Biblioteka

OVAKO SE @IVELO

Novi vek

SINGIDUNUM. RIMSKI VOJNI LOGOR

Autor

dr Stefan Pop-Lazi}

Ilustrator

Sini{a Banovi}

Urednik edicije

dr Vesna Biki}

Saradnik istra`iva~

Milena Trutin

Grafi~ki dizajn

Danijela Paracki

Du{an Pavli}

Lektori

Bojana Savovi}

Dragana Rakovi}

Grafi~ka priprema

D_sign, Beograd

[tampa

Publikum, Beograd

Tira`

2.000

Izdaje

KREATIVNI CENTAR

Gradi{tanska 8, Beograd

tel.: 011/ 38 20 483, 38 20 464, 24 40 659

www.kreativnicentar.rse-mail: info@kreativnicentar.rs

Za izdava~a

mr Qiqana Marinkovi}, direktor

CIP – Katalogizacija u publikaciji

Narodna biblioteka Srbije, Beograd

94(398 Singidunum)(02.053.2.025.2)

904:725.18"652"(497.11)(02.053.2.025.2)

POP-Lazi}, Stefan, 1972-

Singidunum : rimski vojni logor / Stefan Pop-Lazi} ;

[ilustrator Sini{a Banovi}]. – Beograd : Kreativni centar, 2010

(Beograd : Publikum). – 32 str. : ilustr. ; 24 cm. – (Biblioteka

Ovako se `ivelo. Antika)

Tira` 2.000. – Hronolo{ka tablica: str. [33]. – Registar.

ISBN 978-86-7781-797-8

a) Singidunum – Istorija

COBISS.SR-ID 178732044

S A D R @ A J

Od Rima do Podunavqa

2

Singidunum pod Beogradom

4

Mo}ne rimske legije

6

Izgradwa logora – po{tovawe

pravila

8

Trajni logor

10

@ivot vojnika

13

Grad oko logora

14

Gra|ani i stranci

18

Higijena i zdravqe

20

U kuhiwi i na stolu

22

Pun|e, lokne i brade

24

Kult podunavskog kowanika

26

Put preko reke Stiks

28

Sumrak Rimskog carstva

30

Indeks

32

Hronolo{ka tablica

OVAKO SE @IVELO ANTIKA

SINGIDUNUM

RIMSKI VOJNI LOGOR

ANTIKA

OVAKO SE @IVELO

Stefan Pop-Lazi}

Pre dve hiqade godina, od Britanskih ostrva do Jordana, Sirije i severne obale

Afrike postojala je samo jedna dr`ava – Rimsko carstvo. Nastalo je neprekidnim

{irewem teritorije grada Rima. Od 753. godine pre na{e ere, kada je po legendi

Romul bedemima opasao grad, do II veka na{e ere Rimqani su osvajali prvo susedne

gradove, potom celo Apeninsko poluostrvo, pa ostrva Sardiniju, Korziku i

Siciliju i na kraju celo Sredozemqe.

Rimska vojska prelazila je Rajnu ulaze}i u

guste {ume naseqene plemenima Germana,

da bi se u I veku, tokom vladavine cara

Tiberija, dr`ava pro{irila i do

dana{weg Podunavqa.

Od Rima do Podunavqa

Balkansko poluostrvo

naseqavala su plemena

Tra~ana, Da~ana, Ilira.

Uz Dunav, delom u panonskoj

ravnici, a delom izme|u

Morave i Save, `ivelo je

keltsko pleme Skordiska.

Jedno od wihovih naseqa

nalazilo se u blizini

dana{weg Beograda.

Zvalo se

Singidunum.

2

Karta Rimskog carstva

VOJNI LOGORI

U vreme velikih rimskih osvajawa, na obalama Rajne

i Dunava podignut je niz mawih i ve}ih vojnih

logora, postaja i kula, koji su slu`ili za odbranu

od susednih varvarskih plemena. Tako utvr|ena

granica Rimskog carstva naziva se limes.

Na teritoriju Balkana stizali su rimski

proizvodi – fino kerami~ko posu|e,

nakit, vino i masline. Me|utim, velika rimska

dr`ava nije zadovoqila svoje interese trgova~kim

poslovima. Rimqani su bili zainteresovani za {irewe

teritorije ka istoku i jugu, za vodeni put Dunavom i Savom

ka Crnom moru, kao i za rude metala, kojima je ovaj kraj

bio bogat. Zbog toga je disciplinovana rimska vojska,

predvo|ena sposobnim vojskovo|ama, po~ela s osvajawem

Balkana. Osvojene oblasti Rimqani su pretvarali u delove

Rimskog carstva – provincije. U wima su osnivali mawe i

ve}e gradove – municipijume i kolonije.

Novac Skordiska

Kerami~ka posuda, prsten i no`

prona|eni na keltskom grobqu

na Karaburmi

Ostaci keltskog utvr|ewa do danas

nisu otkriveni. Me|utim, podno Zvezdare

– na Rospi }upriji i Karaburmi, u dugom

periodu nalazilo se grobqe na kojem su

Kelti sahrawivani s kerami~kim

posudama, oru`jem i nakitom. Arheolozi

pretpostavqaju da se ispod {ume na

Zvezdari nalazi i utvr|eni keltski grad.

3

Znak Viminacijuma

PROVINCIJA MEZIJA

Rimska provincija na tlu dana{we

Srbije zvala se Mezija. Wen glavni

grad bio je Viminacijum. Danas je na

tom mestu Kostolac.

Novu naseobinu na u{}u Save u Dunav

Rimqani su nazvali istim onim imenom koje

je nosilo keltsko utvr|ewe – Singidunum.

Taj naziv ~ine dva pojma: Singi je

najverovatnije ime nekog plemena, mo`da

tra~kog ili da~kog, koje je `ivelo u okolini,

a dunum je keltski naziv za brojna naseqa

u Britaniji, Galiji, Alpima i Panoniji

utvr|ena palisadama – bedemima od drvenih

stubova i naboja. Ime Singidunum,

zna~ilo bi, dakle, utvr|eni grad Singa.

Na podru~je dana{weg Beograda Rimqani sti`u

po~etkom na{e ere. Prostor na kojem su se smestile

prve vojne jedinice postao je jedno od va`nih

strate{kih mesta odbrane rimske dr`ave. Sa grebena

iznad u{}a pru`ao se pogled na nepreglednu panonsku

ravnicu i guste {ume Mezije.

U novoosvojenim oblastima geometri su

premeravali zemqi{te i na osnovu tih

podataka pravili geografske karte. Pored

puteva, na rastojawu od jedne miqe postavqali

su kamene stubove – miqokaze, koji su

pokazivali udaqenost do najbli`eg mesta.

Jedna od retkih o~uvanih anti~kih mapa je

Tabula pojtingerijana, na kojoj je ucrtan polo`aj

Singidunuma na Dunavu. U wegovoj blizini su mesta

Ad Sekstum (Mali Mokri Lug) i Oktavum (Vi{wica),

koja su dobila ime po tome {to su se nalazila

na {estoj, odnosno osmoj miqi od Singidunuma.

Ostaci anti~kog grada Singidunuma nalaze se ispod samog centra Beograda.

Arheolo{ka istra`ivawa tih ostataka traju vi{e od 100 godina. Godine 1882,

prilikom radova na postavqawu spomenika knezu Mihailu na Trgu Republike,

otkrivene su duboke grobne jame. Od tada u Beogradu pri izvo|ewu gra|evinskih

radova, rekonstrukciji ulica i razli~itih instalacija arheolozi otkrivaju

ostatke rimskih ku}a, kupatila, ulica, uru{enih bedema, kula i kapija.

Pretpostavqa se da je najve}i deo rimskog grada, ipak, i daqe pod zemqom.

Singidunum pod Beogradom

Natpis na sarkofagu vojnika M. Aurelija „Slatkog“ koji je

bio centurion desete centurije prve legijske kohorte,

zapo~eo je svoju karijeru u Viminacijumu i nastavio je u

Singidunumu, u legiji IV Flaviji.

Ispod dana{weg Trga Republike, Bulevarom kraqa

Aleksandra do Vukovog spomenika nalaze se ostaci velikog

rimskog grobqa i puta koji je vodio ka prestonici

provincije Mezije – Viminacijumu. Na potezu od Trga

Republike ka Kalemegdanu sve je vi{e ostataka rimskog

grada: ku}a, ulica i kupatila. U blizini {kole Kraq

Petar I prona|eni su `rtvenici kakvi su se obi~no

nalazili u centru grada. Stoga se smatra da je to mesto na

kojem se u Singidunumu

nalazio glavni trg – forum.

4

Zapisi na nadgrobnim plo~ama

i spomenicima posve}enim

bo`anstvima i carevima

predstavqaju najzna~ajnije

izvore za izu~avawe

Singidunuma. Do danas nam je

poznato oko 100 takvih natpisa.

Mawi ostaci prvobitnog, privremenog

utvr|ewa sa delom odbrambenog rova

otkriveni su iza [panskog kulturnog

centra u Knez Mihailovoj ulici.

U vitrini postavqenoj u pasa`u

iza ove zgrade izlo`eni su predmeti

otkriveni na tom mestu:

kerami~ke posude, lampe i nakit.

Tri polukru`na zida na platou ispred Filozofskog

fakulteta prikazuju mesto na kojem su, prilikom gra|evinskih

radova 1972. godine, otkriveni ostaci rimskog kupatila.

Naseqe Singidunuma zavr{ava se

na mestu na kojem po~iwe prostor

rimskog vojnog logora – kastruma.

Danas bi ta granica bila izme|u

francuske ambasade i spomenika

Rigi od Fere. Ulaz u logor

bio je na mestu gde je danas

Biblioteka grada Beograda.

5

Izgled kastruma Singidunuma danas je te{ko s precizno{}u rekonstruisati,

ali kako su gradili prema utvr|enim pravilima, mo`emo ga uporediti s

drugim, boqe o~uvanim logorima u ostatku Rimskog carstva. O izgledu kastruma

saznajemo i na osnovu predstava s Trajanovog stuba u Rimu. Posebno su zna~ajne

scene iz ratova protiv Da~ana,

u kojima je u~estvovala i ~uvena

legija, IV Flavija.

LEGIJA IV FLAVIJA

Legija je bila formirana za vreme

vladavine cara Vespazijana 70. godine.

Kratko je boravila u Dalmaciji, a potom

je bila preba~ena na dunavski limes, gde je

u~estvovala u ratovima sa Da~anima.

Na po~etku vladavine cara Hadrijana

(117–138), legija IV Flavija bila je

sme{tena iznad u{}a Save u Dunav, gde je

podigla svoje trajno boravi{te.

Na rimskom forumu

u II veku podignut je

stub u ~ast pobede cara

Trajana u ratu protiv

Da~ana. Spiralna traka

reqefa duga je 190 metara

i prikazuje scene iz

pohoda na Dakiju.

Mo`e se pretpostaviti da se izme|u Brankovog mosta i Doweg grada

Beogradske tvr|ave nekad nalazila rimska vojna luka. Tu se, verovatno,

nalazio i most kojim se i{lo ka Dowoj Panoniji i Sirmijumu.

Ostaci bedema kastruma danas se mogu videti na Beogradskoj tvr|avi

Prostor ispred

vojnog logora

u toku arheoloških

iskopavawa 2009. godine