7

YOZGAT YÖRESİ HALK OYUNLARININ, GİYİSİLERİNİN VE ÇALGILARININ ANALİZİ

Ali Kemal TAŞKIN1

Özet

Yozgat yöresi birçok sosyal ve kültürel açıdan zengin olduğu gibi halk oyunlarında, geleneksel çalgıları ve müzik aletlerinde ve halk oyunları yöresel kıyafetleri bakımından da zengindir. Fakat yöre oyunlarının ve kıyafetlerinin birçok kısmı unutulmuştur. Yozgat yöresi geleneksel halk oyunları ve giyim kuşamları ile bu oyunlara eşlik eden müzikler hakkında sistematik bir kaynağın eksikliği araştırmanın problemini oluşturmaktadır. Yozgat merkezde geçmişten günümüze yaşanan ve yaşatılan halk oyunlarının tespiti, bu oyunların müziklerinin eşlik çalgıları, geleneksel giyim kuşamının tespit edilmesi yoluyla bulgulara ulaşmak, bu bulguları tasnif edip değerlendirerek sonuçlar elde etmek, sonuçları yorumlayıp kayıt altına alarak alan ile ilgili sistematik bir kaynak oluşturmaktır. Konuyla ilgili, Yozgat yöresinde yapılmış sistematik ve belgelere dayalı somut verilerin ortaya konduğu bir çalışmanın yayımlanmamış olması ve yörede yapılacak diğer çalışmalar için bir kaynak oluşturması açılarından araştırmanın önemli olduğu öngörülmektedir. Bu bağlamda unutulmakta olan Bozok yaylasının halk oyunlarında oynanan yöreye ait oyunlarını, yöreye ait kıyafetlerini ve çalgılarını gün yüzüne çıkarmaktır.

Abstract

Folk Games, Costumes and Instruments of Yozgat

As Bozok spring is socially and culturally rich, it is also rich in terms of the games played in folk dances, traditional instruments and musical instruments, and regional folk costumes. But many of the local games have been forgotten. New generation knows only one quarter of the games.. The clothes of the region have also been forgotten. Bozok Plateau, which has a rich culture, has become distant from its own values. Because, a city that lacks its provincial folk dances is doomed to lose its values. The games played in the weddings and festivals or in the competitions held in Yozgat province are very limited. In this context, the aim of this study is to bring the forgotten folk games, costumes and instruments of Bozok spring into light, to ensure that games to be played again and to introduce the costumes and musical instruments of their ancestors.

1. Giriş

Yozgat İsminin Verilmesi

İlin, asıl adı «BOZOK» olup, zamanla «Yozgat» olarak değiştirilmiştir. Oğuz›ların; «BOZOK» koluna mensup Türkmenlerin bu bölgeye akınıyla birlikte, yöre «BOZOK» ismiyle anılmıştır. 1800›lü yıllara doğru bu ismin yanı sıra «YOZGAT» adı da telaffuz edilmiştir.

“Yozgat” adının menşei konusunda ise, değişik söylentiler ileri sürülmektedir: Bir rivayete göre, Yozgat Saray Köyü’nden (bugün itibariyle kasaba) itibaren aşağıdan yukarıya doğru kat kat yükselmektedir. Bu kat kat yükselişinden ve rakımının yüksekliğinden dolayı önceleri “Yüz kat” denmiş, zamanla bu isim söylene söylene “Yozgat” halini almıştır. Diğer bir rivayete göre; Aşiret Reisi Ömer Cabbar Ağa’nın yüzü çopurdu. Bu yüzden kendisine Çopur veya Çapar Koca derlerdi. Söylentiye göre Cabbar Ağa, sürülerini

1Okutman, Bozok Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Bölüm Başkanlığı

8

bir yaz günü yaylata otlatırken karşısına Hızır (AS) çıkıyor ve davar sahibi Cabbar Ağa’dan içmek için süt istiyor. Güler yüzlü Ömer Ağa hemen misafirine ikramda kusur etmeyerek, gönül hoşluğu ile sütü ikram eder. Hızır (AS) sütü içtikten sonra çok memnun kalır ve Cabbar Ağa’ya “Çobanoğlu, yozuna yoz katılsın, memleketinin adı Yoz-Kat olsun” diyor. Bu sözü söyleyerek kayboluyor. Temeli böyle olan Yoz-Kat söylene söylene Yozgat halini alıyor. İsmin kaynağı hakkında her ne kadar tatmin edici bir bilgi yoksa da uzun yıllar bu havalinin böyle anıldığı bilinmektedir.

Birinci Büyük Millet Meclisinde Kütahya Mebusu Cemil Bey tarafından verilen bir takrir ile Yozgat ismi Bozok olarak değiştirilmiş, bilahare 23 Haziran 1927 tarihinde Bozok Mebusu Süleyman Sırrı (İÇÖZ) Bey ve arkadaşlarının verdiği bir takrirle Bozok ismi tekrar Yozgat olarak değiştirilmiştir(www.yozgatkulturturizm.gov.tr)

Yeryüzünde farklı bölgelerde yaşayan insanlar, farklı kültürlerin de oluşmasına sebep olmuşlardır. Kültürü meydana getiren maddi ve manevi unsurlar, her millet için ayrı özellikler gösterir. Bir milleti diğer milletlerden ayıran kültürel özelliklerin esası halk kültürüdür, başka bir deyişle folklordur. Folklor, halk tabakalarına ait manevi ve maddi olan bütün kültür belgelerinin koleksiyonudur ( Acıpayamlı, 1978 ).

Bir olayın ya da kültürel olgunun folklor malzemesi sayılabilmesi için, halka ait olma, anonim olma, sözlü geleneğe dayalı olma, yazılı bir kaynağın tekrarı olmama, nesilden nesile, toplumdan topluma geçerek yayılmış olma özelliklerine sahip bulunması gerekmektedir. Bir toplumun sosyolojik, psikolojik, tarihi, medeni ve manevi değerlerini içeren ve kısaca “halk bilimi” olarak tanımlanan folklor, halkın karakteristik özelliklerini yansıtmada, yönsel bir ayna görevi görür. Bu itibarıyla folklor, kültürel varlığın en önemli öğelerinden birini teşkil eder. Türk folklorunun en önemli dallarından biri olan halk oyunları, insanlarımızın duygularında ortak bir anlam, düşüncelerinde milli şuur meydana getirmesi, toplum dayanışmasını ve kaynaşmasını sağlaması özellikleri ile, önemli bir yaygın eğitim aracı olarak değerlendirilmelidir (Öngel ve Hacibekiroğlu, 1996).

Yine halk oyunları hareket, bolluk, kötülükten arınma, güç kazanma gibi hayatın özünü taklit eden yönüyle toplum üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Ayrıca, birlikte hareket etme, dayanışmadan güç alma, geleneklere uygun hareket etme ve uyumlu davranış kazanma gibi pek çok açıdan da toplum üzerinde güçlü etkileri bulunmaktadır (Aydın, 1992) . Bu noktadan hareketle, toplumsal yaşamın her döneminde farklı bir biçimde insanların yaşamında yer alan halk oyunları, sosyal bütünleşmeyi sağlamada önemli roller üstlenmektedir (Artun, 2009).

Halk oyunları, bir milletin geleneksel yaşama biçimini, bazı inanışlarını, tabiatla olan ilişkilerini, birbiriyle olan ilişkilerini müzik ile de birleştirerek bu yol ile kültürel öğelerinin nesilden nesile aktarılmasını sağlayan önemli bir etkinliktir (Ünal ve Anlıatamer 2004). Halk dansları bir toplumun kültürel birikimleriyle oluşan, o topluma ait tüm özellikleri bünyesinde barındıran, ait olduğu yörenin tarihini, coğrafya iklim yapısını, giysi, müzik geleneğini kısacası yöre insanının yaşam biçimini yansıtan kültür ürünleridir (Ökten 2002). Başka bir ifadeyle halk oyunları, halkın geleneğe bağlı maddi ve manevi kültürünü kendine özgü metotlarla derleyen, araştıran, sınıflandıran, çözümleyen ve halk kültürü üzerinde değerlendirmeler yapan bir bilimdir (Tan 1988).

“Halk oyunları âdet ve merasimlere bağlı olan, genel olarak sosyal bir fonksiyon içeren, toplumun yaşayış, tarzına göre mana ve şekil alan sosyal bir olaydır.” (Gerek, 2002: 6)

“Halk oyunları; duyguları açığa vuran olgu, olaydır. Olay olgusunun toplumlar üzerindeki yarattığı duygu, sevinç, keder, hüzün, coşku ve bu duyguların ifadesi sanatları doğurmuştur. İşte insanın insanla, insanın toplumla ve insanın tabiatla olan ilişkilerinin ve düalitesindeki dengenin bozulması sonucu, ortaya çıkan bir olayın doğurduğu kolektif duygu, bir yandan anonim ve ortak hareketleri yaratırken, diğer yandan

9

da ortak terennümler yoluyla evrensel seslerden milli ve kolektif müziği meydana getirir ki, sözü edilen bu müzik ve hareketler eşleşerek halk oyunlarını doğurur.” (Öngel,1992: 7).

“Halk oyunları; ait olduğu toplumun kültürel değerlerini yansıtan, bir olayı, bir sevinci, bir üzüntüyü ifade eden, orijini din ve büyü ile ilgili (majik ve kültik) olan, müzikli (bir müzik aleti eşlinde veya bir müzik aleti olmaksızın el, ayak gibi organlar veya bıçak, kılıç-kalkan… vb araçlarla tempo tutularak, yada şarkı, türkü söylemek suretiyle yaptıkları müzikten tempo alarak) olarak, tek kişi veya gruplar halinde icra edilen, ölçülü düzenli hareketlerdir” (Eroğlu, 1995: 22).

Halk oyunlarında oyun, köylerde ve şehirlerde yaşayan insanların düğün, asker uğurlama, gelin alma, kına geceleri, savaş sonrası kazanılan zaferlerin neticesinde, bir araya gelerek, gönüllü olarak müzik eşliğinde, ritme uygun olarak hareket etmeleri biçiminde tanımlanabilir. (ALP, 2010)

Tür Özelliğine Göre Halk Oyunları

Halaylar; genellikle Orta ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde; davul, zurna, klarnet, bağlama, ney, zambur eşliğinde oynanırlar. Halayda dizinin başındaki kişiye ‘Halay başı’, sonundaki dansçıya ‘Poççik’ denir. Danstaki hareketlere ağırlama, yanlama, belleme, hoplatma, sektirme gibi yavaştan hızlıya doğru değişik adlar verilir. İllere göre dağılımı: Çorum, Sivas, Muğla, Elazığ, Adana, Bitlis, Diyarbakır, Kahramanmaraş, Gaziantep, Bingöl, Hakkari, Hatay, Mardin, Muş, Kayseri, Van, Ankara, Yozgat, Erzurum, Erzincan.

Barlar; Doğu Anadolu ve Kuzeydoğu Anadolu bölgelerinde oynanır. Dizinin başındaki kişiye ‘Barbaşı’, sonundakine ‘Poççik’ denir. Barların eşik çalgıları davul, zurna, mey, klarnet ve deftir. İllere göre dağılımı: Kars, Erzurum, Ağrı, Artvin, Gümüşhane.

Horonlar ; Doğu Karadeniz bölgesinde oynanır. Horonun eşlik çalgıları cura, zurna, davul, kemençe, kaval, koltuk davulu, garmon, akordeon ve mızıkadır. İllere göre dağılımı: Samsun, Ordu, Trabzon, Rize, Artvin Zeybekler; Orta Anadolu’nun güneyi, Güney Anadolu ve Ege bölgelerinde yaygındır. Bu dansı yapanlara ‘Efe’, ‘Zeybek’, ‘Kızan’ gibi adlar verilir. Eşlik çalgıları kaba zurna, davul, klarnet, bağlama, def ve darbukadır. İllere göre dağılımı: İzmir, Aydın, Denizli, Uşak, Muğla, Kütahya, Bilecik, Çanakkale, Eskişehir.

10

Kaşıklı Danslar; Orta ve Güney Anadolu bölgelerinde yaygın olarak oynanır. Eşlik Çalgıları Klarnet, bağlama, cura bağlama, darbuka, def ve el davuludur. Dansların çoğu türkülüdür. İllere göre dağılımı: İçel, Antalya, Konya, Afyon, Eskişehir, Kütahya, Bilecik, Bursa, Bolu.

Kaşıklı Karşılamalar ; Orta ve Batı Karadeniz bölgelerinde oynanır. Bu dans türüne ‘Karşıberi, Var-gel’ gibi adlar verilir. Eşlik Çalgıları Klarnet, bağlama, cura bağlama, kabak kemane, el davulu, darbuka, def ve dare’dir. İllere göre dağılımı: Eskişehir, Kütahya, Bilecik, Bolu, Zonguldak, Sakarya.

Karşılamalar; çoklukla Trakya’da, Marmara bölgesinde oynanır. Adından anlaşılacağı gibi iki kişinin karşılıklı oynadığı danslardır. Eşlik çalgıları kaba zurna, klarnet, davul, keman, cümbüş ve ud’dur. İllere göre dağılımı: Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, Çanakkale.

Horalar (Kasap Oyunları); çoklukla Trakya bölgesinde oynanır. Dizinin başında yöneten kişiye ‘Horabaşı’ denir. Eşlik çalgıları: Kaba zurna ve davuldur. İllere göre dağılımı: Kırklareli, Edirne, Tekirdağ

Nanaylar; Leylim oyunları da denir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da yaygındır. ‘Na, Nay, Le, Ley, Li, Lim’ gibi sözcüklerin türkü arasında ya da nakarat olarak tekrar edilerek kullanılarak dansa eşlik etmesiyle bu adı almıştır. İllere göre dağılımı: Kars, Erzurum, Artvin, Erzincan, Gaziantep.

Teke Oyunları; Güney Anadolu’da Toroslarda Türkmen Yörüklerinin oynadığı danslara verilen addır. Osmanlı döneminde bu bölgede ‘Teke Livası’ adıyla anılan bir idari bölge olduğu biliniyor. Eşlik Çalgıları Bağlama, cura bağlama, kabak kemane, kaval, def, el davulu ve sipsi’dir. İllere göre dağlımı: Burdur, Antalya, İçel, Isparta, Afyon (Demirsipahi 1975).

Bulgular

Yozgat Yöresinde Oynanan Halk Oyunları

Ağırlama

Arabacı

Arpa Buğday Daneleri

Asker

Asmalarda Üzüm

Avşar Halayı

Aynalı Körük

Bopbili

Burçak Tarlası

Cemo

Cenderme

Çekirge

Çiftetelli

11

Değirmenin Oluğu

Dere Boyu Giderim

Develi

Dik Halayı

Ekin Ektim Çöllere

Erikten Erik İster

Feyli Turnam

Gelin

Halime

Hoş Bilezik

Kamalı

Kartal

Keçeci

Kıyılı halayı

Kız saçların

Kunduralım

Kuşburnuyu Budarlar

Loli

Nalillim

Sinsin

Şuboyda

Tek Ayak

Temir Ağa

Ters Halay

Üç Ayak

Yozgat Halayı

Yozgat Yolu

12

13

14

Yozgat Yöresi Geleneksel Giyimine Genel Bakış

İnsanların giyim kuşamını etkileyen en önemli etkenlerden birisi coğrafi yapı ve iklim koşullarıdır. Yozgat ilinde de kullanılan kadın ve erkek giysileri de ilin bulunduğu konuma göre şekillenmiştir. İç Anadolu kültürünün hakim olduğu yörede halkın geçim kaynağının tarım ve hayvancılık olması sebebi ile kıyafetler bu işlerin rahat yapılabilmesini temin edecek şekilde olmuştur. Ayrıca yörede giyilen kıyafetler komşu illerle kıyaslandığında birbirlerinden etkilendiği ve bazı parçaların ve kumaş cinslerinin aynı olduğu tespit edilmiştir. Öyle ki sınırların birleştiği yerlerde hemen hemen aynı kıyafetlerin kullanıldığı görülmüştür.

Yozgat’ın bazı köylerinde günlük yöresel giysiler kullanılmaktadır. Giysilerde kadife, atlas, kutnu, Selimiye cinsi dokuma kumaşlar yeğlenmiştir. Bunların çoğunluğu ipek iplikle dokunmuştur. Atlas kumaşlarda koyu pembe, kırmızı, nar çiçeği, mor en sık kullanılan renklerdir. Kadifede ise bordo, kırmızı ve mor renklerin yeğlendiği görülmektedir.

Giysilerde işleme tekniği olarak Türk sanatında zengin örnekler veren “dival işi” ve “sim sarma” teknikleri kullanılmıştır.

Genel olarak kadınlar, üçetek, şalvar, gömlek, önlük, fes, yazma, kıvrak ve kuşak , erkekler de ise yelek, gömlek, şalvar, kuşak gibi kıyafet parçalarının kullanıldığı görülmüştür. Yemeni, çarık ve çorap gibi parçaların ise hem kadın hem de erkek tarafından ortak olarak kullanıldığı tespir edilmiştir.

Kadın Giyimi

Fes; başa giyilen bir çeşit şapkadır. Kırmızı ve bordo renkte olup yünden veya keçeden yapılır. Külah şeklinde ve tepesi düz olan fes olmak üzere yörede iki tip fes kullanılmaktadır. Külah şeklinde olan fesin alın kısmı boncuk işlemelidir. Tepesi düz olan fes ise genellikle alın kısmı paralıdır. Bu fese paralı fes de denir.

Tülbent; tülbent kadın giyiminde başa giyilen bir tür örtüdür. Fesin üzerinden omuzlara doğru sarkıtılarak boyun etrafını kapatacak şekilde arkadan bağlanır.

Yazma; düz renk tülbentlerin üzerine önceden el kalıpları şimdi ise çiçek şekilli süs motiflerinin basıldığı bir tür baş örtüsüdür. Yazma yörede külah şeklinde olan fesin üzerine bağlanır, üzeri kıvrak veya

15

herhangi bir örtüyle kapatılmaz.

Kıvrak ; ince tül dokumadan yapılan ve üzeri metal pullarla süslenen paralı fesin üzerine bağlanan genellikle kırmızı ve yeşil renklerin kullanıldığı bir başörtüsüdür.

Oya ; dantel örgü olan süsleme amacıyla kullanılan bir nevi malzemedir. Yörede oya, yazma-tülbent kenarına dikilir. Ayrıca fesin her iki kenarına dikili olup çene altından sarkıtılır.

Gömlek; damuklu, keten ve saten kumaştan yapılan gömlek, kadın giyiminde üçeteğin altına giyilip beyaz ve krem rengi tonları kullanılmaktadır. Yörede kullanılan gömlek, dik yakalı olup arkadan düğmelidir. Ön – arka beden, kol birleştirme, kilit dikiş (düz dikiş) ile yapılmıştır.

Şalvar; üçeteğin altına giyilen şalvar, ipek satenden, kutnu kumaştan ve basma kumaştan dikilir. Geniş ağlı olup ağı yukarıdadır. İç paça, dış paça ve ağ birleştirme dikişleri düz dikiş ile yapılmıştır.bel ve paça lastik kanalları düz dikiş ile birbirinden ayrılmıştır.

Üçetek; kutnu ve kadife kumaşlardan yapılan üçetek üste giyilen bir giyim parçasıdır. Arka beden tek, ön beden iki parça olarak kesilmiş, ön ve arka bedenlerin birleştirilmesi düz dikişi ile yapılmıştır. Arka beden ön bedenden biraz daha uzundur. Üçeteğin her iki yanında diz üzerinden başlayan yırtmaçlar vardır. Kadife ve kutnu kumaştan yapılan üçeteklerin süsleme malzemeleri birbirinden farklılık göstermektedir.

Önlük; kadifeden ve yün dokumadan olmak üzere iki çeşit önlük vardır. kadife önlüğün üzerine su taşı ve renkli kumaşlarla iplikle süsleme yapılmış, önlük yanları ve etek ucu püsküllü sırma su taşı ile aplike yapılmıştır. Yün dokuma önlük ise el tezgahlarında yün iplik kullanılarak dikdörtgen biçiminde dokunmaktadır. Bu dokuma esnasında kumaşın üzeri renkli ipliklerle çeşitli desenler işlenmiştir.

Şal Kuşak; önlüğün ve üçeteğin üzerine bağlanan renkli yün ipliklerden dokunan kare biçiminde bir parçadır.

Alaca ve Yün Çorap ; yörede iki türlü çorap kullanılmaktadır. İlki düz renk yünden dokunan çoraptır. Diğeri ise renkli ipliklerden dokunan desenli çoraptır. Renkli olan çoraplarda yün ipliğin yanında orlon denilen iplikte kullanılmaktadır. Bu çoraplar hem kadın hem erkek tarafından kullanılmaktadır.

Çarık; genellikle köylerde giyilen ayakkabıdır. Tuz veya şap ile terbiye edildikten sonra gölgede kurutulan manda ve öküz derisinden yapılır. Deri ayak altından başlayarak parmak üstlerini örtecek biçimde toplanır, yanlarına delikler açılır, bu deliklerden geçirilen ( ince sırımlarla ince kesilmiş deri bağ ) ayağa giyilen çarığa bağlanır.

Yemeni; kısa kenarlı hafif bir pabuçtur. Deriden imal edilmekte olup yapay deri de kullanılmaktadır. Yörede genellikle siyah olmak üzere kırmızı renkli yemenide kullanılmaktadır.

16

Bordo kadife üzerine altın simle işlenmiş ağır bindallı.Bordo kadife üzerine işlenmiş ağır bindallı gelinlik.

Yöremizin en güzel örneklerinden, mavi kadife üzerine altın sim ve kordonlarla süslenmiş cepken. (Yozgat Müzesi)

17

Yozgat müzesinde güzel örneklerden bir tanesi kenarları orijinal dilimli üstten makine da zincir işleriyle işlenmiş bir üç etek

Kırmızı kadife üzerine altın sim ve bal gömeçleri uygulanmış üç bindallı. Beyaz atlas üzerine sarı sim işlenmiş ağır bindallı. Lacivert kadife üzerine altın simle işlenmiş üstünün ceketi. (yozgat Müzesi)

18

Yozgat yöremizin toplu halde çekilmiş kıyafetleri .

Yozgat yöresi mahalli giysilerinin “Gelin - Damat” fotoğrafları

19

Erkek Giyimi

Fes ; başa giyilen bir kıyafet parçasıdır. Yünden veya keçeden yapılır. Külah şeklindeki kadın fesi ile aynıdır. kadın fesinden farkı üzerinde herhangi bir motif veya işleme yoktur. Üzerine düz veya alaca renkte poşu sarılarak kullanılmaktadır.

Poşu ; ince dokumadan düz veya karışık renklerde dokunur. Keçe fesin üzerine bağlanır. Bağlama şekli fesin etrafında bir kez dolandıktan sonra başın sol tarafından poşunun uçları sarkıtılır.

Gömlek; şalvarın üzerine yeleğin altına giyilen bir erkek giyimi parçasıdır. Genellikle beyaz pamuklu dokumadan yapılır. Daha önceleri çizgili diril kumaştan yapılan gömlekler kullanılmıştır. Günümüzde giyilen erkek gömleği poplin kumaştan yapılmaktadır. Gömleğin ön arka, beden ve kol birleştirme dikişleri kilit dikiş ( düz dikiş ) ile çekilmiş, ön dışa pili kaşe üzerine kapitone süsleme yapılmış, omuz patında gaze dikişi kullanılmış manşetler ise çıma dikişi ile yapılmıştır.

Şalvar; alta giyilen erkek giyim parçasıdır. Genellikle koyu renk yün ve iplikten dokunmuş kumaşlardan imal edilmiştir. Günümüzde bu dokumanın yerini gabardin ve terilen kumaşlar almıştır. Yörede en çok tercih edilen renkler siyah ve laciverttir. Kesimi pantolona benzeyen şalvar, ağ kısmı yukarıda olup bacağın üst kısmı daha dar, paça kısmı ise üste nazaran daha geniştir.

Yelek ; gömleğin üzerine giyilen şalvar ile aynı renk ve kumaştan dikilen kolsuz bir erkek giyim parçasıdır. Yaka kısmı omuzdan itibaren göğse kadar (V) ve şeklinde oyun tutulur. Ön bedenin sağ ve sol tarafında cepler vardır. Yeleğin önünde görülen düğmeler süs düğmeleridir. Esas düğmeler yeleğin sol tarafında arka ve ön bedenin birleştiği yerdedir. Yeleğin ön bedeninin alt kısmında silahlık ve mermilik olarak kullanılmak maksadıyla birkaç gözden oluşan uzunlamasına ek bir parça dikilmiştir. Yörede bu yeleğe şeklinden dolayı avcı yeleği de denilmektedir.

Kuşak; yünden dokunan sadece krem rengi olan beli birkaç defa dolayacak şekilde 25-30 cm eninde dikdörtgen biçiminde ve ucunda püskülleri olan bir giyim parçasıdır. Ancak bu kuşak günümüzde kullanılmamaktadır. Bu kuşağın yerini şal kuşak diye tabir edilen kare biçiminde değişik renklerden dokunmuş kuşak almıştır.

Çorap; Yörede iki türlü çorap kullanılmaktadır. İlki düz renk yünden dokunan çoraptır. Diğeri ise renkli ipliklerden dokunan desenli çoraptır. Renkli olan çoraplarda yün ipliğin yanında orlon denilen iplikte kullanılmaktadır. Bu çoraplar hem kadın hem erkek tarafından kullanılmaktadır.

Çarık; genellikle köylerde giyilen ayakkabıdır. Tuz veya şap ile terbiye edildikten sonra gölgede kurutulan manda ve öküz derisinden yapılır. Deri ayak altından başlayarak parmak üstlerini örtecek biçimde toplanır, yanlarına delikler açılır, bu deliklerden geçirilen ( ince sırımlarla ince kesilmiş deri bağ ) ayağa giyilen çarığa bağlanır.

Takı ve Aksesuarlar

Hamayıl; kadınlarda boyuna takılan, zincirlerin ucuna asılan ve çeşitli madenlerden yapılan üçgen ve silindir şeklindeki muska ve nazarlıklardır. Yörede genelde gümüş üzerine savatlama tekniği ile yapılmış hamayıllar kullanılmıştır.

Bilezik ve Bileklik; kadınların kullandığı bir takı çeşididir. Bilek ve dirsek arasına takılır. Altın ve gümüş gibi madenlerden yapılır. Yörede gümüş olan bilezik ve bilekliklerde savatlama tekniği kullanılmıştır.

Toka; kadınların kullandığı bir aksesuardır. Fesi ve başörtüsünü saça tutturmak için kullanılır. Yörede

20

kullanılan diğer gümüş takılarda olduğu gibi tokada da savatlama tekniği kullanılmıştır.

Tepelik; Çeşitli madenlerden yapılan fesin üzerine takılan kadın aksesuardır. Günümüzde yörede tepelik kullanımı terk edilmiştir.

Kemer; altın gümüş ve bakırdan yapılan kadın giyiminde kullanılan bir çeşit aksesuardır. Kırsal kesimde madeni kemer kullanımı hemen hemen yok gibidir. Kemer yerine yün kuşaklar kullanılmaktadır. Yozgat yöresinde geniş tokalı kemerlerin kullanıldığı bilinmektedir.

Köstek; erkeklerin kullandığı cep saatlerine takılan altın, gümüş gibi değerli madenlerden yapıldığı gibi değersiz madenlerden de yapılan gösterişli bir zincir.

Yozgat Yöresinde Kullanılan Çalgılar

Yozgat yöresinde kullanılan çalgılar, davul, zurna, bağlama ve çömlek darbukadır. Günümüzde iletişimin etkisiyle bölgeler birbirinden etkilenmiş ve yöreye ait olmayan sazlarda kullanılmaya başlamıştır. Bunun dışında batı kökenli elektro sazlarında yörede kullanıldığı tespit edilmiştir.

Davul, Güneydoğu Anadolu da kullanılan davul ölçülerine nazaran kasnağı ve çapı daha küçüktür. Karadeniz davuluna oranla ise daha büyüktür. Zurna, ülkemizde orta zurna diye bilinen zurnadır.

Bağlama, ülkemizin her yerinde bilinen bağlamalardan herhangi bir farkı yoktur. Ebat olarak farklı boyda bağlamalar kullanılmaktadır.

Çömlek darbuka, günümüzde bu darbukanın orijinali mevcut değildir. Bunun yerine bakır darbuka ve mısır yapımı çömlek darbukalar kullanılmaktadır.

Yozgat bölgesinde bu sazların dışında dilsiz kaval, kabak kemane, klarnet, keman, cümbüş gibi enstrümanlar kullanılmakla birlikte bu sazların yöreye ait olmadığı bilinmektedir.

2. Sonuç ve Öneriler

Yozgat ili toprakları, İç Anadolu Bölgemizdedir. Kızılırmak’ın İç Anadolu Bölgesinde çizmiş olduğu geniş yay içinde yer alan Bozok Platosu üzerindedir.

Yozgat merkezde, yakın zamana kadar giyilen geleneksel giyim kuşam günümüz şartlarında azalsa da, köy ve kasabalarda bu giyim şekilleri halen görülmektedir. Modernleşmenin etkisiyle sosyo, ekonomik ve kültürel yapı ile iklim koşullarının giderek değişmesi, kent merkezinde geçmişte yaygın bir şekilde varlığını sürdürmüş olan geleneksel giyim kuşamın da giderek terk edilmesi sonucunu doğurduğu tespit edilmiştir.

Yöredeki geleneksel giysileri, günümüzde sadece halk oyunları ekipleri tarafından kullanılmaktadır.

Yöre insanının kullandığı takılar Türkiye’nin genelinden ayırmak mümkün değildir. Çünkü kadınların ve erkeklerin kullandığı gümüş ve savatlama tekniği kullanılarak yapılmış takılar (muskalar, hamayıllar, bilezikler köstek vb) hemen hemen Anadolu’nun her yerinde görülmektedir.

Yörede kullanılan erkek giysilerinde tercih edilen renkler çoğunlukla lacivert ve siyahtır. Kadın giysilerinde ise kutnu kumaş dokumalar ve değişik renklerde kadife kumaşlar kullanılmaktadır.

Çarık, yemeni, çorap gibi giyim parçaları kadın ve erkek tarafından renk ve desen gözetmeksizin beraber kullanılmaktadır.

Yozgat bölgesinde dilsiz kaval, kabak kemane, klarnet, keman, cümbüş gibi enstrüman kullanılmakla

21

birlikte bu sazların yöreye ait olmadığı bilinmektedir.

Yöresel oyunların, kıyafetlerin ve çalgıların kökenine inilmesi ve hangi kültürlerden etkilendiğinin tespiti için etnografik çalışmalarında yapılması gerekmektedir.

3. Kaynaklar

Acıpayamlı O. (1978) Yabancı Memleketlerde ve Bizde Folklor Anlayışı, İstanbul, Türk Folklor Araştırmaları, 3: 865-869.

ALP M. (2010) Halk Oyunlarının Ritim Duygusu, Vücut Kompozisyonu ve reaksiyon Zamanının Gelişimi Üzerine Etkisi, Yüksek Lisan, Sakarya Üniversitesi Tezi.

Arslan Y. (2002) Yozgat Folklör Araştırma ve Kültür Derneği

Artun E. (2009) Türk Halkbilimi. 5. Baskı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.

Aydın C. (1992) Halk Oyunlarında Toplumsal Yapılanma. İzmir: Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuarı Yayınları No:7.

Demirsipahi, C. (1975) Türk Halk Oyunları, Ankara.

EROĞLU T. (1995) “Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Halayların İncelenmesi” Kılıçarslan Matbaacılık, Ankara

GEREK Z. (2002) Halk Oyunlarının Tarihsel Gelişimi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Ökten N. (2002) Türk Halk Oyunlarında Kullanılan Temel Hareketlerin Tespiti ve Anatomik Analizi, Sanatta Yeterlik Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

ÖNGEL H. (1992) “Türk Halk Oyunlarının Kökeni Oluşumundaki Etkenler ve Sınıflandırılması” Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimler Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Ana Bilim Dalı.

Öngel HB, Hacıbekiroğlu E. (1996) Türk Halk Oyunları Yöre Oyunları Öğreticisi Yetiştirme Kursu, Halk Oyunları Öğretim Yöntemleri Ders Notları. Ankara: M.E.B. Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü Kurslar Şubesi.

Tan N. (1988) Folklor, 2.Basım, İstanbul: Halk Kültürü, 1988.

TAPMAZ Ç. (2012 ) Halk Oyunları Çalışmalarının İlköğretim Beşinci Sınıf ( 10-11 Yaş Gurubu) Öğrencilerinin Sosyal Uyum Düzeylerinin Etkisi , Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Sağlık Bilimler Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı

Ünal Ş, Anlıatamer F. (2004) Seçilmiş Halk Oyunları Teori ve Pratiği, İstanbul, Beyaz Yayınları.

Yozgat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. www.yozgatkulturturizm.gov.tr.