KÖY SEYİRLİK OYUNU

Kırsal bölgelerde, köylerde görülen daha çok tarih

öncesine uzanan bolluk (tarım ve çobanlık), eriştirme,

canlandırıcılık, atalara tapınım gibi işlevsel kuttörenlere

bağlı bir tiyatro geleneğidir.

Seyirlik köylü oyunları, belirli metinleri olmayan ve

belirli günlerde köy çevrelerinde köylüler tarafından

geleneksel bir takım tiyatro kuralları takip edilerek

yapılan, gösteriler ve eğlencelerdir.

Köylülerin güldürücü, acıklı ve sessiz olarak

kümelendirdiği bu oyunların en önemli özelliği anonim

oluşlarıdır.

Oyunlar kapalı yerlerde veya açık havada oynanırlar

Oyuncuların makyajı, aksesuarı ve kostümü de köy

imkânlarıyla sağlanır niteliktedir.

Göreceli olarak kostüm dekora göre daha önem verilen

bir unsurdur. Kostümler gerçek parçalar veya sembolik

aksesuarlarla birlikte kullanılırlar.

Köy seyirlik oyunlarında efekti oyuncular canlı olarak

yaparlar.

Müzik ve dans köy seyirlik oyunlarında önemli

unsurlardır. Oyunlarda, davul, zurna, keman, tef, çan, zil,

tulum, darbuka, daire, teneke ve kaval gibi çalgılar

çalınır.

Köy seyirlik oyunları, doğanın canlandığı; üreme, hasat

gibi olayların gerçekleştiği; mevsim değişikliklerinin

yaşandığı zamanlarda oynanmaktadır.

A) Ritüel (Kuttören) Oyunlar

1) Yılın Değişmesiyle İlgili Oyunlar: Köse-Gelin Oyunu

2) Mücerret Fikirlerle İlgili Oyunlar: Beylerin Kini Oyunu:

3) Hayvan Kültüne Bağlı Oyunlar: Saya Gezme Oyunu-

Tekecik/Koç Katımı Oyunu

4) Bitki Kültüne Bağlı Oyunlar: Cemalcik (Ürün elde

edilmesi) Oyunu

5) Mezhep Törenleri

B) Din Dışı (Profan) Oyunlar

1) Günlük Hayattan Alınan Oyunlar: Tarla Sınırı

Oyunu

2) Masallara Bağlı Oyunlar: Keloğlan Oyunu

3) Destanlara veya Âşıkların Hayatlarına Bağlı

Oyunlar: Göçebe Oyunu

4) Tarihî Olaylara Bağlı Oyunlar: İstiklâl Savaşı

Oyunu

5) Hayvanları Taklit Edici Oyunlar: Kartal Oyunu

6) Samıt veya Lâl Oyunu: Ali ile Fatoş Oyunu

KUKLA OYUNU

Kukla, konuşmaları ve

ses taklitlerini tek bir

sanatçının üstlendiği ve

kişileri temsil eden

yapma bebeklerin

oynatıldığı geleneksel

bir seyirlik oyundur.

Tahta, alçı, mukavva veya bezden yapılmış; elle, iple

veya sopayla oynatılan bu küçük bebeklere “kukla”, bu

bebeklerle yapılan gösteriye “kukla oyunu” veya “kukla”

ve kuklayı oynatan kişiye de “kuklacı” adı verilir.

Kukla oyununun da gölge oyunu gibi Çin ve

Hindistan’da ortaya çıktığı, önce Endonezya ve

Japonya’ya daha sonra da Türkistan ve İran yoluyla

Batı’ya geçtiği görüşü yaygın olarak kabul edilmektedir.

Kukla oyununun kaynağında dinsel, ayinsel ve büyüsel

amaçlar olduğu düşüncesi hakimdir.

Bu konuda en eski Türkçe kaynak olan Dîvânu Lügâti’t-

Türk adlı eserinde Kaşgarlı Mahmut, kız çocuklarının

oynadıkları insan şeklindeki yapma bebeklere

“kudhurcuk” denildiğini yazmaktadır.

Türk halk kültüründe yaygın olarak kullanılan iki kukla

tekniği söz konusudur. Bunlar: El kuklası ve ipli

kukladır.

Eski Türkçede, el kuklasına “kol korçak” adı verilirdi.

İpli kuklaya ise “Çadırhayal” denilmekteydi.

Kuklalar, el kuklası, ipli kukla, iskemle kuklası, araba

kuklası, köy kuklası, dev kukla, ayak kuklası, yer kuklası

ve canlı kukla gibi adlar ile anılmaktadır.

Kuklacılara da “Kuklabaz”, “Başkuklabaz”,

“Hayalbaz”, “Suretbaz” gibi adlar verilmiştir. Hatta,

İstanbul’da bir dönem kuklaya “Karagöz”, “Beberuhi”,

“İbiş” gibi Türk gölge tiyatrosu kökenli adlar da

verilmiştir.

İstanbul’daki bu tür etkileşimlere karşılık Anadolu’da

halk arasında “kukla”ya yaygın olarak “korçak”,

“bebek”, “hemecik”, “çömçe gelin” veya “karaçör”

denilmeye ve geleneksel tekniklerle oynatılmaya devam

edilmiştir.

Kuklada oyunun baş tipleri İbiş ve İhtiyar’dır.

Kukla Oyununun Kişileri

İbiş: Her zaman uşak rolündedir. Asıl adı Sadık

olmasına karşılık çoğunlukla İbiş olarak çağırılır.

İhtiyar’ın uşağıdır, kurnaz ve hazır cevaptır. İbiş kaba

saba, açık saçık ve iki anlamlı sözler söyleyerek oyunun

gelişmesini sağlar.

İhtiyar: İbiş’in efendisidir. Bey veya Beyefendi adı da

verilir. İhtiyar mal mülk sahibi zengin bir kişidir. İhtiyarı

sevmeyenler ona Tirit, Parçacı, Moruk gibi lakaplar

takarlar.

Diğer Kişiler: İbiş’in karısı hizmetçi kız Fatma, Arap,

Şeytan, Dalkavuk, Efe, Yahudi, Laz, genç âşık delikanlı,

delikanlının sevgilisi, cadaloz, kötü ve zalim kişi gibi

tiplerde kuklada yer alırlar.

MEDDAH

Meddah, birçok kişinin içinde bulunduğu bir olayı tek

başına canlandıran bir oyuncudur.

Mimik ve şive taklitleriyle birçok kişinin, bir kişi

tarafından canlandırılması demek olan meddahlık en

önemli dramatik sözlü sanat türlerimizden birisidir.

Seçtiği konulara göre seyircide coşkunluk, üzüntü,

merak, acıma duyguları yaratır. Meddahın canlandırdığı

ve anlattığı kişilerle seyirci arasında bir duygudaşlık bağı

ve bir özdeşleştirme ilişkisi kurulabilir.

Meddah ise çok daha zengin kaynaklara dayanan daha

çeşitli hikâye dağarcığına sahiptir ve gülmecenin yanı

sıra her türlü havayı, mizacı veya değişik anlatım

tutumlarıyla işlenen pek çok konuyu ele alabilir.

1616 yılında Bursa’da şair Hayalî Ahmed Çelebi,

kahvehanede Bediî ve Kasım Hikâyesi’ni anlatırken

kahvehanede bulunanlar kendilerini hikâyeye öyle

kaptırmışlar ki kimi Bediî’nin kimi de Kasım’ın tarafını

tutmuş, kahramanlarının adı geçtikçe coşup

bağırıyorlarmış. Bu coşkunluk anında Kasım’ı tutan

Hayalî Çelebi, karşı tarafı tutan Saçakçızâde adlı bir

başka hikâyeciyi bıçaklayarak öldürmüş.

Meddah’ın Bölümleri

1. Başlangıç Bölümü: Meddah “Hak dostum Hak!”

nidasıyla oyuna başlar. Meddah bir divanî veya bir

tekerleme söyleyerek seyircinin dikkatini icrasına çeker.

2. Açıklama Bölümü: Meddah bu bölümde ölçülü veya

ölçüsüz sözlü kalıp ifadeler kullanarak anlatacağı

hikâyenin kahramanlarının ailesi, sosyo-ekonomik

durumu, mekânı, zamanı hakkında bilgiler verir.

3. Senaryo Bölümü: Meddah, başlangıç ve açıklama

bölümlerinde dikkatlerini çekerek etrafına topladığı

seyircilere, bu bölümde asıl anlatacağı hikâyeyi

anlatmaya başlar. Meddah bütün ustalığını bu bölümde

gösterir.

4. Bitiş Bölümü: Anlatılan hikâyedeki düğümün

çözüldüğü ve anlatımın bittiği bölümdür. Birçok sözlü

anlatım geleneği türünde olduğu gibi meddahlık

geleneğinin anlattığı hikâye de didaktik özellikler taşır.

Örnek Soru:

Meddah’ı diğer seyirlik türlerden ayıran önemli özelliği

aşağıdakilerden hangisidir?

A)Canlı olarak anlatılması

B) Jest ve mimiklerden yararlanılması

C) Merak ve geciktirim duygusu uyandırarak özdeşim

kurmaya dayanması

D) Bölümlerinin olması

E) Görselliğe yer vermemesi

Örnek Soru:

I.Gölge oyununda, oyunu Karagöz açar, semai söyleyerek

perdeye çıkar.

II. Köy seyirlik oyunu belli bir metne bağlı kalınarak

oynanan bir oyundur.

III. Karagöz ve Hacivat perde arkasında aynı kişi

tarafından seslendirilir.

IV. Meddahta müzik ve dans vazgeçilmez unsurlardır.

V. Orta oyununda oyunun asıl bölümü muhavere bölümüdür.

Yukarıda numaralı cümlelerde verilen bilgilerden hangisi

doğrudur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Örnek Soru:

Aşağıda kukla oyunuyla ilgili verilen bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) Çeşitli yörelerde çömçe gelin, karaçör, hemecik adlarıyla

bilinir.

B) Divanı Lügati’t-Türk’te kudhurcuk olarak adlandırılmıştır.

C) Oyunun önemli kişileri İbiş ve İhtiyar’dır.

D) Halk kültüründe yaygın olarak ipli kukla ve köy kuklasıdır.

E) Kukla oyununun da gölge oyunu gibi Çin ve Hindistan’da

ortaya çıkıp oradan dünyaya yayıldığı düşünülmektedir.