KPI CONGRESS12 - mtp.rmutt.ac.th · KPI CONGRESS12 ” 4-6 ... (Policy Environment) ... เพิ่มการตรวจสอบ

การประชุมวิชาการสถาบันพระปกเกล้า ครั้งที่ 12

บัณฑูร เศรษฐศิโรตม์ สถาบันธรรมรัฐเพื่อการพัฒนาสังคมและสิ่งแวดล้อม

5 พฤศจิกายน 2553

“ ประชาธิปไตยเชิงกระบวนการกับการสร้างความสมานฉันท์ในสังคม :

กระบวนการนโยบายสาธารณะด้านสิ่งแวดล้อม”KPI CONGRESS124-6 November 2010

kpi.ac.th

ประเด็นน าเสนอ

ประเด็นความขัดแย้งทางสังคมในเรื่องการพัฒนาและสิ่งแวดล้อม

สภาพแวดล้อมทางนโยบาย (Policy Environment) ที่มีผลต่อการสร้างเสริมประชาธิปไตยเชิงกระบวนการ

รูปธรรมของกลไก เครือ่งมอื เพื่อสร้างเสริมประชาธิปไตยเชิงกระบวนการ และความสมานฉันท์ในสังคม

KPI CONGRESS124-6 November 2010

kpi.ac.th

I. ความขัดแย้งทางสังคมในเรื่องการพัฒนาและสิ่งแวดล้อมKPI CONGRESS12

4-6 November 2010kpi.ac.th

ความขัดแย้งด้านสิ่งแวดล้อม & การพัฒนาปัญหาของกระบวนการนโยบายสาธารณะ

มาบตาพุดเป็นเพียงยอดของภูเขา น้ าแข็ง เป็นรูปธรรมปัญหาที่สะท้อนปัญหาของ “กระบวนการนโยบายสาธารณะ” ของประเทศไทย


kpi.ac.th

กระบวนการองค์กร

เครื่องมือตัดสินใจ

ฐานคิด

กฎหมายPublic Policy

Process

ปัญหาในระบบกระบวนการนโยบายสาธารณะของไทย

รวมศูนย์ระดับชาติ ทับซ้อนอ านาจ/

ผลประโยชน์ ฯลฯ

ขัดแย้งกับรัฐธรรมนูญ

Top-Down ขาดธรรมาภิ

บาล ฯลฯ

เน้นระดับโครงการ (EIA)

รัฐเป็นผู้ก าหนดตัดสินใจ ฯลฯ


kpi.ac.th

2. สภาพแวดล้อมทางนโยบาย (Policy Environment) ที่มีผลต่อประชาธิปไตยเชิงกระบวนการ &

การสร้างความสมานฉันท์

สภาพแวดล้อมทางนโยบาย : โลกาภิวัตน์ 3 กระแส

ปัญหาเชิงโครงสร้าง-ระบบกฎหมาย


kpi.ac.th

สภาพแวดล้อมทางนโยบาย (Policy Environment)

Policy Environment

PublicPolicy

PolicyStakeholders

Ref. : Dunn, 1994, p.71

3 Globalization Interaction

Policy System


kpi.ac.th

2.1 การปะทะ-ประสาน โลกาภิวัตน์ 3 ระบอบ

การเมืองสิ่งแวดล้อม

โลกาภวิัตน์ ด้านเศรษฐกิจ

โลกาภวิัตน์ด้านการเมือง

โลกาภิวัตน์ด้านสิ่งแวดล้อม

Non-state Actor ประชาธิปไตยภาค

พลเมือง การตรวจสอบอ านาจ

รัฐโดยองค์การอิสระ ภาคประชาชน

ถ่ายโอนอ านาจ รัฐ ---> ตลาด

ชุดความตกลงด้านการค้าเสรี : พหุภาคี, ทวิภาคี, ภูมิภาค

บทบาท/อิทธิพลขององค์กรโลกบาล TNCs, IMF, WTO, WIPO, ….

ความตกลงพหุภาคีด้านสิ่งแวดล้อม

บทบาทของ External Actor : IGO, INGO

เคร่ืองมือใหม่SEA, HIA, SIA


kpi.ac.th

ปฏิสัมพันธ์ระหว่างโลกาภิวัตน์ 2 ระบอบ

Env.

GB.

Econ.

GB.


kpi.ac.th

โลกาภิวัตน์เศรษฐกจิเสรีนิยมใหม่

แนวคิดและคุณลักษณะส าคัญ ส่งเสริมการเติบโตทางเศรษฐกิจ

เน้นเสรีภาพของปัจเจกบุคคล

ลดบทบาทของรัฐ ลด/เลิกกฎเกณฑ์ที่เป็นอุปสรรคต่อการค้า

เน้นระบบกรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินของปัจเจกบุคคล

1970s

ทดลองใช้ในชิลี

1980s

ใช้ใน UK, US, LA , AF ฉันทมติวอชิงตัน (1989)

1990s

WTO (1995)

2000s

FTA (2004)KPI CONGRESS12


โลกาภิวัตน์ด้านส่ิงแวดล้อม

แนวคิดและคุณลักษณะส าคัญ เพิ่มบทบาทของรัฐในการแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อม

เพิ่มกฎเกณฑ์ก ากับดูแลการค้า การลงทุนข้ามประเทศ

ยอมรับสทิธิของชมุชนท้องถิ่น ชนพื้นเมือง

1970s

Stockholm Conference (1972)

1980s

Sustainable Development (1987)

1990s

Earth Summit (1992)

Rio +10 (2002)

Bali Road Map (2007)

2000s


kpi.ac.th

ปฎิสัมพันธ์ระหว่างโลกาภวิัตน์ 2 ระบอบ

Environmental Globalization

1970s

Stockholm Conference (1972)

1980s

Sustainable Development (1987)

1990s

Earth Summit (1992)

Bali Road Map (2007)

2000s

Economic Globalization

ทดลองใช้ในชิลี

ใช้ใน UK, US, LA , AF

ฉันทมติวอชิงตัน (1989)

WTO (1995)

FTA (2004)

Rio+ 10 (2002)


kpi.ac.th

โลกาภิวัตน์ด้านเศรษฐกิจ

ส่งเสริมการเติบโตทางเศรษฐกิจ

เน้นเสรีภาพของปัจเจกบุคคล

ลดบทบาทของรัฐ ลด/เลิกกฎเกณฑ์ท่ีเป็นอุปสรรคต่อการค้า

เน้นระบบกรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินของปัจเจกบุคคล

เพิ่มบทบาทของรัฐในการแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อม

เพิ่มกฎเกณฑ์ก ากับดูแลการค้า การลงทุนข้ามประเทศ

ยอมรับสิทธิของชุมชนท้องถิ่น ชนพื้นเมือง

โลกาภิวัตน์สิ่งแวดล้อม


kpi.ac.th

ปฏิสมัพันธ์ที่ซับซ้อนระหว่างโลกาภิวัตน์ 2 ระบอบ

EconomicGlobalization

EnvironmentalGlobalization

ปะทะ ขัดแย้ง ประสาน เสริมหนุน

บางกรณีโลกาภิวัตน์เศรษฐกิจมีผลเหนือกว่า บางกรณีโลกาภิวัตน์สิ่งแวดล้อมมีผลเหนือกว่า บางกรณีเป็นการผสานเข้าหากัน (Convergence)


kpi.ac.th

2.2 ปัญหาเชิงโครงสร้างของระบบกฎหมายสิ่งแวดล้อมและรัฐธรรมนูญ

องค์กรชุมชน /เอ็นจีโอ/นักวิชาการ

พลเมืองที่ตื่นตัว องค์กรรัฐ

หน่วยงานราชการ

ความขัดแยง้/ ไม่สอดคล้องระหว่างกฎหมายด้านสิ่งแวดล้อมที่มีอยู่ กับหลักการ บทบัญญตัิตามรัฐธรรมนูญ

กฎระเบียบต่างๆ ของหน่วยงานรัฐ

พระราชบัญญัติต่างๆ(ด้านสิ่งแวดล้อม 50 ฉบับ)

รัฐธรรมนูญ

โครงสร้างความขัดแย้ง


kpi.ac.th

3. แนวคิด และกลไก เครื่องมือ

เพื่อสร้างเสริมประชาธิปไตยเชิงกระบวนการ และความสมานฉันท์ในสังคม


kpi.ac.th



ฐานคิด


Process

แนวคิดหลัก : การปฏิรูปกระบวนการนโยบายสาธารณะ

รวมศูนย์ระดับชาติ ทับซ้อนอ านาจ/

ผลประโยชน์ ฯลฯ

ขัดแย้งกับรัฐธรรมนูญ

Top-Down ขาดธรรมาภิ

บาล ฯลฯ

เน้นระดับโครงการ (EIA)

รัฐเป็นผู้ก าหนดตัดสินใจ ฯลฯ


kpi.ac.th

ความพยายามปฏิรูปกระบวนการนโยบายสาธารณะด้านต่างๆKPI CONGRESS12


3.1 กลไกในมาตรา 67 วรรคสองในรัฐธรรมนญู 2550KPI CONGRESS12


แนวคิดสภาร่างรัฐธรรมนูญ ๒๕๔๐(บันทึกการประชุม กมธ.ยกร่างรัฐธรรมนูญ ๑๐/๖/๔๐)

เห็นว่ากระบวนการนโยบายสาธารณะด้านสิ่งแวดล้อม และการด าเนินโครงการพัฒนา มีปัญหาหลายประการ

ที่ส าคัญ คือ “ขาดการมีส่วนร่วมของประชาชนในกระบวนการก าหนดชะตาชีวิตที่เป็นสวัสดิภาพของตน”

ท าให้เกิดปัญหาความขัดแย้ง ชุมชน & โครงการพัฒนา ความขัดแย้ง การพัฒนา & สิ่งแวดล้อม (การประชุมกมธ. ๑๒ ก.ค. ๔๐)


kpi.ac.th

แนวคิด-หลักการในการปรับปรุงกระบวนการนโยบายสาธารณะ และ EIA ในบริบทรัฐธรรมนูญและ “การเมืองภาคประชาชน”

ขยายพื้นที่ทางการเมือง (Political Space)ให้มากขึ้น

สร้างกลไกการมีส่วนร่วมให้มากขึ้น

สร้างกติกาทางสังคมขึ้นใหม่

จัดความสัมพันธ์ทางอ านาจระหว่างตัวแสดงทางการเมือง (Political Actors) : รัฐ & ชุมชน & องค์การอิสระ

ลดความขัดแย้งการพัฒนา & สิ่งแวดล้อม-สุขภาพ

การพัฒนาอย่างยั่งยืน (การประชุมกมธ. ๑๒ ก.ค. ๔๐)


kpi.ac.th

การด าเนินโครงการหรือกิจกรรมที่อาจก่อให้เกิดผลกระทบต่อชุมชนอย่างรุนแรงต่อทั้งทางด้านคุณภาพสิ่งแวดล้อม ทรัพยากร ธรรมชาติ และสุขภาพ จะกระท ามิได้ เว้นแต่จะได้ศึกษาและประเมินผลกระทบต่อคุณภาพสิ่งแวดล้อมและสุขภาพของประชาชนในชุมชน และจัดให้มีกระบวนการรับฟังความคิดเห็นของประชาชนและผู้มีส่วนได้เสียก่อน รวมทั้งได้ให้องค์การอิสระซึ่งประกอบด้วยผู้แทนอ งค์ ก า ร เ อ กชนด้ า น สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม แ ล ะ สุ ข ภ าพ แ ล ะ ผู้ แ ทนส ถ า บั น อุ ด ม ศึ ก ษ า ที่ จั ด ก า ร ศึ ก ษ า ด้ า น สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม ห รื อทรัพยากรธรรมชาติหรือด้านสุขภาพ ให้ความเห็นประกอบก่อนมีการด าเนินการดังกล่าว ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ

ผลลัพธ์ของความพยายามแก้ไขปัญหาตามกรอบรัฐธรรมนูญม.๕๖ (รัฐธรรมนูญ ๒๕๔๐) ม.๖๗ (รัฐธรรมนูญ ๒๕๕๐)


kpi.ac.th

สาระของการปรับปรุงกระบวนการนโยบายสาธารณะและ EIA ใน ม. ๕๖ (๒๕๔๐) + ม.๖๗ (๒๕๕๐) สร้างกลไกการมีส่วนร่วมของประชาชน

ข้อก าหนด ให้รับฟังความคิดเห็นของประชาชนและผู้มีส่วนได้เสีย Public Scoping & Review

ให้มีการพิจารณาโครงการอย่างรอบคอบและรอบด้าน

ข้อก าหนดให้ศึกษา EIA-HIA + การรับฟังความเห็น + การให้ความเห็นประกอบขององค์การอิสระ

ให้มีระบบถ่วงดุลการตัดสินใจ ความเห็นประกอบของ “องค์การอิสระฯ” + รับฟังความเห็นก่อนอนุมัติ


kpi.ac.th

3.2 กลไกในมาตรา 190ในรัฐธรรมนญู 2550KPI CONGRESS12


ม. ๒๒๔ รธน.๒๕๔๐ หนังสือสัญญาใดมีบท

เปลี่ยนแปลงอาณาเขตไทย

• หรือเขตอ านาจแห่งรัฐ

• หรือจะต้องออกพระราชบัญญัติเพื่อให้การเป็นไปตามสัญญา

ม. ๑๙๐ รธน.๒๕๕๐• หนังสือสัญญาใดมีบท

เปลี่ยนแปลงอาณาเขตไทย • เขตพื้นที่นอกอาณาเขตซึ่งประเทศ

ไทยมีสิทธิอธิปไตยหรือมีเขตอ านาจฯ • หรือจะต้องออกพระราชบัญญัติ

เพื่อให้การเป็นไปตามสัญญา

• หรือมีผลกระทบต่อความมั่นคงทางเศรษฐกิจหรือสังคมของประเทศอย่างกว้างขวาง

• หรือมีผลผูกพันด้านการค้า การลงทุน หรืองบประมาณของประเทศ อย่างมีนัยส าคัญ

หนังสือสัญญาที่ต้องเสนอและขอความเห็นชอบจากรัฐสภา (ม.๑๙๐ วรรคสอง)


kpi.ac.th

ม. ๑๙๐ วรรคสาม : การเข้าถึงข้อมูล รับฟังความเห็น +กรอบเจรจา

ก่อนการด าเนินการเพื่อท าหนังสือสัญญากบันานาประเทศหรือองค์การระหว่างประเทศตามวรรคสอง คณะรัฐมนตรีต้องให้ขอ้มูลและจัดให้มีการรับฟังความคดิเห็นของประชาชน และต้องชี้แจงต่อรัฐสภาเกี่ยวกับหนังสือสัญญานัน้ ในการนี้ ให้คณะรัฐมนตรีเสนอกรอบการเจรจาต่อรัฐสภาเพื่อขอความเห็นชอบด้วย

ม. ๑๙๐ วรรคสี่ : สร้างธรรมาภบิาล ความเป็นธรรมเมื่อลงนามในหนังสือสัญญาตามวรรคสองแล้ว ก่อนที่จะแสดงเจตนาให้มีผลผูกพัน คณะรัฐมนตรีต้องให้ประชาชนสามารถเข้าถึงรายละเอียดของหนังสือสัญญานั้น และในกรณีที่การปฏิบัติตามหนังสือสัญญาดังกล่าวก่อให้เกิดผลกระทบต่อประชาชนหรือผู้ประกอบการขนาดกลางและขนาดย่อม คณะรัฐมนตรีต้องด าเนินการแก้ไขหรือเยียวยาผู้ไดร้ับผลกระทบนั้นอย่างรวดเร็ว เหมาะสม และเป็นธรรม


kpi.ac.th

หลักการและเจตนารมณ์ ม.190ประชาธิปไตยเชิงกระบวนการ & ความสมานฉันท์

เพิ่มอ านาจต่อรองให้กับคณะเจรจาของไทยเพิ่มความโปร่งใส ธรรมาภิบาลในกระบวนการเจรจา ลดความขัดแย้งระหว่างภาคส่วนต่างๆ ที่เกี่ยวข้องเพิ่มการตรวจสอบ-ถ่วงดุลระหว่างฝ่ายบริหาร- ฝา่ยนิติบัญญัติ – ภาคประชาสังคมการรับมือกับโลกาภิวัตน์เศรษฐกิจเสรีนิยมใหม่


kpi.ac.th

3.3 ร่างพระราชบัญญัติการมีส่วนร่วมของประชาชนในกระบวนการนโยบายสาธารณะKPI CONGRESS12


ความพยายามยกร่างและผลักดันกฎหมายการมีส่วนร่วม

ฉบับร่างโดยสมาคมสิทธิและเสรีภาพของประชาชน (พ.ศ. 254x)

ฉบับร่างโดยสภาท่ีปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (พ.ศ. 254x, 2552)

ฉบับร่างโดย คณะกรรมาธิการการมีส่วนร่วมฯ สนช. (พ.ศ.2550)

ฉบับร่างโดยสถาบนัพระปกเกล้า ( พ.ศ. 2552)


kpi.ac.th

ระดับขั้นการมีส่วนร่วม

การให้ข้อมูล

การรับฟังความเห็น

การปรึกษาหารือ

การวางแผนร่วม

การร่วมตัดสินใจ

การร่วมปฏิบัติ

การควบคุมโดยประชาชนสูง

ต่ า

น้อย

มาก

มาก

การมีส่วนร่วม จ านวนประชาชน

ที่เกี่ยวข้อง

ที่มา : สถาบันพระปกเกล้า 2545


kpi.ac.th

สรุปการปฏิรูปกระบวนการนโยบายสาธารณะเพื่อความสมานฉันท์



ฐานคิด


Process

องค์การอิสระสิ่งแวดล้อมและสุขภาพ (ม.56)

กฎหมายตาม ม.56 , ม.190 กม.การมีส่วนร่วมของปชช.

ในกระบวนการนโยบายสาธารณะ

การปรับแก้กฎหมายให้สอดคล้องรัฐธรรมนูญ

สานเสวนา

ปรับรื้อระบบ EIA เพิ่มระบบ SEA


kpi.ac.th

ข้อจ ากัดของกลไก ม.๖๗ วรรคสอง

ม.๖๗ ยังเป็นเครื่องมือในระดับโครงการ หรือกิจกรรม

ม.๖๗ วรรคสอง ไม่สามารถแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อม & การพัฒนา หรือ ปัญหาความขัดแย้งได้ทั้งหมด

ยังต้องการเครื่องมือด้านการตัดสินใจที่มากกว่า EIA /HIA

ต้องการการปรับรื้อระบบที่เกี่ยวข้อง เช่น ระบบ EIA ฯลฯ

ต้องการเครื่องมือในระดับนโยบาย / แผน

Strategic Environmental Assessment : SEA


kpi.ac.th

ตัวอย่างรูปธรรมของปัญหาเรื่องเครื่องมือ

65 โครงการในพื้นที่มาบตาพุด

Carrying Capacity (ที่กว้างกวา่เรื่องมลพิษทางอากาศ) ?

ผังเมือง , เขตกันชน ?

EIA Monitoring ?

ทิศทางการพัฒนาจังหวัดระยอง

ปัญหามลพิษและสิ่งแวดล้อมในพื้นที่มาบตาพุดและใกล้เคียง ???

EIA-HIA

Public Scoping & Review

องค์การอิสระฯ ให้ความเห็นประกอบ

เริ่มด าเนินโครงการในพื้นที่

ผ่าน


kpi.ac.th

เปรียบเทียบความต่างระหว่าง EIA กับ SEA

Policy

Plan

Program

ProjectEIA

SEA

• Nation

• Sector

• Region


kpi.ac.th

รัฐธรรมนูญ พ.ศ. ....

สิทธมินุษยชน คณะกรรมการสิทธมินุษยชนแห่งชาติ

คลื่นความถี่ คณะกรรมการสื่อสาร/ โทรคมนาคมแห่งชาติ

การคอรัปชั่น คณะกรรมการปปช.ฯลฯ

สิ่งแวดล้อมฐานทรัพยากร

คณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติเป็นองค์การอิสระตามรัฐธรรมนูญ ??


kpi.ac.th

Documents

KPI CONGRESS12 - mtp.rmutt.ac.th · KPI CONGRESS12 ” 4-6 ... (Policy Environment) ... เพิ่มการตรวจสอบ