ankaª lakunloßantoj alportis al mi tre bongustajnmanßa¢ojn, foje invitis min pasigi la tagmezonkun ili ¤e la tablo.

Ãiu persono, kiu longe vojaßos por eniri ladomon de tiuj malavaraj kaj modestaj homojkomprenos, ke liaj gastigantoj neniam perme-sos al li foriri sen proponi la plej bonajn afer-ojn, kiujn ili havas. Tiel, la anonco pri miaforiro elvokis en miaj karaj gastigantoj tiomda sentoj, ke mi kontraª-vole devis prokrastimian foriron.

Mi estis tre feli¤a pri mia vizito al Akro, ¤armi revenis hejmen kun bonaj rememoroj: mifaris interesajn fotojn, plibonigis miajn angla-lingvajn sciojn, vizitis lokojn, kiujn mi antaªemalmulte konis aª tute ne konis kaj grandigismian moner-kolekton per aldono de kelkajcedis-oj. Kaj – plej grave – mi nun havas mul-tajn novajn kontaktojn! Miaj familianojrevigligis min, kiel ili ofte faras al miaj aliajgefratoj. Mallonge, mia familianaro faris al mition, kion la distanco dum longa tempo mal-helpis, kaj tiuj momentoj estas neforgeseblaj!

Mi alvenis hejmen kun sako plena je don-acoj kaj paka¢oj por transdoni al konatojloßantaj en Togolando.

* cedis – loka mono** Bitters – loka forta trinka¢o, farita el dis-tilita palmvino

balai – purigi plankonblindulo – tiu, kiu ne povas vidibrakumi – premi en siaj brakojemeritißinta – tiu, kiu ne plu laboras pro aßoenuo – malplezuro pro seninteresecomalavara – tiu, kiu elspezas monon sen zorgipri ßi (avara – kiu tro interesißas pri mono)masonisto – tiu, kiu konstruas per Ùtonojmetio – manlabora profesiomodesta – neri¤a; tiu, kiu neniam bone parolasaª pensas pri si mempoligamia familio – familio kun kelkaj edzinojaª edzojprokrasti – transmeti al pli malfrua tempoprovizi – havigi

Adjévi ADJE

Kun la familianoj

Facila

numero 209 (2005:5) 13beletre

Cezar

Mia nomo estas Jan NEMANICE, miestas senlaborulo. Kaj ¤ar mi havastiom da tempo, laª la opinio demiaj parencoj, mi veturigas peraªto la gepatrojn de mia edzino kajÙin mem al la plej juna frato de miabopatro. Li loßas en Heslando enokcidenta Germanio, en vilaßo. Lamalgrandaj domoj en tiu vilaßo,envicigitaj kiel soldatoj, aspektaskiel little boxes on the hillside –malgrandaj skatoloj sur la montetaflanko. Mi devas rideti pri tio, ke ladomoj rememorigas al mi pri laironia kanto de Pete SEEGER. Unuemi pensis, ke la vilaßo konsistasnur el familiaj domoj, sed ¤ar ni netuj trovis la domon de la frato, mirimarkis, ke la vilaßo havas dugastejojn, etan preßejon, grandanmagazenon, trinka¢-vendejon, iunfabrikon kaj iujn provizejajn halojnaª konservejojn – aª kio ajn iliestas. Kaj tamen, en tiu trista lokomi ne volus loßi, certe ne, – mipensis. Kiam ni – e¤ post la rond-veturo – ne trovis la domon, midemandis iun surstrate, kaj virinomontris al ni per gesto la ser¤atandomon, kiu staris tuj apude.

Oni jam atendis nin, ege afablesalutis kaj enlasis internen. Nunmi sidas ¤e la familia tablo de lafrato de mia bopatro – li estasvizitenda ankoraª pro tio, ke liestas la plej juna el la sep gefratoj.En la praktika dufamilia domo,konstruita “per propraj manoj”,kiel fiere diras la “patriarko”, mimordas mian langon por ne diriiun stultan mokan rimarkon pri laki¤aj nepraktikaj mebloj kaj laneestetikaj ornamfiguroj kajmurteleroj. Mi manßas tre bongus-tajn bulkajn knedlikojn kun gulaÙolaª malnova hejmrecepto elBohemio, kie naskißis la edzino dela plej juna frato, kaj dume miaªskultas, kiel la malbonaj“rusogermanoj” el la “tajgo”ßenas la ordon en la vilaßo, ¤ar iliekloßas ¤i tie, konstruas domojnkaj e¤ tradraÙas la germanojn.Temas pri du domoj el kvarcent!La “patriarko” ankoraª aldonas,ke “¤e Adolf ” tio ne okazus!

Tiam ni parolas pri Volkswagen,¤ar li laboris multajn jarojn en laurbo Kassel, kiel lakisto de VW-aªtoj. Ankaª la filino kun la bofi-lo Gerd kaj ties filino sidas ¤e latablo – ili havas la duan loßejon enla domo. Ankaª Gerd laboras ¤eVW, en iu planada sekcio, kiu

decidas, kiam kaj kie estu uzata laplej granda minimumo da labor-istoj por tiu aª alia laboro, por keßi ne estu transigata en la plimalkaran eksterlandon. Gerd jammem pensis eklabori en Ãinio,kiel liaj ¤efoj proponis al li, sed¤ar lia tre amata edzino havas for-tan astmon, li devis resti hejme enGermanio. Tiu planlaboro estasÙajne tiom grava por la konzerno,ke Gerd daªre devas labori krom-ajn horojn. Estas jam multegaj...

“Kion ili pagas al vi por tio?” –mi demandas. – “Nenion, – li diras,– mi devas mallabori tiujn horojn”.– “Kaj kiam vi povas mallaboritiujn horojn, se vi daªre laboraskromhorojn?” – “Nu, tiujn mipovos mallabori, kiam mi estosmorta”, – li diras kaj rikanas je tio.Tiam li kondukas min en sian loß-ejon, funkciigas la komputilon kajmontras, kiel oni mortpafas lamar¤okokinojn el la dua versio dela fama komputilludo. £ajne li neestas tre lerta aª, pli ßuste, sufi¤esperta. La kulmina rezulto de liafilino estas multe pli granda ol lia.Mi vidas per lia vizaßo, ke li neestas kontenta pri tio. Morgaª,sabate, li iros denove al la futbal-mat¤o en la vilaßo, kaj diman¤e alla sanktigita skatkarta ludo. “Tionankaª vizitoj ne povas malhelpi, –li diras al mi tute serioze. – Alikazerestas nur laboro kaj laboro”, – lialdonas, – “ankaª kun la domo ¤itie vi ne supozus, kiom da laborojen tiu domo farendas”. Mi pensas,ke dank’ al mistera nekonata forto,mi ne havas domon; mi ne volushavi domon, e¤ se iu donacus ßin almi, sed mi diras nenion pri tio.Tiam li parolas pri la malsano desia edzino, kiu laboras nur kelkajnhorojn semajne kiel purigistino,neoficiale, kiel li preskaª flustras.

Tiam li demandas min, kion mipensas pri mia bopatro: “Li ja estiskomunisto, kiam la GDR ankoraªekzistis, ¤u ne?” Mi respondas:“Ne vera komunisto, sed opor-tunisto – same kiel li antaªe estisoportunista nazio”. Kaj tiam mirakontas al li, kiel la patro de miaedzino, estante direktoro de jußejoen Oldaburg, metis min por sessemajnoj en malliberejon probagatelo, ¤ar ßuste en tiuj tagojokazis granda amnestio, kaj lamalliberejoj bezonis novajnmalliberulojn por la “prizonaindustrio”. Sed li tute ne miras pritio, li e¤ ne demandas min, kial mien tiu kazo ankoraª havas kontak-

ton kun mia bopatro kaj e¤ veturi-gas lin al parencoj. Li rimarkas nur,ke ankaª la bopatro devis fari kom-promisojn kaj ke ankaª en la okci-dento “ne ¤io estas oro, kio brilas”.

Mi rakontas al li, ke mi du jarojnantaª la falo de la Berlina Muroforlasis la Ùtaton GDR kun multajiluzioj, kaj ke mi e¤ devis eksedzißipro tio ¤e la jußisto, kiu estis kolegode mia bopatro. Kaj tiam Gerd –iom surprize – abrupte Ùanßas latemon kaj montras al mi siajnfamiliajn fotojn en libro: bildojn dela edzino kaj de la filino, fotojn prila konstruado de la domo kaj kelka-jn fotojn de sia laborejo – diversajVW-aªtoj, kiuj tute ne interesasmin, ¤ar mi ne Ùatas aªtojn. Miprefere veturus per trajnoj, se tio neestus tro kosta por mi.

Tiuj fotoj malbonhumorigasmin. Foto kun staranta surstrateVW kaj apuda nigra hundo kun¤eno ¤irkaª la kolo tamen vekasmian intereson, kaj mi demandaspri tio. Li diras: “Tio estas Cezarpost la kapto, rigardu la ¤enon.Mordema besto, ni devis mortpafilin, ¤ar li ne estis taªga por io. Miestis ekstere por pisi, kaj tiam tiudamnita besto elsaltis. Policistohelpis kapti lin. Sed rigardu la VW-on, ¤u ßi ne estas karesilo por laokuloj? Rabatita. Ãiujare ni povasa¤eti rabatitajn aªtojn de la konzer-no. Mi Ùoforas nur unujarajnaªtojn, tio Ùparas riparojn. Kion vidiros pri tio?” Mi diras nenion kajfarißas pli kaj pli malßoja, io en mihirtißas kontraª tiom da konzernfi-deleco. “VW-sklavo”, – mi pensasmalÙate kaj certe maljuste en liakazo, – “kial vi lasas kapti vin tielsimple? Ãu tiu rabatita aªto estasio alia ol la vitroperloj por lanegroj, kiujn oni volis vendi kielsklavojn?” Sed mi diras nenion.

Kaj tiam mi subite imagas, ke mimem estas la viro en tiu VW. Mielsaltas el la rabatita aªto kajfor¢etas la arlekenan ¤apon kaj lakoltukon de la futbalunuißoWolfsburg. Mi krias laªte: “Nunleku min, Ùovu viajn damnitajn aer-

pestumilojn en viajn dikajnposta¢ojn! Krizo vin detruu, bor-sokraÙo vin voru!” Mi vidas minÙire malfermi la aªtopordon, ellasila hundon kaj iri en la liberan natur-on, al liberaj herbejoj, kie ekzistasankoraª aªtentikaj skaraboj, kiujankoraª nenion scias pri la gvidan-to Adolfo HITLERO kaj liaj mondo-detruaj ideoj. Al skaraboj, kiujankoraª nenion scias pri la fia idarode la nazioj. Al la liberaj kampoj,kie ankoraª estas lokoj, en kiuj neregas monavidaj manaßeroj, kiujvolas ekspluati min. Mi fußas tiomforen, kiom eblas, kaj mi ßojas pritio, ke mi ankoraªfoje sukcesispreteriri tiujn pestulojn, kiuj traktasla laboristojn kiel hundojn.

Mi ne sentis min hejme en tiufamilio kaj tial mi kun mia edzinouzis ¤iun okazon forveturi. Mi pref-ere rigardos kun mia kara lamezepokan urbeton Fitzlar, laregionan muzeon, en kiu oni povaselprovi laborilojn de neandertalho-moj, kaj poste ni vizitosmezepokan burgon* ¤e grandabara¢lago, konatan pro kanzonfesti-valoj. Tie ankoraª nun staras ferakaßo el la mezepoko, en kiun onimetis kaj surkra¤is homojn, kiuj e¤pro la plej eta transpaÙo estis kruelepunitaj per drakonaj leßoj. Sur aliaflanko de la lago ni interparolaskun kelkaj lokanoj, kiuj apenaªpovas iri al la rando de la lago. Tioankaª ne necesas, ¤ar oni ne plupovas naßi en ßi. Revenante, mia¤etis vinon ¤e stando tuj apud laimpona valbara¢o. Kaj tie denoverevivißis subite la damnita historiode la “miljara regno Germanio” kajßiaj sekvoj – sur faldfolioj: ili mon-tris, kiel rusaj bombaviadiloj atakistiun impresan industrian monu-menton. Evidente por montri, kiajbarbaroj estis niaj “malamikoj” enla Dua Mondmilito.

* burgo – mezepoka fortikigita

kastelo (N.PIV)

Laboristoj ¤e VW

14 numero 209 (2005:5)recenze/mozaike/opinie

Viaj opinioj estas bonvenaj ¤e nia adreso: KONTAKTO, 16800 Phillips Rd.,Alpharetta, GA 30004, Usono. La redakcio kaj la eldonantoj ne respondecas priopinioj de unuopaj aªtoroj. Republikigo de artikoloj el la rubriko “Opinie” eblas

NUR kun eksplicita permeso de la redakcio.

Post apero de la pasinta numero (2005:4) al la redakcio venis kelkajpliaj reagoj al la demandaro pri terorismo, kiujn ni volonte publikigas ¤i-numere – Red.

“Hodiaª terorismo ne plu atakas potenculojn – ßi blinde mortigassenkulpulojn”

Dum longa tempo teroristoj atakis nur potenculojn, kiel Ùtatestrojn, finan-cistojn aª politikistojn. La komenco de la 20-a jarcento estis la tempo deanarkiistaj teroristoj: kelkaj revoluciuloj ¢etis bombojn al reßaj aª respublikajprocesioj por Ùangi la socion, por montri al laboristoj tiujn, kiuj ekspluatasilin. Hodiaª terorismo ne plu atakas potenculojn – ßi blinde mortigassenkulpulojn. La kialoj de la nuntempa terorismo ofte estas protesto kontraªtroa ri¤eco (aª aroganteco?) de la okcidentaj landoj.

Antaªe la opozicioj en la evolulandoj estis kondukataj fare de naciaj kajlaikaj movadoj, ofte marksisme inspiritaj. Hodiaª, pro la malapero de lasoveta sistemo, tiuj opozicioj estas kondukataj fare de integrismaj religiajmovadoj. G.W. BUSH diras, ke li volas konduki frontan militon kontraª teror-ismo. Tiu konduto estas kaj pereiga, kaj ankaª neutila (li ja propramanekreis terorismon en Irako, kie antaªe ßi ne ekzistis). Miaopinie, nur ekono-mia kreskado de la evolulandoj, aliro al klerigado kaj disvolvißo de kritikapensado malinstigos gejunulojn ser¤i azilon de senlaboreco, mizero kajmalespero en religia integrismo.

Olivier GAUDEFROY, Francio

“Terorismo estas elmontro de senpoveco kontraª muro de nekomprenemo”La plej bona kuracilo kontraª terorismo estas ne doni ekzistokialon al ßi.

Niaj rusiaj (kaj ne nur ili) potenculoj faras ¤ion por krei multajn problemojnpor homoj en multaj partoj de la mondo. Poste ili metas tiujn homojn enseneliran angulon, kaj jen tiuj homoj devas uzi la plej ekstremajn metodojn.Terorismo estas elmontro de senpoveco kontraª muro de nekomprenemokaj ignorado de la plej akraj kaj solvindaj problemoj.

Kion oni faru? Nun, kiam la atakoj jam komencißis, oni devas fari ¤ionpor konservi la vivojn de la homoj – tio estas trovi eblojn por dialogo. E¤ sene kun teroristoj, tiam almenaª kun tiuj, kies interesojn ili gardas. Per aliajvortoj – cedi. Alimaniere ne eblas ¤esigi terorismon.

La plej ofenda afero, kaj preskaª nekomprenebla de morala vidpunkto, estasuzado de tragedioj kaj teroratakoj en politikaj celoj. Estas terure kiam infanoj far-ißas ostaßoj, sed estas ne malpli terure, kiam la prezidento de Rusio uzas tiuntragedion por antaªenigi siajn politikajn aventura¤ojn. Jen oni akceptas la novanleßon pri batalo kontraª terorismo, kiu ebligas al la potenculoj preskaª plenenuligi la rajtojn kaj liberecojn en ajna necesa momento, kaj tiel plu.

Ãiuj kontraªterorismaj paroladoj en Rusio, same kiel sen¤esa timigadoper “minaco de terorismo”, kiujn faras la Okcidento, aparte Usono, estasuzataj simple por pravigi siajn malsukcesojn en la ekstera, interna kaj aliapolitiko. Ser¤ado de iu ekstera malamiko, ekzemple terorismo, permesaske oni kaÙu siajn malsaßajn agojn kaj evidentajn fiaventurojn, e¤ krimojn dela Ùtato kontraª ßiaj loßantoj. En Rusio estas pluraj ekzemploj de tio, kaj lapopolo daªre “englutas” tion. Ãu tio longe daªros? La tempo montros...

Dmitrij Kokorev, Rusio

B. Purushotham, Hindio

Unu tagon sinjoro GANDHI

prelegis en Sud-Afriko. Subitedum la prelego li malsuprenirisal la aªskultantaro kaj iris alunu homo, kiu aspektis tre kol-era. GANDHI parolis kun li iom datempo. Dum li parolis, sur lavizaßo de tiu homo okaziskelkaj Ùanßißoj. Fine, la du per-sonoj jam man-premis kunrideto. La homo foriris, kajGANDHI revenis kaj daªrigis laprelegon, kvazaª nenio okazis.

S-ino POLAK ne komprenis,kio okazis, kaj petis lin klarigi.“Nenio okazis, li simple venismortigi min”. Timante, Ùi demandis: “Kial do vi permesis al li foriri? Kial vine transdonis lin al polico”? Tiam GANDHI diris kun rideto: “Li ne komprenismin antaªe, kaj nun mi forigis liajn dubojn. Nun li estas mia amiko. Se mitransdonos lin al la polico, li estos mia malamiko. La boneco, kiu kaÙißisen li, neniam aperis, kaj mallumo de kolero kovris lian koron”. S-ino POLAK

kun intereso aªskultis tiun respondon. £i neniam antaªe ßis-fine kompre-nis, kio estas sen-per-forto kaj homamo, sed nun Ùi komprenis, kia povokaÙißas en ßi...

GANDHI pardonis mortigistojn, sed perforto ne pardonis lin. La 30-an dejanuaro 1948 Nathuram GODSE unue salutis sinjoron GANDHI, kaj poste mort-pafis lin...

De kiu valoro?..Opa Moses Gbetogo, Nißerio

De kiu valoro estas mia ri¤eco, se mi ne povas ri¤igi malri¤ulon?De kiu valoro estas mia saßo, se mi ne povas saßigi malsaßulon?De kiu valoro estas sano, se mi ne povas sanigi malsanulon?De kiu valoro estas mia komforto, se mi ne povas doni komfortonal malkomforta koro?De kiu valoro estas libero, se mi ne povas liberigi malliberulon?De kiu valoro estas mia manßa¢o, se mi havas multon por manßikaj malsatulo mortas?De kiu valoro estas vesta¢-Ùranko plena je roboj, dum aliaj nudas?De kiu valoro estas mia vid-povo, se mi ne povas redoni la vid-pov-on al blinduloj?De kiu valoro estas miaj multaj aªtoj, kiam miaj najbaroj ne havase¤ unu?De kiu valoro estas gajni la tutan mondon, se miaj najbaroj mortos?..

komforto – tio, kio forprenas malfacila¢ojnnuda – senvestaÙranko – vesta¢ujorobo – longa vesta¢oblinda – senvidagajni – ricevi, ekhavi

Li pardonis mortigistojn

sed iili ne ppardonis llin...

Facila

Tre facila

Joel AMIS, Usono

La kastelo de vitro. John FRANCIS. UEA.Rotterdam. 2004. 197 paßoj. 18.00 EUR.

Ni esperantistoj ofte Ùatas fanfaroni pri la ri¤ecokaj diverseco de nia originala literaturo – plejparteprave. Sed malgraª la bunteco de nia literaturo, ßiestas tamen iom malekvilibre “plenkreskula” –t.e. la havebla originala literaturo por infanoj kajjunaj adoleskantoj estas magra, se diri milde. Kaj

e¤ se oni sukcesas trovi Esperantan infanliteraturon, plej ofte temas pri librojpor junaj infanoj. La originala romano La Kastelo de Vitro multe ri¤igas la E-lit-eraturon por la “Harry Potter”-aßgrupo.

La Kastelo de Vitro rakontas pri du geknaboj, Stela kaj Ernesto, kiesbanalan feriadon en kvieta kampara vilaßo trarompas aventuro, kiam ilimalkovras misteran pordon al alia mondo – mondo de elfoj, drakoj, kavalirojkaj aliaj fabelecaj esta¢oj. Iuj komparas la romanon al la famega serio HarryPotter (tamen temas pri hazardo, ne influo, ¤ar John FRANCIS verkis ßin longeantaª la ideo por Harry Potter estis e¤ naskita) – tamen la simileco, laª mi,estas verÙajne pli ßenra ol enhava: dum Harry Potter temas pri sor¤istajinfanoj vivantaj en nia mondo, Kastelo, male, temas pri normalaj infanoj,kiuj subite trovas sin en magia mondo. Tamen verÙajne tiu ßenra similecosufi¤as por ke ßi estu alloga por infanoj/adoleskantoj (kaj plenkreskuloj!),kiuj ßuas Harry Potter-on kaj similßenrajn librojn.

La rakonto mem, kvankam ne elstara laª altliteratura vidpunkto, estascerte ¤arma, ßuinda kaj distra – ßuste tia kia ßi devus esti. Oni povas kriti-ki, ke ßi nenion gravan kontribuas al la E-literaturo... sed ¤u Harry Pottergrave kontribuas al angla literaturo? Eble, efektive, en nia komunumo nibezonas ne tiom da “alta literaturo”, sed pli da leßera literaturo por infanojkaj adoleskantoj (kaj por ¤iu el ni, kiu volas foje kore revivi tiun aßon).

Apartan mencion meritas tamen la ilustra¢oj de Francisco VEUTHEY. Estasgranda ßojo malfermi Esperantan libron kaj trovi tiel allogajn, aktivajn deseg-na¢ojn – la sola bedaªrinda¢o estas ke ne estas pli da ilustra¢oj en la libro.

La lingva¢o de Kastelo estas, laª mi, relative flua kaj bonstila, kaj sufi¤efacila por la celita legantaro – sen doni la impreson de lernolibro por progre-santoj unuflanke, kaj sen la neceso preni la vortaron aliflanke. Bedaªrinde,tamen, ne mankas tajperaroj – la kvanto estas certe akceptebla se konsideriE-librojn entute, sed ¤ar temas pri UEA-eldona¢o oni atendas iom malpli daeraroj.

Mi tamen devas forte rekomendi La Kastelo de Vitro-n al ¤iu, kiu Ùatasfabelecan, fantastan literaturon – ¤u vi mem estas juna adoleskanto, ¤u vihavas gefilojn, genepojn aª genevojn en tiu aßo, aª ¤u vi estas junaadoleskanto nur en la koro!

La libro haveblas ¤e la libroservo de UEA: <www.uea.org/katalogo>

OpiniePPoorr iinnffaannoojj,, aaddoolleesskkaannttoojj kkaajj ¤¤iiuujj,,

kkiiuujj eessttaass jjuunnaajj eenn llaa kkoorroo!!

numero 209 (2005:5) 15informe/gratule

Ãu vi ser¤as korespondamikon?Sendu al Koresponda Servo Mondskala jenajndetalojn: nomo, adreso, sekso, aßo, profesio,geedza stato, kiom da korespondantoj vi deziras,en kiuj landoj kaj pri kiuj temoj. Kunsendu 2 inter-naciajn respondkuponojn, aª, se ili ne estasa¤eteblaj en via lando, neuzitan poßtmarkon. KSMpludonos viajn informojn al alia(j) korespondemu-lo(j), kiu(j) konformas al viaj deziroj. Vi ricevos rek-tan respondon. KSM estas servo de UEA. Skribu: Koresponda Servo Mondskala, B.P. 6, FR-55000 Longeville-en-Barrois, Francio

FARIÏU KONSCIA SUBTENANTO DE TEJO!

farißu patrono de TEJO

Pagante trioblon de vialanda MJ(-T)-kotizo vi

ne nur subtenas la esperantistan junularon;

de TEJO vi ankaª ricevas:

– revuon KONTAKTO

– bultenon TEJO Tutmonde (oficiala organo de TEJO)

– akcepton dum la ¤iujara Universala Kongreso

– aliajn laªokazajn servojn kaj publikiga¢ojn

La KONTAKTO-redakcio kaj ¤iuj legantoj elkoregratulas la novgeedzojn! Eternan amon kaj

¤iaman komprenemon al vi, karaj!

Gratule

La kvinan de aªgusto en lafamilio OKABE PITON (Brazilo)naskißis filino Milena! Korangratulon al la fieraj gepatroj(jam de du gefiloj!) kaj bon-venon al la mondo – kajEsperantujo – al eta Milena!

JUNA AMIKO – internacia e-revuo de ILEI por lernejanoj kajkomencantoj

– aßas 30 jarojn kaj aperas 3-foje jare (aprilo, septembro, decembro)sur po 52 plurkoloraj paßoj kun plenkoloraj kovriloj;– havas kunlaborantojn el ¤iuj kvin kontinentoj;– rabato ßis 50%!Karakterizas ßin:modela stilo kaj facila lingva¢o (1500 vortradikoj sen glosoj), enhavo trevaria: rakontoj, fabeloj, raportoj, informoj, interesa¢oj, enigmoj, kvizoj,versa¢oj, ludoj, kantoj, humuro, lingvaj konsiloj, interkulturo, kurioza¢oj,vo¤o de legantoj k.a. kun multaj ilustra¢oj.JUNA AMIKO estas fonto de taªgaj legaßoj por komencantoj, fidindahelpilo por E-kursgvidantoj.Vizitu nian TTT-ejon: <www.junaamiko.inf.hu> aª en <www.lernu.net>!

Kotiztabelo de UEA por 2006Lando/valuto MG MJ(-T) MA(-T) SA Kto SZAªstralio/dolaro 15 38 95 57 34 190Aªstrio/eªro 9 22 56 36 22 112Belgio/eªro 9 22 56 36 22 112Brazilo/eªro 4 11 28 17 10 56Britio/pundo 6 15 38 24 14 76Bulgario/eªro 4 11 28 17 10 56Ãe§io/krono 200 490 1220 770 460 2440Danio/krono 65 165 415 265 160 830Estonio/eªro 5 12 30 19 11 60Finnlando/eªro 9 22 56 36 22 112Francio/eªro 9 22 56 36 22 112Germanio/eªro 9 22 56 36 22 112Greklando/eªro 9 22 56 36 22 112Hispanio/eªro 9 22 56 36 22 112Hungario/forinto 1500 3700 9200 5800 3500 18400Irlando/eªro 9 22 56 36 22 112Islando/eªro 9 22 56 34 20 112Israelo/eªro 7 18 44 26 16 88Italio/eªro 9 22 56 36 22 112Japanio/eno 1200 3000 7500 4500 2700 15000Kanado/dolaro 14 34 86 52 31 172Malto/eªro 6 15 38 24 14 76Nederlando/eªro 9 22 56 36 22 112Norvegio/krono 75 185 460 275 165 920Nov-Zelando/dolaro 17 44 109 65 39 218Pollando/zloto 20 50 120 75 45 240Portugalio/eªro 9 22 56 36 22 112Rusio/eªro 4 11 28 17 10 56Slovakio/krono 200 550 1400 900 550 2800Svedio/krono 80 210 520 330 200 1040Svislando/franko 14 34 86 52 31 172Usono/dolaro 10 25 63 38 23 126TARIFO A/eªro 6 15 38 23 14 76TARIFO B/eªro 4 11 28 17 10 56ALIAJ LANDOJ: Luksemburgio laª Belgio; San-Marino laª Italio; Kipro laªMalto; Li§tenÙtejno laª Svislando; Latvio, Litovio kaj Slovenio laªEstonio.TARIFO A: Honkongo, Korea Respubliko, Singapuro, Sud-Afriko,Tajvano.TARIFO B: Ãiuj ceteraj landoj ne jam menciitaj.MALLONGIGOJ:MG – Membro kun GvidlibroMJ – Membro kun JarlibroMJ-T – MJ malpli ol 30-jara (individua membro de TEJO; ricevas ankaª larevuon KONTAKTO kaj la bultenon TEJO tutmonde)MA – Membro-Abonanto (ricevas la Jarlibron kaj la revuon Esperanto)MA-T – MA malpli ol 30-jara (individua membro de TEJO; ricevas ankaªla revuon KONTAKTO kaj la bultenon TEJO tutmonde)SA – Simpla abono de revuo Esperanto sen membrecoKto – Simpla abono de revuo KONTAKTO

SZ – Societo Zamenhof (subtena kotizo aldone al membrokotizo)PT – Patrono de TEJO: 3-oblo de MJ (ricevas KONTAKTO kaj TEJOTutmonde)DM – Dumviva Membro: 25-oblo de MA (ricevas dumvive la samon kielMA)DMJ – Dumiva Membro kun Jarlibro: 25-oble de MJ (ricevas dumvive lasamon kiel MJ)Kiel individuaj membroj de TEJO (MJ-T aª MA-T) por 2006 estos registri-taj tiuj individuaj membroj de UEA, kiuj estos malpli ol 30-jaraj la 1an dejanuaro 2006 (t. e. kiuj naskißis en 1976 aª poste). Ankaª DumvivajMembroj samtempe membras en TEJO, dum ili estas malpli ol 30-jaraj.Eblas aboni ankaª al TEJO tutmonde sen membreco en TEJO. La abon-prezo estas duono de la MJ-kotizo por la koncerna lando.Oni povas pagi pere de la perantoj de UEA, aª rekte al UEA per ßiro alßia banka aª poÙta konto, per ¤eko aª poÙtmandato, aª per kreditkarto.

La 7-an de septembrogeedzißis Olga (Onjo)ÃERNIÙOVA, Rusio, kajLluís BATLLE i ROSSELL,

Katalunio

La 22-an kaj 23-an dejulio en Francio geedz-ißis Valentina SIDOROVA

(Grimpi), Rusio, kajBertrand HUGON, Francio

Gratule

¥enja Amis, Ukrainio/Usono

Mi neniam estis en Nov-Orleano, sed mi ¤iam amis tiunurbon. £ajne tio ofte okazas –oni distance enamißas al ele-ganta Venecio, Ùika Parizo,muzikplena Vieno aª eternaRomo pro libroj, filmoj, fotoj,muziko, televido... Por mi tiaurbo estis Nov-Orleano. Mi ialsentas, ke mi ¤iam apartenis alßi – kvazaª mi konis ßian gus-ton, aªdis ßian spiron, dividisßiajn ßojojn kaj malßojojn. Kial– mi ne scias. Eble en la antaªavivo mi loßis tie...

Nov-Orleanon oni aª amas aªmalamas. Ïi estas kiel malnovavino – iuj Ùategas ßin, iuj netrinkas vinon entute, kaj aliaj sim-ple preferas bieron. Sed oni nepovas resti indiferenta al ßi –Nov-Orleano ja estas la plej neku-tima urbo en Usono! Kial? Eble

pro tio, ke ßi estas malracia –ekde sia naskißo. En 1719, unujaron post la fondißo de Nov-Orleano kiel ¤efurbo de la novafranca kolonio Luiziano, uraganodetruis ßiajn unuajn palmetajnkabanojn... Inßenieroj provis kon-vinki la fondinton de Nov-Orleano– Jean-Baptiste le MOYNE –transloki Nov-Orleanon al plisekura loko, kiu ne estu en tieldanßera situo: inter maro, lagokaj riverego, kaj aldone al ¤io –

e¤ sub mar-nivelo! Sed lafondinto restisfirma. Du jarojnposte aliauragano detruisjam kvar dom-blokojn en Nov-Orleano... Neestas do surpri-zo, ke la unuaentrepreno en laurbo estis vin-vendejo!

Nov-Orleanoestas ribelema.Ïi malestimaspuritanismon kaj

ne Ùatas ajnajn limigojn – ßiestas manifestißo de vivoßojalatinida kulturo miksita kun kajgustigita de nigruloj kaj karib-ianoj. Luiziano cetere estas lasola Ùtato, kies leßaro funkciasne laª la angla komuna leßo,sed laª la napoleona kodo!

Ankaª regionetoj en Luizianonomißas ne “kantonoj”, kiel encetera Usono, sed “paro§oj”.

En la vejnoj de Nov-Orleanofluas muziko! Ïuste tie naskißis¢azo, ßuste tie aperis la unuaj“marÙantaj orkestroj”, kaj ßustetie la flughaveno portas nomonne de iu politikisto – sed demuzikisto: de mondfama lokanoLuis ARMSTRONG...

Novorleananoj estas fatalis-toj. Eble, pro la loßado en tielmalsekura loko ili alkutimißiskvazaª ne rimarki la danßeronkaj festi ¤iun tagon de la vivo. Lafama novorleana Mardi Gras[mardigra] allogas al la urbo kar-naval-Ùatantojn el la tuta lando(kaj e¤ mondo)! E¤ morto por lanovorleananoj estas parto kajdaªrigo de la vivo – ili povas farie¤ entombigon festo, kunmuziko kaj dancoj! Ãu pro tio oninomas Nov-Orleanon “Big Easy”– Granda Facilo?

Nov-Orleano konis multajnmalbonajn tempojn: danßerajnmalsanojn en la 19-a jarcento,detruajn uraganojn kaj inundojn– Uragano Betsy en 1965 forpre-nis 75 homajn vivojn... Sed laurbo rekonstruis sin, novaj kvar-taloj kreskis e¤ pli “profunde”sub la mar-nivelo, kaj la urbo far-ißis pli bela kaj alloga. Ãu ßipovos resanißi – aª renaskißi(kaj se jes – en kiu formo?) e¤post ¤iuj terura¢oj de UraganoKatrina? Aª – pli precize – post¤io, kion la novorleananoj travivispro “katastrofo en katastrofo” –la krima neglektemo, neatente-mo kaj ßisosta burokrata rigide-co de la registaro?.. Tiujdemandoj – kaj multaj aliaj –certe maltrankviligas ne nurmin...

La rrevo, kkiu... dronis

Luis Armstrong, lamondfama nov-orleanano

VIK

IPED

IO

VIK

IPED

IO

VIK

IPED

IO

VIK

IPED

IO

Belaj stratoj de la Franca Kvartalo¤iam allogas multajn vizitantojn

Strato Bourbon “rigard-anta” al Strato Canalo

Tiu ¤i bildo estis farita de helikoptero, fare de usona mar-armeano. La granda konstrua¢o en la centro estas stadiono

Superdome, kie dum multaj tagoj loßis 15-20 mil homoj