korniza e tregueSve 1 - rks-gov.net e treguesve te shendetit te...HiB Haemophilus influenzae tipi B IKShP Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike ... produktit të koncepcionit,

Korniza e treguesve të shëndetit të fëmijës dhe nënës në Kosovë 1

KORNIZA E TREGUESVE TË SHËNDETIT TË FËMIJËS DHE NËNËS NË KOSOVË

Maj 2018

Zyra e Kryeministrit - Ured Premijera - Office of the Prime Minister

Zyra për Qeverisje të Mirë/Kancelarija za Dobro Upravljanje/Office on Good Governance

Korniza e treguesve të shëndetit të fëmijës dhe nënës në Kosovë2

Kjo kornizë është hartuar nën udhëheqjen e Zyrës për Qeverisje të Mirë në Kuadër të Zyrës së Kryeministrit dhe me kontributin e grupit punues të përbërë nga përfaqësuesit e Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike, Ministrisë së Shëndetësisë, Ministrisë së Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, Agjencisë së Statistikave të Kosovës, Zyrës së UNICEF-it në Kosovë dhe Zyrës së OBSh-së në Prishtinë.

Projekti është përkrahur teknikisht dhe financiarisht nga Zyra e UNICEF-it në Kosovë.



Përmbajtja

Shkurtesat ...........................................................................................................................................................................................5

Hyrje ......................................................................................................................................................................................................6

Lista e Treguesve të Shëndetit të Fëmijës dhe Nënës .........................................................................................................8

Statusi shëndetësor .........................................................................................................................................................................9

Përcaktuesit e shëndetit, faktorët e rrezikut dhe faktorët mbrojtës ........................................................................... 24

Mbulueshmëria e shërbimeve .................................................................................................................................................. 33

Bibliografia ....................................................................................................................................................................................... 38


ShkurteSat

ASK Agjencia e Statistikave të Kosovës

BCG Bacillus Calmette-Guérin (Tuberkulozi)

bOPVr Bivalent Oral Polivirus Vaksina

BPV Bruto Produkti Vendor

DHS Anketa Demografike dhe Shëndetësore

DPT Diphteria Pertussis Tetanus

DT Diphteria Tetanus

GYTS Anketa globale e duhanit për të rinjtë

Hep B Hepatiti B

HiB Haemophilus influenzae tipi B

IKShP Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike

IPV Vaksina inaktive e polivirusit

MICS Anketa e Grupimeve të Treguesve të Shumëfishtë

MMR Fruthi, shytat, dhe rubella

OBSH Organizata Botërore e Shëndetësisë

ORT Trajtimi rihidratues përmes gojës

QZHQ Qëllimet Zhvillimore të Qëndrueshme

STEPS Qasja STEP në anketa e OBSH-së

Td Tetanus Diphtheria

UNICEF Fondi i Kombeve të Bashkuara për Fëmijë


hyrje

Duke e ditur fuqinë e jashtëzakonshme që ka informacioni për ta shë ndërruar dhe përmirësuar rrënjësisht jetën e njerëzve, por duke u bazuar edhe në zhvillimet e fundit në arenën globale drejt

përmirësimit të të dhënave dhe informacionit shëndetësor ka filluar procesi i hartimit të treguesve për shëndetin e nënës dhe fëmijës. E njëjta ka ndodhur edhe duke synuar që Republika e Kosovës të jetë në hap me zhvillimet globale drejt fuqizimit dhe modernizimit gradual të sistemit të informacionit shëndetësor bazuar në standardet dhe praktikat më të mira ndërkombëtare.

Me anë të kësaj kornize synohet të rritet bashkëpunimi dhe koordinimi ndërinstitucional me qëllim të krijimit të sinergjisë së domosdoshme për fuqizimin dhe përmirësimin e të dhënave dhe informacioneve shëndetësore, dhe njëkohësisht të ndikohet në përballimin e sfidave dhe në adresimin e nevojave.

Burimi kryesor i zhvillimit të Kornizës së treguesve të shëndetit të fëmijës dhe nënës ishin 100 treguesit themelor të shëndetësisë të njohur si “Lista e referencës globale për 100 treguesit themelor shëndetësor”. Të njohura si një grup standard prej 100 treguesve kryesorë të prioritizuar nga komuniteti global në ofrimin e informacioneve të sakta mbi gjendjen dhe tendencat shëndetësore, duke i përfshirë përgjigjet në nivel kombëtar dhe global, e që të njëjtat nga grupi punues përgjegjës për zhvillimin e Kornizës së treguesve të shëndetit të fëmijës dhe nënës janë shqyrtuar dhe validuar për kontekstin vendor.

Qëllimi i “Kornizës së treguesve të shëndetit të fëmijës dhe nënës” është që duke i identifikuar treguesit bazë për përmirësimin e shëndetit publik, veçanërisht të fëmijëve, të përcaktohen akterët përgjegjës për mbarëvajtjen dhe zhvillimin e treguesve si dhe për grumbullimin dhe raportimin e të dhënave dhe fuqizimin e përgjegjësisë dhe llogaridhënies në realizimin e të drejtave të fëmijëve.

Po ashtu, me anë të treguesve synohet që përveç tjerash të:• udhëhiqet monitorimi i rezultateve shëndetësore në nivel kombëtar; • lehtësohet krahasueshmëria e të dhënave me nivelin rajonal dhe global, përfshirë edhe për Qëllimet

Zhvillimore të Qëndrueshme;• zvogëlohen kërkesat e raportimit të tepërt dhe të dyfishtë; • qartësohen rolet dhe mandatet institucionale karshi raportimit të të dhënave;• rritet efikasiteti i investimeve të grumbullimit të të dhënave në vend; • rritet disponueshmëria dhe cilësia e të dhënave mbi rezultatet për shëndetin e nënës dhe fëmijës; • mbështetet orientimi i politikave bazuar në dëshmi.

Korniza përmbanë gjithsej 22 tregues të cilët janë klasifikuar sipas tre grupeve/fushave kryesore: 1.Statusi shëndetësor 2. Faktorët e rrezikut, faktorët mbrojtës, përcaktuesit e shëndetit dhe 3. Mbulueshmëria e shërbimeve.


Korniza e treguesve ka për qëllim të shërbejë si një udhëzues i treguesve standard dhe i definicioneve të përcaktuara në nivel global, që do t’i shërbejë vendit për monitorimin e progresit në fushën e shëndetësisë. Përzgjedhja dhe prioritizimi i treguesve në këtë dokument është bazuar në kriteret e mëposhtme:

1. Treguesi është specifik, i matshëm, i arritshëm dhe relevant për kohën dhe vendin.2. Treguesi bazohet në dokumentet ndërkombëtare për monitorimin e situatës në shëndetësi.3. Treguesi bazohet në dokumentet nacionale për monitorimin e situatës në shëndetësi.

Po ashtu, në këtë dokument referues gjenden të dhënat e nevojshme për llogaritjen e treguesve të shëndetit të nënës dhe fëmijës në Kosovë. Secili tregues në kornizë i përmban këto informacione të hollësishme:

• Përkufizimin e treguesit dhe rëndësinë e kalkulimit të treguesit përkatës; • Metodologjinë e kalkulimit, ku është dhënë numëruesi dhe emëruesi i treguesit;• Format e matjes, ku janë përcaktuar burimet kryesore të matjes së treguesit (p.sh regjistri civil i të

dhënave, regjistri i statistikave vitale, anketat e ekonomive familjare, anketat shëndetësore, të dhënat administrative apo regjistrimi i popullisisë, etj);

• Zbërthimin e treguesit sipas gjinisë, moshës, etnicitetit, llojit të vendbanimit, shtrirjes gjeografike, statusit socio-ekonomik etj, si dhe shpeshtësinë e matjes së treguesit;

• Burimin e të dhënave, ku janë përcaktuar institucionet përgjegjëse në Kosovë për mbledhjen dhe llogaritjen e treguesve.

Të gjithë treguesit e vënë në listë në kornizë janë të rëndësisë së veçantë për t’u përcjellur dhe matur, por disa nga treguesit e këtij dokument janë tregues “thelbësor” për shkak të rëndësisë që kanë për alokimin e burimeve shëndetësore, planifikimin dhe monitorimin e progresit. Ndërsa, disa nga treguesit janë aspirues sepse me gjithë rëndësinë e tyre paraqesin sfidë për t’u llogaritur për shkak të mungesës së burimeve të të dhënave dhe metodologjive komplekse për llogaritjen e tyre.Në fund duhet të theksohet se treguesit e prezantuar në këtë kornizë nuk duhet të konsiderohen si të vetmit për monitorimin e të drejtave të fëmijëve dhe vlerësimin e të arriturave në fushën e shëndetësisë. Për më shumë, kjo kornizë duhet të konsiderohet si një dokument referues, konsultues për harmonizimin e treguesve dhe specifikimin e të gjitha informatave relevante lidhur me vlerësimin dhe llogaritjen e tyre.


LiSta e tregueSve të Shëndetit të FëmijëS dhe nënëS

Statusi shëndetësor

Përcaktuesit e shëndetit, faktorët e rrezikut dhe faktorët mbrojtës

Mbulueshmëria e shërbimeve

� Shkalla e vdekshmërisë neonatale (mortaliteti neonatal)

� Shkalla e vdekshmërisë së foshnjave (mortaliteti infantil)

� Shkalla e të lindurve të vdekur (vdekshmërisë fetale)

� Shkalla e vdekshmërisë perinatale

� Shkalla e vdekshmërisë nën moshën 5 vjeçare

� Shkalla e fertilitetit tek adoleshentët (grup-mosha 15-19 vjeç)

� Shkalla e vdekshmërisë së adoleshentëve (grup-mosha 10-19 vjeç)

� Shkalla e vdekshmërisë maternale

� Shkalla e vetëvrasjeve tek adoleshentët (grup-mosha 15-19 vjeç)

� Fillimi i hershëm i të ushqyerit me qumësht gjiri

� Foshnje të ushqyera vetëm me qumësht gjiri deri në 6 muaj

� Incidenca e të porsalindurve me peshë të ulët

� Anemia tek fëmijët e moshës 6-59 muajsh

� Fëmijët nën moshën 5 vjeçare të cilët kanë ngecur në rritje

� Fëmijët nën moshën 5 vjeçare me mbi-peshë

� Fëmijët nën moshën 5 vjeçare të cilët janë me peshë të ulët për gjatësinë/lartësinë

� Përdorimi i duhanit tek adoleshentët

� Konsumimi i alkoolit tek adoleshentët

� Fëmijët me diarre që marrin rehidrim oral (ORT)

� Shkalla e përfshirjes në vaksinim të rregullt

� Shpenzimet rrjedhëse në shëndetësi si përqindje e bruto produktit vendor (BPV)

� Shpenzimet e përgjithshme të Qeverisë për shëndetësi si përqindje e shpenzimeve totale të Qeverisë


StatuSi ShëndetëSor1

Treguesi 1 Shkalla e vdekshmërisë neonatale (mortaliteti neonatal)

Përkufizimi

Shkalla e vdekshmërisë neonatale1 definohet si numri i fëmijëve të lindur të gjallë që vdesin pa i mbushur 28 ditë të jetës (0-27 ditë), e shprehur për 1,000 të lindur të gjallë brenda një viti kalendarik.

Vdekjet neonatale (vdekjet gjatë 28 ditëve të para të jetës së foshnjes) mund të ndahen në:

• Vdekjet e hershme neonatale, që ndodhin brenda 7 ditëve (0-6 ditë) të para të jetës dhe

• Vdekjet e vonshme neonatale që ndodhin prej ditës së 7 (7-27 ditë), por para se të përfundojë dita e 28.

Të lindur të gjallë nënkupton shkëputjen e tërësishme nga trupi i nënës të produktit të koncepcionit, pavarësisht nga kohëzgjatja e shtatzënësisë, i cili produkt pas ndarjes, merrë frymë apo tregon shenja të jetës si p.sh të rrahurat e zemrës, pulsimi i kordonit të kërthizës apo lëvizjet vullnetare të muskujve, pavarësisht nëse kordoni i kërthizës është prerë apo nëse placenta është ngjitur.

Pse është i rëndësishëm të matet

Treguesi jep informata për situatën shëndetësore dhe socio-ekonomike të vendit, nivelin e varfërisë dhe cilësinë e shërbimeve shëndetësore të ofruara në vend.

Formula

Ku:

= Shkalla e vdekshmërisë neonatale për 1,000 të lindur të gjallë në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i foshnjeve të lindura të gjalla që kanë vdekur brenda 28 ditëve, (0-27 ditë), të para të jetës në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i foshnjeve të lindura të gjalla në një periudhë kohore.

Për mortalitetin neonatal – Numri i foshnjeve të lindura të gjalla që kanë vdekur brenda 28 ditëve, (0-27 ditë), të para të jetës.

Për vdekjet e hershme neonatale –Numri i foshnjeve të lindura të gjalla që kanë vdekur brenda 7 ditëve (0-6 ditë), të para të jetës.

Për vdekjet e vonshme neonatale – Numri i foshnjeve të lindura të gjalla që kanë vdekur nga dita e 7 deri në ditën e 27, por pa i mbushur 28 ditë.

1 Tregues i QZhQ - Shkallla e mortalitetit neonatal (3.2.2)


Metoda e matjes

Të dhënat nga regjistri civil/statistikat vitale: Numri i të lindurve të gjallë dhe numri i vdekjeve neonatale (0-27 ditë) përdoren për ta llogaritur shkallën e mortalitetit neonatal.

Regjistrimi i popullsisë: mund të përmbajë pyetje mbi vdekjet në ekonomitë familjare në 12 muajt e fundit, të cilat mund të përdoren për ta vlerësuar mortalitetin.

Të dhënat nga anketat e ekonomive familjare: Llogaritjet janë të bazuara në histori të plota të lindjes, ku nënave u është kërkuar data e lindjes së secilit prej fëmijëve, dhe janë pyetur nëse fëmijët e tyre janë ende gjallë dhe nëse jo u është kërkuar mosha e vdekjes.

Ndarja Sipas gjinisë, moshës, peshës në lindje, vendbanimit, nivelit të arsimimit të nënës, etnicitetit, shkakut të vdekjes, vendit të vdekjes, statusit martesor të nënës.

Shpeshtësia e matjes

Vjetore – e bazuar në sistemin e regjistrit civil/statistikat vitale.

3-5 vite e bazuar në anketa.

Burimet e të dhënave

Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike dhe Agjencia e Statistikave të Kosovës.


Treguesi 2 Shkalla e vdekshmërisë së foshnjave (mortaliteti infantil)

Përkufizimi

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve paraqet numrin e foshnjeve të vdekura para moshës 1 vjeçare (0-11 muaj) të shprehur për 1,000 të lindur të gjallë, në një periudhë të caktuar kohore.

Vdekshmëria e foshnjave paraqet probabilitetin që fëmija të vdesë para se t’i mbushë 1 vjet per 1,000 të lindur të gjallë.

Të lindur të gjallë nënkupton shkëputjen e tërësishme nga trupi i nënës të produktit të koncepcionit, pavarësisht nga kohëzgjatja e shtatzënësisë, i cili produkt pas ndarjes, merrë frymë apo tregon shenja të jetës si p.sh të rrahurat e zemrës, pulsimi i kordonit të kërthizës apo lëvizjet vullnetare të muskujve, pavarësisht nëse kordoni i kërthizës është prerë apo nëëse placenta është ngjitur.


Treguesi jep informata për situatën shëndetësore dhe socio-ekonomike të vendit, e bën matjen e shëndetit dhe mirëqenies së popullatës, nivelin e varfërisë dhe cilësinë e shërbimeve shëndetësore të ofruara në vend.

Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve është tregues i Strategjisë Sektoriale të Shëndetësisë 2017-2021 i Republikës së Kosovës (Objektiva specifike 2: Përmirësimi i shëndetit të nënës dhe fëmijës).

Formula

Ku:

= Shkalla e vdekshmërisë së foshnjeve për 1,000 të lindura të gjalla në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i foshnjeve të lindura të gjalla që kanë vdekur para datëlindjes së tyre të parë (0-364 ditë) në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i foshnjeve të lindura të gjalla në një periudhë të caktuar kohore.


Metoda e matjes

Regjistri Civil/ Statistikat Vitale: Numri i vdekjeve në moshën 0 vjeçare (0-364 ditë) dhe numri i lindjeve të gjalla brenda një viti kalendarik është përdorur për ta kalkuluar shkallën e vdekshmërisë së foshnjeve; Një mënyrë tjetër për kalkulimin e probabilitetit të vdekshmërisë së foshnjeve e merr parasysh numrin e vdekjeve në moshën 0 vjeçare (0-364 ditë) dhe popullsinë e së njëjtës moshë për t’i llogaritur normat e vdekjes, të cilat pastaj konvertohen në probabilitetin e mortalitetit për moshën specifike.

Regjistrimi i popullsisë dhe anketat: Është përdorur një metodë indirekte duke u bazuar në pyetjet drejtuar secilës grua të moshës riprodhuese se sa fëmijë ka lindur dhe se sa prej tyre janë ende gjallë. Metoda Brass dhe tabela e jetës (statistikave) pastaj përdoren për të realizuar një vlerësim për mortalitetin e foshnjeve.

Anketat: Përdoret një metodë direkte duke u bazuar në historinë e lindjeve të një gruaje të anketuar (një seri e pyetjeve të detajuara për secilin prej fëmijëve që gruaja ka lindur gjatë tërë jetës së saj). Për t’i zvogëluar gabimet e marrjes së mostrave, zakonisht janë prezantuar vlerësimet si norma për 5 vitet përpara anketës.

Ndarja Sipas gjinisë, moshës, vendbanimit (rural/urban), etnicitetit, shkakut të vdekjes, vendit të vdekjes, nivelit të arsimimit të nënës, radhës së lindjes së fëmijës, statusit martesor të nënës.


Vjetore – e bazuar në sistemin e regjistrit civil/ statistikat vitale.





Treguesit 3 Shkalla e të lindurve të vdekur (vdekshmërisë fetale)

Përkufizimi

Numri i të lindurve të vdekur e shprehur për 1,000 të lindur (të lindur të gjallë dhe të lindur të vdekur). Vdekja e frytit mund të ndodhë para lindjes – gjatë shtatzënësisë dhe gjatë lindjes.

Për qëllime të krahasimeve kombëtare, lindjet e vdekura janë të definuara si tremujor i tretë i vdekjeve fetale ( ≥ 500 gr ose ≥ 22 javë).

Për qëllime të krahasimeve ndërkombëtare, lindjet e vdekura janë të definuara si tremujor i tretë i vdekjeve fetale ( ≥ 1,000 gr ose ≥ 28 javë).

Të lindur nënkupton shkëputjen e tërësishme të fetusit të vdekur që peshon më shumë së 500 gr. apo të fetusit të gjallë nga trupi i nënës pavarësisht nga kohëzgjatja e shtatzënësisë.

Të lindur të gjallë nënkupton shkëputjen e tërësishme nga trupi i nënës të produktit të koncepcionit, pavarësisht nga kohëzgjatja e shtatzënësisë, i cili produkt pas ndarjes, merrë frymë apo tregon shenja të jetës si p.sh të rrahurat e zemrës, pulsimi i kordonit të kërthizës apo lëvizjet vullnetare të muskujve, pavarësisht nëse kordoni i kërthizës është prerë apo placenta është ngjitur.


Ky tregues pasqyron cilësinë e kujdesit shëndetësor në vend apo në institucionin shëndetësor, para shtatëzënësisë gjatë shtatëzënësisë dhe gjatë lindjes.

Formula

Ku:

= Shkalla e foshnjeve të lindura të vdekura për 1,000 të lindur në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i foshnjeve të lindura të vdekura gjatë një periudhe të caktuar kohore;

= Numri i foshnjeve të lindura të vdekura dhe numri i foshnjeve të lindura të gjalla gjatë një periudhe të caktuar kohore.


Metoda e matjes

Të dhënat nga regjistri civil/statistikat vitale: numri i të lindurve të vdekur pjesëtuar me numrin total të të lindurve (të gjallë dhe të vdekur).

Të dhënat nga anketat për krahasime ndërkombëtare: Numri i shtatëzënive të dështuara gjatë muajit të shtatë ose pas muajit të shtatë të shtatëzënësisë në pesë vitet përpara intervistës, të pjesëtuara me numrin e të lindurve të gjallë dhe shtatëzënësive të dështuara në tremujorin e tretë të shtatëzënënsisë përkatëse.

Të dhënat nga anketat për krahasime kombëtare: Numri i shtatëzënësive të dështuara prej javes 20-22 ose pas javës së 22 të shtatëzënësisë në pesë vitet përpara intervistës, të pjesëtuara me numrin e të lindurve të gjallë dhe shtatëzënësive të dështuara në tremujorin e dytë të shtatëzënësisë përkatëse.

NdarjaSipas gjinisë, moshës, vendbanimit (urban/rural), etnicitetit, shkakut të vdekjes, vendit të vdekjes, nivelit të arsimimit të nënës, radhës së lindjes së fëmijës, statusit martesor të nënës.


Vjetore – e bazuar në sistemin e regjistrit civil/statistikat vitale.





Treguesi 4 Shkalla e vdekshmërisë perinatale

Përkufizimi

Numri i vdekjeve perinatale (të lindur të vdekur dhe vdekje të hershme neonatale) e shprehur për 1,000 të lindur.

Vdekja e hershme neonatale u referohet foshnjeve të lindura të gjalla që kanë vdekur brenda 7 ditëve, (0-6 ditë), të para të jetës.

Për qëllime të krahasimeve kombëtare, lindjet e vdekura janë të definuara si tremujor i tretë i vdekjeve fetale (≥ 500 gr ose ≥ 22 javë).

Të lindur nënkupton shkëputjen e tërësishme të fetusit të vdekur që peshon më shumë se 500 gr apo të fetusit të gjallë nga trupi i nënës pavarësisht nga kohëzgjatja e shtatzënësisë.


Treguesi i vdekshmërisë perinatale e luan një rol të rëndësishëm në sigurimin e informacionit të nevojshëm për ta përmirësuar gjendjen shëndetësore të shtatzënave, lehonave dhe të porsalindurve. Ky informacion e mundëson identifikimin e problemeve, cilësinë e kujdesit shëndetësor, ndjekjen e trendeve dhe pabarazive, dhe vlerësimin e ndryshimeve në politikën dhe zbatimin e tyre.

Shkalla e vdekshmërisë perinatale është tregues i Strategjisë Sektoriale të Shëndetësisë 2017-2021, i Republikës së Kosovës (Objektiva Specifike 2: Përmirësimi i shëndetit të nënës dhe të fëmijës).

Formula

Ku:

= Shkalla e vdekshmërisë perinatale për 1,000 të lindur në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i foshnjeve të lindura të vdekura në një periudhë të caktuar kohore;

= Vdekjet e hershme neonatale: numri i foshnjeve të lindura të gjalla që kanë vdekur brenda 7 ditëve, (0-6 ditë), të para të jetës në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i foshnjeve të lindura të gjalla në një periudhë të caktuar kohore.


Metoda e matjes

Të dhënat nga regjistri civil/statistikat vitale: numri i të lindurve të vdekur dhe vdekjeve të hershme neonatale dhe numri total i të lindurve (të gjallë dhe të vdekur) përdoren për t’i kalkuluar shkallët e mortalitetit perinatal.

Të dhënat nga anketat: Përdoret metoda direkte e cila bazohet në historitë e detajuara të marra nga pyetjet që i shtrohen gruas për secilin fëmijë që ka lindur gjatë jetës së saj.

NdarjaSipas gjinisë, vendbanimit (urban/rural), etnicitetit, shkakut të vdekjes, vendit të vdekjes, nivelit të arsimimit të nënës, moshës së nënës, radhës së lindjes së fëmijës, statusit martesor të nënës.


Vjetore – e bazuar në sistemin e regjistrave.





2

Treguesi 5 Shkalla e vdekshmërisë nën moshën 5 vjeçare

Përkufizimi

Shkalla e vdekshmërisë nën moshën 5 vjeçare2 definohet si numri i fëmijëve të vdekur pa i mbushur pesë vite (0-59 muaj) e shprehur për 1,000 të lindur të gjallë në një periudhë të caktuar kohore.

Shkalla e vdekshmërisë nën moshën 5 vjeçare paraqet probabilitetin që fëmija i lindur të vdesë pa i mbushur pesë vite për 1,000 të lindur të gjallë.


Ky tregues e bënë matjen e shëndetit dhe mirëqenies së fëmijëve ndërsa në aspektin më të gjerë e pasqyron zhvillimin social dhe ekonomik të një vendi. Shkalla e vdekshmërisë nën moshën 5 vjeçare është një tregues i rëndësishëm i shëndetit publik sepse e pasqyron qasjen e fëmijëve dhe komunitetit në shërbimet bazike shëndetësore, siç janë imunizimi, trajtimi mjekësor i infeksioneve dhe ushqyeshmëria adekuate.

Formula

Ku:

= Shkalla e mortalitetit të fëmijëve nën moshën 5 vjeçare (0-59 muajsh) për 1,000 të lindur të gjallë në një periudhe të caktuar kohore;

= Numri i fëmijëve të vdekur nën moshën 5 vjeçare (0-59 muajsh) në një periudhe të caktuar kohore;

= Numri i foshnjeve të linduara të gjalla në një periudhë të caktuar kohore;

Metoda e matjes

Regjistri civil/statistikat vitale: Numri i të vdekurve pa i mbushur pesë vite (0 deri në 59 muaj) dhe popullsia e së njëjtës moshë është përdorur për ta llogaritur shkallët e vdekshmërisë, të cilat pastaj konvertohen në probabilitetin e vdekshmërisë së moshës specifike.

Regjistrimi i popullsisë dhe anketat: Përdoret metoda indirekte e cila bazohet në pyetjet e drejtuar secilës grua të moshës riprodhuese për fëmijët që kanë lindur dhe se sa prej tyre janë ende gjallë. Pastaj përdoren Metoda Brass dhe tabelat e jetës (statistikave) për ta vlerësuar mortalitetin e foshnjeve.

Anketat: mund të përdoret edhe metoda direkte e cila bazohet në historinë e lindjeve të një gruaje, duke e pyetur një sërë pyetjesh të detajuara për secilin prej fëmijëve që ka lindur gjatë tërë jetës së saj. Për t’i zvogëluar gabimet e marrjes së mostrave, vlerësimet zakonisht janë të prezantuara si norma për 5 vitet përpara anketës.

Ndarja Sipas gjinisë, grup-moshave, vendbanimit (urban/rural), arsimimit të nënës.

2 Tregues i QZhQ – Shkalla e mortalitetit të fëmjëve nën moshën 5 vjeçare (3.2.1).



Vjetore, e bazuar në sistemin e regjistrit civil/statistikat vitale.





3 4

Treguesi 6 Shkalla e fertilitetit tek adoleshentët (grup-mosha 15-19 vjeç)

Përkufizimi

Shkalla e fertilitetit tek adoleshentët3 definohet si numri i lindjeve nga femrat e moshës 15-19 vjeç, e shprehur për 1,000 femra të së njëjtës grupmoshë në një vit të caktuar.

Ky tregues njihet si fertilitet specifik i femrave të moshës 15-19 vjeç.


Treguesi e bënë matjen e shëndetit dhe mirëqenies së adoleshentëve, si një faktor kyç që ndikon në vazhdimin e arsimimit dhe zhvillimit individual dhe shoqëror.

Formula

Ku:

= Shkalla e fertilitetit të adoleshentëve të moshës 15-19 vjeç për 1,000 adoleshentë të së njëjtës moshë në një periudhe të caktuar kohore;

= Numri i të lindurve të gjallë nga femrat e moshës 15-19 vjeç në një periudhë të caktuar kohore;

= Gjithsej femrat e moshës 15-19 vjeç në një periudhë të caktuar kohore.

Shënim: Nëse raportohet ndonjë lindje e gjallë nën moshën 15 vjeçare të inkorporohet në kalkulimin e treguesit me shpjegimin përkatës.

Metoda e matjes

Regjistri civil/statistikat vitale: numëruesi është numri i regjistruar i të lindurve të gjallë nga femrat e moshës 15-19 vjeç, kurse emëruesi e paraqet popullsinë e vlerësuar ose të numëruar të femrave 15-19 vjeç.

Të dhënat nga regjistrimi i popullsisë: shkalla e lindjes së adoleshentëve llogaritet në bazë të lindjes së fundit, ose të numrit të lindjeve në 12 muajt para regjistrimit të popullsisë.

Të dhënat nga anketat: shkalla e lindjes së adoleshentëve llogaritet nga të dhënat retrospektive të historisë së lindjeve. Numëruesi i referohet lindjeve të realizuara nga femrat që ishin 15-19 vjeçare në kohën e lindjes gjatë një periudhe referuese para intervistës, kurse emëruesi i referohet gjithsej femrave të cilat në periudhën referuese të anketës i takonin grup-moshës 15-19 vjeçare. Kurdo që është e mundur, periudha referuese korrespondon me periudhën pesë vite para realizimit të anketës4.

3 Tregues i QZhQ - Shkalla e fertilitetit tek adoleshentët (3.7.2)4 Në studimet ku nuk janë në dispozicion të dhënat për historinë e lindjeve në retrospektivë, vlerësimi bëhet duke u bazuar në datën e lindjes së fundit ose numrin e lindjeve në 12 mujorin para fillimit të studimit.


Ndarja Sipas statusit martesor, vendbanimit, statusit socio-ekonomik, arsimimit të nënës, etnicitetit, vendit të lindjes, ndihmës profesionale.


Vjetore, e bazuar në regjistrin civil/statistikat vitale.



Agjencia e Statistikave të Kosovës.


Treguesi 7 Shkalla e vdekshmërisë së adoleshentëve (grup-mosha 10-19 vjeç)

PërkufizimiNumri i adoleshentëve të moshës 10-19 vjeçare që kanë vdekur në një periudhë të caktuar pa marrë parasysh arsyet e vdekjes e shprehur për 100,000 adoleshentë të moshës 10-19 vjeçare.


Ky tregues e reflekton shëndetin e adoleshentëve si dhe ndikimin e faktorëve social dhe ambiental, në këtë periudhë kritike kalimtare.

Formula

Ku:

= Shkalla e vdekshmërisë së adoleshentëve të moshës 10-19 vjeç për 100,000 adoleshentë në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i rasteve të vdekjeve të adoleshentëve të moshës 10-19 vjeç në një periudhë të caktuar kohore;

= Gjithsej popullsia e moshës 10-19 vjeç në një periudhë të caktuar kohore.

Metoda e matjes

Regjistri civil/statistikat vitale: Numri i rasteve të vdekjeve të regjistruara (pa e marrë parasysh shkakun) të moshës 10-19 vjeç.

Regjistrimi i popullsisë: Vdekshmëria sipas moshës dhe gjinisë llogaritet duke u bazuar në pyetjet mbi vdekjet e fundit që kanë ndodhur në ekonominë familjare gjatë një periudhe të caktuar që i paraprinë regjistrimit (zakonisht 12 muaj).

Anketat: Përdorin metoda direkte apo indirekte për llogaritjen e treguesit, duke u bazuar në informatat e dhëna nga intervistuesit.

NdarjaSipas gjinisë, moshës 10-14 vjeç, 15-19 vjeç, vendbanimit, statusit socio-ekonomik, shkakut të vdekjes, vendit të vdekjes, etnicitetit.



Për çdo 3-5 vite e bazuar në anketa.




Treguesi 8 Shkalla e vdekshmërisë maternale

Përkufizimi

Shkalla e vdekshmërisë maternale5 paraqet numrin e grave të vdekura nga ndonjë shkak që lidhet me (ose është shkaktuar nga) shtatzënësinë (duke i përjashtuar shkaqet aksidentale apo të rastësishme) dhe vdekjet gjatë lindjes ose brenda 42 ditëve pas përfundimit të shtatzënësisë, pavarësisht nga kohëzgjatja dhe vendi i shtatzënësisë, e shprehur në 100,000 të lindur të gjallë, për një periudhë të caktuar kohore.


Ky tregues e bënë matjen e shëndetit të përgjithshëm të popullsisë, statusit të gruas në shoqëri, dhe funksionimit të sistemit shëndetësor. Vlera e lartë e vdekshmërisë maternale është shënues i problemeve të gjendjes shëndetësore, pabarazisë gjinore dhe shërbimeve shëndetësore në një vend.

Formula

Ku:

= Shkalla e vdekshmërisë maternale për 100,000 të lindur të gjallë në një periudhë

të caktuar kohore;

= Numri i vdekjeve maternale në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i të lindurve të gjallë në një periudhë të caktuar kohore.

Metoda e matjes

Shkalla e vdekshmërisë maternale mund të llogaritet duke e pjesëtuar numrin e vdekjeve6 maternale të regjistruara (ose të vlerësuara), dhe numrin total të të lindurve të gjallë të regjistruar (ose të vlerësuar) për një periudhë kohore dhe të shumëzuar me 100,000.Ky tregues mund të llogaritet drejtpërdrejt nga të dhënat e regjistrimit civil, anketat e ekonomive familjare ose burimeve të tjera. Për shkak se vdekshmëria maternale është një ngjarje relativisht e rrallë, nëse kalkulimi bëhet me anketë të ekonomive familjare atëherë mostra e anketës duhet të jetë e madhe. Për matjen e këtij treguesi, anketat DHS dhe MICS janë ndërkombëtarisht të njohura.

Ndarja Sipas moshës, vendbanimit (urban/rural), vendit të vdekjes, etnicitetit, nivelit të arsimimit, statusit martesor.



Për çdo 5 vjet bazuar në burimet tjera.



5

5Tregues i QZhQ – Shkalla e vdekshmërisë maternale (3.1.1)6 Llogaritja kërkon informata mbi gjendjen e shtatzënësisë, kohën e vdekjes (gjatë shtatzënësisë, lindjes ose brenda 42 ditëve të përfundimit të shtatzënësisë), dhe shkakun e vdekjes


Treguesi 9 Shkalla e vetëvrasjeve tek adoleshentët (grup-mosha 15-19 vjeç)

Përkufizimi

Shkalla e vetëvrasjeve tek adoleshentët7 është llogaritur si numri i përgjithshëm i vdekjeve për shkaqe të qëllimshme të vetëdëmtimit për popullsinë e grupmoshës 15-19 vjeç, në një vit të dhënë, të shprehur për 100,000 adoleshentë të moshës 15-19 vjeç.


Treguesi e bënë matjen se si faktorët social dhe ambiental kontribuojnë në zhvillimin e adoleshentëve, si fazë tranzicionale. Adoleshenca është një periudhë kritike kalimtare, që i përfshin ndryshimet biologjike të pubertetit dhe nevojën për t’i përcaktuar detyrat kyçe zhvillimore, të tilla si rritjen e pavarësisë dhe eksperimentimin normativ.

Formula

Ku:

= Shkalla e vetëvrasjeve të adoleshentëve të moshës 15-19 vjeç për 100,000 adoleshentë të së njëjtës moshë në një periudhe të caktuar kohore;

= Numri i vetëvrasjeve (vdekjeve për shkaqe të qëllimshme vetëdëmtimit) të adoleshentëve të moshës 15-19 vjeç në një vit të caktuar në një periudhë të caktuar kohore;

= Gjithsej popullsia e moshës 15-19 vjeç në një vit të caktuar, në një periudhë të caktuar kohore.

Shënim: Të dhënat e regjistrimit të vdekjes duke e përdorur ICD-10, shpesh me përshtatje për nën-raportim.

Metoda e matjes

Statistikat vitale/regjistri i shkaqeve të vdekjeve.

Ndarja Sipas moshës, vendbanimit (urban/rural), gjinisë, statusit socio-ekonomik, etnicitetit.



Për çdo 5 vjet për burimet tjera.



6

7 Tregues i QZHQ – Shkalla e vetëvrasjeve (3.4.2)


PërcaktueSit e Shëndetit, Faktorët e rrezikut dhe Faktorët mbrojtëS

Treguesi 1 Fillimi i hershëm i të ushqyerit me qumësht gjiri

PërkufizimiPërqindja e foshnjave të ushqyera me qumësht te gjirit brenda orës të parë të lindjes në një periudhë të caktuar kohore.


Të ushqyerit me qumësht gjiri ua jep fëmijëve mundësinë për fillim të shëndoshë të jetës dhe është mënyra më e mirë dhe më pak e kushtueshme, që e siguron mbijetesën dhe zhvillimin optimal të fëmijëve.

Formula

Ku:

= Përqindja e foshnjeve të ushqyera me gji brenda orës së parë të lindjes në një periudhë caktuar kohore;

= Numri i të porsalindurve të ushqyer me gji brenda orës së parë të lindjes në një periudhë të caktuar kohore;


Metoda e matjes

Të dhënat nga sistemi shëndetësor: Përqindja e të porsalindurve të ushqyer me qumësht gjiri brenda orës së pare të lindjes në institucione shëndetësore.

Të dhënat nga anketa: Përqindja e nënave me një lindje të gjallë në 2 vitet e fundit që foshnjen e tyre të fundit e kanë ushqyer me gji brenda një ore pas lindjes.

Shënim: DHS dhe MICS përfshijnë pyetje për kohën e fillimit të ushqimit me gji.

NdarjaSipas vendbanimit (urban/rural), gjinisë së foshnjës, arsimimit të nënës, moshës së nënës, etnicitetit, statusit socio-ekonomik, institucionit ku është kryer lindja (publik/privat);


Vjetore,sipas të dhënave administrative.

3-5 vjet bazuar në anketa.




Treguesi 2 Foshnjet e ushqyera vetëm me qumësht gjiri deri në 6 muaj

PërkufizimiPërqindja e foshnjeve të moshës 0-5 muajsh (<6 muajsh) të ushqyera vetëm me qumësht gjiri.


Të ushqyerit me qumësht gjiri ua jep fëmijëve mundësinë për fillim të shëndoshë të jetës, është mënyra më e mirë dhe më pak e kushtueshme, që e siguron mbijetesën dhe zhvillimin optimal të fëmijëve.

Formula

Ku:

= Përqindja e foshnjeve të moshës 0-5 muajsh që ushqehen vetëm me gji në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i foshnjeve të moshës 0-5 muajsh që ushqehen vetëm me gji në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i foshnjeve të moshës 0-5 muajsh në një periudhë të caktuar kohore.

NdarjaSipas vendbanimit, gjinisë së foshnjes, statusit socio-ekonomik, arsimimit të nënës, etnicitetit.

Metoda e matjes

Numri i foshnjeve të moshës 0-5 muajsh që janë ushqyer vetëm me qumësht gjiri një ditë para ditës së anketimit, pjesëtuar me numrin e foshnjeve 0-5 muajsh të përfshira në anketim.

Anketat e DHS dhe MICS përfshijnë pyetje për lëngjet dhe ushqimet e dhëna një ditë përpara për të zbuluar nëse fëmija është duke u ushqyer vetëm me qumësht gjiri.


Për çdo 3-5 vjet.




Treguesi 3 Incidenca e të porsalindurve me peshë të ulët

PërkufizimiNumri i të porsalindurve të gjallë që peshojnë më pak se 2,500 gram në lindje e shprehur si përqindje e numrit total të linduve të gjallë.


Pesha e ulët e të porsalindurit lidhet fuqishëm me rrezikun e vdekshmërisë gjatë vitit të parë, probleme të tjera zhvillimore në fëmijëri si dhe sëmundje të ndryshme në moshë madhore.

Formula

Ku:

= Incidenca e të lindurve të gjallë me peshë më të ulët se 2,500 gr në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i të lindurve të gjallë me peshë më të ulët se 2,500 gr në një përiudhë të caktuar kohore;


Metoda e matjes

Regjistri civil/statistikat vitale

Anketat shëndetësore të popullsisë.

NdarjaSipas vendbanimit (urban/rural), statusit socio-ekonomik, arsimimit të nënës, gjinisë së foshnjes, etnicitetit.


Vjetore e bazuar në të të dhënat e regjistri civil/statistikat vitale.

3-5 vjet e bazuar në anketa.




Treguesi 4 Anemia tek fëmijët e moshës 6-59 muaj

PërkufizimiPërqindja e fëmijëve të moshës 6-59 muaj me nivel të hemoglobinës më të ulët se 110 g/L.


Anemia ka pasoja të konsiderueshme shëndetësore si dhe ndikon në zhvillimin e fëmijës. Ky tregues e pasqyron gjendjen socio-ekonomike në vend dhe praktikat e të ushqyerit.

Formula

Ku:

= Prevalenca e anemisë tek fëmijët e moshës (i) (i= 6-59 muajsh) në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i fëmijëve të moshës (i) (ku i=6-59 muajsh) dhe me vlerë të caktuar të hemoglobinës (h) (ku h= më e vogël se 110 g/ L) të përshtatur për gjatësi në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i fëmijëve të moshës (i) (ku i=6-59 muajsh) në një periudhë të caktuar kohore.

Metoda e matjes

Anketat: Numri i fëmijëve të moshës 6-59 muajsh me nivel të hemoglobinës më të ulët se 110 g/L, në raport me numrin e fëmijëve të së njëjtës grupmoshë të cilëve u është matur niveli i hemoglobinës gjatë studimit.

Ndarja Sipas moshës, vendbanimit, gjinisë, statusit socio-ekonomik, etnicitetit.


Për çdo 3-5 vjet.




Treguesi 5 Fëmijët nën moshën 5 vjeçare të cilët kanë ngecur në rritje

Përkufizimi

Përqindja e fëmijëve të moshës 0-59 muajshe që kane ngecur në rritje (gjatësi/lartësi e ulët për moshën)8.

Mesatare= gjatësia/lartësia për moshë më e ulët se -2 devijime standarde të përcaktuara nga Standardet e OBSH-së mbi Rritjen e Fëmijëve;

Gjendja e rëndë= gjatësia/lartësia për moshë më e ulët se -3 devijime standarde të përcaktuara nga Standardet e OBSH-së mbi Rritjen e Fëmijëve;


Ngecja në rritje, kequshqyerja dhe pesha më e vogël për gjatësinë zvogëlojnë mundësinë e mbijetesës së fëmijës, duke penguar gjithashtu rritjen dhe arritjen e shëndetit optimal. Ngecja në rritje është e lidhur me ngecjen në zhvillimin e trurit, e cila mund të shkaktojë pasoja afatgjata kognitive, ngecje në mësimnxënie dhe ngecje në përfitime në të ardhmen.

Formula

Ku:

= Përqindja e fëmijëve të moshës (i) (ku i= 0-59 muajsh) me ngecje në rritje në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i fëmijëve të moshës (i) (ku i= 0-59 muajsh) me vlerën e gjatësisë/lartësisë për moshë (v) (ku v= minus 2 devijme standarde nga mesatarja për gjendjen mesatare apo minus 3 devijme standarde nga mesatarja për gjendjen e rëndë) në një periudhë të caktuar kohore;

= Gjithsej numri i fëmijëve të moshës (i) (ku i =0-59 muajsh) në një periudhë të caktuar kohore.

Metoda e matjes

Anketat: Përqindja e fëmijëve të moshës nën 5 vjeç (0-59 muaj) me ngecje në rritje për moshën në raport me numrin total të fëmijëve 0-59 muajsh të përfshirë në hulumtim. Anketat kombëtare të të ushqyerit, si dhe çdo anketë tjetër kombëtare me module për të ushqyerit, si dhe sistemet kombëtare të mbikëqyrjes.

NdarjaSipas moshës, vendbanimit (urban/rural), gjinisë, gjendjes ekonomike, arsimimit të nënës, etnicitetit.


Për çdo 3-5 vjet.



7

8 Tregues i QZhQ – Përqindja e fëmijëve që kanë ngecur në rritje (2.2.1)


Treguesi 6 Fëmijët nën moshën 5 vjeçare me mbi-peshë

Përkufizimi

Prevalenca e mbipeshës (pesha për gjatësi/lartësi >+2 devijime standarde nga mesatarja e përcaktuar sipas Standardit të OBSH-së mbi rrritjen e fëmijëve) te fëmijët nën moshën 5 vjeçare.9


Mbipesha në vitet e para të jetës së fëmijëve ka më shumë gjasa të zhvillojë obezitet, mbi-peshë në moshën e rritur dhe të zhvillojë sëmundje kronike jo-ngjitëse (si: diabeti dhe sëmundjet kardiovaskulare) në moshë të re. Mbipesha dhe obeziteti si dhe sëmundjet e ndërlidhura me to, janë kryesisht të parandalueshme.

Formula

Ku:

= Prevalenca e fëmijëve të moshës (i) (ku i = 0-59 muajsh) me mbi-peshë për moshën e tyre në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i fëmijëve të moshës (i) (ku i= 0-59 muajsh) me peshë (v) (ku v=plus 2 devijime standarde nga mesatarja) në një periudhë të caktuar kohore;

= Gjithsej numri i fëmijëve të moshës (i) (ku i=0-59 mujash) në një periudhë të caktuar kohore.

Metoda e matjes

Anketa: Numri i fëmijëve të moshës nën 5 vjeç (0-59 muajsh) të cilët janë me mbipeshë në raport me numrin total të fëmijëve 0-59 muajsh të përfshirë në hulumtim.

Burimet e të dhënave përfshijnë anketat kombëtare të të ushqyerit, si dhe çdo anketë tjetër kombëtare me module të të ushqyerit, si dhe sistemet kombëtare të mbikëqyrjes.

NdarjaSipas moshës, vendbanimit (urban/rural), gjinisë, statusit socio-ekonomik, arsimimit të nënës, etnicitetit.


Për çdo 3-5 vjet.



8

9 Treguesi i QZhQ – Përqindja e kequshqyerjes (2.2.2)


Treguesi 7 Fëmijët nën moshën 5 vjeçare të cilët janë me peshë të ulët për gjatësinë/lartësinë

Përkufizimi

Përqindja e fëmijëve të moshës 0-59 muajsh të cilët janë me peshë të ulët për gjatësinë/lartësinë.10

Gjendje e moderuar= pesha për gjatësinë/lartësinë më poshtë se -2 devijime standarde të përcaktuara sipas Standardeve të OBSh-së mbi Rritjen e Fëmijëve;

Gjendje e rëndë= pesha për gjatësinë/lartësinë më poshtë se -3 devijime standarde të përcaktuara sipas Standardeve të OBSh-së mbi Rritjen e Fëmijëve.


Pesha e vogël për gjatësinë/ lartësinë zvogëlon mundësinë e mbijetesës së fëmijës, duke e penguar rritjen dhe arritjen e shëndetit optimal.

Formula

Ku:

= Përqindja e fëmijëve të moshës (i) (ku i=0-59 muajsh) me peshë të vogël për gjatësinë/lartësinë në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i fëmijëve të moshës (i) (ku i= 0-59 muajsh) dhe me peshë më të vogël për gjatësinë/lartësinë (v) ( ku v = minus 2 devijime standarde nga mesatarja për gjendjen e moderuar po minus 3 devijime standarde nga mesatarja për gjendjen e rëndë) në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i fëmijëve të moshës (i) (ku i=0-59 muajsh) në një periudhë të caktuar kohore.

NdarjaSipas moshës, vendbanimit (urban/rural), gjinisë, statusit socio-ekonomik, etnicitetit, nivelit të arsimimit të nënës.

Metoda e matjes

Anketa: Numri i fëmijëve të moshës nën 5 vjeç (0-59 muajsh) të cilët janë me peshë të vogël për gjatësinë/lartësinë në raport me numrin total të fëmijëve të moshës nën 5 vjeç (0-59 muajsh) të përfshirë në hulumtim11.

Burimet e të dhënave përfshijnë anketat kombëtare të të ushqyerit, si dhe çdo anketë tjetër kombëtare me module të të ushqyerit, si dhe sistemet kombëtare të mbikëqyrjes.


Për çdo 3-5 vjet.



910

10 Treguesi QZhQ- Përqindja e kequshqyerjes (2.2.2)11 Pesha dhe gjatësia e fëmijëve është matur duke përdorur pajisje dhe metoda standarde (p.sh. fëmijët më të vegjël se 24 muaj janë matur në

pozitë të shtrirë/gjatësi, përderisa fëmijët e moshës mbi 24 muajsh janë matur në këmbë/lartësi.


Treguesi 8 Përdorimi i duhanit tek adoleshentët

Përkufizimi

Përqindja e adoleshentëve të grup-moshave specifike (p.sh të grup-moshave 11-15 vjeçare, 13-15 vjeçare apo 15-19 vjeçare) që raportojnë se tymosin duhan.


Përdorimi i duhanit paraqet një problem serioz të shëndetit publik. Përveç që shkakton vdekjen e parakohshme, përdorimi i duhanit e rrezikon shëndetin dhe mirëqenien si dhe i rrit shpenzimet e kujdesit shëndetësor. Përdorimi i duhanit nga adoleshentët është një tregues i mirë i trendit nacional në të ardhmen. Monitorimi i përdorimit të duhanit nga adolshentët është i rëndësishëm për t’i vlerësuar pasojat afatshkurtëra dhe afatgjata shëndetësore për shoqërinë.

Formula

Ku:

= Përqindja e përdoruesve të duhanit të grupmoshës (i) që tymosin duhan në periudhë të caktuar referuese t;

= Numri i përdoruesve të duhanit të grupmoshës (i) që tymosin duhan në periudhë të caktuar referuese t;

= Gjithsej popullsia e grupmoshës (i).

Metoda e matjes

Anketat më të shpeshta për llogaritjen e këtij treguesi janë studimi GYTS, HBSC i OBSH-së, STEP, dhe MICS. GYTS është realizuar në Kosovë në vitin 2004 dhe 2016.

Ndarja Sipas gjinisë, vendbanimit (urban/rural), statusit socio-ekonomik.


Së paku çdo 5 vjet.

Burimi i të dhënave



Treguesi 9 Konsumimi i alkoolit tek adoleshentët

PërkufizimiPërqindja e adoleshentëve të grup-moshave specifike (p.sh grup-moshat 11- 15 vjeçare, 13-15 vjeçare apo 15-19 vjeçare) që kanë raportuar se kanë konsumuar pije alkoolike.


Monitorimi i konsumimit të alkoolit nga grupmoshat e ndryshme të të rinjve është e rëndësishme për t’i vlerësuar rreziqet afatshkurtëra dhe afatgjata për shëndetin dhe sigurinë e shoqërisë.

Formula

Ku:

= Përqindja e përdoruesve të alkoolit të moshës (i) të cilët kanë konsumuar alkool në një periudhë të caktuar referuese t;

= Numri i personave të moshës (i) të cilët kanë konsumuar alkool në një periudhë të caktuar referuese t;

= Gjithsej personat e moshës (i).

Metoda e matjesAnketa e ekonomive familjare dhe anketat e tjera p.sh. HBSC, STEPS SURVEY, MICS, ESPAD ( Anketa shkollore europiane për alkoolin dhe drogat tjera).

Ndarja Sipas gjinisë, vendbanimit (urban/rural), statusit socio-ekonomik.


Së paku çdo 3-5 vjet.


Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike dhe Agjencia e Statistikave të Kosovës


mbuLueShmëria e Shërbimeve

Treguesi 1 Fëmijët me diarre që marrin rehidrim oral (ORT)

Përkufizimi

Përqindja e fëmijëve nën moshën 5 vjeçare me diarre12. në dy javët e fundit para anketës që kanë marrë ORT (lëngje të bëra nga paketimet ORT ose ORT lëngje të parapaketuara).

Kripërat rehidratuese orale (ORT) i referohen përzierjes së balancuar glukozë-elektrolite, e rekomanduar si medikament nga UNICEF-i dhe OBSH-ja për trajtim në rastet e dehidrimit klinik.


Deficitet ushqyese të shkaktuara nga diarreja mund të ndikojnë në rritjen e fëmijës, zhvillimin kognitiv dhe arritshmërinë në arsim dhe pasqyrohen me zvogëlim të produktivitetit të punës më vonë në jetë.

Formula

Ku:

= Shkalla e fëmijëve të moshës (i) (ku i = nën 5 vjeç) të cilët kanë marrë ORT për diarre në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i fëmijëve të moshës (i) (ku i= nën 5 vjeç) të cilët kanë marrë ORT për diarre në një periudhë të caktuar kohore;

= Gjithsej numri i fëmijëve të moshës (i) (ku i= nën 5 vjeç) me diarre në një periudhë të caktuar kohore.

Metoda e matjes

Anketa: Numri i fëmijëve nën moshën 5 vjeçare me diarre në dy javët e fundit para anketës që kanë marrë ORT (lëngje rehidratuese orale) në raport me numrin total të fëmijëve me diarre në dy javët e fundit para anketës.

NdarjaSipas vendbanimit (urban/rural), gjinisë, kushteve socio-ekonomike, arsimimit të nënës, etnicitetit.


Për çdo 3-5 vjet.



11

12 Bazuar në DHS, termat, që përdoren për diarre duhet të përfshijnë të gjitha shprehjet të përdorura për të gjitha format e diarresë, duke përfshirë edhe jashtëqitjet e përgjakura (në përputhje me dizenterinë), jashtëqitjet e lëngshme etj. Termi përfshin definicionet e nënës si dhe termet e përdorura lokalisht.


12

Treguesi 2 Shkalla e përfshirjes në vaksinim të regullt

Përkufizimi

Përqindja e fëmijëve të grup-moshës së caktuar të cilët e kanë marrë dozën e fundit të secilës vaksinë13 sipas kalendarit të planit kombëtar për imunizim.

Në Kosovë, kalendari i obliguar i vaksinimit përfshinë vaksinën kundër tuberkulozit (BCG), hepatitit B, difterisë, kollës së bardhë, tetanosit, paralizës së fëmijëve, hemofilus influenza, fruthit, parotitit, rubellës.

Varësisht nga situata epidemiologjike në vend dhe nga ajo globale, në kalendarin e vaksinimit mund të futen edhe vaksina të reja.

Kalendari i vaksinimit në Kosovë në vitin 2017:

Në lindje: BCG dhe hepatitit B0

Në muajin e 2, 3 dhe 4: DPT – hepatitit B – HiB + IPV (në tri doza)

Në muajin e 12: MMR, DPTr, bOPVr

Në moshën 6 /7 vjeçare: DT, bOPVr, MMRr

Në moshën 12/13 vjeçare: Td, bOPVr

Në moshën 17/18 vjeçare: Td


Imunizimi është një ndër intervenimet më efektive në shëndetin publik për mbrojtjen e shëndetit të fëmijëve nga sëmundjet e caktuara, paaftësitë dhe vdekjet.

Me vaksinim krahas mbrojtjes së shëndetit të fëmijës prioritare është edhe mbrojtja e shëndetit të personave të rritur.

Shkalla e përfshirjes në vaksinim të rregullt është tregues i Strategjisë Sektoriale të Shëndetësisë 2017-2021 i Republikës së Kosovës (Objektiva specifike 3: Zvogëlimi i incidencës së sëmundjeve ngjitëse).

13 Tregues i OZhQ- Përqindja e popullatës target të mbuluar nga të gjitha vaksinat e përfshira në planin nacional të imunizimit (3.b.1)


Formula

Ku:

= Shkalla e përfshirjes me vaksinim të rregullt për grup-moshën cak (i) për vaksinën (v) sipas planit kombëtar për imunizim në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i fëmijëve të grup-moshës cak (i) që e kanë marrë vaksinën (v) të paraparë në planin e kombëtar të imunizimit në një periudhë të caktuar kohore;

= Numri i fëmijëve të planifikuar për vaksinim të grup-moshës cak (i) në një periudhë të caktuar kohore.

Metoda e matjes

Të dhënat administrative: Numri i fëmijëve të grup-moshës cak që e kanë marrë vaksinën e paraparë në planin e kombëtar të imunizimit në një periudhë të caktuar kohore, e shprehur si përqindje e gjithsej fëmijëve të planifikuar për vaksinim të moshës së caktuar.

Të dhënat nga anketat: statusi i vaksinimit të fëmijëve të moshës 12-23 muajsh sipas kalendarit të vaksinimit , informacione që mbledhen përmes librezës së vaksinimit, dhe nëse nuk ka librezë nga informacionet e marra prej kujdestarit.

NdarjaSipas moshës, vendbanimit (urban/rural), gjinisë, statusit socio-ekonomik, llojit të vaksinave.


Vjetore, e bazuar në të dhënat administrative dhe e plotësuar nga të dhënat e anketave.




Treguesi 3 Shpenzimet rrjedhëse në shëndetësi si përqindje e bruto produktit vendor (BPV)

PërkufizimiTotali i shpenzimeve rrjedhëse në shëndetësi si përqindje e bruto produktit vendor (BPV). Shpenzimet rrjedhëse në shëndetësi përfshinë gjitha shpenzimet rrjedhëse pavarësisht nga burimi i tyre (shtetërore apo donacione).


Ky tregues e bënë matjen e përqindjes së pasurisë së vendit të gjeneruar gjatë një viti, që është shpenzuar nga Qeveria për shëndetësi.

Formula

Ku:

= Shpenzimet rrjedhëse në shëndetësi si përqindje e Bruto Pproduktit Vendor (BPV) në një vit të caktuar financiar;

= Shpenzimet rrjedhëse në shëndetësi në një vit të caktuar financiar;

= Bruto Produkti Vendor në një vit të caktuar financiar.

Metoda e matjes

Shpenzimet në shëndetësi llogariten sipas udhëzimit nga Sistemi i Llogarive Shëndetësore (SHA) 2011, i cili është standard ndëkombëtar për raportimin e shpenzimeve shëndetësore.

Ndarja


Vjetore.


Ministria e Financave dhe Agjencia e Statistikave të Kosovës.


Treguesi 4 Shpenzimet e përgjithshme të Qeverisë për shëndetësi si përqindje e shpenzimeve totale të Qeverisë

PërkufizimiShpenzimet totale të Qeverisë (rrjedhëse, kapitale dhe transferet) në shëndetësi si përqindje e gjithsej shpenzimeve të Qeverisë në të gjithë sektorët (shëndetësia, arsimi, mirëqenia sociale etj).


Ky tregues është i rëndësishëm për ta vlerësuar peshën e shpenzimeve publike në shëndetësi në raport me shpenzimet tjera publike.

Formula

Ku:

= Përqindja e shpenzimeve të qeverisë në shëndetësi në një vit të caktuar financiar;

= Shpenzimet e Qeverisë në shëndetësi në një vit të caktuar financiar;

= Shpenzimet e përgjithshme të Qeverisë në një vit të caktuar financiar.

Metoda e matjesShpenzimet totale qeveritare (rrjedhëse, kapitale dhe transferet) për shëndetin shprehur si përqindje e shpenzimeve totale të Qeverisë gjatë një viti.

Ndarja


Vjetore.


Ministria e Financave dhe Agjencia e Statistikave të Kosovës.


bibLiograFiaWorld Health Organisation (WHO).(2015). Global Reference List of 100 Core Health Indicators. Geneva: WHO.http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/173589/1/WHO_HIS_HSI_2015.3_eng.pdf?ua=1

World Health Organization (WHO). Country Data, Universal Accountability: Monitoring Priorities for The Global Strategy for Women’s, Children’s and Adolescents’ Health (2016-2030)

Ministria e Shëndetësisë. Republika e Kosovës.(2016). Strategjia sektoriale e shëndetësisë 2017-2021. http://msh-ks.org/wp-content/uploads/2013/11/MSH_STRATEGJIA_raport_alb-web.pdf

Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike. Republika e Kosovës.(2017). Plani Kombëtar i Imunizimit në Kosovë.

Agjencia e Statistikave të Kosovës.(2016). Statistikat e Lindjes; Statistikat e Vdekjes në Kosovë. Qeveria e Republikës së Kosovës.

Agjencia e Statistikave të Kosovës. 2014. 2013-2014 Anketa e Grupimit të Treguesve të Shumëfishtë. Prishtinë, Kosovë: Agjencia e Statistikave të Kosovës.

Divizioni i Statistikave i Kombeve të Bashkuara.(2017). Sustainable Development Goals. New York. Divizioni i Statistikave i Kombeve të Bashkuara, Dega e Shërbimeve Statistikore. https://unstats.un.org/sdgs/indicators/indicators-list/

Okvir pOkazatelja zdravlja dece i majki 39

OKVIR POKAZATELJA ZDRAVLJA DECE I MAJKI

Maj 2018




Ovaj okvir je izrađen pod rukovodstvom Kancelarije za Dobro Upravljanje Ured Premijera i uz doprinos radne obrazovanja koju čine predstavnici Nacionalnog instituta za javno zdravlje, Ministarstva zdravlja, Ministarstva obrazovanje, nauke i tehnologije, Agencije za statistiku Kosova, Kancelarije UNICEF-a na Kosovu, i Službe SZO-a u Prištini.

Projekat je finansijski podržala Kancelarija UNICEF-a na Kosovu.


Sadržaj

Skraćenice ........................................................................................................................................................................................ 42

Uvod ................................................................................................................................................................................................... 43

Lista pokazatelja zdravlja dece i majki ................................................................................................................................... 45

Zdravstveni status ......................................................................................................................................................................... 46

Determinante zdravlja, faktori rizika i zaštitni faktori ....................................................................................................... 61

Pokrivenost uslugama ................................................................................................................................................................. 70

Bibliografija...................................................................................................................................................................................... 75


Skraćenice

ASK Agencija za Statistiku Kosova

BCG Bacillus Calmette-Guérin (Tuberkuloza)

BDP Bruto Domaći Proizvod

bOPVr Bivalent Oral Polivirus Vakcina

COR Ciljevi Održivog Razvoja

DPT Diphteria Pertussis Tetanus

DT Diphteria Tetanus

DZA Demografska i Zdravstvena Anketa

HBSC Zdravstveno Ponašanje Dece u školskoj Godini

Hep B Hepatitis B

HiB Haemophilus influenzae tip B

IPV Ne-aktivna Vakcina polivirusa

MICS Anketa Grupisanih Višestrukih Pokazatelja

MMR Male boginje, zauške i rubeola

NIJZ Nacionalni Institut Javnog Zdravlja

ORT Tretman rehidratacije putem usta

STEPS SZO STEPvise pristup nadzoru

SZO Svetska Zdravstvena Organizacija

Td Tetanus Diphtheria

UNICEF Fond Ujedinjenih Nacija za Decu


uvod

Poznavajući ogromnu moć koju imaju informacije za radikalne promene i poboljšanja života ljudi, ali i na osnovu nedavnih zbivanja u globalnoj areni u pravcu poboljšanja zdravstvenih podataka i informacija, započet je proces pripreme pokazatelja za zdravlje majki i dece. To je učinjeno i sa ciljem da Republika Kosovo bude u korak sa globalnim razvojem ka postepenom jačanju i modernizaciji zdravstvenog informacionog sistema, koji je zasnovan na najboljim međunarodnim standardima i praksama. Ovaj okvir ima za nameru da poveća među-institucionalnu saradnju i koordinaciju u cilju stvaranja neophodne sinergije za jačanje i poboljšanje zdravstvenih podataka i informacija, uz istovremeni uticaj na prevazilaženje izazova i rešavanje potreba. Glavni izvor razvoja Okvira pokazatelja zdravlja dece i majki su 100 osnovnih zdravstvenih pokazatelja, poznatih kao “Globalna referentna lista 100 osnovnih zdravstvenih pokazatelja”. Grupa od 100 ključnih pokazatelja koji su pripremljeni kao prioriteti od strane globalne zajednice za pružanje tačnih informacija o stanju i trendovima zdravstva, uključujući i nacionalne i globalne odgovore, oni su pregledani i potvrđeni za lokalni kontekst od strane radne grupe odgovorne za pripremu Okvira pokazatelja zdravlja dece i majki. Svrha “Okvira pokazatelja zdravlja dece i majki” je da, time što identifikuje osnovne pokazatelje za poboljšanje javnog zdravlja, posebno dece, identifikuje aktere odgovorne za napredak i razvoj pokazatelja, kao i za prikupljanje podataka i izveštavanje o istim, i za osnaživanje odgovornosti u ostvarivanju dečijih prava.

Takođe, pomoću pokazatelja se, između ostalog, cilja da: • Se vrši praćenje zdravstvenih rezultata na nacionalnom nivou; • Olakša uporedivost podataka sa regionalnim i globalnim nivoom, uključujući i ciljeve održivog razvoja; • Se smanje dupli i preterani zahtevi za izveštavanjem; • Da se razjasne institucionalne uloge i mandati u odnosu na izveštavanje vezano za podatke; • Se poveća efikasnost ulaganja u prikupljanje podataka u zemlji; • Se poveća dostupnost i kvalitet podataka o rezultatima za zdravlje majki i dece; • Se podrži orijentacija politika zasnovanih na dokazima.

Okvir sadrži ukupno 22 pokazatelja koji su klasifikovani u tri glavne grupe/oblasti: 1. Zdravstveni status 2. Faktori rizika, zaštitni faktori, determinante zdravlja i 3. Pokrivenost uslugama.


Okvir pokazatelja je namenjen da služi kao vodič za standardne pokazatelje i definicije koje su određene na globalnom nivou, koji će služiti zemlji da prati napredak u oblasti zdravstva. Izbor i određivanje prioriteta pokazatelja u ovom dokumentu je zasnovan na sledećim kriterijumima:

1. Pokazatelj je specifičan, merljiv, relevantan i ostvariv za vreme i mesto. 2. Pokazatelj se zasniva na međunarodnim dokumentima za praćenje situacije u zdravstvu.3. Pokazatelj se zasniva na nacionalnim dokumentima za praćenje.

Takođe, ovaj referentni dokument sadrži podatke potrebne za izračunavanje pokazatelja zdravlja majki i dece na Kosovu. Svaki pokazatelj u okviru sadrži sledeće detaljne informacije:

• Definisanje pokazatelja i važnost izračunavanja odgovarajućeg pokazatelja;• Metodologiju obračuna, gde je dat brojilac i imenilac pokazatelja;• Oblike merenja, gde su definisani glavni izvori merenja pokazatelja (npr. civilni registar podataka,

registar vitalnih statistika, anketa domaćinstava, ankete o zdravlju, administrativni podaci ili popis stanovništva itd.);

• Razdvajanje pokazatelja po polu, starosti, etničkoj pripadnosti, vrsti prebivališta, geografskoj lokaciji, društveno-ekonomskom statusu, kao i učestalost merenja pokazatelja;

• Izvor podataka, gde su ustanovljene odgovorne institucije na Kosovu za prikupljanje i obračun pokazatelja.

Svi pokazatelji navedeni u listi okvira su od posebne važnosti za praćenje i merenje, ali neki od pokazatelja ovog dokumenta su “suštinski” pokazatelji zbog važnosti koju imaju za dodelu zdravstvenih resursa, planiranje i praćenje napretka. Dok su neki od indikatora ambiciozni jer, uprkos njihovom značaju, oni predstavljaju izazov za izračunavanje zbog nedostatka kompleksnih izvora podataka i metodologija za njihovo izračunavanje.

Na kraju, treba napomenuti da se pokazatelji predstavljeni u ovom okviru ne mogu smatrati kao jedini za praćenje prava dece, i za procenu dostignuća u oblasti zdravstva. Štaviše, ovaj okvir se treba smatrati za referentni, konsultujući dokument za usklađivanje pokazatelja i specifikaciju svih relevantnih informacija vezanih za njihovu procenu i obračun.


LiSta PokazateLja zdravLja dece i majki

Zdravstveni statusZdravstvene deternminante, Faktori rizika i Zaštitni faktori

Pokrivenost servisima

� Stopa smrtnosti novorođenčadi (neonatalni mortalitet)

� Stopa smrtnosti odojčadi (smrtnost odojčadi)

� Stepen mrtvo-rođenih (smrtnost fetusa)

� Stopa perinatalne smrtnosti

� Stopa smrtnosti ispod 5 godina života

� Stopa fertiliteta kod adolescenata (starosna grupa 15-19 godina)

� Stopa smrtnosti adolescenata

� Stopa smrtnosti majki

� Stopa samoubistava kod adolescenata (starosna grupa od 15 do 19 godina)

� Rani početak dojenja

� Dojenčad dojena samo majčinim mlekom do 6 meseci

� Pojava novorođenčadi sa niskom telesnom težinom

� Anemija kod dece uzrasta od 6-59 meseci

� Deca mlađa od 5 godina koja imaju zastoj u rastu

� Deca mlađa od 5 godina sa prekomernom težinom

� Deca mlađa od 5 godina koja imaju malu težinu u odnosu na dužinu/visinu

� Upotreba duvana kod adolescenata

� Upotreba alkohola kod adolescenata

� Deca sa dijarejom koja primaju oralnu rehidraciju (ORT)

� Stopa uključenja u redovnu vakcinaciju

� Rashodi u zdravstvu kao procenat bruto domaćeg proizvoda (BDP)

� Javni rashodi za zdravstvo kao procenat ukupnih rashoda Vlade


zdravStveni StatuS

Pokazatelj 1 Stopa smrtnosti novorođenčadi (neonatalna smrtnost)

Definicija

Stopa neonatalne smrtnosti1 definisana je kao broj živorođene dece koja umire pre nego što doživi 28 dana života (0-27 dana), izraženo na 1.000 živorođenih u kalendarskoj godini.

Neonatalne smrti (smrti tokom prvih 28 dana života novorođenčeta) mogu se podeliti na:

• Rane neonatalne smrti, nastale u prvih 7 dana (0-6 dana) života, i

• Kasne neonatalne smrti, koje se javljaju nakon 7. dana (7-27 dana), ali pre 28og dana.

Rođeni živi znači potpuno odvajanje proizvoda koncepcije od tela majke, bez obzira na dužinu trudnoće, gde proizvod nakon odvajanja diše ili pokazuje znake života, kao npr. otkucaji srca, pulsiranje pupčane vrpce ili samostalni pokreti mišića, bez obzira da li je pupčana vrpca presečena ili je posteljica zalepljena.

Zašto je važno meriti

Ovaj pokazatelj vrši merenje zdravlja i blagostanja dece, dok u širem aspektu prikazuje socijalni i ekonomski razvoj jedne zemlje. Stopa smrtnosti ispod 5 godina života je značajan pokazatelj javnog zdravlja jer prikazuje pristup dece i zajednice osnovnim zdravstvenim uslugama, kao što su imunizacija, medicinski tretman infekcija i adekvatna ishrana.

Formula

Gde je:

= Stopa neonatalne smrtnosti za 1.000 živo-rođenih u datom vremenskom periodu;

= Broj živorođene dece koja su umrla u roku prvih 28 dana (0-27 dana) života u datom vremenskom periodu;

= Broj živorođene dece u istom vremenskom periodu.

Za neonatalnu smrtnost - Broj živorođene dece koja su umrla u roku prvih 28 dana (0-27 dana) života.

Za rane neonatalne smrti - Broj živorođene dece koja su umrla u roku prvih 7 dana (0-6 dana) života.

Za kasne neonatalne smrti - Broj živorođene dece koja su umrla od 7 do 27 dana, ali da nisu napunili 28 dana života. = Broj živorođene dece u datom vremenskom periodu.

1 Pokazatelj COR Stepen neonatalne smrtnosti (3.2.2)


Metoda merenja

Podaci iz civilnog registra: Broj živorođene dece i broj neonatalnih smrti (0-27 dana) se koriste za računanje stepena neonatalne smrtnosti (mortaliteta). Ovaj sistem nudi godišnje podatke.

Popis stanovništva: sadrži pitanja o smrtnim slučajevima u domaćinstvima u poslednjih 12 meseci, koja se mogu koristiti za procenu smrtnosti.

Podaci iz anketa domaćinstava: Proračuni su zasnovani na punoj istoriji rođenja, gde se od majki tražio datum rođenja svakog deteta, i one su pitane ako su njihova deca još uvek živa, a ako nisu, tražena im je starost deteta pri smrti.

Podela Prema polu, starosti, telesnoj težini na rođenju, gradsko/seosko, nivou obrazovanja majke, etničkoj pripadnosti, uzroku smrti, mestu smrti, bračnom statusu majke

Učestalost merenja

Godišnje, na osnovu sistema civilnog registra

3-5 godina na osnovu anketa

Izvori podataka Nacionalni Institut za Javno Zdravlje i Agencija za Statistiku Kosova.


Pokazatelj 2 Stopa smrtnosti odojčadi (smrtnost odojčadi)

Definicija

Stopa smrtnosti odojčadi predstavlja broj odojčadi koji su umrli u periodu od rođenja do navršetka prve godine života (0-11 meseci), izraženo na 1.000 živorođenih u kalendarskoj godini.

Rođeni živi znači potpuno odvajanje proizvoda koncepcije od tela majke, bez obzira na dužinu trudnoće, gde proizvod nakon odvajanja diše ili pokazuje znake života, kao npr. otkucaji srca, pulsiranje pupčane vrpce ili samostalni pokreti mišića, bez obzira da li je pupčana vrpca presečena ili je posteljica zalepljena.


Pokazatelj daje informacije o zdravstvenoj i socio-ekonomskoj situaciji u zemlji, vrši merenje zdravlja i blagostanja populacije, i navodi nivo siromaštva i kvalitet zdravstvenih usluga pruženih u zemlji.

Stopa smrtnosti odojčadi je pokazatelj Sektrone Strategije Zdravstva 2017-2021 (Specifični cilj 2: Poboljšanje zdravlja majki i dece)

Formula

Gde je:

= Stopa smrtnosti odojčadi na 1,000 živorođenih u datom vremenskom periodu;

= Broj živorođene odojčadi koja su umrla pre navršetka prve godine života (0-364 dana) u datom vremenskom periodu;

= Broj živorođenih u datom vremenskom periodu.


Metoda merenja

Civilni registar: Broj smrtnih slučajeva za 0 godina života (0-364 dana) i broj živorođenih u kalendarskoj godini su korišćeni za izračunavanje stope smrtnosti odojčadi; Drugi način računanja verovatnoće smrtnosti odojčadi uzima u obzir broj smrtnih slučajeva za 0 godina života (0-364 dana) i populaciju istog uzrasta radi računanja stope smrtnosti, koje se zatim pretvaraju u određenu starost sa verovatnoćom smrti.

Popis stanovništva i ankete: Korišćena je indirektna metoda na osnovu pitanja koja su postavljena za svaku ženu reproduktivnog uzrasta, koliko je dece rodila i koliko njih je još živo. Zatim se koriste metoda Brass i tabela života (statistika) za izvođenje procene smrtnosti odojčadi.

Ankete: Koristi se direktna metoda na osnovu istorije porođaja anketirane žene (serija detaljnih pitanja za svako dete koje je data žena rodila tokom svog života). Da bi se smanjile greške pri uzimanju uzoraka, obično su predstavljane procene kao norma za 5 godina pre ankete.

PodelaPrema polu, starosti, gradsko/seosko, etničkoj pripadnosti, uzroku smrti, mestu smrti, stepenu obrazovanja majke, redosledu rođenja deteta, bračnom statusu majke.

Učestalost merenja

Godišnje na osnovu civilna registracija / vitalna statistika

3-5 godina, na osnovu anketa.



Pokazatelj 3 Stepen mrtvo-rođenih

Definicija

Broj mrtvo-rođenih na 1,000 rođenih (živo-rođenih i mrtvo-rođenih). Porođaji mrtvog fetusa se mogu desiti tokom porođaja ili pre nego što se dete rodi.

Za svrhe međunarodnih poređenja, rađanje mrtve dece je definisano kao fetalna smrt u trećem tromesečju (≥1,000 g ili ≥ 28 nedelja).

Za svrhe nacionalnih poređenja, rađanje mrtve dece je definisano kao fetalna smrt u trećem tromesečju (≥500 g ili ≥ 22 nedelja).

Rođen znači potpuno odvajanje mrtvog fetusa koji ima masu preko 500g ili živog fetusa od tela majke nezavisno od vremena trajanja trudnoće.

Rođen živ znači potpuno odvajanje proizvoda koncepcije od tela majke, nezavisno od vremena trajanja trudnoće, gde proizvod nakon odvajanja diše ili pokazuje znake života, kao npr. otkucaji srca, pulsiranje pupčane vrpce ili samostalni pokreti mišića, bez obzira da li je pupčana vrpca presečena ili je posteljica zalepljena.


Ovaj pokazatelj predstavlja kvalitet zdravstvene nege u zemlji ili u zdravstvenoj instituciji, pre trudnoće, tokom trudnoće, i tokom porođaja.

Formula

Gde je:

= Stepen mrtvo-rođenih odojčadi na 1,000 rođenih u datom vremenskom periodu;

= Broj mrtvo-rođenih odojčadi tokom datog vremenskog perioda;

= Broj mrtvo-rođenih odojčadi i broj živorođenih odojčadi tokom datog vremenskog perioda.

Metoda merenja

Podaci iz civilnog registra: broj mrtvo-rođenih podeljen sa ukupnim brojem rođenih (živih i mrtvih).

Podaci iz anketa za međunarodna poređenja: Broj pobačaja tokom sedmog meseca ili nakon sedmog meseca trudnoće u periodu od pet godina pre intervjua, podeljen sa brojem živorođenih i brojem pobačaja u trećem tromesečju odgovarajuće trudnoće.

Podaci iz anketa za nacionalna poređenja: Broj pobačaja od 20-22 nedelje trudnoće ili nakon 22 nedelje trudnoće tokom pet godina pre intervjua, podeljeno sa brojem živorođenih i brojem pobačaja u drugom tromesečju odgovarajuće trudnoće.


PodelaPrema polu, starosti, gradsko/seosko, etničkoj pripadnosti, uzroku smrti, mestu smrti, stepenu obrazovanja majke, rođenju deteta, bračnom statusu majke

Učestalost merenja





Pokazatelj 4 Stopa perinatalne smrtnosti

Definicija

Broj perinatalnih smrti (mrtvo-rođenih i ranih neonatalnih smrti) iskazan na 1,000 rođenih.

Rana neonatalna smrt se odnosi na živorođenu odojčad koja su umrla unutar prvih 7 dana (0-6 dana) života.

Za svrhe nacionalnih poređenja, porođaji mrtvo-rođenih su definisani kao fetalne smrti u trećem tromesečju (≥ 500 g ili ≥ 22 nedelje).

Rođen podrazumeva potpuno odvajanje mrtvog fetusa koji ima težinu veću od 500g ili živog fetusa od majčinog tela, nezavisno od vremena trajanja trudnoće.


Pokazatelj perinatalne smrtnosti igra važnu ulogu u pružanju potrebnih informacija za poboljšanje zdravstvenog stanja trudnica, dojilja i novorođenčadi. Ove informacije omogućuju identifikaciju problema, kvalitet zdravstvene zaštite, praćenje trendova i nejednakosti, i procenu promena u politikama i njihovom sprovođenju.

Stopa perinatalne smrtnosti je pokazatelj sektorne Strategije zdravstva 2017-2021 Republike Kosovo (Specifični cilj 2: Poboljšanje zdravlja majke i dece).

Formula

Gde je:

=Stopa perinatalne smrtnosti na 1000 rođenih u datom vremenskom periodu;

= Broj mrtvo-rođene odojčadi u datom vremenskom periodu;

= Rane neonatalne smrti: Broj živorođene odojčadi koja su umrla unutar prvih 7 dana (0-6 dana) života u datom vremenskom periodu;

= Broj živorođene dece u istom vremenskom periodu.

Metoda merenja

Podaci iz civilnog registra: broj mrtvo-rođenih i ranih neonatalnih smrti, i ukupni broj rođenih (živih i mrtvih) se koriste za računanje stepena perinatalne smrtnosti (mortaliteta).

Podaci iz anketa: Koristi se direktna metoda koja se zasniva na detaljnim istorijama, koja se dobijaju iz pitanja koja su postavljena ženama za svako dete koje su rodile tokom svog života.


PodelaPrema polu, gradsko/seosko, etničkoj pripadnosti, uzroku smrti, mestu smrti, nivou obrazovanja majke, starosti majke, redosledu rođenja deteta, bračnom stanju majke.

Učestalost merenja





Pokazatelj 5 Stopa smrtnosti ispod 5 godina života

Definicija

Stopa smrtnosti ispod 5 godina života2 se definiše kao broj umrle dece pre nego da navrše pet godina (0-59 meseci) života, prikazano na 1,000 živorođenih za određenu teritoriju u datom vremenskom periodu.

Mogućnost da dete umre pre nego da navrši pet godina života na 1,000 živorođenih za određenu teritoriju u određenom vremenu.


Ovaj pokazatelj vrši merenje zdravlja i blagostanja dece, dok u širem aspektu prikazuje socijalni i ekonomski razvoj jedne zemlje. Stopa smrtnosti ispod 5 godina života je značajan pokazatelj javnog zdravlja jer prikazuje pristup dece i zajednice osnovnim zdravstvenim uslugama, kao što su imunizacija, medicinski tretman infekcija i adekvatna ishrana.

Formula

Gde je:

= Stopa smrtnosti dece ispod 5 godina života (0-59 meseci) na 1000 živo-rođenih u određenom vremenskom periodu;

= Broj umrle dece, ispod 5 godina života (0-59 meseci) u određenom vremenskom periodu;

= Broj živorođene odojčadi u datom vremenskom periodu;

Napomena: Za računanje ovog pokazatelja su uzeta u obzir odojčad rođena sa telesnom težinom većom od 500gr i koja su rođena tokom 22ge nedelje i kasnije.

Metoda merenja

Civilni registar: Broj umrlih koji nisu navršili pet godina (0 do 59 meseci) i populacija iste dobi ke korišćena za računanje stope smrtnosti, koje se zatim pretvaraju u verovatnoću smrtnosti specifičnog godišta.

Popis stanovništva i ankete: Koristi se indirektna metoda koja je zasnovana na pitanjima postavljenim svakoj ženi koja je u reproduktivnoj dobi za decu koju su rodile, i koliko njih je još uvek živo. Zatim se koriste metoda Brass i tablice života (statistika) za procenu smrtnosti odojčadi.

Iz anketa: Može se koristiti i direktna metoda koja se zasniva na istorijama porođaja jedne žene, postavljajući joj detaljna pitanja za svako dete koje je rodila tokom svog života. Radi smanjenja grešaka pri uzimanju uzoraka, procene su obično predstavljene kao norme za 5 godina pre ankete. Jedna sintetička metoda koju je razvila Anketa za Demografiju i Zdravstvo (DHS) se koristi za računanje normi po periodima.

2 Pokazatelj COR Stepen smrtnosti dece ispod 5 godina života (3.2.1)


Podela Prema polu, uzrasta, gradsko/seosko, obrazovanju majke.

Učestalost merenja

Godišnje, na osnovu civilna registracija / vitalna statistika

3-5 godina na osnovu anketa.



Pokazatelj 6 Stopa fertiliteta kod adolescenata (starosna grupa 15-19 godina)

Definicija

Stopa fertiliteta kod adolescenata3 se definiše brojem porođaja žena iz uzrasta 15-19 godina, iskazano na 1,000 žena iste uzrasta za datu godinu.

Ovaj pokazatelj je poznat kao specifični fertilitet žena uzrasta od 15-19 godina.


Pokazatelj vrši merenje zdravlja i blagostanja adolescenata, kao ključnog faktora koji utiče na nastavak obrazovanja i individualnog i društvenog razvoja.

Formula

Gde je:

= Stopa fertiliteta adolescenata uzrasta od 15-19 godina na 1000 adolescenata iste starosne dobi u određenom vremenskom periodu;

= Broj živorođenih od strane žena uzrasta od 15-19 godina u datom vremenskom periodu;

= Ukupno žena uzrasta od 15-19 godina u datom vremenskom periodu.

Napomena: Ako se izvesti o nekom živorođenom odojčetu od strane žene ispod 15 godina starosti, da se uključi u obračun pokazatelja, uz adekvatno objašnjenje.

Metoda merenja

Civilni registar: brojilac je registrovani broj živorođenih od strane žena uzrasta 15-19 godina, dok imenilac predstavlja procenjenu ili izbrojanu populaciju žena od 15-19 godina.

Podaci iz popisa stanovništva: stepen porođaja adolescenata se računa na osnovu poslednjeg porođaja, ili broja porođaja periodu od 12 meseci pre popisa stanovništva.

Podaci iz anketa: stepen porođaja adolescenata se računa iz retrospektivnih podataka istorije porođaja. Brojač se referiše porođajima realizovanim od strane žena koje su bile starosne dobi od 15-19 godina u vremenu porođaja tokom referentnog perioda pre intervjua, dok se imenilac referiše ukupnom broju žena koje su u referentnom periodu ankete pripadali uzrasta od 15-19 godina. Kada god je to moguće, referentni period korespondira periodu od pet godina pre sprovođenja ankete4.

PodelaPrema bračnom stanju, gradsko/seosko, socio-ekonomskom statusu, obrazovanju majke, etničkoj pripadnosti, mestu rođenja, profesionalnoj pomoći.

3 Pokazatelj COR - Stepen fertiliteta u adolescenata (3.7.2) 4 Za neke studije nisu dostupni retrospektivni podaci za istoriju porođaja, i procena se vrši na osnovu datuma poslednjeg porođaja ili za broj porođaja tokom poslednjih 12 meseci pre početka studije.


Učestalost merenja

Godišnje, civilna registracija / vitalna statistika

Izvori podataka Agencija za Statistiku Kosova.


Pokazatelj 7 Stopa smrtnosti adolescenata

DefinicijaBroj adolescenata iz uzrasta od 10-19 godina koji su umrli u određenom vremenskom periodu, nezavisno od razloga smrti, iskazano na 100,000 adolescenata uzrasta od 10-19 godina.


Ovaj pokazatelj prikazuje zdravlje adolescenata, kao i uticaj socijalnih i ambijentalnih faktora u ovom kritičnom prelaznom periodu.

Formula

Gde je:

= Stopa smrtnosti adolescenata uzrasta od 10-19 godina na 100,000 adolescenata u datom vremenskom periodu;

= Broj slučajeva smrti adolescenata uzrasta od 10-19 godina u datom vremenskom periodu;

= Ukupna populacija uzrasta od 10-19 godina u datom vremenskom periodu.

Metoda merenja

Civilni registar: Broj slučajeva registrovanih smrti (nezavisno od uzroka) uzrasta od 10-19 godina.

Popis stanovništva: Smrtnost prema uzrasta i polu se računa na osnovu pitanja o poslednjim smrtima koje su se dogodile u domaćinstvu tokom određenog perioda koji prethodi registraciji (obično 12 meseci).

Ankete: Koriste se direktne ili indirektne metode za računanje brojača, na osnovu informacija koje daju intervjuisane osobe.

Podela Prema polu, uzrasta 10-14 godina, 15-19 godina, mestu prebivanja, socio-ekonomskom statusu uzroku smrti, mestu smrti, etničkoj pripadnosti.

Učestalost merenja


3-5 godina na osnovu anketa.

Izvori podataka Agencija za statistike Kosova


Pokazatelj 8 Stopa smrtnosti majki

Definicija

Stopa smrtnosti majki5 predstavlja broj žena umrlih (tokom jedne godine) od nekog razloga koji se vezuje za (ili je izazvan) trudnoću (isključujući slučajne uzroke) i smrti tokom porođaja ili unutar 42 dana nakon završetka trudnoće, nezavisno od trajanja i mesta trudnoće, izraženo na 100,000 živo-rođenih, za dati vremenski period.


Ovaj pokazatelj vrši merenje opšteg zdravlja populacije, statusa žene u društvu, i funkcionisanja zdravstvenog sistema. Visoka vrednost smrtnosti majki je pokazatelj problema zdravstvenog stanja, rodne nejednakosti, i zdravstvenih usluga u jednoj zemlji.

Formula

Gde je:

= Stopa smrtnosti majki u datom vremenskom periodu;

= Broj smrti majki u datom vremenskom periodu;


Metoda merenja

Stopa smrtnosti majki se može izračunati podelom registrovanog (ili procenjenog) broja smrti6 majki, i ukupnog registrovanog (ili procenjenog) broja živorođenih za određeni vremenski period koji se množi sa brojem 100,000.

Ovaj pokazatelj se može direktno izračunati iz podataka civilne registracije, anketa domaćinstava, ili drugih izvora.

Pošto je smrtnost majki relativno retka pojava, ako se obračun vrši putem anketa u domaćinstvima, onda uzorak ankete treba biti veliki. Za merenje ovog pokazatelja, istraživanja DHS i MICS su međunarodno poznata.

PodelaPrema uzrasta, mestu gradsko/seosko, mestu smrti, etničkoj pripadnosti, nivou obrazovanja, bračnom stanju.

Učestalost merenja

Godišnje, na osnovu civilna registracija / vitalna statistika

Na svakih 5 godina za druge izvore


5 Pokazatelj COR Stepen smrtnosti majki (3.1.1) 6 Proračun zahteva informacije o stanju trudnoće, vreme smrti (tokom trudnoće, porođaja, ili unutar 42 dana po završetku trudnoće), i uzrok smrti


Pokazatelj 9 Stopa samoubistava kod adolescenata (starosna grupa od 15 do 19 godina)

DefinicijaStopa samoubistava kod adolescenata7 se računa kao opšti broj smrti iz namernih uzroka samo-povređivanja za populaciju uzrasta od 15-19 godina, tokom date godine, izražene na 100,000 adolescenata uzrasta od 15-19 godina.


Pokazatelj vrši merenje kako socijalni i ambijentalni faktori utiču na razvoj adolescenata, kao faza tranzicije. Adolescentnost je kritični prelazni period koji uključuje biološke promene puberteta i potrebu za određivanjem ključnih razvojnih zadataka, kao što su povećanje nezavisnosti i normativno eksperimentisanje.

Formula

Gde je:

= Stopa samoubistava adolescenata uzrasta od 15-19 godina na 100,000 adolescenata iste starosne dobi u određenom vremenskom periodu;

= Broj samoubistava (smrti iz namernih uzroka samo-povređivanja) adolescenata uzrasta od 15-19 godina za datu godinu u datom vremenskom periodu;

= Ukupna populacija uzrasta od 15-19 godina za datu godinu, u datom vremenskom periodu.

Napomena: Podaci registracije smrti koristeći ICD-10, često uz usklađivanje radi pod-izveštavanja.

Metoda merenja

Registar uzroka smrti:

PodelaPrema uzrasta, gradsko/seosko, polu, socio-ekonomskom statusu, etničkoj pripadnosti.

Učestalost merenja

Godišnje, civilna registracija / vitalna statistika

Na svakih 5 godina za druge izvore.

Izvori podataka Agencija za Statistiku Kosova.

7 Pokazatelj COR - Stepen samoubistava (3.4.2)


determinante zdravLja, Faktori rizika i zaštitni Faktori

Pokazatelj 1 Rani početak dojenja

DefinicijaProcenat novorođenčadi dojenih majčinim mlekom unutar prvog sata po rođenju tokom datog vremenskog perioda.


Ishrana dojenjem daje novorođenčadi mogućnost za zdravi početak života, i najbolji je i najjeftiniji način koji osigurava život i optimalni razvoj dece.

Formula

Gde je:

= Procenat novorođenčadi dojenih majčinim mlekom unutar prvog sata po rođenju tokom datog vremenskog perioda;

= Broj novorođenčadi dojenih majčinim mlekom unutar prvog sata po rođenju u datom vremenskom periodu;


Metoda merenja

Podaci iz zdravstvenog sistema: Procenat novorođenčadi dojenih majčinim mlekom unutar prvog sata po rođenju u zdravstvenim institucijama.

Podaci iz anketa: Procenat majki sa jednim živim detetom nakon porođaja u poslednje 2 godine koje su svoje poslednje dete hranili dojenjem unutar jednog sata nakon rođenja.

Napomena: DHS i MICS uključuju pitanja za vreme početka dojenja.

PodelaPrema gradsko/seosko, polu novorođenčadi, obrazovanju majke, starosti majke, etničkoj pripadnosti, socio-ekonomskom statusu, instituciji gde je izvršen porođaj (javna/privatna ustanova);

Učestalost merenja

Godišnje na osnovu administrativnih podataka.

3-5 godina putem anketa.



Pokazatelj 2 Odojčad hranjena samo majčinim mlekom do 6 meseci

DefinicijaProcenat odojčadi uzrasta od 0-5 meseci (<6 meseci) hranjenih samo majčinim mlekom.


Ishrana majčinim mlekom daje odojčadi mogućnost za zdrav početak života, i najbolji je i najjeftiniji način koji osigurava život i optimalni razvoj dece.

Formula

Gde je:

= Procenat odojčadi uzrasta od 0-5 meseci koji se hrane samo majčinim mlekom u datom vremenskom periodu;

= Broj odojčadi uzrasta od 0-5 meseci koji se hrane samo majčinim mlekom u datom vremenskom periodu;

= Broj odojčadi uzrasta od 0-5 meseci u datom vremenskom periodu.

PodelaPrema mestu prebivanja, polu odojčadi, socio-ekonomskom statusu, obrazovanju majke, etničkoj pripadnosti.

Metoda merenja

Broj odojčadi uzrasta od 0-5 meseci koji su hranjeni samo majčinim mlekom jedan dan pre dana ankete, podeljeno sa brojem odojčadi od 0-5 meseci koji su uključeni u anketu.

Ankete DHS i MICS uključuju pitanja za tečnosti i hranu koja je data jedan dan pre kako bi se otkrilo da li se odojče hrani samo majčinim mlekom.

Učestalost merenja

Na svakih 3-5 godina.



Pokazatelj 3 Pojava novorođenčadi sa niskom telesnom težinom

DefinicijaProcenat živih novorođenčadi koji imaju telesnu težinu manju od 2,500 grama po rođenju.


Niska telesna težina novorođenčadi se čvrsto vezuje za rizik smrtnosti tokom prve godine života, druge razvojne probleme tokom detinjstva, kao i razne bolesti tokom života.

Formula

Gde je:

= Učestalost živorođenih sa telesnom težinom manjom od 2,500gr u datom vremenskom periodu;

= Broj živorođenih sa telesnom težinom manjom od 2,500gr u datom vremenskom periodu;


Metoda merenja

Zdravstveni administrativni podaci

Civilni registar, ili zdravstvene ankete populacije.

PodelaPrema mestu prebivanja, socio-ekonomskom statusu, obrazovanju majke, polu odojčeta, etničkoj pripadnosti.

Učestalost merenja

Godišnje, iz administrativnih podataka.

3-5 godina- anketa.



Pokazatelj 4 Anemija kod dece uzrasta od 6-59 meseci

Definicija Procenat dece uzrasta od 6-59 meseci sa nivoom hemoglobina nižim od 110 g/L.


Anemija ima značajne zdravstvene posledice i utiče na razvoj dece. Ovaj pokazatelj prikazuje socio-ekonomsko stanje u zemlji, kao i prakse vezane za ishranu.

Formula

Gde je:

= Rasprostranjenost anemije kod dece uzrasta (i) (i= 6-59 meseci) u datom vremenskom periodu;

= Broj dece uzrasta (i) (gde je i=6-59 meseci) i sa određenom vrednošću hemoglobina (h) (gde je h = manja od 110g/ L) usklađeno sa visinom, u datom vremenskom periodu;

= Broj dece uzrasta (i) (gde je i=6-59 meseci) u datom vremenskom periodu.

Metoda merenja

Ankete: Broj dece uzrasta od 6-59 meseci sa nivoom hemoglobina nižim od 110g/L, u odnosu na broj dece istog uzrasta kojima je meren nivo hemoglobina tokom studije.

PodelaPrema uzrasta, mestu prebivanja, polu, socio-ekonomskom statusu, etničkoj pripadnosti.

Učestalost merenja

Na svakih 3-5 godina.



Pokazatelj 5 Deca mlađa od 5 godina koja imaju zastoj u rastu

Definicija

Procenat dece uzrasta od 0-59 meseci koja imaju zastoj u rastu (niska dužina/visina za dati uzrast)8.

Prosek = dužina/visina za dati uzrast niža od -2 standardnih devijacija određenih Standardima SZO-a za Rast Dece;

Teško stanje = dužina/visina za dati uzrast niža od -3 standardnih devijacija određenih Standardima SZO-a za Rast Dece;


Zastoj u rastu, loša ishrana i niža telesna težina za datu dužinu/visinu smanjuju mogućnost preživljavanja dece, i takođe ometaju rast i dostizanje optimalnog zdravlja. Zastoj u rastu je povezan sa zastojem u razvoju mozga, što može da uzrokuje dugoročne kognitivne posledice, zastoj u obrazovanju, i zastoj uopšte u budućnosti.

Formula

Gde je:

= Procenat dece uzrasta (i) (gde je i= 0-59 meseci) sa zastojem u rastu u datom vremenskom periodu;

= Broj dece uzrasta (i) (gde je i= 0-59 meseci) sa vrednošću dužine/visine za dati uzrast (v) (gde je v= minus 2 standardne devijacije od proseka za prosečno stanje, ili minus 3 standardne devijacije od proseka za teško stanje) u datom vremenskom periodu;

= Ukupni broj dece uzrasta (i) (gde je i =0-59 meseci) u datom vremenskom periodu.

Metoda merenja

Ankete: Procenat dece uzrasta ispod 5 godina (0-59 meseci) sa zastojem u rastu za dati uzrast u odnosu na ukupni broj dece od 0-59 meseci koji su deo istraživanja. Nacionalne ankete za ishranu, kao i svaka druga nacionalna anketa sa modulima za ishranu, kao i nacionalni sistemi praćenja.

PodelaPrema uzrastu, gradsko/seosko, polu, ekonomskom stanju, obrazovanju majke, etničkoj pripadnosti.

Učestalost merenja

Na svakih 3 - 5 godina.


8 Pokazatelj COR Procenat dece koji imaju zastoj u rastu (2.2.1)


Pokazatelj 6 Deca mlađa od 5 godina sa prekomernom težinom

DefinicijaRasprostranjenost prekomerne težine (težine za dužinu/visinu za dati uzrast >+2 standardnih devijacija od proseka određenog Standardima SZO-a za Rast Dece) u okviru dece uzrasta ispod 5 godina.9


Prekomerna težina u prvim godinama života dece daje veću mogućnost razvoja obeziteta, prekomerne težine u srednjem dobu, i da razvije hronične ne-nasledne bolesti (kao što su: dijabetes i kardio-vaskularne bolesti) tokom doba mladosti. Prekomerna težina i obezitet, ako i bolesti vezane za njih, se uglavnom mogu preduprediti.

Formula

Gde je:

= Rasprostranjenost dece uzrasta (i) (gde je i=0-59 meseci) sa preko me r-nom težinom za njihov uzrast u datom vremenskom periodu;

= Broj dece uzrasta (i) (gde je i= 0-59 meseci) telesne težine (v) (gde je v=plus 2 standardne devijacije od proseka) u datom vremenskom periodu;

= Ukupni broj dece uzrasta (i) (gde je i=0-59 meseci) u datom vremenskom periodu.

Metoda merenja

Anketa: Broj dece uzrasta ispod 5 godina (0-59 meseci) koji imaju prekomernu težinu u odnosu sa ukupnim brojem dece 0-59 meseci uključenih u istraživanje.

Izvori podataka uključuju nacionalne ankete za ishranu, kao i svaku drugu nacionalnu anketu sa modulima za ishranu, kao i nacionalne sisteme praćenja.

PodelaPrema uzrasta, mestu, polu, ekonomsko-socijalnom statusu, obrazovanju majke, etničkoj pripadnosti.

Učestalost merenja

3-5 godina.


9 Pokazatelj COR Procenat loše ishrane (2.2.2)


Pokazatelj 7 Deca uzrasta do 5 godina koja imaju malu telesnu težinu u odnosu na dužinu/visinu

Definicija

Procenat dece uzrasta od 0-59 meseci koja imaju malu telesnu težinu u odnosu na dužinu/visinu.10

Umereno stanje = telesna težina u odnosu na dužinu/visinu manja od -2 standardnih devijacija određenih Standardima SZO-a za Rast Dece;

Teško stanje = telesna težina u odnosu na dužinu/visinu manja od -3 standardnih devijacija određenih Standardima SZO-a za Rast Dece.


Mala telesna težina u odnosu na dužinu/visinu smanjuje mogućnost preživljavanja dece, ometajući njihov rast o dostizanje optimalnog zdravlja.

Formula

Gde je:

= Procenat dece uzrasta (i) (gde je i=0-59 meseci) sa malom telesnom težinom u odnosu na dužinu/visinu u datom vremenskom periodu;

= Broj dece uzrasta (i) (gde je i= 0-59 meseci) i sa malom telesnom težinom u odnosu na dužinu/visinu vrednosti (v) (gde je v=minus 2 standardne devijacije od proseka za umereno stanje, ili minus 3 standardne devijacije od proseka za teško stanje) u datom vremenskom periodu;

= Broj dece uzrasta (i) (gde je i=0-59 meseci) u datom vremenskom periodu.

PodelaPrema uzrasta, gradsko/seosko, polu, socio-ekonomskom statusu, etničkoj pripadnosti, nivou obrazovanja majke.

Metoda merenja

Anketa: Broj dece uzrasta ispod 5 godina (0-59 meseci) koja imaju manju telesnu težinu u odnosu na dužinu/visinu u odnosu na ukupni broj dece uzrasta ispod 5 godina (0-59 meseci) uključenih u istraživanje11.

Izvori podataka uključuju nacionalne ankete za ishranu, kao i svaku drugu nacionalnu anketu sa modulima za ishranu, kao i nacionalne sisteme praćenja.

Učestalost merenja



10 Pokazatelj COR – Procenat loše ishrane (2.2.2) 11 Telesna težina i visina dece je merena koristeći standardnu opremu i metode (npr. deca mlađa od 24 meseci su merena u ležećem položaju /po

dužini, dok su deca starija od 24 meseci merena uspravno - na nogama /visina.


Pokazatelj 8 Upotreba duvana kod adolescenata

DefinicijaProcenat adolescenata specifične uzrasta (npr. uzrasta od 11-15 godina, 13-15 godina ili 15-19 godina) koji su izvestili da puše cigarete u datom vremenskom periodu.


Korišćenje duvana je ozbiljan javni zdravstveni problem. Ne samo što može izazvati preranu smrt, korišćenje duvana ugrožava zdravlje i blagostanje, ali i dramatično povećava troškove zdravstvene zaštite. Trenutni trend korišćenja duvana kod adolescenata je indikator nacionalnog trenda u budućnosti. Praćenje korišćenja duvana kod adolescenata je važno za procenu kratkoročnog i dugoročnog zdravstvenog stanja društva.

Formula

Gde je:

= Procenat korisnika duvana iz uzrasta (i) koji puše duvan tokom referentnog vremenskog roka t;

= Broj korisnika duvana u uzrasta (i) koji puše duvan tokom referentnog vremenskog roka t;

= Ukupna populacija date uzrasta (i).

Metoda merenja

Češće ankete za računanje ovog pokazatelja su studije GYTS, HBSC SZO-a, STEP, i MICS GYTS su sprovedeni 2004. i 2016. godine na Kosovu.

Podela Prema polu, gradsko/seosko, socio-ekonomskom statusu.

Učestalost merenja

Najmanje na svakih 5 godina.

Izvor podataka Nacionalni Institut za Javno Zdravlje i Agencija za Statistiku Kosova.


Pokazatelj 9 Upotreba alkohola kod adolescenata

DefinicijaProcenat adolescenata specifične uzrasta (npr. uzrasta od 11- 15 godina, 13-15 godina ili 15-19 godina) koji su prijavili da su konzumirali alkoholna pića u datom vremenskom periodu.


Nadzor upotrebe alkohola od strane raznih starosnih grupa mladih je značajno radi procene kratkoročnih i dugoročnih rizika za zdravlje i sigurnost društva.

Formula

Gde je:

= Procenat korisnika alkohola iz strane uzrasta (i) koji su koristili alkohol tokom određenog referentnog vremenskog roka t;

= Broj lica iz uzrasta (i) koji su koristili alkohol tokom određenog referentnog vremenskog roka t;

= Ukupan broj osoba iz uzrasta (i) u datom vremenskom periodu.

Metoda merenjaAnketa domaćinstava, i druge ankete, npr. HBSC, STEPS SURVEY, MICS, ESPAD (evropske školske ankete za alkohol i druge droge).

Podela Prema polu, gradsko/seosko, socio-ekonomskom statusu.

Učestalost merenja Najmanje na svakih 3-5 godina.



PokrivenoSt uSLugama

Pokazatelj 1 Deca sa dijarejom koja primaju oralnu rehidraciju (ORT)

Definicija

Procenat dece ispod 5 godina starosti sa dijarejom u poslednje dve nedelje pre ankete, a koji su primali ORT (tečnosti spremljene iz pakovanja ORT-a ili gotove ORT tečnosti)12.

Oralne rehidratantne soli (ORT) se referišu balansiranoj mešavini glukoza-elektrolita, koje su preporučene kao lek od strane UNICEF-a i SZO-a, za tretman u slučajevima kliničke dehidratacije.


Hranljivi deficiti uzrokovani dijarejom mogu uticati na rast dece, kognitivni razvoj, i dostignuća tokom obrazovanja, i prikazuju se smanjenjem radne produktivnosti u kasnijem životu.

Formula

Gde je:

= Stopa dece uzrasta (i) (gde je i = ispod 5 godina) koji su primili ORT za dijareju u datom vremenskom periodu;

= Broj dece uzrasta (i) (gde je i = ispod 5 godina) koji su primili ORT za dijareju u datom vremenskom periodu;

= Ukupni broj dece uzrasta (i) (gde je i = ispod 5 godina) sa dijarejom u datom vremenskom periodu.

Metoda merenja

Anketa: Broj dece ispod 5 godina starosti sa dijarejom u poslednje dve nedelje pre ankete, a koji su primali ORT (oralne rehidratantne tečnosti) u odnosu na broj dece sa dijarejom u poslednje dve nedelje pre ankete.

PodelaPrema gradsko/seosko, polu, socio-ekonomskim uslovima, obrazovanju majke, etničkoj pripadnosti.

Učestalost merenja



12 Na osnovu DHS, terminologija koja se koristi za dijareju trebaju uključivati sve izraze koji se koriste za sve oblike dijareje, uključujući i krvavi izmet (u skladu sa dizenterijom), tečni izmet, itd. izraz uključuje definicije majke, kao i izraze koji se koriste lokalno.


Pokazatelj 2 Stopa uključenja u redovnu vakcinaciju

Definicija

Procenat dece određenog uzrasta koji su primili poslednju dozu svake vakcine prema kalendaru iz nacionalnog plana za imunizaciju13.

Na Kosovu, obavezni kalendar vakcinacije uključuje vakcinu protiv tuberkuloze (BCG), hepatitisa B, difterije, velikog kašlja, tetanusa, paralize dece, hemofilus influence, malih boginja, zauški, rubeole.

Zavisno od epidemiološke situacije u zemlji i globalno, u kalendar vakcinacija se mogu ubaciti i nove vakcine.

Kalendari vakcinacije na Kosovu za 2017. godinu:

Po rođenju: BCG i hepatitis B0

U 2, 3 i 4. mesecu: DPT hepatitis B HiB + IPV (u tri doze)

U 12. mesecu: MMR, DPTr bOPVr

U uzrastu 6/7 godina: DT bOPVr, MMRr

U uzrastu 12/13 godina: Td bOPVr

U uzrastu 17/18 godina: Td


Imunizacija je jedna od najefektivnijih intervencija u javnom zdravlju za zaštitu zdravlja dece od određenih bolesti, nesposobnosti i smrti.

Vakcinacijom se, pored prioritetne zaštite zdravlja dece, vrši i zaštita zdravlja odraslih osoba.

Stopa uključenja u redovnu vakcinaciju je pokazatelj sektorne Strategije zdravstva 2017-2021 (Specifični cilj 3: Smanjenje nastanka prelaznih bolesti).

13 Pokazatelj COR - Procenat ciljne populacije obuhvaćene svim vakcinama uključenim u nacionalni plan imunizacije (3.b.1)


Formula

Gde je:

= Stopa uključenja u redovnu vakcinaciju za ciljnu starosnu grupu (i) za vakcine (v) prema nacionalnom planu imunizacije u datom vremenskom periodu;

= Broj dece ciljnog uzrasta (i) koji su primili vakcinu (v) koja je predviđena nacionalnim planom imunizacije u datom vremenskom periodu;

= Broj dece iz ciljnog uzrasta planirane za vakcinaciju (i) u datom vremenskom periodu.

Metoda merenja

Administrativni podaci: Broj dece iz ciljnog uzrasta koji su primili vakcinu koja je predviđena nacionalnim planom imunizacije u datom vremenskom periodu, iskazan kao procenat ukupnog planiranog broja dece za vakcinaciju iz date uzrasta.

Podaci iz anketa: status vakcinacije dece iz uzrasta od 12-23 meseci prema kalendaru vakcinacije, informacije koje se prikupljaju putem knjižice za vakcinaciju, i ako nema knjižicu od informacija dobijenih od strane staratelja.

Podela Prema uzrastu, gradsko/seosko, polu, socio-ekonomskom statusu, vrsti vakcina.

Učestalost merenja

Godišnje, na osnovu administrativnih podataka, i dopunjeno podacima iz anketa.



Pokazatelj 3 Rashodi u zdravstvu kao procenat bruto domaćeg proizvoda (BDP)

Definicija

Ukupni rashodi u zdravstvu kao procenat bruto domaćeg proizvoda (BDP). Rashodi u zdravstvu se referišu rashodima za zdravstvenu negu realizovanim iz javnih fondova. Javni fondovi uključuju fondove državnih, regionalnih i lokalnih organa vlade, kao i sheme zdravstvenih osiguranja.


Ovaj pokazatelj vrši merenje procenta imovine države koja je stvorena tokom jedne godine, a koja je potrošena za zdravstvo od strane Vlade.

Formula

Gde je:

= Javni rashodi u zdravstvu kao procenat bruto domaćeg proizvoda (BDP) za datu finansijsku godinu;

= Javni rashodi u zdravstvu za datu finansijsku godinu;

= Bruto domaći proizvod za datu finansijsku godinu.

Metoda merenja

Rashodi u zdravstvu se računaju prema uputstvu iz Sistema Zdravstvenih Proračuna (SHA) 2011, koji predstavlja međunarodni standard za izveštavanje zdravstvenih rashoda.

Podela

Učestalost merenja

Godišnje

Izvori podataka Ministarstvo za Financije i Agencija za Statistiku Kosova.


Pokazatelj 4 Javni rashodi za zdravstvo kao procenat ukupnih rashoda Vlade

DefinicijaUkupni rashodi Vlade (tekući, kapitalni, i transferi) za zdravstvo kao procenat ukupnih rashoda Vlade u svim sektorima (zdravstvo, obrazovanje, socijalno blagostanje, itd.).


Ovaj pokazatelj je važan za procenu toga koliko Vlada vodi kao prioritet sektor zdravstva u odnosu na druge sektore.

Formula

Gde je:

= Procenat rashoda Vlade za zdravstvo za datu finansijsku godinu;

= Rashodi Vlade za zdravstvo za datu finansijsku godinu;

= Opšti rashodi Vlade za datu finansijsku godinu.

Metoda merenja

Ukupni rashodi Vlade (aktualni, kapitalni, i transferi) za zdravstvo iskazani kao procenat ukupnih rashoda Vlade tokom jedne godine.

Podela

Učestalost merenja

Godišnje.

Izvori podataka Ministarstvo za Financije i Agencija za Statistiku Kosova.


bibLiograFijaWorld Health Organisation (WHO) (2015). Global Reference List of 100 Core Health Indicators. Geneva.http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/173589/1/WHO_HIS_HSI_2015.3_eng.pdf?ua=1


Ministarstvo zdravlja. Republika Kosovo. (2016). Sektorna strategija zdravstva 2017-2021.Prishtina.http://msh-ks.org/wp-content/uploads/2013/11/MSH_STRATEGJIA_raport_alb-web.pdf

Nacionalni institut javnog zdravlja. Republika Kosovo. Nacionalni plan imunizacije na Kosovu. (2017).

Kosovska Agencija za Statistiku. 2014. Anketa Višestrukih Pokazatelja na Kosovu 2013-2014,

Priština, Kosovo: Kosovska Agencija za Statistiku.

Agencija za statistike Kosova. (2016). Statistike porođaja & Statistike smrti na Kosovu. Prishtina: Vlada Republike Kosova.

United Nations Statistics Division. (2017). Sustainable Development Goals. New York: United Nations Statistics Division, Statistical Services Branch.https://unstats.un.org/sdgs/indicators/indicators-list/


CHILD AND MATERNAL HEALTH INDICATORS FRAMEWORK

May 2018



Child and Maternal health IndIcators Framework 77

CHILD AND MATERNAL HEALTH INDICATORS FRAMEWORK

May 2018




This framework has been drafted under the leadership of the Office of Good Governance/ Office of the Prime Minister and with the contribution of a working group consisting of representatives from the National Institute of Public Health, Ministry of Health, Ministry of Education, Science and Technology, Kosovo Agency of Statistics, UNICEF Office in Kosovo and WHO Office in Prishtina.

The project has been financially and technically supported by the UNICEF Office in Kosovo.


contentS

Abbreviations ................................................................................................................................................................................. 80

Introduction .................................................................................................................................................................................... 81

List of Mother and Child Health Indicators .......................................................................................................................... 83

Health Status ................................................................................................................................................................................... 84

Health determinants, risk factors and protective factors ............................................................................................... 99

Service coverage..........................................................................................................................................................................108

Bibliography ..................................................................................................................................................................................113


abbreviationS

BCG Bacillus Calmette-Guérin (Tuberculosis)

bOPVr Bivalent oral poliovirus vaccine

DHS Demographic and Health Survey

DPT Diphtheria pertussis tetanus

DT Diphtheria tetanus

GDP Gross domestic product

GYTS Global Youth Tobacco Survey

HBSC Health Behaviour in School-Aged Children

Hep B Hepatitis B

HiB Haemophilus influenzae type B

IPV Inactivated polio vaccine

KAS Kosovo Agency of Statistics

MICS Multiple Indicator Cluster Survey

MMR Measles, mumps, and rubella

NIPH National Institute of Public Health

ORT Oral rehydration treatment

SDG Sustainable Development Goals

STEPS WHO STEPwise approach to Surveillance

Td Tetanus diphtheria

UNICEF United Nations Children’s Fund

WHO World Health Organization


introduction Acknowledging the extraordinary power of information to transform and drastically improve people’s lives, but also based on recent developments in the global arena towards the improvement of health data and information, and aiming for the Republic of Kosovo to keep pace with global developments towards the gradual empowerment and modernisation of the health information system based on the best international standards and practices, the process of devising mother and child health indicators has begun.

This framework aims to increase inter-institutional cooperation and coordination with the purpose of creating the necessary synergy for strengthening and improving health data and information and, simultaneously, to make an impact on facing challenges and addressing needs.

The main source for developing the Framework of Mother and Child Health Indicators was the 100 core health indicators known as the “Global Reference List of 100 Core Health Indicators”. This standard group of 100 core indicators is prioritized by the global community for providing accurate information on health conditions and tendencies, including responses at the national as well as the global level, and has been reviewed and validated for the local context by the working group responsible for developing the Framework of Mother and Child Health Indicators.

The aim of the Framework of Mother and Child Health Indicators is to determine stakeholders responsible for the progress and development of indicators, the collection and reporting of data, and the empowerment of the responsibilities and accountabilities in the realization of the rights of children by identifying the basic indicators for the improvement of public health.

Moreover, the aims of the indicators, among others, include:• to lead the monitoring of health results at the national level; • to facilitate data comparison on regional and global levels by including the comparison for the

Sustainable Development Goals as well; • to reduce the requests for redundant and double reporting; • to clarify institutional roles and mandates regarding data reporting; • to increase investment efficiency for data collection in the country; • to increase the availability and quality of data on the results for the health of mothers and children;• to support the orientation of policies based on evidence.

The framework consists of 22 indicators in total, which have been classified into three main groups/domains: 1. Health status; 2. Health determinants, risk factors and protective factors; and 3. Service coverage.


The framework of indicators aims to serve as a guideline of standard indicators and definitions determined at the global level, which will serve the country in monitoring progress in health. The selection and prioritization of indicators in this document is based on the following criteria:

1. The indicator is specific, measurable, achievable and relevant for the time and place. 2. The indicator is based on international documents for the monitoring of the health situation. 3. The indicator is based on national documents for the monitoring of the health situation.

This reference document also contains data necessary for the calculation of health indicators for mothers and children in Kosovo. Each indicator in the framework contains detailed information on:

• the definition of the indicator and the importance of the calculation of the respective indicator; • calculation methodology, which includes the indicator’s numerator and denominator;• measurement methods, where the main sources for the measurement of the indicator have been

defined (e.g., civil register, vital statistics register, household surveys, health surveys, administrative data or population census, etc.);

• disaggregation of the indicators by gender, age, ethnicity, area, geographical reach, socio-economic status, etc., and the frequency of the measurement;

• the data source, which determines the institutions in Kosovo responsible for the collection and calculation of the indicators.

All the indicators listed in the framework are of importance to be observed and measured, but some of the indicators within this document are “core” indicators due to the importance they have in the allocation of health resources, and in planning and monitoring progress. On the other hand, some of the indicators are aspirational because, regardless of their importance, they present a challenge due to the lack of data sources and complex methodologies for their calculation.

Finally, it should be emphasized that the indicators presented within this framework should not be considered the sole indicators for monitoring children’s rights and assessing achievement in the health domain. Furthermore, this framework should be considered a reference document, consultative on the harmonization of indicators and on the specification of all relevant information related to their evaluation and calculation.


LiSt oF mother and chiLd heaLth indicatorS

Health Status Health Determinants, Risk Factors and Protective Factors

Service Coverage

� Neonatal mortality rate

� Infant mortality rate

� Stillbirth rate

� Perinatal mortality rate

� Under-five mortality rate

� Adolescent fertility rate (age group 15–19 years old)

� Adolescent mortality rate (age group 10-19 years old)

� Maternal mortality ratio

� Adolescent suicide rate (age group 15–19 years old)

� Early initiation of breastfeeding

� Exclusive breastfeeding rate in infants up to 6 months of age

� Incidence of low birth weight among newborns

� Anaemia prevalence in children aged 6–59 months

� Children under 5 years who are stunted

� Children under 5 years who are overweight

� Children under 5 years who are wasted

� Tobacco use among adolescents

� Alcohol consumption among adolescents

� Children with diarrhoea receiving oral rehydration solution (ORS)

� Immunization coverage rate by vaccine for each vaccine in the national schedule

� Total current expenditure on health (% of gross domestic product)

� General government expenditure on health (% of total government expenditures)


heaLth StatuSIndicator 1 Neonatal mortality rate

Definition

The neonatal mortality rate1 indicates the number of children born alive that die during the first 28 days of life (0–27 days), expressed per 1,000 live births within a calendar year.

Neonatal mortalities (deaths during the first 28 days of the newborn’s life) can be divided into:

• Early neonatal deaths, which occur within first 7 days (0–6 days) of life, and

• Late neonatal deaths, which occur after the 7th day (7–27 days), but before the end of the 28th day

Live birth means the total detachment from the mother’s body of the conception product, regardless of the duration of the pregnancy, and after which the product breathes or gives signs of life, e.g. heartbeat, pulsing of the umbilical cord or voluntary movement of muscles, regardless of whether the cord is cut or the placenta is attached.

Importance of measurement

Mortality rates among young children are a key output indicator for child health and well-being, and, more broadly, for social and economic development. It is a closely watched public health indicator because it reflects the access of children and communities to basic health interventions such as vaccination, medical treatment of infectious diseases and adequate nutrition.

Formula

Where:

= Neonatal mortality rate per 1,000 live births in a specified period;

= Number of newborns born alive that have died within the first 28 days (0–27 days) of life in a specified period;

= Number of newborns born alive for the same period.

For neonatal mortalities– Number of newborns born alive that have died within the first 28 days (0–27 days) of life.

For early neonatal deaths–Number of newborns born alive that have died within the first 7 days (0–6 days) of life.

For late neonatal deaths– Number of newborns born alive that have died from the 7th to the 27th day, but without reaching 28 days.

1 SDG Indicator – Neonatal mortality rate (3.2.2).


Method of measurement

Civil registration/vital statistics: The number of live births and the number of neonatal deaths (0–27 days) are used to calculate the neonatal mortality rate. Census: Questions on deaths in the household within the last 12 months can be used to estimate mortality.

Data from household surveys: Calculations are based on full birth history, whereby women are asked for the date of birth of each of their children, whether each child is still alive and, if not, the age at death.

DisaggregationBy gender, age, birth weight, area (urban/rural), mother’s level of education, ethnicity, cause of death, place of death, mother’s marital status.

Frequency of measurement

Annual – based on the civil registration/vital statistics

3–5 years based on surveys

Data source National Institute of Public Health and Kosovo Agency of Statistics


Indicator 2 Infant mortality rate

Definition

Infant mortality rate is defined as the number of newborns who died between their birth and 1 year of age (0–11 months) expressed in 1,000 live births, within one calendar year.



The indicator provides information about the health and socio-economic situation of the country, the level of poverty and the quality of health services provided in the country.

Infant mortality rate is an indicator of the Sectorial Strategy in Health 2017–2021 of the Republic of Kosovo (Specific Objective 2: Improvement of mother and child health).

Formula

Where:

= Infant mortality rate in 1,000 live births in the specified period;

= Number of newborns born alive that have died before their first birthday (0–364 days) in a specified period;

= Number of newborns born alive in a specified period.


Civil registration/vital statistics: Number of deaths at age 0 (0–364 days) and the population for the same age are used to calculate the death rate, which is then converted into the age-specific probability of dying.

Census and surveys: An indirect method is used based on questions addressed to each woman of reproductive age as to how many children she has given birth to and how many are still alive. The Brass method and model life tables (statistics) are then used to obtain an estimate of infant mortality.

Surveys: A direct method is used based on the birth history of a woman respondent (a series of detailed questions on each child a woman has given birth to during her lifetime). To reduce sampling errors, the estimates are often presented as period rates for 5 years preceding the survey.


DisaggregationBy gender, age, area (urban/rural), ethnicity, cause of death, place of death, mother’s level of education, the order of childbirth, marital status of mother.






Indicator 3 Stillbirth rate

Definition

The number of stillbirths per 1,000 total births (live and stillbirths). Stillbirths can occur antepartum or intrapartum.

For national comparison purposes, stillbirths are defined as the third trimester of fetal deaths (≥ 500 g or ≥ 22 weeks).

For international comparison purposes, stillbirths are defined as the third trimester of fetal deaths (≥ 1,000 g or ≥ 28 weeks).


Birth means the total detachment of a dead foetus weighing more than 500 g or of a live foetus from the body of the mother regardless of the duration of the pregnancy.


This indicator reflects the quality of healthcare in the country or in the health institution, before pregnancy, during pregnancy and during childbirth.

Formula

Where:

= Stillbirth rate per 1,000 births in a specified period;

= The number of stillbirths during a specified period;

= The number of stillbirths and number of live births during a specified period.



Civil registration/ Vital statistic: The number of stillbirths divided by the number of total births (live births and stillbirths).

Data from surveys for international comparison: The number of pregnancy losses during or after the seventh month of pregnancy for the 5 years preceding the interview, divided by the sum of live births and pregnancy losses in the third trimester of the respective pregnancy.

Data from surveys for national comparison: The number of pregnancy losses from the 20th to the 22nd week or after the 22nd week of pregnancy for the 5 years preceding the interview, divided by the sum of live births and pregnancy losses in the third trimester of the respective pregnancy.

DisaggregationBy gender, age, area (urban/rural), ethnicity, cause of death, place of death, mother’s level of education, the order of childbirth, mother’s marital status.



3–5 years based on surveys.



Indicator 4 Perinatal mortality rate

Definition

Number of perinatal deaths (stillbirths and early neonatal death) expressed per 1,000 births.

Early neonatal death refers to newborns born alive that have died within the first 7 days (0–6 days) of their lives.

For national comparison, stillbirths are defined as the third trimester of foetal deaths (≥ 500 g or ≥ 22 weeks).

Birth means the total detachment of a dead foetus weighing more than 500 g or of a live foetus from the body of the mother regardless of the duration of the pregnancy.


The indicator of perinatal mortality plays an important role in providing the necessary information for the improvement of the health situation of pregnant women, women after childbirth and newborns. This information enables the identification of problems and quality of healthcare, follow-up of trends and inequalities, and an assessment of changes within the policy and their implementation.

The perinatal mortality rate is an indicator of the Sectorial Strategy in Health 2017–2021 of the Republic of Kosovo (Specific Objective 2: Improvement of mother and child health).

Formula

Where:

= Perinatal mortality rate for 1,000 births in a specified period;

= Number of stillbirths in a specified period;

= Early neonatal deaths: Number of newborns born alive that have died within the first 7 days (0–6 days) of life in a specified period;

= Number of live births in a specified period.



Data from the civil registration/vital statistics: The number of stillbirths and early neonatal deaths divided by the number of total births (live and stillbirths) of the relevant calendar year.

Data from surveys: The number of stillbirths and early neonatal deaths divided by the number of total live or stillbirths in the 5 years preceding the interview.

DisaggregationBy gender, area (urban/rural), ethnicity, cause of death, place of death, mother’s level of education, mother’s age, order of childbirth, mother’s marital status.


Annual – based on the register system




Indicator 5 Under-five mortality rate

Definition

The under-five mortality rate2 is defined as the number of children who have died before reaching the age of five (0–59 months) expressed in 1,000 live births in a specified period.

This indicates the probability for a child to die before reaching the age of 5 years per 1,000 live births in a specified period.


Mortality rates among young children are a key output indicator for child health and well-being, and, more broadly, for social and economic development. It is a closely watched public health indicator because it reflects the access of children and communities to basic health interventions such as vaccination, medical treatment of infectious diseases and adequate nutrition.

Formula

Where:

= Under-five mortality rate of children (0–59 months) per 1,000 live births in a specified period;

= Number of children who have died under the age of 5 (0–59 months) in a specified period;



Civil registration/vital statistics: Number of deaths before reaching the age of 5years (0 up to 59 months) and the population for the same age are used to calculate the death rate, which is then converted into the age-specific probability of dying.

Census and surveys: An indirect method is used based on questions addressed to each woman of reproductive age as to how many children she has given birth to and how many are still alive. The Brass method and model life tables (statistics) are then used to obtain an estimate of infant mortality.

Surveys: A direct method could also be used based on the birth history of a woman respondent, who is asked a series of detailed questions on each child she has given birth to during her lifetime. To reduce sampling errors, the estimates are often presented as period rates for 5years preceding the survey.

Disaggregation By gender, age group, area (urban/rural), mother’s education level.

2 SDG Indicator – Under-five mortality rate (3.2.1).



Annual – based on the register system




Indicator 6 Adolescent fertility rate (age group 15–19 years old)

Definition

The adolescent fertility rate3 is defined as the annual number of births in women aged 15−19 years per 1,000 women in that age group in a specified period.

This indicator is also referred to as the age-specific fertility rate for women aged 15−19 years.


The indicator measures the health and well-being of adolescents as a key factor that influences the continuity of education as well as individual and social development.

Formula

Where:

= The fertility rate among adolescents 15–19 years of age per 1,000 adolescents of the same age in a specified period;

= Number of live births by women 15–19 years of age in a specified period;

= Total women 15–19 years of age in a specified period.

Note: If a new live birth is reported by a woman under the age of 15 it is to be incorporated in the calculation of indicators with an adequate explanation.


Civil registration/vital statistics: The numerator is the registered number of live births born to women aged 15−19 years during a given year, and the denominator is the estimated or enumerated population of women aged 15−19 years.

Census data: The adolescent birth rate is generally computed based on the date of the last birth or the number of births in the 12 months preceding the enumeration.

Survey data: The adolescent birth rate is generally computed based on retrospective birth histories. The numerator refers to births in women who were 15−19 years of age at the time of the birth during a reference period before the interview, and the denominator to person-years lived between the ages of 15 and 19 years by the interviewed women during the same reference period. Whenever possible, the reference period corresponds to the five years preceding the survey4.

3 SDG Indicator –Adolescent fertility rate (3.7.2).4 In some studies, there is no retrospective history of births available and the assessment is based on the date of the last birth or the number of births within 12 months preceding the study.


DisaggregationBy marital status, area (urban/rural), socio-economic status, mother’s education, ethnicity, place of birth, births attended by skilled health personnel.


Annual – civil registration/vital statistics

3–5 years based on survey

Data source Kosovo Agency of Statistics


Indicator 7 Adolescent Mortality Rate (age-group 10-19 years)

DefinitionNumber of adolescents aged 10–19 years who have died in a specified year due to all causes of mortality, expressed per 100,000 adolescents aged 10–19 years.


The indicator measures the development of adolescents and the influence of social and environmental factors in this critical transition period.

Formula

Where:

= Adolescent mortality rate of the 10–19 age group per 100,000 adolescents in a specified period;

= Number of death cases of adolescents aged 10–19 years in a specified period;

= The total population aged 10–19 years in a specified period.


Civil registration: Number of registered death cases of adolescents aged 10–19 years (regardless of the cause).

Census: Mortality according to age and gender is calculated based on the questions on recent deaths that occurred within a household during a specified period preceding the census (usually 12 months).

Surveys: Use direct or indirect methods for calculating the indicators based on information provided by the interviewees.

DisaggregationBy gender, age group 10 –14, 15–19, area (urban/rural), socio-economic status, cause of death, place of death, cause of death, ethnicity.


Annual – based on civil registration/vital statistics




Indicator 8 Maternal mortality ratio

Definition

The maternal mortality ratio5 represents the number of maternal deaths (during a year) by a cause that is related to (or has been caused by) pregnancy (excluding accidental and incidental causes) and deaths during birth or within 42 days after the end of pregnancy, regardless of the duration and place of pregnancy, expressed in 100,000 live births, for a specified period.


This indicator measures the general health of the population, women’s status in society and the functioning of the healthcare system. A high rate of maternal mortality is a marker of a wider range of health situation problems, gender inequalities and healthcare service problems in a country.

Formula

Where:

= Maternal mortality ratio, per 100,000 live births in a specified period;

= Number of maternal deaths in a specified period;



Maternal mortality ratio can be calculated by dividing the number of registered (or assessed) maternal deaths6 by the total number of registered live births (or assessed) in a specified period, and multiplying by 100,000.

Since maternal mortality is a relatively rare event, if the calculation is conducted by household surveys then the sample should be large. DHS and MICS surveys are internationally recognized for the measurement of this indicator.

DisaggregationBy age of mother, area (urban/rural), place of death, ethnicity, education level, marital status.


Annual – based on civil registration/vital statistics.

Every 5 years for other sources.


5 SDG Indicator – Maternal mortality ratio (3.1.1).6 Calculation requires information on pregnancy condition, time of death (during pregnancy, birth, or within 42 days after the end of pregnancy), and cause of death.


Indicator 9 Adolescent suicide rate (age group 15–19 years old)

DefinitionThe adolescent suicide rate7 is calculated as the general number of deaths by intentional self-harm for the population in the age group of 15–19 years expressed per 100,000 inhabitants in the age-group of 15-19 years.


The indicator measures the way social and environmental factors contribute to the development of adolescents as a transitional stage. Adolescence is a critical transitional period that includes puberty’s biological changes and the need to achieve key development tasks, such as the increase of independence and normative experimentation.

Formula

Where:

= Suicide ratio of adolescents aged 15–19 years per 100,000 adolescents of the same age in a specified period;

= Number of suicides (deaths caused by intentional self-harm) of adolescents aged 15–19 years in a certain year in a specified period;

= Total population aged 15–19 years in a certain year in a specified period.


Civil registration /Vital statistics

Disaggregation By age, area (urban/rural), gender, socio-economic status, ethnicity.


Annual – based on civil registration/vital statisticsEvery 5 years for other sources


7 SDG Indicator – Suicide rate (3.4.2).


heaLth determinantS, riSk FactorS and Protective FactorS

Indicator 1 Early initiation of breastfeeding

Definition Percentage of infants breastfed within 1 hour of birth in a specified period.


Breastfeeding gives children an opportunity for a healthy life start; it is the best and most cost-effective way to ensure their survival and optimal development.

Formula

Where:

= Percentage of newborns breastfed within 1 hour of birth in a specified period;

= Number of newborns breastfed within 1 hour of birth in a specified period;



Health system data: The percentage of newborns breastfed within 1 hour of birth in health institutions.

Survey: Percentage of mothers with one live birth in the last 2 years that have breastfed their newborns within 1 hour after birth.

Note: DHS and MICS include questions on the initiation time of breastfeeding.

DisaggregationBy area (urban/rural), gender, mother’s education level, mother’s age, ethnicity, socio-economic status, institution where the birth was carried out (public/private).


Annual – based on administrative data.




Indicator 2 Exclusive breastfeeding rate in infants up to 6 months of age

DefinitionPercentage of infants 0–5 months of age (<6 months) who are fed exclusively with breast milk.


Breastfeeding gives children the opportunity for a healthy life start; it is the best and most cost-effective way to ensure their survival and optimal development.

Formula

Where:

= Percentage of infants 0–5 months of age who are fed exclusively with breast milk in a specified period;

= Number of infants 0–5 months of age who are fed exclusively with breast milk in a specified period;

= Number of infants 0–5 months of age in a specified period.

Disaggregation By area (urban/rural), gender of the newborn, socio-economic status, mother’s education level, ethnicity.


Number of infants 0–5 months of age who received only breast milk on the previous day of the survey, divided by the number of infants 0–5 months of age included in this survey.

DHS and MICS include questions on liquids and foods given the previous day to find out if the child is being exclusively breastfed.


Every 3–5 years



Indicator 3 Incidence of low birth weight among newborns

DefinitionNumber of live births that weigh less than 2,500 g at birth expressed as a percentage of total live births.


Low birth weight among newborns is strongly related to the risk of mortality during the first year, other developmental problems in childhood and various illnesses in adulthood.

Formula

Where:

= The incidence of live births that weigh less than 2,500g in a specified

period;

= The number of live births that weigh less than 2,500g in a specified

period;

= The number of live births in a specified period.


Civil register/Vital statistics

Health surveys

DisaggregationBy area (urban/rural), socio-economic status, mother’s education level, gender, ethnicity.


Annual –based on administrative data

3–5 years – based on survey



Indicator 4 Anaemia prevalence in children aged 6–59 months

DefinitionPercentage of children aged 6−59 months with a haemoglobin level of less than 110 g/L.


Anaemia has considerable health consequences and impacts the child’s development. It reflects the socio-economic condition in the country and feeding practices for children.

Formula

Where:

= Anaemia prevalence in children aged (i) (i = 6–59 months) in a specified period;

= The number of children aged (i) (where i=6–59 months) with a set value of haemoglobin (h) (where h= less than 110 g/L) adjusted for altitude in a specified period;

= The number of children aged (i) (where i=6–59 months) in a specified period.


Surveys: The number of children aged 6–59 months with a level of haemoglobin less than 110 g/L, in relation to the number of children of the same age group whose level of haemoglobin was measured during the survey.

Disaggregation By age, area (urban/rural), gender, socio-economic status, ethnicity.



Data source Kosovo Agency of Statistics and National Institute of Public Health


Indicator 5 Children under 5 years who are stunted

Definition

Percentage of children 0–59 months who are stunted (low height for age)8

Moderate = height-for-age below -2 standard deviations from the WHO Child Growth Standards;

Severe = height-for-age below -3 standard deviations from the WHO Child Growth Standards.


Stunting, malnutrition and low weight for height lowers a child’s capability of surviving by preventing growth and reaching optimal health. Stunting is related to brain development stagnation, which can cause long-term cognitive consequences, reduced learning capacity and unachieved potential.

Formula

Where:

= Percentage of children aged (i) (where i= 0–59 months) who are stunted in a specified period;

= The number of children aged (i) (where i= 0–59 months) with the value (v) of height per age (where v= below -2 standard deviations from the median for moderate condition or below -3 standard deviations from the median for severe condition) in a specified period;

= The total number of children aged (i) (where i =0–59 months) in a specified period.


Surveys: Percentage of children under 5 years of age (0–59 months) who are stunted for their age in relation to the total number of children aged 0–59 months included in the survey. National nutrition surveys, also all other national surveys with nutrition modules, as well as national observation systems.

DisaggregationBy age, area (urban/rural), gender, economic condition, mother’s education level, ethnicity.


Every 3–5 years.


8 SDG Indicator – Proportion of stunted children (2.2.1).


Indicator 6 Children aged under 5 years who are overweight

DefinitionPrevalence of overweight (weight for height >+2 standard deviation from the median of the World Health Organization (WHO Child Growth Standards) among children under 5 years of age9.


Overweight in the first years of a child’s life is more likely to turn to obesity or overweight in adulthood and increases the risk of developing chronic non-contagious diseases (such as diabetes and cardiovascular illnesses) at a young age. Overweight and obesity as well as their interrelated illnesses are mainly preventable.

Formula

Where:

= Prevalence of children of age (i) (where i = 0–59 months) with overweight for their age in a specified period;

= The number of children aged (i) (where i= 0–59 months) weighing (v) (where v=above +2 standard deviations from the average) in a specified period;

= The total number of children aged (i) (where i=0–59 months) in a specified period.


Survey: The number of children under the age of 5 years (0–59 months) who are overweight relative to the total number of children 0–59 months old included in the survey.

Data sources include international nutrition surveys and all other national surveys with nutrition modules, as well as national observation systems.

DisaggregationBy age, area (urban/rural), gender, socio-economic status, mother’s education level, ethnicity.




9 SDG Indicator – Prevalence of malnutrition (2.2.2).


Indicator 7 Children under 5 years who are wasted

Definition

Prevalence of wasted children (low weight for height) among children under 5 years of age10.

Moderate = weight-for-height below -2 standard deviations of the WHO Child Growth Standards median;

Severe = weight-for-height below -3 standard deviations of the WHO Child Growth Standards median.


Low weight for height diminishes the possibility of a child’s survival by preventing growth and attainment of optimal health.

Formula

Where:

= Percentage of children aged (i) (where i=0–59 months) with low weight for height in a specified period;

= The number of children aged (i) (where i= 0–59 months) with low weight for height with values (v) (where v= below -2 standard deviations from the average for moderate condition or below -3 standard deviations from the average for severe condition) in a specified period;

= The number of children aged (i) (where i=0–59 months) in a specified period.

DisaggregationBy age, area (urban/rural), gender, socio-economic status, ethnicity, mother’s education level.


Survey: The number of children under 5 years of age (0–59 months) with low weight for height in relation to the total number of children under the age of 5 (0–59 months) included in the study11.

Data sources include national nutrition surveys and all other national surveys with nutrition modules, as well as national observation systems.


Every 3–5 years based on surveys.


10 SDG Indicator – Prevalence of malnutrition (2.2.2).11 Children’s weight and height are measured using standard equipment and methods (e.g. children younger than 24 months are measured lying

down, while standing height is measured in children aged 24 months and older).


Indicator 8 Tobacco use among adolescents

DefinitionPercentage of adolescents (e.g. age groups 11–15, 13–15 or 15–19 years old) that report tobacco use in a specific period.


Tobacco use is a serious public health problem. Not only does it cause premature death, but the use of tobacco also endangers health and well-being and increases the cost of healthcare. The current trend of tobacco use among adolescents is a very good indicator of the national trend in the future. Monitoring tobacco use among adolescents is important for assessing short-term and long-term health outcomes in society.

Formula

Where:

= Percentage of tobacco users in age group (i) that smoke tobacco in a reference period t;

= The number of tobacco users in age group (i) that smoke tobacco in a reference period t;

= The total population of age group (i).


The most common surveys for the calculation of this indicator are GYTS, HBSC, STEPS and MICS studies.

GYTS was conducted in Kosovo in 2004 and 2016.

Disaggregation By gender, area (urban/rural), socio-economic status.


At least every 5 years



Indicator 9 Alcohol consumption among adolescents

DefinitionPercentage of adolescents (e.g. age group 11–15, 13–15 and 15–19 years old) who have reported alcohol consumption in a specified period.


Monitoring of alcohol consumption by adolescents is important for assessing short-term and long-term risks for a society’s security and health.

Formula

Where:

= Percentage of alcohol consumers of age (i) who have consumed alcohol in a reference period t;

= The number of persons aged (i) who have consumed alcohol in a reference period t;

= The total population of the age group (i).


Household survey and other surveys, e.g. HBSC, STEPS, MICS, ESPAD (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs).

Disaggregation By gender, area (urban/rural), socio-economic status.


At least every 3–5 years



Service coverage

Indicator 1 Children with diarrhoea receiving oral rehydration solution (ORS)

Definition

Percentage of children under 5 years of age with diarrhoea12 in the 2weeks preceding the survey given fluid from ORS (fluids made from ORS packets or pre-packaged ORS fluids).

Oral rehydrating solution (ORS) refers to a balanced glucose-electrolyte mixture, recommended as a medication by UNICEF and WHO in cases of clinical dehydration.


Nutrition deficits caused by diarrhoea can impact a child’s growth, cognitive development and education achievements and is reflected in diminished work productivity later in life.

Formula

Where:

= The rate of children aged (i) (where i = under the age of 5) who have received ORS for diarrhoea in a specified period;

= The number of children aged (i) (where i= under the age of 5) who have received ORS for diarrhoea in a specified period;

= The total number of children aged (i) (where i= under the age of 5) with diarrhoea in a specified period.


Survey: The number of children under 5 years of age with diarrhoea in the 2 weeks preceding the survey given fluid from ORS (oral rehydration solution) in relation to the number of children with diarrhoea in the 2 weeks preceding the survey.

Disaggregation By area (urban/ rural), gender, socio-economic status, mother’s education level, ethnicity.


3–5 years


12 Based on the DHS, the termsused for diarrhoea should include all used expressions for all forms of diarrhoea, including bloody stools(in accordance with dysentery), liquid stools, etc. The term includes the mother’s definitions as well as locally used terms.


Indicator 2 Immunization coverage rate by vaccine for each vaccine in the national schedule

Definition

Percentage of the target age group children that have received the last recommended dose for each vaccine recommended in the schedule of the national plan for immunization13.

In Kosovo, the mandatory vaccination schedule includes immunization against tuberculosis (BCG), hepatitis B, diphtheria, pertussis, tetanus, polio, Haemophilus influenzae, measles, mumps and rubella.

Depending on the epidemiology situation in the country and globally, new vaccines can be incorporated.

Vaccination schedule in Kosovo in the year of 2017:

At birth: BCG and hepatitis B0

During the 2nd, 3rd and 4th month: DPT, hepatitis B, HiB + IPV (in three doses)

During the 12th month: MMR, DPTr, bOPVr

At the age of 6/7: DT, bOPVr, MMRr

At the age of 12/13: Td, bOPVr

At the age of 17/18: Td


Immunization is one of most efficient interventions in public health for the protection of children’s health from diseases, disabilities and deaths.

Alongside the protection of children’s health another priority is the protection of adults’ health through vaccination.

The immunization rate is an indicator in the Sectorial Strategy in Health 2017–2021 of the Republic of Kosovo (Specific Objective 3: Decreasing incidence of contagious diseases).

13 SDG Indicator – Percentage of target population covered by all the vaccines included in the national plan of immunization (3.b.1)


Formula

Where:

= Immunization coverage rate by vaccine for each vaccine in the national schedule of targeted age group (i) for vaccine (v) according to the national immunization plan in a specified period of time;

= The number of children of targeted age group (i) that have received the immunization (v) foreseen in the national immunization plan in a specified period;

= The number of children of targeted age group (i) planned for immunization in a specified period.


Administrative data: The number of children of the targeted age group that have received the immunization foreseen in the national immunization plan in a specified period, expressed in percentages of total children of an age planned for vaccination.

Survey Data: The vaccination status of children aged 12–23 months is used for vaccines included in the infant immunization schedule, collected from child health cards or, if there is no card, from recall by the caretaker.

Disaggregation By age, area (urban/rural), gender, socio-economic status, type of vaccine.


Annual - based on administrative dataCompleted by survey data



Indicator 3 Total current expenditure on health (% of gross domestic product)

Definition The total current expenditures on health as a percentage of gross domestic product (GDP). Current expenditures on health refer to all current expenditures regardless of the source (domestic and donor funding).


This indicator measures the percentage of state wealth generated during a year that has been spent by the government on healthcare.

Formula

Where:

= Total current expenditure on health (% of gross domestic product) in a given financial year;

= Public expenditures in healthcare in a given financial year;

= Gross domestic product in a given financial year.


Expenditures on health are calculated according to the Health Accounting System (SHA) 2011, which is an international standard for reporting health expenditures.

Disaggregation N/A


Annual

Sources of data Ministry of Finance and Kosovo Agency of Statistics


Indicator 4 General government expenditure on health (% of total government expenditures)

DefinitionTotal government expenditures (current, capital and transfers) in healthcare as a percentage of general expenditures of the government in all sectors (healthcare, education, social welfare, etc.)


This indicator contributes to understand the weight of public spending on health within the total value of public sector operations.

Formula

Where:

= Percentage of government expenditures in healthcare in a given

financial year;

= Government expenditures in healthcare in a given financial year;

= Total government expenditures in a given financial year.


Total government expenditures in healthcare expressed as a percentage of total government expenditures during one year.

Disaggregation


Annual

Sources of data Ministry of Finance and Kosovo Agency of Statistics


bibLiograPhy

Kosovo Agency of Statistics. (2016). Birth Statistics and Death Statistics in Kosovo. Prishtina: Government of the Republic of Kosovo.

The Kosovo Agency of Statistics. 2014. 2013-2014 Kosovo Multiple Indicator Cluster Survey. Prishtinë/Priština, Kosovo: The Kosovo Agency of Statistics.

Ministry of Health of the Republic of Kosovo. (2016). Sectorial Strategy in Health 2017–2021. Prishtina: Government of the Republic of Kosovo.http://msh-ks.org/wp-content/uploads/2013/11/MSH_STRATEGJIA_ raport_alb-web.pdf

National Institute of Public Health of the Republic of Kosovo. (2017).National Immunization Plan. Prishtina.

United Nations Statistics Division. (2017). Sustainable Development Goals. New York: United Nations Statistics Division, Statistical Services Branch.https://unstats.un.org/sdgs/indicators/indicators-list/

World Health Organization (WHO).(2015).Global Reference List of 100 Core Health Indicators. Geneva: WHO.http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/173589/1/WHO_HIS_HSI_2015.3_eng.pdf?ua=1



Documents

korniza e tregueSve 1 - rks-gov.net e treguesve te shendetit te...HiB Haemophilus influenzae tipi B IKShP Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike ... produktit të koncepcionit,