KONVENCIONALNE RADIOLOKE METODEUniverzitet u SarajevuFakultet zdravstvenih studijaPostdiplomska nastava akademske 2009/10 godineDoc. Dr. Fahrudin Smajlovi

HistorijatDrugu polovinu 19. stoljea u domenu elektriciteta i atomistike karakterizira ispitivanje prolaska elektrine struje kroz staklene cijevi sa razrijedenim zrakom. Eksperimentirajui tako, mnogi su fiziari otkrivali razliite svjetlosne fenomene. Pliicker 1859. - ispitivao neke zrake koje je Goldstein nazvao katodnim zrakamaCrookes je dao tumaenje te pojave i opisao da se tu radi o roju estica materije Pravilno tumaenje dali su Stoney i Perrin koji su dokazali da je to struja elektrona.

HistorijatGoodspeek, Jockson, Lenard i Tesla proizveli su u svojim eksperimentima X-zrake radi ega su mnogi pokuali pobiti kasnije Rontgenov prioritet. Meutim, to pobijanje nije bilo osnovano, jer oni nisu upoznali, niti spoznali njihove mnogostruke osobine.

HistorijatWilhelm Conrad Rontgen je eksperimentirao sa katodnim cijevima koje su se esto nazivale Geisslerove iii Crookesove i primijetio da kristali barijevog platin-cijanida, koji su se nali u blizini katodne cijevi kroz koju je prolazila elektrina struja odreenog napona, fluoresciraju, premda je sama cijev bila umotana u neprozirni crni papir. Osim toga, ustanovio je da cijev u pogonu izaziva zacrnjenje na fotografskoj ploi iako je fotografska ploa bila zatiena od djelovanja vidljivog svjetla.

HistorijatRontgen je ove pojave protumaio kao svojstva nekih novih zraka koje nastaju prolaskom elektrine struje kroz cijev iz koje je djelimino evakuisan zrak. One su neprozirne i imaju sposobnost da prolaze kroz neprozirnu materiju. To je otkrie Rontgen izvrio 8. novembra 1895. godine.Ne objavljujui svoje otkrie on je u svojoj laboratoriji neumorno utvrivao glavna fizikalna svojstva novih zraka.

Historijat22. decembra 1895 godine pomou novih zraka fotografirao je ruku svoje ene, a 28. decembra 1895. godine podnio je prvi pismeni izvjetaj naunom asopisu Wiirzburgu. 23. januara 1896. godine odrao je predavanje na sjednici fizikalno-medicinskog drutva u Wurzburgu, kojom prilikom je slikao ruku znamenitog histologa Kollikera i izrazio vjerovanje u nove mogunosti, koje se pruiti X-zrake na polju anatomskih i biolokih istraivanja.

HistorijatM. Pupin (1896.) - izradio fulorescente folije i tako omoguio skraenje vremena trajanja ekspozicije pri snimanju W. Wright - napravio prvi rendgenski snimak na fotografskom papiru Wooduard (1896.) - konstruisao prvu metalnu rendgensku cijev Becquerel otkrio da neke soli urana djeluju na fotografsku plou i time otkrio prirodnu radioaktivnostI on je rekao: rtg zraka nikad ne grei nego mi koji neznamo njezin jezik

Historijat Sva navedena otkria u toku 1895/96, a na prvom mjestu otkrie W. C. Rontgena mogu se smatrati otkriima koja su stvorila poetak radiologije od 1895 do 1950 god rendgenologija a od 1950do1975 radiologija a od 1975 savremena digitalna radiologija .Radiologija je iz medicine prva ula u informacijski sistem zahvaljujui Ct ,MR, telemedicini ,PET,SPECT i molekularnom imidingu i intervencijskoj radiologiji

HistorijatE. Rutherford ( 1897.) - otkrio da uranijumova rudaa zrai tri zraka: alfa i beta kao korpuskularne i gama-zrake tipa elektromagnetskog talasanjaM. i P. Curie (1898.) su objavili otkrie polonijuma, a u decembru iste godine otkrie radiumaPlanck (1901.)- ustanovio da se zraenja ire samo u odreenim najmanjim koliinama kvantimaN. Bohr (1913.)- dao atomski model po kojem oko centralnog jezgra krue elektroni po odreenim orbitama W. D. Coolidge ( 1913.) - konstruisao elektronsku rendgensku cijev sa usijanom spiralom katode i antikatodom od tungstema

HistorijatZatim slijede otkria neutrona, pozitrona, mezona itd. i poslije niza drugih O. Hahn i F. Strassmann otkrivaju mogunost cijepanja atoma i time udaraju temelje konstrukcije atomske bombe. A. Einstein je izraunao njenu energiju.Tako je stvorena nova era koja se zove Atomsko dobaPoetak te nove ere vezuje se za prvu eksploziju atomske bombe 1945. godine.

Do vremena Rontgenova otkria, rezultati posmatranja bolesnika i patoloki procesi u organizmu mogli su se kontrolirati jedino na operacionom ili obdukcionom stolu. Danas uz pomo rendgen-zraka, mogua je za ivota beskrvna kontrola, bolje reeno inspekcija unutranjosti ovjeijeg tijela.Rendgen-zraci potpuno zamjenjuju perkusiju, jer se pomou njih daleko pouzdanije odreuje stepen gustine organa i tkiva.

U irem smislu, radiologija je nauka o zraenju uopte.Medicinska radiologija je nauka koja prouava teoretske osnove i praktinu primjenu rendgenskih zraka, radiolokih i drugih izvora jonizirajueg zraenja u medicini.

Podjela radiologijeRadiologiju dijelimo na : - optu radiologiju - specijalnu kliniku radiologiju

Specijalna klinika radiologija se dijeli na : - specijalnu radioloku dijagnostiku - specijalnu radioloku terapiju

Podjela radiologijeOpa radiologija prouava nain stvaranja rendgenskih zraka i drugih jonizirajuih zraenja, njihova svojstva, fizikalne, hemijske i bioloke osobine i njihovu primjenu u medicini. Prouava opte principe i razliite dijagnostike metode pregleda. Nadalje prouava posljedice nastale od nepropisnog izlaganja zraenju i nain spreavanja nepoeljnog izlaganja ljudi.Posebno prouava zatitu od tetnog djelovanja radijacije pri korisnom ili neizbjenom izlaganju.

Znaaj radioloke dijagnostike u savremenoj mediciniModerna medicinska radiologija omoguila je da se poveaju osnovna saznanja o grai i funkciji organa, o patolokim funkcionalnim i mikroskopskim promjenama u organima kod pojedinanih oboljenja. Primjena rendgenskih zraka omoguuje i olakava ranu i tanu dijagnozu to je osnovno kod svakog medicinskog i klinikog ispitivanja.

Znaaj radioloke dijagnostike u savremenoj medicini Zadatak rendgenske klinike dijagnostike je da potvrdi ili iskljui postojanje patolokog procesa na koje je ljekar kliniki posumnjao i da upozori na nove simptome i patoloka stanja koja se drugim klinikim pretragama nisu mogla ustanoviti.

Fizika rendgenskih zrakaRendgenske zrake nastaju bombardovanjem katodnim zrakama ili brzim elektronima anode ili antikatode rendgenske cijevi, odnosno kao posljedica koenja brzih elektrona na fokusu anode.Ovaj fenomen se moe protumaiti na isti nain kao to nastaju valovi zvuka pri udaru kamena baenog na neku metalnu plou.

Fizika rendgenskih zrakaRendgenske zrake su elektromagnetsko titranje ill talasanje.

Fizika rendgenskih zrakaU modernim elektronskim rendgenskim cijevima slobodni se elektroni stvaraju zagrijavanjem spiralne metalne ice katode.Zagrijavanje katode vri se pomou struje niskonaponskog transformatora, tj. struje zagrijavanja. Prema zakonu termojonizacije na povrini uarenih metala stvara se oblak (roj) elektrona.Da bi se olakalo oslobaanje elektrona iz usijane spirale katode, treba prethodno iz rendgenske cijevi evakuisati zrak. Tako stvoren oblak elektrona nad usijanom spiralom katode uz pomo visokog napona, kojeg dobivamo, odnosno dobivamo struju visokog napona, iz sekundarnog kalema visokonaponskog transforamtora mora biti prebaen (elektroni) velikom brzinom na fokus anode.

...nastavakNegativni pol visokonaponske struje mora biti na strani katode. Kako se estice sa istoimenim nabojem odbijaju, to de elektroni kao negativno nabijene estice biti odbijeni negativno naelektrisanim polom visokonaponske struje, a privlaiti te ih pozitivno naelektrisan pol anode rendgenske cijevi, koja se nalazi nasuprot katode (antikatoda).

Fizika rendgenskih zrakaBrzina kretanja elektrona zavisi o razlici potencijala izmedu katode i anode.to je vea brzina elektrona, to e rendgenske zrake biti jae, prodornije, odnosno penetrantnije i krae talasne duine. Vakuum u rendgenskoj cijevi omoguuje elektronima gibanje i smanjenje mogunosti sudara sa esticama zraka

Fizika rendgenskih zraka Primjer :Da bi se proizvele rendgenske zrake za snimku ruke, napon u rendgenskoj cijevi treba da iznosi najmanje 50.000 volti (50 kV). Brzina elektrona kod ovog napona dostie polovinu brzine svjetlosti

Graa atomaAtomi svih elemenata graeni su od jezgre i elektrona, koji krue oko nje. Jezgra je sastavljena od protona i neutrona. Protoni su pozitivno nabijene estice i o njihovom broju ovisi broj elektrona, negativno nabijenih estica, koji krue oko jezgre u energetskim udaljenostima, putanjama ili energetskim nivoima.

Sutina zraenjaZraenje u irem smislu te rijei podrazumijeva kretanje energije kroz prostor i materiju. Ta energija se kree, ili u obliku elektromagnetnog talasanja, ili u obliku korpuskularnog zraenja.

Sutina zraenjaU elektromagnetsko zraenje spadaju elektrini, radio i televizijski zraci, ultravioletno i vidljivo svjetlo i toplotne (infracrvene) zrake. Zatim tu spadaju rendgenske i gama-zrake koje imaju krae talasne duine od prethodnih.Zraenje u vidu elektromagnetskog talasanja mnogi nazivaju kvantnim zraenjem, ali je danas uveden i prihvaen naziv jonizirajueg zraenja, jer rendgenski i gama elektromagnetski talasi izazivaju jonizaciju .Spektar elektromagnetnog zraenja

Sutina zraenjaRendgenske i gama-zrake imaju jednake fizikalne osobine i bioloko djelovanje.One imaju samo razliito porijeklo: rendgenske zrake nastaju u aparatima (na anodi rendgenske cijevi), a gama-zrake kao posljedica radioaktivnog raspada

Izvori zraenja Kao medicinski izvori zraenja slue:- rendgenski aparati - prirodne radioaktivne materije- umjetni radioaktivni izotopi - razliiti akceleratori

Svojstva rendgenskih zraka1. Rendgenske zrake su nevidljive i ire se pravolinijski u pravcu kroz prostor, a i kroz vakuum brzinom svjetlosti. - - Proizvedene na fokusu anode izlaze iz rendgenske cijevi i prave oblik konusa ili kupe sa vrhom na fokusu anode. Zato stvaranje rendgenske slike podlijee zakonima centralne iii fokusne projekcije bez prelamanja zraka. Centralni zrak predstavlja osovinu tog konusa

Svojstva rendgenskih zrakaIzazivaju fluorescenciju i fosforescenciju Fluorescencija je sposobnost nekih materija da svijetle kada se izloe rendgenskom zraenju i prestaju svijetliti sa prestankom njihovog djelovanja. Fosforescencija je osobina nekih materijala da svijetle kada se izloe rendgenskom zraenju i nastave da svijetle i poslije prestanka rendgenskih zraenja nekoliko minuta, pa i vie sati.

Svojstvo rendgenskog zraenja da moe izazvati fluorescenciju nekih materijala iskoriteno je u radiologiji konstrukcijom fluorescentnog ekrana koji se sastoji od tankog sloja fluorescentne materije na kojem promatramo sliku objekta kojeg prosvjetljavamo rendgenskim zrakama.Tu dijagnostiku metodu zovemo prosvjetljavanjem iii dijaskopijom.

Svojstva rendgenskih zraka Jonizacija je rascjep neutralne molekule ill atoma u elektriki-pozitivno i elektriki-negativno nabijene dijelove - jone, koji u krugu struje putuju prema suprotnom elektrinom polju.

3. Rendgenske zrake izazivaju jonizaciju

Svojstva rendgenskih zrakaU materiji proizvode hemijske promjene Te se promjene naroito ogledaju u fotolizi fotoemulzije rendgenskog filma slino kao kod djelovanja vidljive svjetlosti.

Za razliku od svjetlosnih zraka rendgenske zrake prolaze kroz materiju lake,a kroz neku teeDok svjetlosne zrake djeluju samo na periferne elektrone materije, te rendgenske zrake djeluju na elektrone svih dubina.

Svojstva rendgenskih zraka6. Rendgenske zrake pri prolasku kroz materiju (ovjeije tijelo) slabe Slabljenje je ovisno o talasnoj duini, tj. o prodornosti, jer to su rendgenske zrake krae talasne duine to imaju veu prodornu mo, manje je njihovo slabljenje u materijalu, tj. manja je absorpcija.Slabljenje rendgenskih zraka ovisi i o atomskoj teini materija. to je atomska teina materije vea to je slabljenje zraenja i absorpcije vee.

Svojstva rendgenskih zrakaInterakcija rendgenskih zraka i materije Jedan dio energije zraenja (rendgenskih zraka) bude pri prolasku kroz materiju upijen i absorbovan.

Svojstva rendgenskih zrakaSva svojstva rendgenskih zraka : jonizacija, hemijski efekat, promjene na rendgenskom filmu, bioloka oteenja ivog tkiva itd. imaju u osnovi absorpciju rendgenskih zraka u ozraenom podruju i fiziki procesi u atomima tkiva dovode do tekih oteenja elija to u radioterapiji ini osnovu u radu i lijeenju bolesnih elija.

Uzrok slabljenja rendgenskih zraka pri prolasku kroz materiju ine dva fizika fenomena: - absorpcija - rasipanje rendgenskih zraka

Prava absorpcija (fotoelektron)

Kad primarna rendgenska zraka pogodi jedan od elektrona u atomskoj orbiti, ona jedan dio svoje energije utroi na otcjepljivanje tog pogoenog elektrona, a drugi dio predaje izbaenom elektronu kao kinetiku energiju (energiju kretanja) , izbaeni elektron dalje nastavlja put kao fotoelektron.

Prava absorpcija (fotoelektron)

Absorpcija se zbog rasipanja rendgenskih zraka dijeli na - Klasino rasipanje - Rendgenske zrake pri prolasku kroz materiju samo promijene pravac kretanja, a pri tome ne gube energiju, ne mijenjaju se talasne duine i ne izbacuju elektrone. - Komptonovo rasipanje Rendgenski zrak izbacuje elektron iz orbite elektrona kojem predaje samo dio svoje energije, a rendgenski zrak sam skrene sa svoje putanje i nastavlja kao zraka due talasne duine, Komptonov rasipni zrak

Karakteristino rasipanjeKod stvaranja fotoelektrona i komptonovih elektrona dolazi do izbacivanja elektrona iz atomskih orbita.U sluaju izbacivanja elektrona iz unutranjih orbita dolazi do uskakanja elektrona iz vanjske orbite na to mjesto ili elektrona izvan atomske orbite. To preskakanje elektrona iz vie u niu orbitu atoma praeno je emisijom elektromagnetskih valova.Takve zrake zovemo karakteristini zraci jer su talasne duine karakteristine za pojedine elemente.

Dijagnostika rendgenska aparaturaRendgenskom ureaju pripadaju svi aparati, sprave i predmeti koji su potrebni za praktinu primjenu rendgenskih zraka Najvaniji dijelovi rendgenske aparature su: - Rendgenska cijev sa stativom - Visokonaponski generator ili transformator - Komandni stol i vodovi elektrine struje visoko naponski kablovi

Rendgenska cijevJonska ili gasna rendgenska cijev je u radiologiji bila u upotreba uglavnom do prije prvog svjetskog rata, tanije do 1913. godine kada je Coolidge ameriki konstruktor konstuisao prvu elektronsku rendgensku cijev, (termoelektronsku), koja je i danas u upotrebi. Prema tome, jonske cijevi predstavljaju samo istorijski podatak, ili jo negdje muzejski eksponat.

Jonska ili gasna rendgenska cijevNedostatak jonskih odnosno gasnih cijevi bio je u loem kvalitetu i neujednaenom kvantitetu zraenja, a on je zavisio o koliini zraka u njima koji se morao povremeno regenerirati.

Kruksova jonska (gasna) cijev

Rendgenska cijevElektronska rendgenska cijev je vakumska i napravljena je od stakla.Sadri anodu i katodu.

KatodaKatoda je izraena od jednog metalnog cilindra u ijoj se sredini nalazi spirala katode, izradena od metala volframa. Ranije se upotrebljavala platina.Cilindar katode je spojen sa negativnim polom visokonaponske struje sekundarnog kalema visokonaponskog transformatora, dok je volframska spirala spojena sa sekundarnim kalemom niskonaponskog transformatora (katodni transformator).

AnodaAnoda je smjetena nasuprot katode u rendgenskoj cijevi i zato se jo zove antikatoda. Ona je meta brzih elektrona koji dolaze sa usijane spirale katode. Najduhovitije rjeenje je konstrukcija rotirajue anode. Takva anoda ima oblik gljive sa nagnutim rubom. Pokree je jedan mali elektromotor

AnodaBroj obrtaja anode u standardnim rendgenskim cijevima je do 3.000 obrtaja/min. a u superrotirajuim do 9.000, odnosno 12.000 obrtaja/minutu.

AnodaBrzi elektroni koji dolaze sa usijane katodne spirale tjerani visokim naponom udaraju gotovo na rub anode koji je pod odreenim nagibom u odnosu na pravac kretanja termoelektrona i koji je obloen volframom.

Okretanjem antikatode stalno se mijenja mjesto bombardovanja elektronima, a temperatura koja nastaje udaranjem brzih elektrona rasporeuje se na vrlo veliku povrinu oboda anode.

Rendgenska cijevStaklena rendgenska cijev umetnuta je u tutooklop koji sprijeava izlaz nekorisnih rendgenskih zraka i titi rukovaoce od visokog napona.U oklopu se nalazi prozori za prolaz snopa rendgenskih zraka. On je usmjeren prema izvoru rendgenskih zraka. Savremena rendgenska cijev

Rendgenska cijevOklop se sastoji od metalnog dijela, porcelanskog oklopa oko polova rendgenske cijevi i olovnog omotaa.

StativUz rendgensku cijev kao sastavni dio ubrajamo stativ koji izmeu ostalog slui i kao nosa rendgenske cijevi.Razlikujemo dvije vrste stativa- dijaskopski stativ- stubni, odnosno plafonski stativ

StativModerni dijaskopski stativi su pokretni u svim pravcima. Rendgenska cijev se kod ovih stativa pokree zajedno s njim.Kod aparata snabdjevenih klasinim fluorescentnim ekranom, ekran je sastavni dio dijaskopskog stativa.Stubni stativ slui iskljuivo kao nosa rendgenske cijevi koja slui za snimanje u radiologiji.Danas se redovno ugrauju plafonski stativi kao nosai rendgenskih cijevi, jer oni daju mogunost opsluivanja nekoliko radnih mjesta.

Fluorescentni ekranNalazi se uvijek na prednjoj strani stativa i slui kod dijaskopije (prosvjetljavanja) pacijenta.Smjeten je izmeu pacijenta i ljekara koji vri pregled.

Sastoji se od fluorescentne ploe na koju padaju zraci i koju osvijetle, te olovnog stakla koje proputa svjetlost, a zadrava (apsorbuje) rendgenske zrake. I ekran se pokree skupa sa dijaskopskim stativom i slijedi sve njegove pokrete.

Elektronski pojaiva slikeU savremenim rendgenskim aparatima klasini fluorescentni ekran je zamijenjen elektronskim pojaivaima slike. Kod upotrebe klasinog fluoroscentnog ekrana postojao je permanentan nedostak nedovoljno svijetle slike koja i pored najbolje sprovedene adaptacije oiju na gledanje u mraku nije priutavala radiologu da razaznaje fine detalje patolokih promjena, procesa ili organa iju sliku posmatra.

Elektronski pojaiva slikeElektronski pojaiva slike je u stanju da proizvede 500 do 3.000 puta svijetliju sliku objekta koji se posmatra u odnosu na sliku dobijenu na klasinom fluorescentnom ekranu, a pod uslovom da se pri tome nije mijenjala energija zraenja, (kilovolti i miliamperi).Radi pojaane luminiscencije (svjetlosti) rendgenske slike na elektronskom pojaivau posmatranje slike nije potrebno vriti u zamraenoj prostoriji..

Elektronski pojaiva slikeGraen je od staklenog omotaa u kojem se nalazi vakuum. Na iroj strani prema objektu kojeg posmatramo nalazi se jedan fluorescentni ekran. Stranja strana ekrana ima tanki fotoelektrini sloj. Nasuprot ovog na drugom uem kraju nalazi se znatno manji fluorescentni ekran.Ovaj ekran slui za posmatranje slike.

Elektronski pojaiva slikeSa strane su rasporeene cilindrine elektrode sa ulogom cilindrinih lea, dok se blie malom ekranu nalaze glavne lee.Rendgen-zraci koji iz rendgenske cijevi padaju kroz objekat (ovjeka), kojeg posmatramo izazivaju na prednjem velikom fluoroscentnom ekranu elektronskog pojaivaa slide, svjetlosnu sliku. Ova svjetlost djeluje na fotoelektrini sloj na kome se stvara elektronska slika.

Elektronski pojaiva slikeTako osloboeni fotoelektroni kreu se prema malom ekranu na suprotnu stranu.Radi razlike u potencijalu stvorenom izmedu cilindrinih elektroda oslobodeni fotoelektroni dobivaju ubrzanje.Ova akceleracija fotoelektrona doprinosi poveanom intenzitetu svjetlosti koja nastaje djelovanjem fotoelektrona na malom ekranu.

Elektronski pojaiva slikeUdaranje fotoelektrona u fluoroscentni sloj malog ekrana stvara umanjenu reprodukciju slike koja je prvobitno nastala na primarnom velikom ekranu pojaivaa. Slika na malom ekranu je svijetlija zbog akceleracije fotoelektrona, a sjaj povean, zbog male povrine ekrana.

Transformator ili generatorDa bi mogli dobiti rendgenske zrake potrebne su rendgenska cijev i elektrina struja. Kao izvor elektrine struje u radiologiji koristi se struja gradske mree standardnog napona (120, 160, do 300 volti)

Transformator ili generatorZa pogon rendgenske cijevi:struja niskog napona od 10-12 volti za zagrijavanje spirale katode istruja visokog napona od najmanje 10 kilovolti kod aparata za mamografije, do 150 kilovolti u dijagnostici monim aparatima. Zato za dobijanje ove dvije vrste struje postoje i dva razliita transformatora.

Transformator ili generatorJedan transformator transformie gradsku struju u struju niskog napona za zagrijavanje katode. Drugi transformator koji transformie gradsku struju u struju visokog napona za pogon rendgenske cijevi, odnosno za ubrzanje termoelektrona.

Komandni sto i vodovi elektrine strujeKomandni stol ima zadatak da primi struju iz gradske mree i da je regulisano sprovodi u glavni i katodni transformator.Smjeten je u rendgenskom postrojenju izmeu gradske mree i transformatora.

Komandni sto i vodovi elektrine strujeKomandni sto se sastoji od :- komandne ploe - metalnog sanduka u kome su smjeteni potrebni regulacioni mehanizmi i sprave za ukljuivanje i iskljuivanje Visokonaponski kablovi su danas smjeteni u tuto-oklopima, zatieni i kod montae uglavnom uvueni u dvostruke podove i stropove.

TV - lanac u radiologijiVei napredak u prenosu slike u radiologiji i poboljanju kvaliteta postignut je uvoenjem zatvorenog televizijskog sistema.

Preduslov je postojanje elektronskog pojaivaa slike na koje se TV-sistem vee, jer se slika ne moe na TV-monitor prenositi sa klasinog fluorescentnog ekrana (nedovoljno je svijetla).

TV - lanac u radiologijiPrednosti koritenja TV-sistema u radiologiji su mnogostruke:- TV-sliku sa monitora moe istovremeno posmatrati vei broj osoba (demonstracija pregleda veem broju gledalaca)- TV-monitor ili vie njih moe se dislocirati u bilo koju prostoriju izvan rendgenskog pogona- na TV ekranu je mogue mijenjati kontrast slike bez promjene energije

Sutina radiotelevizije je u principu ista kao i obine televizije.Slika se pomou jake optike preuzima sa elektronskog pojaivaa slikeTV-kamerom i prenese na TV-ekran - monitor.

Vrste rendgenskih aparata

Rendgenske aparate dijelimo na:- dijagnostike- terapijske

Dijagnostiki rendgenski aparatiDijagnostike rendgenske aparate razlikujemo prema mogunostima i namjeni.U rendgenskih aparata prema mogunostima spadaju:- polutalasni- etveroventilni- esteroventilni- dvanaestoventilni

Polutalasni rendgenski aparatiTo su najjednostavniji rendgenski uredaji.Kroz rendgensku cijev tih aparata prolazi samo pozitivan polutalas naizmjenine struje, dok negativni polutalas zadrava anoda rendgenske cijevi ili jedna, odnosno dvije ventilne cijevi koje se mogu ugraditi u ovu vrstu aparata.Ovi aparati su dosta malih mogunosti, jer se u njima koristi maksimalno napon do 90 kV i jaina struje do 100 mA.

etveroventilni rendgenski aparatiSistemom ukljuivanja etiri selenska ispravljaa (ili ventilne cijevi) omogueno je da rendgenska cijev u ovim aparatima iskoritava i pozitivni i negativni talas elektrine struje.Negativni talas pretvoren je u pozitivni i tako struja koja tee u rendgenskoj cijevi je jednosmjerna, pulzirajua.To znai da je kod ovih aparata u rendgenskoj cijevi katoda stalno negativna.

etveroventilni rendgenski aparatiOvi aparati raspolau sa veim radnim mogunostima od polutalasnih, i u njima se moe dobiti napon od 125 kV i jaina struje od 300 mA.

esteroventilni rendgenski aparatito je stalniji napon struje bez veih fluktuacija, to je i kvalitet rada rendgenske aparature bolji. Kvalitet rada se postie naroito kod rendgenskih aparata koji koriste trofaznu struju.Kod trofazne struje pojedine faze su pomaknute za jednu treinu perioda. Stvorena struja u rendgenskoj cijevi tee na sljedei nain: im proe prva treina polutalasa otpone druga, a za isti vremenski razmak nastaje i trei period.

esteroventilni rendgenski aparatiSistemom ukljuivanja 6 ispravljaa (selenskih ili ventilnih cijevi)omogueno je iskoritavanje oba polutalasa sve tri faze, iji rezultat je tok jednosmjerne struje u rendgenskoj cijevi sa skoro ravnomjernim naponom.Struja je neznatno valovita.Ovi rendgenski aparati su moni aparati i njihove rendgenske cijevi se mogu opteretiti do 150 kV i do vie hiljada mA.

Radioloki aparatiU grupu rendgenskih aparata prema namjeni spadaju slijedei rendgenski aparati: - dijaskopski - radiografski- dijagnostiki univerzalni (ako se njima mogu vriti i dijaskopije sa ciljem snimanja i obinim rendgenskim snimanjima)

Radioloki aparatiZatim tu spadaju i specijalni aparati namijenjeni specijalnim tehnikama - tomograf, planigraf ili stratigraf je rendgenski ureaj za slojevno snimanje- kimograf je rendgenski aparat za snimanje pokreta organa koji se kree- seriograf je rendgenski aparat za snimanje veeg broja snimaka u jednoj seriji, a u kratkom vremenu- fluorograf je rendgenski aparat koji se koristi u masovnoj trijai bolesnika- aparat za kompjuteriziranu aksijalnu tomografiju

Zatitni ureaji na rendgenskim aparatimaOklop rendgenske cijeviIspred prozoria rendgenske cijevi u snopu rendgenskih znaka postoje filteri koji vre homogenizaciju snopa rendgenskih zraka i spreavaju rasipanje rendgenskih zraka. Dijaskopski aparati koji posjeduju klasini fluoroscentni ekran imaju sa njegove strane, koja je okrenuta licu radiologa, olovno staklo kojim se zatiuju oi i lice od ostataka zraenja koje je prolo kroz bolesnika.

Suptraktor slika Radiografski ureaj koji omoguuje da se radiografije uzete na potpuno istovjetan nain postave jedna preko druge i to jedna u negativu a druga u dijapozitivu i da se reprodukuju jedan snimak od te dvije slike.Ova tehnika je osobito korisna u vaskularnoj radiologiji

Metode radiolokih pregledaAko se izmeu rendgenske cijevi koja emituje rendgenske zrake i fluorescentnog ekrana Iii elektronskog pojaivaa slike postavi ovjeije tijelo ili dio tijela razliite gustoe materije od koje graeno, ono e na fluorescentnom ekranu ili preko elektronskog pojaivaa slike davati sjenke nejednakog intenziteta i razliitog oblika, tj. izazivae razliiti svjetlosni efekat.

RadioskopijaDijelovi tijela vee gustoe i specifine teine jae e absorbovati rendgenske zrake i obratno, manje gustoe specifine teine manje e absorbovati rendgenske zrake.

RadioskopijaDijaskopija omoguuje :- posmatranje fiziolokih pokreta- otkrivanje patolokih promjena- odreivanje meusobnih odnosa pojedinih organa u raznim pravcima - utvrivanje najpovoljnijeg poloaja fragmenata kod preloma kosti

RadioskopijaNedostatak radioskopije je u nedovoljnoj mogunosti uoavanja sitnih detalja koje moemo uoiti na radiografskoj slici. Radioskopija je orijentaciona metoda i metoda subjektivnog pregleda. Pri radioskopiji pacijent i ljekar su znatno izloeni zraenju. Radioskopski pregled ne predstavlja trajni dokumenat istorije bolesti. Zato se savremena radioloka dijagnostika bazira uglavnom na metodama radiografije.

RadioskopijaU klasinoj radiolokoj dijagnostici gdje se dijaskopija vri preko klasinog ekrana neophodno je prethodno sprovesti adaptaciju oiju na mrak kako bi se oko akomodiralo na posmatranje slike fluoroscentnog ekrana.

RadioskopijaU savremenoj radiolokoj dijagnostici dijaskopija se izvodi pri dnevnoj svjetlosti bez potrebe adaptacije oiju, jer se znatno svjetlija slika dobivena putem elektronskog pojaivaa slike i prenesena na TV-ekran moe bez potrebe adaptacije gledati direktno na elektronskom pojaivau ili indirektno na TV-monitoru.

Radioskopija pluaZa radioskopiju koja se izvodi u mraku pomou klasinog fluorescentnog ekrana potrebna je adaptacija. Adaptacija oiju za rad u mraku mora trajati najmanje 15 do 20 min. Za radioskopiju koja se izvodi pomou TV-lanca, a slika posmatra na TV-monitoru nije potrebna adaptacija, jer se dijaskopija izvodi pri sobnoj, odnosno dnevnoj svjetlosti.

Radioskopija pluaZa vrijeme pregleda bolesnici se nalaze u stojeem stavu, a teki bolesnici u sjedeem. Ponekad se iz nude dijaskopija izvodi u poluleeem ili leeem stavu bolesnika.

Radioskopija pluaPrvo se plua posmatraju u P-A poloaju, pa se pacijent okree u kose i profilne poloaje. Pregled poinje od desnog plunog vrha, pa postepeno nastavljamo posmatranje desnog plunog krila na nie do desne hemidijafragme sa posebnim osvrtom na desni frenikokostalnugao koji se posmatra pri dubokom inspirijumu i ekspirijumu bolesnika.PROUAVA UOAVA OTKRIVA ISPITUJE ODREUJE ZAPAA ZAGLEDA 1900 godine je otkrio MORIC ortoskopija

Radioskopija plua (nastavak)Panja se mora obratiti na frenikokardijalni ugao.Oba ugla posmatramo u P-A poziciji i kosom poloaju. Dijaskopski pregled nastavljamoposmatranjem lijevog plunog krila, ali obrnutim redosljedom (od dijafragme prema lijevom vrhu plua).

Radioskopija pluaPluna krila na rendgenskom fluorescentnom iii TV-ekranu vide se kao svijetla polja odvojena sjenom medijastinuma. Posebno se obraa panja na komparaciju prozranosti lijevog i desnog plunog krila, pa se isto tako posebno posmatraju hilusni predjeli lijevog i desnog plunog krila.

Nedostaci radioskopije pluaPrilikom radioskopije bolesnik prima znatno vee doze zraenja nego kod radiografije, a male patoloke promjene i pored esto optimalne adaptacije nije mogue dijaskopijom otkriti.Da bi se mogao lokalizirati odreden patoloki proces u pluima, treba rendgenoloki razlikovati pojedina pluna podruja.

PluaOba pluna krila dijele se na gornje, srednje i donje pluno polje ili treinu.

Gornje pluno polje predstavlja vrh plua sve do prednjeg kraja II rebra. Sam pluni vrh je onaj dio plunog krila koji se prostire od projekcije klavikule, pa navie.

Plua

Srednje pluno polje se prostire od prednjeg kraja II rebra do prednjeg kraja IV rebra. Donje pluno polje prostire se od projekcije prednjeg kraja IV rebra do dijafragme. Pored ovih polja razlikujemo podruja frenikokostalnog i frenikokardijalnog ugla i podruje hilusa.

PluaZa precizniju lokalizaciju patolokih promjena ova podjela je nedovoljna, zato podjela treba da se vezuje uz pripadnost patolokog procesa za pojedine lobuse.Ova podjela na lobuse poklapa se sa anatomskom podjelom i ona esto ne zadovoljava, pa se zato podjela dalje sprovodi prema bronho-pulmonalnim segmentima.

Bronho-pulmonalni segmenti plua

PluaBronho-pulmonalni segment je dio plunog parenhima kojeg snabdijeva odreeni segmentni bronh.Ovi segmenti se dijaskopski ne vide premda svaki segment funkcionie nezavisno kao samostalna jedinica.Pacijenta treba u posteroanteriornom i profilnom poloaju da bi se lokalizacija patolokog procesa mogla vezati uz odreeni segment plua.

Radioskopija pluaHilusi se na radioskopiji plua u posteroanteriornom poloaju vide u obliku rastresite sjene poloene lateralno od rubova srane sjene. Najvei dio sjene hilusa ini pluna arterija, veoma mali dio plune vene i neznatno limfne lijezde.U toku dijaskopije treba obratiti panju na konture, poloaj i fizioloke potrebe dijafragme.

Pluna radioskopijaProzranost plunih polja nije homogena, ve se normalno u njoj ocrtavaju sjene razliitog porijekla koje treba dobro poznavati kako se ne bi zamijenile sa sjenama patolokih procesa.

Radioskopija srcaU dijagnostici sranih oboljenja jo uvijek dolazi do punog izraaja radioskopija srca.Radioskopijom srca mogu se odrediti oblik i poloaj srane sjene, pratiti njegove pokrete i pulzacije, otkriti i lokalizirati patoloke sjene (npr. kalcifikacije zalistaka, a rjee tumori sranih upljina).

Radioskopija srcaRadioskopija srca se vri u stojeem iii sjedeem stavu bolesnika. U leeem poloaju mijenja se oblik i veliina srane sjene, pa ovaj poloaj treba izbjegavati.

Radioskopija srcaRadioskopiju najpriie izvodimo ovim redom: - u posteroanteriornom poloajuje kada je bolesnik okrenut leima ka rtg cijevi a licem rendgenologu ili ekranu ili kaseti.P-A.- u I kosom poloaju (prednji desni kosi poloaj) - u II kosom poloaju (prednje lijevi kosi poloaj) - u profilnom, odnosno, lateralnom poloaju.Lijevi profil /D-L/ bolesnik je lijevim bokom naslonjen na ekran a desnim okrenut prema cijevi.

Radioskopija srcaOblik srane sjene normalno zavisi o habitusu toraksa. U uskom dugom grudnom kou srce je duguljasto, izdueno i uspravno poloeno.U srednje razvijenom grudnom kou ono je koso, a u hiperfoniom, irokom toraksu je popreno poloeno. Kod male djece poloaj je uvijek vie poprean, te on postepeno mijenja svoj oblik i tek poslije puberteta poprima konfiguraciju odraslog srca.

Posteroanteriorni poloaj - od donjeg luka desne pretkomore - gornjeg luka koga ini vaskularna traka, rub vene cave superior, aorta ascendens ne prelazi desnu ivicu srca.U posteroanteriornoj projekciji desna ivica srca se sastoji od dva luka:

Posteroanteriorni poloajLijeva srana kontura se sastoji od tri do etiri luka. Donji luk pripada lijevoj komori, srednji arteriji pulmonalis, a gornji luku aorte.Iznad luka lijeve komore uslovno se moe vidjeti etvrti luk lijeve aurikule. Gledano iz posteroanteriorne pozicije, desna komora nigdje ne sudjeluje u stvaranju sranih kontura.

I kosi poloajU I kosom poloaju bolesnik je okrenut polulijevo svojim desnim ramenom prema ekranu a lijevim ramenom ka cijevi desnim uz ekran ili kasetu prednje desni kosi (prema naprijed).Taj poloaj jo zovemo i maevalaki.RAO.pdk prednje desni kosi

I kosi poloajIspred srca vidimo svijetlo retrosternalno, a iza srca retrokardijalno polje.

Bazu srane sjene ini vena cava inferior i desna komora, stranju konturu srane sjene ini desna pretkomora u donjem dijelu i lijeva pretkomora u godnjem dijelu.

Prednja granica je formirana malim dijelom od lijeve komore, a veim dijelom od desne.

II kosi poloajII kosi poloaj je bokserski poloaj koji se dobije okretanjem bolesnika poludesno to jeste desnim ramenom ka cijevi a lijevim uz ekran tako da mu lijevo rame ide naprijed prema ekranu ili kaseti. LAO.PREDNJE LIJEVI KOSI PLK bolesnik je okrenut poludesnoIma jo 4 pomona poloaja koja su obrnuti gore nabrojanim a to su A P,ZLKili obrnuti prvi kosi i zadnje desni kosi ZDKili obrnuti drugi kosi i desni profil (prvac zrakova je L-D).

RadiografijaKoristei hemijsko svojstvo rendgenskih zraka da izazivaju fotohemijski efekat na filmu vrimo snimanje ovjeijeg tijela.Fotohemijski efekat na filmu izazvae samo one zrake koje su prole kroz ovjeije tijelo i dospjele na rendgenski film.

RadiografijaPoto je absorpcija rendgenskih zraka u organima i tkivima neravnomjerna, to e i njihov efekat na filmu biti nejednak.Zato se na filmu javljaju tamnija i svjetlija polja.Svjetlija polja odgovaraju dijelovima tijela koja su vie absorbovala rendgenske zrake, a crna polja na ovim dijelovima koja su manje absorbovala rendgenske zrake. Svijetli dijelovi na filmu se nazivaju sjenkama, a tamni svjetlinama, odnosno prozranostima.

RadiografijaPrednosti radiografije u odnosu na radioskopiju su slijedee: - registruje bitne detalje - slika na filmu je otrija nego ona na ekranu- bolji je kontrast slike - omogueno je posmatranje pri jakoj homogenoj svjetlosti negatoskopa.- radiografski se mogu snimati i oni organi koji radioskopijom nisu pristupani posmatranju.- slika na rendgenskom filmu predstavlja trajni dokument bolesti.

TeleradiografijaSnimanje organa iii dijelova tijela na rastojanju najmanje od 1,5 do 2 m i vie omoguuje da sjena organa na snimku odgovara priblino njegovoj stvarnoj veliini. Princip teleradiografije pretpostavlja priblino paralelan snop rendgenskih zraka kod navedene udaljenosti objekta ili organa od fokusa rendgenske cijevi pri emu sjena organa dgovara priblino stvarnoj veliini.

TeleradiografijaOvaj metod je naroito znaajan u dijagnostici bolesti srca, jer veliina ovog organa predstavlja karakteristiku njegovog stanja.

TomografijaAko se anatomski detalj ili neka sjena nalazi u dubini tijela iii organa potrebno je izvriti tomografiju, stratigrafiju, dubinsko snimanje ili slojevno snimanje koje omoguuje jasnije ocrtavanje tog detalja na filmu.Ovom metodom snimanja briu se sve anatomske strukture lokalizovane ispred ili iza take, ili ravni koju slikamo.

TomografijaTo se postie istovremenim pokretanjem rendgenske cijevi i filma oko objekta koji miruje i to svaki od njih u suprotnom pravcu pod uslovom da se centralna zraka uvijek sijee u odredenoj taki dubine koju smo odredili.

TomografijaTomografija se izvodi na specijalnim rendgenskim aparatima sa kojim je omogueno istovremeno kretanje rendgenske cijevi i filma na razne naine (linearno, elipsasto, kruno, policiklino ...) pri emu se cijev i film uvijek kreu u suprotnom pravcu a objekat miruje.

TomografijaDa bi se izbjeglo veliko izlaganje bolesnika zraenju i smanjio broj expozicija uvedena je simultana tomografija, pri kojoj se pomou specijalne kasete u kojoj je na rastojanju umetnuto 4 do 6 filmova, vri snimanje razliitih slojeva samo pri jednoj expoziciji.

KimografijaOvom metodom se vri snimanje organa koji se nalaze u stalnom pokretanju (npr. srce, crijeva ...). Na filmu se registruju pokreti rubova organa. Kimografija nije metoda radiografskog pregleda koja prikazuje sjenu itavog organa ve metoda ispitivanja fiziolokih pokreta.

Serijska radiografijaTehnika serijskog snimanja omoguuje praenje pokreta organa ili prolaz kontrasta kroz uplje organe, jer seriografski rendgenski aparat omoguuje snimanje veeg broja snimaka u jednoj seriji, a u kratkom vremenskom razmaku. Mogue je napraviti 8 do 12 snimaka u sekundi. Snimanje se moe vriti istovremeno u oba pravca.

Radiofotografija (fluorografija)

To je metoda pri kojoj je omogueno fotografiranje slike direktno sa fluorescentnog ekrana. Slika na filmu je uvijek umanjena i ne odgovara pravoj veliini objekta.Danas se uglavnom upotrebljava Odeica-sistem koji koristi preteno rol-filmove..Ovaj metod je eiconomian i upotrebljava se prilikom masovnih pregleda plua.Neki je koriste i kod angiografija, naroito cerebralnih arteriografija.

Sinefluorografija (rendgen-sinematografija)Slika dobijena preko elektronskog pojaivaa slike moe se registrovati pomou filmske kamere na filmskoj traci.Postoji direktan i indirektan nain prenoenja slike sa elektronskog pojaivaa slike na filmsku traku.Direktan nain je direktno snimanje slike sa optikog sistema pojaivaa. Indirektan nain je preslikavanje slike pomou filmske kamere sa TV ekrana.

Sinefluorografija (rendgen-sinematografija)Mnogi se pregledi danas rutinski obavIjaju putem sinematografije kao npr. urografije, mijelografije, a selektivne koronarnografije se ne mogu ni zamisliti bez sinematografije.

Tehnika kompjuterizirane tomografije1969. godine otpoela su istraivanje u laboratorijama firme EMI u Engleskoj kako bi se koncept kompjutera mogao iskoristiti za dobijanje ogromnog broja informacija o mekim tkivima koja su inae do sada esto bila nepristupana radiolokoj evidenciji, jer dotadanje metode pretraga nisu imale dovoljno osjetljivih materijala da evidentiraju sitne razlike u absorpciji rendgenskih zraka.

Tehnika kompjuterizirane tomografijePrvi aparat za kompjuteriziranu tomografiju instaliran je na Majo klinici krajem 1973. godine. Do kraja 1974. godine bilo je montirano oko 20 aparata u svijetu. U aprilu 1975. godine prvi ovakav aparat je montiran na klinici Rebro u Zagrebu.

Tehnika kompjuterizirane tomografijePrvi rendgenski aparati za kompjuteriziranu aksijalnu tomografiju su konstruisani i programirani da registruju promjene samo na modanom tkivu. Prema tome njima se radila kompjuterizirana aksijalna tomografija mozga.Sada su u upotrebi aparati za itavo tijelo, body sceneri.

Tehnika kompjuterizirane tomografijePrincip rada ovih aparata se zasniva u registrovanju sitnih razlika u absorpciji rendgenskih zraka. Klasine metode pregleda nisu bile u stanju da evidentiraju bezbroj sitnih razlika stepena absorpcije. To je uspjelo konstrukcijom ove tehnike.Absorbcione karakteristike tkiva su karakterizirane brojem atomskih elemenata ispitivanog tkiva.

Tehnika kompjuterizirane tomografijeAbsorpcioni koeficijenti neke supstance odreen je procentnom vrijednou veom ili manjom od vode. Zato je apsorpcioni koeficijent vode odreen sa nula.Masno tkivo ima manji koeficijent - 10%. Najvei dio normalnog tkiva mozga ima od 4 do 5,50%, a prosjeno 5%.Kost ima srednju vrijednost oko 100 %, dok kalcifikacije variraju izmeu najgueg mekog tkiva i neto manjom od kosti u zavisnosti od gustoe i veliine. Gas mjeri minus 100%.

Tehnika kompjuterizirane tomografijeOvaj aparat mjeri koeficijente absorpcionih vrijednosti, pa sa razlikom priblinoj od 0,50/0 prema navedenoj skali. To znai da najmanja odstupanja u promjeni strukture anatomskih elemenata aparat kompjuterski evidentira.

Tehnika kompjuterizirane tomografijeAparat na slici daje izgled zabiljeenih odotupanja u absorpciji kao bijela i crna polja.Gue strukture sa veim absorpcionim koeficijentom daju bijela poIja, dok one sa manjom gustinom, tj. sa manjom absorpcijom sposobnosti daju crna polja.

Tehnika kompjuterizirane tomografijeTehnikom aksijalne kompjuterizirane tomografija mogu analizirati i demonstrirati sigurna fizikalna svojstva normalnog modanog tkiva i drugih parenhimnih organa i mogu evidentirati iroke varijacije patolokih lezija bez potrebe upotrebe kontrastnih sredstva.

Tehnika kompjuterizirane tomografijePacijent se u toku pretrage osjea potpuno udobno, ali mora da miruje.

Tehnika kompjuterizirane tomografijeRengdenski zraci se dobijaju pomou rendgenske cijevi, a fotoni koji nastaju, pomou kristala nekih fluoroscentnih supstanci otkrivaju se fotodetektorima, koji rukovode precizno usmjeravanje zranog snopa. Rendgenska cijev se pokree u smjeru paralele preko pacijentove glave. Jednim pokretanjem, u jednom pravcu dobija se 160 nalaza fototransmisija.

Tehnika kompjuterizirane tomografijeTi se pokreti ponavljaju u razmacima od po 1 po sljedeim paralelama do ukupno 180 tako da se dobije 28.800 absorpcionih oitavanja u priblino 5 minuta.Tako nastaju Sken-sekvence za tkivo u sloju debijine do 13 mm a mogue ih je dobiti u slojevima debljine 8 mm.

Tehnika kompjuterizirane tomografijeU rutinskom radu se prave 4 sloja (snimanja) u razmacima od oko 2,5 cm. To je obino dovoljno, a oitavanje se vri pomou kompjutera.Informacije se uvaju na magnetofonskoj traci.Rendgenskom cijevi se biljee nizovi informacija pomou matrica formata 80x80 mm sa razlikom u vidu skale sivih tonova za svaki sloj tkiva.Na normalnim Sken-nalazima vidimo razlike u absorpciji normalnih tkiva mozga.

Tehnika kompjuterizirane tomografijeMoe se dati i v. injekcija urotropnog kontrastnog sredstva, pa dobijemo poveanje koeficijenta apsorpcije naroito u lezijama koje su dobro vaskularizirane i koje se satima mogu otkriti.

Tehnika kompjuterizirane tomografijeMetastaze tumora se mogu lake otkrivati kompjuteriziranom aksijalnom tomografijom nego angiografijom, odnosno pneumocefalografijom, a pogotovo "bolje nego scintingrafijom.Znaajno je saznanje da ovaj metod iskljuuje velike opasnosti od zraenja, a neprijatnost pacijentu se smanjuje u odnosu kakva postoji kod invazivnih konvencionalnih metoda pretraga.

Rendgenska slikaRendgenska slika predstavlja negativ snimanog objekta pomou rendgenskih zraka bilo direktno ili indirektno. Radi debljine, odnosno tree dimenzije objekta svi njegovi dijelovi se projiciraju jedan preko drugog, sloj preko sloja,ali sve u projekciji jedne ravnine.

Rendgenska slikaTako nastaje bogatstvo optike gustine filma, pa odatle i prisustvo jae providnih i manje providnih podruja.

Rendgenska slikaTo znai da na rendgenskom filmu treba da dobijemo vjeran oblik objekta. To se postie ako centralni zrak prolazi kroz sredite objekta i to pod pravim uglom u odnosu na film (projekcionu ravan).

Rendgenska slikaTada kaemo da je slika kongruentna, za razliku od inkongruentne slike (deformirane slike) koja se dobije kada centralni zrak pada koso na objekat, a posebno ako je jo i objekat smjeten blie fokusu kada se snima. Rendgenska slika postaje razumljiva ako se prave snimci objekta, tj. dijela ovjeijeg tijela u karakteristinim standardnim poloajima.

Veliina rendgenske slikeSlika na rendgenskom filmu je obino neto vei od objekta kojeg snimamo radi zakonitosti konusne projekcije.Veliina slike ovisi od udaljenosti izvora od objekta kao i objekta od filma.to je objekat udaljeniji od filma, odnosno blie fokusu, to e poveanje njegove sjene biti vee.

Veliina rendgenske slikeAko elimo da dobijemo vjernu sliku veliine organa, npr. srca ija je veliina neophodna za procjenu stanja oboljenja tog organa koristimo se tehnikom snimanja iz vee udaljenosti objekta od izvora, tj tehnikom teleradiografije.Vjernost veliine i oblika dobije se na taj nain, ali uz uslov da je i objekat to blie filmu, a pri tome to manja povrina izvora rendgenskih zraka.

Otrina rendgenske slike Ako se jedna taka objekta kojeg snimamo projektuje na rendgenskom filmu kao taka, kaemo da je slika otra, a ako se projektuje kao mrlja kaemo da slika nije otra.

Otrina rendgenske slikeNa otrinu rendgenske slike utiu slijedei faktori: - malo rastojanje objekta od filma- to vea udaljenost objekta od fokusa- mirovanje objekta pri snimanju- upotreba reetki i tubusa pri snimanju- snimanje pomou kvalitetnih fluoroscentnih folija (sitnozrnatih) - upotrebljavanje rendgenskih filmova sa sitnozrnatom fotoemulzijom- odabiranje optimalnih vrijednosti napona (kV) jaine struje (mA) i vremena ekspozicije- pravilno centriranje objekta - pravilna ocjena faktora: ovjeije tijelo, debljina objekta, gustina materija, atomska teina itd.

Kontrastnost rendgenske slike (opacitet)Kontrast rendgenske slike predstavlja razliku gustoe sjena. Ako se kontrast nekog organa dovoljno razlikuje od sjene okolnog tkiva kaemo da se radi o prirodnom kontrastu tog organa.

Kontrastnost rendgenske slike (opacitet)Sjena srca i krvnih ila u pluima zbog vee gustoe istiu se jasno od sjene zrakom ispunjenog plunog tkiva koje je manje gustoe (manje kontrastnosti).

Kontrastnost rendgenske slike (opacitet)Najmanju kontrastnost daju tkiva koja sadre zrak i gasove, zrane sjene.Zatim neto veu kontrastnost daju mjesta masnog tkiva (sjene gustoe masti), a zatim slijede sjene svih ostalih tkiva: sjene mekih tkiva - miii, vezivo, parenhimni organi i tenosti.

Izgled nekih tijela pri konusnoj projekcijiKod snimanja u radiologiji centralna zraka konusnog snopa rendgenskih zraka treba da pada okomito na film, odnosno projekcionu ravan. Tako se dobije rendgenska slika u dvije dimenzije koje su paralelne sa filmom (duina i irina). Trea dimenzija koja je paralelna sa tokom centralne zrake se sumira na slici i nije vidljiva. To znai da je rendgenska slika karaktera plakatske slike.

Izgled nekih tijela pri konusnoj projekcijiMijenjajui smjer centralne zrake u odnosu na sredite objekta kao i mijenjajui ugao izmeu centralne zrake i filma, moemo promijeniti oblik slike predmeta kojeg snimamo.

Izgled nekih tijela pri konusnoj projekcijiIsti geometrijski oblik moe dati razliite rendgenske slike. Poznavanje ovih fenomena neophodno je radi mogunosti interpretacije sjena razliitog oblika koje vidimo na rendgenskom filmu.

Patoloke rendgenske sjene Zdravo pluno tkivo je ispunjeno zrakom i na rendgenskoj slici e dati normalnu sjenu gustoe intenziteta zraka.To polje na fluorescentnom ekranu daje prosvjetljenje. Kod pojave patolokih procesa na pluima dolazi do zamjene zraka u alveolama sa tekuinom ili elijama. Takve sjene daju gustoe sjene mekih tkiva.Na fluoroscentnom ekranu e ove sjene davati sjene tamnih podruja.

Kod pojave patolokih procesa na pluima dolazi do zamjene zraka u alveolama sa tekuinom ili elijama. Takve sjene daju gustoe sjene mekih tkiva.Na fluoroscentnom ekranu e ove sjene davati sjene tamnih podruja.Tako su nastali pojmovi sjenke, mrlje.

Patoloke rendgenske sjeneSvi patoloki procesi kod kojih dolazi do poveanja gustoe tkiva, odebljanja odreenog podruja ili taloenja mineralnih soli daju rendgenske sjene vee gustoe od gustoe sjene zdravog tkiva u kojem se nalaze.Te sjene u opisivanju zovemo zasjenjenjima ili opacifikacijom.

Patoloke rendgenske sjenePatoloki procesi koji su izazvali razaranje kosti (npr. osteolitike metastaze) i doveli do nestajanja vapna u tim podrujima vidljivi su na rendgenskoj slici kao prozranosti ili transparencije.

Fotografski materijalU poetku radiografske ere u rendgenologiji se upotrebljavala samo jednoslojna fotografska ploa kao kod obine fotografije. Zatim je uveden fotografski papir, pa jednoslojni film i na kraju dvoslojni rendgenski film kakav je i danas u upotrebi u radiologiji.

Fotografski materijalU radiografiji se snimanje vri pomou fluoroscentne svjetlosti dobivene od fluoroscentnih folija izmeu kojih se nalazi dvoslojni film u metalnoj kaseti. Jedino tehniki filmovi i oni koji se upotrebljavaju u stomatologiji osvjetljavaju se direktno pomou rendgenskih zraka.

Osvjetljavanje, hemijsko razvijanje, fotoemulzija, latentna slika Djelovanjem svjetlosnih, odnosno rendgenskih zraka na fotoemulziju rendgenskog dvoslojnog filma dolazi do stvaranja fotolize pri emu se kristali srebro-bromida razlau na atome srebra i broma.Time je stvorena latentna slika koju ine nukleusi srebra.Pri tome se atomi broma spajaju u molekule koje iz kristala jonske reetke odmah prelaze u elatinu i kada se film stavi u razvija idu iz elatine u razvija.

Obrada eksponiranih rendgenskih filmovaProces obrade eksponiranih rendgenskih filmova obavlja se u mranoj komori.Klasina obrada eksponiranih filmova vri se manuelnim nainom. Proces obrade tee kroz sljedee faze:- razvijanje reduktivna supstanca metol i hidrokinon ,alkalija Na2C03,zatitno sredstvo natrijum sulfat i usporiva kalijum bromid. - ispiranje- fiksiranje natrijum tiosulfat- ispiranje - suenje

Obrada eksponiranih rendgenskih filmovaOvaj proces obrade je relativno spor i za svaki pojedinaan film traje relativno dugo (razvijanje traje oko 5 minuta, fiksiranje oko 15 minuta, ispiranje oko 30 minuta i na kraju suenje od 5-10 minuta).

Obrada eksponiranih rendgenskih filmovaU veim pogonima koriste se automatske maine za obradu eksponiranih filmova.U ovim ureajima itav postupak oko obrade filmova je automatiziran.Proces traje vrlo kratko vrijeme, od 60-120 sekundi. U toku radnog vremena jedna automatska maina moe da obradi preko 500 filmova.

Fluorescentne folijeFluorescentna folija je graena od kartonske ili plastine podloge koja je sa jedne strane premazana slojem fluorescentne materije.

Fluorescentne folijeFiziar Edison je prvi pronaao fluorescentnu foliju, a Mihajlo Pupin je 1896. godine pomou folije koju je dobio od Edisona napravio prvi snimak ake pacijenta u kojoj je bilo preko 100 komada same.

Fluorescentne folijeU radiologiji se upotrebljavaju dvije folije (prednja i stranja). Izmeu njih se umetne dvoslojni rendgenski film. Prednja se nalazi slijepljena na unutranjoj strani prednjeg dijela kasete, a stranja na unutranjoj stranjoj stranii kasete. Prednja folija ima tanji sloj fluoroscentne materije od stranje. Ovo se ini radi toga da bi obje strane filma primile istu koliinu svjetlosti, odnosno da bi stranja folija i pored djelimine absorpcije rendgenskih zraka, tj. njihovog slabljenja pri prolazu kroz prednju foliju i rendgen film, dala isti intenzitet svjetlosti kao i prednja. Prema tome, crnjenje rendgenskog filma je posljedica djelovanja svjetlosnih zraka na koje su ovi filmovi osjetljivi.

KaseteRendgenski filmovi se pri snimanju umeu u kasete koje mogu biti od kartona iii metala. Kartonske kasete se upotrebljavaju za smjetaj filmova koji su osjetljivi na rendgenske zrake, dok se metalne kasete upotrebljavaju za filmove koji su osjetljivi na svjetlosne zrake.

KaseteU metalnim kasetama se nalaze i folije izmeu kojih se umee rendgenski film. Folije u kaseti moraju biti vrsto priljubljene uz film, jer izmeu filma i folije ne smije postojati slobodan prostor. Ako se to desi iz bilo kog razloga (oslabljena opruga), onda snimak izgubi na otrini.

KaseteMetalne kasete su, ustvari, pljosnate kutije ije veliine odgovaraju dimenzijama folija i filmova.

KasetePrednja strana kasete je obino izraena od nekog mekanog metala (aluminija) koji veoma slabo absorbuje rendgenske zrake. Ta je strana ponekad napravljena i od bakelita ili plastine mase kako bi bila manje hladna kad se nasloni uz tijelo pacijenta.

KaseteStranja strana kasete je obino napravljena od elika koji je sa unutranje strane obloe tankim slojem olova.Ovaj sloj ima ulogu da obsorbuje proputene rendgenske zrake koje su prole kroz sve slojeve sadraja kasete, te da otkloni sekundarne zrake koje bi kvarile otrinu slike, ako bi djelovale na rendgenski film. Unutranjost prednje i stranje strane kasete obloena je filcom na koji su slijepljene prednja i stranja folija

KaseteNajee je sa stranje strane zadnjeg zida, kasete smjetena opruga koja zatvara kasetu i koja omoguuje vrsto priljubljivanje filma i folija. Osim toga, opruge moraju biti besprijekorno ispravne da se ne desi da svjetlost prolazi kroz pukotinu rubova kasete. Sa neispravnom oprugom ne smijemo snimati, jer e film biti osvijetljen mimo djelovanja rendgenskih zraka. Takva kaseta je neupotrebljiva.U tehnici snimanja mekim zracima skida se prednja folija. Tada snimamo samo sa zadnjom folijom u kaseti.~t.

Zastori, tubusi , reetka i sitoKada rendgenzraci prolaze kroz ovjeije tijelo jedan dio zraka prolazi nepromenjen, drugi se apsorbuje, a trei rasipa u njemu. Koliina rasutih zrakova raste sa povienjem napona tj. sa poveanjem prodornosti rendgenzrakova.Rasuti zraci smanjuju otrinu i kontrast rendgenske slike, prema tome kvare sliku pa su nepoeljni.

Zastori, tubusi , reetka i sitoDa bi se rasipanje rendgenzrakova u ovjejem tijelu smanjilo s jedne strane, i, da bi se bolesnici to manje ozraivali s druge strane, treba veliinu snopa rendgenzrakova svesti na neophodnu mjeru za dobivanje odreene slike.

ZastorPrilikom rendgenoskopije veliina zranog snopa regulie se primarnom branom, zastorom. Zastor sainjavaju dva para olovnih ploa kojima se upravlja mehaniki: jedan par se u vodoravnom pravcu istovremeno pribliava ili udaljava jedan od drugog, a drugi u vertikalnom pravcu.Tako se iz rendgenske cijevi dobiva zrani snop u vidu etvorostrane piramide razliite veliine odn. zapremine

ZastorTako se iz rendgenske cijevi dobiva zrani snop u vidu etvorostrane piramide razliite veliine odn. zapremine.

VizirtubusVizirtubus je kvadratni tubus u kome se jedno za drugim nalazi vie pari zastora.Njih suavaju i ire elektromotori, ije komande stoje pored ekrana. Zbog toga to vizirtubus ima vieslojni zastor, mnogo je otriji rub njegovog zranog snopa nego u sluaju primjene jednoslojnog zastora.U vizirtubusu naredni zastor eliminie rasute zrake koji su se savili odn. rasuli na prethodnom. Time se dobiva otrija slika nego primenom jednoslojnog para zastora.

VizirtubusU vizirtubusu naredni zastor eliminie rasute zrake koji su se savili odn. rasuli na prethodnom. Time se dobiva otrija slika nego primenom jednoslojnog para zastora.

TubusiKada se snima rendgenzracima veliina zranog snopa prvenstveno se regulisala tubusima (cjevima) razliite duine i razliite veliine otvora (u zavisnosti od veliine organa to se snima).Otuda je za rendgenografiju postojalo vie tubusa, razliite namjene.

TubusiDanas i u rendgenografiji poglavito se upotrebljava vizirtubus, to znai da se jednim jedinim tubusom mijenja veliina zranog snopa, prilagoena organu ili dijelu tela koji se snima. Nadalje, vizirtubus je snabdjeven sijalicama, tako da osvjetljava povrinu tijela na koju e pasti rendgenzraci i pokazuje ulazno mesto CZ, ime se umnogome olakava centriranje (umjesto ipkom, kao ranije).

Da rasuti zraci ne bi kvarili otrinu i kontrast slike,otklanjaju ih, apsorbuju reetka ili sito koji se stavljaju izmeu bolesnika i filma.

ReetkaReetka se sastoji od niza paralelnih olovnih listia, izmeu kojih se nalaze ire drvene daice (iste visine i duine) koje proputaju nerasute zrake iz rendgen cijevi.

ReetkaRasute zrake apsorbuju olovni listii debljine 0,8 mm, razdvojeni daicama od 4 mm debljine; to je reetka koju je konstruisao Nijemac Buki (Bucky, 1913); odnos debljine olovnih listia i daica je 1 :5. Reetka se postavlja tako da se pravac listia poklapa s osovinom rendgenske cevi ,odnosno, sa sredinjom linijom table na stativu.

ReetkaU rendgenografiji Bukijeva reetka davala je paralelne linijske senke (od olovnih listia), to je dosta ometalo itanje snimka.Zbog toga je Amerikanac Poter (Potter) uinio reetku pokretnom za vrijeme snimanja i to popreno na pravac olovnih listia.Prvobitna Poter-Bukijeva reetka imala je 6 olovnih listia po jednom colu, pa ipak nisu davali sjenku jer su bili u pokretu za vreme snimanja, pa im se brisala senka.

ReetkaSavremena Poter-Bukijeva reetka ima olovne listia debljine 0,15 mm i razmak izmeu njih od 1,5 mm, to ini 6 listia na 1 cm; odnos njihove debljina iznosi 1:10.Listii konvergiraju ka ii cijevi kao dio zrane kupe iji CZ ima duinu od 80-120 cm. To znai da se kroz Poter-Bukijevu reetku snima sa odstojanja od 80-120 cm.Ona je smetena ispod table stativa, sa tepsijom ispod nje u koju se stavlja kaseta sa filmom.

ReetkaPrije svakog snimanja u tepsiju se stavlja kaseta sa filmom, zatim se mehanizam Poter-Bukijeve reetke navije, pripremi za snimanje.Vrijeme kretanja reetke podeava se tako da je ono oko pola sekunda due od ekspozicije filma, da se olovni listii ne bi vidjeli dok reetka stoji.Pri odnosu debljina 1:10, olovni listii apsorbuju oko 10% nerasutih rendgenskih zrakova jer toliko iznosi njihova povrina u odnosu na daice izmeu njih.

SitoLisholm (Lysholm), vedanin, konstruisao je vrlo pljosnato sito, oko 0,227 cm, sa 44 olovne linije na 1 cm duine. Zato to su olovni konii vrlo tanki (oko 0,1 mm), snimci nainjeni pomou Lisholmovog sita bili bi itljiviji, mada se prvobitno sito nije kretalo za vrijeme snimanja.Ono je lealo neposredno ispod bolesnika, na kaseti; veliina sita odgovarala je veliini kasete. Pa ipak su i ovi metalni konii smetali kada se snimak posmatrao kroz lupu.

Katapult-sitoZato se danas pravi katapult-sito koje za vrijeme snimanja igra desno lijevo, popreno na pravac olovnih konia (kao kad se brano sije).im se ukljui vremenski rele za snimanje, katapult-sito poinje da igra i njegovo kretanje traje sve vrijeme snimanja tj. ekspozicije filma.Njega nije potrebno navijati, niti se njegova brzina mijenja, pa je razumljivo to se danas, umjesto Poter-Bukijeve reetke, sve vie upotrebljava Lisholmovo katapult-sito.

Reetka i sito apsorbuju oko 10% nerasutih i skoro 90% rasutih zraka, pa se dobivaju otri i kontrastni snimci, ak i kada su bolesnici puniji.Danas se sva snimanja prave kroz reetku ili sito, izuzev onih delova tijela ija debljina sloja iznosi 10 cm i manje.

Snimci gdje je fo-fi odstojanje 150 cm i vee ne prave se kroz reetku ili sito, jer su nainjeni uskim zranim snopom, pa je i rasutih zraka u tijelu manje.Bez reetke ili sita prave se i direktno uveliani snimci, budui da rasuti zraci zbog takaste ie - padaju izvan filma.

Stojee Lisholmovo sito upotreblja se i za rendgenoskopiju trbunih organa zato to se bez njega ne dobiva dovoljno kontrastna slika, pa je vrijednost skopije i mogunost uoavanja detalja znatno manja.

Kontrastna radiografija

Kontrastna sredstvaKontrastna sredstva dijelimo na pozitivna i negativna. Pozitivna kontrastna sredstva su one supstancije koje poveavaju absorpciju rendgenskih zraka i daju intenzivnu rendgensku sjenu. To su danas spojevi joda i barijuma.

Kontrastna sredstvaPreparati barijuma se koriste iskljuivo za pregled probavnog trakta, dok se jodni preparati kontrastnih sredstava koriste za ostale dijagnostike metode.Pozitivna kontrastna sredstva omoguuju prikazivanje onih organa iji prirodni kontrast nije dovoljan.

Kontrastna sredstvaKontrastna sredstva uvode u tijelo na razliite naine: 1. direktno izvana u tjelesne upljine koje komuniciraju sa povrinom tijela:a) za prikaz probavnih organa, eluanog mjehura i unih putevab) kateterom iii sondom za pregled debelog crijeva, dinih puteva, materice i jajovoda, mokranih puteva, pljuvanih lijezda, suznih puteva, PN upljina, mlijenih kanala dojke, te raznih fistula.

Kontrastna sredstva 2. injekcijom u krvne sudove za prikaz krvnih ila, srca ili parenhimnih organa u kojima se kontrastno sredstvo taloi, ili koji ga selektivno izluuju (npr. jetra i bubrezi).

Kontrastna sredstvaInjiciranje kontrastnog sredstva direktno u upljine tijela ili organ koji ne komuniciraju sa vanjskom povrinom: zglobni prostori, likvorni prostori mozga i kimene modine, peritonealna iii pleuralna upljina, retroperitonealni prostor, upljine zuba, te patoloke tvorevine kao ciste, abscesi i kaverne.

Kontrastna sredstvaNetopiva kontrastna sredstva za pregled probavnih organa izlaze nepromijenjena prirodnim putem.Teko topiva i ona koja se slabo resorbuju npr. uljana kontrastna sredstva za mijelografiju nakon pretrage moraju se esto prije odstraniti, jer mogu da izazovu upalne reakcije tkiva.U vodi topiva kontrastna sredstva se brzo izluuju iii kao urotropna preko bubrega ili kao hepatotropna preko jetre sa ui.

Kontrastna sredstvaDobro kontrastno sredstvo mora ispunjavati slijedee uvjete: - mora biti hemijski stabilno- na mjestu aplikacije ne smije da izazove i iritativne promjene- ne smije izazivati tetno djelovanje u organizmu (promjene krvnog tlaka, toksino-alergino djelovanje...)- mora se brzo i potpuno izluivati iz organizma,- mora se dobro mijeati sa krvlju, (osim peroralnih kontrastnih sredstava)

Kontrastna sredstvaNegativna kontrastna sredstva su one supstancije koje smanjuju absorpciju rendgenskih zraka, pa na rendgenskoj slici izazivaju sjene manje gustoe.Najee se upotrebljava atmosferski zrak.

Nus pojave i komplikacije pri upotrebi savremenih kontrastnih sredstava u parenteralnoj primjeniBudui da ni jedno kontrastno sredstvo danas nije bezopasno, zato se kontrastne pretrage obavljaju kod strogo odreenih indikacija.

Nus pojave i komplikacijeNepoeljne reakcije oituju se nizom razliitih simptoma od sasvim blagih, prolaznih do tekih sa slikom anafilaktikog oka i smrti.Iz simptomatologije reakcija na kontrastno sredstvo uzroci reakcija se ne mogu dijeliti na alergine i toksine, jer su i kod jednih, i kod drugih simptomi isti. Zato obino kaemo da se radi o toksoalerginoj reakciji.

Nus pojave i komplikacijePrimjena kontrastnih sredstava uvijek predstavlja odreeni potencijalni rizik prema fatalnoj reakciji.

Nus pojave i komplikacijeU pripremi pacijenta prije davanja kontrastnog sredstva treba izvriti neke stanovite predradnje: - uzeti anamnezu o eventualnoj osjetljivosti pacijenta na kontrastno sredstvo ili o eventualnim alerginim reakcijama prethodno

Nus pojave i komplikacije- zatim uzeti sve laboratorijske i klinike podatke kojima treba iskljuiti sve bolesti zbog kojih je kontraindicirana primjena kontrastnog sredstva, (to su oboljenja bubrega sa tekim funkcionalnim lezijama tih organa, teka oteenja jetre, teka oteenja sranog miia, jai poremeaji cirkulacije krvi, oboljenje od mieloma, hipertireoize i amiloidoze, te jaka iznurenost i kaheksija).

Nus pojave i komplikacijeZa dokazivanje preosjetljivosti na kontrastno sredstvo postoje naini testiranja bolesnika: - kutanim testom- konjuktivalnim testom- sublingvualnim testom- intravenoznim testom.

Nus pojave i komplikacijeTestiranje se vri u vidu davanja male koliine kontrastnog srenstva za parenteralnu primjenu.Smatra se da je najpouzdaniji intravenski test

Nus pojave i komplikacijeMeutim, prema dosadanjim iskustvima i prema zakljucima Prvog kongresa radiologa Evropskog radiolokog drutva odranog u Barceloni 1968. godine danas ne postoji ni jedan kliniki i laboratorijski test kojim bi se moglo predvidjeti teke i smrtonosne reakcije i dati tane kontraindikacije za upotrebu kontrastnog sredstva.

Pripreme bolesnika za dijagnostike kontrastne radioloke metodeBolesniku treba objasniti kakav pregled treba izvriti, a pri tome mu objasniti svrhu pregleda i kako se taj pregled izvodi.

Pripreme bolesnika za dijagnostike kontrastne radioloke metodePriprema bolesnika pripada u domen rada ljekara koji upuuje pacijenta na pregled.Za sve vrste pretraga neophodno je dostaviti radiologu rendgenske snimke i ranije nalaze.

Pripreme bolesnika za pregled eluca i duodenumaU pripremi bolesnika za pregled eluca i duodenuma pacijent ne smije uzimati nikakvu hranu, ni tekuinu barem 6 sati prije pregleda.

Priprema za peroralnu holegrafijuBolesnik prije pretrage treba da uzima svakodnevnu ishranu.Meutim, kod pacijenata koji su due vremena bili podvrgnuti nemasnoj dijeti iz terapijskih razloga, treba preporuiti da na dan prije pregleda uzmu za ruak mastan obrok. Uvee prije uzimanja tbl. kontrastnog sredstva preporuuje se lagana veera.Ujutro prije pretrage pacijent treba da je natate, a na dan snimanja da ponese sa sobom dva jaja sa malo eera ili eventualno dvije kaike butera.

Priprema za peroralnu holegrafijuTablete brzolueeg kontrastnog sredstva (npr. Liloptina) uzimaju se ujutro od 4 sata nadalje u istim vremenskim razmacima i u istoj koliini kao prethodne. I kod jedne, i kod druge pripreme snimanje se vri oko 8 sati izjutra.Prethodno ienje bolesnika nije potrebno.

Pripreme za peroralnu holegrafijuTablete sporolueeg kontrastnog sredstva za peroralnu holegrafiju (npr. Halevida) uzimaju se uvee od 18 sati u razmaku od 10 do 15 minuta.U zavisnosti od debljine pacijenta daje se od 6 do 12 tbl.Prethodno ienje bolesnika nije potrebno.

Pripreme bolesnika za intravenoznu i infuzionu holegrafijuPriprema bolesnika za intravenoznu i infuzionu holegrafiju je gotovo identino, jedino pacijenti ne uzimaju tbl. kontrastnog sredstva, ve se kontrastno sredstvo daje neposredno pred pretragu intravenoznim putem, bilo konvencionalnom metodom, ili metodom infuzione holegrafije.

Pripreme bolesnika za dijagnostike kontrastne radioloke metodeKod svih metoda holegrafije vano je u pripremi bolesnika izuzetno voditi rauna da se ne poremeti redovan tok jetrene ui koja tee vremenski sa minimalnim protokom kroz kanalni sistem ui, jer oteenje jetrenog ispiranja (klirensa) dovodi do neprikazivanja kanalskog sistema ui, a da pri tome ne postoji trajno oteenje hepatocita.

Priprema za intravensku urografijuLaboratorijska vrijednost uree je prvi potreban nalaz u pripremi bolesnika. Nalaz skupa sa ostalim snimcima i nalazima bubrega treba dostaviti sa uputnicom radiologu.

Priprema za intravensku urografijuDan prije snimanja pacijenta treba ordinirati sredstvo za ienje (2 kaike ricinus ulja) ili dvije tbl. Dulcolaxa, a ne smije se ordinirati gorka so, niti klizme.

Priprema za intravensku urografijuNa dan pregleda pacijent dolazi natate, a za posljednjih 5 do 6 sati ne smije piti vee koliine tenosti, a ni prije pretrage ne smije primiti klizmu, jer tenost izazove hidriranje organizma pri emu se preko bubrega lui vea koliina tenosti koja poveava razblaenje kontrastnog sredstva, a kao posljedica toga dolazi do izostajanja dobrog prikaza urograma.

Priprema bolesnika za irigoskopiju/ irigografiju Na dan prije pretrage pacijent jede normalan obrok za ruak. Uvee uzme dvije tbl. Dulcolaxa ili dvije kaike ricinusovog ulja. Mjesto veere uzima samo aj. Osim toga uvee se daje klizma vode u koliini od 1.5 do 5 litara (zavisno od uzrasta bolesnika) kojoj se doda 9 gr soli na 1 litar vode, radi postizanja izotonije. Klizma se daje u leeem poloaju pod malim pritiskom tenosti. U toku punjenja klizmom pacijent mijenja poloaj.

Priprema bolesnika za irigoskopiju/ irigografijuUjutro na dan pregleda oko 2 sata prije poetka pretrage daje se pacijentu ponovno klizma od najmanje 1,5 do 2 litra mlake vode u izotoenom obliku (sa dodatkom kuhinjske soli od 9 gr na litar vode), a na isti nain kao i uvee.Pacijent mora doi na pregled natate. Poeljno je pola sata prije pretrage dati pacijentu jednu tbl. Atropina koji smanjuje sekreciju sluzi i omoguuje bolje prijanjanje kontrasta uz sluznicu crijeva.

Vrste kontrastnih metoda pregleda po pojedinim organskim sistemima

Podjela angiografija Angiografije su vrste kontrastnih pretraga koje se rade kod svih organskih sistema. Angiografije su kontrastne dijagnostike metode pregleda kod kojih ubrizgavamo kontrastno sredstvo u neku od krvnih ili limfnih ila pri emu ih uinimo vidljivim.

Podjela angiografijaAngiografije se dijele na:1. angiokardiografije:a) angiokardiografija desnog srca b) angiokardiografija lijevog srca

2. aortografije:a) aortografija torakalne aorte b) abdominalna aortografija

Podjela angiografija3. arteriografije:a) selektivne arteriografijeb) subselektivne arteriografije 4. kavografije:a) kavografija vene cave superiorb) kavografija vene cave inferor

Podjela angiografija5. flebografije:a) selektivne flebografijeb) subselektivne flebografije6. limfografije

Metode kontrastnih pretraga torakalnih organa

Srce:

Angiokardiografija je metoda kontrastnog prikazivanja jedne ili vie sranih upljina pomou koje se ispituje funkcija zalistaka kao i eventualno postojanje patolokih komunikacija izmeu sranih upljina.Ovom se metodom ispituju i sve druge abnormalnosti.

AngiokardiografijaDanas se angiokardiografija uglavnom izvodi pomou Seldingerove metode kod koje se za prikaz lijevog srca uvodi radioopakni karakter kroz femoramnu arteriju putem ilijane arterije i aorte u lijevu sranu komoru. Kroz tako uvedeni kateter ubrizgava se kontrast i istovremeno se vri seriografsko snimanje ili sinematografskom tehnikom.

AngiokardiografijaZa prikaz desnog srca, takoer, Seldingerovom metodom se uvodi kateter kroz femoralnu venu putem ilijane vene, vene cave, u desni atrij ili desni ventrikul.Ovo se moe izvesti i preko kubitalne vene, aksijalne vene i gornje vene cave u desni atrij, odnosno ventrikul.Ubrizgava se kontrast i snima na isti nain kao kod prikaza lijevog srca.

Nekad nam je dovoljno izvriti metodu aortografije da dobijemo uvid u stanje lijevog srca, npr. kod insuficijencije aortalnih zalistaka.Za prikaz desnog srca nekad je dovoljno napraviti samo metodu kavografije (vrh katetera se uvodi do ispred ulaza vene cave u desni atrij).

AngiopneumokardiografijaMetodu angiopneumokardiografije izvodimo kada elimo prikazati u cijelosti arteriju pulmonalis.

AngiopneumokardiografijaU izvoenju te metode vrh katetera se plasira u desni ventrikul pred ue arterije pulmonalis kroz kojeg se injicira kontrastno sredstvo i tako prikae arterija pulmonalis i njene grane.

PneumoperikardNekad se u dijagnostike svrhe izvodi kontrastna metoda dijagnostiki pneumoperikard. Ova metoda spada u pneumografije.Kod nje ubrizgavamo zrak kao negativno kontrastno sredstvo u perikardijalnu upljinu u svrhu prikaza perikardijalnog prostora.

KoronarografijaZa prikaz arterija srca - koronarnih arterija sluimo se metodom koronarografije koja spada u grupu selektivnih angiografija.

KoronarografijaMetoda se, takoer izvodi Selingerovim nainom. Vrh katetera se selektivno uvodi kroz aortu u jednu od koronarnih arterija (najprije u jednu, pa zatim u drugu).Danas se koronarografije izvode na specijalnoj seriografskoj opremi snabdjevenoj kinokamerom-sinekoronografija.

Plua:

Dijagnostiki pneumotorax ili pleurografija se izvodi na taj nain to se u pleuralnu upljinu ubrizgava izvjesna koliina zraka koji povea intrapleuralni pritisak i dovodi do kolapsa plua.

Dijagnostiki pneumotorax ili pleurografijaZnai metoda se izvodi sa negativnim kontrastnim sredstvom u svrhu dokazivanja odnosa visceralne i parijentalne pleure i postojanja patolokog supstrata u pleuralnom prostoru.

BronhografijaBronhografija je kontrastna metoda prikaza disajnih puteva - bronha.Kod ove metode uvodi se gumeni kateter selektivno kroz nos, larinks, traheju u jedan od plunih bronha i pod kontrolom oka na ekranu posmatra njegov tok.

BronhografijaKroz kateter se ubrizgava dozirano odreena koliina kontrasta i ispuni onaj dio bronhalnog stabla koji je od interesa za postavljanje dijagnoze.

Plua :Kavernografija je metoda ubrizgavanja kontrastnog sredstva eventualne kaverne na pluima direktnom punkcijom.Fistulografija je metoda ubrizgavanja kontrastnog sredstva kroz otvor fistule u kanal fistule i punjenje istog.

Plua :Pneumoangiografija izvodi se za prikaz cijelog pulmonalnog stabla (angiopneumokardiografija) ili se izvodi selektivno ulaenjem katetera u arteriju pulmonalis, ili subselektivno ulaskom katetera u lijevu ili desnu granu ili ak jo dalje u pojedine manje grane.

Medijastinum: Pneumomedijastinografija je metoda pneumografije pomou negativnog kontrastnog sredstva. Zrak ili kisik ubrizgavaju se u medijastinalnu upljinu. Zrak se moe ubrizgati punkcijom ispred kokcigealne kosti u retroperitonealni prostor, zatim na vratu u tkivo izmedu traheje i jednjaka ili suprapubino.

Medijastinum:Medijastinografija je metoda flebografije za prikaz venske cirkulacije u medijastinumu.Kontrast se istovremeno ubrizgava u obje kubitalne vene, a snima se seriografski brzo.

Metode kontrastnih pretraga probavnih organa

SijelografijaSijelografija je kontrastna metoda prikaza pljuvanih lijezda (glandulae parotis) retrogradnim putem.Kontrastno sredstvo se ubrizgava kroz izvodni (Stenonov) kanal lijezde i puni se njen kanalni sistem, a ne krvni sudovi.

Pasaa jednjaka:

Pregled vrimo posmatranjem prolaza gutljaja suspenzije Barijeve kae. Ovaj pregled nam daje uvid u izgled, tok, konture, kalibar jednjaka, izgled njegove sluznice, a posebno prisustvo patolokog supstrata.

Pregled eluca

eludac je organ od posebnog interesa za rendgensku dijagnostiku.Kontinuirano praenje kontrasta kroz jednjak nastavlja se preko kardije na eludac.Poslije nekoliko gutljaja suspenzije barijevog sulfata vrimo pregled-dijaskopiju i pravimo snimke i to prvo sluznice eludca.

Pregled elucaU ranijoj praksi u procjenjivanju nalaza izgled grubog sluznikog reljefa je bio presudan. Posljednjih godina mnogi autori ukazuju na neprihvatljivost takvog shvatanja, jer je reljef sluznice veoma promjenjiva komponenta koja se veoma esto sree u svakodnevnoj praksi.

Pregled elucaKod procjene npr. hroninog gastritisa neophodno je posmatrati mala podruja sluznice, aree gastricae na kojima se mogu vidjeti sitne gotovo mikroskopske promjene.

To se moe vriti samo na zato specijalno konstruisanim rendgenskim aparatima snabdjevenim superrotirajuom anodom u rendgenskoj cijevi.

Pregled elucaIza pregleda sluznice kad pacijentu dajemo da pije veu koliinu barijuma, 250-300 gr i posmatramo u potrebnim projekcijama konture krivina, prednju i stranju stranu eluca, a pri tome pravimo ciljane snimke.

Pregled elucaPregled eluca sa dvostrukim kontrastom izvodi se na taj nain to se dodavanjem umeeg praka (soda bikarbona i acidum tartaricum u omjeru 1:2) poslije uzimanja barijuma posmatra eludac.Kada se oba sastavna dijela umeeg praka jedan iza drugog nadu u kiseloj sredini eluca oslobaaju gas koji balonira u eludac.

Pregled elucaBarijum prethodno oblijepi sluznicu eluca, pa nam gas omoguuje transparentnost i vizuelizaciju eventualnog patolokog sadraja u lumenu eluca, odnosno na njegovom zidu.

Rak eluca

Pregled elucaPostoji metoda trostrukog kontrasta kod koje se zrak da peritonealno, pa se njime ispuni i bursa omentalis. Ovaj pregled nam omoguuje odreivanje debljine ekspanzivnog procesa u zidu eluca.

Pregled duodenumaProblem prikazivanja ostalog dijela duodenuma je neto vei. esto nam ne uspijeva pretragom pasae gastroduodenuma rijeiti patoloku problematiku duodenuma.

Pregled duodenumaAko se prisjetimo iz anatomije da se s medijalne strane, najee na sredini silaznog dijela duodenuma, nalazi papila Vateri kroz koju se u duodenum ulijeva ductus choledochus i ductus pancreaticus, a da se glava pankreasa nalazi u konkavitetu duodenalnog zavoja, onda nam mora biti jasna tekoa dijgnostike ovog dijela, jer patoloki procesi ovih dijelova se odravaju i na duodenumu. Zato kod sluajeva, gdje nismo uspjeli rijeiti sluaj klasinim pasaom duodenuma vrimo metodu hipotone duodenografije.

Hipotona duodenografijaMetoda hipotone duodenografije je farmakoloka metoda detaljnijeg ispitivanja direktno samo descendensa duodenuma i indirektno organa koji su u neposrednom odnosu sa njim, (uni putevi, glava pankreasa ...).

Hipotona duodenografijaMetoda se zasniva na prethodnom davanju pojedinih farmaka koji su regulatori motorike i tonusa duodenuma, a sa ciljem iskljuenja peristaltike aktivnosti duodenalnog zavoja.

Hipotona duodenografijaIza uvedene hipotonizacije duodenuma uvodi se barijeva suspenzija kroz prethodno uveden duodenalni kateter direktno u duodenum. Na ovakav nain omogueno je dobro prijanjanje kontrastnog sredstva tako da je prikaz patolokih promjena mnogo bolje uoljiv.

PankreatografijaPankreatografija je kontrastna metoda prikaza kanalskog sistema pankreasa.Pod kontrolom oka, fibroskopom - duodenoskopom pasira se papila Vateri i ue u pankreatini kanal u koji se ubrizga tekue kontrastno sredstva. Zatim se prave rtg. snimci.

Pasaa tankog crijevaPasaa tankog crijeva se nastavlja na rutinsku klasinu pretragu gastroduodenuma i u serijama postupno svakih pola sata prave snimke (njih obino 6-10 ciljano) sve do dolaska kontrasta do ileocekalne valvule. Tako dobijemo gastrointestinalnu seriju. Ako elimo ubrzanu pasau tankog crijeva ordiniramo pocijentu neki medikament (npr. Reglan, koji je modelator pasae kontrasta, a koji omoguuje skraenje trajanja pretrage.

Pasaa debelog crijevaPasaa debelog crijeva (kolona) nastavlja se na pasau tankog crijeva. Kontrast se prati kroz kolon-dijaskopski.

Pasaa debelog crijevaPosljednju kontrolu i snimak napravimo nakon 24 sata iza uzimanja kontrasta, a ponekad po potrebi i nakon 48 sati i kasnije.

Irigoskopija i irigografijaPunjenje kolona barijevom suspenzijom retrogradnim putem per rectum i dijaskopskim praenjem toka tog kontrasta u kolonu zovemo irigoskopijom, a kada se nadovezuje ciljano snimanje kolona zovemo irigografijom.

Irigoskopija i irigografijaMetodu irigoskopije, odnosno irigografije moemo izvoditi i na principu uvoenja duplog kontrasta pri kojoj se poslije uvodenja barijeve kae insuflira zrak.Ta se modifikacija metode zove metoda irigoskopije, odnosno irigografije sa duplim kontrastom po Fieru (autoru koji je prvi uveo ovu metodu).

Irigografija dvostrukim kontrastom - barijska studija - strelice pokazuju suenje tankog crijeva zbog Crohnove bolesti.

irigografija, dvostruki kontrast, sesilni polipi, iroka baza

Dok nam metoda pasae kolona ukazuje i otkriva funkcionalne promjene na kolonu, to nam metoda irigoskopije, odnosno irigografije slui za otkrivanje morfolokih promjena na zidu i lumenu kolona.Irigoskopijom, odnosno irigografijom treba da dobijemo veoma precizan prikaz kontura zida i upljinu lumena sa to vie detalja.

Irigografija, normalan nalaz (dvostruki kontrast)

irigografija, defekt punjenja koji potpuno opstruira i izbouje se u lumen prema distalno, invaginacija (najvjerojatnije zbog tumora)

Pneumoperitoneum je metoda pneumografije pomou negativnog kontrastnog sredstva zraka. Zrak se insuflira direktno u peritonealnu upljinu i poslije se prave odreeni rtg. snimci.Retropneumoperitoneum je, takoer, metoda pneumografije. Kod ove metode zrak se ubrizgava retroperiotonealno.

Angiografije probavnih organa PanaortografijaSplenoportografijaHolegrafijeTomokontrastografija

PanaortografijaPanaortografija je metoda prikaza abdominalne aorte i njenih grana istovremeno, (arterije celiake, mezenterike superior i inferior, arterija koje vaskulariziraju vei dio probavnih organa).

PanaortografijaOva se angiografija izvodi Seldingerovom metodom uvoenjem katetera kroz femoralnu arteriju ili kubitalnu arteriju.Arteriografije probavnih organa se izvode kao selektivne i subselektivne.

PanaortografijaUlaskom Seldingerovog katetera u arteriju celiaku, mezenteriku superior, mezenteriku inferior su selektivne arteriografije, a ulaskom katetera jo dalje u pojedine grane ovih arterija (arterija lienalis, arterija gastrika sinistra, arterija hepatika, arterija gastroduodenalis kao grane celijake, zatim grane arterije mezentarike superior i inferior) su subselektivne angiografije.

PanaortografijaMetodama selektivnih i subselektivnih angiografija prikazujemo arborizaciju tih krvnih ila koja vaskularizira pojedine probavne organe i na taj nain uoavamo patoloke promjene u njima.

SplenoportografijaSplenoportografija je kontrastna metoda kod koje ubrizgavamo kontrastno sredstvo direktno kroz iglu kojom vrimo transkutano punkciju u tkivo slezene.

SplenoportografijaOvom pretragom prikazujemo slezenu, sistem vene porte i jetru (za ispitivanje portalne hipertenzije). Daje se lokalni anestetik.

HolegrafijeHolegrafije su metode snimanja une kese i unih puteva pomou pozitivnih kontrastnih sredstava.Pozitivna kontrastna sredstva imaju zajedniku osobinu da se eliminiu preko bilijarnog kanalnog sistema, pa se zato i zovu hepatotropna kontrastna sredstva.

HolegrafijeRazlikujemo sljedee holegrafije prema nainu izvodenja:Perooralna holegrafija (sinonim peroralna holecistografija)Intravenska holegrafija a) konvencionalna metoda i. v. holegrafije (sinonimi: i. v. biligrafija, i. v. holangiografija, i. v. holecistoholangiografija) b) infuziona holegrafijatranskutana ili transhepatalna holegrafijaintraoperativna holegrafija (primarna) postoperativna holegrafija (sekundarna)

Peroralna holegrafijaKod peroralne holegrafije kontrastno sredstvo pacijent uzima peroralnim putem.Kontrastno sredstvo se apsorbuje u tankom crijevu i krvnom cirkulacijom dospije u jetru gdje se preko hepatocita filtrira u u. Na taj nain ispuni une puteve i uni mjehur, ali najee samo uni mjehur.

Intravenska holegrafijaIntravenska holegrafija ima prednost nad peroralnom metodom, jer pored ukastog mjehura dobro prikazuje i une puteve. Kontrastno sredstvo se daje intravenski. Kontrast se, takode, kao i kod peroralne iz krvi filtrira preko hepatocita u u.

Infuziona holegrafijaMetoda infuzione holegrafije je savremenija i bolja metoda od prethodne klasie konvencionalne metode i. v. holegrafije.Kod ove metode kontrast dajemo, takoer, intravenozno, ali u vidu spore infuzije (kap po kap).

Infuziona holegrafijaNeto vea koliina kontrastnog sredstva (do 60 ccm) pomijea se sa 51D/o glukozom, ili sa fiziolokom otopinom (do ukupno 250 ccm) i sve skupa ordinira pacijentu kao infuzija.Postoje fabrike gotove infuzione otopine. Iza prestanka bleklizije kontrasta prave se potrebni snimci.

Infuziona holegrafijaPrednosti ove metode nad klasinom konvencionalnom metodom intravenske holegrafije su:- manja opasnost od alergijsko-toksinih reakcija- manja koliina kontrasta se izgubi filtracijom kroz kanalni sistem bubrega

Transkutana ili transhepatalna holegrafijaTranskutana ili transhepatalna holegrafija je metoda koja se rjee izvodi.Radi se kod pacijenata kod kojih se uni mjehur ne prikazuje opisanim metodama holegrafije, a izvodi se punkcijom kroz kou jetreni parenhim direktno u unu kesu ili holedokus. Kroz iglu se direktno ubrizgava pozitivno kontrastno sredstvo.

Intraoperativna holegrafija (primarna)Intraoperativna holegrafija (primarna) izvodi se intraoperativno u toku trajanja operativnog zahvata na unoj kesi ili unim vodovima.Kontrast se uvodi kroz postavljeni T dren u holedokus, a izvodi se radi inspekcije lumena kanala i radi iskljuivanja nekog zaostalog kamenca u kanalu.

Postoperativna holegrafija (sekundarna)Postoperativna holegrafija (sekundarna) izvodi se kasnije u toku postoperativnog toka dok je T dren jo u holedukusu. Na isti nain se daje kontrast kao i kod intraoperativne metode u svrhu inspekcije unog kanala.

TomokontrastografijaTomokontrastografija je kontrastna metoda kojom se prikazuju abdominalni parenhimni organi i patoloke formacije u njima pomou brzog ubrizgavanja vee koliine urotropnog kontrastnog sredstva u venu (kubitalnu).

TomokontrastografijaKontrast se daje pod poveanim pritiskom, a snimanje se izvodi, takoer, veoma brzo tomograskom tehnikom u slojevima (6 do 9 slojeva).Ovom metodom postie se poveanje opacifikacije parenhimnih organa u periodu parenhimne faze cirkulacije kontrasta. Na taj nain smo u stanju da razluimo hipervaskularne i hipovaskularne arine sjene od homogenog parenhima abdominalnih organa (jetre, slezene, bubrega, uterusa

Metode kontrastnih pretraga urinarnog trakta

Snimak nativnog abdomena (pregledan snimak abdomena) prethodi svakoj kontrastnoj pretrazi urinarnog trakta.

UrografijeUrografije su radiografske metode pregleda urinarnog trakta. Pozitivna kontrastna sredstva koja se kod urografije upotrebljavaju imaju osobinu eliminacije preko bubrega, pa se zato zovu urotropna kontrastna sredstva.

UrografijePrema nainu izvoenja razlikujemo slijedee urografije:- intravenozna urografija - infuziona urografija-retrogradna urografija: a) standardna retrogradna urogafija b) retrogradna urografija po Chevassuu

Intravenozna urografijaIntravenozna urografija je kontrastna metoda pregleda urinarnog trakta kod koje se prethodno ubrizgava urotropno kontrastno sredstvo u jednu od vena (najee kubitalnu venu).

Intravenozna urografijaEliminacija kontrasta iz krvne cirkulacije preko bubrega u kanalni sistem urinarnog trakta omoguuje njegovu vizuelizaciju, a time uvid u patoloka zbivanja na bubrezima, ureterima i mokranom mjehuru.

Intravenozna urografijaPored mogunosti dokazivanja morfolokih promjena ova nam pretraga omoguuje i procjenjivanje funkcije bubrega uvidom u bubrenu ekskreciju kontrastnog sredstva.

Infuziona urografijaInfuziona urografija je kontrastna metoda pregleda urinarnog trakta kod koje se urotropno kontrastno sredstvo daje u venu u obliku infuzije, (brza infuzija u trajanju od 15 minuta).I ovom metodom otkrivamo funkcionalne i morfoloke promjene bubrega.

Infuziona urografijaIndikacije za ovu metodu su neto ire nego za konvencionalnu metodu intravenozne urografije, jer se ona moe izvoditi i kod poveanih vrijednosti ureu krvi i kod pacijenata sklonih alerginim reakcijama.

Retrogradna urografijaRetrogradna urografija se izvodi na dva naina: a) Standardna retrogradna urografija je kontrastna metoda rendgenolokog ispitivanja kod koje se uvodi tanki kateter u ureter pod kontrolom oka putem cistoskopa