27
1 2010 N0 1 Koz èk la lang kréol la rényon In léspozission Lofis la Lang kréol La Rényon la-préparé Une exposition préparée par L’Office de la Langue créole de La Réunion KOZMAN EK LA LANG, DESSI LA LANG CITATIONS

Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

1

2010 N0 1

Koz èk la lang kréol la rényon

In léspozissionLofis la Lang kréol La Rényon

la-préparé

Une exposition préparée par L’Office de la Langue créole

de La Réunion

KozmaneK la lang,

dessi la langcItatIons

Page 2: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

2

Lé pa èk kou d’poin, kou d’pié nou va mète anlèr nout lang kréol La Rényon ! Lé pa èk kozman brital, kozman i rode pa kisa i gingne-kisa i pèrde ! non va ! Plito : fé ème ankor plus nout lang, son bann varyété, son bann paroli, le bann gayar kozman, gayar fonnkér li porte, gayar tèks li la-gingne fé konpozé. La-di konmsa : « toute pèp, in gran poète ». Lé vré ! ala inn-dé gayar kozman i amontr vérité-la lé vré po vréman.

Axel Gauvin

Ce n’est pas par la violence que nous pourrons promou-voir notre langue créole de la Réunion. Ce n’est pas par des propos brutaux, des propos qui n’ont rien à faire des conséquences qu’ils entraînent ! non ! Vraiment non ! Plutôt faire aimer encore plus notre langue créole, ses variétés, ses accents, les beaux textes qu’elle porte, les belles poésies qu’elle a permis de composer. « Chaque peuple est un grand poète », dit-on. il n’y a rien de plus vrai. Voici quelques citations qui montrent bien comment cette vérité ne peut être contestée.

Axel Gauvin

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Page 3: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

N’a qui dit « moi, toi, lui »Vraiment l’est bien comme i fautmoin mi préfère dit « toué li »Que l’est encore plus beau

Maxime Laope

Kosa in choz ?la lang la pa zamé manti ?Réponse : la lang zanimo

3

Page 4: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

4Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Chaque langue vit le monde d’une manière différente.

Frederico Fellini

Page 5: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

Bavar-

Bavarder

Bavar-

Babiy(é)

BaBiy(é)

Babiy, babiyéBavarder

il bavarde comme une pie : Li babiy konm in moulin mayi.Equivalent : Kasse la kozète

Parler pour ne rien dire : Done manzé la lang

Equivalent : Koz an liv déchiré

Parler à tort et à travers : Bat la langEquivalent : Koz la bouche rouvèr ;

Koz konm la mèr i bate

la langue lui démange : Son lang i grate

Un bavard : In babiyèr, in babiyèzSynonyme : In bavardèr, in radio, in martin, in gozié mèrl, in péroké, in kato.il a la langue bien pendue : Son filé lé bien koupé

Bavardage : Babiyaz. Synonyme : Kozète

Parole idiote, baliverne : Parlaz, Kouyonade. (Familier / kozman la kaz)

5Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Page 6: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

Koz avec la lang n1 > Kozman citations 6

Beaucoup i trouvent drôleParce que mi chante en créolemoin mi préfère mon langage

Maxime Laope

Té ‘kout anou donnou osi nou gainy byin kozéTé gout anou donnou osi nou na nout’ gouté

Meddy Gerville

Page 7: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Lang kréol-la, sa in lang malèr sa, in ! Bonpé i di lé kaziman parèy fransé, soman la pa bézwin alé lwin po konpran la pa vré.«dégagez» an fransé i vé dir : chape azot, sorte la.an kréol i vé dir : Bour le fèr, fé vitman, amiz pa.

Christian Fontaine

7

Page 8: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

8Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Le premier instrument du génie d’un peuple, c’est sa langue

Stendhal

Page 9: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

9Koz avec la lang n1 > Kozman citations

se taire

TAK LA BOUCHE

TAK LA BOUCHE

se taire

se taire

Tak la boucheSe taire

Tenir sa langue : Ramasse son lang.

Synonyme : Sèr son lang

Tourner 7 fois sa langue dans sa bouche avant de parler : Tourne la lang 7 foi dann son bouche

en rester coi : Rèst(é) san konteSynonyme : Rèst(é) kikouzi

Tais-toi : Bouche out boucheSynonyme : Etinn out fanal, ferme out lansiv

Page 10: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

In aut’ zour, en Ce2, lo maîtresse y di ec tout’ la classe :- Il pleut… La pluie se met à tomber alors que vous êtes en route… Que faîtes-vous ?et parmi tout’-la, zozèf même promié pou èl questioné. alor zozèf y répond’- Ze m’empare sou in pied d’bois.ala pa qu’ lo maitresse y fout’ a caquaillé com’ si li la di in couillonis’- Alors, comme ça, tu t’empares ?Tu t’empares de la pluie ?

Daniel Honoré

10

Page 11: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Anprèt amoin 2 mo zoli parèy zibiskus2 mo i san bardzour i san léspoir2 mo i klok konm zavoka-péiBien fré parèy fanzan kapilèranprèt amoin 2 mo i marshi kouri lof2 mo fité konm tortiostiné konm zoumine,2 mo i larg pa lo kori tienbo séktèr2 mo pti-kou-pti-kou-san-sèsParèy karya dann shato an boiepila 2 mo i frol dou2 mo i karèsse2 mo lamour !

A. Vavet

11

Page 12: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

12Koz avec la lang n1 > Kozman citations

C’est blesser un peuple au plus profond de lui-même que de l’atteindre dans sa culture et sa langue

François Mitterand

Page 13: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

13Koz avec la lang n1 > Kozman citations

avaz la lang

Bavarder

problem pour

avaz la

kose

Problèm po kozéDéfauts de langage

Baragouiner : Koz an baroksynonyme : Koz alanvér,

koz an jargon, koz langaz, Koz kom in liv fermé.

Bégayer : Béguèy(é)lapsus : Mayaz la lang.

La lang i may, i may-may

Un muet : In parlpaSouvandéfoi in parlpa néna doub filé.

la langue devient lourde : La lang i komanse i pèz.

ne pas articuler : Koz èk patat cho dan la bouche.Synonyme : Koz èk makatia dan la bouche

Parler français (en imitant ce qu’on croit être l’accent de France hexagonale) :

Tourne la lang.

Page 14: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Mon kozéinn ti kozé lamourin tradiktèr pou lo kèrin souvnir dousamèrin bonèr si la tèr.

dann in passé la soufransli mark mon légzistansdann in zordi minm resanblansli sign mon diférans.

Danièle Moussa

14

Page 15: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Bèf i trap par la korne,demoune i trape par la lang

Proverbe rényoné

Bon bagou i sov lonër

Proverbe rényoné

15

La lang na poin lo zo

Proverbe rényoné

Page 16: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

16Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Quand un peuple n’ose plus défendre sa langue, il est mûr pour l’esclavage

Rémy de Gourmont

Page 17: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

17Koz avec la lang n1 > Kozman citations

KONVERSAS-

conversation

conver

konversas-

conversation

KonversassionConversation

engager la conversation avec quelqu’un :

Komanse amar la lang èk in moune

Parler à… : Koz èk…

deviser : Kasse la blag

Plaisanter : Farsé

Répliquer : Arvir(é)

Clouer le bec : Fé(r) tak la langSynonyme : Fé(r) tak la bèk.

interrompre : Kasse lo kozmanNe l’interromps pas : Kasse pa ali, kasse pa son kozman.

Page 18: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Kosa in choz ?Touzour «à l’abri», touzour mouyé ?

Réponse : La lang

Kosa in choz ?in pti poul bassète i kakay dann karo rakète ?

Réponse : La lang

18

Page 19: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Férblan vid mème i fé plus dézordProverbe rényoné

Té mon zanfan,i fo ou lé fièr, out gayar manièr kozésa papa momon la donn atwésa langaz-la, koz ali dann biro radio télésa langaz la, aprann ali lékol linivèrsité

Baster

19

Page 20: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

20Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Il n’y a qu’une langue - je ne m’en vanterai pas à mes confrères de l’académie - que je sache bien manier, et c’est notre parler créole.

Joseph Bédierde l’Académie Française.

Page 21: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

21

discours-

Paroles et discours

Kozman-

Kozman

Paroles

Kozman Paroles et discoursPropos, paroles : Kozman

Une expression : In patoi

Paroles élégantes : Kozman-la-soie

Paroles maniérées : Kozman-la-pintir

Paroles grossières : Kozman bouche-sal

Paroles vulgaires : Kozman tiatia

Paroles ironiques : Kozman an foutan

discours : Diskour Synonyme : Kozman, prédikassion, prècheman

Prêche du prêtre : Prècheman Synonyme : Prédikassion, prèche

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Page 22: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

22

LANGAZ

langaz

Langues

Lang

charabias

Lang, langazLangues, baragouins, charabias

langue : Lang

Patois : Patoi

langue étrangère (péjoratif) : Langaz

langue incompréhensible : Langa

Baragouiner : Roule langaz Synonyme : Kasse langaz

Charabia : Kozman la poin la ké (queue) Synonyme : Langaz kasség

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Page 23: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Et premiers mots, nous la commence bégayer, avant d’aller l’école - quand ni disait « manman, moin la faim, donne bonbon. »Ça l’a pas créole encore ?

Georges Fourcade.

Dapré zot, tout kok dessi la tèr i shante paréy ? Pa vré, ça !Kok osi na son manièr di :in kok «de France» i kri « cocorico » ;in kok zalman i di « kikeriki » ;épila in kok kréol i anvoy son :« koukoukoukou ».

Revue Fangok

23

Page 24: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

24

malparlé

malparlé

gran

gran lang

gran lang

Malparl(é) Médire, calomniermédire, calomnier : Malparlé

Une mauvaise langue : In gran lang Synonyme : Languèr, languèz

Faire des ragots : Fé(r) la lang

Propos insidieux : Langaz torte Synonyme : Kozman kabaré, kozman an kasse-kassé

insinuation : Kozman tire-kilote

Poser une question insidieuse : May in zanbèk

Propos vexant : Kozman néna le dan

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Page 25: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Oté …kosa i lé in mokan ou lé né / ou la grandi sanm liriyink pou sa oté / riyink pou sai fo pa ou la pèr / i fo pa ou la pèranvoy kozman si kozman

kozman lo pli gadyanmkozman lo pli kréolkozman lo pli galé

zot tout na in gouté / otéPatrice Treuthardt

25

Page 26: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

26

direparler

koz(é)

koz(é)

dire

Koz(é), dirParler, dire

l’accent : La paroli

Parler haut : Koz for

Une voix de stentor : In gran luèt Synonyme : In gran gozié, in gro lorgane

Parler trop bas : Koz dan son vantr

grommeler : Margrongner Synonymes : grongner, marmoté, krochiné, koz dan la barb

Koz avec la lang n1 > Kozman citations

Page 27: Koz èk la lang kréol la rényon 2010 N0 1 Kozmanlofislalangkreollarenyon.re/wp-content/uploads/... · La lang i may, i may-may Un muet : In parlpa Souvandéfoi in parlpa néna doub

Lespozission i fini térla.

N'i espèr la donn aou le gou alé rode plus,

pousse pli loin la konésanse nout lang kréol.

N'i artrouv