1www.swot.ba

GO

DIN

A I

I

BR

OJ

8

JU

N 2

01

2

BE

SP

LA

TN

O

K V A R T A L N I E K O N O M S K I M O N I T O R

Ljubo Juri, profesor Ekonomskog fakulteta u Zagrebu i predsjednik Hrvatskog drutva ekonomista

Ko se trajno oslanja na kredite MMF-a imae velike probleme

Kredit MMF-a - kolika je cijena?

monitor-08.indd 1 6/13/2012 1:38:53 PM

monitor-08.indd 2 6/13/2012 1:38:54 PM

3www.swot.ba

Zvaninici iz BiH ponovo su stali pred vrata MMF-a sa ciljem da ugovore novi stend-baj aranman. Zbog pogoranja likvidnosti entitetskih budeta vlasti su primorane da se ob-rate za pomo i prije nego to je poelo ozbiljnije vraanje kredita kojeg je prije nekoliko godina ova

meunarodna finansijska institucija odobrila BiH.Zbog ozbiljnosti situacije odluili smo da ovu temu stavimo pod lupu

i kroz analizu, intervju, iskustva zemalja iz regiona i ulogu MMF-a u svi-jetu sagledamo sve pozitivne i negativne posljedice eventualnog novog aranmana.

injenica je da bi novi aranman sa MMF-om u kratkom roku sta-bilizovao budete i poboljao njihovu likvidnost. S druge strane, neo-phodno je posegnuti za mnogo veim fiskalnim utedama i u RS i FBiH, to e najvjerovatnije kao uslov postaviti i MMF. Potronja vladinog sektora u BiH je jo ogromna i u 2010. godini je iznosila 49% BDP-a (svi nivoi vlasti i javni fondovi). Ovakav teret bi teko izdrale i mnogo jae ekonomije nego to je naa, a poseban teret predstavljaju enormno visoki trokovi plata, koji su posljedica prezaposlenosti i preplaenosti u javnom sektoru.

Pored toga vlasti moraju da se suoe i sa drugim reformama koje bi doprinijele poboljanju efikasnosti institucija. Bez ozbiljnih reformi no-vac od MMF-a zavrie iskljuivo u tekuoj javnoj potronji, to poveava opasnost da bi novi aranman mogao da bude uvod u stalno zaduenje za finansiranje budetskih obaveza i ivot na dug.

Osim aranmana sa MMF-om preduzimanje novih mjera i reformi zahtijeva i pogoranje ekonomske situacije u RS od poetka ove go-dine. Industrijska proizvodnja i izvoz, kao glavne poluge dosadanjeg ekonomskog rasta, konstantno biljee negativne rezultate, oporavak graevinarstva nije ni na vidiku, a nezaposlenost dostie nove rekorde.

Iako je nastavljena stabilizacija finansijskog sektora, oprez je rije koju bankari jo najee upotrebljavaju. Takvo ponaanje bankarskog sektora nalae i visok procenat loih kredita koji im i dalje predstavlja znaajan uteg u poslovanju.

Imajui u vidu ekonomska previranja u evrozoni, snaan pad BDP-a Hrvatske u prvom kvartalu ove godine i injenicu da je Srbija pred povratkom u recesiju za oekivati je velike izazove i za nau ekonomiju to daje dodatnu teinu buduim potezima vlasti.

Saa Grabovac, glavni i odgovorni urednik

SADRAJ

Glavni i odgovorni urednik: Saa GrabovacUreivaki kolegijum: Milo Todorovi, Goran Rai, dr Saa Petkovi, mr Aleksandar Ljuboja, mr Aleksandra Simi, Bojan Joji, Branka Ruevi, Igor Sekuli, mr Marijana P. Mili, mr Mirjana omi, mr Neboja Balaban, Ognjen Aleksi, mr Predrag Dudukovi, mr Slavko Simi, mr Ognjen uki, Saa Stevanovi, Mirko Bonjak, Darko Gavrilovi, Predrag Klincov.Lektor: Aleksandra Dudukovi, Dizajn i grafika priprema: SWOT, tampa: Nezavisne novine, Banja Luka, Tira: 1.000 primjeraka, Broj: 08/2012.asopis izlazi etiri puta godinje. Sva prava zadrana: Udruenje ekonomista RS SWOT. Svako umnoavanje i distribucija bez pisanog odobrenja Udruenja ekonomista RS SWOT je zabranjeno.Osniva i izdava: Udruenje ekonomista RS SWOT, Dragie Vasia 13, 78 000 Banja Luka, iro raun Nova banka Banja Luka 555-007-00223898, JIB: 4402742510005, matini broj: 11029353, br. sudskog rjeenja: F 1208/7, Udruenje ekonomista RS SWOT je upisano u Registar izdavaa pod rednim brojem 291, na osnovu Rjeenja Ministarstva prosvjete i kulture RS br. 07.0300531629/10.E-mail: info@swot.ba, sekretar@swot.ba, Internet adresa: www.swot.ba, Tel: 051 322 960, Fax: 051 322 961

Potovani itaoci,IM

PRES

UMTEMA BROJA:ISTORIJSKA DEAVANJA U EU VANE LEKCIJE ZA RS 4. str.

6 REALNI SEKTORPosustaju i industrijska proiz-vodnja i izvoz

10 FINANSIJSKI SEKTORPoboljana rentabilnost bankar-skog sektora, oprez jo prisutan

16 INTERVJULjubo Juri: Ko se trajno oslanja na kredite MMF-a imae velike probleme

23 SVIJETSuverenitet nestaje pod teretom duga

monitor-08.indd 3 6/13/2012 1:38:55 PM

4 www.swot.ba

Istorijska deavanja u EU vane lekcije za RS

ANALIZA TEMA BROJA

Znaajan broj meunarodnih ekonomista smatra da ostanak Grke u evrozoni sada vie praktino nije mogu. Jo gore, neke druge (mnogo vee) zemlje iz EU, ini se, idu istim putem. Republika Srpska iz ovoga mora izvui vane pouke

Evropska monetarna unija se nalazi na raskrsnici. Mogui scenariji za naredni period o kojima se uzbueno raspravlja u EU se kreu od raspada evra i povratka nacionalnih valuta do uspjenog spasavanja Grke i uspostavljanja novih i jaih fiskalnih mehanizama izmeu zemalja evrozone. Jedno je sig-urno: Evropska unija nakon ove krize nee biti ista. Njemaki

zvaninici oficijelno podravaju ostanak Grke u evrozoni mada se sve ee uju otrije izjave pa ak i prijetnje njemakih predstavnika u vezi sa mjerama tednje koje se ne sprovode u Grkoj. ini se da Njemaka jo eli da zadri Grku i time smanji rizik za raspad evrozone jer je ouvanje evra i jedinst-venog trita u njenom interesu. Izlazak Grke iz EU bi gotovo sigurno bio povezan sa grkim bankrotom, a u tom sluaju bi upravo Njemaka zabiljeila velike gubitke kao znaajan di-rektni i indirektni kreditor Grke. Istraivanja javnog mnjenja u Grkoj pokazuju da veinski dio grkog stanovnita jo eli da zadri evro.

Meutim, znaajan broj meunarodnih ekonomista smatra da je ostanak Grke u evrozoni sada ve praktino nemogu, imajui u vidu rece-sionu spiralu u koju je zapala grka ekonomija kao i loe rezul-tate dosadanjih mjera tednje. Za odrivost Grke u evrozoni neophodno je rapidno obnoviti njenu konkurentnost. Prema dr Nurielu Rubiniju, jednom od istraivaa koji su predvidjeli nastanak globalne ekonomske krize, ovo se teoretski moe ostvariti na tri naina: 1) otro slabljenje evra, 2) snaan rast

produktivnosti iznad rasta plata i 3) unutranje smanjenje cijena i plata. Problem je u tome to su prve dvije opcije objektivno gotovo nemogue, dok bi cijena zadnje opcije bila viegodinja depresija grke ekonomije. Tre-

ba napomenuti da od sutinski istog problema trenutno boluju i druge zemlje iz periferije EU, meu kojima se nalaze panija i Italija. Prema tome, ovdje se radi o sistemskom problemu u funkcionisanju EU.

Kao propali brak, bolje je imati pravila za neizbjean razvod koja ine razdvajanje manje skupim za obje strane. Ne pravite

greku: kontrolisan izlazak Grke iz evro-zone podrazumijeva znaajnu ekonomsku

bol. Ali gledanje spore, nekontrolisane implozije grke ekonomije i drutva bi bilo

mnogo gore. Nuriel Rubini, ekonomista

ta sve to znai za nas?

Istupanje Grke iz evrozone je neizbjeno?

Analizu uradio Centar za istraivanja i studije

Poznato je da su se veliki debalansi

tekuih rauna otvorili kada je

kapital poletio u evropsku periferiju

nakon uspostavl-janja evra i otklan-janje tih debalansa

zahtijeva visoku realnu develvaciju - devalvaciju koja

je jedva poela.Pol Krugman, ekonomista i

nobelovac

Iz posljednjih deavanja u EU moemo izvui sljedee pouke za RS i BiH:1. BiH je na isti nain kao

i Grka izloena otvore-noj cjenovnoj konkuren-ciji iz EU. Za razliku od, na primjer, Srbije, BiH nema mogunost devalvacije domae valute i uticanja na cjenovnu konkurenciju na taj nain. Pored toga, prim-jenom Sporazuma o stabili-

zaciji i pridruivanju trgovin-ska konkurencija e dodatno jaati. Da bi ekonomija BiH opstala u ovakvom okruenju osnovni preduslov je da domaa konkurentnost bude usklaena u odnosu na glavne trgovinske partnere.

2. Cijene i plate u kratkom roku za BiH preostaju kao jedini pravi instrument upravljanja domaom konkurentnou (ovo isto

monitor-08.indd 4 6/13/2012 1:38:55 PM

5www.swot.ba

vai i za Grku ukoliko ostane u evrozoni). Naa cjenovna konkurentnost u sutini zavi-si od odnosa izmeu kretanja plata i produktivnosti u naoj i drugim zemljama trgov-inskim partnerima. Prema tome, kolike e nam biti plate mora zavisiti od nae produk-tivnosti, ali i od odnosa plata i produktivnosti u drugim zemljama. Interesantno je da neke analize za EU sugeriu da u dosadanjem periodu nije dolo do oekivanog pribliavanja produktivnosti izmeu perifernih i razvijenih zemalja unutar EU. injenica da su plate izmeu tih zemal-ja teile izjednaavanju bre od produktivnosti imala je za posljedicu neizbalansiranu konkurentnost. Pregovarake strane u socijalnom dijalogu u RS i FBiH treba da imaju na umu da je politika otvorenih granica (uz fiksiran devizni kurs) konzistentna jedino sa politikom fleksibilnog trita rada, tj. trita rada koje lako sniava (ali i poveava) plate i koje lako otputa (ali i zapoljava) radnike. Ukoliko ne elimo ovakvo trite rada onda moramo smanjiti nau izloenost spoljnoj konkuren-ciji.

3. Potrebne su mnogo vee fiskalne utede i u RS i FBiH. Potronja vladinog sektora u BiH je jo ogromna i u 2010. godini je iznosila

49% BDP-a (svi nivoi vlade i javni fondovi). Ovakav teret bi teko izdrale i mnogo jae ekonomije. Posebno veliki teret predstavljaju enormno visoki trokovi plata, koji su posljedica prezaposlenosti i preplaenosti u javnom sek-toru (o ovom problemu u RS i njegovim raznolikim nega-tivnim efektima smo vie pisali u prethodnom broju). Sa 12,9% BDP-a potronja na plate u vladinom sek-toru BiH daleko premauje izdvajanja za iste svrhe u drugim zemljama zapadnog Balkana. S druge strane, ovako visoki trokovi plata i drugih tekuih izdataka su iz vladinih budeta izgurali potronju na investicije, koja je za BiH iznosila 3% BDP-a i kao takva je bila najmanja meu istim zemljama.

4. Stepen fiskalne odrivosti ima veliki uticaj na politiku nezavisnost. Tanije reeno, to je vei fiskalni deficit, politika nezavisnost vie kota. Nije li Grka savren primjer za ovo? Nakon sprovedenih iz-bora u Grkoj nisu uspjeli formirati novu vladu pa je raspisan novi krug parla-mentarnih izbora. Izgleda da se grko drutvo jo nije opredijelilo da li da ostane u evrozoni i sprovede rigoro-zne mjere tednje ili da krene svojim putem. U sluaju RS i

FBiH, finansiranje postojeih fiskalnih deficita podrazu-mijeva novo zaduivanje. Mogunost zaduivanja na domaem tritu je ograniena i RS je tek u 2011. godini poela sa izdavanjem kratkoronih trezorskih zapi-sa. Pristup potrebnom veem dugoronom finansiranju je trenutno mogu jedino kroz meunarodne finansijske institucije, ija sredstva ne dolaze bez odreenih us-lova. Pregovori o novom aranmanu sa MMF-om su ve otvoreni. Jedan od ra-zloga za to je potreba za refinansiranjem narastajuih rata spoljnog duga, ali drugi, ne manje vaan, bi mogao biti politiko osnaivanje pro-hodnosti sprovoenja neo-phodnih reformi. U svakom sluaju, novo zaduivanje ne smije proi bez znaajnih budetskih uteda, koje su mogue i neophodne na svim nivoima. Primanja poslanika i delegata u Parlamentarnoj skuptini BiH, koja iznose vie od 5.000 KM mjeseno, smanjena su za samo 4,5%. Nema li ovdje prostora i moralne potrebe za dodat-nim rezovima?

5. Za RS nije svejedno ta se deava u FBiH i obratno. Mogli smo vid-jeti da je za sve zemlje ev-rozone od velikog znaaja

rasplet dogaaja u Grkoj i drugim zemljama kojima prijeti dunika kriza jer su one meusobno pove-zane zajednikom valutom i tritem. Takoe, percep-cija investitora i potroaa o nivou rizika u jednoj zemlji se lako prenosi i na druge. Sve ovo vai za RS i FBiH s obzi-rom na to da BiH po ureenju ima slinosti sa EU.

6. Fiskalna tednja mora biti istovremeno praena agresivnim mjerama podrke eko-nomskom rastu. Dunika kriza u EU je pokazala da sprovoenje mjera tednje u toku recesije bez raz-vojnih mjera koje bi bile sprovoene istovremeno dovodi do produbljavanja ekonomskog pada. Prema tome, ovo je jo jedan razlog zato utede na tekuim fiskalnim trokovima sada moraju biti sprovedene: da budu osloboena sredstva za poveano finansiranje javnih investicija i razvo-jnih programa. Do sada je praksa bila upravo suprotna: budeti su rezani najvie na kapitalnim trokovima jer su ovi trokovi bili najmanje politiki osjetljivi. Naravno, dodatna zaduivanja za fi-nansiranje razvojnih pro-grama e svakako biti neo-phodna.

TEMA BROJA ANALIZA

Raun za plate javnog sektora (BiH, prim. aut.) kao udio u BDP-u nije samo jedan

od najveih na zapadnom Balkanu, ve je i jedan od najveih u itavoj regiji Evrope i

Centralne Azije. Svjetska banka, 2012.

Grci treba da znaju o emu glasaju. Tu se ne radi o politici, nego o budunosti

Grke u Evropi i evrozoni. Nadamo se i oekujemo da su svi koji imaju pravo glasa

svjesni svoje odgovornosti.Kancelarija efa njemake

diplomatije Gvida Vestervelea

monitor-08.indd 5 6/13/2012 1:38:55 PM

6 www.swot.ba

ANALIZA REALNI SEKTOR

I stagnacija bi bila dobra za 2012. Od poetka godine evidentan je trend pogoravanja ukupnih ekonomskih kretanja u RS. In-dustrijska proizvodnja i izvoz, kao glavne poluge ekonomskog rasta, konstantno biljee nega-tivne rezultate. Oporavak graevinarstva ne moe se ni naslutiti, a nezaposlenost dostie nove rekordne vrijednosti. MMF je za BiH projektovao stagnaciju za ovu godinu. U svjetlu aktuelnih kretanja ini se da bi i stagniranje na prologodinjem nivou predstavljalo uspjeh

Da li je ekonomska stagnacija optimistino oekivanje?

Zahvaljujui otvorenosti domae privrede spoljni fak-tori snano oblikuju ekonomska kretanja u RS i BiH. Tako su se nepovoljni ekonomski trendovi u EU negativno reflektovali na ekonomski rast RS, koji je poeo usporavati ve od treeg kvartala 2011. godine.Rast BDP-a od skromnih 0,2% u etvrtom kvartalu 2011. godine

najveim dijelom poticao je od ekspanzije sektora vaenje ruda i kamena (+7,8%) i saobraaja (+3,6%). S druge strane, uku-pni nivo ekonomske aktivnosti u RS naao se pod udarom negativnih re-zultata u sektorima elektrina ener-gija (-6,1%), poljoprivreda (-3,5%) i graevinarstvo (-4,2%).U svojim redovnim proljetnim prog-

nozama MMF iznosi oekivanja u pogledu globalnog ekonomskog rasta, koji e sa 3,9% u 2011. go-dini usporiti na 3,5% u ovoj go-dini. U istom periodu evrozona e zabiljeiti negativni rast od 0,3%. Meutim, ova institucija korigovala je i svoje prethodne procjene pozi-tivnog domaeg ekonomskog rasta, te e BiH ekonomski stagnirati na

prologodinjem nivou. U okolnos-tima kada industrijska proizvod-nja i izvoz opadaju, kada se pitanje odrivosti javnih finansija sve ee postavlja i kada nezaposlenost dostie nove rekordne vrijednosti i ova nula koju smo dobili od MMF-a zvui prilino optimistino.

Ekonomski rast u regionu

MMF procjenjuje da e u 2012. go-dini Albanija os-tvariti realni rast BDP-a od 0,5%,

Hrvatska -0,5%, Makedonija 2,0%,

Crna Gora 0,2% i Srbija 0,5%.

Stope realnog rasta BDP RS (%)

1.51.6

1.51 2

1.4

1.0

1.2

0.70 6

0.8

0.4

0.6

0.20.2

0.0 K1 2011 K2 2011 K3 2011 K4 2011

Industrijska proizvodnja nastavlja pad

Trend industrijskog pada u RS s kraja prole godine nas-tavljen je i u 2012. godini. U prva tri mjeseca fiziki obim industrijske proizvodnje bio je

manji za 5,1% g/g, a sve indus-trijske oblasti zabiljeile su nega-tivne rezultate: vaenje ruda i kamena -1,6%, preraivaka industrija -9,1%, proizvodnja i

snabdijevanje elektrinom en-ergijom -2,1%. Nepovoljna eko-nomska kretanja u pojedinim zemljama EU izazvana dunikom krizom, problemima vezanim za

evro i odrivost javnih finansija negativno su se reflektovali na ukupne industrijske rezultate i rezultate izvozno orijentisanih sektora.

Izvor: Republiki zavod za statistiku RS

monitor-08.indd 6 6/13/2012 1:38:55 PM

7www.swot.ba

REALNI SEKTOR ANALIZA

Graevinski sektor nekonkurentan

U takvim okolnostima je u prvom kvartalu dolo do smanjenja proizvodnje u drvnoj industriji za 7,5%, odjee za 20,3% i osnovnih

metala za 12,8%. Naftni sek-tor, koji je u periodu eskalacije globalne ekonomske krize bio nosilac industrijskog rasta RS, zabiljeio je pad proizvodnje

od 11,0%. Prema posljednjim procjenama, potpuniji opora-vak veine industrija EU ne oekuje se prije 2014. godine. Meutim, ovaj oporavak, koji e

se kroz rast privatne potronje i spoljnotrgovinske razmjene pozitivno reflektovati i na domau industriju, nee rijeiti njene strukturalne debalanse i neusklaenosti.

Globalna ekonomska kriza, nedostatak javnih i privatnih investicija doveli su domai graevinski sek-tor na korak do potpunog kolapsa. U periodu januar - mart 2012. godine vrijednost izvrenih graevinskih radova u RS dodatno je smanjena za 14,3%, dok je broj angaovanih radnika bio manji za 7,4%. Ne-sporno je da nedostatak krupnih investicija privatnog i javnog sektora ne doprinosi oporavku domae graevinske operative. Meutim, znaajno ogranienje ovom procesu potie i od nivoa

konkurentnosti i osposobljenosti graevinskih preduzea da se nose sa zahtjevnijim poduhvati-ma meunarodnog karektera.

Na nedavno zakljuenom tenderu za izgradnju dionice

autoputa Prnjavor - Doboj prijavile su se samo dvije firme iz RS, koje taj projekat namjeravaju realizovati u saradnji sa partnerskim fir-mama iz inostranstva. Tako je dugo najavljivano formi-

ranje konzorcijuma domaih graevinskih preduzea, koja su trebalo da se zajedniki ukljue u utrku za dobijanje ovog izuzetno vrijednog posla, ostalo samo na ideji.

Naftni sektorU 2008. godini fiziki obim proiz-vodnje u naftnom sektoru povean je za 574,8%, u 2009. za 1.234,5%, u 2010. za 12,5% i u 2011. za 15,5%.

Negativni rezultatiUkupna graevinska aktivnost u prvom kvartalu 2011. godine bila je manja za 4,9%, u drugom za 2,3%, u treem za ak 14,7%, dok je etvrtom smanjena za dodatnih 4,2% g/g.

Izgradnja autoputaNa tender za izgradnju dionice autoputa Prnjavor - Doboj u uku-pnoj duini od 37 km pristiglo je 12 ponuda od 31 preduzea. Za finansiranje izgradnje Vlada RS je obezbijedila kreditna sredstva EBRD-a u iznosu od 150 miliona evra.

Rast industrijske proizvodnje RS (%)

25

15

20

10

15

5

5

0

-10

-5

Izvor: Republiki zavoz za statistiku RS

monitor-08.indd 7 6/13/2012 1:38:56 PM

8 www.swot.ba

ANALIZA REALNI SEKTOR

Pad kupovne moi i rast trokova ivota za prosjenog graanina RS se nastavljaju. U prvom kvartalu 2012. godine prosjena neto plata, uz realno smanjenje od 0,6%, iznosila je 818 KM. U istom periodu finansi-jsko posredovanje predvodilo je grupu najbolje plaenih djelat-nosti sa prosjenom zaradom od 1.240 KM, a slijede ga dravna uprava i odbrana (1.091 KM) i zdravstveni i socijalni rad (1.040 KM). Samo zaelje liste pripalo je preraivakoj industriji (576 KM) i graevinarstvu (580 KM).

Za zadovoljavanje sindi-kalne potroake korpe u martu bilo je potrebno izd-vojiti 1.844 KM. Prosjena neto plata iz istog mjeseca pokrivala je svega 44% ove korpe. Zarade

u veini djelatnosti u RS nisu bile dovoljne niti za pokrie trokova hrane (680 KM), dok je za zadovoljavanje osnovnih ivotnih potreba, koje pored hrane ukljuuju stanovanje i higijenu, bilo potrebno neto vie od jedne i po prosjene plate (1.314 KM). Prema podacima Svjetske banke oko 50% bosanskohercegovakog stanovnitva ve ivi na granici siromatva, dok je njih 18% ispod linije koja oznaava kritinu kat-egoriju. Pad kupovne moi i rast nezaposlenosti svakako ne po-goduju zaustavljanju ovog trenda. Siromatvo smanjuje apsorpcionu mo domaeg trita, ali i njegovu atraktivnost za strane investi-tore zbog potencijalnih socijalnih nemira po ugledu na neke zemlje iz EU.

Prosjena plata dovoljna za 44 odsto potroake korpe

Struktura sindikalne potroake korpe u martu 2012. godineHrana - 36,9%; stanovanje - 30,3%; tekue odravanje domainstva - 5,6%; odjea i obua - 7,9%; higijena - 4,1%, prevoz - 10,9% i obrazovanje - 4,3%.

Trend rasta ukupnog obima spoljnotrgovinske razmjene RS iz 2010. i 2011. godine prekinut je u prvom kvartalu 2012. godine. Usljed pada izvoza od 7,9% i rasta uvoza od 3,6% ukupna robna razmjena sa inostranstvom je smanjena za 0,7%. Stopa pokrivenosti uvoza izvozom spustila se na 53% sa 60% u prvom kvartalu prole godine. Usporavanje evropskih

ekonomija negativno se odrazilo na obim potranje za domaom izvoznom ponudom, u kojoj dominiraju proizvodi sa niim stepenom dodate vrijednosti, pa je tako izvoz mineralnih goriva smanjen za 33,2%, odnosno sirovina za 14,1%.

Rezistentnost prehram-bene industrije na nepovo-ljne ekonomske fluktuacije

potvruje rast izvoza ovih kategorija proizvoda od 11,0%. Nizak nivo investicione aktivnosti javnog i privatnog sektora uticao je na pad uvoza kapitalnih proizvoda od 11,5%. S druge strane, zahvaljujui vi-

sokoj uvoznoj zavisnosti domae potronje uvoz trajnih proizvoda iroke potronje je rastao po stopi od 8,9%, a netrajnih proiz-voda po stopi od 10,1%.

Spoljnotrgovinska aktivnost RS (000 KM)

500 000

600,000

400,000

500,000

200,000

300,000

0

100,000

-100,000

0

-300,000

-200,000

Izvoz Uvoz Deficit

Izvor: Republiki zavod za statistiku RS

Smanjenje izvoza

Visoka nezaposlenost je stara boljka za koju jo nije pronaen lijek. U martu 2012. godine na evidenciji Zavoda za zapoljavanje RS nalazilo se 155.890 lica ili 1,5% vie u odno-su na kraj prole godine. U istom periodu RS je imala 20.000 neza-poslenih lica vie nego u 2008. godini. Strategija zapoljavanja RS, dosadanje javne investicije i programi zapoljavanja prip-ravnika, naalost, nisu uspjeli da preokrenu ovaj nepovoljni trend.

Koliko vremena i ta e sve biti potrebno preduzeti da budu stvoreni uslovi da ekonomija apsorbuje raspoloivu radnu snagu veoma je teko predvidjeti, posebno ako se ima u vidu glo-balna dimenzija ovog problema. Prema navodima iz izvjetaja Meunarodne organizacije rada za 2012. godinu prosjena stopa nezaposlenosti u svijetu iznosi 6,1%. Bez posla je 202 miliona ljudi ili est miliona vie nego prole godine.

Broj nezaposlenih lica u RS158,000

154 000

156,000

152,000

154,000

150,000

148,000

144 000

146,000

144,000

Izvor: Zavod za zapoljavanje RS

Nezaposlenost problem bez rjeenja

Struktura izvozaU prvom kvartalu 2012. godine 19,2% ukupnog izvoza odnosilo se na izvoz sirovina, a 18,7% na izvoz mineralnih goriva. Izvoz hrane je uestvovao sa 7,5% u strukturi izvoza RS.

monitor-08.indd 8 6/13/2012 1:38:56 PM

9www.swot.ba

REALNI SEKTOR ANALIZA

Poslije dueg vremena rast penzionerske populacije u RS poeo je da stagnira. Tako je u martu 2012. godine njihov broj iznosio 232.636, to je za 0,2% manje u odnosu na decembar 2011. godine. Meutim, u poreenju sa martom prole godine vei je za 2,0% ili 4.621 novog korisnika. Novi Zakon o PIO izazvao je talas nezadovoljstva borake populacije zbog ukidanja garantovane pen-zijske osnovice po osnovu uea u ratu. Preraunavanje penzija rezultovalo je smanjenjem njene prosjene vrijednosti u RS za oko 3% na svega 310 KM.

Prihodi od doprinosa za pen-

zijsko i invalidsko osiguranje u prva tri mjeseca bili su dovolj-ni za pokrie oko 72% bruto iznosa penzija u RS. Meutim, u narednom srednjoronom peri-odu moemo raunati na dodatno pogoravanje ovog odnosa pokrive-nosti s obzirom na to da domaa populacija progresivno stari, imajui u vidu sve vei broj koris-nika prava na penziju, dok se broj lica za koja se uplauje doprinos konstantno smanjuje. Dugorono rjeenje za postizanje i ouvanje stabilnosti penzionog sistema ne bi trebalo samo da lei u oduzimanju ili umanjenju steenih prava (kada ve prilikom njihovog dodjeljivanja

nije voeno rauna o odrivosti istih). To je, naravno, mogue postii i kroz dinamiziranje domae privrede, ime bi bio povean broj

osiguranika, odnosno smanjen broj korisnika penzija. Penzionisanje vie ne bi bilo dio aktivnih mjera za smanjenje nezaposlenosti, jer bi postojale realne mogunosti za ponovno zapoljavanje lica koja os-tanu bez posla, ak i onih u poznijoj ivotnoj dobi.

Broj penzionera u RS

234,000

232 000

233,000

231,000

232,000

229,000

230,000

227 000

228,000

226,000

227,000

Izvor: Fond PIO RS

Novi zakon ipak donio neto nie penzije

Radnici i penzioneriU desetogodinjem periodu, od 2000. do 2010. godine, broj osiguranika u penzionom sistemu RS poveao se za svega 0,7%. U istom periodu broj korisnika prava narastao je po stopi od 31,5%.

Od poetka godine eviden-tan je trend postepenog us-poravanja inflacije pod utica-jem stabilizacije kretanja na globalnim tritima. Tako se sa prologodinjih 3,9% inflacija u RS u prva tri mjeseca 2012. go-dine spustila na 2,4%. Zahvaljujui poveanju akciza od januara cijene

duvana su rasle po stopi od 13,7%, dok je rast cijena nafte uveao trokove prevoza za 10,1%. U istom periodu cijene hrane porasle su za 1,7%.

U periodu I - III 2012. godine proizvoake cijene rasle su po sto-pi od 0,5%. Istovremeno, cijene en-ergije i netrajnih proizvoda iroke

potronje, koji imaju znaajno relativno uee u strukturi domae potronje, ostvarile su daleko dinaminiji rast od 3,0%, odnosno 1,9% respektivno, to se reflektova-lo i na opti nivo cijena u RS.

Vrijednost prometa u trgov-inama na malo u martu bila je vea za 11,3% g/g. Meutim, ovaj rast ne predstavlja pouzdani indika-tor oporavka domae potronje, a posebno ako se imaju u vidu prob-lemi realnog pada kupovne moi i ivotnog standarda stanovnitva. Rast vrijednosti maloprodaje samo u manjoj mjeri potie od poveanja fizikog obima potronje, dok cjen-ovni trendovi u pojedinim kategori-

jama proizvoda obezbjeuju domi-nantni uticaj na istu.

MMF je korigovao svoje prog-noze inflacije u BiH za 2012. godinu sa 2,4% na 2,2%. U 2013. godini oekuje se njeno do-datno smirivanje kada bi trebalo da iznosi 2,1%. Meutim, znaajni rizik za ove prognoze potie od glo-balnih perspektiva, prvenstveno daljeg razvoja politike krize na Bliskom istoku, veliine potranje za naftom, trendovima na tritima hrane, ali i domaih kretanja poput eventualnog opredjeljenja vlasti da budetske rupe barem djelimino pokuaju popuniti viim adminis-trativnim cijenama.

Indeksi potroakih i proizvoakih cijena u RS

107

105

106

104

105

103

102

101

Indeks potroakih cijenaIndeks proizvoakih cijena

Inflacija se smiruje

Izvor: Republiki zavod za statistiku RS

Inflacija u regionuPrema projekcijama MMF-a za 2012. godinu in-flacija u Albaniji iznosie 1,9%, u Hrvatskoj 2,2%, Makedoniji i Crnoj Gori po 2,0%, te Srbiji 4,1%.

monitor-08.indd 9 6/13/2012 1:38:57 PM

10 www.swot.ba

ANALIZA FINANSIJSKI SEKTOR

Ako posmatramo rent-abilnost bankarskog sekto-ra BiH banke su u prosjeku na zelenoj grani. To vai za bankarske sektore oba entite-ta. U RS banke su po zavrnim raunima za 2011. godinu na

100 jedinica kapitala napravile 7,9 jedinica neto dobiti, odnos-no ostvarile povrat na kapital od 7,9%. Banke sa sjeditem u Federaciji BiH zaostaju po prinosima za bankama u RS. Prosjean povrat kapitala

u bankarskom sektoru FBiH je 4,4%. Rentabilnost ima uzlaznu putanju uprkos i dalje izuzetno visokom nivou loih kredita. Bankarski sektor BiH je iz privatizacije izaao daleko elastiniji, prilagodljiviji i jai.

Ako uporedimo 2002. i 2011. godinu primjetan je priblino isti relativni nivo loih kredita (11% u odnosu na 11,8%), ali i bitno razliita rentabilnost banaka. U 2002. godini veliki obim loih kredita se podudara sa negativnim poslovnim re-zultatom. U 2011. godini ova veza se izgubila. U 2002. godi-ni povrat na aktivu je -0,3% a u 2011. godini 0,7%. Oigledno je da su banke pronale dovolj-no unutranjih rezervi, koje su nadomjestile rast trokova po osnovu svoenja nominalne vrijednosti loih kredita na re-alnu vrijednost. Veliki gubitak u 2010. godini i nakon toga nagli jednogodinji oporavak profita mogu biti dovedeni u vezu sa eljom pojedinih bana-ka da to realnije iskau po-slovni rezultat u 2010. godini.

Neto dobit i loi krediti, 2000 - 2011. godineGrafikon 1

5

10

15

20

25

100 000

-50,000

0

50,000

100,000

150,000

200,000

Page 1

0-150,000

-100,000

Neto dobit/gubitak (u 000 KM), lijeva skala

Loi krediti (u % od ukupnih), desna skala

Izvor: Centralna banka BiH, agencije za bankarstvo RS i FBiH

Nastavljen trend poboljanja rentabilnosti bankarskog sektora BiH

Stabilnost bankama na prvom mjestu

Rentabilnost bankarskog sektora se poboljava uprkos i dalje izuzetno visokom nivou loih kredita. Veliki gubitak u 2010. godini i nakon toga jednogodinji oporavak profita mogu biti dovedeni u vezu sa eljom pojedinih banaka da to realnije iskau poslovni rezultat u 2010. godini. Odbjegli kapital jo ne misli vraati pa se banke moraju usmjeriti na domai depozitni potencijal koji zahtijeva sve viu kamatnu stopu

Nova politika pasivnih kamatnih stopa odgovor na ekonomsku krizu

Predviamo ili odravanje ka-matnih stopa na oroene i tedne depozite na postojeem nivou ili njihov dalji rast. Pad zasad iskljuujemo. Osnova prognoze su etiri faktora, odnosno etiri injenice. Prva je da su dugoroni izvori banaka u vlasnitvu strana-

ca dramatino smanjeni. Odbjegli kapital se jo ne misli vraati. Ban- ke se moraju usmjeriti na domai depozitni potencijal, koji zahtijeva i koji e zahtijevati sve viu i viu kamatnu stopu ili koji, u najboljem sluaju za banke, ne pristaje na smanjenje kamatne stope. Borba za domae oroene depozite, zbog povlaenja ino-kapitala, mora biti

Izvori banakaDugoroni izvori banaka u vlasnitvu stranaca od kraja 2008. godine do danas smanjeni su za 2,4 mlrd. KM.

monitor-08.indd 10 6/13/2012 1:38:57 PM

11www.swot.ba

FINANSIJSKI SEKTOR ANALIZAProsjena kamatna stopa na oroene depozite i tedne depozite (%) u bankama BiH, decembar 2008 - mart 2012. godine

Prosjena kamatna stopa na depozite po vienju (%) u bankama BiH, decem-bar 2008 - mart 2012. godine.

4 55

3.54

4.5

22.53

11.52

00.5

PrivatnapreduzeaiudruenjaStanovnitvo

0.4

0.30.35

0.20.25

0 10.150.2

00.050.1

0PrivatnapreduzeaiudruenjaStanovnitvoStanovnitvo

CB BiH se od kraja 2008. go-dine opredijelila za izuzetno ekspanzivnu monetarnu politiku. Ona se protee i do prvog kvar-

tala 2012. godine, a izvijesno je da e i dalje trajati. Neposredan povod za ekspanzivnu monetar-nu politiku, odnosno smanjene

stope obavezne rezerve, bilo je masovno povlaenje depozita stanovnitva u oktobru 2008. go-dine. Na konvertibilnu marku su

napali domai deponenti - rezi-denti. Da bi omoguila bankama da isplate deponente, CB BiH je smanjila stopu obavezne rezerve, poveala likvidnost bankar-skog sektora BiH i pruila priliku bankama da izvre svoje novane obaveze prema uplaenoj klijen-teli. CB BiH je i nakon to su se od-bjegli depoziti stanovnitva (bilo ih je oko jedne mlrd. KM) vra-tili u banke, nastavila sa ekspan-

CB BiH nije uspjela ubijediti banke da poveaju kreditnu aktivnost

plaena. Drugi razlog otpornosti depozitnih kamatnih stopa na pad je visok nivo loih kredita i u vezi sa tim proces njihove sanacije, koji je u toku, zahtijeva mnogo vremena. Vrijeme moe biti ku-pljeno samo privlaenjem novih i zadravanjem starih oroenih de-

pozita zato to se sa njima finansi-ra dio loih kredita. Dakle, kupovi-na vremena se odvija kupovinom oroenih depozita uz postojeu ili viu cijenu/kamatnu stopu. Trei faktor od uticaja na kretanje kamatnih stopa je rast tranje entiteta i optina za kreditnim

sredstvima, koji se mora preliti na rast cijene bankarskih izvora. I na kraju, znaajno smanjenje kamat-nih stopa na depozite po vienju ostavlja prostora za istu ili viu cijenu oroenih i tednih depozita. U ovom trenutku na smanjenje ka-matnih stopa na oroene i tedne

depozite bi jedino mogla djelovati velika koncentracija u bankarskom sektoru BiH u smislu zajednike akcije velikih banaka u pravcu smanjenja depozitnih kamatnih stopa, koje bi po principu odnosa izmeu lidera i satelita slijedile i manje banke.

Slobodna sredstvaBanke na poetku

2012. godine imaju oko 1,6 mlrd. KM

slobodnih novanih sredstava koja nisu pretvorena u plas-

mane.

Izvor: Centralna banka BiH Izvor: Centralna banka BiH

Sredstva banaka iznad obavezne rezerve i stopa obavezne rezerve, oktobar 2008 - mart 2012. godineGrafikon 4

181 8002,000

121416

1,4001,6001,800

81012

8001,0001,200,

468

400600800

02

0200400

Sredstvaiznadobaveznerezerve(umil.KM),lijevaskalaStopa obavezne rezerve (u %) desna skala

Page 1

Stopaobaveznerezerve(u%),desnaskala

Izvor: Centralna banka BiH

monitor-08.indd 11 6/13/2012 1:38:57 PM

12 www.swot.ba

ANALIZA FINANSIJSKI SEKTOR

Makroekonomski indikatori 2008. 2009. 2010. 2011. I-III 2012.

Realni sektor

Nominalni BDP, u milionima KM 8.489,3 8.223,0 8.307,0 8.804,0* 9.225,0**

BDP, nominalna stopa rasta u %, (g/g) 15,5 -3,1 1,0 6,0* 4,8**

BDP, realna stopa rasta u %, (g/g) 6,2 -3,0 0,8 2,0* 2,4**

Broj stanovnika, u milionima (procjena) 1,43 1,43 1,43 1,43 1,42**

BDP, po stanovniku, u KM 5.906 5.730 5.797 6.167* 6.490**

Stopa rasta industrijske proizvodnje u %, (g/g) 16,8 19,0 5,0 4,7 -5,1

Prosjean broj nezaposlenih 135.102 139.536 145.343 150.344 155.509

Prosjean broj zaposlenih 259.205 258.634 244.453 238.956 ***

Anketna stopa nezaposlenosti (ARS - ILO), u % 20,5 21,4 23,6 24,5 ***

Prosjena neto plata, u KM 755 788 784 809 818

Prosjene penzije, u KM 309,0 335,0 321,0 320,4 315,7

Inflacija, u % 7,2 -0,4 2,5 3,9 2,4

Finansijski sektor

Ukupni neto krediti, u milionima KM 3.467,5 3.504,2 3.607,4 3.868,9 ****

Ukupni neto krediti, stopa rasta u %, (g/g) 32,0 1,0 3,0 7,0 ****

Ukupni depoziti, u milionima KM 4.702,5 4.160,8 3.778,0 4.009,2 ****

Ukupni depoziti, stopa rasta u %, (g/g) 3,0 -12,0 -9,0 6,0 ****

Spoljni sektor Ukupna robna razmjena sa inostranstvom

(u milionima KM) 6.064,1 5.240,0 6.230,9 7.146,1 1.541,1

Ukupna robna razmjena sa inostranstvom stopa rasta u %, (g/g)

20,8 -13,6 18,9 14,7 -0,7

Izvoz, u milionima KM 1.921,8 1.672,9 2.177,8 2.561,9 533,8

Rast izvoza, u % 15,0 -13,0 30,2 17,6 -7,9

Uvoz, u milionima KM 4.142,3 3.567,1 4.053,1 4.584,2 1.007,3

Uvoz robe, stopa rasta u %, (g/g) 23,7 -13,9 13,6 13,1 3,6

Pokrivenost uvoza izvozom u % 46,4 46,9 53,7 55,9 53,0

Saldo robne razmjene, u milionima KM -2.220,4 -1.894,2 -1.875,3 -2.022,3 -473,5

*Procjene Vlade RS. Izvor: Ekonomska politika Republike Srpske za 2012. godinu

** Procjene se odnose na cijelu 2012. godinu. Izvor: Ekonomska politika Republike Srpske za 2012. godinu

*** Podaci o broju zaposlenih u martu 2012. godine, te anketnoj stopi nezaposlenosti jo nisu dostupni

****Podaci o stanju u bankarskom sistemu RS za prvi kvartal 2012. godine jo nisu dostupni

zivnom monetarnom politikom. Samo to ovog puta motiv za ekspanzivnu monetarnu politiku nije bilo povlaenje depozita re-zidenata, ve povlaanje stranog, preteno austrijskog, kapitala iz

banaka. CB BiH je smanjenjem obavezne rezerve oslobodila do-datna sredstva za kreditiranje, nadajui se da e banke poveati kreditnu aktivnost i na taj nain poveati likvidnost i kupovnu

mo privrede i stanovnitva. Meutim, to se nije desilo, ili se nije desilo u onoj mjeri u kojoj je CB BiH oekivala da e se desiti. Sa 18% (septembar 2008. go-dine), stopa obavezne rezerve

je smanjena na 8,5% (prosjena stopa, (10% + 7%)/2), a banke i dalje na raunima rezervi dre oko 20% svoga depozitnog po-tencijala.

monitor-08.indd 12 6/13/2012 1:38:58 PM

13www.swot.ba

FEDERACIJA BIH ANALIZA

FBiH: Nastavak pada u 2012. godiniI u Federaciji BiH ekonomski pokazatelji iz prvog kvartala 2012. godine ukazuju na nastavak negativnih trendova. Iako usporen, rast tednih depozita stanovnitva i dalje ukazuje na poveanu sklonost prema tednji graana FBiH u periodu krize. Pod uticajem rasta nezaposlenosti i stezanja potronje dolo je do usporavanja inflacije

Rast industrijske proizvodnje u FBiH (%)

Izvor: Federalni zavod za statistiku FBiH

Industrijski pad uporan

Od posljednjeg kvartala prole godine industrija u FBiH kontinuirano biljei negativne rezultate. Tako je u prva tri mjeseca 2012. godine, snano predvoena kontrakcijom proizvodnje u oblasti elektrine energije od gotovo 24%, uku-pna industrijska proizvodnja zabiljeila meugodinji pad od 9,6%.

Znaajni negativni impuls in-dustrijskim rezultatima potie od pada izvozne potranje. U prvom kvartalu ukupni izvoz je bio man-ji za 11,5%, dok je pod uticajem kontrakcije domae potronje uvoz u Federaciju smanjen za 0,8%.

Trendovi u globalnoj potranji dominantno e odrediti kretanja ukupne industrijske proizvod-nje i spoljnotrgovinske razmjene

FBiH. Meutim, neizvjesnost u pogledu daljeg razvoja dunike

krize u evrozoni i oekivani nepo-voljni ekonomski rezultati ne

daju previe razloga za optimi-zam.

Predstoji dodatni rast nezaposlenosti

Zahvaljujui ueu u ukupnoj zaposlenosti (oko 50%), privatni sektor ipak predominantno utie na kretanja na tritu rada u Federaciji. Na taj nain trend rasta nezaposlenosti korijene vue iz pada aktivnosti i sman-jenja broja zaposlenih u ovom sektoru.

Prema podacima Feder-alnog zavoda za statistiku za februar broj zaposlenih u graevinarstvu smanjen je

za 10,0%, ugostiteljstvu za 3,3%, trgovini za 1,8%, dok je zaposlenost u preraivakoj industriji stagnirala na prologodinjem nivou. U okolnostima pada ekonomske aktivnosti i gotovo masovnog otputanja, ukupni broj neza-

poslenih u Federaciji, na kraju marta 2012. godine, dosti-gao je brojku od 374.492 lica, to je za oko 3.500 lica vie u odnosu na kraj prole godine.

Oekivano usporavanje eko-nomskog rasta, te skroman nivo aktivnosti u veini eko-

nomskih sektora u Federaciji nee pogodovati poboljanju stanja na tritu rada. Napro-tiv. U takvim uslovima moemo raunati na produbljivanje nepovoljnog trenda i dalji rast ukupne nezaposlenosti.

Broj zaposlenih U februaru 2012. godine u FBiH su bila zaposlena 436.543 lica, to je za 1,0% manje u odnosu na isti period prole godine.

8.00

4.006.008.00

.002.00

4.002.00

10 008.006.00

14 0012.0010.00

14.00

monitor-08.indd 13 6/13/2012 1:38:58 PM

14 www.swot.ba

ANALIZA FEDERACIJA BIH

U periodu I - III 2012. go-dine opti nivo cijena u FBiH rastao je po godinjoj stopi od 2,3%. Inflatorna kretanja prvenstveno su bila predvoena rastom cijena u kategorijama proizvoda iroke potronje i to: hrane i bezalkoholnih pia (+1,9%) i alkoholnih pia i du-vana (+11,1%). U istom periodu, pod uticajem volatilnog trita energenata, trokovi prevoza po-rasli su za 6,0%.

Prosjena februarska neto plata u FBiH u iznosu od 818 KM realno je stagnirala na prologodinjem nivou. Tako je njen nominalni rast od 2,5% bio dovoljan da apsorbuje negativni uticaj inflacije na kupovnu mo stanovnitva u Federaciji.

104.500

103.500

104.00

103.00

102.00

102.500

101.500

100.500

101.00

Inflacija usporava

Izvor: Federalni zavod za statistiku FBiH

Kretanje inflacije u FBiH

Tokom 2011. godine sek-tor stanovnitva u Feder-aciji BiH je bio kreditno ak-tivniji od sektora privatnih preduzea. Tako su na kraju godine, uz rast od 6%, uku-pni krediti stanovnitvu dosti-gli nivo od pet milijardi KM, a privatnim preduzeima od 4,9 milijardi KM (+2%). Blago smanjenje nominalnih kamat-nih stopa, u svakom sluaju, pogodovalo je ovom kreditnom rastu.

S druge strane, ukupni de-poziti u bankarskom sistemu smanjeni su za 1,6%, ili za oko 180 miliona KM. Ovo smanjenje barem djelimino ublaeno je rastom tednih de-

pozita stanovnitva od 7,8%. Meutim, u poreenju sa 2010. godinom, kada je stopa rasta tednje iznosila 13,9%, dolo je do znaajnog usporavanja ukupnog prirasta ovog izvora finansiranja.

Nepovoljna kretanja u re-alnom sektoru ekonomije u znaajnoj mjeri su opredijel-ila stagnaciju rasta i razvoja bankarskog sektora. Skromni kreditni rast praen je istovre-menim pogoranjem kvaliteta aktive to potie od smanjene likvidnosti sektora privrede i stanovnitva. Smanjenje stranih izvora finansiranja nagovjetva da e se banke sve vie morati oslanjati na domae izvore fi-

nansiranja. Meutim, pad uku-pnih depozita, u kombinaciji sa njihovom izuzetno nepovoljnom

ronom strukturom, ne obeava pretjeranu izdanost ovog fi-nansijskog izvora.

Prosjene kamatne stope (%)

8.788 279 00

10.00

7.426.81

8.27

7 008.009.00

5 006.007.00

3 004.005.00

1 002.003.00

.001.00

Privreda StanovnitvoPrivreda Stanovnitvo

31.12.2010. 31.12.2011.

Izvor: Agencija za bankarstvo FBiH

Bankarski sektor stagnira

Fiskalni debalansi tope depoziteNa kraju 2011. godine depoziti Vladinih institucija u FBiH bili su manji za 21% u odnosu na kraj 2010. godine.

monitor-08.indd 14 6/13/2012 1:38:58 PM

15www.swot.ba

monitor-08.indd 15 6/13/2012 1:39:00 PM

16 www.swot.ba

INTERVJU

Na primjeru Grke, Portugala, Irske, panije, Maarske i drugih zemalja vidimo kako zavravaju zemlje koje ive na dug i misle da se tako moe vjeno ivjeti. Stendbaj slui za privremeno

premotavanje problema. Ko to pone koristiti kao trajno rjeenje nai e se u velikim problemima, ocijenio je Ljubo Juri, profe-sor Ekonomskog fakulteta u Za-grebu i predsjednik Hrvatskog

drutva ekonomista. Zagovornik je donoenja vlastitih politika i koritenja domaih monetarnih resursa prije poziva MMF-a upomo.

Ako imamo mogunost

donoenja politika i ako imamo vlastitu centralnu banku i vlastiti novac onda je puno bolje i jeft-inije rjeenje iskoristiti sve po-luge ekonomske politike: indus-trijske, tehnoloke, regionalne,

Ko se trajno oslanja na krediteMMF-a imae velike probleme

Aranman sa MMF-om je dobrodoao kao podrka vlastitoj strategiji izlaska iz problema ili strategiji razvoja. Njihovi prijedlozi ne polaze od uzroka krizne situacije nego utiu na posljedice. Zbijanje zemlje u njihove okvire javne potronje, zaposlenosti, plata i subvencija bez uvaavanja specifinosti pojedine zemlje u velikom broju sluajeva dovodi do lomova s tetnim posljedicama, prije svega, socijalnim, a zatim i ekonomskim. Na kraju, uvijek se doe do zakljuka da e u nekoj zemlji biti onoliko dobro koliko je dobra njena vlada, rekao Juri

Ljubo Juri, profesor Ekonomskog fakulteta u Zagrebu i predsjednik Hrvatskog drutva ekonomista

monitor-08.indd 16 6/13/2012 1:39:01 PM

17www.swot.ba

INTERVJU

obrazovne, fiskalne i monetarne. Meunarodne institucije imaju svoje modele koji se premalo prilagoavaju zemlji korisniku njihovih zajmova. Te institucije i nisu zaduene za razvoj pojedine zemlje. To je obaveza domaih vlada, rekao je Juri.

Kako gledate na trenutne ekonomske prilike u zeml-jama regiona i da li postoje naznake novog povratka u recesiju?

JURI: Iako se pria o svjets-koj recesiji, svijet gledajui u glo-balu nije u recesiji. I ove godine bruto domai proizvod u svijetu e porasti vie od 3%, Kina i In-dija e imati stope rasta vee od 7%, odnosno 8%, a Amerika i Japan iznad 2%. U zemljama EU pozitivan rast ove godine, izmeu ostalih, imae Njemaka, skandinavske zemlje i Poljska. Ovi podaci pokazuju da trenutno ne postoji opta recesija nego da se s recesijom suoavaju zemlje koje imaju loe vlade ili vlade koje su zaokupljene dru-gim, politikim poslovima, a ne ekonomskim. Naalost, u takve vlade spadaju i vlade ze-malja iz nae regije. Iz razliitih razloga nai politiari, iji je danas posao dominantno eko-nomski razvoj, bave se drugim stvarima. Za razliku od razvijenih zemalja nae zemlje suoene su i s neizgraenim dravnim sistemom tako da s jedne strane treba svakodnevno upravljati s dravom onakva kakva je, a s druge strane, paralelno, treba izgraivati dravni sistem koji e biti organizovan tako da rjeava postojee probleme i ostvaruje dugorone ciljeve drave. Za takav posao nije dovoljna samo politika ili dobra politika volja,

nego treba i znanje i strunost koje moe to izgraivati. Budui da takvog pristupa jo nema na vidiku izgleda da emo, naalost, jo dugo biti suoeni s izazovima recesije.

U kojem obimu bi nova recesija bila tea od pre-thodne, da li bi proizvela vie tete i da li bi bilo jo komplikovanije doi do pozi-tivnog ekonomskog rasta?

JURI: Nova recesija bila bi socijalno tea jer su ug-lavnom u veoj mjeri iscrpljene unutranje rezerve i mogunosti zaduivanja kojima je do sada prikrivana neefikasna (ekonoms-ka) politika. Javni sektor morae smanjivati broj zaposlenih i nji-hove plate. Dravnih investicija bie manje. To e se negativno preliti na privatni sektor to e sve skupa voditi daljoj stagnaciji ako ne bude aktivnije ekonomske politike. Zemlje koje jo imaju u

znaajnoj mjeri samostalnost i vei dio suvereniteta i veliku neiskoritenost vlastitih resursa uz odgovarajuu ekonomsku i ukupnu politiku mogu doi do pozitivnog ekonomskog rasta. Vie-manje u takvoj situaciji se nalaze nae zemlje. Puno je tee ostvariti rast kod razvijenih zemalja koje ve imaju visoku efikasnost i u potpunosti ve iskoritavaju svoje proizvodne resurse.

Svi se uglavnom slau u vezi s potrebom sprovoenja odreenih reformi ekonom-skog sistema (trite rada, izvozna politika, monetarna politika i dr). Koje sistemske reforme je u ovom trenutku uopte mogue pokrenuti da bi preokrenuli teku ekonom-sku situaciju?

JURI: Naim ekonomi-jama, prije svega, treba plan ta, kako i za koje trite raditi.

Nevidljiva ruka samog trita to nee napraviti. Budui da su nae privrede u velikoj mjeri otvorene i da u svijetu postoji dovoljno velika ponuda robe i usluga, a mi nita ne proizvodimo ni nama ni svijetu nita ne bi nedostajalo. Mi moramo proizvoditi zbog dohot-ka koji e nam osigurati dosto-jan standard. Po meni, recept je jednostavan: na prvo mjesto treba doi industrijska politika koja e dati odgovor na pitanje ta proizvoditi? To je u kratkom roku odreeno raspoloivim prirodnim i stvorenim resur-sima i raspoloivom random snagom. Na drugo mjesto dol-azi tehnoloka politika koja daje odgovor na pitanje kojim tehnologijama moemo nae resurse efikasno pretvoriti u konkuretne proizvode i usluge. Regionalna politika daje odgovor na pitanje gdje e se proizvoditi i u skladu s tim se izgrauje fizika i institucionalna infrastruktura. Fiskalna politika se usklauje s prethodno navedenim politi-kama, a monetarna ima zadatak osigurati dovoljno kvalitetnog novca. U svemu je osnovno ob-razovanje koje e osposobiti nae ljude da koriste tehnologije kojima najefikasnije mogu biti iskoritavatni nai resursi i orga-nizacija dravne uprave koja e takvu politiku provoditi i nadzi-rati.

Biva vlada Hrvatske je u skorijoj prolosti (prije ak-tuelne poreske reforme) ve jednom poveala stopu PDV-a. Koje efekte u pogledu pun-jenja budeta, uticaja na nivo potronje i slino smatrate najvanijim iz tog perioda?

JURI: U razdoblju krize poveanje postojeih i uvoenje

Trenutno ne postoji opta recesija i sa njom se suoavaju zemlje koje imaju loe vlade ili vlade koje su zaokupljene politikim poslovima

Potrebno paziti da investicije u neproduk-tivne i infrastrukturne kapacitete

ne premae sposobnost privrede da ih otplauje

monitor-08.indd 17 6/13/2012 1:39:02 PM

18 www.swot.ba

INTERVJU

novih poreza produbljuje rece-siju. To se dogodilo i u hrvatskom sluaju. U prvom razdoblju vei porezi su malo podigli poreske prihode, ali ve nakon dva-tri mjeseca prihodi su bili manji nego prije podizanja tih poreza. Zbog toga je tadanja vlada djelomino povukla te nove poreze.

Aktuelna poreska reforma u Hrvatskoj je sveobuhvat-nija u odnosu na onu koju je sprovela biva hadezeovska vlast. Kakvi su efekti najnovi-jih mjera fiskalne politike na punjenje budeta, broj za-poslenih, gaenje privrednih subjekata i drugo i koje po-sljedice moemo oekivati u narednom periodu?

JURI: Prema potezima i najavama aktuelne vlade poli-tika se nee bitnije mijenjati. Poveani su postojei porezi na potronju, poveane su ci-jene energenata, smanjena je budetska potronja, smanjuje se broj zaposlenih, poreska dis-ciplina je poveana. Sve skupa

e u prvom razdoblju poveati prihode budeta, ali ako se samo

na tome ostane dugorono e ovakva politika imati negativne

efekte na ekonomiju, a time i na budet i na socijalnu sliku Hrvatske. Rjeenje nije samo u racionalnoj dravnoj potronji, nego u aktivnoj politici podiza-nja domae proizvodnje, zapo-slenosti i zbog visokog spoljnog duga u izvozu. Za sada takva politika se ne nazire.

BiH je i prije nego to je poela sa ozbiljnijim vraanjem dosadanjeg kred-ita otpoela pregovore sa MMF-om o novom stendbaj aranmanu da bi poboljala likvidnost entitetskih budeta. Koliko je opravdano zaduenje za tekuu javnu potronju i da li to predstav-lja uvod u stalno zaduenje za finansiranje budetskih obaveza?

JURI: Postoje jasne faze u zaduivanju od mladog do zre-log dunika. Ako se i ne bavimo ekonomskom teorijom, danas na primjeru Grke, Portugala, Irske, panije, Maarske i drugih zemalja vidimo kako zavravaju zemlje koje ive na dug i misle

Grka bankrotiralaKakav oekujete rasplet krize u evrozoni i vjerujete li da

e Grka ostati njen lan i pod kojim uslovima je to mogue?JURI: Grka je bankrotirala i ona ne moe otplatiti niti je-

dan evro svoga duga. Evropa je suoena, prije svega, s politikom krizom, a dunika i financijska kriza su samo prvi i jasni pokaza-telji te krize. Koncept ujedinjavanja Evrope posljednjih dvadesetak godina ide krivim putem. To se danas ve jasno vidi, osim Grke i na Portugalu, paniji, Maarskoj pa i na samom osnivau Italiji. Problem je to je Brisel pod uticajem kapitala i neoliberalistike politike i to se uzdigao iznad evropskih naroda i ne osjea vie duh tih naroda koji bi trebalo da ivje u istoj familiji. Ukratko, za sada se ne vidi izlaz iz evropske krize, niti trenutno ima vizionara na evropskom plitikom prostoru. Postoji nekoliko optimalnih rjeenja grke krize. Prvi je potpuni otpis grkog duga, povrat na nacionalnu valutu i financijska i tehnika pomo Grkoj da izgradi odgovarajuu privrednu strukturu. Kroz vrijednost vlastite valute jasno bi vidjela svoju efikasnost. Drugi nain je potpuni otpis dugova, ostanak u evrozoni i direktna intervencija EU u izgradnji ekonomije Grke. Teko je oekivati od EU ovakva ili slina rjeenja budui da ona nije ni blizu zajednike familije, jer svaka lanica ima svoje dugove, svoju inflaciju, svoje kamate, svoju nezaposle-nost iako koriste istu valutu. Evropski politiari e iz vie razloga nastojati zadrati Grku u evrozoni, ali prije svega zbog toga to bi izlazak Grke bio znak njihove neuspjene politike ujedinjavanja. Ja sam, svakako, za ujedinjenu Evropu samo na drugaiji nain.

monitor-08.indd 18 6/13/2012 1:39:02 PM

19www.swot.ba

INTERVJU

da se tako moe vjeno ivjeti. Stendbaj slui za privremeno premotavanje problema. Ko to pone koristiti kao trajno rjeenje nai e se u velikim problemima. Stendbaj je dobar kao podrka dok se ne reorganizujemo.

Vi ste jedan od najveih protivnika toga da ekonom-ske probleme zemlje treba rjeavati aranmanima sa MMF-om. Na emu zasnivate stav da od MMF-a i drugih globalnih finansijskih insti-tucija ne treba traiti pomo?

JURI: Ako imamo mogunost donoenja politika i ako imamo vlastitu centralnu banku i vlastiti novac onda je puno bolje i jeftinije rjeenje is-koristiti sve poluge ekonomske politike: industrijske, tehnoloke, regionalne, obrazovne, fiskalne i monetarne. Ekonomska politika mora biti usklaena s vlastitom drutvenom strukturom i prirod-nom okolinom. Najbolji poznav-alac strukture vlastitog drutva i proizvodnih resursa je domaa politika, samo da jo zna principe kreiranja odgovarajue ekonom-ske politike. Meunarodne in-stitucije imaju svoje modele koji se premalo prilagoavaju zemlji korisniku njihovih zajmova. Te institucije i nisu zaduene za raz-voj pojedine zemlje. To je obave-za domaih vlada. Meunarodne institucije, prije svega, uvaju stabilnost meunarodnih eko-nomskih i finacijskih odnosa, ponekad i po cijenu pada stan-darda zemlje korisnika njihove pomoi.

Pod kojim uslovima je aranman sa MMF-om dobrodoao i da li je prih-vatljiv uz strogo potovanje njihovih zahtjeva za sman-jenjem javne potronje kroz redukovanje broja zaposlen-ih u javnom sektoru, zamrza-

vanje plata, rezanje subven-cija i druge mjere tednje?

JURI: Aranman sa MMF-om je dobrodoao kao podrka vlastitoj strategiji izlaska iz problema ili strategiji razvoja. Njihovi prijedlozi ne polaze od uzroka krizne situacije nego utiu na posljedice. Zbijanje zemlje u njihove okvire javne potronje, zaposlenosti, plata i subvencija bez uvaavanja specifinosti pojedine zemlje u velikom broju sluajeva dovodi do lomova s tetnim posljedi-cama, prije svega, socijalnim, a zatim i ekonomskim. Na kraju uvijek se doe do zakljuka da e u nekoj zemlji biti onoliko dobro koliko je dobra njena vlada.

Kako gledate na ulogu MMF-a u svijetu? Da li je ta institucija donijela vie pozi-tivnog ili negativnog u glo-balnu ekonomiju?

JURI: Osnovna uloga MMF-a je stabilnost meunarodnih financija bez obzira na formalno deklarisane ciljeve. Stabilnost meunarodnih financija znai da dunik ne smije doi u situaciju da ne moe otplaivati dugove

povjeriocima. Ako doe u takvu situaciju znai da ima platnobi-lansne probleme. Ako zemlja ima platnobilansne probleme tada moe u pomo priskoiti MMF. Moe se rei da on funkcionie kao osiguravajue drutvo za sv-jetske kreditore. Njegova uloga je dijelom pozitivna jer je garan-cija kreditorima da e uskoiti ako zemlja ue u problem. Zbog njegove prisutnosti kamate su nie. Njegova uloga je pozitivna ako je vlada pojedine zemlje zna iskoristiti. Ako se ekonomska politika svede samo na zahtjeve MMF-a u veini sluajeva rezul-tat e biti dugoroan pad stan-darda graana.

Osim zaduenja kod MMF-a Republika Srpska je ugovo-rila kredit sa EBRD-om u iznosu od 150 miliona evra za izgradnju dionice autoputa Banjaluka - Doboj, a planira da se zadui za isti iznos kod iste institucije za zavretak tog projekta. Koliko je mrea autoputeva koju je izgradila Hrvatska doprinijela njenom razvoju i da li su indirektni efekti dovoljno veliki da

bi neutralisali gubitke koji nastaju tokom njihove eksp-loatacije?

JURI: U Hrvatskoj i kod vas to je, prije svega, makroeko-nomska optimalnost strukture investicija. Investicije mogu biti proizvodne, potrone i in-frastrukturne. Sve oblici inves-ticija su potrebni, ali moraju biti usklaeni, odnosno treba se teiti njihovoj optimalnoj strukturi. Otplata svih inves-ticija, direktno ili indirektno, vri se iz proizvodnog sektora. Zbog toga se treba paziti da investicije u neproduktivne i infrastrukturne kapacitete ne premae sposobnost privrede (proizvodnih kapaciteta) da ih otplauju. Pored toga treba znati da je infrastruktura, u ovom sluaju autoput, polu-proizvod koji se treba ugraditi u finalni proizvod. Potranja za cestama izvodi se iz potranje za prevozom. Potranja za pre-vozom nastaje iz potranje ili ponude robe koju treba pre-vesti od proizvoaa do trita. Dakle, prije investicija u prevoz moramo znati u koje finalne proizvode emo investirati. Gradnja autoputeva, to lijepo izgleda, isplauje se prevozom robe i ljudi. Ako se ne investira u kapacitete za proizvodnju robe onda investicija u autoputeve nee imati veliko opravdanje. Hrvatska je napravila greku u strukturi investicija, imamo visokokvalitetne autoputeve, ali nemamo proizvodne kapa-citete, ukljuujui i turistike, koji bi svoju robu prevozili tim putevima i tako ih otplaivali. Makroekonomski cilj investicija je poveanje broja i kvaliteta radnih mjesta. Nakon zavretka velikog investicionog ciklusa Hrvatska ima manje radnih mjesta nego prije i sa starih radnih mjesta moraju biti otplaivane nove investicije.

U razdoblju krize poveanje postojeih i uvoenje novih poreza produbljuje recesiju,

a to se dogodilo i u hrvatskom sluaju

monitor-08.indd 19 6/13/2012 1:39:04 PM

20 www.swot.ba

HRVATSKA

Snaan pad BDP-a u prvom kvartalu

Kontrakcija industrijske proiz-vodnje, negativni doprinos neto izvoza, pad investicija i stag-nacija line potronje sugerie pad hrvatskog BDP-a od oko 2,5% na godinjem nivou u prvom kvartalu ove godine. U tom pogledu oekuje se pad BDP-a od oko 2% za cijelu 2012. godinu kao posljedica uticaja nestabilnog inostranog okruenja u svjetlu nerijeene krize u evrozoni, tamonje fiskalne konsolidacije i nepovoljnih uslova finansiranja. Na domaem terenu dodatno nepovo-ljno djeluje fiskalna konsolidacija i nastavak restrukturisanja posebno onih preduzea koja zavise od po-slovanja s javnim sektorom. Nara-vno da u tom pogledu ostaje slaba i potronja domainstava, s obzirom na produeni rast nezaposlenosti, nepovoljnu dinamiku linog dohot-ka, trend razduivanja te direktni uticaj fiskalne konsolidacije. Iako bi mogui dodatni programi plas-mana likvidnosti kljunih stranih centralnih banaka mogli obuzdati negativne trendove u inostranstvu i stabilizovati povjerenje investitora, ipak je neizostavno pogoranje izgleda za 2013. godinu. Naime, promjene snaga politikih opcija u dijelu lanica evrozone znai i sla-bljenje iskljuive podrke fiskalnoj disciplini. Zbog toga se oekuje da bi fiskalna konsolidacija mogla biti sporija od dosadanjih planova, to bi generisalo neizbjeni efekat is-tiskivanja privatnog sektora iz kred-

itiranja. Osim izostanka inostrane podrke, treba imati na umu i nastavak domae fiskalne konsoli-dacije u iduoj godini te negativni uticaj nestabilnosti okruenja na povjerenje investitora.

Via stopa PDV-a donijela poskupljenja

Kljuni faktor za ubrzanje rasta potroakih cijena nalazi se u efektima rasta stope PDV-a od dva procentna boda na nediskre-cione kategorije poput hrane. Za cijelu 2012. godinu oekuje se inflacija u prosjeku od oko 3,5% zbog administrativnog rasta cijena struje i gasa u maju, to ima za cilj stabilizaciju fiskalnih trendova,

ali i omoguavanja liberalizacije domaeg trita. Meutim, nega-tivni uticaj rasta administrativno regulisanih cijena na kupovnu mo domainstava dodatno e oslabiti prilagoavanje cijena diskrecionih kategorija dobara na viu stopu PDV-a. Nedavni pad globalnih cije-na nafte, hrane i pamuka implicira smanjeni proinflatorni pritisak uvoznih cijena. Meutim, ne treba odbaciti mogunost skokova glo-balnih cijena robe imajui na umu geopolitike rizike te izglede za do-datne programe plasmana likvid-nosti kljunih centralnih banaka. Na kraju, rast potroakih cijena jo ne zahtijeva odaziv monetarne politike.

Centralna banka podstie kreditiranje

Nakon inicijalnih restriktivnih mjera u svrhu stabilizacije kursa, Hrvatska narodna banka je snizila stopu obavezne rezerve za 1,5 procentnih bodova na 13,5% ime je osloboeno pet milijardi kuna rezervne likvidnosti banaka - od ega 4,1 milijarda kuna kunskih sredstava - s ciljem podrke finansi-ranju izvozno orijentisanih sektora. Cjelokupni kreditni program teak je osam milijardi kuna, u kojem e se etiri milijarde kuna osloboenih snienjem obvezne rezerve plasi-rati kroz kanale HBOR-a, dok je cilj da preostalih etiri milijarde kuna u programu obezbijede banke iz svojih sredstava. Iako je takav pro-gram dijeljenja rizika ohrabrujui, ipak treba imati na umu rizike re-alizacije programa. Naime, jeftinije finansiranje ne mora nuno biti dovoljno da nadoknadi efekte nas-tale prilagoavanjem preduzea u uslovima visokih jedininih trokova rada naspram uspore-divih brzorastuih zemalja u Ev-ropi. tavie, domae finansiranje takoe je pod negativnim uticajem nepovoljnih uslova finansiranja banaka u inostranstvu. Takoe, pogorani ekonomski izgledi u srednjem roku nepovoljno utiu na budua ulaganja preduzea. Nadalje, ne treba zanemariti rast nezaposlenosti te neizvjesnost u pogledu budueg linog dohotka kao ograniavajue faktore u seg-mentu domainstava.

Neizvjestan rast u srednjem rokuKombinacija inostranih i domaih faktora donijee Hrvatskoj pad BDP-a ove godine od oko 2%, a neizostavno je i pogoranje izgleda za 2013. godinu. Poveanje stope PDV-a za dva procentna poena donijee rast cijena, prvenstveno hrane. Pozitivan efekat ta mjera imala je na punjenje budeta, to se manifestovalo smanjenjem budetskog deficita u prva etiri mjeseca

Pie: Andrej Knez (Autor je vii analitiar ekonomskih istraivanja Hypo Alpe-Adria-Bank Zagreb)

90

100

110

120

130

140

150

160

170

180

1Q07 3Q07 1Q08 3Q08 1Q09 3Q09 1Q10 3Q10 1Q11 3Q11

Izvor: Eurostat, HAAB istraivanja

USPOREDBA REALNI BDP (1Q07=100)

Hrvatska EU27 EU17CE4 CEE SEE

Slovenija

eka

Slovaka Litva

Bugarska

Maarska

Hrvatska

Rumunjska

Latvija

Poljska

Srbija

0

100

200

300

400

500

600

700

CD

S (3

-mje

sei

pro

sjek

)

Izvor: Bloomberg, nacionalni izvori, HAAB istraivanja

CDS SPREADOVI I KREDITNI REJTING

S&P kreditni rejting

veliina balona predstavlja veliinu javnog duga (%

AA- A+ A- BBB BBB- BB+ BBBBB+A

monitor-08.indd 20 6/13/2012 1:39:04 PM

21www.swot.ba 21www.swot.ba

SRBIJA

Recesija ponovo kuca na vrata Srbije

Znaajni izazovi makroekonomske politike u Srbiji trenutno se ogledaju u recesionim i depresijacijskim pritiscima i poveanju fi skalnog defi ci-ta. Nova vlada e izvesno morati da otpone sa fi skalnom konsolidaci-jom, koja podrazumeva niz otrih mera, izmeu ostalog, i poveanje poreza na dodatu vrednost i zamrzavanje zarada u javnom sektoru

Budetski defi cit se smanjuje, ali nedovoljno

U prva etiri mjeseca ove godine budetski prihodi su porasli za 5,6% na godinjem nivou zahvaljujui efektu rasta stope PDV-a za 2% i rasta pri-hoda od poreza na dobit us-ljed bolje fiskalne discipline te djelimino ranije isplate dividendi preduzea uoi uvoenja poreza na dividendu u martu. U tom pogledu je, zahvaljujui i 0,8% niim budetskim rashodima, budetski deficit smanjen za 36% u odnosu na isti period 2011. godine. Generalni trend bolje fiskalne discipline nastavljen je i u maju sa povoljnijom naplatom doprinosa na platu zahvaljujui strooj kontroli isplata plata. Ali, dravna potronja na plate nije u skladu sa ciljanim smanjenjem mase plata od dvije milijarde kuna ove godine prema Zakonu o fiskalnoj odgovornosti, to se barem djelimino moe postii suspenzijom isplate boinica u javnom sektoru. Usprkos po-voljnijem budetskom ishodu u dosadanjem dijelu 2012. godine i dalje bi fiskalni deficit ove go-dine mogao biti oko 4,6% BDP-a, to je neto vie od dravnog cilja od 3,8%, s obzirom na to da se dravna projekcija zasniva na ambicioznijoj pretpostavci rasta BDP-a od 0,8%. U tom pogledu fokus se prebacuje na drugu fazu fiskalne konsolidacije u kojoj bi drava morala odlunije prionuti na program interne devalvacije putem reformi trita rada i do-datne utede. Naime, nedovoljno ambiciozna fiskalna politika obnovila bi rizike u pogledu sta-bilnosti kreditnog rejtinga s obzi-rom na nedostatak kolaterala u srednjoronom rastu BDP-a. Zbog toga bi i trita mogla nastaviti vrednovati hrvatski dug precijen-jenim na osnovu nivoa kreditnog rejtinga, a sve u svjetlu nestabil-nog inostranog okruenja.

BDP u crvenoj zoniNepovoljni vremenski uslovi

i prenoenje novog talasa krize u Evropi na domau ekonomiju uticali su na pojavu recesionih pritisaka u Srbiji. Prema pre-liminarnim procenama BDP je u prvom tromeseju ove godine (T1), nakon rasta od 1,6% u 2011. godini, ostvario pad od 1,3% u odnosu na isti period prethodne godine. Ovaj pad je uzrokovan dejstvom nekoliko faktora meu kojima se poseb-no istiu pad eksterne tranje usled usporavanja privredne ak-tivnosti pa ak i recesije u nekim evropskim zemljama, nepovoljni vremenski uslovi, koji su uzro-kovali restrikcije u snabdevanju elektrinom energijom, a time i pad industrijske proizvodnje i odlazak US Steela iz elezare Smederevo u februaru ove go-dine. S obzirom na to da je u T1 dolo do pada BDP u odnosu na prethodno tromeseje od 0,5%, odnosno da je pad BDP u T4 u odnosu na T3 2011. godine izno-sio 0,3% ve sada se moe rei da se Srbija ozbiljno suoava sa recesionim izazovima.

Znaajan doprinos padu BDP-a u prethodnom tromeseju dali su pad industrijske proizvodnje

od 5,6% (preraivaka industrija je ostvarila pad od 7,1%) i sman-jenje izvoza od 5,3%. Do ovako negativnih tendencija, pored efekata pada eksterne tranje, naroito su uticale nepovoljne vremenske prilike u februaru kada je dolo do pada indus-trijske proizvodnje od 12,8% i pada preraivake industrije od ak 16,1%.

S druge strane, i pored negativnih ostvarenja u T1 ove godine kratkoroni izgledi su neto povoljniji. Naime, prema procenama relevantnih domaih (Narodna banka Sr-bije) i meunarodnih institucija (Meunarodni monetarni fond), Srbija e ove godine, ipak, ost-variti rast privredne aktivnosti od oko 0,5%. Ovaj rast e u najveoj meri biti rezultat dugo iekivanog otpoinjanja proiz-vodnje u fabrici FIAT Automo-bili Srbija, to e uticati i na oporavak izvoza. Pored toga, oekuje se i efektuiranje drugih, nedavno sprovedenih investicija u sektor razmenljivih dobara i usluga (Beneton, Panasonik, proizvodnja auto-komponenata i ostalo) te rast potronje u zemlji usled neto ekspanzivnije fiskalne politike u predizbor-

nom periodu. Kao rezultat rasta proizvodnje i izvoza oekuje se da e rast BDP-a u narednoj go-dini iznositi 3%.

Ipak, neki analitiari su oprezniji sa procenama i uka-zuju da e ostvarenje pozi-tivnog rasta u najveoj meri zavisiti od oporavka privreda u EU, te nagovetavaju da bi Srbija, u sluaju ostvarenja pesimistinijeg scenarija, mogla imati pad BDP-a u ovoj godini od 1%.

Depresijacija dinara budi inflaciju

Meugodinja inflacija je dostigla najnii nivo u novi-joj istoriji, ali depresijacija dinara pogorava izglede. Meugodinja inflacija je u aprilu iznosila svega 2,7%, to je njen najnii nivo od 1980. godine od kada su raspoloivi uporedivi podaci. Na kraju T1 2012. godine meugodinja inflacija je iznosila 3,2%, dok je inflacija u odnosu na kraj prole godine iznosila 2%. Na pad meugodinje inflacije su, izmeu ostalog, uticali visok nivo iz prethodne godine, pad domae tranje, odnosno stavl-

Pie: Aleksandar Ili (Autor je analitiar u Altis Capital-u, Beograd)

monitor-08.indd 21 6/13/2012 1:39:04 PM

22 www.swot.ba22 www.swot.ba

SRBIJA

janje kretanja administrativno-regulisanih cena pod kontrolu u predizbornom periodu.

Ipak, izgledi do kraja godine, a pre svega snani depresijaci-jski pritisci od poetka godine, ukazuju da se inflacija moe prebliiti gornjoj granici cilja postavljenog za ovu godinu od 4% +/- 1,5 procentnih poena. Pored depresijacijskih pritisaka, rastu inflacije u narednom peri-odu mogu doprineti i oekivani sezonski rast cena poljoprivred-nih proizvoda, rast cena pod kontrolom drave nakon formi-ranja nove vlade i mogui nared-ni talas rasta cena energenata na svetskom tritu.

Jedan od osnovnih mak-roekonomskih izazova u Srbiji od poetka godine je snana depresijacija dinara. Od kraja prole godine dinar je izgubio na vrednosti skoro 10%. Postoji vie razloga za ovako kretanje kursa, od kojih se posebno istiu rast uvoza energenata u zimskom periodu usled otrije zime, pad izvoza, plaanje obaveza preduzea prema in-ostranstvu, izlazak stranih in-vestitora iz domaih hartija od vrednosti, slabiji priliv stranih direktnih i portfolio investicija i drugi ekonomski faktori. Na kretanje kursa su uticali i drugi faktori, pre svega psiholoke prirode, prouzrokovani zamrza-vanjem aranmana sa MMF-om, neizvesnou u pogledu ishoda izbora i formiranja vlade, odlas-kom US Steela, novog talasa neizvesnosti u evrozoni i drugih faktora. Narodna banka Srbije je od poetka godine poela za znaajnim intervencijama na deviznom tritu i prodala vie od milijardu evra kako bi spreila prekomerne dnevne os-cilacije kursa. Oekuje se da e intervencije biti nastavljene i u narednom periodu.

Fiskalni deficit nezaustavljivo raste

Kreditna aktivnost je na-kratko ubrzana, a smanjena privredna aktivnost i slabija naplata poreza produblju-ju fiskalni deficit. U prvom tromeseju ove godine dolo je do blagog ubrzanja kreditne aktivnosti. U odnosu na kraj 2011. u T1 ove godine kreditna aktivnost je poveana nomi-nalno za oko 15%, to je vie u odnosu na rast od 9% u posled-njem tromeseju prole godine.

Ipak, moe se konstatovati da je ovo poveanje vie rezul-tat jednokratnih efekata nego nekog preokreta u kretanju kreditne aktivnosti. Naime, od oko milijardu evra nominal-nog poveanja iznosa plasira-nih kredita u T1 2012. godine,

gotovo polovina, odnosno 470 miliona evra se odnosi na kredit koji je konzorcijum od 19 banaka dao Telekomu Srbija za otkup 20% akcija od grke telekomunikacione kompanije OTE (320 miliona evra) i refi-nansiranje duga (150 miliona evra).

Negativna kretanja u pogledu privredne aktivnosti negativno su uticaja na kretanja u fiskal-nom sektoru. Deficit sektora drave samo u prva dva meseca ove godine (podaci za mart jo nisu poznati) je iznosio oko 40 milijardi dinara to je znatno iznad 26 milijardi ciljanog defi-cita za T1 2012. godine dogovo-renog sa MMF-om. Na tako vi-sok deficit najvei uticaj je imao podbaaj u prikupljanju poreza i to naroito poreza na dodatu

vrednost kao direktna po-sledica usporavanja privredne aktivnosti. Vlada je pokuala da ove negativne tendencije ublai usvajanjem programa mera za smanjenje deficita koje treba da donesu utede od oko 16 milijardi dinara, ali se one ocenjuju nedovoljnim.

Nastavak negativnih kretanja u fiskalnom sektoru, naroito u svetlu mogueg odogovlaenja procesa formiranja nove vlade, moe u znaajnoj meri poveati rizike u pogledu likvidnosti budeta. Naime, planirano je da deficit budeta bude finans-iran emisijom trezorskih zapisa i izdavanjem jo jedne serije obveznica vredne oko milijardu evra (prole godine je emitova-na evro obveznica vrednosti milijardu dolara ronosti 10 godina sa kuponskom kamat-nom stopom od 7,25%). Zasad, regularne emisije trezorskih zapisa i obveznica koje se emi-tuju na domaem tritu ug-lavnom idu po planu, uz neto vie kamatne stope, ali se pod novim talasom neizvesnosti sa evropskih finansijskih trita i domaih neizvesnosti moe poveati nezainteresovanost investitora, a samim tim i rizik nelikvidnosti budeta.

U svakom sluaju, ono to je ve sada izvesno, to je da je javni dug ve probio za-konski definisanu granicu od 45% BDP-a (prema nekim analitiarima i Fiskalnom sa-vetu do kraja godine moe doi i do 55% BDP-a) i da e nova vlada, kada bude formirana, morati da se suoi sa izazo-vom fiskalne konsolidacije to e, prema svemu sudei, po-drazumevati poveanje stope poreza na dodatu vrednost, novo zamrzavanje zarada u javnom sektoru (moda ak i penzija), poveanje granice za odlazak u penziju i druge mere

Kretanje kursa evra

110

120

j

90

100

70

80

60

1/4/

2010

3/4/

2010

5/4/

2010

7/4/

2010

9/4/

2010

1/4/

2010

1/4/

2011

3/4/

2011

5/4/

2011

7/4/

2011

9/4/

2011

1/4/

2011

1/4/

2012

3/4/

2012

5/4/

2012

1 1

Izvor: Narodna banka Srbije

Industrijska proizvodnja, meugodinji rast

20.0%

30.0%

Industrijska proizvodnja, meugodinji rast

0.0%

10.0%

-20.0%

-10.0%

-30.0%

1_20

093_

2009

5_20

097_

2009

9_20

091_

2009

1_20

103_

2010

5_20

107_

2010

9_20

101_

2010

1_20

113_

2011

5_20

117_

2011

9_20

111_

2011

1_20

123_

2012

0 03 05 07 09 1 0 03 05 07 09 1 0 03 05 07 09 1 0 03

Izvor: Republiki zavod za statistiku Ukupno Preraivaka industrija

Realan meugodinji rast BDP

1.7%

3.0%2.5%

2 0%3.0%4.0%

g j

0 2%

1.0% 1.2%0.6% 0.6%

0.0%1.0%2.0%

-2.6%

-0.2%

-1.3%

-3.0%-2.0%-1.0%

-3.9%-4.6%

-3.1%2.6%

-5.0%-4.0%

T1 T2 T3 T4 T1 T2 T3 T4 T1 T2 T3 T4 T1 2009 2009 2009 2009 2010 2010 2010 2010 2011 2011 2011 2011 2012

Izvor: Republiki zavod za statistiku

monitor-08.indd 22 6/13/2012 1:39:05 PM

23www.swot.ba

NAZIV RUBRIKESVIJET

Zemlje u razvoju ve vijekovima se bore da poboljaju svoju eko-nomsku i socijalnu strukturu uz pomo raznih institucija kao to su MMF i Svjetska banka. Meutim, ta nastojanja rijetko kada su dala konkretne i pozitivne rezultate. tavie, injenica je da su pome-nute institucije ostavile siromane zemlje u mnogo gorem stanju i stavili ih u krajnje nezavidan poloaj primjenjujui veoma tetne ekonomske reforme. S obzirom na to da su MMF i Svjetska banka osnovane sa ciljem da pomognu ugroenim zemljama glavno pitan-je je zato su onda mnoge zemlje u razvoju nesrene i nezadovoljne aranmanima koje su sklopile sa njima, odnosno da li su one insti-tucije imale pozitivan ili negativan uticaj na zemlje u razvoju?

Kako bi zemlje uopte dole u obzir da dobiju pomo morale su pristati na odreene uslove koje su postavili MMF i Svjetska banka, a koje se uglavnom odnose na sprovoenje specifinih reformi. Mnoge zemlje nisu imale izbora i umjesto bankrota birale su manje bolnu saradnju sa MMF-om. Posebna politika koja je uspostav-ljena prema tim zemljama se, ipak, pokazala sutinski pogrenom, jer je dovela do sasvim drugaijeg razvoja dogaaja od oekivanog. Umjesto da podstakne ekomom-ski rast u ve osiromaenim zem-ljama ona je dovela do unitenja dravnih instutucija i sveopteg raspada sistema. Politika MMF-a je imala sutinsku ulogu u poveanju stope nezaposlenosti u zemljama u razvoju. Reforme koje je naloio

MMF podrazumijevale su tednju, odnosno smanjene trokova rada to je potkopalo razvoj lokalne in-dustrije pa su mnoge kompanije bankrotirale. Gaenje lokalnih proizvodnih kapaciteta automatski je dovelo do poveanja nezaposle-nosti, iako je politika MMF-a imala sasvim drugi cilj.

Tu problemima nije kraj. Krah lokalne industrije iskoristile su meunarodne korporacije i ule na trite zemalja u razvoju. Lokalna mala i srednja lokalna preduzea bila su prisiljena ili da rade za ve-like korporacije ili da bankrotiraju. Veina ih je bukvalno istjerana sa trita, a njihovi radnici se pridruili armiji nezaposlenih.

Najbolji primjeri negativne uloge MMF-a i Svjetske banke su Somalija i Indonezija. Ekonomija Somalije je bila zasnovana na razmjeni izmeu nomadskih plemena i pol-joprivrednika. Intervencija MMF-a i Svjetske banke tokom osamdesetih godina prolog vijeka dovela je do poljoprivredne krize unutar zem-lje. Primjena tetnih ekonomskih politika oslabila je odnos izmeu

nomadskih plemena i poljoprivred-nika. Zbog pomoi u hrani koju je inicirao MMF Somalija je postala zavisna od uvoza itarica. Pomo u hrani dovela je i do pojave vika itarica domae proizvodnje na tritu, to je izbacilo iz utakmice lokalne poljoprivrednike pa su mnogi od njih ostali bez ikakvih prihoda. Taj potres u kljunoj grani ekonomije pokrenuo je lananu reakciju unite nja i ono malo eko-nomije u Somaliji. Brojna nomads-ka plemena su usljed gladi nestala, to je dovelo i do smanjena stonog fonda. Na kraju je dolo do kolapsa cijelog ekonomskog sistema So-malije.

Indonezija je 1997. godine bila jedna od mnogih zemalja koje su bile ozbiljno ugroene istonoazijskom krizom. Neoliber-alne reforme koje je tada namet-nuo MMF samo su pogorale situ-aciju, to je dovelo do bankrota velikih sektora, ali i privatnih pre-duzetnika irom Indonezije. MMF i Svjetska banka su zatim savjetovali indoneanskoj vladi da sav privatni dug konvertuje u javni dug to je

rezultovalo drastinim smanjenjem prihoda velikog broja stanovnika. Iznenadno poveanje javnog duga prouzrokovalo je zastoj u socijalno-ekonomskom razvoju zemlje zbog ega su najugroeniji stanovnici ostali ak i bez socijalne pomoi.

Jedan od pozitivnih primjera je uloga MMF-a u Rumuniji, koju je ta institucija spasila od bankrota, ali uz drakonske mjere tednje, to je izazvalo nezadovoljstvo graana i drastino snizilo njihov ivotni standard. Kako bi dobila kredit od 20 milijardi evra Rumunija je mora-la da smanji plate u javnom sektoru za 25%, otpusti hiljade radnika u toj sferi i zamrzne penzije. Iako je cijenu krize ostavkom platila i ru-munska vlada MMF i EU su uvjereni da je Rumunija sada spremnija za suoavanje sa finansijskom olujom od drugih lanica EU.

Jedini zakljuak koji se namee jeste da navodno spasene zemlje vremenom postaju kolonije monih korporacija i banaka, a suverenitet imaju samo na papiru.

Kompletnu analizu proitajte na naedm sajtu www.swot.ba

Suverenitet nestaje pod teretom dugaPolitika MMF-a je imala sutinsku ulogu u poveanju stope nezaposlenosti u zemljama u razvoju. Reforme koje je naloio MMF podrazumijevale su tednju, odnosno smanjene trokova rada to je potkopalo razvoj lokalne industrije pa su mnoge kompanije bankrotirale

Analiza pokazuje da su mnoge zemlje imale nagativna iskustva sa MMF-om

monitor-08.indd 23 6/13/2012 1:39:05 PM

24 www.swot.ba

AUTORSKI LANCI

U svjetlu predstojee de-centralizacije (funkcionalne i fiskalne), koja je definisana sa-mim inom ratifikacije Evropske povelje o lokalnoj samoupravi1, neosporan je njen znaaj u izgradnji demokratskog drutva.

Proces decentralizacije podra-zumijeva takvu lokalnu upravu koja e biti u stanju da regulie i rukovodi znatnim dijelom javnih poslova, zasnovanoj na vlastitoj odgovornosti i interesu lokalnog stanovnitva. Kao takva, ona sa sobom nuno povlai rjeavanje kompleksinih problema u oblasti reforme lokalne uprave, iji je jedan od glavnih ciljeva obezbjeenje vieg nivoa zado-voljenja potreba graanstva kao krajnjih korisnika usluga koje pruaju lokalne zajednice.

Kada je rije o lokalnoj upravi u BiH, treba posebno naglasiti da je osnovna vizija Strategije razvoja lokalne samouprave u BiH nova lokalna samouprava, koju graani doivljavaju pod-jednako kao svoje pravo, ali i obavezu da odgovorno i pro-aktivno upravljanju lokalnim razvojem i poslovima, kako u

svojoj lokalnoj zajednici tako i u cijeloj BiH. Do takve lokalne sa-mouprave vodi implementacija nekoliko stratekih ciljeva2, od kojih je po znaaju prvi meu jednakima funkcionalna i fis-kalna decentralizacija.

Da bi BiH mogla da zapone sa procesom funkcionalne i fis-kalne decentralizacije nuno je da se suoi sa nizom komplek-snih i znaajnih problema koji zahtijevaju brzo reagovanje i prioritetno rjeavanje.

Jedan od osnovnih problema je neujednaena teritorijalna struktura lokalnih jedinica sa ogromnim razlikama u stepenu urbanizacije i ogranienim kapacitetima razliitih lo-kalnih jedinica da preuzmu

nove obaveze. Proizilazi da je jedno od glavnih unutranjih ogranienja za predstojuu decentralizaciju nepodesna teritorijalna organizacija i kruta monotipska struktura jedinica lokalne uprave3.

Drugi, ali ne manje vaan problem, je nerijeeno pitanje stvarnog vlasnitva nad imo-vinom i problem raspolaganja prirodnim resursima koji se nalaze na teritoriji lokalne za-jednice. Imovina potrebna za obavljanje funkcija lokalnih zajednica mora biti u njiho-vom vlasnitvu kako bi mogle da je efikasno koriste te da na zakonit nain rade kako na njenom odravanju tako i na daljoj izgradnji. Pitanje no-sioca prava svojine namee i pitanje ovlatenja za dodjelu na koritenje prirodnih resursa kroz politiku dodjele koncesija. Ne treba zanemariti ni injenicu da je i najvei dio direktnih stranih investicija vezan za po-slove eksploatacije prirodnih

resursa (naroito ume, metala, ruda, nafte, vode i sl.).

Sutina na kojoj se zasniva novi model upravljanja lo-kalnim resursima je uvoenje principa transparentnog, efi-kasnog i korisniki orijenti-sanog upravljanja resursima u lokalnim zajednicama za ta je neophodno sprovesti promjenu koncepta i orijentacije lokalne uprave od preteno birokratske organizacije ka lokalnoj upravi kao servisu graana te uvesti niz promjena u njeno operativno funkcionisanje. Tako koncipiran on treba da doprinese racional-nijem i boljem koritenju javnih resursa te poveanju prihoda i rjeavanju razvojnih problema lokalne zajednice.

Iz sagledanog postojeeg stanja u oblasti upravljanja lokalnim resursima u BiH proizilazi da je osnovni prioritet stvarni i formalno-pravni pre-nos vlasnitva nad imovinom na lokalne zajednice, koja je neo-phodna za obavljane njenih os-novnih funkcija koje su im date u nadlenost.

Bez stvarnog prenosa vlasnitva nad imovinom na lokalne zajednice, iluzorno je uopte priati o funkcional-noj i fiskalnoj decentralizaciji i unapreenju upravljakog pro-cesa u oblasti lokalnih resursa. Rije je o aksiomu koji predstav-lja polaznu, odnosno osnovnu pretpostavku na kojoj se temelji novi pristup upravljanju lokal-nim resursima u BiH.

Kako rijeiti problem upravljanja lokalnim resursima?

Jedan od osnovnih problema je neujednaena teritorijalna struktura lokalnih jedinica sa ogromnim razlikama u stepenu urban-izacije i ogranienim kapacitetima razliitih lokalnih jedinica da preuzmu nove obaveze. Proizilazi da je jedno od glavnih unutranjih ogranienja za predstojeu decentralizaciju nepodesna teritorijalna organizacija i kruta monotipska struktura jedinica lokalne uprave

Pie: Dr sci. Aleksandra Simi

1 Evropska povelja o lokalnoj samoupravi ratifikovana je u BiH 12. jula 2002. godine i jedan je od uslova za lanstvo BiH u Savjetu Evrope.2 Strateki ciljevi koji su definisani u Strategiji razvoja lokalne samouprave u BiH su:

1. Sutinska i istovremeno i funkcionalna i fiskalna decentralizacija,2. Osiguranje modernog vostva,3. Kompetentno i motivisano osoblje,4. Unapreenje kvaliteta i ekonominosti usluga,5. Poveanje direktnog uea graana i organizacija civilnog drutva u javnim poslovima,6. Partnerstvo i odgovornost svih nivoa vlasti,7. Produktivna meusobna saradnja lokalnih jedinica sa aktivnim ueem u regionalnim mreama i inicijativama.

3 Monotipska organizaciona struktura podrazumijeva strukturu u kojoj sve jedinice imaju iste nadlenosti i ovlatenja, ne uzimajui u obzir ogromne razlike u stepenu urbanizacije, broju stanovnika i kapacitetima razliitih lokalnih jedinica.

monitor-08.indd 24 6/13/2012 1:39:06 PM

25www.swot.ba

U sklopu razvoja tehnolokog parka Banjaluka u toku je sprovoenje itavog niza aktivnosti koje imaju za cilj da doprinesu kvalitetnoj pripremi za privlaenje investitora i funkcionisanje samog parka. Gradska razvojna agencija, kao nosilac realizacije tog vanog projekta, ne samo za grad Banjalu-ka, nego i za cijelu RS, uestvovala je u studijskoj posjeti poslovnim zonama u Hrvatskoj u periodu od 23. do 25. aprila 2012. godine. Pos-jetu je organizovala Njemaka or-ganizacija za meunarodnu sarad-nju - GIZ. U posjeti su uestvovali i predstavnici drugih gradova i insti-tucija u RS (Mrkonji Grad, Gradika, Istono Sarajevo, Udruenje eko-nomista RS - SWOT, Arhitektonsko-graevinski fakultet, Vlada RS i dr.), kao i predstavnici gradova iz FBiH.

U planu su bile posjete po-slovnim zonama koje su primjeri najboljih praksi iz Hrvatske: Podi - Dugo Polje u Splitu, Podi u ibeniku (impresivni rezultati po-slovne zone PDI ibenik, inkuba-tora i inovacionog centra INAVIS), Novi Stankovci (velike investicije u najveu solarnu elektranu i aero-

drom za privatne avione) i Mur-vica u Poliniku, kod Zadra.

Tokom posjeta organizovane su i prezentacije poslovnih zona od strane direktora te naelnika optina i drugih predstavnika optinske administracije, koji su direktno uestvovali u razvoju zona.

Studijsko putovanje je nami-jenjeno optinskoj administraciji kao kljunom nosiocu procesa razvoja zona, ali i drugim viim nivoima institucija i ministarstava koji podravaju optine tokom us-postavljanja industrijskih zona.

Ukratko su navedene impresije iz zone u Dugom Polju, pri emu su impresije iz drugih zona isto tako upeatljive i inspirativne za gardnju zona u RS. Optina Dugo Polje nije postojala do 1997. godine kada je osnovana i poela s radom.

Spojena tri sela su imala oko 1.800 stanovnika i povrinu od 64 kilome-tra kvadratna. Nalazi se na 12 kilo-metra od Splita uz autoput Zagreb - Split - Dubrovnik i na 30 kilometara od aerodoroma Split.

Prvi zadatak administracije je bio izgradnja industrijske zone. Rijeili su imovinsko-pravne odnose, iz-radili urbanistiku dokumentaciju, tehniku dokumentaciju infrastruk-ture i fazno gradili infrastrukturu. Svaki investitor je posebno prih-vatan, pomagali su mu pri regis-traciji, dobijanju dozvola i maksi-malno uvaavali njegove zahtjeve. Nita manje vano bila je i velika podrka drave.

Investitori u poslovnoj zoni su izgradili vie od 80 objekata, instal-isali 175 firmi, uloili 7,5 milijardi kuna (1,87 milijardi KM), od toga je

povrat cca 1,7 milijardi kuna PDV-a (630 miliona KM), a zaposleno je 3.200 radnika.

Osim velikog zabavnog Akva parka, tehnolokog parka francuske firme Jean Paul Legarde, u toku je priprema drugih znaajnih pro-jekata, kao to je solarna elektrana na 35 hektara oekivane snage 10 megavata i tematski park Hrvatska u malom na povrini 58.000 metara kvadratnih neposredno uz Akva park. Ovaj park bi obuhvatio zna-menitosti Hrvatske u umanjenom iz-danju (zagrebaka katedrala, pulski amfiteatar...).

Od prihoda dobijenih izgradnjom i funkcionisanjem preduzea u zoni optina je izgradila stadion, vjerske objekte, rasvjetu, kole, vrtie i sub-vencionisane stambene objekte, a zavrava izgradnju bazena.

Industrijske zone u Hrvatskoj primjer dobre prakse

Investitori u poslovnoj zoni u Dugom Polju su izgradili vie od 80 objekata, instalisali 175 firmi, uloili 7,5 milijardi kuna (1,87 milijardi KM), a zaposleno je 3.200 radnika. Od prihoda dobijenih izgradnjom i funkcionisanjem preduzea u zoni optina je izgradila stadion, vjerske objekte, rasvjetu, kole, vrtie i subvencionisane stambene objekte, a zavrava izgradnju bazena

Pie: mr Nenad Rai(Autor je direktor Gradske razvojne agencije Banjaluka)

monitor-08.indd 25 6/13/2012 1:39:07 PM

26 www.swot.ba

AKTIVNOSTI SWOT-a

Udruenje ekonomista RS - SWOT je 25. aprila u Banjaluci i 27. aprila u Bijeljini organizovalo konferen-ciju o temi Naplata potraivanja u Republici Srpskoj, kojima je prisus-tvovalo ukupno 130 uesnika.

Predavai na konferenciji su bili Irena Mojovi, predsjednik Notar-ske komore, mr Sinia Bosni sudija Okrunog privrednog suda u Ban-jaluci, i Aleksandar Saji iz advoka-tske firme Saji.

Na konferenciji je istaknuto da je oteana naplata potraivanja za isporuenu robu i izvrene usluge postala najvei problem privrede RS, generisan, izmeu ostalog, izuzetno dugim sudskim procesi-ma, koji traju i po deset godina.

Saji je kao najizraeniji prob-lem u naplati potraivanja naveo duinu trajanja sudskih postu-paka. On smatra da bi to trebalo da bude preduprijeeno ugradnjom mehanizama koji bi dunicima oteali izigravanje obaveza, ali i poveanjem broja sudskih izvrilaca kada doe do sudskih procesa.

Bosni je uesnike konferencije upoznao s tim da sudski procesi tra-ju dugo zbog kompleksnosti postu-paka, zakonskih neloginosti, ma-log broja sudskih izvrilaca i njihove nemotivisanosti za efikasan rad.

Sudski izvrioci, pa i sudije, nemaju motiva da se previe trude, jer je rije o osjetljivim predmeti-ma u kojima se dunicima uzima

pokretna ili nepokretna imovina, a oni postupali ili ne postupali, dobi-jaju istu platu, ukazao je Bosni.

Zbog toga smatra da treba sprovesti radikalne promjene i uvesti privatne izvrioce po uzoru na mnoge zemlje Zapada i Make-doniju u kojoj se to pokazalo kao pun pogodak.

Mojovieva je tokom izlaganja

ukazala na znaaj izvrne notarske isprave za sigurnost stranaka, nain izvrenja bez sudskog postupka i ostvarenje imovinskih prava.

Na kraju obje konferencije odrani su okrugli stolovi posveeni mogunostima unapreenja pravnog i institucionalnog okvira za naplatu potraivanja u RS.

Lina karta SWOT-a

Poeli smo kao grupa entuzijasta u septembru 2007. godine.Imamo 160 lanova iz svih ekonomskih i drutvenih sektora RS.Aktivni smo u Banjaluci, Istonom Sarajevu, Sarajevu, Brkom, Bijeljini, Trebinju, Tesliu, Doboju...Organizujemo seminare, okrugle stolove, panel diskusije, radionice, kurseve...

Radimo projekte, studije,