Embed Size (px)
Citation preview
1
Kreu i nëntë
MOSTRA (KAMPIONI)
Bëni çdo gjë aq të thjesht sa është e mundur, por jo të thjesht.
Make everything as simple as possible, but not simpler.
Alebrt Einstein.
Qëllimet
Përkufizoni shprehjet: popullim, mostër, element popullimi dhe
regjistrim,
Shpjegoj arsyet e përdorimit të mostrës e jo regjistrimit,
Njohja e procedurave që përdoren për të zgjedh mostrën,
Njohja me fazën e përkufizimit të popullimit,
Njohja me fazën e përkufizimit të kornizës për zgjedhje dhe
kriteret e rëndësishme për të përcaktuar kornizën e zgjedhjes,
Të dalloj dhe shpjegon llojet e mostrës që duhet përdorur,
Njohja me mostrën e rastsishme të thjesht, llojet e saj dhe
përllogaritjen nga tabela e numrave të rastit,
Njohja me mostrën e stratifikuar, llojet e saj dhe përllogaritjen e saj
sipas shpërndarjes proporcionale dhe me shpërndarje optimale,
Të njoh mostrën e stratifikuar dhe përzgjedhjen e saj?
Të njoh mostrën e grupit/klaster përzgjedhjen e saj dhe mostrën më
të rëndësishme të grupit?
Të shpjegon mostrën e përshtatshme dhe rastet e përdorimit të saj,
Të shpjegon mostrën e njohësve të mirë të problemit,
Të shpjegon mostrën e kuotës dhe proceduarat e përzgjedhjes së
saj,
Të shpjegon mostrën topa bore dhe zgjedhjen e saj?
Të diskutoj fazën dhe njoh faktorët të cilët ndikojnë në madhësinë
e mostrës,
Të dallon njësitë e mostrës.
2
9.1. KUPTIMI DHE PROCEDURAT E MOSTRËS
9.1.1. KUPTIMI I MOSTRËS
Shumë njerëz në jetën e përditshme në bazë të përvojës dhe dijes mirë
e kanë të njohur si idenë ashtu edhe thelbin e mostrës. Njerëzit në
jetën praktike nxjerrin vendime për tërësinë në bazë të një pjese më të
vogël të saj. Si është rasti, kur me një të kërkuar të kafesë, lëngut,
birrës, alkoholit, etj., përfundojnë për kualitetin e produkteve, apo
edhe raste të tjera siç janë: amvisja me anë të mostrës kontrollon
shijen e gjellës, futja e dorës në ujë ose këmbës ku provohet
temperatura sa është e përshtatshme për tu larë në lumë, bazen,
liqe,det, etj., pastaj shfletimi I përmbajtjes së librit ndikon në marrjen
e vendimit për blerje ose mosblerje të librit, etj.
Këto shembuj paraqesin natyrën intuitive (nuhatje) të mostrës të
përdorur çdo ditë kur është e pamundur ose e panevojshme ose shumë
e shtrenjët të matet çdo veçori në popullim. Në praktikë kjo sjellje
është e rëndomtë dhe shumica e këtyre mostrave të afërme nuk janë
shkencore. Kështu koncepti I mostrës duket I thjesht dhe intuitiv, por
procesi aktual I mostrës është dukshëm më kompleks. Prandaj, mostra
është aspekt qendror I kërkimeve të marketingut dhe kërkon
angazhime të gjëra dhe të thella.
Në shumë kërkime në përgjithësi por edhe në kërkimet e marketingut,
shumë të dhëna fitohen me përdorimin e mostrës e jo të popullimit.
Shprehja popullim paraqet të gjithë njerëzit ose gjërat në grupin për të
cilin interesohemi. Mostra është grupi I zgjedhur nga popullimi1. Pra,
me: N- e shenojmë numrin e njerëzve, sendeve dhe elementeve të
popullimit, ndërsa me n- e shenojmë numrin e njerëzve, sendeve dhe
elementeve të mostrës. Kështu mostra është pjesë e vogël e grupit
themelor (popullimit/bashkësisë themelore) në bazë të cilës nxjerrim
përfundim lidhur me popullimin. Popullim mund të jetë për shembull:
numri i njerëzve, numri i ndërmarrjeve, numri i produkteve, numri i
regjioneve të shitjes, numri i shitoreve, etj., të cilat grupe kanë ndonji
veti/karakteristikë të përbashkët në kuadër të cilave zgjedhet mostra.
Prandaj, fitimi informacione të rëndësishme nga mostra pa ju qasur
popullimit, është shumë e rëndësishme dhe me interes, kështu njohja
1 Douglas Downing, Ph.D. Business Statistics. 3E, Barron‟s Educational Series, Inc.1997, fq.2.
3
me përparësitë, të metat dhe kufijtë e mundshëm të mbledhjes së të
dhënave me anë të mostrës ka rëndësi të madhe. Qëllimi I përdorimit
të mostrës është vlerësimi i ndonjë karakteristike të panjohur të
popullimit.
Regjistrimi është hulumtim I të gjitha elementeve individuale që
përbëjnë popullimin duke numruar tërë bashkësisë themelore, që
është më mirë se mostra. Mirëpo, mostra ka rëndësi praktike në
studimet shkencore në të cilat qëllim është vlerësimi I veçorisë/vetisë
së panjohur të popullimit, sepse informacionet që na duhen për
popullimin I sigurojmë duke përdorur mostrën më mirë se sa
regjistrimin e përgjithshëm?
9.1.2. ARSYET E PËRDORIMIT TË MOSTRËS E JO
REGJISTRIMIT
Shpesh përdoret pyetja pse të përdorim mostrën e jo regjistrimin?
Ekzistojnë shumë arsye të përdorimit të mostrës e jo regjistrimit dhe
në të shumtën e rasteve objekti që na intereson ta studijojmë përbëhet
nga numri I madh I njësive. Pra, numri shumë I madh I njësive është
fakti më I rëndësishëm që na jep mjaft arsye për shumë përparësi të
mostrës. Përparësitë më të rëndësishme të mostës janë:2
1. Përdorimi I mostrës dmth kursim në kosto, sepse mostra është pjesë
e popullimit/universit përmes prdorimit të cilës zvoglohen kostot e
shërbimit që e shoqërojnë anketimin në raport me kostot që e
shoqërojnë regjistrimin,
2. Përdorimi I mostrës dmth ekonomi e kohës, informacionet munden
të mbledhen, përpunohen dhe analizohen shumë më shpejt kur
përdoret mostra se sa kur përdoret regjistrimi.
3. Përdorimi I mostrës dmth informacione detale, që është me
përfitim, sepse kërkimet bëhen në numrin më të vogël të anëtarëve
të zgjedhur të popullimit dhe mundësia e informimit të saktë është e
madhe nga mostra. Kjo mund të bëhet në formën e grupeve fokus,
2 Grup autorësh, The Marketign Research Guide. The Haworth Press, NewYork - London.,fq.208 & 209.
4
paneleve, anketimit personal, anketimit me telefon ose me postë
elektronike.
4. Përdorimi I mostrës dmth gabime më të pakta. Mirë është e njohur
se problemi më I madh në mbledhjen e të dhënave me anketim vije
si rezultat I gabimeve jo të mostrës. Saktësia e të dhënave nga
përdorimi I mostrës mundet me u arritur nëse administrohet dhe
mbikqyret nga grupi I cili është I specializuar.
5. Përdorimi I mostrës është shumë praktik krahasuar me regjistrimin
që nuk është shumë praktik, sidomos kur I testojmë produktet e një
vije të prodhimit. Kur testimi përfshinë shkatërrimin e produktit, siç
është qëndrueshmëria ose siguria që përdorim ose kur popullimi
është skajshmërisht I madh, zgjidhja qëndron në përdorimin e
mostrës.
6. Përdorimi I mostrës dmth siguri më e madhe, kjo është pjesërisht e
vërtetë nëse firma bën kërkimin për produktin e ri ose konceptin. Te
mostra është e mundur më gjatë të mbahet fsheht koncepti për
produktin se sa te regjistrimi.
Arsyet e parashtruara më lartë mund të ilustrohen me raste të
përdorimit në jetën reale.
Koha dhe shpenzimet, janë arsye themelore që të përdoret mostra, le
të marrim, shembull: Nëse X korporata e automobilave e ka regjistrin
e blerësve dhe ajo dëshiron të sheh reagimet e kompanisë në thirrjet e
blerësve për modelet, defektet që kan patur. Ajo do të ketë shumë
vështirësi t‟I kontakton të gjitha dhe në një periudhë të shkurtër kohe?
Atëherë kërkuesi vendos të hulumton popullacionin/bashkësinë
themelore në një numër të vogël të popullacionit duke e zbatuar
mostrën.
Te mostra kërkohet numër më i vogël i bashkëpunëtorëve, për këtë
arsye mund të zgjedhen bashkëpunëtorët më të mirë, mund të bëhet
seleksionimi dhe kontrollimi më i mirë i punës së anketuesve
krahasuar me rastin e regjistrimit të popullsisë. Këto përparësi mund
të jenë të mjaftueshme vetvetiu për përdorim të mostrës më mirë se sa
regjistrimi por janë edhe arësye të tjera.
5
Saktësia dhe siguria e rezultateve është një arësye e madhe për zbatim
të mostrës, sepse shumë mostra të zgjedhura japin rezultate mjaft të
sigurta. Nëse elementet e popullacionit janë të ngjashme, atëherë
mostra e vogël është e nevojshme për të paraqitur saktësisht
karakteristikat që na interesojnë. Shembull është analiza e gjakut.
Shumica prej nesh kemi patur rastin të japim mostrën e gjakut nga
gishti ose edhe nga vena në krah ose në pjesët tjera të trupit. Supozimi
është se gjaku është mjaft I ngjashëm në tërë trupin, kjo karakteristikë
mund të përcaktohet në bazë të mostrës. Pra, kur elementet e
popullacionit janë shumë të njejta (homogjene), mostrat janë shumë
përfaqësuese të popullimit. Mirërpo kur popullimi ka dallueshmëri
(heterogjenitet) të ndjeshëm (konsideruar), mostrat e mëdha sigurojnë
të dhëna të sakta të mjaftueshme për t‟i bër vendimet.
Saktësia e mostrës natyrisht se varet nga ajo se kërkuesi me sa kujdes
krijon mostër përfaqësuese. Regjistrimet e popullacioneve të mëdha
ka gjasë të madhe me na fut në gabime jo të mostrës. Në anketim
gabimet ndodhin dhe janë pa relacion me popullimin e zgjedhur në
studim. P.sh: përgjigja mund të kodohet (shifrohet) jo saktësisht ose të
futet në shtyllë të gabuar, gabimet e intervistuesit, tabelimi I
rezultateve dhe gabimet jo të mostrës mund të rriten gjatë regjistrimit,
me rritjen e vëllimit të punës. Në mostër është e mundur të rritet
saktësia, sepse puna profesionale dhe tabelimi I të dhënave mundet të
mbikqyret, gjë që në regjistrim është e pamundur. Në anketat
profesionale (lëmisë) grupi I vogël, I aftësuar mirë dhe I mbikqyrur
mund të bëj më shumë punë të kujdesshme dhe të saktë me mbledhje
të informacioneve se sa grupi I madh prej të intervistuarëve
joprofesional, të cilët provojnë të kontaktojnë çdo kend. Rast
interesant është përdorimi I mostrës nga Byroja për regjistrim, për të
kontrolluar saktësinë e regjistrimit në SHBA. Nëse mostra dëfton
burim të mundshëm të gabimit, regjistrimi përsëritet.
Kërkimet të cilat kryhen me anë të mostrës në mënyrë të sakt,
paraqesin bazë të besueshme për vlerësim dhe testim të hipotezës. Kjo
është arsyeja pse në kërkim marketingu zbatohet mostra. Parimisht
rezultatet e kërkimeve në bazë të mostrës janë më pak precize se sa
ato të fituara prej grupit themelor/popullacionit, sepse në përfundime
nuk shfrytëzohen të gjitha informacionet por vetëm një pjesë e vogël e
tyre.
6
Në kërkim marketingu, mostra përdoret që t‟i njohim vetitë e
bashkësisë themelore, përkatësisht atij segmenti të konsumatorëve
potencial, të cilët i konsiderojmë si grup cak dhe të cilëve edhe më tej
do t‟i drejtohemi me programin e marketingut. Mund të ndodh që
ndërmarrjes t‟i interesoi segmenti qoftë i konsumatorëve ose i
jokonsumatorëve dhe sjelljen e tyre dëshirojmë ta vejmë në kërkim,
që t‟i dijmë arsyet e blerjes ose të mos blerjes së produkteve të saj.
9.2.1. PROCEDURAT E ZGJEDHJES SË MOSTRËS
Varësisht nga gjendja në të cilën është bashkësia themelore,
procedurat e zgjedhjes së mostrës ndryshojnë. Kur bashkësia
themelore përbëhet nga numri i vogël i njësive, kërkimit do t‟i
shtrohet e tërë bashkësia themelore. Kjo situatë haset në degët e
industrisë, p.sh. dega e cila i ka 16 ndërmarrje, s‟do të kishte kurrfarë
kuptimi që kërkim marketingu të bëhet me anë të mostrës, por ajo do
të bëhet në të gjitha njësitë e bashkësisë themelore.
Procedura e zgjedhjes së mostrës duhet bërë në bazë të parimeve
adekuate shkencore. Nuk mundet çdo pjesë e vogël e grupit statistikor
të paraqet tërësinë. Prandaj, detyrë e parë e metodës së mostrës është
vlerësimi i parametrave të bashkësisë themelore. Pra, nëpërmjet të
mostrës arrihet deri te rezultatet për vetitë e elementeve ose njësive të
mostrës, siç janë: mosha mesatare, madhësia mesatare e familjes, sasia
e konsumit të ndonji produkti (në raport me markën, llojin, mënyrën e
konsumit, pjesëmarrjen në konsum), etj. Mbi bazën e këtyre
rezultateve nxjerren përfundime të përgjithshme për tërë bashkësinë
themelore dhe na shërbejnë për vendosje në fushën e menaxhmentit të
marketingut.
Procedura e zgjedhjes së mostrës, kalon nëpër disa faza, të cilat faza
janë:
1. Përkufizimi i bashkësisë themelore,
2. Përcaktimi i kornizës së zgjedhjes,
3. Zgjedhja e llojit të mostrës,
4. Përcaktimi i madhësisë së mostrës dhe
5. Zgjedhja e njësisë së mostrës.
7
9.2.1.1. PËRKUFIZIMI I POPULLIMIT OSE UNIVERSIT
Kërkuesi kur vendos të përdorë mostrën më mirë se sa regjistrimin e
popullimit, ai duhet t‟i merr disa vendime të rëndësishme të mostrës.
Hapi i parë është përkufizimi i popullimit ose universit. Me që mostra
është disenjuar që të mbledh të dhëna nga popullimi i veçantë, është
me rëndësi të veçantë të përkufizohet saktë universi ose popullimi.
Popullimi që na intereson natyrshëm se reflekton tregun cak ose
tregun e mundshëm cak për produkt ose shërbim.
Prandaj, përkufizimi i popullimit është me rëndësi dhe lidhet
drejtpërdrejt me qëllimet e kërkimit. Përkufizimi jo i sakt i popullimit
mundet me e rritur bazën e kërkimit, kështu stafi profesional dhe me
përvojë kërkohet që veçanërisht ta cakton popullimin cak.
Shprehja popullacioni/universi paraqet cilindo grup të gjithë njerëzve
ose gjërave të grupit për të cilin interesohemi. Popullimi/bashkësia
themelore përbëhet prej njësive të popullimit që njihen si elemete
popullimi, të cilat kanë disa cilësi të përbashkëta, që ne dëshirojmë t‟i
studiojmë. Vetitë e përbashkëta ndikojnë që të vendosim, se cilat njësi
do të hyjnë në bashkësinë themelore. P.sh. nëse bashkësia themelore
për kërkim të shprehive të rruatjes së fytyrës përfshinë mashkujt prej
15 e më shumë vitesh, atëherë nga kjo janë eliminuar të gjitha njësitë,
të cilat nuk i kanë ato dy veti (s‟janë mashkuj dhe si kanë 15 vite).
Qëllimi i kërkimeve të marketingut është njohja me vetitë e masës
statistikore, që pastaj të organizohen aktivitetet gjegjëse të
marketingut. Në fillim të kërkimeve në raport me grupin cak konkret,
nevojat e të cilit dëshirojmë t‟i plotësojmë dhe në të cilat do të
veprojnë me anë të shitjes dhe promocionit të produkteve.
Në procedurën e zgjedhjes së mostrës, grupi cak paraqet bashkësinë
themelore, vetitë e të cilit nuk janë plotësisht të njohura dhe duhet t‟i
kërkojmë me anë të mostrës. Grupin themelor ose grupin cak e
përkufizojmë: kush dhe çka e përbën bashkësinë dhe cilët i
konsiderojmë konsumator potencial të ndërmarrjes?
Përkufizimi i bashkësisë themelore edhe pse duket i thjesht, gjatë
punës hasim në shumë vështirësi, kryesisht kur zgjedhja e mostrës
bëhet me zgjedhje rasti. Fjala është për përkufizimin e asaj bashkësie
8
cak, për të cilën mendojmë se ka nevojë për produktet ose shërbimet
tona. Shembull: Përkufizimin e bashkësisë cak të konsumatorëve
potencial të makinës enëlarëse. Teorikisht kosumator potencial për
këtë produkt janë të gjitha familjet të cilat kanë instalim të energjisë
elektrike dhe të ujësjellësit dhe të cilët enët i lajnë me dorë. Element
tjetër është çmimi i lartë i produktit, prandaj flasim për fuqinë blerëse
si faktorë kufizues i konsumit. Këtu duhet patur parasysh edhe
sipërfaqen e kuzhinës si faktor kufizues.
Prandaj, si bashkësi cak mund të përkufizohen familjet me të ardhura
të larta, të cilat përgatisin ushqim, kanë sipërfaqe të mjaftueshme dhe
kanë instalimin e energjisë elektrike dhe ujit, këto pra janë blerësit
potencial të makinës enëlarëse.
Gjatë përcaktimit të kësaj mostre kemi lënë anash faktorët psikologjik
dhe sociologjik, të cilët kanë ndikim në konsum, sepse ndikojnë në
krijimin e nevojës për produkte.
Në marrjen e vendimit për blerje të makinës enëlarëse qëndrimet kanë
rëndësi. Qëndrimet janë të ndryshme varësisht prej personave, si janë:
arsimimi, mosha dhe shumë ndikime psikologjike të pazbuluara.
Prandaj, prej përkufizimit më të gjërë të bashkësisë themelore (të
gjitha familjet që përgatisin ushqim dhe kanë energji dhe ujë), vijmë te
përkufizimi operativ, ku bashkësinë themelore do ta ngushtojmë në
familjet të cilat përafërsisht do të jenë bashkësi cak e jona. Në këtë
mënyrë nga përkufizimi operativ i bashkësisë themelore do t‟i lëmë
disa konsumatorë potencial që shikuar nga aspekti teorik është e metë
e përkufizimit të cilën e bëjmë me vetëdije.
9.2.2. PËRKUFIZIMI I KORNIZËS PËR ZGJEDHJE
Hapi i dytë në vendimet për mostër është përcaktimi i kornizës së
mostrës. Korniza e zgjedhjes së mostrës mund të definohet si lista ose
regjistri i njësive të bashkësisë themelore/popullimit cak, prej të cilës
mund të zgjedhet mostra. Në punën praktike mund të ndodh që
kornizë për zgjedhje të mostrës të jetë regjistri i njësive, qoftë: regjistri
i telefonave, regjistri i votuesve, regjistri i bizniseve, lista e anëtarëve,
lista e konsumatorëve, etj., e cila mund të ndryshon nga përkufizimi i
bashkësisë cak. Ne disa raste korniza e zgjedhjes së mostrës ndryshon
9
nga popullimi cak dhe përfshin secilin element të popullimit dhe i
përfshinë pa dyfishim.
Megjithate situata ideale rrallë ekziston në jetën reale. Shpesh është
thënë: “Vetëm hyjnorët po të ishin mund ta zgjedhin mostrën e
rastësishme të vërtetë”. 3
Korniza për zgjedhje të mostrës mund të
blehet nga pala e tetë, pra ndërmarrjet e specializuara për mostër ose
ato mund të ndodhin me kombinimin e disa burimeve të të dhënave.
Meqë ekziston joplotshmëria e kornizës së mostrës, ndodhin disa
shmangie. Ka rast, ku korniza e mostrës përbëhet nga elementet e
popullimit por është më e vogël se sa popullimi total. Si rezultat, disa
elemente të popullimit hjeken nga përfshirja në anketim. Në rastin
tjetër korniza e mostrës i përfshinë të gjitha elementet e popullimit,
madje është edhe më e madhe se sa popullimi. Në këte rast dyfishimi i
elementeve të popullimit ka ndodhur gjë që duhet të bëhet zhdyfishimi
dhe të bëhet anketimi.
Për të qenë korniza e zgjedhjes së mostrës e vlershme pasë parasysh
kriteret, të cilat janë: saktësia, mjaftueshmëria, tërësia, levërdia dhe
dyfishimi.4
Saktësia, regjistri është më i miri kur i përfshinë elementet aktuale të
popullacionit e jo ato të kaluara. Pra, një regjistër i vjetër i telefonave
nuk do të siguron saktësi të kornizës së zgjedhjes, sepse shumë numra
kanë ndryshuar. Situatë të ngjashme mund të hasim edhe te regjistri i
votuesve. Ku disa nga ish votuesit kan ndryshuar vendbanimin, ca më
nuk janë në jetë si dhe të rinjët të cilët ndërkohë kanë kaluar moshën e
fëmijërisë dhe i kanë mbushur 19 vjeç.
Mjaftueshmëria, regjistri duhet t‟i paraqet karakteristikat e elementeve
të mostrës së popullimit që do të maten. Për shembull: në anketën për
qëndrimet e simpatizuesve të lojës së futbollit, do të ishte e gabur të
merret për kornizë të zgjedhjes tërë popullsia (si e bëjnë këte në
Njukastel Junaitid pronarët për biletat e sezonit), sepse ato ndryshojnë
politikën e tyre të shitjes prej shitjes ditore të biletave të lojës me
shitje vetëm të biletave të sezonës).
3 Grup autorësh, The Marketign Research Guide. The Haworth Press, NewYork - London., fq.211.
4 Paul Bains & Bal Chansarkar, Introducing Markenting Research. John Wiley & Sons, Ltd 2002, fq.151
&152.
10
Tërësia, të gjithë anëtarët nga mostra e popullimit duhet të
përfaqësohen në mënyrë të plotë që të zvoglojnë paragjykimin për
mostër, sa më shumë të jetë e mundur. Dështimi për ta bër të tërë
mostrën seriozisht mundet të ndikojë në vlerën e rezultateve.
Levërdia, nëse lista është ideale por jo e vlershme ose shumë e
shtrenjët të formohet ose të bëhet, kërkuesi i marketingut do të gjej
zgjidhje alternative.
Dyfishimi, elementet e popullimit nuk duhet të dyfishohen, dhe kjo do
të udhëhiqet prej një mbireprezentuesi, me elemente individuale dhe
baza e mostrës do të fitohet. Kjo mund të ndodh në adresarët telefonik
dhe regjistrat e postës dhe zhdyfishimi duhet të ndodhë së pari në
kornizë të mostrës në ndonjë procedurë të mostrës probabile.
Është shumë vështirë të gjendet korniza e mostrës, e cila i plotëson të
gjitha kriteret e mësipërme dhe kornizat e mostrës, të cilat përmbajnë
mundësitë dhe ndikimet nga dyfishimi i pakorrigjuar i elementeve të
kornizës së mostrës në bazë të faktit se elementet e njohura nuk
ndikojnë në popullacionin e përgjithshëm. Në Britani të Madhe
kornizë nacionale aktuale që përdoret janë regjistrat e zgjedhjeve, ku
listat përmbajnë çdo person të regjistruar për të votuar për zgjedhje
parlamentare europiane ose lokale dhe kan sistemin e kodit postal. Ky
sistem e lejon identifikimin/dallimin e ndonjë adrese në Britani të
Madhe, sepse çdo rrugë është e paraqitur në shifër, e cila është
zhvilluar ashtu që automatikisht e sorton postën dhe detalet e shifrave
postale dhe shërbimet që kishin të bënin me to siguroheshin nga
departamenti i marketingut i postës mbretërore.5
Gjatë përdorimit të mostrës së rastsishme duhet të disponojmë me
regjistrin e të gjitha njësive të bashkësisë themelore që të kemi
mundësi ta caktojmë mostrën sipas rregullave të probabilitetit. Si
regjistër të njësive mund t‟i përdorim listat e votuesve, adresarët
telefonik, adresarët e ndërmarrjeve, etj. Edhe pse këto lista i kanë disa
të meta, ato mund të përdoren për përcaktimin e kornizës për
zgjedhjen e mostrës.
5 Po aty, fq. 152.
11
Rëndësia e kësaj faze është shumë e madhe, sepse fazat e ardhshme
në përcaktimin e mostrës, ngusht janë të lidhura me mundësinë e
përkufizimit të kornizës për zgjedhjen e saj. P.sh: mostra e thjesht e
rastit, nuk mund të zgjedhet nëse nuk ekziston regjistri i saktë i të
gjitha njësive themelore, me ndonji lloj identifikimi (emri, adresa, etj).
Me fjalë tjera nëse se kemi regjistrin e tillë, s‟mund ta përdorim
mostrën e thjesht të rastit. Prandaj, me rastin e vendimit për llojin e
mostrës është me rëndësi të dijmë ç‟farë kornize të mostrës
disponojmë.
9.1.3.3. VENDIMI PËR LLOJIN E MOSTRËS/ZGJEDHJA E
METODËS SË MOSTRËS
Hapi i tretë në zgjedhjen e mostrës është zgjedhja e metodës së
mostrës. Logjikisht metoda e mostrës zgjedhet pasi të jetë përcaktuar
popullimi cak dhe përkufizuar korniza e mostrës. Kërkuesi, së pari
duhet të ketë parasysh të përcakton se a duhet ta përdor mostrën
probabile ose joprobabile. Secila metodë është e përshtatshme për
situata të veçanta. Kështu në procesin e zgjedhjes së mostrës dallojmë
dy metoda të zgjedhjes së mostrës:
a) Metoda e gjasës (probabile) dhe
b) Metoda jo e gjasshme/qëllimore (joprobabile).
Metoda e gjasës, zbaton procedurë objektive të zgjedhjes dhe kërkon
që çdo element individual i popullacionit të jetë i njohur që më
përpara, ashtu që shkalla në % e shancës për tu zgjedhur të mund të
jetë e ditur pas çdo njësie individuale që shpesh është e mundur.
Mostra probabile, dallohet sepse njësitë e bashkësisë themelore kanë
probabilitet të zgjedhjes më të madh se zero, për tu zgjedh në mostër.
Meqë probabiliteti i zgjedhjes është i njohur, saktësinë e rezultateve të
fituara mund ta vlerësojmë përmes të kësaj mostre.
Metoda jo e gjasshme/qëllimore, përdor teknikat e gjykimit me anë të
së cilës mostra është zgjedhur me përdorim të procedurave, të cilat
nuk kanë të bëjnë me gjasë. Këto procedura në përgjithësi përfshijnë
zgjedhjet e respodentëve duke përdorur gjykimin e kërkuesit (ku vendi
i kërkuesit ndryshon varësisht nga tipi i personit, i cili mund të
intervistohet) ose vetë intervistuesi.
12
Mostrat qëllimore nga vetë fjala janë rezultat i ndonji gjykimi
personal, së paku në një pjesë të procedurës për zgjedhjen e njësisë së
mostrës. Gjykimi mund të jetë i suksesshëm, atëherë kur rezultatet e
mostrës qëllimore do të jenë shumë të mira. Mirëpo ka raste kur
gjykimi mund të jetë më pak i suksesshëm.
Te metoda e mostrës joprobabile, procedurat janë subjektive kurse
procedurat e mostrës probabile janë më objektive. Si rezultat metoda
joprobabile e mostrës prodhon rezultate në të cilin nuk ka garancion se
mostra do të përfaqëson popullacionin aktual.
Të dy procedurat e mostrës munden më tej të ndahen në metoda
specifike të mostrës që janë të përshtatshme për kushte të ndryshme
dhe secila nga metodat do të shpjegohet.
Tabela: LLOJET E MOSTRAVE
KLASIFIKIMI
Mostra e rastsishme
(probabile)
Mostra e qëllimshme
(joprobabile)
1. Mostra e rastësishme e thjesht 1. Mostra e përshtatshme
2. Mostra sistematike 2. Mostra e njohësve të mirë të
problemit
3. Mostra e stratifikuar 3. Mostra e kuotës
4. Mostra klaster. 4. Mostra topa bore.
9.1.3.3.1. MOSTRAT E RASTSISHME
Dallohen lloje të ndryshme të mostrave të rastsishme, ndërsa në
kërkimet e marketingut më së shpeshti përdoren këto:
a) mostra e rastsishme e thjesht,
b) mostra e stratifikuar,
c) mostra sistematike dhe
d) mostra klaster.
13
MOSTRA E RASTSISHME E THJESHT
Mostra e thjesht e rastit është mostër probabile. Procedura për
zgjedhjen e mostrës probabile është si vijon: secili element i
popullacionit shenohet me numër të caktuar dhe mostra e dëshiruar
përcaktohet nga zgjedhja e rastsishme e numrave të rastit të
përshtatshëm për madhësinë e mostrës. Kjo metodë leht përdoret në
rastin e ekzistimit të kornizës gjithpërfshirëse dhe rezultatet janë
shumë përfaqësuese, mirëpo është e vështirë të përdoret kjo metodë në
kornizën jo gjithëpërfshirëse të mostrës, e cila është jo e vlershme.
Te ky lloj i mostrës popullimi, supozohet që është ngjashëm
(homogjen) dhe të gjitha elementet kanë shancë të barabart për
zgjedhje. Njësitë në popullim, pra të gjitha elementet janë të
identifikuara dhe shenuara, dhe kështu do të kemi kornizën e mostrës.
Zgjedhja e mostrës bëhet në mënyra të ndryshme varësisht nga
popullimi:
a) Te popullimet e kufizuara, përdorim kapelën, daullen, dhe poçin te
shorti për zgjedhjen e takimeve të ekipeve të futbollit, pastaj lotaria
kombëtare, nga përziersi (mikseri) ku njësitë individuale janë
identifikuar me numrat të vendosur në poç, daulle, kapelë dhe
zgjedhja bëhet rastsisht.
b) Te popullimet e mëdha (të pafundme/infinite), zgjedhja bëhet me
përdorim të tabelës së numrave të rastit. Kjo mostër paraqitet në dy
variantat e saj: me përsëritje dhe papërsëritje.
Mostra e rastsishme e thjesht me përsëritje, zgjedhet sipas
procedurës vijuese: ”Në mënyrë të rastsishme zgjedhet njëra nga n-
njësitë dhe kthehet prapa. Veprimi përsëritet n-herë. Kështu fitohet
mostra me n-madhësi, ku probabiliteti i zgjedhjes së secilës njësi është
1/N. Për tu realizuar kjo procedurë duhet njësitë e bashkësisë të
shenohen me numrat prej 1 deri N.
Mostra e rastsishme e thjesht pa përsëritje, ndodh kur nga
popullimi zgjedhet njësia që sjell zvoglimin e popullimit me një njësi
për çdo zgjedhje dhe mundësia e zgjedhjes së të parit, të dytit, ... dhe
të elementit të n-të, të zgjedhjes do të jetë:1
1
N. Zgjedhja e mostrës
14
pa përsëritje nga tabela e numrave të rastit eliminon përpos numrave
më të mëdhenj se N, edhe ato numra që janë zgjedhur më parë.
Zgjedhja e mostrës së rastësishme të thjesht në parim përbëhet nga
zgjedhja e njësive sipas sistemit, si është procesi i tërheqjes së sferave
nga bubla ose kapela. Në kërkim kjo formë s‟përdoret por
shfrytëzohen tabelat e numrave të rastit ose numrave të gjeneruar në
programin e kompjuterit, të cilët numra i përmban secili libër nga
statistika në shtojcë, tabela e numrave të rastit.
Tabela e numrave të rastit, është një instrument i numrave të cilët
lejojnë zgjedhjen e njësive nga popullimi ashtu që secili numër ka
shancën të jetë i zgjedhur dhe nuk ka të veçantë në numrin e zgjedhur.
Kur bëhet prodhimi i numrave të rastit, numri i rastit është përcaktuar
nga shumëzimi i numrave të rastit nga 0 në 1me madhësinë e
popullimit. Supozojmë popullacionin (regjistri i blerësve) ka N=2500
emra dhe madhësia e kërkuar e mostrës është 250 blerës. Ne do të
prodhojmë 250 numra të rastit.6
Tabela e numrave të rastít përbëhet prej numrave 0,1,2,...,9, të cilët
janë shpërndarë përmes të algoritmit të veçantë. Në tabelë janë
përfshirë në mënyrë të barabart të gjithë dhjetë shifrat. Numrat janë të
grupuar nga dy, tre ose pesë shifra në një kolonë dhe në hapësira në
mes të rendeve.
Shembull: Zgjedhni mostrën e rastsishme të thjesht me përsëritje
me madhësi ni=10, nga bashkësia e studentëve prej Ni=40?
Secili student shenohet me numrin e vet prej 1 deri 40, me ç‟rast
kryhet shifrimi i tyre. Kështu duke e shfrytëzuar tabelën e numrave të
rastit si vijon:
74640 42331 29044 46621 62898 93582 04186 19640
23491 83587 06568 21960 21387 76105 10863 97453
Meqë numri i përgjithshëm i njësive të bashkësisë themelore është dy
shifror (40), numrat prej tabelës i grupojmë në numra dy shifror.
6 Paul Bains & Bal Chansarkar, Introducing Markenting Research. John Wiley & Sons, Ltd 2002, fq. 154.
15
74 64 04 23 31 29 04 44 66 21 62 89 89 35 82 04 18 61 96 40
23 49 18 35 87 06 56 82 19 60 21 38 77 61 05 10 86 39 74 53
Pas gupimit në numra dyshifror i zgjedhim 10 numrat e parë dy
shifror, të cilët nuk janë më të mëdhenj se 40 përfshirë edhe numrin
40. Meqë mostra është me përsëritje numrat i zgjedhim në rend.
Mostra n10= (04, 23, 31, 29, 04,21, 35, 04,18, 40)
Shembull: Zgjedhni mostrën e rastsishme të thjesht papërsëritje
me madhësi ni=10, nga bashkësia e studentëve prej Ni=40?
Secili student shenohet me numrin e vet prej 1 deri 40, me ç‟rast
kryhet shifrimi i tyre. Kështu duke e shfrytëzuar tabelën e numrave të
rastit si vijon:
74640 42331 29044 46621 62898 93582 04186 19640
23491 83587 06568 21960 21387 76105 10863 97453
Meqë numri i përgjithshëm i njësive të bashkësisë themelore është dy
shifror (40), numrat prej tabelës i grupojmë në numra dy shifror.
74 64 04 23 31 29 04 44 66 21 62 89 89 35 82 04 18 61 96 40
23 49 18 35 87 06 56 82 19 60 21 38 77 61 05 10 86 39 74 53
Pas gupimit në numra dyshifror i zgjedhim 9 numrat e parë dy shifror,
të cilët nuk janë më të mëdhenj se 40 përfshirë edhe numrin 40.
Meqenëse mostra është papërsëritje i zgjedhim numrat që nuk
përsëriten.
Mostra n10= (04, 23, 31, 29, 21, 35, 18, 40, 06, 19)
MOSTRA SISTEMATIKE
Mostra sistematike zgjedhet kështu: nga bashkësia themelore merret
çdo e n-ta njësi, ndërsa njësia e parë zgjedhet rastësisht. Procedura
është shumë e thjesht: nga regjistrimi i 100 shitoreve duhet të zgjedhet
mostra prej 20 shitoreve. Logarisim “hapin” si vijon: 100/20=5,
16
përkatësisht “intervalin” ndërmjet njësive të zgjedhura. Në këtë rast do
të zgjedhim çdo të pestën shitore, kurse të parën e zgjedhim rastësisht
në mes të numrave 1 dhe 5. Nëse zgjedhja e rastit bie në numrin 3, do
të zgjedhim shitoren e tretë, të tetë, të trembëdhjetë, etj.
Mostra sistematike ka përdorim të shpesht në kërkim marketingu, për
shkak të thjeshtësisë së saj në zgjedhjen e njësive, që konsiderohet si
përparësi e madhe e kësaj mostre. Gjatë përdorimit të kësaj mostre
duhet pasë parasysh se mostra sistematike paraqet një lloj mostre të
grupit. Kur nga bashkësia prej 100 shitoreve zgjedhim 20, në
zgjedhjen për mostër mund të zgjedhen shitoret, të cilat mund t‟i
klasifikojmë në pesë nëngrupe:
Nënbashkësia I: 1,6,11,16,21,...etj (deri në 20 shitore)
Nënbashkësia II: 2,7,12,17,22,...
Nënbashkësia III: 3,9,13,19,23,...
Nënbashkësia IV: 4,9,14,19,24,...
Nënbashkësia V: 5,10,15,20,25,...
Grupet e mostrave masën statistikore e kanë ndarë në pjesë-
nënbashkësi, të cilat janë pjesë e bashkësisë themelore/grupit
themelor, kurse pastaj rastsisht zgjedhim nënbashkësinë (nëngrupin).
Rezultatet e fituara me anë të mostrës sistematike në kushte të
caktuara, janë precize dhe mund të përdoren për marrjen e vendimeve
të caktuara afariste.
MOSTRA E STRATIFIKUAR
Në shumë raste të kërkimeve, popullimi që studiohet nuk është
homogjen, pra, popullacioni dallohet me karakteristika që janë të
ndryshme dhe mbi bazë të atyre karkateristikave mund të ndahen në
nëngrupe që quhen strata, të cilat janë homogjene. Poashtu kur edhe
nëngrupet e popullimit janë me interes të veçantë për kërkuesin,
mostra e stratifikuar mundet me shërbyer më mirë për t‟i arrituar
qëllimet se sa mostra e rastsishme e thjesht. Mostra e stratifikuar
dallohet me faktin se popullimi i tërësishëm është: 1) i ndarë
reciprokisht në nëngrupe të ndryshme dhe 2) mostra e thjesht e rastit
është zgjedhur nga secili nëngrup. Kjo është formë e ndryshuar e
mostrës së thjesht.
17
Mostra e stratifikuar shpesh përdoret në kërkim marketingu. Vetitë në
bazë të cilave bëhet stratifikimi zakonisht janë: regjioni gjeografik,
madhësia e vendbanimit, vetitë socio-demografike, vetitë
psikografike, vetitë bihevioristike si dhe vetitë tjera të njësive të
bashkësisë themelore.
Mostra e stratifikuar zgjedhet si vijon: bashkësia themelore së pari
ndahet në stratume (shtresa), sipas disa vetive të bashkësisë themelore,
pastaj prej secilës shtresë zgjedhet mostra e rastsishme e thjesht. Pra,
dallimi themelor i zgjedhjes së mostrës së stratifikuar në krahasim me
mostrën e rastsishme të thjesht qëndron në ate se bashkësia themelore
më parë ndahet në nënbashkësi, të cilat dallohen ndërmjet vete, kurse
njësitë brenda nënbashkësisë janë relativisht të ngjashme
(homogjene). Me falë tjera mostra e stratifikuar është lloji i mostrës, e
cila bazohet në ndarjen e bashkësisë themelore në shtresa ose
stratume, ndërsa nga shtresa zgjedhen mostra më të vogla të
rastsishme të thjeshta.
Kjo teknikë zakonisht përdoret kur konsiderohet se ka ndryshueshmëri
në popullacion dhe kërkuesi duhet ta përcaktojë dhe ta përdor mostrën
e stratifikuar proporcionale ose joproporcionale. Metoda e krijimit e
mostrës së stratifikuar siguron se të gjitha nëngrupet e rëndësishme
janë përfaqësuar në mostër. Teknika e mostrës së rastsishme të
stratifikuar është e mirë për t‟i klasifikuar konsumatorët në bazë të
faktorëve të ndryshëm demografik.
Mostra e stratifikuar joproporcionale, formohet ashtu që nga secili
stratum zgjedhen elemente, ku numri i elementeve është i varur nga
madhësia e stratumit dhe shkallës së homogjenitetit të saj
(heterogjenitetit).
Mostra joproporcionale, kërkon njohje më të mirë të bashkësisë
themelore, se sa është e nevojshme në formimin e mostrës së
stratifikuar proporcionale. Rezultatet e mostrës së stratifikuar
joproporcionale, janë më të mira se rezultatet e mostrës proporcionale,
mirëpo mostra e stratifikuar joproporcionale kërkon angazhim
plotësues në mbledhjen e informacioneve për përbërjen e të gjitha
stratumeve. Rezultatet e kërkimeve ku zbatohet mostra e stratifikuar,
në parim janë më precize se rezultatet e fituara me anë të mostrës së
rastsishme të thjesht.
18
Mostra e stratifikuar proporcionale, është mostër në të cilën numri
i njësive të zgjedhura prej secilit stratum është proporcional me
numrin e elementeve të atij stratumi në bashkësinë themelore.
Shembull: nëse shtresa përbën 1/5 e bashkësisë themelore, mostra e
atij stratumi duhet të përmbajë 1/5 e të anketuarëve.
Mostra mund të zgjedhet me përdorim të dy procedurave, ku njëra e
merr parasysh vetëm madhësinë e shtresës së popullimit të quajtur
“alokacion i popullimit” dhe zgjedhja e njësive të mostrës bëhet me
përdorim të njejtit popullim në çdo shtresë. Të tjerët përdorin jo vetëm
madhësinë e shtresës së popullimit por edhe variacionin (shmangijen)
dhe koston për njësi nga drejtimi i kërkimeve në çdo shtresë. Kjo
është quajtuar “shpërndarje optimale”.7
Nëse mostra është ndarë në përqindje të njejtë (n/N=k=0.1) në të
gjitha grupet, p.sh. marrim 10% të mostrës, atëherë kemi mostër me
shpërndarje proporcionale. Tabela ilustronë madhësinë e mostrës duke
përdorur shpërndarjen proporcionale nga madhësia e popullimit. Në
rastin e mostrës proporcionale supozojmë variacionin/shmangien (δi)
në çdo njësi dhe koston e kërkimit për njësi (Ci) për secilën që të jetë
e njejtë për të gjitha grupet.
Tabela: Madhësia e mostrës proporcionale
Shtresat Popullimi Mostra 10%
1 5000 500
2 2000 200
3 3000 300
Gjithsej 10000 1000
Shpërndarja proporcionale nuk e përfshinë variacionin dhe koston e
bërjes së kërkimeve për njësi. Kur i përfshijmë që të tre faktorët,
madhësinë e grupit (Ni), variacionin në secilin grup (δi) dhe koston
për çdo njësi të kërkimeve (Ci), e fitojmë mostër me shpërndarje
optimale. Nëse popullimi është i madh na nevojitet proporcionalisht
mostër e madhe, p.sh. madhësia e mostrës është proporcionale me
shtresën (ni në përpjestim me Ni). Ngjashëm me veçorinë e
madhësisë, popullimi me variacion të madh kërkon mostër të madhe
se sa ato me variacion të vogël. Ne do të marrim mostër të vogël për 7 Po aty, fq. 154.
19
popullacion ku kosto për njësi të kërkimeve është e lartë dhe të
kundërtën mostra e madhe në popullacion, ku kosto për një njësi është
e ulët. Pra, shpërndarja optimale:8
ii Nn
Madhësia e mostrës në stratumin i është proporcionale me madhësinë
e popullimit në stratumin i.
Për stratume të mëdha të popullimit kur zgjedhet mostra e madhe,
p.sh. kur madhësia e popullimit është 2000 ne zgjedhim mostrën me
madhësi prej 200 gjersa kur madhësia e popullimit është 1200, ne
zgjedhim mostrën me madhësi prej 120. 9
iin
Madhësia e mostrës në stratumin i është proporcionale me devijimin
standard të popullimit në stratumin i. Kur variacioni është i madh,
kërkohet mostër më e madhe, p.sh. kur devijimi standard në stratum
është 20, nevojitet mostër e madhe për të mbuluar variacionin në
stratum krahasuar me stratumin me devijim standard prej 18, i cili do
të kërkon mostër më të vogël.10
i
iC
n1
Madhësia e mostrës në stratumin i është proporcionalisht anasjelltas
me rrënjën katrore të kostos për njësi për stratum të popullimit.
Kur kosto për njësi është e lartë merret mostër e vogël, p.sh. kur në
stratum kosto për njësi është 36 cent, ne marrim mostër të vogël në
stratum, sepse nga kosto e lartë krahasuar me ndonjë stratum koston
për njësi prej 25cent.
Kur të gjithë faktorët të merren së bashku përdorim mostër optimale
dhe formula është: 11
8 Po aty, fq.155.
9 Po aty, fq.155.
10 Po aty, fq.155.
11 Po aty, fq. 155 & 156.
20
i
iii
C
Nn
Madhësia e mostrës në stratumin i është proporcionale me prodhimin
e stratumit të popullacionit here devijimi standard në stratum pjestuar
nga rrënja katrore e kostos për njësi për ate stratum.
Madhësia e mostrës është përcaktuar duke i marrur të gjithë faktorët
së bashku. Pra, për shpërndarje optimale madhësia e mostrës në
stratum është siguruar nga marrja në llogari të madhësisë së stratumit,
variabilitetin e saj dhe koston për njësi nga drejtimi i kërkimeve në
stratum.
Shembull12
: Nëse dëshirojmë të studiojmë popullimin, i cili përbëhet
prej 5000 anëtarësh me zgjedhje të mostrës përafërsisht prej 500 nga
ajo. Qëllimi është të vlerësohen të ardhurat mesatare të anëtarëve me
saktësinë më të madhe brenda burimeve të kufizuara. Në këte
shembull popullimi është stratifikuar në dy regjione A dhe B dhe
përbrenda këtyre regjioneve në dy grupe moshe 1 dhe 2. Popullimi në
katër kategori të dhëna:
Regjioni A Regjioni B
Grup mosha 1 N1=2000 N2=1200
Grup mosha 2 N3=900 N4=900
Anketimi pilot ka treguar se shuma e përafërt e variacionit (δi) me të
ardhura për secilin grup dhe kosto për njësi mostre (Ci) në katër
kategori dhe ato janë si vijon:
Regjioni A Regjioni B
Grup moshe 1 δ1=20 δ2=19
C1=25p c2=36p
Grup moshe 2 δ3=14 δ4=12
C3=49p c4=64p
Vlerësimi i madhësisë së mostrës për secilin stratum bëhet duke
përdorur shpërndarjen optimale, e cila është:13
12
Po aty, fq.156 &157. 13
Po aty, fq.157
21
i
ii
i
ii
i
c
N
c
N
nn
Tabela: Llogaritja e madhësisë së mostrës duke përdorur
shpërndarjen optimale
Stratumi Ni δi Ci i
i
i
C
N
ni
Regjioni A Grupi 1
Grupi 2
2000
900
20
14
25
49
9000
2000
270 (200)
69 (90)
Regjioni B Grupi 1
Grupi 2
1200
900
19
12
36
64
3600
1200
122 (120)
41 (90)
Totali ----- ---- --- --- 14900 501
Mund të shihet nga tabela se shpërndarja optimale zgjedh më shumë
njësi me nën popullacione të mëdha dhe me variacione shumë të
mëdha në nën popullacione, krahasuar me shpërndarjen
proporcionale. Fitimet e dukshme (konsiderueshme, ndjeshme) në
saktësi janë siguruar nga përdorimi i mostrës së stratifikuar.
Prandaj: n1= 500(9000/14900) = 270
n2= 500(2000/14900) = 67.56
n3= 500(3600/14900) = 121.62
n4= 500(1200/14900) = 40.54
MOSTRA KLASTER/GRUMBULLIT
Mostra klaster është mostër e gjasës dhe shpesh përdoret nga
kërkuesit. Kjo mostër ka ngjashmëri por edhe disa dallime kyqe me
mostrën e stratifikuar. Mostra klaster zgjedhet duke e ndarë
popullacionin në grumbuj të njësive të popullimit, të cilët grumbuj
zgjedhen në mostër me zgjedhje të rastsishme.
Me mostrën klaster kërkuesi nuk ka nevojë të prodhon kornizë të plotë
të mostrës për popullimin e tërë, por ka nevojë të zhvillon kornizë për
22
klasteret që janë zgjedhur duke e bër procesin e mostrës më të
shkurtër dhe më të leht.
Mostra klaster ka prirje të kufizohet në situatat ku popullimi mundet
leht të ndahet në klastere përfaqësuese. Njëra nga kërkimet e
përgjithshme është përdorimi i regjistrave të antarësisë ose adresarit
telefonik. Shembull: adresari prej 50.000 emrave të renditur sipas
alfabetit në 500 faqe me nga 100 emra në secilën faqe. Nëse kërkuesi
dëshiron mostër klaster prej 1000 emrash ai ose ajo rastsisht mundet
me i përzgjedh 10 faqe dhe me i marrur të gjitha emrat nga ato faqe si
mostër. Me që emrat janë renditur sipas alfabetit, mostra do të jetë
përfaqsuese e adresarit të përgjithshëm. Kjo mundet mos me qen rast
kur hapësira e studimit është e ndikuar nga faktorët etnik disa seksione
të adresarëve drejtohen drejt grupeve të caktuara etnike, p.sh. emrat që
fillojnë me Mc dhe Mac (Skocez), ose emrat e përgjithshëm si Patel
(Aziatik) ose Smith (Anglisht).14
Dallimi kyç në mes të mostrës klaster dhe mostrës së stratifikuar është
se në mostrën klaster, e vetmja mostër e nënpopullimit (klasterit)
është zgjedhur, përderisa në mostrën e stratifkuar të gjitha
nënpopullimet (stratat) e përzgjedhur futen në proces të mëtejmë për
zgjedhje.
Qëllimi i metodës klaster është të rrisë efiçencën e mostrës me ulje të
kostove, ndërsa qëllimi i mostrës së stratifikuar është të rrisë
precizitetin. Bazuar në homogjenitet dhe heterogjenitet, kriteret për
formimin e klastereve janë të kundërt me formimin e stratave.
Elementet brenda klasterëve duhet të jenë heterogjen sa mundet, por
klasterët vetevetiu duhet të jenë homogjen sa të jetë e mundur.
Klasterët duhet të jenë të shkallës së vogël që të përfaqësojnë
popullimin. Në mostrën klaster, korniza e mostrës nevojitet vetëm për
ato klastere që përzgjedhen për mostër.
14
Alan Wilson, Marketing Research An integrated approach. 2E, Financial times Prentice Hall, 2006, fq.
204.
23
Tabela: Krahasimi i mostrës së stratifkuar dhe mostrës klaster15
Mostra e stratifikuar Mostra klaster 1. E ndajmë popullimin në disa nëngrupe.
* Secili nëngrup ka shumë elemente në
te.
* Nëngrupet janë zgjedhur në bazë të
disa kritereve që janë të lidhura me
ndryshoret në studim.
2. Ne përpjekemi të sigurojmë
homogjenitet përbrenda nëngrupeve.
3. Ne përpjekemi të sigurojmë
heterogjenitet nëmes të nëngrupeve.
4. Ne rastsisht zgjedhim elementet nga
secili nëngrup.
1. E ndajmë popullimin në shumë
nëngrupe.
* Secili nëngrup ka disa elemente në te.
* Nëngrupet janë zgjedhur në bazë të disa
kritereve të lehta ose të vlershme në
mbledhjen e të dhënave.
2. Ne përpjekemi të sigurojmë
heterogjenitet përbrenda nëngrupeve.
3. Ne përpjekemi të sigurojmë
homogjenitet në mes të nëngrupeve.
4. Ne rastsisht zgjedhim disa nëngrupe që
pastaj i studijojmë në thellësi.
Ekzistojnë disa qasje të ndryshme për mostrën klaster:
Mostra klaster me një fazë, ndonjëherë e njohur si mostra e thjesht
klaster. Njëherë kur klasteri është zgjedhur me zgjedhje rasti, të
dhënat mbledhen nga të gjitha njësitë në klasterin e përzgjedhur.
Mostra klaster me dy faza, njëherë kur klasterët janë zgjedhur me
zgjedhje të rastit, mostra e rastit është marrur nga njësitë e popullimit
në secilin klaster të përzgjedhur. Zgjedhja dy fazëshe e kërkimit
përdoret kur klasterët janë relativisht të mëdha.
Mostra e hapësirës, shumë kërkime përfshijnë popullsinë, e cila
dallohet sipas shumë elementeve, mirëpo kriteri i hapësirës
gjeografike është shumë i përdorur dhe rrjedhimisht edhe mostra e
hapësirës. Mostra e hapësirës, është forma më e rëndësishme e
mostrës klaster. Kjo metodë e zgjidh problemin e kostos së lartë të
mostrës dhe pamundësisë së kornizës jo praktike të mostrës për
lemente të caktuara. Mostra e hapësirës është zbatuar në popullimet
kombëtare, pupullimet e vendeve, dhe madje në hapësirat e vogla ku
mirë janë përcaktuar kufijtë politik dhe natyror.
15
Donald R. Cooper & Pamela S. Schindler. Business Research Methods. 9E Mc Graw-Hill Irwin, 2006,
fq.419.
24
Kërkuesi i cili ndërmerr anketim personal derë më derë, hapësirën
mundet me e ndarë në lagje, blloqe familjesh, ose rrugë dhe zgjedh
mostër të rastsishme të tyre. Pas zgjedhjes së klasterëve gjeografik që
përfshihen, mostra e respodentëve të mundshëm do të kërkohet në
secilën hapësirë klaster. Nuk nevojitet kornizë mostre për klasterët
gjeografik që nuk janë zgjedhur. Kjo është e mundur me mostër të
hapësirës që seksioni i popullimit do të përjashtohet, sepse hapësirat
nuk janë tërësisht përfaqësuese të popullimit të tërë. Kjo veçanërisht
është rast kur një konsideron se banorët e lagjes së veçantë janë më
shumë të ngjashëm se sa njërëzit në lagjet tjera. Kompensimi i kësaj
dhe zvoglimi i gabimit në mostër, kërkuesit janë këshilluar të përdorin
numër të madh të klasterëve të vogël se sa numër të vogël të
klasterëve të mëdha.
Supozojmë se dëshironi një anketim të banorëve të rritur të qytetit. Ju
rrallë do të mundeni me siguruar regjistër të atyre individëve. Do të
jetë leht, nëse merret harta detale e qytetit, e cila i paraqet blloqet e
qytetit. Nëse ju merrni mostër të këtyre blloqeve, ju poashtu jeni duke
marrur mostër të rriturve në qytet.
Disenjimi i mostrës klaster përfshirë edhe mostrën e hapësirës kërkon
përgjigje në disa pyetje vijuese:
1. Sa të njejta janë klasteret përfundimtare?
2. A do të kërkojmë klastere të madhësive të barabarta ose jo të
barabarta?
3. Sa të madh do ta marrin klasterin?
4. A do ta përdorim klasterin në një periudhë apo në shumë
periudha?
5. Sa e madhe nevojitet mostra?16
Në mostrën klaster njësi e mostrës nuk janë elementet individuale
të popullimit (shembull: shitoret e zarzavateve) por numër i madh i
elementeve të afërta me njëri tjetrin shembull qytetet.
16
Donald R. Cooper & Pamela S. Schindler. Business Research Methods. 9E Mc Graw-Hill Irwin, 2006,
fq.418.
25
Tabela: Shembuj klasterësh në SHBA17
9
.
9.1.3.3.2. MOSTRAT QËLLIMORE
Në këtë lloj të mostrës në ndonjë fazë të zgjedhjes së njësive, është i
pranishëm vendimi subjektiv i kërkuesit ose anketuesit. Mostrat
qëllimore zgjedhen me teknikën me të cilën njësitë e mostrës zgjedhen
në bazë të vendimit ose përshtatshmërisë ndërsa probabiliteti s‟është i
njohur, sepse s‟dijnë secila njësi e bashkësisë themelore do të zgjedhet
për mostër.
Mostra qëllimore është disa llojesh, ndërsa më të përdorura janë:
a) mostra e përshtatshme,
b) mostra e njohësve të mirë të problemit
c) mostra e kuotës dhe
d) mostra topa bore.
17
William G. Zikmund, Exploring Marketing Research, 8E. Thomson South Western, 2003, fq. 432.
Elementet e popullimit Klasterët e mundshëm në SHBA Popullsia e rritur në SHBA
Të moshuarit në kolegje
Firmat e industrisë
Udhëtarët me aeroplan
Sipatizuesit e sportit
Shtetet
Qarqet
Hapësirat statistikore metopolitane
Regjistrimet e popullsisë
Blloqet
Familjet
Kolegjet
Qarqet
Hapësirat statistikore metopolitane
Lokalitetet
Plantacionet
Aeroportet
Aeroplanët
Stadiumet e futbollit
Fushat e basketbollit
Parqet e bejsbollit.
26
MOSTRA E PËRSHTATSHME
Mostra e përshtatshme zgjedhet në bazë të përshtatshmërisë dhe
kuptueshmërisë së njësive. Kërkuesi përdor atë mostër, e cila në
kushte të dhëna është më e përshtatshme për mbledhjen e të dhënave
në zgjidhjen e ndonjë problemi. Si mostër e tillë mund të jenë disa
miqë me të cilët bisedohet për situatën ekonomike në vend dhe
tentohet të fitohet mendimi i tyre, ose studentët të cilët në një moment
gjenden së bashku, punëtorët ose nëpunësit në ndërmarrje, etj., prej të
cilëve leht, shpejt dhe lirë arrijmë deri te të dhënat.
Këtë mostër e zbatojnë ekipet e TV dhe radios, kur në rrugë pyesin
njerëz për të marrë mendim për ndonji temë aktuale. Me ketë mostër
mund të fitohen përgjigje interesante, por kjo mostër s‟mund të
sugjerohet si burim i vetëm i të dhënave. Perdorimi i kësaj mostre
është shumë i dobishëm kur tentojmë t‟i zbulojmë qëndrimet e
ndryshme për problemin e caktuar kërkimor me qëllim të përkufizimit
të qëllimeve të kërkimeve të marketingut.
MOSTRA E NJOHËSVE TË MIRË TË PROBLEMIT
Mostra e njohësve të mirë të problemit zbatohet atëherë kur kërkuesi
dëshiron të fitojë mostër të njerëzve, të cilët më së shumti dijnë për
ndonji temë, më së miri janë të informuar dhe kanë përvojë më së
shumti. Kjo mostër është shumë interesante dhe përdoret shpesh,
sepse orientohet kah njohësit më të mirë të problemit, kështu kursehet
koha, sepse nuk kontaktohen personat, të cilët nuk kanë njohuri dhe
përvojë për problemin e caktuar kërkimor.
Kur vendosim që kërkimet e marketingut t‟i bazojmë në të dhënat e
mbledhura nga mostra e njohësve më të mirë, rezultatet e kërkimit
duhet t‟i kuptojmë si rezultate të pakicës së zgjedhur qëllimore.
Kërkimet me anë të kësaj mostre mund të jenë shumë të dobishme,
kur grupi themelor është shumë i vogël, siç është tregu i konsumit
afarist.
Mostra e njohësve të mirë të problemit, poashtu zbatohet në
parashikimin e përfundimit të zgjedhjeve. Përdorimi kryesor i saj
është në kërkimet vrojtuese.
27
MOSTRA E KUOTËS
Mostra e kuotës është më e rëndësishmja në grupin e mostrave
qëllimore. Zgjedhja e kësaj mostre bëhet si vijon: grupe të ndryshme
të grupit themelor përfaqësohen në mostër sipas vetive të rëndësishme,
kryesisht në mënyrën si e përcakton kërkuesi. Zgjedhja e mostrës së
kuotës kalon nëpër tri faza:
Faza e parë, në të cilën përcaktojmë “veçoritë kontrolluese” të
bashkësisë themelore, të cilat veçori janë shumë të rëndësishme për
procesin e kërkimeve të marketimgut. P.sh: nëse kërkimi ka të bëjë me
ushqimin e fëmijëve, veçori këntrolluese e bashkësisë themelore mund
të jetë numri i fëmijëve. Pra, për kërkim është me rëndësi që mostra të
përmbajë veçorinë kontrolluese të bashkësisë themelore. Si veçori
kontrolluese mund të paraqiten shumica e variablave që përdoren për
segmentimin e tregut.
Faza e dytë, pas njohjes së veçorive kontrolluese pason vendimi për
mostrën: përbërja e së cilës mund të jetë proporcionale me veçoritë e
bashkësisë themelore, por mund të jetë edhe joproporcionale. Në këtë
fazë të procedurës së zgjedhjes së mostrës së kuotës doemos duhet të
caktohet madhësia e mostrës.
Le të marrim një shembull hipotetik për zgjedhjen e mostrës së kuotës
të studentëve të X Fakultetit të Universiteti të Prishitnës, ku
hulumtojmë nevojën për shërbimet e një biblioteke. Si veçori
kontrolluese mund ta përdorim vitin e studimeve dhe gjininë e
studentëve.
Së pari marrim bashkësinë themelore, studentët e regjistruar në vitin
shkollor 2000/01.
Viti i studimeve GJINIA GJITHSEJ
Femërore Mashkullore
Viti I
Viti II
Viti III
Viti IV
180
115
90
60
220
205
140
90
400
320
230
150
Gjithsej 445 655 1100
Zbërthejmë bashkësinë themelore në strukturë.
28
Tabela: Struktura e bashkësisë themelore sipas veçorive
Viti i studimeve GJINIA Gjithsej
Femërëre Mashkullëre
Viti I
Viti II
Viti III
Viti IV
16.4 %
10.4 %
8.2 %
5.5 %
20.0 %
18.6 %
12.7 %
8.2 %
36.4 %
29.1 %
20.9 %
13.6%
Gjithsej 40.5 % 59.5 % 100 %
Pas caktimit të strukturës së bashkësisë themelore në bazë të veçorive
kontrolluese (vitit të studimit dhe gjinisë) përcaktojmë madhësinë e
mostrës. Me që ky lloj i mostrës nuk bazohet në teorinë e
probabilitetit, e caktojmë në mënyrë arbitrare (vetë kërkuesi e cakton
madhësinë). Në këtë rast po e marrim madhësinë e mostrës së kuotës
prej 130 studentësh.
Mostra e kuotës mund të jetë proporcionale dhe joproporcionale.
Mostra proporcionale e shpreh gjendjen e vërtetë të strukturës së
bashkësisë themelore, që do të thotë se i përmbahemi të njejtit raport
ndërmjet të veçorive kontrolluese, siç janë në bashkësinë themelore.
Zbatojmë të njejtat raporte në mostrën prej 130 të anketuarish, në
mostër do të jenë studentët me këto veçori vijuese:
Viti i studimeve GJINIA Gjithsej
Femërore Mashkullore
Viti I
Viti II
Viti III
Viti IV
21
14
11
7
26
23
17
11
57
27
29
19
Gjithsej 53 77 130
Mostra joproporcionale nuk prezenton bashkësinë themelore në
mënyrë autentike. Kjo mostër formohet në bazë të njohjes së
strukturës; mirëpo studiuesi për shkaqe që beson se janë të dobishme
s‟do të përdor të njejtën strukturë që ka bashkësia themelore. Pra,
mundemi qëllimisht ta rrisim numrin e studentëve të vitit të parë, ose
numrin e mashkujve në raport me femrat ose anasjelltas, etj.
29
Faza e tretë e zgjedhjes së mostrës së kuotës, përbëhet nga
përcaktimi i detyrave të secilit anketues. E tërë mostra ndahet në
pjesë më të vogla, p.sh. nga 9 studentë për secilin anketues, të cilët
kanë detyrë t‟i anketojnë të anketuarit në bazë të dy veçorive
kontrolluese.
Mostra e kuotës shumë shpesh përdoret në kërkimet e marketingut,
për shkak të formimit të thjesht të saj dhe rezultateve relativisht të
mira gjatë realizimit të procesit kërkimor. E metë kryesore te mostra e
kuotës është se anketuesit ose vrojtuesit kanë liri të madhe në
zgjedhjen e të anketuarit.
MOSTRA TOPA BORE
Mostra topa bore përdoret kur popullimet janë të vogla dhe
respodentët është vështirë të njihen dhe janë të shpërndarë. Me që
popullimet janë shumë të vogla siç janë: specialistët e fushës, njerëz
me hobi të pazakontë ose intresim si adhuruesit e kafshëve shtëpiake.
Kjo mostër është shumë e përshtatshme, sepse njërëzit që i takojmë
dhe njohim munden ose jo të përzgjedhen përmes të metodës së gjasës
dhe anketohen dhe pastaj kërkohet prej tyre t‟i idetifikojnë një ose më
shumë persona të tjerë të fushës.
Qëllimi kyesor i përdorimit të mostrës topa bore është të vlerësohen
karkateristikat e rralla në popullim. Shembull: përdoruesit e veçantë të
shërbimeve qeveritare ose shoqërore, siç janë: triskat e ushqimit. Kjo
mostër veçanërisht është përdorur në kërkimet blerës-shitës që të
identifikon qiftet blerës-shitës. Përparësi më e madhe e mostrës topa
bore është se qenësisht e rrit mundësinë e lokacionit të karkateristikës
së dëshiruar në popullim. Poashtu rezulton në shmangije shumë të
vogël të mostrës, sepse individët këshillojnë të kontaktohen miqët të
cilët në përgjithësi kanë ide të ngjashme ose pikëpamje me vet ato dhe
kjo bën që të zvoglohen kostot.
30
9.1.3.4. PËRCAKTIMI I MADHËSISË SË MOSTRËS
GABIMI NË MOSTËR DHE SHKALLA E BESUESHMËRISË
Pyetja e cila parashtrohet për herë në procesin kërkimor është secila
është madhësia e mostrës. Pra, sa njësi të bashkësisë themelore duhet
hulumtuar që me siguri relative të nxjerrim përfundime për bashkësinë
themelore?
Prandaj, madhësia e mostrës varet nga lloji i mostrës, homogjeniteti i
njësive të bashkësisë themelore, kohës, mjeteve financiare, diturisë së
kërkuesve ose bashkëpunëtorëve në kërkime.
Shikuar nga aspekti i nevojave të përditshme të kërkuesit të
marketingut, i cili do të gjendet në situatë që të organizoi dhe ta
realizoi kërkimin e marketingut në bazë të mostrës ose të vlerësoi dhe
përcaktoi madhësinë e saj, duhet theksuar si vijon:18
a) madhësia e bashkësisë themelore nuk ndikon drejtpërdrejt në
madhësinë e mostrës,
b) madhësia e mostrës varet prej përbërjes së bashkësisë
themelore në raport me veçoritë e kërkuara,
c) madhësia e mostrës varet nga shkalla e besueshmërisë së
informacioneve të kërkuara.
Madhësia e bashkësisë themelore nuk ndikon direkt në madhësinë e
mostrës, sepse madhësia e mostrës varet nga ndikimet tjera e jo nga
madhësia e bashkësisë themelore.
Madhësia e bashkësisë themelore nuk paraqet vetvetiu hapin e parë në
përcaktimin e mostrës. Për ilustrim të këtij konstatimi po e japim
shembullin mjaft interesant përmes të pyetjes: Cila përqindje e
bashkësisë themelore duhet marrur për mostër? Do të ishte pyetje
e njejtë sikur të pyesnim kuzhinjerin: Cila përqindje e miellit nga
ena duhet të vehet në ambëlsirë”? Sigurisht se është më e
rëndësishme të dihet dhe pyetet: Sa miell shtijmë në ambëlsirë?, por
jo në raport me sasinë e përgjithshme të miellit.19
18
M. Marushiq & T. Vranesheviq, Istrazhivanje trzhishta, Botim I pestë. ADECO, Zagreb, 2001, fq. 293. 19
Mira Marushiq, Istrazhivanje trzhishta. Informator Zagreb 1997, fq.223
31
Faktorët që ndikojnë në njërën anë janë koha dhe shpenzimet, të cilët
bëjnë që mostra të jetë sa më e vogël, kurse në anën tjetër saktësia dhe
besueshmëria e rezultateve ndikojnë që mostra të jetë sa më e madhe.
Qartë po shihet ndikimi i dy tendencave të kundërta, prandaj madhësia
e mostrës do të jetë funksion i saktësisë së mostrës. Për matje të
saktësisë përdoret kufiri i gabimit dhe shkalla e besueshmërisë. Kufiri
i gabimit është përcaktuar si shkallë e lejueshm e gabimit, e njohur si
shkallë e saktësisë së mostrës dhe shkalla e besueshmërisë, gjasa se
mostra do të bije brenda shkallëve të lejuara të gabimit. Shembull
kufiri i gabimit prej 3%, do të thotë se është jashtë të gjitha mostrave
të mundshme për madhësinë e caktuar të mostrës të zgjedhjes së parë,
95 % do të dallohet nga popullimi aktual për jo më shumë se 3% të
pikëve.
Në kërkimet e marketingut zakonisht shkalla e besueshmërisë, që I
referohemi dhe që merret, është 95%. Për shembull, nëse matja nga
mostra është 50%, shkalla e saktësisë (ose “gabimi në mostër” ose
„kufiri I besueshmërisë‟) në 95% gjasë të +/- 3%. Me fjalë të tjera ne
besojmë se në mes të tërë popullimit ekziston gjasa që 95% se matja
është ndërmjet 47% dhe 53% (kjo natyrisht është me 5% mundësi se
matja është jashtë kufijve, sigurisht në tërësi kjo nuk është e mundur).
Përcaktimi i madhësisë së mostrës është reflektim i vlerës së
informacionit të kërkuar. Gazetaria shkencore kërkon që rezultatet e
raportuara duhet të bijnë brenda 95 deri 99 përqind të shkallës së
besimit. Kur rreziku i përfshirë në vendimet alternative është i lartë,
atëherë 95 deri 99 përqind e intervalit të besueshmërisë do të kërkohet.
Megjithate, mostra për renditjen e televizoneve është 66 përqind të
nivelit të besueshmërisë. Bile mendohet se kufiri i gabimit në këto
renditje është shumë më i madh se sa në shumë kërkime shkencore,
shumë vendime propagande janë të bazuara në këto rezultate. Madje
studimet me buxhet të ulët, vendimet me alternativë të ulët risku që
shërbejnë si hyrje kalimthi në mjedisin e tregut, nuk do të
konsiderohet nivel i besueshëm më pak se 90 deri 90 përqind. Niveli i
besueshmërisë prej 95 përqind është sugjeruar për shumicën e
kërkimeve.20
20
Grup autorësh, The Marketign Research Guide. The Haworth Press, NewYork - London., fq.217.
32
Në vlerësimin e saktësisë së mostrës, ose përzgjedhjen e mostrës që e
plotëson nivelin e kërkuar të saktësisë, janë dy ndryshore kritike,
madhësia e mostrës dhe masa që ne do ta marrim si një përqindje e
vetme – shembull përqindja që informon për markën. Gabim I
zakonshëm lidhur me madhësinë e mostrës është të supozojmë se
saktësia është përcaktuar nga përpjestimi I popullimit të përfshirë në
mostër (shembull 9% e popullimit). Supozimi I popullimit të madh,
kjo nuk është rast dhe çëshjta e madhësisë apsolute e mostrës
pavarësisht nga madhësia e popullimit - mostra prej 500 nga popullimi
prej 1 milion do të jetë aq e saktë si mostra prej 500 prej popullimit
prej 5 milion.
Marrëdhënia në mes të gabimit në mostër, matjes në përqindje dhe
madhësisë së mostrës mund të shprehet si formulë:
= n
pp %)100%(96.1
Ku:
- gabimi në mostër;
p - masa e marrur;
n - madhësia e mostrës.
Nënvizojmë: vlera 1.96 e përfshirë në formulë është për 95% të nivelit
të gjasës, në nivele të tjera vlerat tjera zëvendësohen (shembull 2.59
për 99% të shkallës).
Formula për llogaritjen e gabimit në mostër për një përqindje të vetëm
(95% të shkallës së gjasës). Me përdorimin e formulës mund të
llogaritet, për shembull, që prej mostrës prej 500 respodentësh (n),
masa prej 20% (p) shembull informacionit për markën - do të ketë
gabim në mostër prej +/-3.5% në 95% të nivelit të gjasës, shembull:
%5.3500
)20100(2096.1
Prandaj, kjo kupton se bazuar në mostër prej 500 ne mund të jemi
95% të sigurtë se masa e vërtetë (shembull I informacionit të markës)
në mesin e tërë popullimit nga e cila mostra është zgjedhur do të jetë
brenda +/-3.5% të 20%, shembull në mes të 16.5% dhe 23.5%.
33
9.1.3.5. ZGJEDHJA E NJËSISË SË MOSTRËS
Njësia e mostrës paraqet njësinë përbërse, të cilës i referohemi gjatë
mbledhjes së të dhënave në mostër. Të gjitha njësitë e mostrës si edhe
vetë mostra është pjesë përbërse e masës statistikore nga e cila
zgjedhet mostra dhe njësia e saj. Shëmbull: nëse na duhet një mostër
prej 90 familjeve nga territori i qytetit të Prishtinës, atëherë çdo njëra
prej 90 familjeve paraqet njësinë e mostrës. Në pamje të parë duket
krejt thjesht por nuk është lehtë të caktohet njësia e mostrës kur ka të
bëj me kërkimet e marketingut. Në rastin kur janë të nevojshme të
dhënat për konsumin e ndonjë produkti ushqimor dhe kur vendosim të
zbatojmë metodën e mostrës, shtrohet pyetja secila është njësia më e
përshtatshme e mostrës tonë? A është familja ose një konsumator?
Shumë shpesh në kërkime na janë të nevojshme shenimet për
përfaqësimin e markës së caktuar të produktit në shitore në tregun
regjional.
Kur të vendosim për mostër përsëri nuk harrohet pyetja e përkufizimit
preciz të njësisë së mostrës. Se çka kuptojmë me shitore dhe cilat lloje
të shitoreve të merren parasysh? Kërkuesi i marketingut duhet t‟i ketë
parasysh qëllimet e kërkimit te përkufizimi i njësisë së mostrës. Në
përgjithësi njësi të mostrës në kërkimet e marketingut më së shpeshti
janë konsumatorët individual, familjet, shitoret, konsumatorët
prodhues, etj.
34
USHTRIME
a. Pyetje për diskutim
1. Kuptimi i mostrës dhe regjistrimit?
2. Qëllimi i zbatimit të mostrës?
3. Faktorët të cilët ndikojnë në mostër?
4. Procedurat për zgjedhje të mostrës cilat janë?
5. Kuptimi i bashkësisë themelore dhe element I popullimit?
6. Kuptimi I kornizës për zgjedhje të mostrës?
7. Metodat e zgjedhjes së mostrës, kuptimi në mes tyre?
8. Cilat janë llojet e mostrës së rastsishme?
9. Kuptimi I mostrvs së rastsishme të thjesht dhe llojet e saj?
10. Kuptimi I mostrës së stratifikuar dhe llojet e saj?
11. Kuptimi dhe shprehja algjebrike e mostrës së rastsishme të thjesht me
shpërndje proporcionale?
12. Kuptimi dhe shprehja algjebrike e mostrës së rastsishme të thjesht me
shpërndje optimale?
13. Kuptimi I mostrës sistematike dhe përllogaritj e saj?
14. Kuptimi I mostrës klaster/grumbullit, zgjedhja dhe lloji më I rëndësishëm I
saj?
15. Cilat janë llojet e mostrës jo të rastsishme?
16. Kuptimi I mostrës së përshtatshme?
17. Kuptimi I mostrës së njohësve të problemit?
18. Kuptimi I mostrës së kuotës, llojet dhe mënyra e përllogaritjes së saj?
19. Kuptimi I mostrës topa bore dhe mënyra e zgjedhjes së saj?
20. Madhësia e mostrës dhe faktorët të cilët ndikojnë në madhësinë e mostrës?
21. Cilat janë njësitë e mostrës?
b. Pyetje me shume zgjidhje
1. Nëse elementet e popullacionit janë të ngjashme paraqitja me saktësi e
karakteristikave që na interesojnë bëhet me:
a. mostër të madhe, b. mostër të vogël,
c. të pandryshuar, d. as njëra.
2. Nëse elementet e popullacionit kanë dallueshmëri të ndjeshme/madhe paraqitja
me saktësi e karakteristikave që na interesojnë bëhet me:
a. mostër të madhe, b. mostër të vogël,
c. të pandryshuar, d. as njëra.
3. Në parim rezultatet e kërkimeve në bazë të mostrës janë më pak precize se sa
ato të fituara prej grupit themelor/popullimit, sepse në përfundime nuk
shfrytëzohen të gjitha informacionet por vetëm një pjesë e vogël e tyre.
a. e pa sakt, b. E sakt, c. Pjesërisht e sakt.
35
4. Në parim rezultatet e kërkimeve në bazë të mostrës janë më shumë precize se
sa ato të fituara prej grupit themelor/popullimit, sepse në përfundime shfrytëzohet
informacionet vetëm të një pjese të vogël.
a. e pa sakt, b. E sakt, c. Pjesërisht e sakt.
5. Për përkufizimin e kornizës për zgjedhje zakonisht i përdorim:
a. regjistrat e votuesve, b.adresarët telefonik,
c. adresarët e biznisit, d. të gjitha.
6. Mostra njësitë e bashkësisë së të cilës kanë gjasë për zgjedhje më të madhe se
zero është:
a. mostër e rastit, b. mostër joprobabile,
c. të dyja, d. as njëra.
7. Procedura e zgjedhjes te mostra e gjasshmë është;
a. jo objektive, b. objektive,
c. të dyja, d. as njëra.
8. Mostra e cila përdor të gjykuarit personal në zgjedhje është:
a. mostër e rastit, b. mostër qëllimore,
c. të dyja, d. as njëra.
9. Procedura e zgjedhjes te mostra qëllimore është:
a. subjektive, b. objektive,
c. të dyja, d. as njëra.
10. Kur në mostër zgjedhet njëra nga N-njësitë dhe kthehet prapa. Veprimi
përsëritet n-herë, kemi:
a. Mostër të rastësishme të thjesht papërsëritje,
b. Mostër të rastësishme të thjesht mepërsëritje,
c. Mostër të stratifikuar,
d. as njëra.
11. Kur në mostër zgjedhet njëra nga N-njësitë dhe nuk kthehet prapa, kemi:
a. Mostër të rastësishme të thjesht papërsëritje,
b. Mostër të rastësishme të thjesht mepërsëritje,
c. Mostër të stratifikuar,
d. as njëra.
12. Detyrë: Zgjedhim mostrën e rastësishme të thjesht me madhësi n=5, nga
bashkësia e studentëve prej N=20. Se cili student shenohet me numrin e vet prej 1
deri 20, me ç‟rast kryhet kodimi i tyre. Duke e shfrytëzuar tabelën e numrave të
rastit kemi:
74640 42331 29044 46621 62898 93582 04186 19640
23491 83587 06568 21960 21387 76105 10863 97453
36
Me që numri i përgjithshëm i njësive të bashkësisë themelore është dy shifror
(20), numrat prej tabelës i grupojmë në numra dy shifror.
74 64 04 23 31 29 04 44 66 21 62 89 89 35 82 04 18 61 96 40
23 49 18 35 87 06 56 82 19 60 21 38 77 61 05 10 86 39 74 53
Tani i zgjedhim 5 numrat e parë dy shifror, të cilët nuk janë më të mëdhenj se 20,
nëse mostra është me përsëritje numrat i zgjedhim në rend, kurse në detyrë
zgjedhja është papërsëritje.
Mostra n5= (04, 18, 06, 19, 05).
13. Zgjedhim mostrën e rastësishme të thjesht me përsëritje në madhësi n=20, nga
bashkësia e studentëve prej N=40. Se cili student shenohet me numrin e vet prej 1
deri 40, me ç‟rast kryhet kodimi i tyre. Duke e shfrytëzuar tabelën e numrave të
rastit kemi:
74640 42331 29044 46621 62898 93582 04186 19640
23491 83587 06568 21960 21387 76105 10863 97453
Me që numri i përgjithshëm i njësive të bashkësisë themelore është dy shifror
(40), numrat prej tabelës i grupojmë në numra dy shifror.
74 64 04 23 31 29 04 44 66 21 62 89 89 35 82 04 18 61 96 40
23 49 18 35 87 06 56 82 19 60 21 38 77 61 05 10 86 39 74 53
Tani i zgjedhim 20 numrat e parë dy shifror, të cilët nuk janë më të mëdhenj se
40, nëse mostra është me përsëritje.
Mostra n20= (04, 23, 31, 29, 04, 21, 35, 04, 18, 40, 23, 18, 35, 06, 19, 21,38, 05,
10, 39).
14. Mostra në të cilën numri i njësive të zgjedhura prej se cilit stratum është
proporcional me numrin e elementeve të atij stratumi në bashkësinë themelore
është:
a. Mostra e stratifikuar joproporcionale,
b. Mostra e stratifikuar proporcionale,
c. Mostra e klaster/grumbullit,
d. as njëra.
16. Mostra e cila formohet ashtu që nga se cili stratum zgjedhen elemente, ku
numri i elementeve nuk është i varur nga madhësia e stratumit dhe shkallës së
homogjenitetit të saj (heterogjenitetit) është:
a. Mostra e stratifikuar joproporcionale,
b. Mostra e stratifikuar proporcionale,
c. Mostra e klaster/grumbullit,
37
d. as njëra.
17. Mostra e cila zgjedhet duke e ndarë popullacionin në grumbuj të njësive të
popullimit, të cilët grumbuj zgjedhen në mostër me zgjedhje të rastsishme është
mostër e:
a. njohësve të problemit,
b. klaster,
c. sistematike,
d. përshtatshme
18. Zgjedh mostrën sistematike prej 20 shitoreve nga bashkësia themelore, pra
nga regjistri i 200 shitoreve?
19. Zgjedh mostrën sistematike prej 10 shitoreve nga bashkësia themelore, pra
nga regjistri i 100 shitoreve?
20. Mendimi i sindikatës për pozitën e punëtorëve, nxënësve për kushtet e
mësimit, etj, paraqet mostër të:
a. rastsishme,
b. qëllimore,
c. të dyja,
d. as njëra.
21. Mendimi i individeve per problemin e caktuar kërkimor, paraqet mostër të:
a. përshtatshme,
b. njohësve të mirë të problemit,
c. kuotës,
d. as njëra.
22. Kur popullimet janë të vogla dhe respodentët është vështirë të njihen dhe janë
të shpërndarë, përdorim mostrën:
a.e njohësve të problemit,
b. topa bore,
c. kuotës,
d. e përshtatshme.
